Latinska vadnica za drugi razred klasičnih in šesti razred realnih gimnazij Sestavili Rudolf Južnič France Korbar Ernest Tomec Odobril Visoki Komisar za Ljubljansko pokrajino z odlokom IV. C. S. No 2158 z dne 31. avgusta 1942/XX za šolska leta 1942/43, 1943/44 in 1944/45. Cena vezani knjigi din 48"— Ljubljana 1937 Založila Ljudska knjigarna v Ljubljani /IbtMb y/ B^lani 168416 :.' v i- '-s? F .- .! .a > : ■ ... Vse pravice si pridržujejo sestavljavci. Pregled snovi Vaje Slovniška snov Latinska berila Glagoli: Glagoli na -io 1. Mus rusticus et mus urbanus 1 Deponentniki e-spregatve i-spregatve a-spregatve konsonantne in mešane spregatve 2. Lupus et equus 3. De iniusto proconsule 4. Plinius Minor de eruptione Vesuvii narrat 5. De Pericle 2 3 4 5 Poldeponentniki 6. Grati cives 6 Tvorba perfekta z reduplikacijo na -s-i na -v-i in -u-i s podaljšanim de-belnim vokalom z nespremenjenim glagolskim 7. De pugna 8. De leone Neineaeo 9. Alexander Magnus milites ad pugnam adhortatur 10. Equus Troianus 11. Senex et mors 7 8 9 10 11 deblom verba incohativa 12. Viam virtutis ingredere, mi fili! 12 Nepravilni in nepopolni glagoli edere = esse velle nolle, malle ferre composita glagola ferre ire composita glagola ire fieri queo, quaeso, aio 13. Stomachus latrat 14. Possum, quia volo 15. Legere quam ludere mavult 16. Mala aequo animo ferantur! 17. De pio Aenea 18. Horatius et garrulus 19. De C. Iulio Caesare 20. Caesar et Ariovistus 21. Abiit, evasit, erupit 13 14 15 16 17 18 19 20 21 memini itd. brezosebni glagoli 22. Ulixes de Polypbemo narrat 23. De quattuor temporibus anni 22 23 24. Matrem negavit Supin 25. Hercules Cerberum ab inferis trahit 24 Slovniška snov Latinska berila Vaje Skladnja: Aktivna in pasivna opisna sprega Gerundij in gerundiv 26. Helvetii e finibus suis exeunt 27. De morte Plinii Maioris 25 26 Raba časov Imperativ Infinitiv 28. Sviatopolci testamentum 29. Singulae sententiae 30. Singulae sententiae 27 28 Accnsativus cum infinitivo kot v slovenščini: v. dicendi in sentiendi iubeo; volo notum est etc. 31. Equus et aper 32. Romulus et Remus 33. De Nerviorum moribus 34. Epistula 29 Nominativus cum infinitivo 35. Secessio in Montem sacrum 30 Participium coniunctum 36. T. Pullo et L. Vorenus 37. Mira constantia 31 Ablativus absolutus 38. Novioduni oppugnatio 39. Helvetiorum clades 40. De L. Cornelio Sulla 32 Stavki časovni namerni posledični nezavisni vpra-šalni zavisni vprašalni — sosledica časov vzročni pogojni dopustni primerjalni 41. Hannibal ante portas 42. Fratres Iosephi in Aegypto 43. Themistocles et Xerxes 44. De Aristidis probitate 45. De imperio Romano 46. Narratiuncula 47. De pugna apud Thermopylas commissa 48. De Fabricio 49. Viatores et quercus 50. Quomodo Remus a Romulo interfectus sit 51. Lupus et agnus 33 34 35 36 37 38 39 40 41 Raba naklonov 52. Lapis terminalis 42 Sklad mestnih imen 53. De Vergilio poeta 54. Ruri bene vivitur 43 44 Slovniška snov Latinska berila Vaje Imena (in prislov): Stopnjevanje pridevnikov 55. Quid Cicero de L. Sergio Ca-tilina iudicet 56. De Italia antiqua 57. Singulae sententiae 45 46 Prislov 58. Servus profugus 47 Zaimki soodnosni iste quis, quisquam, ullus (unus)quisque neuter, uterque ambo quivis, quilibet, quisquis, quicumque 59. Miles gloriosus 60. Alexander et Apelles 61. De Dionysio Maiore 62. Singulae sententiae 65. Viatores et ursus 64. Singulae sententiae 48 49 50 51 52 Števniki glavni in vrstilni delilni množilni 65. Quot annos natus es? 66. De legione Romana 67. Multiplicatio 53 Defectiva et abundantia 68. De virtute Romana 54 Dodatek: Glagol ire Accusativus cum infinitivo Participium coniunctum Ablativus absolutus Stavki: časovni namerni posledični zavisni vprašalni vzročni pogojni dopustni Soodnosni zaimki 5 24 1, 7, 10, 40 3, 27, 28, 38 11, 16. 34, 35 6, 8, 26, 39 29. 3 i 2, 4, 9, 13, 15, 17, 20, 21, 23, 33, 42, 43 14, 22, 32 12, 19, 36, 37, 41 25, 30 18 Podobe je narisal akad. slikar R. Šubic . 'i--: T . ... - . ■> ■ - 1 ' ...... ' : ■ ■ ! iii«v-»i ■ i - i- ■ - ■ ■ ■ - ■ : • ; jijii '' in< ■ Glagoli mešane spregatve (io). 1. Mus rusiicus et mus urbanus. a Mus rusticus murem urbanum in paupere cavo hospitaliter accipit. Optimas fruges, quas ager parit, apponit. »Cape cibos — inquit — optimi sunt.« Sed hospes urbanus cibos modestos vix attingit et despiciens dicit: »Misere vivis. Si sapis, veni mecum in urbem; ibi melius vivitur.« Talibus dictis murem rusticum secum in urbem rapit. b Propositum perficiunt, in urbem veniunt. In conclavi magni-fico vestes purpureae super lectos eburneos candent. Cibi de cena hesterna supersunt. Mures benigne se tractant. Mus rusticus con-tentus est. »Hic bene vivitur — inquit — optimi cibi conficiun-tur.« At subito domus canibus personat, porta strepit. Mures lectis excutiuntur, periculum effugere cupientes trepidant, fu-giunt, currunt. C Mures metu semianimes e conclavi effugerunt. Tum mus rusticus: »Valeas — inquit — magis mihi placet pauper cavus meus, tutus ab insidiis, quam divitiae tuae. Male fecisti, quod me in urbem rapuisti. Si sapiissem, me non decepisses.« Quidquid agis, prudenter agas et respice finem! Deponentniki e-spregatve. 2. Cupus et equus. Lupus senectute oonfectus farne laborabat. Ut equum aegrotum dolo caperet, medicum se professus est eique operam suam pollicitus est: »Salve, amice! Aegrotus mibi videris. Ego tibi medebor, nam me-dicus sum.« Ad quae equus simulans: »Me-dicis, qui de valetudine prospera optime merentur, semper gratias egi. Gaudeo, quod medicus es, nam ex pede laboro. Intuere pedem eique medere!« Lupus accessit, ut pedem intueretur. At equus caput eius ungula adeo percussit, ut lupus semianimis oonciderit. Cum se recepisset: »Non vereor — inquit — confiteri: Fraudis poenam luo, quam meritus sum.« Deponentniki i-spregatve. 3. 2>e iniusto proconsule. Nolite, iudices, reo credere! Multa enim, ut vos falleret, mentitus est. Mihi autem incolae Africae, quam ille provinciam sortitus erat, multa de eius avaritia narraverunt. Iusta vectigalia non recusabant, sed ille proconsul nimis eos vexabat. Primo qui-dem illi avaritiam eius blandiendo et largiendo explere tempta-bant. Omnia experti sunt, sed frustra. Praedam, qua potitus erat, cum amicis partitus est. Nune omnia molitur, ut e periculo evadat. Si vos, iudices, mendaciis eius assensi eritis, seditio in Africa orietur. Timeo, ne Afričani cives nostros adoriantur multosque interficiant. Itaque hortor vos, ut reum condemnetis. Magnos homines virtute metimur. Deponentniki a-spregatve. 4. Plinius M i nor «fe eruplione Vesuvii narrat. Crebris tremoribus teeta nutabant, flammae relucebant, cinis et lapides incidentes illas regiones populabantur, nubes atra de monte descendebat. Ingens periculum ibi morantibus minabatur. Omnes fugiebant. Si diutius cunctati essent, cinere et lapidibus obruti essent. Fugientes caelum contemplabantur deos precantes. Feminae clamabant, liberi vagiebant, viri conso-labantur. Multi incerti, quid facerent, alios imitabantur, jjonnulli fugere conantes comitantium turba obtriti sunt. Plinius, qui cum matre fugiebat, merito gloriari poterat, quod in tantis periculis animo non defecisset. Luctare cum officio, quod semel recepisti. (Seneca.) Deponentniki konsonantne in mešane spregatve. 5. De Pericle. a Nemo pari auetoritate fruebatur apud Athenienses ac Pericles; diu rei publicae praeerat, per quindecim annos imperatoris munere fungebatur. Mira erat eius con-stantia, probitas, animi tranquillitas, mira eloquentia. In foro loquentem cives cum love 01ympico Tonante comparabant. Iniurias contumeliasque mire pati sciebat, Aliquando sero vespere domum revertebatur. Homo quidam molestus eum sequi coepit maximisque contumeliis onerans usque ad domum comitabatur. Sed Pericles neque respondit neque irascebatur. Cum ad domum pervenissent, servum vocavit eique dixit: »Sume faces, sequere hunc civem nostrum eumque ad domum comitare!« Sic Pericles iniurias contumeliasque oblivisci, non idcisci solebat. b Pericles quam maxime pro rei publicae gloria semper nite-batur eiusque temporibus Athenae summam gloriam potentiamque sunt adeptae. Paulo ante mortem Periclis gravissimum bellum exarsit cum Lacedaemoniis. Tum paulatim res publica Athe-niensium labi coepit. Lacedaemonii vioos villasque aggressi sunt et agros vineasque populabantur, in urbe vero ipsa terribilis pestis orta est. Permultos cives rapuit, postremo et ipse Pericles hunc morbum nanctus est. Morientis lectum amici circumstabant; quamquam nondum erat mortuus, mortuum eum existimabant. Querebantur mortem eius et magnorum tališ viri de re publica meritorum reminiscebantur. Repente Pericles exclamavit: »Quod pulcherrimum est mihique carissimum, obliti estis: nemo umquam civium propter me lugubria induit.« Male parta male dilabuntur. — Nitimur in uetitum semper cupimusque negata. (Ovidius.) Poldeponentniki. 6. Graii cives. Ave, rex Liberator! Adsumus, ut gratias tibi agamus. Tu hostes devicisti et in fines suos reverti coegisti. Quantopere gavisi sumus, quod cum exercitu victore in caput liberatae patriae nostrae revertisti! Tuo praesidio confisi agros oolimus, ut soliti eramus, domos deletas aedificamus. Quantopere tempora sunt mutata! Antea miserrimam vitam agebamus: bostes, qui terram nostram occupaverant, nos vexabant, agros nostros popu-lari solebant. Crudelissima scelera committere ausi sunt. Multi cives hostibus diffisi in montes confugerant. Nune maximo cum gaudio domum reverterunt. Maximas tibi gratias agimus, quod patriam turpissima servitute liberavisti, ut in pace vivere possi-mus. Quantopere libertate gaudemus! Maxima beneficia tua erga nos memoria tenebimus, semper tibi grati erimus. Non nobis solum nati sumus. (Cieero.) Perfekt z reduplikacijo. 7. De pugna. Cum dux signum pugnae dedisset, tubae cornuaque »tara-tantara« horribili sonitu cecinerunt. Acies in planitie ante oppi-dum eon(cu)currerunt. Hostes magnum clamorem sustulerunt, ut nos perterrerent. Sed spes eos fefellit neque nos pepulerunt. Fortiter pngnantes in medios hostes irruimus ac multos cecidimus. Ceci-derunt duo milia hostium, reliqui fugae se dederunt et in silvam abdiderunt. Nos persequentes multos cepimus. lis, qui se dedi-derant, pepercimus. Exercitus noster ad oppidum accessit. Tum oppidani pacem petiverunt. Dux noster, cum obsides, quos poposcerat, dedissent, pacem cum iis pepigit. Perfekt na -s-i. S. Be iGone Nemeaeo. In saltibus Nemeae leo terri-bilis saeviebat. Rex Eurystheus, incertus, quid faceret, legatos Delphos misit. Cum responsum Apollinis novisset, Herculem ad se venire iussit eique imperavit, ut leonem opprimeret. Hercules sa-gittas et ingentem clavam sumpsit. In silva immanem bestiam conspe-xit. Sagittas e pharetra prompsit et in leonem emisit. Sed leo omnes decnssit et proruit, ut in Herculem invaderet. Qui non decessit, sed eodem loco permansit. Clavam oorripuit et in leonem demisit. Leo perterritus in speluncam con-fugit, cui duo ora erant. Hercules alterum os congestis saxis clausit et mortem contemnens in speluncam intravit. Feram clava percussit et pellem ei detraxit, quam in urbe regi monstravit. Postea Hercules undecim aliis laboribus gloriam suam auxit. Perfekt na -v-i, -u-i. 9. Alexander Magnus milites acf pugnam ad&ortatur. Alexander Magnus aliquando milites, cum in Persas impetum facere cunctarentur, his fere verbis admonuit: »Ne timueritis Kostem, quem maiores nostri toties supera-verunt. Ulciscamur veteres iniurias! Quot urbes nostras florentes Per-sae deleverunt, quot templa deorum diripuerunt! Maiores nostri non desperan-tes cum acerbissimo hoste pugna-verunt eumque superaverunt. Imi-temur| eos, qni mortem servituti anteponebant! Et vobis, milites, hic vincendum aut moriendum est.« Milites, cum verba ducis audivissent, ira incensi liostem acerrime aggressi sunt. Brevi multos prostraverunt, reliquos aut ceperunt aut fugaverunt. In captivos dux magna cum clementia consuluit. In virtute posita est vera felicitas. (Seneca.) Perfekt s podaljšanim debelnim vokalom. lO. Equus Troianus. Graeci, cum decimum iam annum Troiam sine ulla spe victoriae obsiderent, ad dolum confugerunt. Ingentem equum ligneum fecerunt eoque duces electos collegerunt. In equo in-scripserunt: „Danai Minervae dono dant." Id monstrum ad moenia urbis admoverunt. Haec res Troianos valde perterruit. Deinde Graeci ad insulam Tenedum navigaverunt. Troiani, ubi id viderunt, muros reliquerunt et ad equum con-venerunt. Sinonis Graeci dolis decepti equum in arcem traxerunt. Cassandra quidem filia monebat Priamum: >Ne id feceris, nam hostes in equo insunt!« Sed pater verbis eius non credidit. Duces latentes, cum Troiani noctu ludis atque vino lassi obdormivissent, ex equo desiluerunt, custodes portarum interfe-cerunt, cum sociis de Tenedo advocatis urbem Troiam ceperunt. Perfekt z nespremenjenim glagolskim deblom. 11. Senex et mor s. Senex quidam ramos aridos, quos in silva ex arboribus avellerat, in fascem magnum colligavit et domum .revertebatur. Cum onere et via defatigatus in campum descendisset, in via corrnit. Miserrimam fortnnam suam deliberans senectutem ino-piamque suam reprehendit. Deinde mortem invocare constituit, ut se omnibus malis senectutis liberaret. Manus ad caelum pandit et: »Veni — inquit — mors, libera me malis!« Mors apparuit eumque interrogavit, quid optaret. Senex, simulatque eam animadvertit, perterritus respondit: »Nihil opto; oro tantum, ut hunc lascem mneris meis imponas.« Verba incohativa. 12. Viam viriutis ingredere, mi fili! Ebeu, qualia de te accepi! In urbem te miseram, ut disceres, tu vero, qui nondum adolevisti, in urbe dissolute vivere eonsue-visti. Non discis, sed voluptates tantum coneupiscis neque patris tui, qui consenuit, curam habes. Memoria matris, cuius ossa in sepulcro quiescunt, evanuit. Filius verbis patris permotus erubuit. Ita respondit: »Pec-cavi, pater, ignosce! Tamen mala consuetudo non inveteravit neque matris optimae oblltus sum. Studiose litteris me dedam, ut mecum contentus esse possis.« Tum pater: »Čredo tibi — in-quit — et ignosco, dum secernas te a malis sociis, qui moreš tuos corrumpunt. Exue malos moreš, viam virtutis ingredere, vitam no vam incipe!« Felix, qui potuit rerum cognoscere causas. (Vergilius.) — D/sce gaudere! (Seneca.) Nepravilni in nepopolni glagoli. Edere = esse. 13. Stomac&us latrat. P (aullus): Cur non es, Marce ? Nune es tempus edendi. -— M(arcus): Stomachus valde quidem latrat, sed non liabeo, quod edam. Essem, si haberem; comessem vel panarium panis. — P.: Non es quidem tališ lupus, tamen esse oportet. En frustum panis, sume et ede (= es)! — M.: Gratias tibi ago. Homo esuriens contentus est, si est, et miser, si stomachum latrantem lenire non potest. Esse oportet, ut vivas, non vioere, ut edas. Velle. 14. Possum, quia volo. Semper potes, si vis. Tamen curare debes, ne veliš, quod perficere non potes. Si pauper dices: »Vellem rex essem,« ridebunt omnes et dicent: »Quid tibi vis, insane?« Animalia illuserunt asinum, qui rex esse voluerat. Sapiens igitur id tantum voles, quod supra vires tuas non erit. Quae volumus, libenter credimus. — In magnis et voluisse sat(is) est. — Nihil difficile volenti. Nolle, malle. 15. Cegere quam ludere mavuli. Lucius: Veni mecum, ludemus in campo! — Marcus: Nolo. — L.: Cur non vis? — M.: Malo legere quam ludere. — L.: Si domi manere mavis, mane! Nolim te cogere. Vale! Lucius solus in campum venit, in quo socii pila ludebant. Interrogaverunt eum: »Cur Marcus venire noluit?« Lucius re~ spondit: »Maluit domi manere quam ludere.« Tum unus ex sociis: »Paenitebit eum — inquit — noluisse, nam ludus periucundus est. Ludamus!« Idem velle et idem nolle, ea demum firma amicitia est. — Corporis exigui vires contemnere noli! Ferre. 16. Mala aequo animo feraniur. Fer(to)te mala, quemadmodum ferri possunt. Aequo animo facillime feruntur. Aequo animo calamitates lerentes facilius feretis. Mala, si aegre fertis, augetis; si patienter fertis, minuitis. Multi homines non desperavissent, si aequo animo mala tulissent. Composita glagola ferre. 17. De pio Jlenea. Cum Aenea nemo pietate conferri potuit. Cum Troia capta esset, non extulit aurum et argentum, sed patrem et filium ser-vavit. Cum sociis in unum locum se contulit et desperantes ita hortatus est: »Multa mala pertulimus. Multos, quicari nobis erant, mors abstulit, tamen desperare non debemus. Aequo animo feremus, quod fortuna obtulerit. Si multa mala attulit, afferet et bona. Proin-de omnia vestra in naves conferte, ut navigantes novam patriam repe-riamus.« Talibus dictis sociis nova spes illata est. Naves conscenderunt et post multos errores in Italia novam urbem condiderunt. Perfer et obdura: multo gra-viora tulisti. (Ooidius.) — Re/ata re-fero. — Quod'differtur, non aufertur. — Occasio aegre otfertur, facile amittitur. — Deus dedit, Deus abstulit. Ire. 18. fforatius et garrulus. Horatius via Sacra ibat meditans. Tum garrulus quidam no-mine tantum notus obviam ei venit et: »Salve, amice — inquit — quo is? Tecum ibo.« Horatius homini molesto respondit: »Eo trans Tiberim. Ne ieris mecum! Multas horas perdes, si ibis.« — »Nil interest. Non habeo, quod agam. Eamus!« In itinere garrulus quidlibet garriebat. Denique substitit et: »Res mea — inquit — agitur in iudicio. Quid agam?« — »I, bone, in iudicium, quo lex ire te iubet!« — »Non ibo. Misere discedere quaeris.« Poeta miser aures demisit ut iniquae mentis asellus. Tandem adversarius accurrit clamans: »In iudicium ibis!« Arripuit eum, poetam servavit. /te, missa est! — Sic itur ad astra. (Vergilius.) — Si cum eo eo eo, eo eo eo libentius, si eo tecum eo. — Euntes docete omnes gentes! Composita glagola ire. 19. De C. Iulio Caesare. a Caesar Galliam sub dicionem populi Romani redegit. — Pri-mum Helvetios subegit. Cum enim Helvetii e finibus suis exiis- sent, ut in Gallia novas sedes quaererent, ex urbe in Galliam abiit eosque vicit. Multa milia Helvetiorum perierunt, reliquos domum redire coegit. Deinde Germanos, qui in Galliam vene-rant, vicit et Rbenum fransiit, ut cum Germanis in eorum finibus pugnaret. Victor in Galliam rediit et multas Gallorum gentes subegit. Deinde naves paravit, ut Britanniam adiret. Britannos vicit quidem, sed multae naves tempestate interierunt. Cum in Galliam rediisset, reliquos Gallos subegit. b Deinde bella civilia gessit. Cum bella confecisset, quinquies triumphavit et dictator perpetuus dictus est. In pace quoque de patria optime meritus erat. Tamen coniuratio contra eum facta est. Idibus Martiis, anno a. Chr. n. quadragesimo quarto, diem supremum obiit. Cum curiam Pompei introiisset, coniurati eum circumsteterunt et necaverunt. Sic transit gloria mundi. — Caelum et terra peribunt, verba mea non peribunt. — lbis, redibis non morieris in bello. Fieri. 20. Caesar et Ariovistus. Ariovistus, rex Germanorum, Haeduos, socios populi Romani, stipendiarios fecerat eosque opprimebat. Caesar, ne id fie-ret, legatos ad regem misit. Rex respondit: »Haeduos armis vici, itaque omnia ad voluntatem meam fiunt. Si stipendium pendent, iniurias iis non inferam; quod si non fiet, bello eos persequar. Non timeo Caesarem. Germanos, nullius imperio assuefactos, nulla vis umquam labefecit.« Cum Caesari voluntas regis patefacta esset, Germanis bellum intulit eosque vicit. Fiat voluntas tua! — Dixit Deus: »Fiat lux/« et facta est lux. — Fiet unum ovile et unus pastor. — Cotidie melior fi! — Poeta nascitur, orator fit. Queo, quaeso, aio . .. 21. Abiit, evasit, erupit. Marcus: Salve, Luoi! — Lucius: Et tu salve! Quid cupis? — M.: Antonium quaero, sed nusquam reperire queo. Ubi est? Dic, Latinska vadnica, 2. ki. in 6. real. 2 quaeso, si scis! — L.: Reperire nequis, quia ju oppido non est. — M.: Quid ais? Narra! — L.: Libenter. Audi! Mane ostium pulsabat clamans: ,Heus tu, aperi!' Iacebam, itaque: ,Apage — inquam — iaceo.' Sed is: ,Eia — inquit — age surge et aperi!' Aperui. Quid est? inquam. — M.: Ave, anima pia — inquit iocans, ut eius est mos. Nihi] est. Venio, ut valere te iubeam, nam in montes eo. Clara tempestas est ibi, ut aiunt. Vale! — L.: Et tu vale et salvus redi! — Plura dicere nequibam, nam abiit, evasit, erupit. Ave, Maria! — Ave, Caesar, morituri te salutant! — Ave, ave, aveo esse avis! Memini, odi, coepi (incipio). 22. Ulixes de Polyp/)emo narra t. Etsi animus meminisse horret, narrare incipiam. Cum non-nullis sociis ad insulam Polyphemi navigavi. Haud procul a mari spelunca erat, in qua habitabat. Monstrum horribile erat; unus oculus in media fronte ei erat. Deos contemnebat, homines oderat. In antro eum non invenimus, sub vesperum venit. Primum oves mulgere coepit. Deinde ignem fecit et nos aspexit. Socii merito tremere coeperunt. Cena ab eo parari coepta non est, sed duos socios necavit et devoravit. Semper meminero noctis illius, sem-per odero monstrum illud. Postridie mane et vespere idem fecit. Cum autem somno gravis iaceret, eum occaecavimus, deinde mane dolo usi ex antro evasimus. Dimidium facti, qui bene coepit, habet. Incipe! — Me-mento mori! — Oderint, dum metuant. — Oderunt peccare boni virtutis amore. Brezosebni glagoli. 23. Z>e qualtuor temporibus anni. Ver amoenissimum tempus anni est. Sol fulget, flores flo-rent, aves cantant. Aestas calida est, tamen saepe pluit, tonat, fulgurat (= fulminat), nonnumquam etiam grandinat. Aestas tempus messis est. Autumnus fructus fert. Hiems frigida est. Saepe ninguit. Mox advesperascit, sero illucescit. 24. Matrem ne g a vit. Mater quaedam in oppidum venit et filium ante scholam exspectabat. Id filium non fugit. Conscientia eum monebat: »Cur pudet te matris? Vade et saluta eam! Iuvabit eam te videre. Non licet neque decet te eam negare.« Pudor falsus autem dicebat: »Condiscipuli ridebunt et illudent te.« Quamquam miserebat eum matris, abiit. Postea saepe eum liuius facinoris piguit et paenituit. Facere oportet, quod licet, non, quod libet. — Parvum parva decent. Supin. 25. Hercules Cerberum ab inferis tra&it. Eurystheus, rex Mycenarum, Herculem — mirabile est auditu — ad infe ros misit Cerberum custodem raptum. Cerberus ingens ca- 2* nis erat. Tria ei capita erant, cau- _ da draconis, tres fauces. Turpis erat ijgg visu, terribilis aspectu. Colla eius ^ — horribile est dictu — colubris horrebant. Cum Hercules ab inferis re-vertisset et — incredibile est dictu — Cerberum vinctum ad regem per forum traberet, magna turba homi-num convenit spectatum, admira-tum, gratulatum. lile enim labor omnium, quos Eurystheus Herculi im-posuerat, difficillimus factu erat. Nil dictu foedum visugue haec limina tangat! a) Aktivna in b) pasivna opisna sprega. 26. Helvetii e finibus suis exeunt. a Helvetii e finibus suis exituri die constituta ad ripam Rho-dani convenerunt, quem transituri erant. Quia per provinciam Romanam iter facturi erant, ad Caesarem legatos miserunt, ut iter facere sibi permitteret! Sed Caesar legatis respondit: »Non pos-sum iter per provinciam vobis dare. Si vim facturi estis, armis prohibebo.« Helvetii, cum nihilo minus flumen transituri essent, a Caesare prohibiti sunt. 2> Helvetiis aliquod eonsilium capiendum erat. Quia iter per provinciam Romanam iis faciendum non erat, relinquebatur via per fines Sequanorum. Itaque legatos ad Dumnorigem Haeduum, amicum suum, miserunt, qui auctoritate apud Sequanos pluri-mum valebat, et per eum impetraverunt, ut per fines Sequanorum iter facere sibi liceret. Deliberandum est diu, quod statuendum est semel. — Superanda fortuna ferendo est. a) Gerundij in b) gerundiv. 27. De morie Plinii Maioris. a Plinius Maior studendi cupidus plurimum tempus in legendo et scribendo consumebat. Anno a. Chr. n. undeoctogesimo Mi-seni classi praeerat. Cum e Vesuvio nubes oreretur, videndi causa in altiorem locum escendit, deinde avidus propius noscendi illud miraculum imperavit, ut navis aptaretur. Mare ad navigandum idoneum erat. b Domo egredienti hic nuntius allatus est: »Multi homines sub Vesuvio in periculo versantur.« Tum Plinius ad homines ser-vandos plures naves aptandas curavit. Potestas vitae servandae nisi per naves non erat. Plinius auxilii ferendi gratia properabat. Sub Vesuvio omnia cinere et lapidibus oppleta erant. Tum Plinius cum amicis in ora de hominibus servandis deliberans ipse mortuus est. Quia enim propter crassam caliginem spiritus ob-structus erat, subito concidit et animam efflavit. Nihil agetido homines male agere discunt. Raba časov. 28. Svlaiopolci testamenlum. a Moravia regnum validum erat. Rex Sviatopolcus sapienter regnabat. Imperare, non oboedire consueverat. Noverant eum vicini et timebant. Sed rex, qui multos hostes vicerat, in gravem morbum incidit. Filios vocavit. b Filii circum lectum stabant et flebant. Pater eos ad ooncor-diam excitabat (skušal ...)•. »Non consuevi iacere, sed cum hosti-bus pugnare. At aetas mea praeteriit. Brevi de vita decedam. Vos succedetis. Proinde audite suprema mandata mea! Multi hostes nos oderunt. Cum excessero, venient, ut vos vincant. Dum concordes eritis, nemo vos superabit. Concordia parvae res cres- eunt, discordia maximae dilabuntur. Saepe concordia regna ser-vavit, discordia labefecit. Si discordes eritis, hostes facile vos vincent. Quare obtestor vos, ut concordes sitis.« Filii flere, la-mentari, polliceri. Pater diu locutus est, tandem animam efflavit. C Cum autem pater mortuus esset. filii obllti sunt, quod ei polliciti erant. Discordia inter eos exorta est, arma ceperunt. Exercitus parantur, milites congregantur, cornibus Moravia per-sonat. Quo ruitis, insani? Quod erit praemium? Hostes venient et vincent, posteri autem extraneis servient. Diliges Dominum, Deum tuum, ex toto corde et ex tota anima tua! — Non occides! Imperativ. 29. Singulae senientiae. I. — a) Festina lente! — Ora et labora! — Divide et impera! Dioo huic: »Vade!« et vadit, et alii: »Veni!« et venit, et servo meo: »Fac hoc!« et facit. — Vade, fac et tu similiter! — Sinite parvulos ad me venire! b) Ignoscito saepe alteri, numquam tibi! — Apud iudices vera loquitor! — Pueri parentibus oboediunto! — Regio imperio duo sunto iique consules appellantor! II. — a) Ne (iudicet) sutor supra crepidam! — Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris! —- Tu ne quaesieris, quem tibi finem dii dederint! b) Noli turbare circulos meos! — Nolite cum fratribus pu-gnare! c) Hominem mortuum in urbe ne sepelito neve urito! Semper dic verum, oacuam duc crimine oitam, fer patienter onus, fac sapienter opus! Infinitiv. 30. Singulae senteniiae. 1. Imperare sibi maximum est imperium. 2. Accipere quam facere praestat iniuriam. 3. Homini necesse est mori. 4. Maius dedecus est parta amittere quam omnino non paravisse. 5. Valere malumus quam divites esse. 6. Quid cunctaris surgere? 7. Volo et esse et haberi gratus. 8. Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis. Accusativus cum infinitivo. 31. Equus et aper. Equus, cui aper aquam turbaverat, auxilium hominis petiit eumque dorso ferens ad hostem rediit. Postquam eques aprum interfecit, sic locutus est: »Auxilium tibi tuli nec me paenitet. Cognovi utilitatem tuam.« Atque ita coegit equum invitum fre-nos pati. Tum equus maestus exclamavit: »Cur non sivi aprum facere, quod voluit? Dum parvae rei vindictam quaero demens, servi-tutem repperi.« 32. Romulus et Remus. a Apud multas antiquas nationes saepe factum est, ut liberi modo nati exponerentur. Ipsum Romulum, urbis Romae condi-torem, expositum esse dicunt. Amulius enim fratrem suum Numitorem, regem Albae Longae, regno expulit et ipse regnavit. Tradunt eum deinde scelus sceleri addidisse: Numitoris filios, ne patrem ulciscerentur, necavit; geminos filios Reae Silviae, Numitoris filiae, in Tiberi exposuit. Neque tamen perierunt: accidit enim, quod rex crudelis minime exspectaverat. b Servi regii enim pueros par-vulos alveo impositos ad Tiberim portaverunt atque alveum cum geminis in fluvio exposuerunt. Alveum mox in sicco haesisse ferunt. Ibi pueri farne periissent vel a bestiis dilacerati essent, nisi — incredibile auditu — lupa eos servavisset. Narrant enim lupam sitientem ex montibus ad fluvium venisse. Audivit puerilem vagitum et ad pueros cucurrit. Ne minimum quidem eos violavit, immo vero mammas iis praebuit. Vastae tum in iis regionibus solitudines erant. Forte autem Faustulus, magister regii pecoris, eo venit et lupam vidit lingua lambentem geminos. Primo obstupuit, deinde autem ignotos pueros secum abstulit eosque Larentiae uxori educandos dedit. Sic vitam eorum servatam esse scribunt. c Romulum et Remum, cum adolevissent, fortissimos iuvenes fuisse audimus. Nemo sciebat eos regios filios esse. Faustulus tantum suspicatus erat Romulum et Remum filios esse Reae Silviae. Recordatus enim est iussu regis geminos expositos esse; tempus congruere vidit. Forte et Numitor comperit Romulum et Remum geminos esse moxque intellexit eos nepotes suos esse. Cognovit enim aetatem eorum optime congruere. Tum omnes coniurationem contra Amulium fecerunt. Numitor iterum rex factus est. Romulum vero et Remum in iis locis, ubi expositi et educati erant, novam urbem condidisse tradunt. Omnem črede diem tibi diluxisse supremum. (Horatius.) 33. De Nerviorum moribus. Gallorum omnium fortissimi erant Belgae, Belgarum maxi-me feri Nervii. Rari homines ad eos aditum habebant. Mercatores Romanos ad se commeare vetabant, venientes e finibus suis exire iubebant. Vinum importari non sinebant neque omnino patie-bantur res ad luxuriam pertinentes ad se venire. Malebant enim cives suos has res ignorare quam iis cor-rumpi. Corpora animosque iuventutis molliri et relanguescere nolebant, quia nihil magis cupiebant quam gentem suam virtute et belli gloria excellere. 34. Epistula. Marcus Iulio suo s. d. (= salutem dicit). Si vales, bene est, ego valeo. Interrogavisti me de vicini nostri reditu. Verum est eum post tot annos ex captivitate revertisse. Cum nuntiatum esset eum mox rediturum esse, nemo fere id credere voluit. Communis enim omnium opinio erat in bello eum mortu-um esse. Constat ne unam quidem epistulam ad suos pervenisse. Nune omnes gaudent, omnes de salute gratulatum veniunt. Me quoque decet salutatum ire, me quoque oportet ei gratulari. Vale! Nominativus cum infinitivo. 35. Secessfo in Moniem saerum. a Regibus expulsis in urbe Roma intestinae dissensiones ortae esse dicuntur. Plebs enim crebris bellis ad inopiam redacta aere alieno premebatur. Crescebat in dies diseordia Romae, foris vero bellum cum Aequis instare videbatur. Tunc plebs in Montem sacrum secessisse fertur. Ibi sine ullo duoe castra vallo fossaque communivisse dicitur. In castris plebs per aliquot dies quieta sese tenuisse traditur. b Pavor ingens in urbe fuisse scribitur. Timebat ab suis relicta plebs violentiam patrum, timebant patres residem in urbe plebem. Quid si externum aliquod bellum exsistet? Nulla nisi in coneordia civium spes reliqua esse intellegebatur. Patres quidem castra plebis adire vetabantur, tamen aliquid fieri oportuit. Iussus est igitur ire ad plebem Menenius Agrippa, vir facundus et plebi carus. Is intromissus in castra fabulam de seditione membrorum corporis humani narrasse fertur plebisque mentes flexisse. Participium coniunctum. 36. T. Pullo et C. Vorenus. a Erant in secunda legione fortissimi viri, centuriones, qui iam primis ordinibus appropinquabant, T. Pullo et L. Vorenus. Hi perpetuas inter se controversias habebant, quinam anteferretur, omnibusque annis de loco vehementissime contendebant. Pullo, cum aliquando acerrime ad munitiones pugnaretur, in confertissimam hostium partem irrupit clamans: »Quid dubitas, Vorene? Hic dies de controversiis nostris iudicabit!« Ne Vorenus quidem sese vallo continet. b Pullo pilum in hostes immittit atque unum ex multitudine hostium procurrentem traicit. Gallus corruit; iacentem scutis protegunt hostes, in Pullonem universi tela coniciunt; gladium educere conantem hostes circumsistunt. Succurrit inimicus illi Vorenus laboranti. Ad eum auxilium ferentem se confestim omnis multitudo hostium convertit. Vorenus gladio unum interficit, reliquos cupidius insequens concidit. Voreno rursus in maximo periculo versanti subsidium fert Pullo atque ambo incolumes summa cum laude sese intra muni-tiones recipiunt. Sic alter alteri inimicus auxilio salutique fuit neque eorum controversia diiudicari potuit. Pessimum inimicorum genus laudantes. 37. Mira constantia. Caesar oppidum Avaricum oppugnare decrevit: aggerem iacere, vineas agere, turres duas exstruere coepit. Galli omnibus modis opera Romanorum impediebant. Tamen diebus XXV milites aggerem latum pedes CCCXXX, altum pedes LXXX exstruxerunt. Cum agger murum hostium paene contingeret, hostes erup-tionem ex oppido fecerunt et aggerem incenderunt. In omnibus locis acerrime pugnabatur. Tum factum memoria dignum accidit: Stabat quidam ante portam oppidi Gallus et picis glebas, per manus traditas, in ardentem aggerem proiciebat; scorpione traiectus concidit. Hunc iacentem ex proximis unus transgressus eodem munere fungebatur. Huic quoque eadem ratione exanimato successit tertius et tertio quartus. Nec prius ille a propugnatoribus relictus est locus, quam finis pugnandi est factus. Iniquum est collapsis manum non porrigere. (Seneca.) — Iucundi acti labores. (Cicero.) Ablativus absolutus. 38. Novioduni oppugnaiio. Caesar in fines Suessionum exercitum duxit. Ibi Noviodu-num, oppidum Gallorum, oppugnare coepit. Castris munitis vineas agere quaeque ad oppugnandum usui erant comparare coepit. Proxima nocte magna multitudo hostium in oppidum con-venit. Celeriter vineis ad oppidum actis, aggere iacto, turribus constitutis hostes valde perterriti sunt magnitudine operum; nam neque viderant ante Galli talia neque audierant. Celeritate Romanorum permoti legatos de deditione ad Caesarem mittunt et petentibus Remis, Suessionum sociis, impetrant. Caesar obsidibus acceptis in deditionem Suessiones accipit. 39. Helvetiorum clades. a Caesar contra Helvetios bellum gerens quondam in itinere copias suas in proximum collem subduxit, ne ab hostibus inse-quentibus circumiretur. Helvetii impedimentis in unum collatis primum in equitatum Romanum impetum fecerunt. Reiecto equitatu Romano et pha« lange facta appropinquaverunt. Caesar primum suo, deinde omni-um ex conspectu remotis equis, ut aequato omnium periculo spem fugae tolleret, cohortatus suos proelium commisit. Milites e loco superiore piliš missis facile hostium phalangem perfrege-runt. Phalange disiecta gladiis destrictis in Helvetios impetum fecerunt. b Helvetii non poterant satis commode pugnare. Pluribus enim eorum scutis uno ictu pilorum transfixis et colligatis sinistra impedita erat. Multi praeoptabant scutis emissis nudo corpore pugnare. Tandem vulneribus defessi in alterum montem se reci-pere coeperunt. Nostris succedentibus novae Helvetiorum copiae, Boii et Tulingi, apparuerunt exercitumque nostrum circumvenire coeperunt. Id conspicati Helvetii, qui in montem se receperant, proelium redintegraverunt. Prima et secunda acies Romanorum victis resistebat, tertia venientes sustinebat. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. Helvetii rebus infectis nocte abierunt. Post aliquot dies de deditione ad Caesarem legatos miserunt. 40. De C. Cornelio Sulici. Romani bellum Iugurthinum, quod P. Scipione Nasica, L. Calpurnio Bestia consulibus gerere coeperant, C. Mario con-sule et L. Cornelio Sulla quaestore confecerunt. Sulla deinde pluribus bellis interfuit et de re publica optime meritus est. Caesare puero praetor erat. Deinde consul creatus contra Mithri-datem gessit bellum, quod postea Pompeio imperatore confectum est. Sed cum imperium ei abrogatum et senatu invito ad Marium translatum esset, in Italiam revertit, Marium vicit, multos adver-sarios occidi iussit. Dictator dictus plebe invita tribuniciam potestatem minuit. Sulla vivo senatus auctoritas plurimum vale-bat. Sulla dictatura deposita in Campania mortuus est. Časovni stavki. 41. Hannibal ante por las. a Saguntini, quorum oppidum Hannibal oppugnabat, legatos Romam miserunt auxilium petitum. Sed, dum Romae consultant, Hannibal oppidum cepit et delevit. Deinde Pyrenaeum transiit et Alpes, adhuc in ea parte invias, sibi patefecit. Dum autem Alpes transgrediebatur, omnibus modis a montanis impediebatur; praeterea exercitus asperitate looorum et saevitia biemis labo-rabat. Sed Hannibal in tantis difficultatibus non quievit, doneč (quoad) Alpes superavit. In Italia multi Ligures et Galli ei se iunxerunt et, quoad in Italia superiore fuit, fidi permanserunt. b Hannibal in iugis Alpium sic secum cogitaverat: »Non prius (= ante) pugnare desinam, quam Romanos devicero et Italiam subegero.« In Italia Romanos multis proeliis superavit. P. Gor-nelius Scipio consul, priusquam (= antequam) apud Ticinum exercitum in aciem eduxit, milites hortatus est, ut fortiter pugna-rent. Post(ea)quam Hannibal idem fecit, proelium commissum est. Romani victi sunt. Aqud Trebiam quoque male pugnaverunt. C Cum Hannibal in Italiam venit, ibi Galli et Ligures habi-tabant, ut supra dictum est. Hannibal, cum eorum auxilio Romanos in Italia superiore vicisset, in Etruriam venit et suos in collibus circa lacum Trasumenum disposuit. Flaminius consul, ubi (ut) in campum venit, paucos hostes conspexit. Hannibal, simulatque hostes lacu et collibus clausos vidit, signum pugnae dedit.. Consul Romanus aciem instruebat, cum hostes undique decucurrerunt. Itaque Romani ingentem cladem acceperunt. Cum nuntius illius cladis in urbem perlatus esset et hostes appropin-quarent, in omnibus viis clamatum est: »Hannibal ante portas!« Doneč homines erunt, vitia erunt. — Dum feles dormit, mus gaudet. — Dum vitant stulti vitia, in coniraria currunt. (Horatius.) Namerni stavki. 42. Fraires Iosepffi in Aegypio. a Quia fames erat in terra, Iacobus dixit filiis suis: »Descen-dite in Aegyptum, ut ematis frumentum, ne farne moriamur!« Descenderunt igitur fratres Iosephi, ut emerent frumentum, ne esurirent neve farne morerentur. b Bonus pater familias semper curat, ut frumentum habeat. Semper cavet, ne familia pane careat. Si fames est in terra, prae-cipit servis vel filiis, ut frumentum emant. In alienas terras eos mittens suadet, ut pericula in itinere fugiant, et monet, ne diu morentur. Sic etiam Iacobus filiis imperaverat, ut in Aegypto frumentum emerent. C Pater recusaverat, ne Beniamin, minimus natu filius, cum fratribus descenderet, nam maxime amabat eum eique timebat. Cum fratres in Aegyptum venissent, nemo eos impediebat, ne (quominus) ad Iosephum venirent. Mutata facies Iosephi eos pro-hibebat, ne (quominus) eum agnoscerent. Sed Iosephus eos agnovit et interrogavit: »Unde venistis?« <2 Fratres responderunt: »Ex terra Chanaan venimus, ut ema-mus frumentum.« Iosephus autem dixit: »Exploratores estis.« Fratres timentes, ut (= ne non) frumentum sibi daret, innocen-tiam suam affirmabant. Iosephus frumentum iis dedit, sed postu-lavit, ut unum fratrem obsidem apud se relinquerent. Obside dato dixit: »Revertimini, sed cavete, ne sine fratre minimo natu rever-tamini!« Fratres domum reverterunt et patri omnia narraverunt. At Iacobus metuens, ne Beniamin quidquam mali pateretur, recusabat, ne eum mitteret. Timebat enim, ut reverteretur. Denique autem timens, ne omnes fame morerentur, cum fratribus eum misit. Maior sum et ad maiora genitus, quam ut serous sim mei corporis. (Seneca.) Posledični stavki. 43. Themistocles et ~X.erx.es. a Xerxes Thermopvlis expugnatis ad Athenas accessit easque incendio delevit. Hoc incedio ita perterriti sunt classiarii, ut apud Salaminem manere non auderent et domos suas discedere vellent. Themistocles vero noctu fidelissimum servum ad regem misit nun-tiaturum: »Adversarii tui in fuga sunt. Qui si discesserint, diffici-lius bellum conficies. Si statim eos aggredieris, brevi universos vinces.« b Sic Themistocles effecit, ut Graeci inviti ad certandum coge-rentur. Barbarus nihil doli subesse credens postridie adeo angusto mari cum Graecis conflixit, ut eius multitudo navium explicari non posset. Sic evenit, ut Xerxes magis consilio Themistoclis quam armis Graeciae vinceretur. Tantas tamen rex habebat reliquias copiarum, ut etiam tum opprimere posset Graecos. Sed Themistocles ei nuntiavit id agi, ut pons, quem in Hellesponto fecerat, dissolveretur. Quod Xerxem tanto metu affecit, ut quam celerrime in Asiam reverteretur. 44. De Aristldis probitate. Aristides adeo excellebat abstinentia, ut cognomine Iustus sit appellatus. Eius iustitia factum est, ut omnes fere civitates Graeciae ad Atheniensium societatem se applicarent et adversus barbaros bos sibi duces deligerent. Ad classes aedificandas exer-citusque comparandos quotannis quadringena et sexagena talenta conferebantur in commune aerarium, quod Aristides admi-nistrabat. I I Quamquam tantis rebus praeerat, ut facile dives fieri posset, t amen in tanta paupertate decessit, ut vix reliquerit, unde efferretur. Quo factum est, ut filiae eius publice alerentur et do-tibus de oommuni aerario datis collocarentur. Aristides tam praeclarae nobis dedit exemplum abstinentiae, ut vere dignus sit nomine Iusti. Nezavisni vprašalni stavki. 45. De imperio Romano. a) Enostavna vprašanja. Magister: Quis Romam condidit? — Discipulus: Romulus. — M.: Quando Roma condita est? — D.: Anno a. Chr. n. septingen-tesimo quinquagesimo tertio. — M.: Quot fuerunt reges Romani? Potesne dicere? — D.: Septem. — M.: Nonne deinde consules rei publicae praefuerunt? — D.: Sane. — M.: Nonne Romani tem-poribus rei publicae totum fere orbem terrarum subegerunt? — D.: Subegerunt. — M.: Nonne Romanis salus rei publicae suprema lex erat? — D.: Erat. — M.: Num moreš Romanorum boni per-manserunt? — D.: Non permanserunt. — M.: Num moribus cor-ruptis res publica salva esse poterat? — D.: Non poterat. — M.: Nonne mali moreš rem publicam pessumdederunt? — D.: Sane. b) Razstavna vprašanja. M.: Romani cum Cartbagine et Numantia bella gesserunt. Utra urbs periculosior fuit? — D.: Cartbago. — M.: Utrum bellum Punicum periculosius fuit, primum an secundum? — D.: Secun-dum. — M.: Utrum Romani an Cartbaginienses vicerunt? — D.: Romani. — M.: Fuitne secundo bello Punico belli fortuna semper prospera Romanis an varia? — D.: Varia fuit. — M.: Disciplina an virtute Romani vicerunt? — D.: Disciplina et virtute, sed magis disciplina. — M.: Utrum Romani Carthaginem deleve-runt annon? — D.: Deleverunt et solo aequaverunt. 46. ISarratiuncula. Gemini fratres simillimi erant. Alter eorum mortuus est. Homo ineptus alteri obviam veniens interrogavit: Tune mortuus es an frater?« Zavisni vprašalni stavki. — Sosledica časov. 47. De pugna apud Tf)ermopylas commissa. I. a) Xerxes regi Demarato, qui a Lacedaemoniis pulsus apud exercitum Persarum morabatur, dixit: »Dic mihi, quales sint Lacedaemonii! Scire velim, nam tam fortiter pugnent, ut farna est. Nescio, utrum numero plus valeant an virtute.« b) Demaratus regi Persarum exposuit, quantopere Lacedaemonii mortem contemnerent. Persae mirabantur, cur Lacedaemonii pro libertate mori non dubitarent. Nesciebant enim, quam dulcis esset libertas. II. a) Leonidas, rex Lacedaemoniorum, ante pugnam mili-tes ita fere liortatus est: »Scitis, cur Persae bellum paraverint, cur venerint, cur tantas copias adduxerint. Notum vobis est, quam fortiter maiores nostri semper se gesserint, quam libenter pro patria mortui sint. Proinde imitamini eos et defendite liber-tatem Graeciae, quae in periculo est!« b) Xerxes, cui Demaratus dixerat, quotiens Lacedaemonii parva manu magnas hostium copias vicissent et fugavissent, fortissimos milites in proelium misit. Sed Lacedaemonii recor-dantes, quotiens maiores hostes superavissent, fortiter pugnantes plurimos ceciderunt, tandem ab Ephialte proditi ad unum omnes ibi ceciderunt. III. Post pugnam Xerxes Demaratum rogavit, num Graeci bellare perseveraturi essent. Demaratus respondit: »Nescio, utrum Graeci pugnaturi sint necne, sed dubium non est (non dubito), quin Lacedaemonii pugnaturi sint.« Tamen Xerxes id credere non poterat neque dubitabat, quin eos superaturus esset. Non refert, quam multos, sed quam bonos libros habeas. (Seneca.) Vzročni stavki. 48. »e Fabricio. Fabricius consul bellum cum rege Pyrrho gerebat. Perfuga quidam furtim ad eum perfugit, quod propter cruciatus diutius in exercitu Pyrrhi vivere non potuisset. Deinde consuli id pro-posuit: »Si praemium accepero, regem veneno necabo. Id facile Latinska vadnica, 2. ki. in 6. real. 3 factu erit, quoniam filius meus pocula regi in convivio ministra!« Fabricius, quia scelere vincere turpe ducebat, perfugam vinctum ad Pyrrbum duci iussit. Pyrrlius valde gavisus est, quod Fabricius tam probe egerat. Scriptores narrant eum exclamavisse: »Prius sol a cursu suo avertetur quam Fabricius ab honestate.« Deinde rex consuli gratias litteris egit, quod vitam ei servaverat. Quod probitate Fabricio cedere nolebat, omnes captivos Romanis reddidit. Laetus moriar, quia vidi faciem tuam. — Beati misericor-des, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Pogojni stavki. 49. Viatores et guercus. Duo viatores magnam quercum conspexerunt. »Quid dicas (dixeris) — inquit primus — si sub hac arbore paululum re-quiescamus (requieverimus) ? Fessi sumus.« Socius adnuit, pro-cubuerunt. Contemplabantur pulcherrimam arborem. Alter in-gentem truncum, latos ramos, densas frondes admirabatur, vi-tuperabat vero glandes, quod tam parvae essent. »Si ego — inquit — mundum creavissem, tam magnifica arbor tam parvulas glandes non haberet. Non ego sinerem humilem cucurbitam tam grandes fructus gignere. Si palma illa tantas nuces gignit, cur quercus tam exiguum fructum habet? Si ego de his rebus decer-nerem, quercus non minores fructus gigneret quam cucurbita.« Yix ea elocutus est, cum de alto ramo parva glans cadit eiusque nasum offendit; sanguis e naso manare coepit. Tum socius: »Quid — inquit — fieret, si in caput tuum ista tua cucurbita cecidisset?« S/ tacuisses, philosophus mansisses. Dopustni stavki. 50. Quomodo Remus ci Romulo interfectus sit. Inter Romulum et Remum, quamquam fratres erant, dis-cordia exorta est, uter novae urbi nomen daret et regnaret. Itaque Remus Aventinum occupavit, ut auspicaretur, Romulus Palatinum. Etiamsi (= etsi) Remo priori augurium venit, sex vultures, tamen Romulus, qui duodecim vultures vidit, regno potitus est. Remus iratus humilia moenia ludibrio fratris transi-luit. Romulus, cum alio modo id ulcisci posset, Remum gladio tranfixit increpans: »Sic pereat, quicumque moenia Romae tran-siluerit!« Ut desitit vires, tamen est laudanda voluntas. (Ovidius.) — Quamvis fertilis sit ager, sine cultura fructuosus esse non potest. Oves in saeptis pascebantur. Canes dormiebant, pastores sub arbore fistula canebant. Lupus appropinquavit, velut si pa-scendi causa venisset. Agnus imperitus propius accessit eumque interrogavit: »Cur venisti? Estne verum te carne animalium vesci?« Lupus respondit: »Idem amor herbae est mihi ac tibi. Maledicunt quidem mibi, quasi carne animalium vescar, sed ego nihil aliud amo nisi herbam teneram et aquam puram. Veni me-cum in pratum, una pascemur!« Agnus, qui nesciebat lupum aliud dicere ac sentire, exiit, sed lupus eum statim laceravit et devoravit. Multi homines ita vivunt, velut si ad nullam rem nisi ad voluptates nati sint. Primerjalni stavki. 51. Cupus et agnus. Raba naklonov. 52. £apis termlnalis. a Martinus in mercatu duos bo-ves vendiderat et diu ibi moratus erat. Tum ita secum cogitabat: »Noctu per silvam domum reverti tutum non est, ut aiunt. Quid agam? Dixerit quispiam: Martinus timet. Sed boc verum non est. Ego ut timeam? Ne in pugna quidem mortem timui.« Domum reverti coepit. Quid faceret aliud? Venit ad silvam suam. Tum ita secum: »Utinam mox domum veniam! Utinam (= vellem) iam domi essem!« Ex tenebris vocem audivit: »Heu, quo ponam?« — »Quis es? Quo ponas, rogas? Eo nempe, unde sumpsisti!« — »Sumpsi inter silvam tuam et meam lapidem hunc nefastum atque transtuli in partem tuam. Nune patior. Revenio et lapidem hunč porto iam centum annos. Heu, quam urit, premit!« Subito fulguravit. Martinus hominem aspe-xit, qui umeriš lapidem portans graviter spiritum ducebat. »Peream, si non est Vitus vicinus. Utinam (= vellem) domi mansissem!« Qui videret, idem diceret. Martinus vix mentis suae compos domum venit. Postridie primo mane nuntius ei affertur: »Vitus heri vespere mortuus est.« Fiat iustitia, pereat mundus! — Audiatur et altera par s! — Videant consules, ne quid detrimenti capiat res publica! Sklad mestnih imen. 53. De Vergilio poeta. Vergilius poeta Andibus natus Cremonae et Mediolani litteris studebat. Deinde Romam venit. Romae et Neapoli vivens praeclara carmina composuit. Notum est eum Roma Athenas pro-feetum esse. Athenis in morbum incidit. Cum imperatore Augusto Athenis Brundisium revertit ibique mortuus est. Cineres eius Neapolim translati ibique ad viam Puteolos ferentem se-pulti sunt. Clarissimum carmen Vergilii Aeneis est. Aeneam Troia Carthaginem venisse narrat, Carthagine in Siciliam, ex Sicilia in Italiam. 54. Kuri bene vivitur. Marcus Lucio suo s. d. (= salutem dicit). Cepi non mediocrem voluptatem litteras tuas legens. Quae-ris, quomodo ruri vivam. Ex quo domo rus veni, vitam dulcem ago. Non iaceo tam diu ut domi. Cum illucescit, iam in silva am-bulo. Si calidum est, ad flumen vado. Humi in sole iaceo. O dulce otium! Rure domum reverti non venit mihi in mentem. Tu autem ad mare elegantius. Terra marlque vivis. Vale! Ruri Kalendis Iuliis. Ruri viventem ego, tu dicis in urbe beatum. Stopnjevanje pridevnikov. 55. Quiii Cicero de C. Sergio Catilina iudicet. a Nemo luxuriosior, nemo nequior, nemo maleficentior erat Catilina. Qui cum liberrime vixisset et maximam rem familiarem dissipavisset, magnam turbam perditorum hominum collegit, ut opes civium diriperet. Tanta erat cupiditas divitiarum, ut ne a frugalissimis quidem civibus manus maxime nefarias abstineret. Non solum domos di(vi)tissimorum ac nobilissimorum civium, sed etiam veterrima et magnificentissima templa incendio delere conatus est. Nullum deum, ne Iovem quidem Optimum Maximum veritus est. b Socii Catilinae multa scelera commiserunt, sed nullus plura quam ipse. Cum plurima et taeterrima scelera commisisset, homo ille nequissimus et pessimus maiora concupivit: consulatum peti (v)it. Cum non esset adeptus, periculosissimam coniurationem fecit, quam Cicero consul patefecit. Tum Catilina cum plurimis sociis ex urbe in Etruriam effugit ad exercitum, quem ibi para-verat. In acerrimo proelio ad Pistorium commisso pro pessima re pugnans cecidit. Cicero, qui vigilantia sua rem publicam maxima clade libe-raverat, pater patriae appellatus est. Ad altiora quaedam et magnificentiora nati sumus. (Cicero.) 56. De Iialia antiqua. Italia antiqua divisa erat in Italiam superiorem, mediam, inferiorem. In Italia superiore Galli, Alpes transgressi, consede-rant; inde haec pars Italiae appellata est Gallia citerior. Galliam, quae trans Alpes sita erat, Romani Galliam ulteriorem appella- bant. Per Galliam citeriorem Padus fluvius ab imis Alpium radi-cibus ortus in intimum Hadriatici maris sinum influit. Per totam Italiam mediani et inferiorem Appenninus mons usque ad extremos Italiae inferioris fines pertinet. Ab eo alii summi montes in interiores partes terrae porriguntur. Italia inferior, quam prioribus temporibus Graeci occupa-verant, Graecia Magna appellabatur. Summum ius summa saepe iniuria. — Salus rei publicae suprema lex esto! — Spes est ultimum rerum adversarum sola-cium. — Servitus postremum omnium malorum. — Iustitia etiam adversus infimos servanda est. — Gloria, quo maior est, eo pro-pior est invidiae. — Quod est optimum, id Deo proximum. saepissime et acerbissime vexat. Nemo umquam saepius et vehe-mentius immerito caesus est. Hanc miserrimam fortunam meam secreto deplorabam. Quia esuriens saevitiam domini non iam diutius pati possum, a domino saevo abire destinavi.« Deinde Aesopus: »Cum mali — inquit — nihil feceris, baec experiris incommoda. Quid si peccaveris? Quae te passurum esse putas?« His Aesopi verbis servus a fuga deterritus est. 57. Singulae sententiae. Prislov. 58. Servus profugus. Aesopus occurrit servo, quem e vicinia bene noverat. Interrogavit eum, quo tam confusus properaret. At servus Aesopo: »Clare tibi — inquit — dicam, pater, quia tuto apud te de aspera natura domini mei queri possum. Diligenter ter-ram fodiebam in agro, sero cubitum ibam. Semper quam accuratissime omnibus officiis fungebar: canus servio, libertatem emerui. Nihilo minus dominus me excruciat et Soodnosni zaimki. 59. Affles gloriosus. Miles quidam veteranus sic gloriabatur: »Nullus miles tan-tos labores pertulit, quantos ego; nullus tot proeliis interfuit, quot ego pugnavi. Nemo umquam in tantis periculis versatus est, quanta ego subii. Multas bestias feras oppressi, sed nusquam tales vidi, cjuales in Africa. Cum quondam ibi cum tribus sociis ambu-larem, viginti leones in nos irruerunt. Socii fugae se dederunt, ego autem impavidus maximum leonem manibus strangulavi. In-de reliqui perterriti in silvam aufugerunt.« Qualis rex, tališ §rex. — Quot capita, tot sententiae. Iste. 60. Alexander e/ Jlpelles. Alexander imaginem suam, quam Apelles, pictor maximus eius aetatis, pinxerat, contemplatus est, sed minus laudavit, quam illa merebatur. Cum autem equus picto equo adhinniret, quasi verus esset, Apelles: »O rex — inquit — equus iste pingendi peri-tior quam tu esse videtur.« Quis, quisquam (ullus). 61. De Dionysio Maiore. Dionysius Maior, crudelissimus tyrannus Syracusarum, ne-que diligebat quemquam neque ab ullo homine diligebatur. Homo sine fide erat neque curabat, quid quis de se sentiret. Neque ius iurandum observabat neque quidquam sacrum habebat. Si cui quid pollicitus erat, non praestitit. Propterea cives eum timebant neque quisquam ei confidebat. Plurimas iniurias civibus intulit neque cuiquam de iis satisfecit. Quod tyrannus non ignorans perpetuo trepidabat metuens, ne quis se interficeret. Ne tonsorem quidem ad se admittebat, filiae barbam et capillum totondisse dicuntur. Num quis umquam miserior fuit? Num ullius hominis vita magis anxia erat? Damocles adsentator negavit quidem umquam beatiorem quemquam fuisse Dionysio, sed mox cognovit se er-ravisse. Quod quis crebro videt, non miratur. Quis-que, unus-quisque. 62. Singulae sentenliae. 1. Suae quisque fortunae faber. Trahit sua quemque voluptas. Suum cuique! 2. Quo quisque est doctior, eo sit modestior! 3. Optimum quidque rarissimum est. 4. Quinto quoque anno 01ympia celebrabantur. 5. Deus unicuique nostrum cotidie magna beneficia tribuit. Ne-uter, uter-que, ambo. 63. Viatores et ursus. Duo amici per silvam desertam iter faciebant, uterque magna sarcina onustus. Quamquam neuter arma babuit, tamen ambo laeti et impavidi erant. Repente immanem ursum conspexerunt. Ambo obstupuerunt, tum aliud uterque cepit consilium: alter in arborem escendit, alter concidit et mortuum se esse simulavit: dicunt enim ursum mortuos non attingere. Ursus advenit, iacentem odorabatur, nasum auribus eius admovit. Iacens neque spirare neque se movere ausus est. Cum ursus lente abiisset, amicus de arbore descendit socium-que interrogavit, quid ei ursus in aurem dixisset. lile respondit: »Ursus mihi vetus illud proverbium dixit: Amicus certus in re incerta cernitur.« Doneč eris felix, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris. Qui-vis, qui-libet, quis-quis, qui-cumque. 64. Singulae sententiae. 1. Verus amicus quasvis calamitates, quodvis malum pro amico patietur. 2. Pollicitis quilibet dives esse potest. 3. Fessis quodlibet solum cubile est. 4. Quisquis es, aliquando pulvis et umbra eris. 5. Quidquid ortum est, aliquando interibit. 6. Mortem effugere non possumus, nam quamcumque viam ingredimur, sequitur mors ut umbra. 7. Quodcumque vides, Deus creavit. 8. Quaecumque dicis, vera sint! 9. Fer dolores, quocumque (quoquo) modo potes! Števniki. Glavni in vrstilni števniki. 65. Quot annos natus es? a) Hodie Kalendae Maiae anni p. Chr. n. millesimi nongen-tesimi duodequadragesimi sunt. — Ut scias aetatem cniuslibet hominis, dic ei: »Scribe numerum mensis, quo natus es! Multi-plica numerum per II! Iunge V! Multiplica hunc numerum per L! Iunge aetatem tuam et numerum CXV! Detrahe CCCLXY! Qui numerus procreatur? Duae notae numeri, quae a dextra sunt, aetatem tuam indicant; numerus, qui relinquitur, mensem indicat, quo natus es. b) Quota hora est ? Hora septima est. Ab hora octava usque ad horam duodecimam in schola sum. Deinde domum redeo. Post meridiem ab hora decima quarta rursus in schola sum ibique usque ad horam decimam sextam maneo. c) In pugna apud Cannas Romanorum XLY milia quingenti pedites, II milia septingenti equites ceciderunt. Iunge numerum numero! Quot Romani ceciderunt? Delilni šievniki. 66. Z>e Ig g ione Romana. Rei publicae temporibus initio in singulis legionibus quaterna milia duceni pedites et treceni equites erant. Temporibus imperatoris Au-gusti singulae legiones sena milia centenos pedites et septingenos vicenos senos equites numerabant. Legio maxima pars exercitus erat. Peditatus legionis divide-batur in denas cohortes, oohors in ternos manipulos, manipulus in binas centurias. Singulis legionibus plerumque imperabant legati, singulis manipulis bini centu-riones praeerant. Množilni števniki. 67. Multiplicatlo. Semel bina sunt II. Ter terna sunt IX. Semel et vicies quina sunt CV. Centies terna sunt CCC. Centies centena sunt decem milia. Milies singula milia sunt decies centena milia. B/s dat, qui cito dat. Defectiva et abundantia. 68. Z)e viriute Romana. Urbem Romam magis virtus civium defendebat quam moenia. Romani saepe arma ceperunt, ut vim vi propulsarent. Cum hostibus pugnantes auxilium a sociis petebant, qui auxilia mittebant. Quando viribus non aequis pugnabant, animus vires dabat. Saepe exigua manu magnas copias prostraverunt, loca munita ceperunt. Victores spoliis aedem loviš ornabant. Minas et insidias non timebant, indutias et pacem condicionibus iniquis facere non solebant. Hannibal opes Italiae labefecit quidem, sed non contrivit, nam Romani omnia impedimenta virtute et con-stantia vicerunt. Apud superos et apud inferos iis nihil maiori curae erat quam salus rei publicae. Multi loci scriptorum virtu-tem Romanam laudibus efferunt. Parvi sunt foris arma, nisi est consilium domi. — Deus dioisit lucem a tenebris. Dodatek Narratiunculae. Al. Aesopus ob1 deformitatem2 ab aliquo culpatus3: »Non forma4 — inquit — sed mens aspicienda est.« 1 zaradi 2 grda zunanjost 3 zmerjam 4 postava. 2. Pythagoras1 roganti cuidam, quomodo oporteat se gerere erga2 patriam ingratam3: »Ut erga matrem,« respondit. 1 grški modrijan 2 do 3 nehvaležne. 3. Chabrias solebat dicere terribiliorem esse cervorum1 exercitum leone duce quam leonum agmen2 ducente cervo. 1 jelen 2 četa. Solon, cum interrogaretur, cur nullum supplicium1 con-stituisset2 in eum, qui parentem3 necasset4, respondit se id ne-minem facturum putasse5. 1 (smrtna) kazen 2 določil 3 roditelj 4 = necavisset 5 = putavisse. /5. Filius ad patrem scripsit: »Carissime pater! Oro te, ut mibi permittas excursionem1 facere. Breviter respondeas!« Pater rescripsit2: »I!« 1 izlet 2 odpišem. X Alexander Magnus Graecos Corintlium1 invitaverat, ut de bello contra Persas deliberarent. Reliqui venerunt, Lacedae-monii domi manserunt. Alexander iratus iis nuntiavit: »Si Lace-daemonem2 venero, Lacedaemonios parere3 docebo4.« Lacedae-monii responderunt: »Si.« 1 v Korint 2 v Šparto 3 pareo E, ui ubogam 4 doceo E, ui naučim. 7. Regi Antipatri a se iniustam quandam actionem1 postu-lanti Phocion: »Non potes — inquit — Antipater, Phocionem et amicum habere et adulatorem2.« 1 dejan je 2 prilizovalec. 8. Bias1 navigabat aliquando cum bominibus improbis2. Cum . vero tempestate exorta navis3 quateretur3 fluctibus3 atque isti invocarent deos: »Silete4 — inquit — ne illi vos hic navigare sen-tiant!« 1 eden izmed 7 grških modrijanov 2 izprijen 3 ladjo so premetavali valovi 4 tiho bodite! ^. Crates philosophus, cum vidisset adolescentem1 in secessu2 ambulantem, interrogavit, quid illic3 solus faceret: »Mecum — inquit — loquor.« Cui Crates: »Cave — inquit — ne cum homine malo loquaris.« 1 mladenič 2 v samoti 3 tam. 10. Pericles praeturam1 gesturus1, chlaenam2 sumens ita se ipsum solebat alloqui3: »Memento, Pericles, liberis te imperatu-rum Graecis atque Atheniensibus!« i ko je imel prevzeti poveljstvo 2 plašč 3 nagovoriti. E Lacedaemoniis unus, cum Persa hostis in colk^uio1 dixisset glorians: »Solem prae2 multitudine sagittarum non vide-bitis,« — »In umbra igitur — inquit — pugnabimus.« 1 pogovor 2 zaradi. )3f. Socrates mirantibus amicis, quod a1 protervo1 quodam1 homine1 calce2 petitus2 patienter tulisset: »Quid — inquit — si me asinus calcitrasset,3 num illum in iudicium vocavissem?« 1 od nekega nesramneža 2 s peto udarjen, obrcan 3 = calcitravisset = bi bil brcnil. 13. Phocion1 innocens damnatus, rogante quodam ex amicis, num quid filio suo Pboco mandari2 vellet: »Maxime3 — inquit — iubeo eum huius in patrem iniuriae numquam meminisse.« 1 atenski državnik 2 da se naroči 3 seveda. 14. Duo milites proxime1 regium tabernaculum2 male de Antigono3 loquebantur. Rex omnia audierat, cum inter4 ipsum et milites nihil nisi velum5 interesset, quod ille leniter6 dimovit7 et: »Longius saltem8 — inquit — discedite9, ne rex vos audiat!« 1 zelo blizu 2 šator 3 kralj 4 med 5 zastor 6 počasi, lahno 7 razmaknil, odgrnil 8 vsaj 0 odidite! 15. Cum in regali1 solio2 sederet Croesus pretiosissimis3 vestibus4 indutus, Solonem interrogavit, num quid umquam vi-disset pulcbrius. »Gallos5 — inquit ille — et phasianos6 et pavo-nes7, naturali8 enim nec imitabili9 colore10 et pulchritudine11 fulgent12.« 1 kraljevski 2 prestol 8 zelo dragocen 4 obleka B petelin 8 fazan 7 pav 8 naraven 9 posnemljiv 10 barva 11 lepota 12 bleste se. 16. Lacedaemone1 cum tyrannus cenavisset2 Dionysius, ne-gavit se iure3 nigro, quod cenae caput4 erat, delectatum5. Tum is, qui illud coxerat6: »Minime7 mirum, condimenta8 enim defue-runt9.« — »Quae tandem10?« inquit ille. — »Labor in venatu11, sudor12, cursus ad Eurotam13, fames et sitis11. His enim rebus Lacedaemoniorum epulae15 condiuntur16.« 1 v Šparti 2 obedujem 3 ius, iuris n. juha 4 glavna jed 5 naslajam se, ugaja mi 6 skuhati 7 nikakor ne 8 zabela 9 manjkam 10 vendar, pa 11 lov 12 pot, znoj 13 največja reka v Lakoniji 14 žeja 15 jedi 16 (za)belim, začinim. 17. Iphicrates cum castra1 in regione amica2 et confoederata3 posuisset1 accurateque ea vallo et fossa eommunivisset, quaerenti, cuius(nam) metu hoc faceret, respondit: »Turpissima est vox imperatoris: non puta(ve)ram.« 1 utaborim se 2 prijateljski 3 zavezniški. 18. Cum ad Corinthum Lacedaemonii vicissent Athenienses eorumque socios, multitudine hostium occisorum audita Agesi-laus dixit: »O infelicem1 Graeciam, quae tantum2 hominum ipsa sibi interemit3, quantum4 satis erat ad universos vincendos barbaros.« 1 nesrečen 2 toliko 3 interimo K umorim 4 kolikor. 19. Allatus incerto auctore1 erat de morte Alexandri nun-tius. Ad Phocionem cum oratores provolassent2 bellumque statim suscipiendum3(esse) putarent, Phocion exspectare4 iubebat rem-que bene explorareB. »Nam — dicebat — si hodie mortuus est Alexander, cras8 etiam ac postea erit mortuus.« 1 povzročitelj, izvor 2 priletim nad 3 začnem 4 počakam 5 preiščem 8 jutri. 20. Solon a rege Croeso interrogatus, num quemquam vidis-set ipso beatiorem, Tellum nominavit Atheniensem, privatum1 hominem1, sed qui liberis relictis ac nepotibus bene educatis2 feliciter obiisset3 diem3. Interrogatus deinde, quem post illum existimaret felicem, Cleobim et Bitonem, Argivos fratres, nomi-navit, qui'cum summa pietatis* laude defuncti5 essent. Indignatus6 rex: »Quo igitur loco me ponis?« — »Ego — inquit Solon — facile confiteor te regem opibus et imperio esse florentem, bea-tum te non appellaverim, priusquam feliciter hanc vitam absol-veris7.« 1 zasebnik 2 vzgojim 3 umrem 4 otroška vdanost 6 iimrem 6 ogorčen 7 končam. 21. Cum ex* Socrate quidam quaesivis-set1, nonne Archelaum, Perdiccae filium, qui tum divitissimus habebatur2, beatum putaret: »Haud scio — inquit —numquam enim cum eo collocutus sum3.« — »Num aliter4 scire non potes?« — »Nullo modo.« — »Tu igitur ne de Persarum quidem rege potes dicere, beatusne sit?« — »Num ego possum, cum ignorem, quam sit doctus5, quam vir bonus?« — »Quid? tu in eo sitam6 (esse) vitam beatam putas?« — »Ita prorsus7; existimo bonos beatos, improbos miseros.« — »Miser ergo Archelaus?« — »Certe, si iniustus.« 1 vprašati 2 imam za 3 pogovarjam se 4 drugače 5 izobražen 6 odvisen 7 prav tako. 22. Cum Athenis in theatrum1 quidam senex venisset, in magna multitudine locus ei a suis civibus nusquam est datus. Cum autem ad Lacedaemonios accessisset, qui, legati cum essent, certo2 loco sedebant, consurrexere3 omnes et senem illum sessum* receperunt4. Quibus cuncti cum applausissent5, dixit ex iis qui-dam: »Athenienses sciunt, quae recta6 sint, nos vero facimus.« 1 gledališče 2 določen 3 vstanem 4 posadim 5 ploskam 6 prav. ffi. Cum Thales interrogaretur, quid esset omnium vetustis-simum1: »Deus, quod numquam esse coepit. — Quid esset pul-cherrimum, respondit: Mundus, est enim opus dei, quo nihil pulchrius. — Quid maximum: Locus2, capit3 enim omnia. — Quid velocissimum4: Mens6, discurrit8 enim per omnia. — Quid robu- stissimum7: Fatum8, superat enim omnia. — Quid sapientissimum: Tempus, invenit9 enim omnia.« 1 najstarejši 2 prostor 3 obsega 4 najhitrejši »misel 6 preleti 7 najmočnejši 8 usoda 9 najde. 24. Gelo tyrannus Carthaginienses devicit. Inter1 condicio-nes2 pacis hanc quoque adscribere3 coegit: »Ipsos in4 posterum4 liberos numquam esse immolaturos5. 1 med 2 pogoj 3 pripišem 4 v bodoče 5 žrtvujem. 25. Alexander audiens sibi a quodam maledici: »Regium est — inquit — male audire, cum bene facias.« 26. Fabius Maximus. Fabius Maximus noluit cum Hannibale proelio congredi1, sed hostem sectabatur2 per aspera3 et montuosa4 loca, ut copias eius attereret5, pecuniae6 et commeatus7 inopes8. Irridebant multi eumque Hannibalis paedagogum9 dictitabant10. At Fabius omnes irrisiones11 contemnens sua sequebatur consilia et amicis dicebat: »Qui maledicta12 et irrisiones metuit, timidior est eo, qui hostem.« »t bitki se spopasti 2 sledim 3 težaven 4 gorat 5 slabim 6 denar 7 živež 8 reven 8 suženj, ki je spremljal« dečka v šolo, »pestunja« 10 dajali ime "zasmehovanje 12 obrekovanje. 27- PGilippus ei anus. Anus1 quaedam inops2 Philippum orabat, ut causam3 suam audiret. Respondente Philippo se non vacare4 exclamavit: »Noli ergo6 regnare!« Quod ille admirans non illam solum, sed etiam alios statim audivit". 1 stara žena 2 siromašen 3 pravda, zadeva 4 utegnem, čas imam 5 torej 6 zaslišim. 28. Epaminondae modestia. Epaminondas post pugnam ad Leuctra1 commissam postridie squalidus2 et humilis in publicum3 processit4, alias5 uncto6 corpore et vultu sereno videri solitus. Interrogantibus amicis, num quid Latinska vadnica, 2. ki. in 6. real. 4 adversi7 accidisset: »Nihil — inquit — sed heri8 sensi me altius quam rectum" est elatum10 fuisse: itaque hodie immoderatum11 illud gaudium12 castigo13.« 1 Levktra 2 neumit 3 v javnost, med ljudi 4 pridem 0 drugače, sicer 6 maziljen 7 neprijeten 8 včeraj 9 prav 10 ponosen 11 nebrzdan 12 veselje 13 krotim, kaznujem. 29. Scipio Maior. Interrogavit Scipionem quidam, qua re fretus1 auderet exercitum in Africam traicere2. Monstravit3 ei trecentos viros, qui in armis exercebantur4, turrimque vicinam5 hocque addidit: »Nemo horum est, qui non sit deiecturus6 se de hac turri in mare me iubente.« 1 v zaupanju na 2 prepeljem 3 pokažem 4 urim se 5 sosednji 6 vržem doli. 30. l>uer fitacčdo. Vetere Macedoniae1 more regi Alexandro nobilissimi pueri sacrificanti2 ministrabant3. E quibus unus cum turibulo4 ante ipsum stabat; in cuius bracchium5 carbo6 ardens lapsus est. Quo etsi urebatur, tamen et dolorem7 silentio8 pressit9 et bracchium immobile10 tenuit, ne sacrificium regis aut concusso11 turibulo11 impediret, aut edito12 gemitu12 regias aures infausta13 voce tan-geret14. Rex, quo magis patientia15 pueri delectatus est16, eo cer-tius17 perseverantiae18 experimentum19 sumere voluit. Consulto20 enim sacrificavit diutius neque hac re illum a proposito21 rettulit22. 1 Macedonija 2 žrtvujem 3 strežem 4 kadilnica 5 podlaket 6 ogel 7 bolečina 8 molk 9 zatrem, zadušim 10 nepremičen 11 ako bi stresel kadilnico 12 ako bi zastokal 13 neprimeren 14 žalim 15 potrpežljivost 16 veselim se 17 zanesljiveje 18 vztrajnost 19 poskus, dokaz 20 nalašč 21 namera 22 odvrnem (od) 31. Diogenes p&ilosop&us. a) Diogenes vir ingentis animi, sed non minore ostenta-tione1 fuit. In dolio2 se complicuit3 et in eo cubitavit4, domus non egens5; divitias proiecit6, onus existimans: simplicissima7 vita contentus fuit, effecitque, ut nihil ei posset eripi. Servus ei unicus8 aufugit neque eum recuperare" tanti10 putavit10, cum potestas11 ostenderetur11. »Turpe est — inquit — Manem12 sine Diogene posse vivere, Diogenem sine Mane non posse.« b) Idem, cum vi-disset puerum cava1 ma-nu1 bibentem2 aquam, protinus3 exemptum4 e pera calicem5 fregit6, cum hac obiurgatione7 sui : »Quam diu stultus8 ego sarcinas9 supervacuas10 habui!« c) Idem Diogenes AIexandro roganti, ut di-ceret, si quid opus1 esset1, libere2 respondit: »Nune quidem paulum3 a sole abeas!« Offecerat4 videlicet5 apricanti8. a) 1 bahavost, prevzetnost 2 sod 3complico A, ui zvijem 4 ležim (večkrat) 5 potrebujem, pogrešam »proč vržem, ne maram za 7 kar najbolj preprost 8 edin 9 zopet dobiti 10 smatram za toliko vredno 11 prilika se je ponudila 12 ime sužnja. b) 1 z dlanjo, iz perišča 2 pijem 3 takoj 4 eximo K, emi = vzamem iz 5čaša 6 frango K = zlomim, razbijem 7 karanje »nespameten 0 breme, pra-tež 10 nepotreben, odveč. c) 1 potrebujem 2 prostodušno 3 nekoliko, malo 4 na poti sem 5 namreč 6 apricor A sončim se. 32. Fideliiaiis1 exempla2. Plotius Plancus, vir nobilis, a triumviris3 proseriptus4, in agro Salernitano5 latebat. Venerunt, qui proseriptos insequeban-tur, servosque multum ac diu torserunt6, sed illi in maximis doloribus se nescire, ubi dominus esset, affirmabant. Non susti-nuit deinde Plancus tam fideles servos ultra7 cruciari8; sed processit9 in medium10 iugulumque" gladiis militum obiecit12. Difficile est igitur diiudicatu, utrum dignior fuerit dominus, qui tales servos haberet, an servi laudabiliores13, qui dominum pessumdare14 noluerint. 1 zvestoba 2 zgled, primer 3 triumvir 4 izobčen 6 salernski (mesto v Kampaniji) 6 torqueo E = mučim 7 dalje 8 mučim 0 stopim 10 v sredo 11 vrat, grlo 12 pomolim nasproti, nastavim 13 hvalevreden 14 pogubim. t* 33. Sop&ocles. Sophocles ad summam senec-tutem tragoedias1 fecit. Cum propte-rea rem familiarem neglegere2 vide-retur, a filiis in iudicium vocatus est, ut iudices illum, quasi desipientem3 a re familiari removerent4. Tum se-nex dicitur eam fabulam6, quam proxime7 scripserat, Oedipum7 Colo-neum7, recitasse8 iudicibus, et quae-sivisse, num illud carmen desipientis esse videretur. Carmine recitato8 a iudicio absolutus9 est9. 1 žaloigra 2 zanemarjam 3 blazen 4 odstranim, vzamem 5 drama 6 prav pred kratkim 7 Edip Kolonski 8 preberem "oprostim. 34. Alexander Magnus apud Milesios. Mileti1 conspicatus2 multas statuas3 athletarum4, qui 01ym-pia5 et Pythia6 vicerant: »Ubi — inquit — ista tum erant corpora, cum barbari urbem vestram oppugnarent?« i Milet, mesto v Mali Aziji 2 ko je zagledal 3 kip 4 atlet 5 v olimpijskih igrah 5 v pitijskih igrah (= v Delfih). Nasica1, cum ad poetam Ennium2 venisset eique ab ostio3 quaerenti Ennium ancilla4 dixisset domi non esse, sensit illam domini iussu dixisse et illum intus esse. Paucis post diebus, cum ad Nasicam venisset Ennius et a ianua5 quaereret, exclamat Nasica se domi non esse. Tum Ennius: »Quid, ego non cognosco vocem — inquit — tuam?« Hic6 Nasica: »Homo es impudens7. Ego, cum te quaererem, ancillae tuae credidi te domi non esse; tu mihi non credis ipsi?« 1 Publius Cornelius Nasica, znan po svoji poštenosti 2 rim. pesnik 3 vrata 1 dekla, sužnja 6 vrata 6 tedaj 7 nesramen. 35. De Nasica ei Ennio. 36. De numeris. (Boetius, De institutione1 arithmetica2.) 1. Numerus aut par3 aut impar4 est. Numerus par est, si potest in aequales5 partes dividi (6 = 3 + 3), impar vero6, si dividi non potest in aequalia (7 = 4 + 3). 2. Numerus sex perfectus7 dicitur, nam si omnes partes in unam summam8 redigantur8, rursus10 YI procreatur11: media pars senarii12 est ternarius13, tertia pars est binarius14, sexta pars unitas15 est: I + II + 111 = VI. 1 nauk 2 aritmetičen 3 sodo število 4 liho 6 enak 6 pa 7 popoln 8 vsota 0 seštejem 10 zopet 11 ustvari se,, dobi se 12 šestica 13 trojica 14 dvojica 15 enica. 37. Quadratum magicum. (Magični kvadrat.) 2 9 4 7 5 3 6 1 8 Si numero iungis numerum per1 longitudinem1, per2 latitu-dinem2 aut per diagonalem3, summa4 semper eadem est. 1 po dolžini 2 po širini 3 diagonala 4 vsota. 38. Z>e geometria. (Boetius, De institutione arithmetica.) Nota1 nullam partem2 habet. Linea3 longitudinem4 habet. Fines lineae notae sunt. Parallelae5 lineae5 sunt, quae in eadem planitie6 positae7 numquam inter8 se contingunt9. Spatium10, quod aliquo fine aut aliquibus finibus continetur11, figura12 est. Triangulus13 (= trigonus13) tribus lineis comprehenditur11 (con-tinetur), quae latera14 appellantur. In triangulo tres anguli15 sunt. Hebes16 (obtusus16) angulus maior est recto", acutus18 minor. Tetragonus19 quattuor lateribus continetur, pentagonus20 quinque, polygonus21 multis. Circulus22 est figura, quae una linea circumducta23 comprehenditur. Nota in medio24 circuli centrum25 est. — Diametrus26 circuli est recta27 linea per centrum ducta28 et ab utraqe parte in circumferentia29 circuli terminata30, quae in duas partes aequas31 circulum dividit. 1 točka 2 razsežnost 3 črta 4 dolžina 5 vzporednica 6 ravnina 7 položen 8 med 9 dotikati se 10 prostor 11 omejujem 12 lik 13 trikotnik 14 stranica 15 kot 16 top 17 pravi 18 oster 19 četverokotnik 20 peterokotnik 21 mnogokotnik 22 krog 23 okrogel 24 v sredi 25 središče 26 premer 27 raven 28 potegnjen 29 obod, krožnica 30 končan, omejen, ki se končuje 31 enak. 39. 2>e probitaie Epaminondae. Artaxerxes Diomedontem Cyzicenum1 Thebas misit, ut Epa-minondam pecunia2 corrumperet2. Cum Thebas venisset, quinque talentis3 Micythum, quem Epaminondas plurimum4 diligebat, corrupit, ut sibi auxilio5 esset5 aqud Epaminondam. At Epaminondas Diomedonti: »Nihil —- inquit — opus6 est6 pecunia: nam si rex ea vult, quae Thebanis7 sunt utilia8, gratis" sum facere paratus10; si autem contraria11, non habet auri atque argenti satis. Sed egredere propere12, ne alios corrumpas, cum me non potueris. At tu, Micythe, argentum huic redde, aut, nisi id statim feceris, ego te tradam magistratui.«13 Hunc Diomedon rogavit, ut tuto sibi exire suaque efferre liceret. »Istud quidem — inquit — faciam, ne, si tibi sit pecunia adempta14, aliquis dicat id ad me ereptum16 pervenisse, quod do-natum16 accipere nolui.« Diomedonti praesidium dedit, ut tuto Athenas perveniret. Neque vero17 id satis habuit, sed etiam curavit, ut Diomedon in-violatus18 in navem19 conscenderet19. 1 iz Cizika 2 podkupim 3 talent 4 najbolj 6 pomagam 6 treba je 7 Te-banec 8 koristen 9 zastonj 10 pripravljen 11 nasproten 12 urno 13 oblast, gosposka 14 vzamem 15 ugrabim 16 podarjen 17 a, toda 18 nepoškodovan 19 vkrcam se na ladjo. 40. De vulpe1 et uva2. (Phaedrus.) Farne coacta vulpes alta in vinea Uvam appetebat3 summis saliens4 viribus: Quam tangere5 ut6 non potuit, discedens ait: »Nondum matura est; nolo acerbam sumere.« Qui, facere quae non possunt, verbis7 elevant8, Adscribere8 hoc debebunt exemplum sibi. 1 lisica 2 grozd 3 je skušala doseči 4 skačem 3 dotaknem se 6 ko 7 beseda 8 v nič devljejo 9 pripišem. 41. De angina1. (A. Cornelii Celsi De medicina2.) Hic morbus acutus3 in faucibus4 esse consuevit. Interdum5 neque rubor6 neque tumor7 ullus apparet, sed corpus aridum est, vix spiritus ducitur, membra8 solruntur9. Interdum lingua10 faucesque cum rubore intumescunt11, facies12 pallet13. Aeger14 non cibum devorare, non potionem15 potest, spiritus16 eius interclu-ditur16. Morbus curandus17 est. Si vires patiuntur, sanguis18 mitten- dus" est. Opus est fomentis20 humidis21. Commodum22 est hyssopum23 vel thymum21 vel absinthum25 vel furfures26 aut ficus27 aridas deco-quere28 eaque gargarizare20. Si per haec30 nihil proficitur31, ultimum32 est ineidere33 satis altis34 plagis35 sub ipsis maxillis3 brž ko simulatque = simulac C Cenzorin Censorinus, i m Cerber Cerberus, i m cesar imperator, oris m Cezar Caesar, is m Cicero Cicero, dnis m Ciklop Cyclops, opis m cvetlica flos, floris m Č čas tempus, oris n čast honos, dris m če si; če ne nisi čeprav quamquam, etsi, etiamsi čestitam gratulor A često saepe češ da quod (s konj.) češnja cerasus, i f čete copiae, arum f čim quo; čim ... tem quo ... eo čitam lego K, legi, lectum človek homo, inis m čuvam se caoeo E, cavi, cautum D da quod; ut (final.); ut (konsek.); da ne ut non, quin, ne daj! agel dam do A, dedi, datum dan dies, ei m (f); vsak d. cotidie Darej Dareus, ei m darilo donum, i n dasi quamquam, etsi, etiamsi (z indk.); quamvis, cum (s konj.) deček puer, eri m dejanje facinus, 6ris n deklica puella, ae f Del Delus, i f delam ago K, egi, actum; laboro A; facio M, feci, f actum Delfi Delphi, orum m delim tribuo K, ui, utum delo opus, eris n denar pecunia, ae f dežela terra, ae f; z dežele rure; na deželi ruri dežuje pluit K, pluit Diana Diana, ae f diham spiro A Dionizij starejši Dionysius (ii) Maior (oris) m doba aetas, atis f dober bonus 3 dobim ac-cipio (accipis) M, cepi, ceptum dobro bene dobrohoten benignus 3, benevolus 3 dobrota beneficium, ii n dobroten = dobrohoten dognano je constat dokler dum, doneč, quoad, quamdiu dokler ne dum, doneč, quoad dolenji inferior, ius dolg longus 3 dolgo diu dolžnost officium, ii n; spolnjujem svojo dolžnost fungor K officio doma domi domov domum; z doma domo domovina patria, ae f dorastem ad-olesco K, oleDi, ultum dosežem as-sequor K, secutus; adipiscor K, adeptus dovolim per-mitto K, misi, missum dovršim per-ficio M, feci, fectum drag carus 3 dragocen pretiosus 3 drevo arbor, oris f drug alius, alia, aliud; drugi (od dveh) alter, era, erum drznem se audeo E, ausus sum drugače ... kakor aliter ... ac država res publica f, rei publicae državljan ciois, is m držim teneo E tenui, tentum duša anima, ae f; animus, i m dva duo, duae, duo dvakrat bi s dvomim dubito A E eden (od dveh) alter, era, erum Efez Ephesus, i f Emona Emona, ae f Epaminonda Epaminondas, ae m Evristej Eurystheus, i m F Fabricij Fabricius, ii Feničan Phoenix, icis m G Galec Gallus, i m Galija Gallia, ae f glas (dober) farna, ae f gledam specto A, contemplor A godim se fio, fieri, factus gojim colo K, colui, cultum golob columba, ae f gospod (ar) dominus, i m gost hospes, itis m (f) govor oratio, onis f govorim loquor K, locutus; dico K, dixi, dictum grajam vitupero A Grecija Graecia, ae f grem eo, is, ire, ii, itum; ab-eo greh peccatum, i n; greh je nefas est grešnik peccator, oris m Grk Graecus, i m grmi tonat A, tonuit grozim minor A H Hanibal Hannibal, is m Hazdrubal Hasdrubal, is m hčerka filia, ae f Helvečan Helvetius, ii m Herakles Heracles, is m Herkul Hercules, is m Hispanija Hispania, ae f hiša domus, us f (akuz. pl. domos) hitim propero A; con-tendo K, tendi, tenturn hlapec servus, i m hočem volo, velle, volui Homer Homerus, i m hraber fortis, e hrabrost fortitudo, inis f; virtus, utis f hrib collis, is; mons, ntis m hruška pirus, i f hudoben malus J hudobnež malus, i m hvalim laudo A I i ... i et ... et igra ludus, i m igram (se) ludo K, lusi, lusum imam habeo E, ui, itum; nimam kaj jesti non habeo, quod edam ime nomen, inis n imeniten nobilis, e in et; in ne neque; neve (s konj.) Indija India, ae f iskra scintilla, ae f isti idem, eadem, idem iščem quaero K, quaesivi, quaesitum Italija Italia, ae f iz e, ex (z abl.) izberem e-ligo K, legi, lectum izbruhnem (ex)orior, oreris, oriri, ortus izogibljem se vito A (z akuz.) izpolnim ex-pleo E, plevi pletum izpostavim se (nevarnosti) sub-eo, ire, ii, itum (periculum) izpovem pro-fiteor E, fessus izrek proverbium, ii; oni i. illud p. izropam di-ripio M, ripui, reptum izvolim creo A izvršim per-ficio M, feci, fectum J jabolko malum, i n jagnje agnus, i m jasno je apertum est jaz ego jed cibus, i m jem edo, edere in esse, edi, esum jesen autumnus, i m jezen iratus 3 jezim se irascor K jokam fleo E, flevi, fletum Jožef Josephus, i m Jupiter Iuppiter, loviš m jutri cras K k ad (z akuz.) kadar quando Kadem Cadmus, i m kaj? quid? kaj (nedol.) quid kajti nam, enim kakor quam, ut, ac kakor da velut si kakor hitro ubi primum, cum primum kam? quo? kamor quo Kane Cannae, arum f kar quod; (pred superl.) quam kar koli quidquid Kartagina Carthago, inis f Kartažan Carthaginiensis, is m kateri (= ki) qui; kateri (od dveh) ? uter, utra, utrum? kateri koli quicumque (quaecumque, quodcumque); quivis, (quaevis, quodvis) Katilina Catilina, ae m Kato Cato, onis m kazen poena, ae f kaznujem punio I, ioi, itum kdaj P quando? kdo? quis? kdo (nedol.) quis kdor koli quicumque, quisquis ker quia, quod; cum (s konj.) ker že quoniam kesam se (česa) paenltet E, uit (me alicuius rei) ki qui, quae, quod kip statua, ae f kje? ubi? kmalu mox, brevi kmet agricola, ae m; na kmete rus; na kmetih ruri; s kmetov rure knjiga liber, bri m ko cum; si; ko ne nisi Koder Codrus, i m koliko? quot? kolikor quot končam finio 1, ivi, itum konec finis, is m konj equus, i m konjenik eques, itis m konzul consul, is m konzulovanje: za k. consule (consuli-bus) Koriolan Coriolanus, i m koristim pro-sum, prod-esse, pro-fui kozliček haedus, i m kraj locus, i m kralj rex, regis m kraljestvo regnum, i n kraljica regina, ae f krasim orno A kratek brevis, e Krez Croesus, i m kriv falsus 3; po krivem falso krivica iniuria, ae f; po krivici imme-rito krivičen iniustus 3 kruh panis, is .ri krut crudelis, e Kserks Xerxes, is m kupim emo K, emi, emptum L L. = Lucij L(ucius) ii m Lacedemonec Lacedaemonius, ii m lačen sem esurio (esuris) I, ivi (ii) ladja navis, is f lahek facilis, e lahko (adv.) facile lahko umljiv facilis intellectu lakota farne s, is f laž mendacium, ii n lažem mentior I, itus lažnivec mendax, acis m legija legio, onis f len piger, pigra, pigrum lep pulcher, pulchra, pulchrum leto annus, i m; — poletje aestas, atis f poleti aestate lev leo, onis m ležim situs 3 sum lisica vulpes, is f ljubim amo A; diligo K, lexi, lectum ljudje homines, inum m lovec venator, oris m M M. (= Marko) M(arcus) m majhen parvus 3 malo (jih) pauci, ae, a Maratonski Marathonius 3 maščujem se ulciscor K, ultus mati mater, matris f Mazinisa Masinissa, ae m meč ensis, is m medved ursus, i m mesten urbanus 3 mesto oppidum, i n; urbs, urbis f meščan oppidanus, i m mi nos; izmed nas nostrum Miltiad Miltiades, is m minem praeter-eo (praeteris), ire, ii, itum mir pax, pacis f mislim ex-istimo A mislim si puto A miš mus, muris c mladina iuventus, utis f mladost iuventus, utis f mnenje opinio, onis f mnog multus 3 množica multitiido inis f moč v is, vim, vi f moder sapiens, entis moj meus 3 molčim taceo E, ui molim precor A moram debeo E, ui morem possum, posse, potui; ne morem si kaj, da ne bi (facere) non possum, quin morje mare, is n most pons, pontis m mož vir, i m mrtev mortuus 3 mrtvec mortuus, i m mudim se moror A N na in (kam? z akuz.; kje? z abl.) najdem in-venio (invenis) 1, veni, ven-tum; re-perio (reperis) I, repperi, re-pertum najbolj maxime najmanj minime najnižji imus 3, infimus 3 najvišji summus 3 namera propositum, i n napadem ad-orior, adoriris, adoriri I, ad-ortus; ag-gredior, aggrederis, aggredi M, aggressus; in-vado K, vasi, vasum napravim izlet ex-curro K, curri, cursum naproti obviam (z dat.) z naredim facio M, feci, factum naročim prae-cipio (praecipis) M, cepi, ceptum narod populus, i m naslednji dan postridie nasprotnik adversarius, ii m nastanem (ex)orior, exoreris, exoriri 1, (ex)ortus (seditio!) naš noster, nostra, nostrum nato deinde naučim se disco K, didici; naučim se na pamet e-disco K, edidici navadno soleo E, solitus sum navajen sem consuevi (pf!) naznanim nuntio A ne non, ne Neapol Neapolis, is f nebo caelum, i n nedolžen innocens, entis nenadno subito nesmrtnost immortalitas, atis f nesreča malum, i n nesrečen infelix, icis nevarnost periculum, i n ne vem nescio I, non scio I, ignoro A nevihta procella, ae f; tempestas, atis f nevreden indignus 3 nezgoda calamitas, atis f nič nihil nihče nemo, nullius nikar(te) ne! noli(te)! nikdar numquam nikdo nemo; quisquam (v negativnih stavkih!) nikjer nusquam niti ne ne ... quidem njegov eius(isl), suus 3 niti ... niti neque ... neque njiva ager, agri m noben nullus 3 nobe(de)n (od dveh) neuter, neutra, neutrum noč nox, noctis f nočem nolo, nolle, nolui novica nuntius, ii m O o! o/ oba ambo, ae, o občudujem ad-miror A občujem versor A obdelujem colo K, colui, cultum ob jadram circum-vehor (veheris) K, vectus oblast magistratus, us m; pot est as, atis f oblegam op-pugno A; ob-sideo (obsides) E, sedi, sessum obleka vestis, is f obljubim polliceor E, pollicitus; pro- mitto K, misi, missum obotavljam se cunctor A obrnem se verto K, verti, versum me obsodim damno A; o. na smrt capitis damno obupam de-spero A obzidje moenia, ium n oče pater, patris m očividen apertus 3, perspicuus 3 od a, ah (z abl.) o da! utinam! oderem (koga) de-traho K, traxi tractum pellem (alicui) odgovorim re-spondeo E, spondi, spon-sum odidem ab-eo, abis, abire, abii, abitum odkrhnem (s, z) a-vello K, velli (vulli), vulsum (de) odkrijem pate-facio (patefacis) M, pate- feci, patefactum odkupim red-imo K, emi, emptum odlašam dif-fero, ferre, distuli, dilatum odnesem au-fero, ferre, abstuli, ablatum odpeljem ab-duco K, duxi, ductum odpotujem proficiscor K, profectus odpravim se con-fero me, ferre, contuli, collatum odpuščam di-mitto K, misi, missum odrinem proficiscor K, profectus odštejem de-traho K, traxi, tractum odvržem ab-icio (abicis) M, ieci, iectum ogenj ignis, is m ohranim con-servo A oni ille, illa, illud; is, ea, id okrasim decoro A on, ona, ono is, ea, id omajam labe-facio (labefacis) M, labe- feci, labefactum onostranski ulterior, ius opasan cinctus 3 opašem cingo K, cinxi, cinctum opustošim populor A Orgetoriks Orgetdrix, igis m orjem aro A orožje arma, orum n ostanem maneo E, mansi, mansum ostanki reliquiae, arum f osvojim ex-\pugno A otroci liberi, orum m ovca oois, is f oviram im-pedio (impedis) I, ioi, itum ozdravim medeor (alicui) E, sanavi, sanatum ozemlje fine s, ium m oziram se re-spicio (respicis) M, spexi, spectum (z akuz.) P padem cado K, cecidi, casum pameten sem sapio M, sapii pametno prudenter pasem pasco K, pavi, pastum Pavel Paullus, i m peljem duco K, duxi, ductum; ago K, egi, actum Perikles Pericles, is m Peržan Persa, ae m pesem carmen, inis v pesnik poeta, ae m Peter Petrus, i m pijem bibo K, bibi, potum Pireneji Pijrenaeus, i m pismo litterae, arum f pišem scribo K, scripsi, scriptum plačam solvo K, solvi, solutum plamen flamma, ae f Plato Plato, dnis m plen praeda, ae f po post (z akuz.); po Kr. r. post Chr(istum) n(atum); in (z abl.) pobegnem iz ef-fugio (effugis) M, fugi, fugiturus poberem (o smrti) au-fero, ferre, abstuli, ablatum poberi se! apage! pobijem inter-ficio (interficis) M, feci, fectum; neco A počivam quiesco K, quieoi, quietum počnem ago K, egi, actum podarim dono A; dono do A; tribuo K, ui, utum; largior I, itus podelim tribuo K, ui, utum poderem most pontem re-scindo K, rescidi, rescissum podvržen obnoxius 3 poginem per-eo, ire, perii, peritum pogledam intueor E, intuitus pogosto saepe pogum mi upade animo de-ficio (defi- cis) M, feci pohujšujem cor-rumpo K, rupi, ruptum pojdi(mo!) gl. grem pokopljem sepelio (sepeliy I, ioi (ii), sepultum pokoren sem ob-oedio T, ioi, itum pokrajina regio, onis f pokvarim cor-rumpo K, rupi, ruptum polastim se potior I, itus; strah se me polasti metus me invadit poleti aestate polje ager, agri m; campus, i m poljski agrestis, e pomagam ad-iuvo A, iuvi, iiitum (ali-quem); ad-sum, adesse, affui (alicui) pomlad ver, veris n pomnim teneo E, tenui, tentum memoria pomnožim augeo E, auxi, auctum pomoč opis (brez nom.), opem, ope f; opera, ae f; auxilium, ii n; na p. pridem subsidio venio 1, veni, ventum pomožne čete auxilia, orum n Pompej Pompeius, ei ponudim of-fero, ferre, obtuli, oblatum popotnik viator, oris m porabim (za) con-sumo K sumpsi, sumpium (in z akuz.) porušim deleo E poskusim conor A; ex-perior I, exper-tus poslanec legatus, i m poslednji extremus 3 poslušam audio I, ivi (ii), itum; = pokoren sem ob-tempero A; pareo E, parui, pariturus; ob-oedio I, ioi, itum (alicui) posnemam imitor A posreči se con-tingit K, contigit posvetujem se de-libero A pošljem mitto K, misi, missum pošten probus 3, honestus 3 poštenost probitas, atis f pot iter, itineris n; via, ae f potem ko postquam, posteaquam potnik viator, oris m potok rivus, i m potolažim con-solor A potreben necessarius 3 potrpežljivo patienter povabim in-vito A povelje: na p. iussu (z gen.) poveljnik dux, ducis m; imperator, oris m povem dico K, dixi, dictum pozabim ob-liviscor K, litus pozdravljam saluto A pozdravijen(i)! salve(te)! ave(te)! pozimi hieme pozno sero pravica ius, iuris n; po p. iure, merito, recte pravim aio prebivalec incola, ae m pred ante (z akuz.); pred Kr. r. ante Chr(istum) n(atum) preden priusquam, antequam predniki maiores, orum predpisujem prae-scribo K, scripsi, scriptum prejmem ac-cipio (accipis) M, cepi, cep-tum prekopavam fodio M, fodi, fossum prekoračim trans-eo, ire, ii, itum; trans-gredior (transgrederis, transgredi) M, transgressus premagam vinco K, vici, victum premaganec victus, i m premirje indutiae, arum f premotim de-cipio (decipis) M, cepi, ceptum prenašam fero, ferre, tuli, latum prenesem fero prepeljem tra-duco K, duxi, ductum prepovem veto A, vetui. vetitum prepričam per-suadeo E, suasi, suasum; pr. koga, (da) persuadeo alicui (z akuz. c. inf.) preselim se migro A prestanem per-fero, ferre, pertuli, per-latum prestrašen perterritus 3 preštejem numero A pretekel praeteritus 3 pretrpim per-petior (perpeteris, inf. per- peti) M, perpessus prevarim fallo K, fefelli, deceptum preziram de-spicio (despicis) M, spexi, spectum prezrem con-iemno K, tempsi, temptum; neg-lego K, lexi, lectum pri apud (z akuz.) pribežim con-fugio (confugis) M, fugi, fugiturus približam se ap-propinquo A pridem venio I, veni, ventum; ad-venio (advenis) I, veni, ventum pridem na pomoč subsidio venio priden sedulus 3; diligens, entis pridobim pario M, peperi, partum pridobim si (veliko, več, največ) zaslug za koga mereor E (bene, melius, opti-me) de aliquo prihod adventus, us m prijatelj amicus, i m prijeten iucundus 3 priletim ad-volo A prilika occasio, onis f prilizujem se blandior I primem za orožje arma capio M, cepi, captum primerjam con-fero, ferre, contuli, col-latum prinesem af-fero, ferre, attuli, allatum pripeljem ad-duco K, duxi, ductum pripovedujem narro A pripravim paro A pripravljen paratus 3 (ad) pritečem ac-curro K, accurri, accursum pritožujem se queror (quereris) K, que-stus pritrdim as-sentior I, sensus; con-sentio I, sensi, sensum privedem ad-duco K, duxi, ductum prizanesem parco K, peperci, tempera-tum prokonzul proconsul, is m proročišče oraculum, i n prosim oro A; rogo A; quaeso; quaero K, quaesivi, quaesitum; prosim koga česa peto K, ioi (ii), itum (aliquid ab aliquo) proti contra (z akuz.) provincija provincia, ae f ptica avis, is f pustim sino K, sivi, situm puščica sagitta, ae f R rad libenter rajši (hočem) malo, mavis, malle, malui rana vulnus, eris n rastem cresco K, crevi, cretum ravnam (s kom) con-sulo K, sului, sul- tum (in aliquem) ravnodušno aequo animo, aequa mente razdelim di-vido K, visi, visum razdenem deleo E, delevi, deletum različen varius 3 razpravljam dis-puto A razprostrem pando K, pandi, passum reč res, rei f rečem dico K, dixi, dictum; inquam redek rarus 3 Regij Rhegium, ii n Regul Regulus, i m reka flumen, inis n; fluvius, ii m resnica verum, i n resničen verus 3 Rim Roma, ae f Rimljan Romanus, i m rimski Romanus 3 rodim se nascor K, natus roka manus, us f S s (= z) cum (z abl.) sam ipse, ipsa, ipsum; solus 3 samo modo, tantum, solum Scipio Scipio, onis m sem sum, esse, fui, futurum senat senatus, us m Sicilija Sicilia, ae f silim cogo K, co-egi, co-actum sin filius, ii m Sirakuze Syracusae, arum f siromak pauper, eris m sklenem (prijateljstvo) iungo K, iunxi, iunctum (amicitiam) skoro fere skozi per (z akuz.) skrb cur a, ae f skrbim curo A skromen modestus 3 skušam conor A slab malus 3; nequam (se ne sklanja) slava gloria, ae f slaven clarus 3; gloriosus 3; celeber, celebris, celebre slavim celebro A sledim sequor K, secutus sleherni unusquisque slišim audio 1, audivi, auditum slon elephantus, i m smili se mi kdo miseret me alicuius smrt mors, mortis f sneži ning(u)it K, ninxit soba conclaoe, is n sodržavljan civis, is m Sokrat Socrates, is m sonce sol, is m soteska angustiae, arum f sovražim odi, odisse sovražnik hostis, is m spim dormio I, ivi, itum; somnum capio; cubo A, cubui, cubitum spodobi se decet E, decuit; ne spodobi se dedecet spolnim prae-sto A, stiti spolnjujem svojo dolžnost fungor K, functus officio spomin memoria, ae f spominjam se menini, meminisse; remi- niscor K spomladi vere sporočam re-fero, ferre, rettuli, relatum spoznam nosco K, novi, notum; cog-nosco K, cognovi, cognitum sprejmem ac-cipio (accipis) M, accepi, acceptum spremenim muto A spremljam comitor A sramujem se (česa) pudet E, puduit me (alicuius rei) srečen felix, icis stanujem habito A star antiquus 5; vetus, eris starček senex, senis m starodaven antiquus 3 starši parentes, um m stojim sto A, šteti, staturus storim facio M, feci, factum strahopetnost ignavia, ae f strežem po življenju in-sidior A (alicui) stric avunculus, i m strog severus 3 stvar res, rei f suh aridus 3; na suhem in na morju terra marique suženj servus, i m svarim moneo E, monui, monitum svet sanctus 3 svetišče templum, i n svetloba lux, lucis f svetujem suadeo E, suasi suasum svit: o prvem svitu primo mane svoj suus 3 Š šala iocus, i m ščit scutum, i n ščitim (pred) tueor E, tutatus (a) še zdaj adhuc škodujem ob-sum, obesse, offui; noceo E, nocui, nocitum šola schola, ae f štejem numero A število numerus, i m T ta hic, haec, hoc; iste, ista, istud tabor castra, orum n Tacit Tacitus, i m tajim nego A tak(šen) tališ, e tako ita, tam, sic tam ibi Tarkvinij Superb Tarquinius (ii) Super- bus (i) m Tebe Thebae, arum f tečem curro K, cucurri, cursum; na pomoč tečem succurro K, succurri, suc-cursum telo corpus, oris n tema tenebrae, arum f težak difficilis, e težaven difficilis, e ti tu tiran tyrannus, i m tisti is, ea, id Tit Titus, i m tla: na tleh humi toča gre grandinat A, avit tolažim con-solor A tolik(šen) tantus 3 toliko tot tostranski citerior, ius tožim queror K, questus trdim af-firmo A treba je oportet E, uit trg forum, i n triumvir triumvir, triumviri m Troja Troia, ae f trpim patior M, passus; trpim kazen (za) luo K, lui, luiturus poenam (alicuius rei) tudi etiam tulec pharetra, ae f tvoj tuus 3 u ubijem neco A; caedo K, cecidi, caesum; occido K, cidi, cisum ubog pauper, eris učenec discipulus, i m učim doceo E, docui, doctum učim se disco K, didici učitelj magister, tri m udam se dedo K, dedidi, deditum (me) udarim caedo K, cecidi, caesum; percutio (percutis) M, cussi, cussum ugajam placeo E, ui, itum ugledam con-spicio (conspicis) M, spexi, spectum ugovarjam contra-dico K, dixi, dictum uidem ef-fugio (effugis) M, fugi, fugi- tiirus (z akuz.) ujamem capio M, cepi, captum ujetnik captivus, i m ukažem iubeo E, iussi, iussum ukrotim domo A, domui, domitum Uliks Ulixes, is m umaknem se cedo K, cessi, cessum; umaknem se s poti de via de-cedo umetnost ar s, artis f umljiv: lahko u. facilis intellectu umorim inter-ficio (interficis) M, feci, fectum; neco A; oc-cido K, cidi, cisum umrem morior (moreris) M, mortuus upadem: pogum mi upade animo de-fi- cio (deficis) M, feci upam spero A upam se audeo E, ausus sum upor seditio, onis f ura hora, ae f usmilim se (koga) misereor E, miseritus sum (alicuius) ustanovim con-do K, didi, ditum ustavljam se re-sisto K, restiti utrdim munio I, ivi, itum utrgam carpo K, carpsi, carptum; de- cerpo K, cerpsi, cerptum utrujen (de)fatigatus 3, fessus 3 V v in (kam? z akuz.; kje? z abl.) varno tuto Varo Varro, onis m varuh custos, odis m varujem se caoeo E, cavi, cautum vaš vester, vestra, oestrum važen gravis, e včasih interdum večidel plerumque večina časa plurimum tempus večinoma plerumque večkrat = češče saepius vedno semper veja ramus, i m veličasten mognificus 3 velik magnus 3 veliko = mnogo vem scio 1, scivi (scii), scitum; ne vem nescio vendar tamen ^en grem ex-eo, ire, ii, itum Vergil Vergilius, ii m verjamem čredo K, credidi, creditum verujem = verjamem ves omnis, e vesel laetus 3 veselim se gaudeo E, gavisus sum vesten accuratus 3 vidim video E, vidi, visum vino vinum, i n visok altus 3 vladam regno A voda aqua, ae f vojak miles, itis m vojska (= armada) exercitus, us m vojskujem se bellum gero K, gessi, ge-stum volja voluntas, atis f; proti volji in- oitus 3 volk lupus, i m vprašam inter-rogo A; quaero K, quae- sivi, quaesitum vprašujem za svet consulo K, consului, consultum vračam se revertor K, pf. reverti; red- eo, rediš, redire, redii, reditum vrata porta, ae f vreden dignus 3 (re) vrl frugi (se ne sklanja) vrnem red-do K, reddidi, redditum vrnem se = vračam se vrt hortus, i m vsak omnis, e; quisque; unusquisque; vsak dan cotidie vsak (od dveh) uterque, utraque, utrumque vstaja seditio, dnis f vstajam surgo K, surrexi, surrectum vzamem sumo K, sumpsi, sumptum vzamem iz promo K, prompsi, promp-tum vzbudim ex-cito A vzhajam orior, oreris, oriri, ortus Z z, s cum (z abl.) za ad (z akuz.), pro (z abl.) začel sem coepi, coepisse začnem ordior 1, orsus; in-cipio (inci-pis) M, cepi, ceptum; z. bitko proeli-um committo K, misi, missum. zadnji ultimus 3, postremus 3 zadosti satis zagledam con-spicio (conspicis) M, spexi, spectum; anim-ad-verto K, verti, versum zahtevam postulo A; posco K, poposci zahvalim se gratis ago K, egi actum zajamem haurio I, hausi, haustum zakaj? cur? quare? zakon lex, legis f zalezujem in-sidior A (alicui) zamudim priliko occasionem a-mitto K, misi, missum zanašam se con-fido K, fisus sum (z dat. ali abl.) zanemarjam neg-lego K, lexi, lectum zaničujem de-spicio (despicis) M, spexi, spectum; con-temno K, tempsi, temp-turn zapojem cano K, cecini, cantatum zaprem claudo K, clausi, clausum zapustim re-linquo K, liqui, lictum zarota coniuratio, dnis f zaseda insidiae, arum f zaslužen (za) bene merltus (de) zaslužim mereor E, meritus zastonj frustra zatožim ac-cuso A zatrjujem af-firmo A zaupam con-fido K, fisus sum; ne zaupam dif-fido K, fisus sum zaveznik socius, ii m zavzamem capio M, cepi, captum zbogom! vale (te)! zbornica curia, ae f zdaj nune zdim se videor E, visus zdrav sem valeo E, ualui zdravnik medicus, i m zdravstvuj(te)! salpe(te)! zdrknem labor K, lapsus zemlja terra, ae f zginem e-vanesco K, vanui zgled exemplum, i n zgodi se accidit, accidit; e-venit 1, evenit; fit, fieri, f actum est zgodim se fio, fieri, factus zgrabim za orožje arma capio M, cepi, captum zgradim ex-struo K, struxi, structum zgrudim se con-cido K, cidi; cor-ruo K, corrui zgubim a-mitto K, misi, missum; zgub. pogum animo de-ficio (deficis) M, feci zidovje moenia, ium n; muri, orum m zima hiems, hiemis f; pozimi hieme zimovnik hiberna, orum n zločinec homo (inis) scelestus (i) zmagam vinco K, oici, victum zmotim se erro A zmrači se ad-vesperascit K, vesperaoit znam didici (pf.) znan notus 3 znano mi je non me fugit (fallit, prae-terit) znanost (i) litterae, arum f znašam com-porto A znesem con-fero, ferre, contuli, collatum zvem cog-nosco K, cognovi, cognitum zvezdnat sidereus 3 zvit callidus 3 Ž žaba rana, ae f žalujem maereo E, maerui že iam žeja si t is, is f želim cupio M, cupioi (cupii), cupitum žena femina, ae f ženem ago K, egi, actum žito frumentum, i n živ vivus 3 živim uivo K, vixi, oictum življenje vita, ae f žoga pila, ae f