ni:Jluto-ris O. ./. -/v,-.^ olinvCDej^U^tatuzcrn, r ' “--^««n+inrn n iT : jT0ri’" TRAČ TAT U S HISTORICO- .POLITICUS . DE ARMANDIA«« ARTE BELL1CA ET OLEA PACIS. JUTHORE I FRANCISCO ALBERTO PELZHOFFER, S. R. I. Lib. Barone de Schonau, Nobili Domino de Schnekenpichel * Sagoriz, & Schwar- zenbach 5 Sacr. Caefar. Majeft. Confiliario Provinciali, incJyci Ducatus Carniols Prsetorialium Judiciorum Afleflore , Te/hum Commiflario * ac olim Depucato Stacuum. FRANCOF UR TI, Proftant apud JOHANN EM A DO L P HUM. /Itine fl{DCCXlILtf PROTESTATIO AUTORIS AD LECTOREM. Agnum cceli munuseft Princepsbo¬ nus. Beata fub hoc Patre eft patria. Nefciunttuncjugum fubditi,quan- doquidem imperantis follicit-udo ipfa onus portat & alleviat. Hujus vigiliis quies puhlica conciliatur, fubmoventur pro- cul mala, quae five intus, five foris,in regniper« niciem naici pofifunt. Quis nori felicem bane dixerit Rempublicam ? felieiffimam tamen cxiftimo illam, a cujus fano capitenon dege- nerant membra , & Princeps bonis quibus- que civibusimpcrat,aquibus confilio,hdelita- tc,prudentique induftria adjuvetur. 1 alis Rei- publicae Statum, ideamque in hac librorum decade effbrmandam fufcepi,vivis & aeternum duraturis coloribus ita depingere adlaboravi, ut fcu rega?, Teu regaris, inde legere poflis, quae rnuneri tuo convcniant, & in opus de- . )( 2 duda •0a ) o ( £§*’ duda Rcipublicae inconcufTam firmitateni adpromittant. Verum,quia inpneceptorum fubfidium nonnulla & plerumque obvia ex fcriptoribus exempla advocare oportuit, k in iis de Principum& Rerum publicarum fia¬ tu,juribus, progrelfu, ac praetenfionibusfer- monem fieri neceffe fuit, opportunum duxi, pafamproteftari,me,nullius nationis ftudio, fed fclius dodrinae univerfalis amore indu- dum, illaadduxi(Ie. Nihilpraetereaiisdecide- re, nullius caufam roborari, aut labefada- ri , nullumque juribus aut praetenfionibus ejusmodi pondus ac vim hoc opere meo addi aut demi velle. Quis enim me conflituit ju- dicem? Nec e6 praefumptionis mequisquam devenille credat, ut facra haec profana manu aufim attingere ; id enim femper ob oculos habui: Ut cuique fuum dem, & reddam Caefari, quae funtCsefaris , quse Dei, Deo. Vale. elen- *#§ )0( f<&* ELENCHUS CAPITUM TRACTATUUM De ARMANDIA five ARTE BELLIC A, C Aput I. De Bello in Genere & in Specie. Cap. II. Ar s Militaris Principi commendata. Cap. llLArmorum quam vel dominandi libido, vel aliena ufurpandi avaritia.- 6. Defenfivum vero Bellum publicte defenfionis caufa fufci* pitur: ubi enim ofFenfio eft illegitima.ibi defenfio eft omni le¬ ge permifia, ex principio videlicec illo Natura: N minem Udete. Coin- CA P UT II, Coincidic fepenumero utrumque,& quantumvis OfFenfivum e£ fe videacur , ramen virtualiter meras defenfionis habec caufas, quales funt, vindicare publicasinjurias, amifla & avita recupera- re&c. Tale modernum Bellum incer Auftriacos & GalJiam : quod licet Auftriacr videantur movifie offenfivejreipfa eft pura avica htercditatis defenfio adverfus ufurpatores Gallos,qui non amplius concenci appendicibus, ipfa interiora vifcera avid Au- ftriacorum patrimonii pecunc. Alii Politici Bellum hoc ex utro« que confiatum Vindicatorium appellant. 7. Rurfus diftinguitur Bellum radon e Caufuc injuriam nemini faciant, fed vi- ciflim ita comparati, ut lacdlici, pafluri id neutiquam videantur. Nonfadleprovocabic,nec audebic offendere quisquam Princi- pem, quem iistelligit martialem, milite & omni virtuce beilica ex- pedicum,promptumq5 ad vindicandum. Patria,libercas,Civesatq; adeo ipfl Principes latenc in tutela ac pra?fidio belliete yircucis. Cardinalis Richelius etiam propiorem caufam tangic: Principem militaris ards impericum arbitrioDucum fubjici,ubi Bellum eft gerendum: adeo ut ipforum fidei qualicunque potentiam fuam commictere, neceflum habeac. Quod malum tanco eft confide- ratius,quodMagnatesReipublic^ iftud aeroama imbibere: Im* potentia Principis fuam fulciri aucoricatem , nullo penfo per- A < r-ne* CAP UT 11 7 ditse fponre vičloria; ad emolumentum aliquod. Quocl nimis verum eft,ut etiam proximo elapfo $vo ejusmodi arcana; per- fidias exempla viderimus , quže hic referre, jufto metu abftine- mus. 2. Prudentiam milicarem confequitur Fortitudo k Exen> pluni Principis, quod revera mihi validiftimum e(t ad omnes eventus optatos , nifi quidam exiftimarent PoJitici, Principem non debere intaejfe Bello. Ita quidem eft, fi tetas, fi virium defečtus, fi proJis acfucceffionis orbitas, fi Belli Ionginquicas, autalia qua?- vis his major rado abfendam exigac. Edam frrgefcente a; tat e ineranc Regi David Martiales fpiricus,cum firis diceret: Egrediar egovobifcum ad prsdium? Sed populus refpondit:Non exibis: fi media pars e nobis ceciderit, parum refert, tu unus pro de- cem millibus compucaris: melius igicur eft, ut fis nobis inllr- be pra ; fidio. Flagrante inter Auftriacos & Bohemos Bello, cum exhybernis educerentur,utrinque exercitus,Magnates tune Au- ftriaci fcifcitabancur ex Principe Alberto V.quem Ducem Bello legeret ? Refpondit confeftim: Si alium quam me Dučtorem cx- ercitus petitis, fruftra meDucem Auftrias appellatis. Non crac olim rarum fummos Regnantes videre in campo,ante adem, in cuneis , & plane trans mate in arido Arabias, Syrke, Paleftina?. Sed prohftranfiere cnm faeculis fatculorum memoria digni He- roes! made tamen animo: jam rurfus redeunt Pboenices, & and- quae Aquila? pulli, Jofephus & Carolus. g . Difcrimen hocunum ex Arcano fit: Princeps uirtutibm bellicis conskim, fi interueniat Bello, non folum partes optimi Dncis expiebit, ut alius qmsque Belli Ducum: fed etiam his ipfis calcar addet ad audendum magna , mliiibm certam viti on sz fipem ex prJfentidRegid,qu & quidquid viciflicudini obnoxium eft in humanis. No n meo,fed AriftoteIis,Arcano: Ineorum č/?(inquic) qui ar - ma trači ant m anu, at mane at uel nonmaneat Refpublica. Vetera &recentiora hoc ipfum monenc. 2 . Cyrus apudXenophontem ica proloquitur:Tumficuc ar- ma ceteris ademimus, ica nos ipfos ab armis nunquam deftitui opor tet, idquepro certo perfuafum habere illis omnia, quaecun« que velinc, maxime fua & propria efle, qui quamproxime ab armis abfunt. Fruftra perfuadent Belli Duces, ubigregarius mi- les armorum vim obtinet:fruftra perorac popularis libercas, nifi Calararmadeponac. Auguftus adhuc ance aflumptum Princi- patum 5 Senatui Romano Confulatum fibi neganci, capulum enfis manu feriens, infulcare aufus eft: faciec ifbe, fi vos non feceritis. Ex Arcano igicur Status poft Julii Ctelaris exceflum, & non- dum confirmata Principacus primordia, qua? fibi a longe ar- rogabat Auguftus, hortabacur hunc Ma;cenas: Ut armorum fum- mm penes fe ejfe adlaboraret. Ha?c Regia erac via ad folium, hoc jaciends dominacionis unieum inftrumentum. Cujus con- filiutn ultrd fecucus Auguftus, primum curavic, ut Provincias libi& Senatui divideret; fed ea decempeda, qute fenfim adime- bat Senatui populoque Romano armorum vim omnera: Infirmi- ores etenim,fed,qute pacatiores eranc, Senatui relinquens; po- tentiores vero, fed, qute plus periculi ofteuderent, ac vel hoftes accolas haberent, vel per fe commoveri poftenc, fibi recinens; hocveluti pnetextu, ucSenatus pocirctur pacifica adminiftracio- »e, folus autem ille armis incumberec, & per hsc Orbis Imperio. 3. Ouancum recentiori asvo armorum Imperio valuit Crom- wel- CAFUT Ul 11 wellus in Anglia, Auriacus in Belgio, Ghui/ius in Gallia, Francifcus Sforzia in Itaiia:quantumBataviae pugillus terr« in Oceana, & novoOrbe; quantum proxima aetateSuecus in Imperio : quan- tum nuper fubegic Gallus in Germania: quanca ille molitur in Hifpania, palam eftjhaec omnia referri ad armorum vim, fine quibus orane magnificum, efi: inane, & Majeftas ipfa, umbra. Nihil mecuit,cujus arma metuunc omnes. Inexfuperabilia ag. gredicur, qui fuperari non novic. Legiones Roman« ad Rheni ripam explodebantCaecinnam,inrulcances: Sua in manu fitam efle rem Romanam, fuis vičtoriis augeri Rempablicam, in fuum cognomentum adfcifci Imperacores. Quodipfum non pridem apudPorcam Ottomanam ance Auguftales fores intonabanc Ja- nizzari, & quondam faepius: uc vel inde vericatis arcan« inftar habeant Regnantes : Armorum Jus tiemini plene dandunf, fibi Unice referuandum. Tardum eft, armatum SyIIam in Jus vo- care: periculofum, fediciofas Provincias, fine exercitibus com- pejcere: Indignum, armaco fubdito credere: Vanum, fine armo¬ rum terroreaperfidis expeftare fidem. Experci id vidimus (an fato, an errore noftro ) in Ragozio Sc Hungaria, in Auriaco Sc Belgio. Mile s in Provincm, miles in confiniis >miles ad latus, tria funt Regnantis praefidia. Horum quodcunque deeft, jam vacillatlmperium. 4. Principu gloria non folum efl in fuorum curd; fed in boftium exitio, quorum detrimento res Principu augetur. Idem fic Principi ufurpationibus obfiftere exterorum, quam concine- re Subdicos in obfequio. Armorum continuus motus dome- fticos abfterrec a feditionibus, excernos ab ufurpationibus , omnes perplexos reddic, ne quo fe vercant, rite fapianc. Sic armatus fecuredormitPrinceps,& illi praecer naturam,motus, quies eft. Perfpice Monarchias omnes j plures oti-o enervat«,quam vircute Martia confurapt«, periere. Magni Principes fine magnis aufis fterilefcunc; tranauillitas illis plus nocumento eft,quam armo¬ rum fragor. Pudec Regium animum inter Gyn«cei aut Morio- num agmina diftineri,cum interea hoftes armorum pertinaces, B 2 undi- i2 TRACTATUS DE A RT E BELL1CA undique pr«d« inhiant. Romani non raro Bella traxere, ut miles haberet } quod ageret; alias lafciviens,petulans; & exinde gravis Principi & Reipublicae. Armatis Principibus nunquam defunt anfk,auc fua tuendi,aut amilTa olim 5 vel proxime repe- tendi, aut exftruendi munimenta , aut hoftem in folo hoftico qu«rendi j aut perfequendi Barbaros, & Chrifti inimicos. Neque abAugufti temporibus tam alca PaxMundum continuitfne di- cam Europam) quin Temper miles gloriose impendi potuiffet, Delitefcebac domi Childericus inter Veneris illecebras 5 c um Ca- rolus Martellus exuftam & defblatam Galliam plusquam Martis fortkudine ex Magni AbdimariSaracami manibus eriperec. Fa- einus Martelli, ut erat vere Regi um, Regnum quoque in pr«mi- um habuitulrro oblatumaNobilitafe Gallica,Childericopr«tcr exaučiorationem nullis plane faflis commemoratOj quafi indi- gnantibus villisea mandare pofterorum memori«nomina,quas fua turpitudine languida nihil Martialis fpiritus contuiere in fa- lutem Patri«. 4 Cap. iv - Cul Jus Belli competit, & ejus movenii cauf qu« per Te Summam Imperii habet, nec fuperiorem agnofck* Huie compecit proprie Jus Arrnandiar, movendiq.ue Belli: AUa Pot^ __ c AT UT m IJ Poteftas non fuprema, neque abfoluca eft, led fuperiorem agno-- fric j quales funt mulci Status Imperii: hi licet durante neccfti- cate feu periculo ineludabili, injurias armis repellere poflinc; ceffante ramen periculo abftinere debent ab armis, ac fenten- tiam ejusdemque executionem a fupremo Principe petere. Licec mulcisStatibus Imperii Romani, partim ex contračiu, &inve- ftitura feudali, partim privilegio vel expre!To , vel carico com- municacum lic Jus terricorii,ideft,a:qualis poteftas infuisdicio- nibus, quam Imperator habet in univerfo Imperio: attamen ex- cipiuntur qusedam Regalia , qua; Principu m Maximo Principi, id eft Imperatori, in prteeminenciam & fignum Majeftatis exprelse refervantur, qualia funt, Jus praecipue Belli, foederum & pacis. 3. Hinc canon omnium Politicorum eft: Jus Belli Pacis- que ad Jolam Afajejlakm proprie fpeSare. Id fi pluribus con- celi uto foret, nunquarn Refpublica quiefcerec, Belloque civili omnia perperab col-liderentur : Uti mjferam Germani® faciem nobis repraslentanc hiftoria? eorum temporum, quibus Oijfida- tionum ufus vigebac. Ipfi deinde Principi a populo armato grave periculum accidere poflet: iramd credat, Divifum felm- perium cum armatd multHudine babiturum. Eo inclinat Pote¬ ftas omnis, quo arma. Armatus quisque Imperium facile ex- eutere poteft. Unde confuetum Romanis erat,pacem nequa- quam facere cum eo , qui adhuc arma ceneret. Stephanus Rex Anglite, ut indulgentiorem fc Subditis praberet, fimulque eontra Henricum II. le melius muniret,concelIerat Subditis, in fuo cuique cerrirorio caftella excicandi, muniendique potefta- tem: mox tamen poenituit ipfum liberalitatis.cum eos inde ex- periretur fa&os obftinatiores. In quorum arbitrio func-muni- menta Regni, in eorum arbitrio eft carcer Regis. In quorum manibus funt arma , in eorum capitc eft corona. Majeftas ibi refidec,ubi armorum poteftas imperac. Abarmis omnia pen- dent, quibus,qui prsvalenc, eorum legibus neceflarid alii oI> lemperanc. 4. Lex Julia Majeftatis damnat: Qui injujfuPrincipuBellum S s TRACTATUS DE ARTE BELL1CA H iejjerit, dele r dumquc bibiierU, exercitum comparuent. Involac Majeftatem, Principi derogat, abucicur potcftate puhlica, qui$- quisSubdicus auc privacus,auc arma_ parat, auc inferc,auc con- trahic. Ad reftitutionem damnorumexprivatoBelloillatorum in confcientia ceneri Belligerantes communis fercTheologorum fenfus. In Imperio concra milices corum, fi.avocacione fada per mandata avocatoria,nonpareanc,Bannum juredecernitur. Nec obflacjuramenci Religio, quoDucibus Belli ex pado beneficii, vel feudi ratione obflridi Punt ; fides enim ad facinora non ex- tenditur. Ita Principes Eledores Anno 1620. in conventu Miil- hufiano omnes feudatarios Friderici Paladni gravifiimis literis dehortabautur a fadione fui Principis, qui injuftiflima arma ad- verfus Ferdinandum II, movens, cocum Imperium commovebat. Similiter nuper a Leopoldo Cacfare iteratis mandatis avocati omnes, qui Bavarias Duci,Galliac injufla arma fequenti, milita- bantw Rede cum Livio dixeris: Pr iv at or um Bella , latrocinin ejje publica, quae nee toleranda funt, nec per fequaces eorum fovenda. f* Omne autemBellum quatuor requirit conditiones. Pri' ma eft Audoritas ScPoteftas Belli in Principe,Superiorem non agnofcente, de qua jam didum efl:. Altera eftNecejfitas, cum enim duo funt genera decertandi, ut ex Cicerone jadat Machia- vellusj unum perRationem&Perfuafionem,alcerum perVim: cumque illud proprium fit hominis } aIterumBelluarum;confu- giendum tandem efl: ad pofterius, fi non liceat uti fuperiore« Bellum ratione & calamo prim experire, deinde ferro. Prioris impoflibilicas, fecuridi erit neceflitas. Enfe ipfe perire vult, q°i JuftiticC Iancem non admittit. Nemo culpam tenetur alienam luere. 6 . Tertia conditio(qua: Phoenicerarior efl)prohibet Bel- lum inferenti alieni cupiditatem. Nam quantumcunque, fi ye autoritas,five neceflitas Belli, a juftiflimis procedat caufis: atca* men fi pediflequam habeat cupiditatem, avariciam, ambitionem, odmm,&: alios inanes aut iniquos fines , nihil minus quam j u ' CA P UT IV. 17 ftum Bellum dici valebit. Reda Rado, & Synderefis Chrift iana, accufac &culpat nocendi cupiditatem.ulcifcendi crudelitatem, impacatum acque implacabilem animum, fericatem fieviendi, temeritatem rebellandi, libidinem dominandi,qu* ficut fcoria auro ica adh*rent edam juft* caufae, A DEO accepiftis Jus gladii, d mei vos Principes! Ted non nifi in Bonorum tutelam & male- faSorum 'irindtftam: An a DEO commifta vobis arma acuec cru- delis cupiditas? an Gedeonis gladium vibrabit infaciabilis ambi- tio t DEI gladius non perturbac pacem puhlicam, fcd eam firmac, & qu*ric, IpfeEtbnicusC*far Auguftus, turpe rebatur ob co- ronam auream, argenceam, gramineam, vel triumphales plau- fus civium vitas ac fecuritacem vellc periclitari. Quisquis Belli furore aliorum fata qu£eris, ca ve, ne in tua te praseipites. Qui alieno fanguine vix unquam fa natur, peribit fuo. 7. Quarta condido jufta Belli cauja. H*c fidus eft pro- gnofticum,qualis Belli fucurus exitus?H*c in Principe fidueiam, in Belli Ducibus fidem & prompticudinem,in milite alacritatem & fpiritum ad quidvis audendum commovebit. Huic focius Bellorum Deus, propiciusque Temper affiftet. Funefto glorias cxitu mala caufa concidit,ejus teftis eft utraque pagina. Titu- bant Bellatorum animi,ubi iciunc, Te inferre, non propulfare in- juriarn. DEUM fuum tentat,cujus fi quiipiam auxilium ad in- jufta arma implorat, quantopere in ipfb Gentilismo jufta Belli caufa celebrabatur, teftantur Rhodiorum Legati ; Certe qui- dem 3 inquiebantilli,vos eftis Romani,qui ideo felicia efle Bella veftra, quia jufta funt, pr* vobis ferds, nec tam exicu eorum, quod vincatis, quam principiis, quod non fine causa fufcipia- ds, gloriamini. 8- Aft illud omnium malorum maximum eft,quodRcges Sc Principes injuftis Bellis impliciti, eorurn uniter ad extremum (arguenci eos indcfmenter Synderefi ) defperent,& ex defperacione tandem contemnant, falutem, animam,&quidquid immortale e ft: exiftimantes pro oraculo illud: Coelum Coeli Domino, ter- tam dedit filiis hominum. Etenim tot illi, tantorumque ma¬ lorum , u TRACTATUS DE A RTE BELLICA i or urn fcelerumque rei func *, quoc, quancaque per injuftidam Belli, uicro cicr6que pacrancur. Ex eorum manibus repecet divinaNemefts coc mille innocences animas,qua; vel innocencer & priemacure periere ; vel quas contagium militaris petulan- tia? plane aeternum perdidic. Nam ficuti ex causa juda fu- fcepco Bello , quidquid finiftrum perverftimque acciaic, non in culpam trahicur, jufte vel fe dcfendentis, vel jufte alium of- fendentis: Sed in ejus caritum crimen compucacur, qui injufte Bellojufto dedič caufam,nolenscicra vim facisdarejuftarepecen- ti. Ica> qui injufte fufcipic Bellum, univerfam Belli injuftidam eontrahic, feque reum facic omnium vaftationum , ufurpatio- num , ca;dium , impietacum, & quidquid dirum, Numinique adverfum patrare fblec eftrenis Belli furor. DEUM immorea- lem! an non cum Seneca Echnico liceac conqueri Chriftiano? Homieidia eompefcimus , &. fingulas csdes: quidnam iujufta Bella & occifarum gentium eric gloriofum fcelus ? Non hic ava- ricia, non modum novic crudelicas, Ex Senacuscenfulcis, pic- bisque fcicis feva & immania exercencur , & puhlice jubencur vecica privaeim, Hcec infania qutedam eft ruencium in pejus fe- eulotum , quafi vero, quod leges damnanc, id arma exeufenc» quod fcelus in Republica eft, in Bello & caftris fic vircus. Solenc quidem ejusmodipolicice dici: incommoda Belli , qu£ probiben nonpoffuni: Ica eft,me caftor,ft Bellumex jufta affumpcum eit causa: Sin exinjufta, tune reacus čute injuftitia: func, 8c peftimus parcus tu Verum propius caufas Belli expendamus. Ece antena mihi citra orane dubium juftce func, quas vel DEUSipfe jufttf* vel approbavic. Ec ferme decem & duas in ipfis djvinis literis comperio. Primo, Exjufta causa inferuntur arma in easRegionesbo- fiilikr , ubi non jolumDEUS blafpbemMur Jed etiamnonadnnk CAP UT m 17 titur Prqui obfequium &tributa pr Rex Moabiticus, bis centummille hoedos& oves tributilocopende- bac Regi Ifrael, pod mortem autem Achab negabat tributum. Igicur Joram.novus Rex Ifrael, Achabi filius, congregavic exer-c‘ it cicum concra Moab, promictence Domino, per Elifeum Vatem, fe traditurum Moab in manus Ifrael. Ex hac caufa multoties ar- mis concufla fuic Italia a Fridericis&Henricis olim Imperatori- bus:Noviffime a Ferdinando II. Mancua ideo expugnata, & ad incicas cunc ferme redada ab exercicu Ctefareo, quod invedicu- ram petere refpuebac. 11 . Quarto ,juflijjimum in Rebelles Subditos Beiium eft. Da¬ vid, Rex fecundumcorDEI,inrebeIIem Sobam movicarma.nec*K e g )C(!<5 pepercic. Philippus II. in Belgas, fed fuo malo 'faro. Felicius Ferdinandus II. & Ill.in Bohemos. Multoties Leopoldus inHun- garos,nunc & olimfiepe recidivos,indignosque Jofephi venia* qua toties abufi func in genitore. 12. Opinco ,adi)trfus ProteBores, aut Detentores RebeU tium aliorumque facinoroforum bominum, legitime infertur Bei¬ ium. Vix atrocius aliud, quam ex hac causa legitur in anciquo Tedamento Beiium. Abufi eranc Gabaonicae uxore cujusdam j !lc j, c , tevicse Ephratenfis,ut ex mukiplicato coitu concidere &c mori C debue- 18 HRACTATUS DE ARTE BELLICA debuerit. Tanti facinoris caufam fufcepitinfe totus Ifraelicicus populus, & quadringentis armacorum millibus ex cadris, adver- fus tribum Benjamin, qusGabaonitas procegebat, nequeiacon- dignum fupplicium ad preces Ifrael extradere volebac fceleftos viros, confidenter progreffi func. Terpugnatum eft, Vincente bis Benjamin,occifis ex populo Ifrael ingemino conflidu qua- draginta millibus. Tertibpugnatum eft,jubente Domino, fed tanca Benjaminicarum drage, 6c Ifraelitarum vidoria, ut točam ferme non minus forcidimam , quam numerofidimam tribum exdnxerint,incernecioni datis intertio praslio viginti &atnplius, in fuga vero odo & decem millibus ex tribu Benjamin. Magnum quoque Bellorum incentivum func Principes transfugae, qualis erat Ludovicus XI. apud Burgundum usque ad mortem Pacris Garoli, RegisFrancis: & Condsus femel St iteraco apudHifpa- »os &c. 33. S exto, Injuria puhlice ir rogata juftam puhlice ulcifcen - ^Rcg.Ceio & caufam pr£flat. Ulcus eft David injuriam Legatis fuis ab Am- monitarum Rege fadam, quorum ide barbam ad medium men- tum raferat, St vedeš, usque adnates prsciderat,i!lato in Am- monisRegnum militari exercitu, St expugnaca RabbA Regni ca- pite. Corinthus a Romanis everfa, folum, quia Romani Legati durius appellarentur. Et in IUyrio ftridte in Principum colla fe- curcSjLegatorum manibuslicavere, aitFlorusRomanus. Quan- tum noviflime fenferic Ludovicus XIV. in j urias dvefibi,dve fuis Legatis in exterisProvinciis irrogatas,abunde condac ex depre- catione Ducis Genuenfis & Legati Alexandri VII. Pontificis,pu¬ hlice in corona Principum, evu!gacisque per Europam libelliSs Parifiis fada. i4.'Septimb ,juftij]imumeft Bello repetere,quodereptum ejt> Sic David pugnavic contra Isbofeth tam pro Regia Virgine Mi- cliol centum Philidsorum prsputiis emca , quam pro RegnO Ifrael pod excdTum Saulis ordioatione divina in Davidem devo- iuco. Ex eaderri causa (rapts nimirum Helence) exorcum eft lellum Trojanam »fupra decennium concinuatutn, utrinque cx Grascis CAP IIT IV. Grcecis ScTroianisfupraunum & dimidium millionem hominum excin£lis. • i?. Oftavo , ut repellatur boftis. Quemadmodum David Philiftceos&Moabicas repulic. DEUSquippequibusque popu- z,Kes ' c, ®‘ I:s & nacionibus fuos Adverfarios dedič, uc periculorum metu in officio concinerencur ,uti Ifraelitici populi exempla hoc abunde teftantur. Habuerunc iftiMadianicas, Moabicas, Philifta?os alios- que hoftiles gences, uc nune Chriftiani Turcas, Saracamos, Barba- ros,quorum vim Temper repellere, eorumquc conacus praroc- cupare Sc i(5 s lem. Infurrexerunc Ammonicarum Rex Sehon, & Og Rex Bafan 1 r * contra populumDomini,eranfieum pacificum petencem per lo- caillorumjnegantibusautem illis opus erachisferroparareviam, quam tanca Ifraelitce confecerunt forcuna,uc ccefis Sc plane ex- tinčtis incolis fadi fuerinc,experegrinisDominacores,ucriusquc Regni Ammonicarum Sc Bafan. 17. Decimo: Contra eos,per quos hoflis nofler roboratur. Qui tecigeric picem , inquinabitur ab ea,&qui communicave-Eccl. it, ritSuperbo,induec Tuperbiam. Eadem racio defenfionis Sc of- fenfionis eft concra Principalem auc ejus focios. Hoflis erac Adarazer : R.ex inSoba,RegisDavid injuda,jamque TeliciMar- te ferme fubegeracDavid Sobanum Regem; cum Syriar populus, & qui Damafcum inhabitac, ex improviib fuppetias ferens Ada- rezer Belli aleam quafi ancipitem reddiderit: Verum David in vircute AltiflTimi aggreflus auxiliares Syri£e Sc Damafci copias, memorandam culi* vičtoriam, ccefis duobus Sc vigimi millibus vi- rorum: fervavitque Dominus David in omnibus aa qu ftare. C 2 19.D110- reprimere Iicec. Nono : Contra boflem infurgentem & dana probiben- C* 1^« c. 17# Jufl. C, I 7 . 20 TRACTAT US DE ARTE BELL 1 CA 19, DuodcCiriid :AdverfusTyrannos. QuiaTyranni funt omniurri hoftes. Qu*s olins e-rac Subditis honeftum necare, quanto nuncmagis a;qualibus licitumBello perfequi. Ab omni plane humanitads iconfortio exterminandum, quidquid bellui« num, quidquid immane , quidquid omnium odium mcretur. Nuli* leges Tyrannis fecuritatem praftant. Oportebit enim, ait in Provecbiis Salomon > illis, fine excufatione q uidem ,fuper- venire intericum exercenribusTyrannidem. LicecTyranni vo- luntate DEI aliquando prafint,utJeremias deplorat:id refpečlu Subditorum intelligendum magis, quam refpečtu eorum, qui Imperio abfoluti funt, Si divinaordinatione portant gladium in vindiftam improborum. Maximus natura humante hoftisTy- rannuseft, &'feritate fua ipfa Belluarum naturam exfupcrat. Leones, Urfi,Tigridcs, Lupi Sc Dracones ceteraque immanifli- ma animantia a fua fpecie abftinent > & tuta eft interferas fimili- tudo morum:atTyrannus homoin homines,Civis inCives f■ quibus nulla ,nifi in armisfpes uiU pofitaeft, omnibus aliis rebus *qtiis &ju(tis tentatis & oblatiš. 24. Ab hoc proxima cura fic Principis: Ut Bellum etiam juftiffimum : (quale jam diximus) quam minimo fuorum detrimen - to , quamque minimd fanguinis profufione & hreni finiatur. Nam Bellum non folum ex causa juda & Jegitima , Ted etiam ex modo & tradatione illius oportet juftum efte. Bellum quippe ex jufta causa fufceptum, Ted injufte geftum, injuftum tamen eft, Quod rarb expenduntPrincipes, & minime imitantur Lucullum Archiftrategum illum Romanum, qui dicebaz :femalk utium mi~ litem fuum, aut ciljem ex hoflium manibm , quam minerja s bo - ftim fortunas fibr nindicare. Bellum juftum , nec facile Ion- gum,eftedebet,nec cum cruenta vidoria. Quifacile 3 ad arra& iunt j: raro auc juftam caufam , auc naodum , aut finem legid- muFja ■ 14 TRACTA ras DE A RTE B E L LICA m um Belli habent. Ideo Ferdinaudus Arragonius., quanquam oaufas habebac jufriflimas Bello petetidi Ludovicum Sfomam, segre tameh id voluic, ns quiecem Icalia:, quam rebus Fuis ne- cdkriam videbac, turbarec. Injufte Bellum fufcipit, qui ad communes focios difčeptationis, & querelarum caufa provoca« tus nad comparet, fed ftadm arma inferc. Qui ex inopinato mvadunt, fignum malte caufae habent. Per feciales prius tentan- dum, & noftras apud hoftes querimonia2 exponendte. Ludovi- cusXIV.Anno 1673. minimeid obfervavit, nec pr^mific fecia¬ les, fed ex improvifo aggrelfus Hollandos, eorum prtecipua ,& fortilTimamuninientaferme omnia,uno halitu occupavic. Bar- baris &Scythis olim idindignum vifum, fcribic Herodocus. Bella etirn ab iis injuftefufcipiuntur , qui primi faedera pu¬ hlica rupirunt. Sic olim arguebac Carchaginenfes Polybius> & a:vo noftro foriau plane condemnaret Gallos: fino hos, & a vetuftate peto exemplum. Gum Julius Cadar fiuas copias, indu- ciarum tempore in Ufipetes (ut nuper Ludovicus XIV. in vifcera Germanias) duxiflet , ingentemque ftragem edidifiet, graviter- que populiillide ea quefti fuiflent apud Romanos.Caco in Se¬ natu dixifle memoratur ( cum ad decernendas ob vidoriam fup- plicationes fententite inchnarent} Catfarem potius dedendum efleBarbaris ,ut violati foederis Religio illius fupplicio expiaren- tur, audorque diras capite lueret. O fi talem Catonem talem- que Judicem haberet Europa, non tantum deprasdicarencur Gal - lorum olim vidoriofa arma! Poeta praecinit: Militi£ quondam partes , ac jura fuerunt, Tutari patri£ dulcia teaa fu£- A Jociis ar cer e minas, pepulijfe Tjrannos, Hoflis &incurfus continuiffe uagos. At nune quid Bello petitur? pr £ dar e ; nec hofiem, Sed focium , uit d, eft, expoliaJJe decus. 26. Bella coloratapratextibus ,femper injufte funt. Quiafup- primunt veras caulas & reales, quas injuftas no vere. Fucum jprasfigunt, fedrei veritatem recicent,quam plerumque vel tem- CAP UT IV pus decegiE, vel Belli exicus odendit. Tam venim eftjuftithm in Bellu fufcipiendis requiri, ut ii etiam , gui Bellu m ambitiose , aut avare aliis inferunt, ac proinde injuftum > iidem pr£textum tamen aliguem qu£rant bonorifieum , qui re ipsdlonge abeft. Crce- fus Bellum intulerac Cyro,elacus certa fpe dc evertendo'Regno Perfarum,quod dolebac crefcere: metuebac enim, ne,fi furge- ret altius, vidna Regna opprimeret. Sed prtetextus erac; quo fimulabat judam Belli caufam, nimirum , oporcere fe uleifei in- juriam Adyagiillatam,cuiRegnumCyrusade:merat, in captivi- catem abdudoAdyage, Croefi affine De Ludovico XI Comminae- us referc: is, cum adverfus Carolum Burgundurn moveret bel- lum, &: tamen vellet videri, fe non fine causa bellum fufdpere, (quod tamen potidimum ex temulatione & cupidicate vindidas oriebatur) convencum egit apud Turrones: in eo exponic, quan- ca molirecur Carolus in res Gallite, lieet fide eiTec illi obdridus, &cogeretur ei fubfidia in bellum ferre. Communi tandem con- fenfu decernicur, Carolum citandum efleLutetiam in Parlamen- tum. Sdebat etenim Rex (dolofis machinis plenus )quod Ca- rolus ad hunc modum citatus, aut fuperbe refpondebit, aut quidpiam in contemptum Senatus admittet: unde major in ipfum belli fufcipiendi caufa liquebit, ut&fadum fuir. 27 Subditi Belli movendi juflam caufam baud unqum ha- bere pojjunt. Conftac id ex antedidis, quia in Subditis nullum Jus Majedatis ed, ad quam folam Jus Belli & Pads fpedat. Major difficulcas ed,circa Status Imperii:fed neque his bellum gerere, absque Imperatoris confenfu, lidtum ed. Suos tamen Subditos, fi refradarii funt,armis coercere pode,negandum non ed.pro modo fdlicet &quantitate Jurisdidionis, quam in illos habenc. In padficacione Pragenfi cautum ed, ut omnes exerqtus Impe¬ ratoris & Statuum unum corpus fine, atque uno nomine Im- perii exerdtus indigitentur. Multum & graviter Majedatem laedunt illi Status , qui continuo armad excubant, aut contra alios Status, aut contra ipfum fupremum Principem Statuum. Unde ferme nunquam inGermania firma pax, fed fomenta ad D arma TRACTATUS DE ARTE BELLICA arma continua,&:externarum coronaruminfidia?,fabricantibus fibi acinacem, in cervicem propriam Germanis. 28. Nulla denique belli caufa propius Juftitiam attingic, quam ubi per Bellum Pax quteritur. Etiam vičborite , ait divinus Plato, quandoque viftoribus funt funefta;: itaque bellum per fe nunquam optandum, fed Pacis tantum caufa fufcipiendum eft. Pax tuta cuivis bello, etiam jufto , eft praferenda ; adeo, ut ne magn£ guidem alicujus profteritatis inexpeidato euentu recufari debeat oblata. Arcanum hoc vere Chriftianum eft: cui addo etiam hocPoliticum: Bellum fufcipiendum omnino nunguam eft, niji cum major emolumenti (pes, guam damni metin oftenditur. Si vero Miniftri quidam Martem nimium Ipirare videantur, & Principem ad arma capeftenda plus tequo follicitant: optimum eric talium hominum frarnum,fi ipfimec belli incommoda & periculafubire cogantur. Indeliberatione de bello fufcipiendo non iis temere credendum,qui hoftium vires per contemptuna diminuunt. Imrao potius: Qukguid ex eeguitate &jiftitidfi- aendum eft, licet [ ad quod ille omnes vires offerebac, infringeret 3 ita relpcndit Rex: Verbum Regium plus mihi cordi eft, quam corona; meas Bediolanum. AbfiramenonofFenfo bellum. Nunquam bel¬ li juftitia eft, quo data fides violatur. In pace hoftilitas, eftde- fraudatio pubiicae fidei. 29. Paucis compleČlortotum caput. Caufa belli d belli pr M' dpio dijfert. Eft enim caufa ratio , qu& in deliberationem de ki¬ lo fufcipiendo proponitur ,facitgue, ut bellum decernamm : Brift- eipiufn njerb belli, eft prirna in bello jam decreto a&io boftilih id eft, in boftem tentata■ Utrague in bello jufta ejfe debet, non jolurn caufa,fed etiam akio. Nam neque bona caufa patroeinatf talec malar Šc injuftte adioni, nequeoptimaačli©> ex mala eauia k fne, juftitke coronam mere tur, CAF- CAFUT P. ““~~CapTvT - De Bello 'Vitino . i. O /j^fZč incinum bellum fufpebhtm. Ecenirrf plerumque fecum crahit eciam nolences bellum vicinos, iisdemque malis in- volvic. Primum leve difildium incer Corinthios & Corcyrenfes univerfam commovic Gredam. Rarus , cui licec vidnas cala- mitates absque proprio difcrimine fpedare. Multos fefellic cal- lidicas, quiad vicinorum calarnicates defides, belIoque abftinen- tes, tandem acerbiflimas poenas folvere. Eft quippe prudentia: etiam pars , incerdum cum aliis periclitari. Sane vidno peri- clitante otiari minimeexpedic. Res cua tune agicur, paries cum proximus ardec. 2. Qui populi per fe, & finguli funt vicino hofte imbecil- liorcs, peffimefibi confulunc, 6 c manifeftum exitium fibi accer- func,dum finguli & feorfim adverfus eum bella rufcipiunc &ge- runc. Ubi omnes vincere pofiunt, vincentur finguli. Vircus Unica fortior: Solus cum cecideric.non habebit fublevantem fe. DivifiGraci, periere. Conjundi Helveciorum populi, audenc obfiftere cuique Europa Pocencfa. Id vero curenc pracipue Regnantes,uc vicinis prius fuppecias ferant, quam aPocentiori- bus opprimantur j nam iis oppreffis, pofiea fadle ii ipfi in pradam cedunc, qui illos juvare neglexerunc. Serum confilium, ferum auxilium, eftplerumquemagnorum conacuum certum exilium. Hinc Germania fape fapius Hungariam contra Turcas are Sc milice fublevac,quia judicac, illam fua gencis efle propugnaeu- lum,quodevido,illaprirnaforecTurcarum opima prada. Ex more eciam RegesHungaria, prafercim Auftriaci.prima depo- fcuncaGermanis Principibus auxilia,quia norunc, cum fua agi- tur, rem agi fimul Germania. In vidni populi, Sc qui facile, & qui cito opem nobis ferre poiTunc, pociflimum cutelam fe commiccere oportec. D 2 Magnum 2 § TRACTATUS DE ARTE BELL1C A Magnum autem,ad conciliandam fibi vicinorum Principum amicitiam,in bello momentum habet Farna, vel de infeftandis communibus hoftibus,vel de vindicandis iis, qui tyrannideoppri- muntur, vel liberis populisa fervitute indigna liberandis. Sub quibus tamen multt pra;textus latitant. NamTyrannus fuorum fubditorum cenferi non debet, qui Rex eft & Princeps eorum, undusfacro Chrismate,cuique ab illis jurata fides. Liberinon amplius populi funt, qui licec olim liberi fuiflent, poftea vel fe Iponte fnbdiderunt, vel alegitiraoPrincipe ex causa perduellio- nisper fe vidi, vel ex ufurpatoris fervitute erepti funt. Quod jurebelli partum eft, ad vidorem fpedat. Non aliam tune illi Jibertatem habent,nifiqualem Vidor concedit, Male proinde ab externis Principibus, licet vicinis, fubmifla funt rebellibus Hungaris fubfidia, five in are, fivein milite. Nonhacauxiliacum bona rationedici polfunt,fed attentata adverfus Regemhoftilia: nonauxi!iares fuppetias ,fed rebellium fomentationes & colorati tituli maxima injuftitia, tam contra Jus Gentium,quam divinum* Hifce tamen non immoror. 3. Initiis Potentia vidna, nimium ac manifefte crefcentis> fagaces Principes vicini fat mature occurrunt. Quia omnis ni* mia ex vidno Potentia parit iriVidiam :hac machinationes&obi* ces ; tandem comminifcitur bellorum cau-fas, qua, cum adi«* vidia vitium fpedant, colorantur aliis honeftioribus pratext> bus, fi non invidia, faltem aemulatio qua.’dam eft, nimium ere* fcentis Principis potentiam mature fiftere & reprimere. Roma- niCarthaginenfium potentia; obftiterunt,Mammertinis fuccurren* tes. Crefcunt autem Principes bifarie: Primo: in fuo Principacu per exadam ceconomiam, applicationem , parfimoniam, nu- ptias, induftriam, ut olim Albertus & Philippus in Auftria & Hifpania, Henricus IV. in Gallia, & modo Medicad, Archi-Princi* pes inHatruria. Secundo :inalieno folo ufurpando,invadendo, uifeftando alienas ditiones & Regna , ut nuper acerbe patieba* tur Europa a Gallia. Primum augmentum conftftit in benedidio- »^divina, 6c virtute fpeciali Regnantium. Alterum in Tyranni* GAP UT F. 2 9 de, ufurpadone, & malignis prstextibus ; juxta vetus diverbium: Si Jus violandum efi, Regnandi grada violandum eft. Primis fe opponere, aut obfiftere, Kkut nulla permicdt rado , nullum jus, nulla squitas; ita fecundorum iniquos conatus infringere, reprimere, averrere, ipfa exigit fuprems Poteftatis rado, cui coe- Iitus dacus ejffc gladius in vindičlam malefačiorum. Sic modo ob ufurpadonem Monarchis Hifpanics in foedus coaluit ferme omnis Europa conrra Galliam. 4. Magda Irrsperia non nifi ex vicinorum ruinis primum crevere, quibus in fuam poteftatem fubačHs,aIiorum popuJo- rum,edam remodorum ruinsfequuntur, & ab iisdemad inci- cas redačlis conflara exfurgunc. Innumera erant olim Regna, jam facile numerari pofiunt. Regna nimirum ex Regnis, Im- peria ex Imperiis conflata. Gallia quot continec Provincias, toc Regna: Hifpanis Corona fex & decem coronac Regna: Anglia Tri-Regno utitur: paucis Regibus jam tora fubjicitur Europa, pars mundi populofiffima. Veftra id vicini Principes fa&um olim eft culpa, odo & connivenjia. Proinde & vicini, & remodores populi debent conjundis viribus emergend ex ufurpatione alie- nij cuicunque potentis,& futuro terrori metam figere, & au- dentius contraire. Priore svo curn primum fe armatus movit Hifpanus i illico rota Europa armisexcanduit:svoautem noibro ad Francis fub Ludovico XIV. immodicos progreffus omnes pro- filiunt ad arma Europs Principes, meču nune &olim jufto, ne tandem una Potenda in omnes arbitrerur, vel omnes plane op- primac. Novus a potence Principe belli apparacus omnibus vi- cinis umbrofus & fufpe&us fit. Ingens illa claffisPhilippi II. to- tam Europam perplexam tenuit, quia ignoravic, quo detinarc- cur. Quodautem vicini Principes non capiebanc, AuRrales ven¬ ci diffiparunc ad iicus jam ferme Anglis, in cujus damna excur- rebac. 5. Incer vicinos Reges fici populi liber!, & iis imbecilliores, duo fecuendi media babeanc: vel enim ucrorumque Majeftacem, quantum in fe eft, colanc: vel fe mucuo(fcpoficis eciam in cem- D 3 pus Bo TRACTATUS DE ARTE BELL1CA pus incer fedifridiis)conjungant,.obfirmencque fua vicinfs belii- gerancibus proxima munimenca, providean£que annona;, mili¬ ti®, ne a vidore impara-ci obruancur. Sape enim vicinosPrin- cipes communis calamicas conciiiac in fui rnutuum tutamen, uc Heiveciifapenumerocum frudu fecere, privatarum ad cempus injuriarumoblici,in communem hoftem aequali ferocia ruences. Qua Provinci^, vel populi, auc Principes incer vicina & magna Imperia incermedii jacenc, mulcis utrinque injuriis pecuncur,& vicinorum direptionibus obnoxii func: uc vidimus in beiloBel- gico; quantum ibi pafunc Provincice Ciivienfis, Juliacenfis, Colonienfis, Leodienfis, Monaftcrienfis, qu^ intermedue func incer Bacavos & Hifpanos Belgas ? Ucrinque tulere cladem dis- junds,conjundce cerrori fuere. 6. Vicinis incer fe bello decercancibus pocencior vicinus fe- fc incerponens, faciie incer eos pacem & fcedus conciiiac, fuit hac quidem mens PoIybii. In contrarium verd fuffragantur acu- tioresScatiflse,&fummevetanc,nepotenciorem incer fe colerenc armatu-m exquocunque fine, ac ne quidem calem faciie in arbi- trum admiccanc: quia ejusmodi hofpices adhcerent jam uni,jam alceri, vel eos in vicem conciranc,uc propriis armis enervaci, tan¬ dem cedant in prcedam pocentiori. Alcibiades Tiffapherni fua- lit,ut fi vicinosfuos fuperare geftiac, vel eorum potenciam me- tua-c; difcordias incer eos ferac, & fomentec, inferiori adverfus fuperiorem afriftac;utrumqueficdebilicabit,uc eosamplius me- tuerenonopus, fed vincere fas eric. Ottomanni tune nobilifTima Europas parte potiti,cumGuelphi&Gibellini Ccefarea; ac Ponti- ficix fadionis excogicaca nomina , univerfam Icaliam difeinde- tene. Denique magna Imperia vicinis populiš &Principibus func femper metuenda; nec enim faciie antea conquiefcent, quaoa cum omnia domuerinc. Vocare aucem ea in focietacem&au- xilium plane exiciale efle, dixic Agefilaus in concilio Grscorum. CAP UT VI 3 -« Cap. VI. De Bello focialL i. B Ella inchoantibus, Sc fodetates veteres reccgnofcend# , a« novas comparandte, fed non tcmere ; caute magis, & ad omnes poffibiles fe refle&endo eventus. Ex fociorum quip- pe, five fide, five firenuitate, five fegnide & perfidia Hane res noftrte. Sodi, quorum opera ftrenua in bello fuic, atic non accerfendi nobifcum, auc temere non dimictendi, Inde enim fufpidones graves, & fimultates, ae poftea bella nafcurc- tur. i€gypci Princeps acciverar SaladinumTartarum,utChri- ftianos de Syria dejiceret: dis/ecic 5 fed ipfe Imperium occupavif, Agyptios exarmavic, Sc Tartaricam milidam invexic, reli&o po- fteris florendlTimo Imperio, quod tandem Selymus, Turcarum Imperator,fuis pomoeriis adjecit. Sodetas ea temeraria eft Sc periculofa, qua; Ipretis vicinis, longinquorum populorum ami- dtiamqu£erit ,& prarfert,vel peregrinorum & ignotorum fidei, fe commitcit. Ule fodus extra oranem perfidia* fufpicionem eft,qui quamvispotemior,tamenaliisfodis oppida& pra-fidia, afecapta, reftituit &non detinec, aucufurpar. -Contra magni 8 c potentes Prindpes facile in fodetatem populos affli&os admic- tere contendunt; ut ex liberis aut fadant fervos, vel fakem fibi obnoxios clientes. 2. Bellum moturi, in fodetatem adfcifcant, vel fbbcitenc oranes, qui eorum funt hoftes,aut e«& oderunt.in quos bellum paratur. lili edam potiffimum adfdfcendi, qui armis, viris & pecunia valent, funtque bellis exerdtati, eademque forma Re~ giminis Sc Polida utuntur. Oprime fibi confulunc tenuiores Prindpes & Refpublica, apotencioribus Iacdfita,qua pruden- ter& propofita periculi magnitudine Sc vidnitate pelliduntalias refpublicas, aut Principes in fuam fodetatem, ea tamen ratione &conditione, ut nuliam tenuioribus fervitucem imponant, aus damnum infcrant* 1 3 * TRAČ TATU S DE ARTE BELL1CA Socios plus £equopecences fufpe&os habe, volem lili ali- quando leoninam divifionem, nifi prsoccupes. Excerni Prin- cipes,qui fociecacem belli pecunt, uc plurimum jačtanc fuas vi- res.opes, mulcaquepollicencurfalso: Ne credas facile iis,nifire exploraca & undequaque ruta. Callidicas iila aftusque eft non modicus , fi Princeps vicinus duorum vicinorum pacem conci- liac,ac propterea feincerponic; uc ucrorumque injurias & fines, pradidio in ucrorumque finibus confticuto, cum ab eo peticur, ulcifci valeat. 4. Sociis laborancibus, quam primum ferendum eft auxi- lium ,nedefpondeantanimo, aut de fide policica dubiten-c. Qui totius focietacisDux non fuccurrit perignaviann parti fociorum, vel oppreffe, vel in magna vi&oriar fpe confticucae, Ted illius fpem fraudac, eft diducendae lolvenda’que illius fociecacis occafio maxi- ma, uc An. 1705. in Imperio incer Confoederacos ferme contigiffe vidimus. Superfedeo rei notoriae. Sodi quippe , quibus in tempore promiffum non defercur auxilium , facile ad hoftes de- fidunc:fic Falifci defciverea Romanis ad Haetrufcos. Illi,quo- rum maxime intereft, fi dimicare & pericula fubire recufant, occafionem fociis ad fugam, vel defečtionem, & juftam, cilem praebenc. Denique in communi fodecace, qute pars ob non lacum ftbi auxilium , & inftans camen periculum, nihil in commune amplius concribuic, fed in unius fui caufam &defen- fionem iua cribuca refervat,peftime candem, & fibi ipfi,& coci fodecaci confulic. Ancvverpienfes hoc caro luere: folebanc ilH cum foeiis Hollandia: Scatibus ad milicare aerarium concribuere fummamcongruencem.fedpoftea renuebanc per irrifum, dicen- tes: fe caligas fuas tam firmicer conftrinxifle, ut eas diflolvere Hifpanus nunquam poftec, Quibus repofuerunc Hollandi, ca ve- renc, ne carnes caligts inclufte candem pucrefcanc. Quod dein- ceps fačhimDuceParmenfi, cunc ar fe addicurum negociacoribus in fmgulos mo- dios, Ceres Sc Bacchus duo Numina prše omnibus adorantur a vulgo ,Sc hxc coli vulc non colli: nec facilius in quemquam iram concipit, quam qui hxc Nomina avaro Sc parco thure pro- fumat. Apud Icalos in diverbium venic : Panu in foro, jufti- tia in tribunali ,fecuritas ubique , boni Imperii figna funt , CofmusMedicams Bencivolium ad Bononienfem Principa- tum jamjam properancem , hoc prscepco inftruxic : Annona curnmfedulb ageret : omnibus nullo difcrimine ju s diceret: ab alienis uxoribus abfiineret. His tria concraria,infallibilia incica- menca func odii popularis, Sc ex odio longo.fedicionis univer- falis, Impoffibile eft, non amari puhlice beneficum. Leones Sc urfi ac alia fera animancia,uc conftac; Sc de crocodilis ceftar tur Nierenbergius , cicurantur paflu , obcdiunc, amancque fe pafcencem, ac polt longum intervallum cognofcunr Lenefado- rem, cuencur adverfus aliarurn ferarum infulcus, cibum procu- rant, eciam fuo la&e nucriunc. lambunc vulnera , Sc ejusmodi plura, qux hiftorica vericace accepimus. Ica vulgus, licecTa- cico fic fcevurn s infidiorum inconftans ; nunquam camen in- fultac Principi, Rempublicam ica ordinanci, uc precia rerum E 2 ege- 3 S TRAČ TATU S DE ARTE BELL1CA cgenos non gravent, nec labores exfuperent vircs ; nec tribu- ta faculcates ; riec ve&igalia commerciorum lucra ; fed fuus cuique incegcr maneac panis quocidianus. Petrus ./Emilius re- fert de Carolo Flandria; Comice, quod e proprio fifco, fciencer egenos alebac, prole obrucos fublevabac, ftipem fua raanu mi- feris erogabac. Publicanorum Sc foeneratorum , qui annonam flagellanr, ^ daufis horreis fupprimunc, nequitiam reprime- bac, apercis condicoriis, triticoque in egentes diftributo; qua pia providencia apud luos fubditos cantum meruic.ucpoft ejus iugubre fatum,cadaverCaroIi, tanquam fan&as reliquias vene- rarentur , ofculaque imprimereot, Sc quod unguium capillo- rumque habere poterant, privata religione aflervarent. Deniquc primi Imperatores.Auguftus &VefpaGanus,Severus & Antoninus, Aurelianus & Coriolanus, parabant Sc firmabanc fibi Imperium largitionibus Sc beneficiis in populum collacis: populares anno- na providebant, milites ftipendiis cumulabanc, omnes oble&a* mencis, ludis, fpe&aculis reficiebanc, Sc atrabilarem illumhu- morem, in feditiones Sc machinationes pronum, publica hilari- tace acremperabant. Auguftus Imperator (quo nemo quietius> nemo iongius rexit) ipfemcc publicis ludis Sc fpedlaculis inrer- efle folitus, palam fecic, quantam curam populi recreandi ha- beat. Duo mala prcmunc Rempublicam, vel cum Imperans exofum,& tetricum ,adquem nullus additus, apud quemnul- la popularicas eft, fuis fe ollendit fubditis, vel cum ipfi /ubdin fe fuoRegnanti exofos reddunc. Ucrumque malum,fi feinvi- eem concutir, veluti filex filicem, illico erumpec flamma feditio- nis:an populi,anPrincipis magis causarnoruncSuperi. Plutarchus magnoencomioexcoIlic Annibalem,nonatotcumularisfibi ero- peis s non a toties devidis hoftibus.non ab expugnatis Urbibus,nofl jncufloRomanteReipubliCce, quar alias cerrorOrbis fuic, metu: fed q.uia canta autoritate & prudentia pollčbat, ur ejus exerci" tus ex colluvie gencium Hifpanorum, Afrorum,GaIlorum cona- mixcus, nulla unquam vel minima fedicione aut diflldio cona' moyeretur. Prima laus Regnantis eft,ica nofle continere multj' CAFUT PIL J 37 tudinem, ut nec inter fe diffidere nec contra Principem audeat* Agefilaus (Eftypon iljudlmperantium)in eo collocabatRegiam Providentiam, ut nondum aliorum meditatos conatus praeme- dicari, & a longe quo velit, flečkre, aut fufpendere caJJeac. 4. Verum rebellionis ac fedidonis, haud unquam juftam caufam habere pollunc fubditi : quia nunquam licitum efl: in Alajeflatem furamam infurgerc : qui enim poreflati refiflir,di- vini ordinationi refiflit, cum omnis poteftas a DEO fit. Ne- que eciam ipfl facile rebelles aperte collučlantur adverfus fuos Imperances ; fed communicer alios colores qua:runt & pr^ce- xcus obvercanc, quibus cooperiunt malignum fuum Ipiritum. Audiamus Gallos apudThuanum: NunquamTede conjuratio- Gb. ne in Regem aut fuos cogitaffe, & male fe millies mori,quam ut quidquam tale in animum inducerent. Eo fe confilio Mel- das venifle, ut quam demifse poflent Regem fupplices orarent, revocaret fententiam inftigandbus inimicis in ipios, & omnes, qui deReligione emendanda proteftantur, latam & executio- ni proximam,contra quos folos,inimicos nimirum fuos.arma fumpferint. Eadem proteftatio fuit fubPbilippo II. Belgis, ea- dem fub Leopoldo I. Hungaris, eadem FerdinandoBohoemiSjqui tamen omnes, omnium feriptorum calculo rebelles fuere.Adeo Regije Potefta tis landum, verendumque nomen efl, ut eriam amalis hominibus non mfi per indiretflum petiqueat. Verum pra-textus ifle, fumma iniquitas, vafricies , & inpoftura eft, hominum plus omni aflu delpumatorum. Ri- diculum plane eft,credere,Miniftros peti.ubi p!erumque cata- ftrophen finiunt Reges. In Angliam provoco lečtorern: Ibi quam animo coquebant in Regem, effundebant iram in miniflros; mox deinceps fa&i perduelles Regi. Accufabant enimRegisMi- niflros, interea materia accufationis ad Regem fpe&abat, quia tributa & portoria,(qute ad jura Majeftatis referunt omnesPoli¬ ti ci) arguebant & dicebant Angli repugnare iibertaci populi & Parlamenti. Res omnino fpeciofa populo, & plebi grata,cui femper durum efl: dare, accipere nunquam. Interea peftilens E 3 TRACTATUS DE A RTE BELL1CA & contagiofus ifte humor de non dando Ctffari, quod ex jure Al aj e (lat is ejl Claris , ica invafic majora & minora membra Regni, uc Regi non expediveric amplius fe commiccere furori populari,fedUrbe capicali excedere libuerit. Exinde res in aper- tum bellum non contra Miniftros , fed concra Regem devolu- ta, totam Angliam profcidic in fadiones ea fatalicace, urinter* empto fecuri parricidali Rege , nihil auc parum in Miniftros adura : Cromwello rurpi infamique homine in foiium aftum- pto, nihil penicus Anglitc, libercacis accefteric, fedCrormrelliab- folutum, quod Regis Iegidmi, hmicatum Angii noIebanc,Im- perium ferre debuerinr. Sic improbifiimi homines Miniftros primum petunt, mox Iibercacem & fpeciofa nomina pra:cexun- ■cur tandem, quo collimabant, Regis capuc involanc.Saneomnis Rebellio, Sc in Regium capuc ex quacunque caufa etiam hone- ftacis auc tequitacis colorata , videcur cam deceftabilis, & abo- minanda , uc ejus Aucor omnem imaginariam & poflibiiem injuriam, damnum, calamicacenrK|ue potius ferre deberet, quarn cam abominandum conam,en, (qualis fedi-cio auc Rebellio eft> DEO hominibusque invifa) in fe fuccipere. Barbari abhorrenc proditores, Sc toča humana natura refiftic perfidia:. Quis bo- num uhquam dixicProditoremr quis felicem vidic perduellem? cui unquam ex voco fincerisque fufFragiis parenca.cum eft, q u ‘ Regem fuum prodidic, fidem juracam corrupic, honoremque fuum ob vile precium calcavic ? Natura ,aic Empedodes, no« ucicur alio medio in deftru cru- CA PUT Vil erudeKtatemqueinfortitudinem &virtutumnomina magno er- tore commutat: humanitacem agnatam homini efFeracin bellun nos mocus : accafionem pr®bet andquis & horribilibus ulrio- nibus : non reeordatur amičitue,non parcit eognato fanguini:' ab ea longo fluxu derivant omniaReipublic® incommoda, vio- tenti®, rapin®, confifcaciones, incendia , expilaciones, profcri- pciones, homicidia , fuga?, & pnecipue angari® & extorfionesi quia ucraque pars fe invicem collidentium.nervum belli a mi- feris fubdicis extorquer. Horum malorum pr®fagiens metus ita Davidem Regčm commovit, ut potius elegerit fibi in flagellum patrat® culp® peftem ipfam , quam civile bellum , falubrius exiftimans, incidere in manus Domini, quam in ejusmodi fu- rias fedidofas. Pithagoras tria deteftabiliffima mala enumerat: Peftem corporum , ignorantiam animi , &jeditionem populi. Ui¬ ti m um caufat duo prima, & alia qu®que mala; AgedlausLa- eed®moniorum Rex,cum Athenienfes viciflet,illachrymatus eft patri®: O mifera Gr®cia! qu® te ipfam confumis inteffino odio, & vires tuas, quibus par fores omnibus Barbaris, in tuam ne- cem eonvertis jam proffituta gentibus s *fibi ingrata. Arcanum erat Thebanorum confilium ad Mardonium. Quos populos con- junlios nequis vincere, [adionibm excitatu rnter je committe. Hoc Arcanum fuit olim Romanorum , poftea Turcarum, aii- quando Hifpanorum, nune Gallorum. Efaias cum vadcinare- tur pr®cipidum Regni Judaici, cauiam pr®dixic : interna Ju- d uE S#cularis concra Ecclefiafticum., Equeftris concra Senacoriurm populus concra nobilicacem & vice versa &c. Famili#,ucJor' kiana & Lanccaftria &c. Fačtiones, utGuelpha &Gibellina & c - Formalem ajo ipfum fediciofum mocum , uc fublevacio, con* juracio, armorum infulcacio, confličtus, depr#dacio, &cocumi quodbellum civilehoftilicacis fecum ferc. Finali Ariftoceles accri- buic quacuor fines : Ucilicacem & bonorem, damnum & mra- miam, ad ucilicacem rcferc, quidquid bello civili acquiri obet* CAFUT VIL __4i nerique poccft, uc opes, poffcfliones &c. Sub honore includic Magiftratus,oificia puhlica, Pra^fečluras,ob quas primum smu. lationes,poftea fedicioncs& plane bella civilia oriuntur&c. Per damnum intelligic communem inopiam; per angarias &tributa aliasque calamicaces caufatum. Sub injuria comprehendic con- temptum fubditorum, raptum matronarum, bene merentium oblivionem &c, Coincidic finalis caufa eum efficiente : Ea- dem enim effieere & provocare poflunc feditionem , eadem- que efle, propter quam conjuracur, & fedido fufcipitur. Alias caufas particulares enumeranc Policici, quando a puhlico mur- mure populus, non adepta fatisfaftione a Principe, in feditio- nem apertam prokbitur, funrque : Avaritia regnantis, ambi- tio particularium, nimkeopes priyatorum,auc ipfa eorundem inopia,concemptus &injuri$ graves in fubdicos a Principe com- miflk, negledus juftitke tam commutativa?, quam diftributi- Vte, luxus, otium & delittorum publicorum impunicas , Ne- gle&us curands Reipublicte, oppreflio ejusdem libertacis, Re- ligionis, legumque fundamencalium. Qu£e omnes five univer- fim, five particulatim acceptas caufufficiunt tamen, nec ju. ftificari inde pofiunc fubditi, a d refiftendum iediciose Pote/lati fummce, qua; non populo five fubdicis, fcd Imperantibus tan- tum a DE.O communicata efi:. Interea eciam verum efi,p!e- rumque prsfacas omnes caufas, ad duos principales fines, (in quibus nos etiam caufam finalem unius cujuscunque fedidonis, bellique civilis, & interni reponimus,)referri, nimirum adDo- minandi libidinem, aut ad libertatis evincend£ conatum. Reli- qute accidencales funt, & meri pmextus ; facile diluendi, nifi primi illi fines obfiftant, qui licet in tnanifeflis publicis nequi- dem tangentur, infixi tamen fedidoforum animis ita latitant,uc ad illos velutilapidemLydium omnes aftiones feditiofas cxpen- dant, eoque dirigant, nnlla alia contenti cynofura, quam Do- minationis aut libertatis. 8 Belgium eorum , qux dixi, fpecimen exhibet. Nam mulci mulcifarias illius longasvce& terribilis centra Philippum II. E ~~ legi- 42 TRACTATllS DE ARTE BELLICA legitimum fuum Principem rebellionis, civilisque belli caufas adducunc,fed praetextus Sc colorati cantum tituli crant ; re au- tem ipsa tam in foederatisProvinciis aucupatio libertatis, quam in Orangio Principe Dorhinationis <£flus palpabatur. p. Primam caufam allegabanc retentionem militis Hifp mi in Provinciis, fed plane caducam : iiquidem paulo pofl; an- num, quam Philippus Belgio in Hifpanias abceflic ; Hifpan incroduci nequibat. Equidem non diffiteor, fuiile hancaepre- cationis aliquam<, fed nullatenus excicandi fediciofi tumukus caufam, Cum conflet pnefatum Tribunal, non folum poftea fupremi Senatus decreto, fed etiam Regis permiflione fublatum fuiffe , verum feditionem ex hae Regis conniventia refrixiffc> aut imminutam fuiile non lego. 12. Quartam obcendebant caufam nimiam Autoritutto1 Cardinalis Gr an~uettani; Uade Orangii, ProcerumqueBelgiil 0 sum odia, invidia^mulacio, puhlica murmura,& tandem fcotn- mata« CAPUTPIl 4i mata. Alt fola aemulacio, odiumque concepcum in Mini/trum non tam caufa efficax eft, uc Rebellionem inde excitec, & in civile plane bellum defiagret, nifi majores habeac fines vel ufur- pandae dominationis, vel excutienda; fervitutis. Verum in hoc etiam perfuafus Rex, ut ex Belgio evocarec Granvellanum, & non quidem ad le,quod unice defiderabat, Ted in Burgundiam velut exule dimitteret; exiflimabat equidem bonus Pnnceps fe exinde omnera umbram a fuis fubditis avulfarum : non tamen eorum malignum animum a le avullic, perfiftente nihilominus poli abfcelTum Granvellani Belgarum fedicione. Non erant haee remedia, Ted fomenta magis rebellionis, ut videlicet prolcriptis e Belgio Regi fidis Miniftris, felicius ab illo dillentirenc Provin- ciae. Ne dicam de fervitute minus ^qua Ducis Albani ? quia etiam hunc,ucfeditiofospIacarec,avocavicRex contraomnium Politicorum mentem dicencium : auc non debuiflec ille mitti in Belgium, aut miflus non avocari. At fi Ariftoteli credimus: qui caufam tollit fedicionis, hanc ipfam fuftulifle videri ; con- fequenter Belgis aliže fubefle caufae debuerunt rebellionis,quam, quas illi pra?texebant; cum Philippus Rex omnes ultro fubmo- Veritj ut tandem modutn ponerec aelluenti feditioni. Quod cum neutiquam fačlum , unicam jure allego, eamque ferme omnibus feditiofis communem, Orangii videlicet immodicam dominandi libidinem , quam animo proFunde obtegebat, & ne ut illicita,utfcandalofa, & apud gentes etiam deteftandor con- fpiceretur ^ fuggerebat ille confoederacis fuis Belgis alias cau- fas, queis concitabat populum in Regis odium perenne, inde occultos fuos fines promoturus. Ec quia fupra libertatem po- pulo nihil magis accepcum,hanc fuadebac confoederacis Pro vin- ciis, quarum dominium jam animo coquebat. Id candide per- fcripfic Regi Margarita Gubernatrix Belgii. Orangii conflliunt effejmer eos tumuitus Belgii dominatum invadere ,acSocios,in- ier quos id convenerat , in partem adfcifcere. Ica illa. Ec hoc affečlataeDominationis virus, quod prius occulebat animo, pa- lam coram Ordinibus Belgii in Ancwerpienfi congreiTu evo- F 2 muitj Strada dfc.z, I, j 44 TRACTATUS DE ARTE BELLICA • * -- - c — - - muk ; ubi Dominatum Hifpanorum intolerandum ; inciden- dum aliquando nuinculum ftdei cum bujusmodiRege,qui obedien- tkm exigat a populiš, ut h fuis, ejuratdque illius dominatione Regem dtponmdum , nefario & indigno ore affeverabat. Saris etiam mentem fuam aperuit in Aula Margaritas Gubernatricis, ubi non verebatur publice loqui : Nolk fe oppldis fortunisque 'fuis per cujmquam injuriam fpoliari: & Flandrije quidem com- mode potituros finitimos Gallos : Artefu mero Hannoni continuos tumultus cien- tes, ut non tam remedio tolli , quam tolerancia longaninai perferri queant. Experta efl hoc Germania &Icalia plusquara tribus (kculis in Gibeilinorum & Guelphorum, Pontiftcia una, altera Imperatoria, fačtionibus, Martem agebac C*eTar, Bello- nat® 4 J ____ CA P U T VIL nam Ecclefia : ille arma ftringebac ferociter in Italiam ob af- fedatum(ut Imperator rebacur) a Pontificibus feculare Impe- rium : bsc cenfuris & diris nunquam feriabatur contra Ger- maniam propter la;lam per Catares facrorum immunitacem j doneč arma cede rine toga;, pedo gladiis, & Papte Cafar : fic fenfim imminutisGibelhnorum&Gudphorum fadionibus rur- 'fus redibat quies diu optata, & ex conjundione duorum pri¬ mor um Orbis Luminarium ferenior. Incerea tamen Regnan- tes in ejusmodi diferiminibus excreme vigiles funco, nec adole- fcere mala financ, fed in herba opprimere fataganc: adultisenim vix , & cardum remedium. Ad centenarium quercum mulca fecuri opus, ad cdpitem nec culcro, fed digito fledi, & ma¬ na extrahi valeč. 14. Quid igicur ? paucis te monebo,miPrinceps, vel du- eam potius, cu lequere. Vel enim tale funes feditiones, qui- bus Princeps pra;valet, iisque cd fuperior j vel vero inferior viribus, &periculo proximus ? Primo calu vi utendum ed, ac principiis obfidendum, & ea quidem velocitate, filentio & ob- tedo, quam podibile eft, animo & vulcu. Ufitatiflimum hoc crac olim apud Romanos: Pompejus inHifpania perduellionis reos Albium Calenum, & Atrium Unabrium carnificis manu percufilc : Drufus Vibulenum &Percennium. Ludovicus XI. Comicem S. Pauli & mulcos alios. Henricus IV Ducem Biro- nium. Philippus II. Egmoncium 5 c Hornium, & quam pluri- mos : qu£ autem proxime ada fub Leopoldo noftro,nccoria funt. Omnes feditionum Autores hoc facum fibi prsfagire de« bent, antequam periculofam hanc telam ordiantur. Nec faci- le credanc complicibus ; idi quippe ipfi prodicores, prodito- rem manifedabunt, ut proditionisveniam mereantur. Seditio- nis initia funt periculofiffima, qute nifi fubico extinguantur,au- gebunc fe fediciofi, & ad alias ejusdemReipublica;Urbes&po- pulorum didridus deferent incendiarium hunc ignem. Id in Belgio attonita fpedavit Europa. Ubi ab $mulacionc primum Aulica, in taneum exarfere odium Regis Nobiles, civitates.op- F 3 pida, .l.Hifta # TRACTATUS DE ARTE BELL1CA pida, & ipfa plebs, uc sftuanci huic rebellium pelago, nullum licus amplius, nulla repagula, nullus obex opponi quiveric. a S ub inicium nimis diu diflimulacum fuic cum Orangio, Brederodio, Fratribus Naflbviis, & aliis confoederacis Nobiii- bus. Albano tune Duce opus crac, cujus rigor profuifiec ad- huc rebus iucegris. Pofteaquam vero Orangius ex mora Gu- bernatricis, audaciore ob hcerefim fufcepcam plebe fa£la,Urbi- bus aliunde, aliquibus jam in defečtionem pronis, aliis deFe- lonia fufpečtis, auc recidivis,plurimis in concumacia perfiften- tibus; Nobilibus plerisque in odium Regis confoederacis,viam fibi ad Dominatum fterni vidiflet,nihil fibi feriandum rebacur, fed mox maturandse Sc augendae rebellionis negotium fufcepic. Adeo ex tempore ingravefcunc mala,uc corrupca remediorum tempeftivicace reconvalefeere nequeanc. ij. Circumfpečhone aucem magna opus eft, an ejusmo- di rebellionum incencores -puhlice vel privacim colli debeanc? Si nondum fedicio comprefTa, fi fediciofi prcefentes, vel proxi- mi fine j facius eric in occulco habere, Sc peragere fupplsciuffl« quam novum pabulum prebere fedicioni. IcaMucianusCal- furnium Galerianum, & Vicellius Blefum Sc Tiberius Agrippam & toc alii milfenos alios, fine firepicu Sc fpečtancium accerbi- tace morci dedere, Ducum Sc Virorum illuftrium longa me* moria eft, pnefertim, fi lugubre eorum facum, coram ipeda- tum fuic. Confultius eft clam punireMagnos Viros, quam ex- acerbatae adhue mulcicudini per folemnia fupplicia infulcare. Ubi vero fedicio compofica , nec cum reis populus implickus eft, ferme expedies per puhlicam poenam pompam addere era- goedias in majus fcelefiorum odium,&poflericacis exemplum* 1 6. In aleero aucem cafu , ubi fe Princeps inferiorem videc fedicionem maciiinancibus : Vincendum erit, cedendo fapiente? furori. Nam adverfus populi fediciofi cemericacem non facde {•nifi bene paraco Sc fecuro)ira Sc violentia cercandum, exem- plo fuo, Quinčtius Conful Romanus docuic. Nocuic o’im an- tiquas rigor, aic Tacicus, Sc nimia levcricas Galbae, cui jam p a ' CAP IIT VIL 4 / ria iioa eranc, Urbis vida. Conftac enim pocuifle conciliari ani- mos feditioforum milirum quanculacunque parci fenis liberaii- tate, fed cum intempeftiva feveritatelegia femilitem, non cmi pronuntiaflec, vita & Imperio excidic. Qua; primum ab irato populo vix impetres, temporis fue- ceffu piane ab eodem, 6c quidem lubente obtinebis. Sedicio- nes enim usque dum per oppofitionem armorum auc fuppii- ciorum non irricarse fuerinc, facile ex Te languefcunr, vel in di~ verfa trahentur } vel ex faftidio inouiecas vica;, fenfim le deper- dent. Quamdiu fedicionibus Urbs aliq.ua agitatur, nihil illi eri- pias : concede magis> cum furere defieric, recipienda. Si po- ftulata eorum cum Reipublic* falute pugnent, aliis beneficiis oblačiš ea redirae : vi vix auferes, fed majorem eorum vim in te concicabis. Ideo camen prafentiam tuam illis non deneges nec lubtrahas , quoad usquc fine periculo fieri poreft, in quo Valde culpatur HenricusTercius } Rex Frančiče, qui a cumultuPa- rifienfi nimis cempefiive fe lubtraxif. Abfencia fiquidem fiu- diose fačla, imminuic rdpedum , autoricatemque Regnantis, & feditionum Autores ad majora audenda excicac. Carolus V", poft perceptam Gandavenfium rebellionem , tam equis quam navibus curforiis quantoeius crajecic ex Hiipaniis in Flan- driam, fuaque pradentia confeftim repre/fic rebellionem, Ur- bemque amplifiimam, fediodoforum hominum confortio eva- cuavit, infuper arce impofica rn frcenum Urbis, Licet deinde fub Philippo undequaque per Belgium pleno zftu grallaretur Rebellio aperta in Regenrr, tamen mox nucare cceperac ob evul- gatum credicumque adventum Regis; mulci quippe ex confoe- deracis timidius rem agebant, aliqui in fpontaneum exilium fe commictebant, ouorum mulci ab Albano Duce ex fuga inter- eepci puhlico fupplicio luerunc perduellionis crimen. Ipfe Bre~ derodius , quo prascer Orangium nemo concumacior, ramen ex- farna advencancisRegis reconciliacionem tentabac.fed incalfunu' ideo fibi uni periculi moleoi ineumbere videns, fugam femelfe' iierai-, 48 TRACTATU S DE ARTE BELL 1 CA icerato repetiit. Tantum concutiebac rebellium animos fola fa¬ rna advencantis Regis ; quancum concufMec adventus ipfe & pra?fentia tam magni Monarchas, qualis erac Philippus Il.facile efl arguere. 17. Homerus populum fediciofum appellabac belluam mul- torum capitum i qus non una arte fledli, vincique poceft: fed opus efl jam unum tentare caput, jam aliud, & fingillatim, uti expedieric, hoc manu/nulcere , aliud virga terrere, uni capi- firum imponere, aliud ferro pracidere , doneč multiceps illa bellua cicuretur. Ita prorfus varite viaj tencandaj funt, ut fu- rentes fedicioforum animi, a vtefania remittanc, & rurfus in or- dinem redigacur prteceps & inquiecum vulgus. Agrippa paci- ficavic plebem Romanum recicando illi una fabulam. Colavi- nus fedicionem Capuanam hoc confilio : ut prius novos quam anciquos crucidarent Magiflracus eligerenc rara felicicate com- pofuic. Francifcus, Soderinus Florentinus, Archiepifcopus Pon- cificali habitu indutus afTiflente toto Clero , hac facra pompa fediciofos cives ab ulteriore infolencia abflerruic. Sacri Prteco- nes in fedicionibus utiliteradhibencur ad reducendum popuIum> fi fpiricu DEI pleni, nec moribus corrupti fine: Qualis erat Sa- vanarola , de quo fcribic Lipfius. In hac materia feditionuna, Machiavelli prteceptum vix rejiciendum : ubi, aic, incer Cives diffidenciam ferere quam plurimum expedire Principi. Divi- de, & impera, vetus adagium efl. Sediciofos fubditos in čtiones mucuas disjunge : & vinces opcimam diflblvendte fcdi- tionis rationem.fi incer fecommittantur fediciofi,dixicVegeciu s ' Tolle deinde capuc feditionis quoquo modo:& eonfeftim >'‘ a deficiec ln fufpicione fedicionum imminencium, caporiones p' e ' bis mature aut vinciendi, auc amovendi, auc corrumpendi- his amocis nihil audebic vulgus. Seditiones, qute advent Principem non fufcipiuntur, faepe huic uciles func. Qpi a^fo' lute imperant,a concordia civium : Quilimitate : a difcoro itl magis, fute autoricatis augmenca fperenc. Regibus olim P°‘°' niaj in Nobiles exigua , in Senacores vix ulla erac autoricas nt; CAFUT VIL 49 fi difcordiarum, qute inter Nobiles &Senatum frequencer obo- ritur, occafio eam fubinde auxiflec. Concordes Vafalli čk fub- dici facilius malum , quam difcordes bonum Prinoipem pr^ci- pitant, neque eciam valenc prascipitare malum , quia eorum di- fcordia uticur in ftium emolumentum , uc Dionyfius Syracufa« nus. 18. Imbecilles Principes difliraulando potius,quam palam obnicendo vincunc feditiofbs: magis quippe expedic,uc in pra?- potenti rebellione non magis fuccendantur animi , auc cum concempcu Principis, aut cum defperacione feditioforum. Vix enim fine alterucrius excidio redibic ferenicas puhlica, Quod ferme toties concigic, quocies vidimus Respublicas mutari in Principacus, vel Principacus in Respublicas. Pra^ftac igicur quan- doque diflimulare , quam ex dubia alea periclicari. Clam & difiimulancer cum paucis viribus plus fagaces Principes obti- nenc, quam palam nimium ardentes cum magnis viribus. In Tiberio id antiquitus, in Ludovico Undecimo Francih Regere- centius mirantur Hiftorici. Sane nemo plures quam Ludovi- cus culic afubdicis injurias, conjurationes, infidias, & fedicio. nes, quarum plerasque difiimulatione, conniventia, aftu ma¬ gis, quam vi fopivic domuitque,&, quod mirandum, nemofa- cile Regum, ica clam affligere novic fubdicos, nemo coc fedi- tiofos praecipitavic & opprefiir, nemo rocies ulcifcendi tam con- tra Magnates Regni, quam excernos,Princeps načlus efi: occa- fionem, quamLudovicus,unicum illud idencidem ingeminans. Qui nefcit diffimulare, nefcit regnare : quod, illi tam feliciter cedit, uc licec plurima bella excerna, nulium ferme ramen do- mefticum & civile fuorum fubdicorum adverfus fe pafius fic. 19. Cum vero ex fačhonibusnon raro orianturfediciones, & cx his bella civilia: quid de primis fentiendum ? Nota pro- inde Fadiones univerfim exfiirgere, vel inter optimos Viros, & virtutis magis, quam vitiorum amantes (quod cetate hac raro contingit(vel ur frequencius) inter pr^potences & ambiciofos. Si inter optimos & vircuofos, uc Roma? inter JLepidum & Ful- G vium, 5 o TRACTATUS BBART& BELL ltA vium, inter Camillum & Scaurum, incer Scipionem ScFabium; Achenis incer ThemiRoclem & AriRidem : non facile ejusrno- di Viftuciš certarrina fopiri, imo aIiquando foveri debenr, quia non funt feditiofa? fačtiones, fed opcirnorum acmulaciones pro- pcer vireucem, bonam famam , auc graciam Principis, quara fuis mericis qu£erunt, Se in praemium aucupancur. 20. Faftiones vero incer pracpocences &ambitiofosexortae periculofe funt, ideoquea Principe nequaquam colerandce.Ni- rnia enim unius auc alterius Viri in Regno, in Ria dignitace fi- bi auc recinenda, auc amplianda , auc aliis prseponenda, neque ulii communicanda obRinacio, magnas Repe, easque cruencas, ac coci Regno Se Reipublica; funeftas fediciones excicac. Ple- bifcico apud Romanos caucum erac, ne quis eundem MagiRra- tum incra annos decem repecerec, Sc hoc gravicer in Juiio Cx- fare improbac Sueconius, eumque jure propcerea csfum exi- Rimač. Maneac apud AucoremOpinio; julius Crefar in exem- pTum fadionis nobis non fervic, quia Princeps fuic, non priva- cus. Magis expendamus Marium Se Syllam : Neque enim alia caufa Mario fuic, cur fe ram fediciofum gererec, quam quod niodico tempore toc bellorum eicredica adminiRracio, Se Con- fulacum fexcum incer pauciRimos annos obcinueric:NequeSyl- 1’a, quam quod plurimis annis absque incercapedine exerciti- bus pradueric poRea Didacor, Confui Sc (fi quid aliud Rom# iriagnificum)ad illud evedus fic. Hac quippe nacura laborant homines, uc poRquam mulcos annos in poceRaee tranfegerinc, eum non folum reddere ^gre poflinc, verum eciam mmores nunquam, fed Majores, quod absque concencione haud con- tingic, videri velinc. Fxperientia conRac juvenes facilius mo¬ ri, quam fenes, quia illi non cancum Mundo aRuevere. quam' ifti. Guilielmus Orangius cot a Carolo V. donacus Prineipatibus* Dominiis, Civicatibus & Oppidis aliisque fummis pracrogacivis * a' Philippo II. aucem Hollandia; Sc Zelandiae, Se qui HolRndiae adjacec, Trajedenfi adllhenum agro, pra^validis cerra man tj ne provinciis, Prcefedus cum magna poceRace impoficus 5 Qu' a CAPtIT Vit [i carnen fpe exciderac univerfie Belgarum Pra?fe£rura;, quam fibi ul- tro deberi pradicabat, lub Ruartis (qui fupremus polt Princi¬ pe m ah antiquo honos fuic)nomine evocata in id munus a Re¬ ge, Margarita fua Sorore, &Caroli V. filia j extreme indigna- cus in Philippum fuic, querelis hinc inde primum fparfis j do¬ neč clam feditionis fundacnenra, qui meri pra?texcus erant,in Nobilium, civiumque ac populi animis iaceret confcčlisque in hanc rem etiam cum excernis Principibus confoederationibus in apercam rebellionem prorumperec. Unde Principes, ejus- cemodi prtepotendum conadbus mature a longe, & antequam fub cinere lacitans favilla flammam concipiac omnibus viribus, uno aliove modo clam vel palam , vi vel aftu, amorione vel ablegatione ad fpeciem honorifica > obfiftant. Quia omne ma¬ lim nafcens facile opprimitur, inveteratum fit robuflm. Ignis non facilius excinguitur, quam fubtračlo pabulo. Confidenter pronuntio : Bella Civilia, feditiones, Rebelliones prscipueVi- rorum potentium, fi in principio Itadm non fopiantur,tamdiu non quietura, doneč una aut akera pars intereac, Romanam expende hiftoriam; fi vero hrec vetus ; recentem in Belgio, vel noviflimam in Gallia lege j & vericatem invenies. Nam Ro- roante Reipublic^ tamdiu flagrabant feditiones;/doneč incine- raretur antiqua illius libertas. Nec in Belgio ceflatum a bello internecino, usque dum non fe in libertatem affererent confoe- derataj provincis. Gallia fub tot Regibus & in vifceribus fuis coUudans continuis rebellionibus, & Bellis civilibus, antca ar- ma non pofuit, quam fub Ludovico XIV. Hugonodfmo (tan- torum malorum una & lola fcaturigine)exdrpato,&in exilium perpetuum relegato. Sapientes Principes prsmeditantur peri- cula : fruftra elt deprehendi in illis. In tempore profpiciunt fecuritati ; ex mora quippe omni hxc quam primum pacitur, Mature omnem,vel q uteci publiete adverfantem, vel Majefiati fua: nimis propinquam, potentiam fupprimunc: a&um agunt.fi ilia ingravefcat. A longe ejusmodi aquilis praxidunt alas, &c Leonibus jubas. Ad cjuid tot in unum cumuianda: divina:,auc G Z bono- f 2 TRACTATUS DE A RTE BELLICA honores communicandi, aut cliences pcrmiccendi, auc prcefečlu- rs delegands, auc Pocefias indulgenda ? Ancequam ejusmodiho- mincs apicem accinganr, vel folio fe neceflarios auc proximos fa- cianc, cemperandi funt fub praecexcu amovendi, onerandi ex- craordinarii prceftacionibus (a;quumenim eft.uc redundenc divi- cia;, unde fluxerunc.) Nam immodicis honoribus 6 c opulencia excicari beila civilia, dixic Polybius. 21. Porro fačfiones ha; prceporencium Magnacum , vel funt ad invadendumlmperium, vel incer fe, obprivacas velpublicas caufas & injurias t Si Imperio inhianc? rurfus diftingue : vel fa- cliofi illi Pocentes arnbo func in Regno, vel unusincra, alcer fo- ris.vel ambo armatiin campo? (nam fi plures quam duofinc, vix mecuas: quia feipfos diflruenc) Si ambo func in Regno ? neu- cri afiiftendum. Imo fevere ordinavic Solon: ue, ne ex faftio- ne duorum oriacur fedicio mulcorum ; nemo civium fe adjun- gerec uni vel alceri fub poena corporis & confifcarionis bonorum. Si vero unus prafens in Regno, aker abfens fic ? Abfens omni- no capcivandus eft benevolencia,promiffis, Iargicionibus,&be- neficiis, uc vel a coepco defiftac, vel fufpendac conacum. Alcer vero nulla racione fovendus, minus armandus: Ucerque aucem, fi vires fuppecunc,disjiciendusilleclam,ifi:e palam, oftendendum- que utrique: An ? & qua; via paceac ad Imperium. Si vero ucer- queincampo armacus, uc Ccefar,& Pompejus in Pharfalicapugna? promovendum eric pradium , non cardandum : ne ex mora in vifceribus Reipublicce exfurganc parcialicaces: neve vicinis & ini* micis occafio praebeacur, opprimendi ambos,&: invadendiRem* puhlicam. 22. Ac, fi aliud fuadeant circumftand«, videlicet, ne vel po- tens aliquis vicinusimbecilliorem exejusmodi fačfioniftis aggr e ' diacur, & Rempublicam inde majori periculo exponac, cunc omnino fuadencPolicici, uc debiliori žfiifiac Refpublica, & armis, viribusqu£ exuac pocenciorem. Debilior facile in foedus coibic cum Republica , quia accedenc illi vires adverfus pocenciorem* Pocenciorem aucem accenuabic Refpublica negando illi folum> commea- CAFUT Vil. n corameatum, paftum Sc ejusmodineceffaria 5 praecipue vero ab- duccndo illi confoederatos, corrumpendo miJices &c. Clodius ufus hac arte contra Luculium , ea felicitace , ut militem illi abduxerit, Sc, qui fe jadabat prius Ponti Dominum, vix julhe phalangis Ducem, fe cum rubore videric. 23. Verum,fi potentes illi fadionifhe nihil adverfus datum moliantur, led inter fe ex privata causa tantum decertent,rur- fus diftingue: Vel illi infadionem trahunc unum aliudvemem- brum Status, vel omnia? h unum,aliudve? parum referet: Quia modice divifo fiatu, faeilius eft imperare, pracipue malo Prin¬ cipi vel iniquo Magiftratui. At fi omnia trahat? omnino pra;- veniendum , refiftendum. Quia,fi vires Principi autMagidratui a fadione abftrahantur omnes, quid illi remanebit aliud, quam umbra dominationis, ut CaroloIX. Sc Henrico III. Francia: Re- gibus; Navarri & Ghuifianorum plus aequo potente>& in fe omnia attrahente fadione, obtigit. Ejusmodi pericula, ut Princeps vel Magiftratus praveniat, tertiam, inter duas, fadionem exfufci- tet, vel feipfum Autorem illius ftatuat, ac fi non majorem, tertiam ad minus partem ad fe trahat- Divifio Status in tres partes propter dilparitatem nullum facile difcrimen Reipublicae caufabit ; Quia femper uni extra fphasram agenti obfident dute aliar,& fic fenlim evanefcunt omnes tres. Si vero duteeciara in¬ ter lecommittuntur,tertia fui fecurafpedabitutriusqueruinam j Nam cum altera alteram obruetjaflicudine &clademutuacon- ficientur integra permanente tertia. Sic Henricus III. Rex Fran¬ cih inter Navarrsam,& Ghuifiam fadionem, tertiam fufcitavit niediam Sc Regiam, quam opibus,clientelis,provinciis,dome- flicis externisque circumvallare prafidiis fatagebat,eo nimirum fine , ut Regia Autoritas, quam non modicum attriverant Na¬ varri Sc Ghuifii fadiones, paulatim infurgeret. Quodinventum multis videbatur magnumArcanumPoliticum,nifi Rex nimium indulfiilet fuo genio, & inter arma fadionum, fuas tamenquieti & Aulica? teneritudini velificari datuiffet. Felicius ce/llt Alber¬ to fuperioris Saxoniže Duci, qui acceptam a MaximilianoI. Fri- G 3 fwm? I 54 TRAČ TA TU S DE ARTE BELLI CA fiam Occidentalem , in duas faftiones divifam invenk. Una fa- ■čtion diccbatur Schiring, alcera Veckoper , ucraque obfequu& paricionis parum aflueca: ambas tamen brcvi tempore Saxodo- muit, exfufcitata tertia fačtione , qua uni fe junxit & debiiica- vic alceram & per bane iliam tandem cotam fibi Fridam fubegic. 24. Prartcr dičla accedunc duo univerfalia remedia filtendi feditionum & rebeHionum impetum. Primum eft, generaiem veniam -confeftim, & inprincipio, & ancequam radices agatma- ium, omnibus impertiri. Prim« flamms modica exdnguuntur aqua, ubi in aperca incendia abierint, opus eft diluviis, Venia fi procrahacur, non tam dubitant , quam defperant de reconci- liationerebelies, & dilata etiam Venia protrahitur feditio, hacpro- tra&a,augetur eorum fcelus, ut tandem veniam fe mereri diffi- dant. Multoties tentavit Regern Philippum Gubernatrix Belgii Margareta Parmenfis , ut rebellibus populiš generaiem veniam largiens, eos condneret, ne a Patria peregrinabundi, alibi fuam Iibertatem cum patri« pernicie qu«rerent. Quod ipfum per externa fymbola rebelles indicabant prsferentes in galeris, pere- grinorum more , prster manticam numis infeulptam , tornata viatorum bacilla in crucem commifla, quibus fe peregrc abicu- ros luculenter monftrabant, Verum Gubernatrix parum pro- ficiebat apud Regem, qui veniam fecuritatemque Belgorum in aliud tempus conftanter difFerebat; & contemnens pericula ferrnc cum faflu refpondebat:/ non facilior feditionum medicina eft, quam benignitas Princ 1 * pis, ultrb d«iinquentibus veniam elargiens. Venia,quos con- eernit, flringit in obfequium: Qui de ea defperant; Sc tamen con- _ CAPUTFIL 5 < confequuncur 5 conceric in refipifcentiam, & cuJpar confeflionera Confcii aucem deiperaca; venias , excrema cencanc , nec falucem' fuum commiccunc amplius illi, qui veniam difierc, vel negar. Areanum Sapientis Regi a; eft; Ncjfe uti in tempov e ueniA , ubi vmdicia in defperaiione frufira opponitur. Ex morce praclarifti- miDucis Ezii,aMaximo incempeftive fuasa Ccefari Valenciniano črev k fedicio Sc indeoccepicpracipitiumCa-faris, &afcenfusA 4 a~ ximi folium. Egmontii Sc Homani Principu m lugubre facum li- bertacem dedič Bacavis>& Orangio pratexcum aftedandidomi« nacus inBelgio. Vindida magis ex imbecillicacenarurceprocedic, quam venia.Hacfolum in magnis animisrepericur.vindida in qui- busque. Regium,immodivinumeft parcere: dixic Auguftinus. 25. Alcerum univerfale feditionum remedium (de quo^ui¬ dem fupra infinuatum) in eo conliftic, uc Princeps quampri- mum caufas rebellionis incelligac,collac,&indulgeacea, qua line Reipublicce pernicieSc cicra offenfam DEI,jampridemindullille illi bas, Sc facile erat. Sape enim fubditi juda petunc, & inju- fta deprecantur, fed raro exaudiuncur. Ec hinclachrvma. Non tanci faciac Princeps feipfum , fuosque Magiftracus & c fficiales m iis omnibus, qua populouniverfim difplicenc,velpad!s con- crariancur, emendarejquanci fi per concinuaram fubdicorumie- dicionem Regno, opibus, ac vica ipsa, five jufte, five injufte cxaac~ re polTec. Korrendum eft incidere in manus mulcicudinis. Ex- cretna nemo expedec. Pravidere oporcec illa ne evenianc^ in cempore defuper deliberare, &incer duo mala minuseligere. Sune aucem pracipua , qmbus laduncur, & in feditionem rno- vencur fubdici ferme hac: Privilegia abftrada, negaca ,Urbium^ Tribuum , Nobilium. P\.apca; Virgines & chorus honeftorum virorum a Principe conraminacus. Angariaz Sc excorfiones in- folica. Miniftrorum major, quam par eft, in fubdicos arrogan- tia v conternpcus. Prodigalicas Regnancis, fiveprofufioaris puhlici ad inhenefta, inepca, Sc ReipublicaTperniciofa. Annonacari- tas Sc flagellacio , foeneraiorum impunes ulju ra?. Religionis fu- %>ienda rigidioris, q.uam par eft, coa&iones, Succelior incer- 56 TRACTATCIS DE A RTE BELLI CA tus ex filiorum coronaj orbicate. Supplicia & animadverfiones coacinu^in viros innocentes 5c Reipublics ftudiofos: Mutatio- nes inepta; vel abolitiones abfoluta: Magillratuum, quae aliasex Civium, velNobilium fuffragiis dependenc. Hxc & fimiliafunc, qus minus, quam incericum , populus pati poteft; prtefercim ubi fedidoni accedit vel domeftica, vel excerna aucoritas. Unde Boteruslib.4 e. i.inejusmodi exce(Iibus & populi judo dolore, nomen fedicionis mitius accipic, nec efle vult talem concitatum furorem, fed ardorem aliquando optimorum hominum,quibo- nuna commune ftudent defendere. Acque hinc effe, ait, quod dicic Ariftoceles: Virtute excelltntes viros ,juftij]ime feditionu commovere pojfe. Ideoqueeiusmodifedidonemcolerandannait:, ne Phalaris, Nero, & Dionyfius regnenc. 26. Verum vixconvincit hxc opinio: Seditio quippe nun- quam coleranda , quia defolac patriam , Majeflacem ofFendit, & orditaationi divina; refiftic. Ariftoteles (alias in fuis librisMo- narchia; addičtus) per fediciones potius intellexit; quaeomnino utiles funt,falutares & neceflari®. Bonum commune defende¬ re, omnibus feditiofis eft commune refugium & pra:textus im- quidima; impoftura;. Ne Phalaris, ne Nero, ne negec Diony- fius ad fupernam difpofitionem fpedac, qute dat, collic, trans¬ fere Regtaa; qu£, cui & quando vult: nos alii ex obfequioglO' riam expe£tamus. Non a vertigine populi, non a fubditoruna partiali affečtu dependenc exautorationes Regum. Sat illi grave judicium a DEO expe£tant. ' 27. Prsfatte omnes feditionum correčiiones juvanc folum- modo,quando jam coepta eft fedido: fed ne illa nunquam>vel facile incipiat: quid fačto opus? Arduum eft quidem hoc p r£E ' feribere, quia diverfae gentes, diverfum habent genium, non ve¬ ro omnes fheno concinendae. Suggerocamen ha;c arcana, NU n ' quam finere potentiam & Autoritutem privatorum , licet m Adagnatef & in Magiftratu conjiituti nimium infurgtrti neque populum nirnis opulentum , neque extreme inopem ft rYe ‘ Quoad primum membrum arcani, femper fibi Regnantes i« te ' CAFUT Vil. S7 gram jus refcrvent in omnibus Juribus Majeftatis, qute.delegune iuis Miniftris & Prtefečlis Aulicis, civiiibus, & pnefercim miiita- ribus, ftabilicndi, deponendi, moderandi idque tum perfona?, officii, & circumftantiarum ratione. In magnis muniis&pra;- fe&uris focios five Legatos adjungant, aIiquando etiamtemulos excitent; fit denique omnis precaria poteftas pra?ter unam Re- giam , videantque fubditi in folo Principe fontem , iramo pela- gum efle , ex quo fluunc refluuntque omnes poteftates veluc rivi & minora flumina. Sufpečtos fibi habeatur Imperans omnes potentes vafaIIos,prcecipuedegradatos, vel qui aulam fequi de- dignancur, fuisque ftant viribus. Plerumque iftifunt velutdo- mus afylares eorum,qui curbas excitare ftudent; quales priori iaeculo fuere Principes Salernitani, Tarentini in RegnoNeapoIi- tano; Orangius & Brederodius in Belgio: Navarrus &Ghuifius in Gallia: Ragozius&Tekelius inHungaria:prtecipuefiaccedatpo- ceftas, ucFridlandi® Duci: cunc fibi Nibil non anogat armis. 2$. Quoad iecundum Arcani membrum, ipfe Salomon aEcd. DEO petiic: Inopiam & divitias, ne dedem mibi Sciebac etenim duo extrema eile nimias opes , & magmm inopiam. Urrinque homines excrema moliuntur: illi ex infoientia, ifii exneceificare. Inflantdivitite & pervertunt judirium :pauperies adfiringitadilli- * cica ex necefllcare , qu* vincit omnem legem. Ideo feditiofo- rum Autoribus quisque opportunifiimos, cui nequc fua čara, quippe qute nulla funt, Sc omnia cum pretio honefia videntur. Plato Cyrenis,utlegeS, ex quorum prtefcripto viverent,pra;fcri- beret, rogances modefte deprecatus, dixit: Diffici!eCyrenis le- ges pr^fcribere , quamdiu in illa forcuns profperitate ftarenc; Infoientia etenim & fafius, qui ex magno afHuxu divitiarum nafcitur , circumfcribi non vult. Rem totam Arifioteles lib. 2. & $ Politicorum cap.3. Sc 4- complečlitur, ita diflerens: Qui in ex- ceffu rerum fecundarum autamicorum vivunt, imperio pat ere noiunt; neque rečte imperare fciunt; molles enim funt, rudes, concumeliofi, invidif&invifiomnibus: civitas ergoea, qua; ex t, H mediis ;8 TRACTATUS DE AR TE BELUGA mediis conftat, Optima habecur. Infuper optima civitas eftilla, ouae vicam tivium virtute conjunčtam habet: cujus icem cives facile obtemperant radonis judicio. Tališ eft aucem civicas ex mediis civibus conftans, ergo opdma. Ita Ariftoteles. 29. Alterum Arcanum eft : Populum ( pr«ferdm bellicofum) exte?no belk) divertere. Tacitus confidenter afteverac: exccrms bellis exdngui domefticas fačliones. Quod radone &cxemplis eomprobat Livius: Quia mecus ab externo bofte fordffimura vinculum eft domeftic« unionis. Nolunc fačtiofi, ut ex eorum proprio &; domeftico diflidio, tercius gaudeat, auc ex inteilino bello mucuaque clade illorum, hoftis externus, vi&ori« fruftus eolligac. Graeca olim & Romana Refpublica mulcodes divifa, iemper ramen, Iidgio privato in tempus fepofito, conjunxitfe, ubi externa arma fibi minari praefentiebat. Quamprimum vero Romana Refpublica, devi quod tot millia civium patri« abftulit, dirum futuri fedicionibus, bellis- que civilibus rudimentum. H c difFuse ex Diodoro deferibit Sa- fee-liicus lib. 2. Ann. tlhde rečte dicebat quidam : termina ab excernis bellum non cantum nocet Reipublic«, quantum urim* 1 Mitetnum, Bellicof« gentes femper ©ccupari debent foris, ne- CAFUT PII. f 9 intus feditionem moveant. Hoc egregie nune predane Gadi pod min&um in Rcgno Hugonocifmum, qui unicum erac per cat Annos continuati tfeili civiiis incencivum impedimentumque ufurpationum externarum, quas modo experimur. Scipio Naf- fica nunquam noluic deleri Carchaginem , ne occafione carerec Roma impendendi fuos Martiales fpiricus magis foris, quana domi. 30. Terdum Arcanumed: Conuenticula prijata (tffufpe- Čla nonfolum tollerejed etiam in eorumafta perfubornatos in- quirere. Sic enim animus conipirandi collegis demetur, & con- jungendi fe occafio fubtrahecur. Quosdam ex iilis Temper fubor- nec&fibiadjungac Princeps,necparcac a;ri,necpromiffis tencarc erubefcac. Ex hoc fubito per fe incer eos fufpiciones emergenc, confidenda debiiitabicur , Sc neuter piane fidendum akeri am- plius exidimabic. Quos Princeps jam fulpedos habec,obfervec fagaciccr, per Te, & exploratores: Sc non facile permittat incer illos connubia , ne ardiori foedere connečtancur. Clandedinos congreflus Tub poena incerdicac, Sc clandedinos etiam contra- eoS tolerari in locis, qu» auc jam munita func, aucbrevimunirip 0 *' lune. Non admiccuncur ati arces liberales, nec cpntrahunf eX fijo arbicrio maerimonia; nec Iicec illis pacria emigrare, necju s Civicacis accipereScc. HtecSc alia,qui pacem puhlicam ScRet- puhlica: Ordinem perturbarunc, Jure merentur, • CAFUT VIL 6 & Cap. VIII. De difciplind milit ari. i. I Ncer prima fundamenta belli gerendi jure repono Difciplu nam miiitarem: bane vero in prudendaDucum, &obedien- tia milicum : Adeo fi una ab altera deftieuatur, utramque clau- dicare, bellumgue diflolvi, aut infaufte geri,necefle eil. Toča aucem miliraris difciplina verfacur circainformandum & inoffi- cio concinendum milicem. Inter prima oportec a prudenria Ducis mi les informari Fortitudine & exačla Obedkntid. Sub Fortitudine intelligo non folum forces artus & expedita arma, fed etiam continentiam & abftinendam: fub Obedientia prom- peum obfequium & conftantem fidem. Eorticudinem veram dtfcripfic Scipio, inquiens. Ubi miles contemptor opum Se di- viciarum, tantum vircuci fucemilitarifidens, bellagereret>Scpau~ pertate magiftra difeiplinas affuefcerec: fatigaco humus cubiJe eflet , cibus , quem occuparat, faciarec, tempora fomni arčtio- ra, quam no&is eflent: nihil tali militi impervium confpicicur. Graecia, antequam difciplinam belli noflec,pravda Perfarum con- tinua fuit; pofteaquam vero a Leonida, a'Miltiade, abAgefilao difciplin* legem accepiflec, non folum Perfas repulic, fedeciam eum eorum mulca clade , fua tropaa ftabiliic. Forcicudinem enervanc delicia:: Milicem effatminant luxus,Bacchus & Venus: pervicacem Se refračhrium reddunt rapina- Se divida,aurum & prada opima : Agrippinenfes largis epulis vinoque Topiči, a Germanis, fuppoficoigne claufisque porcis, rrifere cramaci. Tro- jam fomno vinoque fepulcam, časa vigilia,porcis patencibus oc- cupatam fuidč y tradit Virgilius. Exercitum Annibalis corrppic Capuanus ager: Ec Roma ipfa magis in paupercate gloriabacur* triumphosque agebac, quam opibus affluens, quarum amula- eione a fuifmet civibus prcmebacurj immd cunc vitici, cum lafei- vire & dicefcere capi c, X Air 64 TRACTATLIS DE ARTE BELLICA 2. Aicerumvero, Civc obedientiam.anmm difciplin£ mili- tariseJJe,zkVcgčzi\is , P^incula n fidei dixic Livias: Certiffimm vi- dorič fpem , afleveravic Scipio. Unde incerrogacus ifie a Siculo Legaco,quo irec cumexercicu cam modico; relpondic :advitto- riam Carchaginis. Ulcro qua;renciSiculo, cancce fiducice caufam! repofuic,oftencans fuos milices: Quia nemo horum eft, qui ad meum primum nucum , non fc ex alciffima curri projicerec in profundum maris. Anciquus miles pra;ferebac juflfa Ducis.bo- nis fuis omnibus, vicce , & ipfi vitftori^e. Ad Cannas unicus ex equo defcenfus fauciaci Confulis, exemp!urn (licec erroneum) tacitum juiTum videbacur Roman« nobilicaci, uc equis quo- quede(iliens obcemperare fe exiftimaveric ConfuIi,fualiceccurn pernicie, c«de, & vičtoria; amiflione : Inde enim načtus Anni- bal occafionem peditem ex errore equicacus penicus delendi. Nam apud Romanbs ( uc fuse defcribic Flavius Jofephus) leges non defercionis folum , fed eciam minimae negligenciae eranc c'a- picalesj Ducesque magis, quam ipf« leges cerribiles. Tančo aucem obfequio parere confueveranc Reftoribus, uc in paceor- namenco eflenc, & in acie corpus unum cocius confpicerecur exer- cicus. - Siceorum copulabancur ordines,icacircum,&quacun* que duci fe finebanc nobiles, &acucis auribusad pr«cepca,ocu- lisque ad figna, & ad opera manibus. Nec eft, ubi pradianceS’ auc mulcicudinem hollium, auc confilia fensereDucum.aucdif- ficulcacem Regionum:fednecforcun«quoquefuccubuere. Ho c erac verum obedienciae milicaris fpecimen. 3. A Barbaris ipfis doceancur noftraccs : Turcarum ge flS ' qu« alias origine fua colluvies magis erac, & fex hominum« quam veruspopulus; in eum camen dilciplinae milicaris illano r£' degic ordinenci, uc culciori eciam milici«, cum noftro ferme m- bore,exempIoefTevaleac. Minimum quodque debčtum cofltra difciplinam capicepunicur. Nullumincer Duces diilidiumfac 1 le audicum. Unus omnibus imperac explenitudine pocefta^ 5 ; Milices obediunc fuis du&oribus plusquam religiosa, immo obediencia, uc nullum quamvis manife/lum vic« difcrimen w CAP UT vin 6 ? terfugiant, & quocunque juffi, non ca m eanc, quamruant, Si- cuc in confličlu ingenci clamore utuncur, ica in cadris fine rumulcu, drepicuauc ullo fragore verfancur: & quamvis innumera, quafi mulcitudoTurcarum , majorque fexcuplo fic, quam inCbridia- norum cadris, ramenfilencium quafi perpecuum obfervanc. NuIIa ibi juda cum blafphemia,nuilae in Superos exclamaciones, nullae in imperandodirarumvoces; manibus fibilo, & quocunque nucu in oranem fleduncur partem : faciii & parco cibo concenci, ar- mis 6c habitu illudres, cemuiencia hodes ; & gens licec veneri fubjeda,in cadris camen eorum nec fcorcum.nec femina (nifi force emencica vede) reperitur. Plus hodišfanguinem ficiunc,quam praedam illius aucupantur. In icineribus in neminem infolen- tes; habicacores ipfi, quorum locapercranfeanc( nifi hodes fine) ad eorum conipedum minime pavent,nonoperas,non domos deferunt, uc apud nodrates, ubi non minus reformidancfuos de- fenfores, quam hodes ipfos. 4 . Excac graviflima Aureliani Imperatoris ad quemdam ex fuis Ducibus Epidola.in hseferme verba : SiTribunus eflevis, auc potius, d cibi, uc vivas,cura; ed: facmilicummanusabalie- no concineas. Nemo alienum pullum accipiac, vel alienam ovem tangac, auc in aliena vinea uvam decerpac, aliena /acacal- cec, oleum,falem, auc lignapecac, caxato eicommeacuconcen- tus maneac; prradaque bodium, non lacrymis fubdicorum ala- cur,nicida habeac arma, ferramencaqueomnia pafcaca cenear, cal- ceamenca fine firma, veterem vedem nova excludac, dipendium- que ejus in baleheo, & non in culina maneac, corquem, armil- lam acqueannulum ferac,equumfuum ipfe perfricec, animal ex hode capcum non vendac, mulumque,qui ejus & comicum im- pedimenca gedac, diligencer curec, mucuogue fibi milices, uefervi auxilio fine. Superi avercanc! ejusmodi circulares lieceras per exercicus nodros micci ; quia cachinno exciperencur: nifi ma- gnis valde majufculis prrafigerecur EpidgJ* , Aureliani commi- nario (finju Tribunuf effe , aui pofius,fi (ibi . 'viva$,cur auc rapco vivic, belluantibus incerea illis, ex hujus ftipendiis. Ignavus e contra miles , qui Xerxem non fequi* tur incer fcabrofa rupium montiumque : aut Alexandrum in glaciem Sc nives: Auc JuliumCaifarem capite peftoreque dif- eooperco, tam in a;ftu,quam bruma: Auc Adrianum Caefarem viginti millia pafluum uno cračtu pedes conficientem. Magni Duces. abhorruerunc (emper corporis molliciem Sc commodicates urbanas. Scipio in bello Carthaginenfi nullum animal tolera* ric in caftriSj hoc folo fine,uc miles non plures, qua-mferre pof- fec , farcinas fecum veheret. Mecellus, contra Jugurchampu- gnans,profcripfic, prceter annonajjomnesalios nundinacores,&■ foeneratores, Pefcenninus Niger omnerra argenteas fupellečtilis ufum in caftris inhibuir, ligneo Scypho ipfe ufus. A Egre ferunene- ceffitatem Sc belli incommoda milites , prius aflueci deliciis & eommoditatibus. Rudolphus I. Auftriacus, cum femel com* meacu deficerec exercicus, Sc ideo tumulcuarecur; primus equo in agrum defiliic, rapamque excrahens, fpedante cactere milici cam palam comedic; Sc tumuleum , cornpefcuit inquiens : ra* parum dum antiquiore.m efle quam panis. . 6. Alcera corrupcela eft : Otium d labore milit ari. enim ociofi milices, quam fediciofi? ex otio,ucflagnantesaqu*> CA P UT Vlil J7 corrumpuntur , perdurum illis videcur ab otio redire rurfus ad laborem, inde murmura, & f«pe tumultus. Omne otium dif- folvic difciplinam, & omnis quies diuturna, milici nocec. Fi¬ nko bello Punico, ocio diffluens exercicus Romanus, omnia fibi licere arbicrabacur , focios expilabac, Duces concemnebat; do¬ neč tandem eo audaci« ac protervi« proveherecur, uc & 'Eri- bunos plebis abdicarec, & novos fibi crearec Pr«fedos. Ro- manis plus nocuic Carthago everfa , quam adveria. Quam ob rem Scipio nunquam in eam fencenciam fuffragari voluic, uc Carthago devida delerecur : quia pr«videbac auc fucura bella civilia , auc Romanorum inerciam, quia a nullo hofte occupa- bacur magis, & acrius Romana militia, quam ab Annibale Car- thagine integra: hujus enim causadefcenderat Annibalinlcaliam, & dormientem populum Romanum excicavic ad arma, quem profpiciebac Scipio, fubmoco «mulo, rurfus relapfurum in vecus otium, Reipublic« femper infeftum. Prsftat implicaridifficili bello populum ( pr«cipue beliicofum) quam periclicari Rem. puhlicam ex illius inertia. ,, 7. Hibernum otium corrupit Hifpanias in Belgio Legiones: Nam otii aliquid a bello nad« Lir« '& Mechlin«, omiflis durio- ris militi« meditamentis,ad voluptuaria converf«,nuncA 4 auro- rum, nune Turcarum, nune Indorum habitu ,uc in Bacchana- liis aflolet, fub oculis nobilium feminarum, hujusmodi fpeda- culis geftientium, comparebanc, inde per immodicos fumpeus «ri alieno obnoxi« , & ad paupertatem redad« , ex fedkione remedium qu«fiere; fed in tempore opprefl« luerunt curama- gno fuo dedecoreexauthorationem puhlicam, ut pluribus refert Hiftoricus de bello Belgico. , * S Dec-2.!.io. g. Otium militis interrumpunt boni Duces per continua milicaria exercitia , ludicra cercamina , frequentes mutationes ftationum&c.qu« omnia alaerem redduntmilitem, agilemque, & a ludicris ad feriaprompciorem.Etiam per labores publicos,mu~ nitionum, viarum obfidionalium, cuniculorum, Loricarum vi- nunearurti, aggerum militarium , internorum receptuum &c.&c, I 2 Diony- H TRACTATUS DE ARTE BELLICA Dionyfius Syracufanorum Tyrannus grave otium Regno fuo a milite ratus , copias in Icaliam trajecit. Romani, ut caufam cx odo močuum civilium urbe ejicerent, Falifcorum obfidio- nem, opus arduum , longi cemporis &: immenfi laboris ultro fufceperunt. Aurelianus Imperator, nullum diem praeterire paf- fuselt, quo non miiites in aliquo laborum genere exercerec: ratus ejusmodi exercitatione vires potius refici, & indurari, quam lalfari vel debilitari. 9. A Veritate hocArcanum eft: Nibil agendo militef, VM- te agere difcunt. Hinc, ut obviarent otio, Reges Aigypti ingenti longoque labore conftruebant pyramides; quemadmodum eriam armorum Duces, cum ab hofte feriarentur, memoranda qu$- que extruxere : a Corbulone inter Mofellam & Rhenum , foffa cum fuo aggere per viginti tria millia palfuum duda : Seve- rus, ut Romanos a Britannis diftinguerec, nec perferrct otiari exer- citum , huius opera ab uno mari ad alterum provexit murunn šibi nune Anglia per duo flumina dividitur a Scotia. Quanta operatus eft per otium Drufus ad Rhenum, Probus Impera¬ tor in Urbe, Auguftus in ^Egypto, longum dlet referre: Satis dl dieere: Quod tniles otiofus grave pondus fit Reipublic £. 10. Tertia corruptela ferme periculolior fuperioribus, & Belli Ducum connivehtia infolenti<£ mihiaris. Nunquam nnili- raris difciplina vigebit, li Dux exercitus fui fuorumque fevd® quosdam milkes de ea dilpenfet. Trahent mox alii in exena- plum toierata aut impunita aliorum fada , non expenfis caufe &c rationibus, quae aliquando licem, fed lemper non expediunt- Manlianis imperiis interdum opus eft , ut contineatur in offic 10 miles: vel Albana Ducis Toletani difciplina, cujus exercitus Hilpania in Belgium trajecit, tantumque iter ea difciplina? ob- fervatione confecit, ut non modo oppidorum nulli,fed ne 11151 quidem rufticorum cafaMHata vis aut injuria memoretur,uni c ° sxcepto facinore 5 quo equites felopetarii tres in adicu Lotkaring^ sotidem verveces a grege vicino abegere, qui ftarim ab Albano Duce re eonsperta, lufpendio damnati, ac pecudes remilfe - u ^'' _ CAP UT V lih 69 Tam ftri&e ojim milites a rapinis abftinebant,utmemori$ pro- diderit Scaurus, pomiferam arborem, quam in pede caflrorum fuerac complexametatio,pofl:eradie, abeunte exercitu, inta&am pl6namque,ut pridie erat,fručiibusreli inter amicos & ini- micos difcrimen pommt. Memoria dignum egit Fridericus Pa- latinus Anno 1462. ubi captis Marehione Brandeburgico ac sjus Fratre Epifcopo Meten« , Comite item Wurcembergico,ae J- 3. ‘m 7 ° TRAČ TJ TLIŠ DE JRTE BELL1CA in arcem abdudis, ibique lauta csceriimcoena exseptis, panem interdixic: fed podulantibus illis panem , fapienter repofuic: in caucelam illis hoc impoderum eflet > ne cum bodem pecanc, innocences agricolas farne necarenc, vaftando fegeces, corrum- pendo frudus, fuccendendo horrea; quia licec bella gerancur, non ided exui debet omnis humanicas, omnibusque Chriftianis communis charicas. 12 . Ex prsdandi aviditate fiepe periclitatur difciplina milita- ris, & exinde optimaj occafiones interdum dilabuntur. Imeno pravda abhode aliquando objicicur,uc incauti ininfidias prascipi- čemur. Nunquam majori difciplina opus ed, quam cum Du- ces cognitam habeant fui milicis, vel in hodem , vel in prsdam, plus cequo majorem aviditatem. Contineri tune debet, non laxari, non ckco impetu ferri. Aviditas ad pericula cscutic. Sicut parandae preed« , ait Poiybius , aviditas facit audentiore® militem; ita ejus confervandse dudium timidiorem. Difcipli* natus autem miles folam vidoriam intendit, predam inter ac- cefloria reponit. Nirnia prteda exercitus onudus non facilepro- ficifcitur, non expedite pugnat,& exlevi vincitur,dumnimium prteda didrahitur ,autdidinetur. Exticerat jam VidorMaximilia' nus II. contra Mahumetem III. ad Agriam decercans, plurimis auc occifis,aut in fugam profligatishodibus: Verum cum contra julb Vidoris pars major milicis rapinis ac prasdajinhiaret j infolicusSc Panicus quidam metus invafic prasdancium animos, ut nullo fequente hode ultro fe in miferandam fine difciplina ulla fuga® conjicerent, pluribusque ab equor um calcaneo conculcatis, qu aIT1 prius a Turca trucidatis. i ?. Difciplina aeriter retenta ficut vi^orias, predaš immo ipfa Regna & imperia p ar ar e potiš eft, ita e dim perigpH' viam Ducum folutd, tur pit er deperdereualebitparia&obtent&• Difciplinam , qui abjicit, ait Sapiens, infelix ed: & vacuafp 6 ® illorum, & labores fine frudu, & inutilia opera eorurn. Oli 1 verius, quid hoc clarius \ Verba funt vericatis teternae. inutiles efie vires, frudraneum laborem Sc conatum , ubi d» cl CAFUT Vlil 7 * plina deeft. Bona: difciplinas regulariter fortitudo intus, &fo- ris Fortuna pršilo eft. Cum quatuor folum equitum millibus Julius Ctefar Ariminum transgreflus M. Pompejum, Senatum Ro¬ man um , Romam Sc Italiam fedibus fuis expulit. QuodPlutar- chus plurimum actribuic ejus difciplina; militari,quam inomni vita pra? omnibus aliis colebac. Alexander Farnefius cum pau- culis Hifpanorum Sc Italorum bene difciplinatis legionibus ad- miranda quteque in Gallia,& majora quam Henricus Navarrus Rex Bellicofifiimus in pr*prio folo, Sc cum quadraginca millibus bellatorum, prtefti tic. Bis Somonam & Sequanam duo flumina ve- lut maria tranavit , trajecicque cum omnibus impedimentis& tormencis inconlpečluhoftis triplo fortioris, eaque arte, ut,Ne- ptuni inftar, calcaffe maria videretur. Ipfum Regem omnibus Galliae viribus provifum, cum pauco milite, eoque externo ab ar&iflima Parifienfium obfidione retraxit, & in Confpe&u illius, fruftra obfiftentis, Lunicaum oppugnavit Sc expugnavit: Cor. bolium uno tračlu cepit, Stregipugnam obtulit: Lutetiamfau- cibus ultimas neceffitatis exemic: Rothomagum bis obfidione folvit: Ad Aumaliam ferme Regem cepit,in omnivelitatione vi- člor, ad omnes Regis adverfantis infidias& conatus provide pa- ratus: in alieno folomedius interamicos fufpetios, (nam Ghuifio nonfidebat) &hoftesmanifefi:os, fola fefuarum Legionum difci- plina, fideque & veterana, qua pollebat, belli experientia, tueba- tur. Sane providentia Ducis, armorum dexteritas, ftationum firmitas , figna explicata , ordines in procinČtu , acies ordinata, militum alacritas Sc obtemperantia, cfFečlusfelicesTunt.militaris difciplinse compenfaturte omnem paucitatem militis expeditie- numque pericula , virtute Martia Sc Fortuna comite. 14. Omnis autem Difciplinaperduoconfervatur. Per Cor- reUionem Sc Providentiam ; quorum primum pcenis, fecundum fiipendiis aliisque militi nectjfariis perficicur. Duplex autem omnis poena eft milicaris: una famaj.akera capitis: ha;c fuppln cium.illa ignominiam infert-Ab orani kvo difciplina; bellica: trans- greilio gravem poenam tulit» quia in bcllo non datur bis peccarc,- ,2 TRACTATIIS DE ARTE BELL1CA _ Remunerationes func uciles, fed poena? neceflaria?. Dno Mundi Mu nina,dixic Democritus,Poenam & Premium. Vircus fibiipfa merces effc & prtemium. Malicia autem nifil eontineacur meču poens, perfringic omnia Judi ScHonefti repagula. In bello, fi non prcemiancur emerici, non tam delinquic Princeps auc Belh Dux,quam illenomen amitcicmunifici: Ac, fi refradarios&eon- tumaces non puniac, nec obfequium, necfidem fperec ab ipfis, agac potius, uc paucorum periculo cadanc omnia metu. Minus malum efl , non prsmiare merica , quam non punire lceiera. Non commemoro Manlios , non Epaminondas ; quorura filii , difciplince milicaris , polt optime beilo gefta , vidimo fuere, non cam ex paterno odio, quam ex zelo jufticix pu¬ hlica. Miciores Principes expendo. Auguftus Legionibus, quas vel terga verceranc, vel hofti locum ceileranc, frumentum fubcraxic, & hordeo cibavic. Eandem poenam tulit Marcellus meos,quorum fšgnain ho(liummanusdevenere;infupereorum centurionibus milirare cingulum interdixit. Spartani fugidvos a conflidu ad connubia non finebanc: & barba rasa, veilit:uq uC ftulco , ab omnibus ludibria & vapulaciones ferre cogebancur. Sed nec redimebanc eciam Romani, nec permucabant eos, ex propria vilicate in hoftium man us devenere : Ex Can.ocnli pradio fugientes, non amplius tellus Romana fufcepit,fed rels- gači omnes, extra Icaliam merebanc. Solitum quoqueiliiser ai: > milicem aut fide fufpe&um, auc conftancia fragilem, aut vaiore fegnem, auc fuga reum in marcem decimare, vigefimare a Ut eencefimare , ut ex horum fupplicio difcerent reliqui,aut vince- rc aut mori. Appius Claudius, re cum Volfcis male gefta, cen- turiones virgis ccecidic, aut fecuri percuflic. Parendi vero dium fub capitali poena exigitur. Macrinus imperator Tribu- num , quod eo modo, quem pradcriplerac, exploratores n° r ' emifiiTet, curru pedibus alligavic, ac per toča cadra crahi juinb usque dum točo corporemudlarecur. Quant;e vero poen£ }rsa ' neanc illos, qui munimenca, urbes, provincias & regna, vclp^ ignaviam , vel per ambicionem, vel per avariciam , vel P er CAFUT Vlil 73 fualitacem(ad hsec enim omnia aIiareducuncur)ho/libus confi- gnenc, facile e/la minoribus delidis ad excrema ha;c argumen- tari. Hoc vero miferandum , quod minora delidla f®pe gra- vius, acerbiusque,quam maxima, fub credulis Principibus pu- niancur. ij\ Quemadmodum vero pcen® confervanc difciplinam in milice j ica exfoIutio /lipendii Sc prsmium milicare plurimum coercec illum a flagiciis Sc exceflibus. Inopia fiquidem adigic hominem ad extrema: fames major ho/le ho/lis e/l, quia in- ternus ; at fupra nece/licacem nulla vis forcior. Hinc ficuci cequum efle videcur milicis excreme indigencis , cui raro auc tarde obtingic laboris merces, di/Iimulare infolenciam: Ica plus- quam ju/lum e/l, milicem, cui fua /lipendia perfolvuntur, a rapinis Sc populationibus prohiberi, Sc pnevaricanccm fevere puniri. E/l autem /lipendium merces condigna milici®, qu® mi- licancibus, five in ®re, five in commeatu > five aliis in rebus ne- ceflfariis, juxta cujusque fuum gradum Sc mericum a Principe penditur. Includitur etiam nune Sc olim nomine /lipendii,uc Varro&Vegecius rradunc,pr®mium milicare :quod noftro ®vo rarius quam olim ; fi ramen facilius non immericis,quameme- ricis cribuicur. Mifero milici jam fufficere debenc ( modo ex- ačle darencur) arma , vidus Sc amidus, pr®mium in popula- tioneSc rapinaqu®ric : Sc hinc cam modica difciplina, Sc fub- dicis cam grave belli pondus , urrinque laceflicis cam ab ho/te, quam defenfore fuo. Hinc vero verius e/l, ®quumque, uc Zi¬ bi animo imprimanc Imperances: t. 6. Difciplinam militarem absque Jlipendm confijlere non pojje : absque difciplina labefadari exercitus, optimuque pro- grejfibus mam pracludi- Omnis ®cacis monumenca hoc ceftan- tur. Unicum ex Belgio produco: Vecus ibi Hifpani Regis mi- litia erat, mille diferiminibus probaca, & fi Roman® forcirudi- ni non fuperior, cerce par, nifi paupercaci, aliena culpa excre- me obnoxia cicubare, auc plane deficere ccepiflec. Alii flagi- K tio- 74 TRACTAttlS DE ARTE BELUCA »ondinus ciose (ait Alexandri Farnefii de rebus inGallia geftis hifloricus,) a b obediencia defciverant, defe&ionem alii per coitiones clan- dedinas moliebantur ; complures quafi foluti obfequio, cujus merces non folvebatur, ftationibus deferris, errabundi vageban- tur. Muko hatc , antequam acciderenc, fucura profpexerac Farnefius, literisque denuntiaverat Regi,conrefi:acus,nifi matu¬ re fubveniretur , ingens malum Belgicis Provinciis imminere. Eo quippe miferiat vencum ob egeftatem puhlicam, privatam- que,uc neque vedeš militibus, neque alimenca fuppeterenc. Quam ob rem reličtis padi m fignis in remotas regiones, quo- niam proximae inopia, Sc folitudine fqualerent, ad conquiren- da vita* necefiaria excurrere cogebancur, non fine periculo cae- dis ab hode, Sc cum indubia laxatione difciplinat. Tremic enim egens miles ad blanda promifla, quibus inopia Sc fames nec tol- licur,nec fublevarur, negac obfequium Ducibus, qui fatpe ab- fumunt ex immodico faftu alimenta, calceamenta, vedimenta ftiiferrimi milicis. Tandem turbantur ex defperata ftipendiorum folutione, Sc in publicos tumukus erumpunc, invitantibus cot feditionum exemplis, quibus condat communiter obdneri fti- pendia ex flagitio, qu£ labore Sc virtute nequibanr. 17. Profečlo in tocum laxacur difciplina, difiolvuntur & labefačiancur exercicus, ubi promerita merces vel negatur, vel differtur militi, egedate laboranti, vel plane inedia confe&o. Adeo Imperantes duplex difcrimen fubeunt, cum ex metu fol* tere dipendia cogantur fediciofo Sc perduelli, quas ex juffitia tfolebant fido Sc obfequenti militi. Illud autem acerbiffimum eft, quod interim ex ejusmodi tergiverfatione non folum ani- rnus milicis avertatur a Principe , Ted etiam ex protrada fccli- tione vires crefcanc hodibu$,optimte pereanc occafiones rerum gerendarum , Sc communiter fequantur infelices evencus > & Reipublicat exidum. Sunc,qui omnem confcederatarum PrO' vinciarum a Rege Philippo amidionem uni huic malo aren- buant diiat£ nimirum ftipendiorum folutioni : adeo, ut aliq ul pro nairaculo duxerinc, q.uod toc pecunia Se commeacii vacu® 7 ? CAP UT IX. legiones tamdiu durare potuerinc. Non fecus,ac fi fubdučlis fundatnencis domus,auc fuccifis radicibus arbor infiflerer. Sra- tim enim exorto bello Anni 1572. poft dedirum Harlemum ftipendia inelamarunc Legiones ; fed id longe infolentius bien- nio poft,ubi illis mulca; auri myriades numeraca;, & vix alcero biennio ex ado Menfe Novembri, eandem civiracem loco fti- pendiorum crudelicer diripuerunt, defercis municiffimis Hoilan- dite oppidis, paulo ancemagnomolimineoccupacis, ac rebellibus hoftibus, qui tum viribus debiles erant, ultro relidis. Horum impulfu & exemplo eciam refiduus exercicus, nacionesque alia; fepe cumulcuaca;, omnes progreffus Regis & Principis, fibi ipfis obices farni, fticerunc. F Ruftra, cum jam dimicandum eft, apparatus qua;ricur bel¬ it. Palmaris hic error quamplurimos prarcipicavic Imperan- tes. Ipfi prudentiores Barbari, quales Turca; funt, pacis cena¬ pore bellum medicancur & arma paranc, cum Chriftiani invi- cem aicercancur. Si hoftis prceveniac occupacos conquirendis neceflariis, illico metu univerfa curbabic, & quce ex aiiis pete- bancur locis auc expeUabancur;idneribus pr^eclufis, vel avercet, vel impediec, Prudentia milicari non in bello fo!um,fed quam maxime ante bellum exigicur. Bello ce para, mi Princeps! Non ibla vircuce auc difciplina bellum gericur : illa fuccumbec, ha;c folvecur, fi ca-cera definc. Univerfa quippe belli adminiftrandi ratio confiftic ferme in cribus : Apparatu nimirum ,Viris five Milite, &aWonibus ex arte militari gerendis. z. De primo nune agam, quo referuncur res omnes ad bel¬ iš ufum neceflari*. Bella masirala, non nifi maximo prius ap- Cap. .De jlppdratu bellico. I. K 2 para- 7 6 7RAC TATU S DE ARTE BELLICA paratu, commeatus, peeunia;, telorum, armorum, & exerci- tus nofiri, & fociorum fačlo,rede fufcipi & diu tolerari pofle, traaic PoIybius. Et peeunia quidem primum Mobile eft totius apparatus, &fapientum ferme calculo,Nervus totius belli. Nemo in ner- vis Ižefus reči e ambulat;nec exercitus ullus fine peeunia in lon- gum progreditur. Augufti tempera relpicio ; ubi arariura militare inftitutum, ut perpetuo, ac fine difficultate, fumptus sd alendos milites, profequendumque bellum fuppeterent.Cen- tefimam rerum venalium polt bella civilia inftitutam,deprecan- tepopulo, edixit Tiberius : Ah lit ar e ararium eo fubfidio niti. Quantum agebantur Romani bellofecundo Punico proptertra- rium exhauftum ? quantum periclitabatur ,nifi privatorum li- beralitas pubiicam egefiatem fublevaflet ? Nam cefiantibus Sa- eurniis fceptris in ferreo hoc fatculo, eo res rediic, aic Tacitus, ut neque quies gentium fine armis,nec arma fine tributis&pe- euniis haberi pofiint. Opus funt opes, nec fine iis fiet,quod opus eft ad Bellum. Livius teftatur, Annibalem non modo lar- gitionibus difficilia tranfivifle loca, nec Gallorum auxili"a fine peeunia coriduci potuifle, eumque inopem vix penetraturuna ad Alpes fuifle. 4. DifcrepatMachiavellus liL2.de Rep. Cap. io.exilliman s, non in peeunia, fed militum Ducumque virtute, belli nervum confiftere. Ferro bella geri, non auro: aurum ferro eripi: ne- que peeunia milites parari , fed militibus pecuniam. Verurn inane hoc argumentum efi:, quia pugnac cura experientia & graviftimorum virorum fenfu. Conflac enim, res belli maxi- mas concidifie ob peeunia; defečlum: milites abjecifle difcipli- nam, fedidones concitafle.fidem corrupifie,integros Provincias eontinuis prsdadonibus defolafie. Ideo, canon militare 23- <]■ 41 . exAugufttno a ; t : Ahlitantibus ftipendia conftituta ejfe,ne, dumjumptus qu£fitur, pr civitates a furibus, ficariis, ganeonibus Sc perditis hominibus hoc pa&o,ut admili- tiam cogantur, ac incer veceranos multos, pauci ponantur,ha- beanturque in virga ferrea > doneč moreš fuos flagiciofos perdi- tamque vitam converterinc in fortitudinem militarem,purgare Sc evacuare. Id olim in Athenienfium Iaudabiliter fecic Reipublica? Peri- cles, qui uc eam levarec ab improborum fentina,inflruxic incer¬ dum claflem Sc abduxic perniciofos patria?, 4. Igicur in delečtu militum ad quinqueadvertendum:P a. triam, quam arce crajefti. Quis non reformidec ignem hunc feralem, omniferrocrudelio- rem , cui omnis humana forcicudo impar eft ? Adverfus hunc ignem nemo fe ex lege prudenci^, auc viribus fuis, licec Samfo- nis eflenc, cueri poceft, nifi .cum fuga, quac aucem in bellocur- pis eft. Ec quod feralis ifte ignis non omnia femper abfumac , vel non percingac omnes, error pocius eft arcificis, quam defe- &us arttsvel vircucis pyromancicac. Eo denique provefta eft ars pyromancica Sc res cormencaria, uc illi nihil amplius imper- vium , impenecrabile,auc inexpugnabile eft: quodve olim.age* bacur ferro Sc coram, nune agi foleac igne , Sc ex infidiis. 3. Invencum Pyromancice accribuicur cuidam cuculaco mo* oacho ( uci aliqui exiftimanc) fecundum alias cuidam Chymico cognominaco BerchoIdoSchwarzio, virifimilius eft, exdi&ami- ne, uc credicur Da:moniorum pocius, quibus genus humanum in odio eft, quam ex inftinčlu Angelorum lucis, quinuntii pa¬ čiš func, Cerce Chinenles, apud quos pyromancia ance Chriftum natum mille ferme annos viguic, a maligno fpiricuprimaeorum Regi Viceio adverfus Tarcaros, ( eorum olim heredicarios ho* ftes)dičlacam fuifle, ipfi facencur. Ideo exfuperaclonge omnes anciquas Romanorum machinas, arieces,baliftas,cacapulca$& Ci quac umbra cancum, Sc inane quid fuere, in comparacionemo¬ dem« pyromancis. Archimedes apud veceres celebrabacur* quod vicrea qucedam fpecula inveniflec, qurecum Sol pereuih' fec, flammas concipiebanc , Sc naves procul poficas adurebauri uc ille egregie Syraculis pr^fticic. Sole non indigemus in no* ftrig cormencis, reboanc fuccenfi cino igneo, uc coelum ruere& CAP UT XI § 9 — “. ,ir . . . . . .. . . terra concuti videaturi nugse funt vitra illa ad noftrasBombaš, qu* in altum emifla;, tanto fragore impecuque cadunt, ut ob- via quteque penetrent, difperdant, obruanc & fubvertant, Ri- fum moverencjam, celebresilii antiquitus cuniculi,quos agebac Ctefar ad invadendas urbes, comparati ad noftratesMinas,five fubterraneas foflas, qua: ubi pulvere Mulciberis, faleque nicri re- pletaj, accenfeque, maxima propugnacula, & plane totas arces, a fundamentis fubvertunt,Veneti primi ufi funt cormentis & bom- bardis contra Genuenfes ad foflam Clodiam Anno 1380. igno- rantibus plane iftis, quo teli genere tanta multitudo eoi um ho- minum aut periret, aut graviter mutilaretur. Unde Poeta ille: Afulciher oftendit mortalibus acre enenum , Quo nullum letbo corpora plura dedit. 4. Ufu autem compertum eft, bella citius finiri, civitates com- modius expugnari , hoftem a locis munitis facilius propulfari, & quod fuprernum eft, militantium vittE plurimum caveri,ubi Ars pyromantica viget, ac tormentorum, Machinarumqueignea- rum ratio habetur. Proximis fteculis, ubi adhuc Barbaris occultior erat Ars pyromantica, magno pradidio fuit Ghriftianis tormento- rum acfclopetarum usque contra Chriftiani nominis infenfum ho- ftemTurcam&cTartarum. Centuria fa?peunanoftrum,myriades illorum in fugam vertit. Nequibant fufferre tormentorum to- nitrua; non ferrearum fiftularum globulos, qui quantumcunquc modici, Temper ferales funt;& cum igne fpuunt morteminho- ftes. Vienna certe falutem fuam habuit ab hac arte fub Carolo V. repulfo inde SoIymanno cum bis centum millibus obfeftorum, infeftatis nočhi diuque ex urbe tormentorum , ac miftilium igneorum fragore 3 ut obfervatum merito fit, longe diuturnam ab irrita hac Solymanni oppugnatione, inCtefarea illa urbe fere- nitatem, nunquam deinceps usque ad noftra tempora, ulladen, fiore Barbarorum obfidentiumnubeinfe&am, illius cormentaria? fulgurationis virtute, provenifle. Verum peftimo noftro fato , & Chriftianorum quorun- dam inabfolvibili perfidia hsec ipfa ars Pyromancica (noftrum unij M cum jo TRAČ TATU S DE AkTE BELUCA cum contra Barbaros pra?fidium)in Afiam & Afričana, gentesque barbaras translaca eft in noftram nečem ; eo fuccefTu, ucin ea nobis, fi non praeminere, pares efTe videancur. Leges huma¬ na? condemnanc hos ad ultimum fupplicium, leges autem fa- cra feveriflimis cenfuris plane fegreganc ab ovili Clirilii & omni confortioChriftianorum: praponderat nihilominus magis apud illos auri cupido, quem flagitiofa? mortis & gehenna formido. Illud vero deterrimum eft,quod ipfi aliqui Chriftiani Prin- cipes ex livore & amuladone indu&i, contra alios Chriftianos Pnncipes eorumque populos,ejusmodi feralia non tantum fug- geranc Barbaris, fed plane illis fubmittant homines in arteperi- ros, Pyromantas> machinatores bellicosjapparatum ipfum tor- mentarium, tubos furcillis librari folitos, fclopos, fiflulas ferreas, & quidquid homicidiale excogitari poteft: in commembrum fuum, Chriftianum nimirum uno eodemqueChrifmateunftutn &: fignatum. Indigitare hac poflem, fed fuperfedeo rei fernie notoriar. 6, Ad propofitum redeo, Pra? omnibus ad rem tormen- tariam & pyromanticam confervandam opus eft armamentario; quod interRegia & puhlica tedi&cia compucandum. Situacur autem plerumque in extremitate Urbium aut munimentorum> ne offendiculo lit aliis •, neve aut ex illo Urbs,aut illud exUr¬ he difcrimen metuat. Hic omne armorum genus,omnis appa' ratus bellicus,& omniaVulcani fomenta falpetrum,fulphur,pi' robolarius pulvis, limum , fed prtecipue obfidionalia & campc* ftria tormenta , Machina? militares, pyIocolaftra, aliave Marti« fuppellex diligenti cura & Ordine reponuntur , adhibitJS ad hoc munus expertis Magiftris, Pyromantis, fabris, al> lS ' que rerum confervatoribus. Reipublica? falus & ncceflitas non minus puhlico armamentario opus habet, quam Jsrario. k vulgo Arfenalia vocantur, forte a Veneto cognominata,3p ucl quos Armamentarium Arfenale dicitur. Pra-ftat ferme h oc > n Europa magnitudine & commoditate potius loči, quarrirarita- se armorum ; amuat enim in circuitu civitatem fac magnat) c ott' CAPUT XI n continetque muka Sc rara , qua2 apud alios Regnantes majora & rariora vidimus,fed difperfa magis in pluribus,hinc inde ar- naamencariis. j. Tormenta varia funt, obfidionalia five muralia maxi- rna, majora Sc minora;campellria, ferpencina,Spingarda;,FaI- cones, Bafilifci, Mortaria, pylocolaitra Scc.Scc. Quorum omnium vis non folum magna elt in obfidionibus Sc expugnacionibus Urbium Sc munimencorum , fed eciam in pradio Sc caftrorum ftacionibus, in acie denique Sc fluminum tranfitu , ad hoftem vel loco movendum, vel confundendum. Sic AlexanderFarnc- fiusSequanam latiffimum incertumque vorticibus flumen cum vaiido exercitu tranficurus in utraque ripa confedo fuggeftu tor- menta difpofuit, ea felicitate , ut ncc Holandica clallis Vadum transeuntibus impedire , nec Regis Navarri Legiones ripam, a tempeftate pilarum injedo terrore, accedere auderent. In ob¬ fidionibus tormenta vero dummodo ferio adhibeantur, Sc ex arte fideliter difponantur, vix amplius dubium faciunt expedi- tionis eventum , prafertim hoc ultimo tevo, ubi invincibilia olim Sc impenetrabilia jam de facili penetrantur, vincuntur Sc velut leviora plumis per aera di/Iipantur. Vaienzena iltu Sc arte inexpugnabile munimentum intra 4. horas cormentis quaflatus fe ultro dedit Margarits, Belgarum Gubernatrici Re- gia; - fed quia non mox in condidones itum, tenuit oppugna- tio triginta Sc 6 . horis, feruntque ter miliies exp!ofas fuiife ma- chinas murales 5 hinc moeniorum ruina Sc rudere complana- ta foffa viam aperuit obfidentibus occupandi munimentum li¬ ne conditionibus. Magnum quidem hoc tune erat : fed ma¬ jora fine comparatione audet nune Ars Pyromantica, Sc vide- tur jam Vulcanus apicem attigifle perfedionis, ut toti Europa; palam patuit in incineradone magis, quam expugnatione Na- murcenfi, Landavienfi, ac mulds aiiis Sc prtecipue. qute proxi- mis menfibus in Sabaudia a Gallis patrari audivimus. Ob de- fedum rei cormentarite obfidiones vil in longum protrahun- tur Sc inaniter mile* confumitur, vel plane fruftrantur, Sc ab lis M 2 ' cum $2 TRACTATtlŠ DE ARTE BELL1CA cum ignbminia Sc darrmo recedicur : Ex hac causa prima ex* pedicio contra Budam Noftris male ceflic j quia nec cormento- rum muralium fatis , nec navium , neque incendiarii pulveris, quancum oppugnationi opus erac, allacum: incerea milite fen- fim fe vidu & amidu confumence, ultimum flagellum ab hu- midioris aeris cempeftace culic. 8. Verum non folum ad muros & moenia infignicer ope- rancur cormenca, fed eciam in campo jam ex ufu ucilicer adhi- bencur, Coepcum hoc primum omnium in bello,quod adver- fus Medice® famili® Principacum a Florencinis exulibus in Gal. lia cogata excicum fuifle, cradic Jovius : uc cormenca adverfus hoftium aciem emitterencur,cum ancea cancum in expugnandis defendendisque Urbibus ufui efle folerent. Horum fragoreRi- cardina Bononienfis agri hoftilis acies ica percerrica fuic, uc,cum tormencaria pila Herculi Ferrari® Duci calcaneum decerfiffec, maligno Sc barbaro more fadum fuiffe dicerecur: ideo videli- eec, quod Viri forces, gladio acque hafta pro vircuce Sc gloria dimicances, inuficata acque horribili pilarurn procella fterneren- tur. Porro Tormencorum ufus lemper e fuggeftu ( qui alias Bacceria dicicur)fic. Suggeftus aucem ex cerra Sc cefpicibuš eonficicur, veluc cormencorum Sedeš commoda, Sc ad opera- tiones cormencarias fufficiens. Suggeftus vero ipfe, auc agge- re,auc milice defendi debec ; ne cormenca illinc diipoficaao hofte occupentur vel obverfentur, vel occlavencur, auc alio quoquo modo inutilia reddancur, quod magnum in re bellica ftracegema eft. Ica Hiipani ad Gemingam concra f®deratos rebellesmagnonacionum cercaminein cormencorum fuggsftu 111 proftliere, eoque potici, confeftim in hoftes obverfis cormen- tis vallo ejecerunc Naftovianos Sc Vidoriam magis hoftium> quam fuis armis confecerunc. Ideo plurimum caveancDuces> ne cormenca ex incuria perdanc, vel hofti cedanc. Pars eniro magna in illis Vidoria; eft. Excra periculum ea amittendi orno* pofllbili modo ponancur; in neeefticate fumma mergancur po CAFUT: XL 93 tius, quam hoAi linquantur : in tempore fepeliantur caute,uc poA reAauratam cladcm rehaberi queant. Ita Valdefius cum Lugduni intcmpediva node cbAdionem folveret, ne bo/les tormentis, qua; abvehi nequibant ) potirentur, ea in proximas fof- fas deprella, cefpite & terra cooperuir. Ranutius autem FarneAus, aliquot amea tormenta, in priftinis per incuriatn deferta caAris oAendens, Sc quantumcunque periculum a propinquo hoAe,fi forte recedentis tergo inhaAAet, poA bane ponens, confeAim cohorces, quas dimiferat ab itinere revocans, eorum collata opera celeriter & prcvide tormenra , boAium alias pravda; ex- pofica, in caAra abduxit. Legimus etiam a!iquando tormenra ab boAe ablata, fed celeri etiam Audio recuperata. Uno co- demqueAnno i5<$8-Groningenfium fex grandia tormenta, qui- bus nomen a primis Mufices elementis inditum erac ; caAo in Frifia Hifpano exercitu cum ejus Duce ArembeFgio, a NaiTo- vianis capta Sc ablata, rurfus eodem Anno ab AlbanoDuce ad Gemingam pagum poA inflidam NaAovianis ingentem cladem recuperata Sc una cum decem aliis Groningam delata. Mulcum refert, cum vita non reliqua cfcdere hoAi. 10. Gravis omnino tormentorum quaqua verium depor- tatio eA : &exinde fx pe tardius abiis praAidium accipitur: ex tarditate autem magnorum confiliorum pracipitium, Sc infal- libilis progreffuum militarium remora caufatur. Serum eAmo- randi tempus inAnediis malis. Quanto majore conatu Sc mi- licari labore Caefaris Miles Belgradum ex faucibus Ottomanni ufurpatoris eripuit,tanto majeri pudore ex defedu rci tormen- taria; rurfus in Turcarum manus cum irreparabili ChriAianita- tis jadura delapfum cA, quo amiflo ex levi causa fupina; no- ' Ara; tarditatis, davim Europie ceAimus Turcarum Sultano.Dum fupereA aliquid > cundi coeamus ad arma : PoA Pariathana^j poA Pythia , ut olim dicebanr, nune vero poAFeAa venire.tar- dum eA. Cum noAram exBelgrado cladem recogito ; inči- dunt oculi in Bonfinium Hungaria: Nobilem hiAoricum. Is de L, ^ dcc> * Relgrado refert, jam olim fuiflc memorandum propugnaculum M z ad. TRACTATUS DE ARTE BEL LICA 44 adverfus Turcarum potentiam, cum igicur illius expugnatiom- gentem machinarum magnicudinem poftularec, ac illx ob ici- neris difficulcacem facile Byzancio eo crahi non valerenc : Ma- chomeces fecundus omnia eo difpofica cormenca & Machinas militares, ancequam expedicionem inirer, confrcgic, uc inlevia frufta redačta, facilius per ardua locorum vehercncur. Mox ve¬ ro, ubi in Myfiara fuperiorem pervenic propeChryfonicum,aa conflavit,& nova tormenca fundi juflic. Magnae expedicionej raagnos conatus exigunc. 1 1. Supereft qucedam referre de Machinis milicaribus. Eas aDEO infinuari, permittique conftac ex Deucoronomio capi- te vigefimo. Praeceperac enim Dominus Ifraelitis, uc fi quod oppidum diucina obfrdione oppugnarenc, arboribus frugiferis ad machinas conftruendas non uterencur, Ted infrugiferis tan- tum, & frugtferarum fructibus vefcerencur. Sicuci igicur ftra- tegemaca milicaria non repugnanc Juri divino ; Ica machins militares, quae fpecies ftrategemacum func, de genere prohibi- corum non efle cenfencur, fed ucilicer adhibencur in bello ju- fto ad propulfandum vel caedendum hoftem. Unde Ozias Rex conftruxicin Hierufalem diverfi generis machinas,quas incur- ribus collocavic, & in angulis murorum, ut micterenc fagiccas ^ faxa grandia, uc liber 2. Paralipomenis tefl:acur,Tyrii adverfus -Ale* xandrum Magnum varias machinas, vel inftrumenta pocius uii> Vičloriam fepe ipfi ambiguam reddiderinc. Incer primas eram Tridences maximi, inftar hamorum, adunci, quos in Macedo- nes obfidentes Tyrii obledi de turribus injiciebant : cumque 'f clypeis illi infigerenc, aut erac opus Macedonibus arma ulcrp abjicere, aur cračtos e turribus praecipitari. Scuca infuper ali' quoc aenea Sc ferrea fabricabanc ; hisque Arena replecis dam- mam continuam fubjiciebanc, doneč ignica &*candens arena iierer, quam demum per machinam quamdam in hoftes, au- dacius caeceris pugnances, affundebant, magno exeipiencium dolore. lila enim incer choraces & cunicas penecrans cticem graviilime torcjuebat : ^neque .erac a commilicone auxilicJO cl > CAP UT XI n quia ignis feralis točam ferme turmam corripiebat, ur alter al~ terius auxilio deftitueretur , tandem vehementia doJoris vx- faniam inferebac. Candences quoque laminas in ho/tium fre- quenciam jaculabantur, qua? in tanta turba Temper plures attin- gebanc & adurebanc. Pradudebant iftte Lamina noftris Bom- bis, quarum vis, fragor, impetus, & efFečlus tam magnus,in- folens, vehemens & periculofus e(t, ut una gravis fupra cen- tum & amplius libras, penicula levior feratur in aera : cum collapfa difrumpatur fragore horribili, effedu terribili, quid- quid enim attingit, illico addurit, penetrat, concutit y &c in ci- neres redigit; Meteorum quidem arte humana fačtum,fed coe- lefti quoquo vix inferius. Appianus in Punico Tcribit admotos Carthagini duos Arietes , quorum alter a fex mille peditibus: alter a fociorum navalium multicudine impelleretur. Inven- ti eranc ad aemoliendos muros, ut noftra tormenta ; Ted ea di- Tparitate,uth^c modicuselino candens funiculus impellere va~ leat ,denft compagem folnere mitri. Polybius refert catapultam olim adjacienda in hoftem plurima tela, & Baliftam, ad emic- cendos lapides, inventam fuiffe, quod nune noftra morcaria pradlanc. 12. Inter recenciores machinas refertur illa Orangii Pr in- eipis , quam trajicientibus Hifpanis in Du-elandiam oppofuic* Iraječlus erat aliunde Hifpanis difficilis propcer latilfimum fre- tum(quatuor videlicec pafluum millium ) )quod etiam non nift pedibus, nudisqueTerme artubus tranfeundum erat, & ea quu dem narte tantum, qua vadum a peritis monftrarecur. Maxi- naum^utem periculi momeneum oceurrebat.ipfe accedus&re- eeflus maris. Nam tantum iter tam imporcuno cale ac tem- pore nifi fubito conficerent, intumefcente interea freto in ipfius hodiš plaudentis confpe&u abforberentur, IdeoOrangius,cum Hifpanos tam vita; prodigos, & quafi fupra cemeritacem auda- ces confpiceret 3 rebatur omnino expedire arte temeritacem (quas interdum felix eft,)pravenire : non folum immiflo in Duelan- diam milite,, fed etiam jmpofita freto ngn conccmnencia cl a (le. +6 TRACTATUS DE ARTE BELLICA Quia vero recedente mari non mulcum Hifpanis clafTis Orangii nocere pocerac, novum caftellum. in aquis, qua hofti tranfeun- dum fuic, excruxic. Erac Machina, inftar Arcis, aliquoc onera- riis navibus inaedificataGnftrufta milite celiš, & igne. Hancin- crefcence mari ad ea impulic vada, per quse Hifpanis crajicien- dum fore exifl:imabat, eo videlicec confilio, ut abfcedencibus aquis ad eminencias terrae impačia,tranancibus inferrec moram, & ab armatis incus milicibus cladem; doneč ex mora fuccrefce- rent rurfus aquae , & cooperirent Hifpanos. Et efFečium qui- dem dedič Machina, nam giedium Hifpanorum agmen parcim aquis obrutum, parcim caefum. Incerea ramen primum agmen felicicer Duelandiam appulic, quod iicec madore & labore laf- facum, confeflim cum hofte conferuic pugnam, vicicque & ex modico incervallo toča occupaca Infula. 12. Meliorem Tortica fuic effedum Machina ab Alexandro Farnefio exeogicata, Sc a Baroccio machinandi fcientia celebri Magiftro perfečta. Moles erac non abfimilis machinarum ge- neri, quas vineas veceres appelIarunc;Parvae domus inftar,con- fibulatis e valida materia crabibus excručla, quadris pariecibus, incurvo tefro , iisque luco obduttis Sc gramine, quam čutim pratorum vocanc, ad vim ignium fuperincidencium fedaudara. A laceribus, Sc a fronte, aperci crebris hiacibus Sc arčtis foranm- nibus parieces, tam aditum diurno lumini, quam exicum omni telorum generi dabanc, qute očtoginca milices bene armati, in* tus delicefcences ex oculco jacularentur. Moles ha;c ad Čorbo- lii arcem inGallia expugnandam deftinabatur,infciis plane Gal' lisCorbolii propugnacoribus , doneč illam rotiš impofitam & caftris Farnefianis per centum Sc quinquaginta paffus usqu e ad fluminis ripam decurrentem con(pexiflent:Ubi a tribus na- vigiis catenarum nexu colligatis excepta, occultis armis & a f ' matoribus bene provifa, velociffimo natatu arcem verfus,q u3 parte ob ingens flumen inacceila , minus arte ac prtefidio m- ftručla fuerac,feliciter perrexit,feque excra cormenti iftum arci proximam conftituic. Defuper confternaci milites prsfidiar 11 omnc 03 57 w CAFUT XI. omnem moverunc Iapidem, ut feralem machinam faxis, igni- bus,trabibus, abs fe avellerent ; fed in omnem cafum provifa excepit idus omnes fine fua fuorumque ruina aut dolore: non ita propugnatores, qui ex machina concinui-s ejaeulationibus parcim lafi, partim fugati,occafionem, dederent Farnefianis,ri- pam alteram per geminos ponces cum arce conjungendi. Tum aditus pugna fadus : utrimque cercacum fordcer : occubu-ere Gallica milina pradedi: milices civesque, aur ferro , aut undis abfumpti : denique prafara Machina tam adpugnam, quam adVidoriam,FarnefioDuci omnem viam aperuic. 14. Verum omnium faculorum memoria dignum maehi- namentum Antw;erpienfium fuit, quodFridericus Jambellus Ma- chinator Bellicus invenic, confecit , & prebavit cum ingenti ftrage Hifpanorum. Rem alcius repeco : Erat Jambellus,Hi- fpanis invifus, adeoque in eos ferocior, vocationem apudAnt- werpienles nadus vindida, ultro illis obtulit operam fuam de disjiciendo ponte, quemHifpanus miles fecerat &c occupaverat, neHollandi illac commeatum transvehere pofTent ; Naves igi- tur ille quatuor,planis cariniš, aclateribus praaltis,( ut defcri- bit Hiftoricus Belgii decadis fecundx libro fexto,) fed utrisgue ultra folitum crafll, firmisque fabricatus, cuniculos in aquis fc- dere in hunc modum commentus eft. Principio in navis al- veo murum ex Galce, ac lateribus, ceu fundamentum pofuit, uno altum pede, quinque latum : eumque quantum navis in longum porrigebatur, extendit : dein parietibus quaqua ver- bs pro fundamenti modo fuperinftrudis, atque opertis, cuni- culum formavit, latum aque ac altum pedibus omnind tribus, indiditque perlarge bellicum pulverem,quafitilTima perfedum opera, fibique unice nota. Operimentum ex lapidibus p!crisque fepulchraiibus, atque cx frumentariis moliš, laxisque immani- bus fuit. Hoc fuper operimento tedum extulit, concamera- vitque ex grandibus quoque lapidibus molaribusque in culmen, audumque in angulum proclinatis, utftrages non reda tantum, fed etiam fparfim & in utramque parcem late funderetur :con- N gefbs, 98 T RAC TAltl S DE ARTE BELLI CA gekis, eonkipatisque inter cedi cameram glcbis ferreis marrno- reisque, cacenis, unus clavis, & quidquid nocencius homodi- re ingeniofus invenic. Pokremo quancum pacebat iucer latera navis, & parietes cedumque cuniculi coagmencacis, inquadrum lapidibus & commikis ferro crabiLus explevic acque ardavic. Ha’c erac krudura moliš. Ejus aucem fuccendenda ratio& mo¬ dus fuic incendiarius funis in os cuniculi exporredus, ea lon- gicudine definicus,quanco incervallo cemporis opus erat, doneč glifcendo fe confumerec, & cuniculum accenderec impakain pončem machina , quodxMachinacori exploracum erac. Hujus aucem moliš quacuor plane fuere naves magnce, quibus adjun- xic minores tredecim, non quidem ica, uc primae quacuor,ad nocendum inkrudce,fed muko igne per foros & cabulaca con- flagrantes. Horribilc videre erac HifpanisLegionibus Ponči in- cumbencibus machinas undique flammis corrufcance$,&; infoli* tum quid (ignocum camen illis) minicances, fecundo kumine ferri. Cum prope vencum, confekim imenika; reda in pončem naves- machinales a naučiš , fuCcekb prius fomice , illisque inde in fcaphas fe falvancibus. Videbacur kudiose Machi* nacor plures confecike maekinales naves, uc incer quacuor Tal* tem una forcirecur efFedum : nam, uc deinde evencus docuic, plera;que hinc illinc dikrada; fpedaculo pocius fuere,quam rui* na;. Unica forcica ek efFedum,fed ea ipfa ram magnum hor- rendumque, utHiflorico vix dacurakcpokericaskdem. Aiceaim Ule : Hora praimenk cemporis jam admoca, ferale navigium borrendo usque adeo fragore concrepuic, uc-ruere coelum.mi' jfčeri fuperis infera, ipfa quak cerrarum moles viderecur. Nam ejedo incer conicrua fulguraque ,Iapidum cacenarumque, &$°' borum r.imbo, ea fecuca ek admirabilis krages,quam non ali" ter quis evenire pomike credar, nifi quia evenic. Cakellum, cu> tarcarea navis-incubuic , poncis Tepca Marianam verfus arce-m* proximum cakello navalem pončem, milices, nautas,■ Du t:eS ’ cormenca ubique mulca, arma ac cela,uno omnia involuca im' pecu in fubiime violenca vis rapuic,di(perficqj.ie quafi vencu« ff CAPUT XI 9? lia. Scaidis prodigiose dehifcens, fundi ima pacefacere primum vilus, mox fuper ripas effufus, atque aggeribus cequacus, Ma- rianam munitionem uno pede alcior implevic. Terra; fubfui- cancismocus ad novem paifuum millia vires ac mecum extendic. Lapides fepulchrales & prajgrandes mille paflus procul aflumi- ne reperci humo alicubi quacuor palmis infixi. Sed nulla quam hominum miferabilior clades fuic : quorum alios interna vis ignium auc illico percuffic, auc incer lapides & ligna fublimes evibravic, mox projecic, acque affixic ad cerram, auc in aquis extinxic. Alias peftifer halitus ca;cerum incolumes cxanima- vit, &c, Sane fufpicio cenuic aIiquos ex illis, qui inde fuper-* ftites evasere, quisquis hominum feralis machina; aucor fueric, illum non ex noftrate materia perniciem fabricafle, Ted ex in- ferorum fornacibus accendifle furialem ignem: conitrua acfui- gura haud dubie de Codo magicis carminibus evocafle : pefti- lentem halicum non aliunde, quam ex avernali lacu excraxif- fe, 6 c aquam ipfam prscer morem modumque perurentem e palude ftygia derivaiTe. Interim Machina haec magnum arca- nura fuicPyromancica; arcis,qux ex foio fulphure&nitro con- junčtis ingeniofc applicacioni humana novic canta pacrare por- cenca. ij 1 . Accedunc his machinis eciam ponces fupra qua(i caprum hominum exftru&i. Qualis erac AIexandri Farnefii iite ipfepom, quo Scaldim pnegrande flumen ocupavic, & Iicec ille a prsfa- ta machina disje&us, rurfus camen ab illo reftauracus fuii, eo- que opere Antwerpiam Regi & fidei fua; reddidic. Pons eciam Xerxis fupra Hellefponcum vere arris miraculum fuic.nifi elu- fus fuiflec ingenioThemiftoclis. Pons Alphonfi Arragonii Sici- iia: Rcgis, in Infula Corfica admirandus, quem clafhs incegra, fimul ancoris connexa irnmobilem , & in fiuttuance demen¬ co, quafi čeme infkum reddiderac. Sed abUrinacoreGenuenfi, qui fupra humanam hdem fub aqua morari confueverac , dif- fečlis in profundo maris ancorarum nexibus, vidic Alphonfus fubicp Pončem refoivi,& navigia in parces impeili.non fine ad- N 2 mi- 100 TRACTATUS DE ARTE BEL LICA miratione omnium , cum eos caula laterec. Toča ratio ma- china; efl : ut nefciatur ejus vis & fcopus: quam primum hscinno- tuerinc, nunquam deeritalius machinator,quinon vincacmachb nam, ejusquearcificemproftituac. Cap. XII. De Exercitu. I. E Xercicus dicitur tam Legionum quam auxiliorum , tam pedicum , quam equicum ad gcrendum bellum collcčla mukicudo. Hujus rečte in fuas tribus & ordines collocan- dae non folum prccclarum , fed ncccflarium ftudium rebatur Cyrus. . Non minus inter belli cumultus armorumque fra- gorem, quam in pacis & civilicatis malatia exigicur ordo im- pcrancium & obrcquentium, Juftitise & Religionis cura, Tem- perantia: & Parfimoniae ufus , poenarum praemiorumque Ipes & mecus. Xenophon arbitrabacur ad ordinem in exercitu con- fervandum , uc primo quoque temporeDucesacCenturionesin demorcuorumlocum fufc>rogentur. Nihilenim omninofidefint, qui imperenc, ulla in re bene ac prteclare geri poceft : fed in re bellica minime. Ubi ficut ordinis conftantia rebus falutem.ita pernicierr, adfert confufio & perturbatio, Ica funto divifa inter cxercitum Ducesquemunia: uc militibus ficut pugnandi, itafuis Ducibus obtemperandi cupidoconveniac: Duees aucemExerci- cui provideanc de omnibus; temperancer imperenc, invigilenc fedulo , pericula caveanc, occafiones mox arripianc; prompta habeant in aneipiti confilia. Male agitur cum illo exercitu, cujus falus dependet tantum a brachiis, non a capite. Major fortitu* doinefi: confiiio,quam lacertis. Belli Dux nunquam ka confi- dac in una tantum , vel alia parte exercitus, auc illo vel akcro tribuno, autfitu, auc anguftia loči, ut indeinfallibilitacem feha- bere credat: quamprimum enim iliudfin quod confundit,vel afia, CAP UT XII. 101 vel cafu ab hofte vincatur , confeflim animo concidec, neque mukum infiftet vidorise, Strenuus exercicusin oranem eventum parari & formari, nec ex clade concidere , nec ex Vidoria info- lefcere debec. Exercitus, qui ab hofte cladem drnec, jamvidus eft a propria credulitate, omnem ftrepitum inimici creditvido- riam, omnem fuorum motuum fugam. Magis expedat id, quod drnec, quam quod fperac: campo cedit ideo magis, quod cla¬ dem metuat, quam quod etefus lit. 2. Duo etiam fortiftimi inimici unius exercitusfuntfames& frigus. Facile fuperatur, qui debilicatur indies, qui non com- meatum, non tegumentum,non pecuniam habet, Atroxhyems, & parum provila horrea , & orta ex utroque tabes perpellunt exercituum Qjjces,egregia qu£tque, prtefentia, &alias fadu fa- cilia turpiter elabi. Verum uti corporis vulnera, ita ejusmodi exercicus incommodo,& defedus obtegendi funt, ne ipes adver- fariis augeatur. 3. Porro ficut exercitumfinito bello, fi non minuere, fakem diftrahere, &hincindeinprovinciisdividereexpedit, ita tempore ingruentis belli mature exomnibus Jocis, prster prtefidiavocan- dm legiones, & ex illis formandus exercitus. iVlulticudo enim conjunda non folum audacior eft, in hoftem promptior, & ex amuladone fuorum ferocior : Sed etiam, fi boftem prrave- niat, audentior. Interim non femper magno apparatu aut numero vincimus hoftem : plus fa pe minora reda comprehen- dunt pifcium; quam magna. Alexandcr trigintafolum pedieum equitumque millibus peftumdedit unum millionem & ducenta millia Perfarum, quindecim diverfasnacionesfubegit,quinquies mille civitatum , munimentorumque fubegit, & torum ferme mundum babitabilem , tuncque cognitum, occupavit. Quan- tum tandlla fura gencis manu faceftit priori tevo Guftavus Rex Suecice tod Germani«', & edamnum Polonira & Mofcovite ejus- dem Abnepos, palam & notorium eft. Non tanta armorum vis &gloria confiftit in mukitudinemilitum, in fplendore &appa- ratu magnifico, fed in fortitudine virium, in experientia Ducunv N 3 in ! jos TRACTATUS DE ARTE BELLICA in difciplina milicum , in proviiencia rerum neceflariarum, in apparacu eorum, quas feriunc hoftem, nonqu£aiiiciunc in pre¬ dam. Nba numerus, non taftus, fed vircus prs valeč. 4. Caeceris camen paribus,copia rei milicaris & ampiicudo excrcicus fpem majorem, cercioremque vidoriae milicancibus pol- licencur. Mulcis prodellecnon cancusanimus, fed majores vires. Ubi fenfim augecur railes , carde advehuncur machin«, parcius diftribuicur commeacus, & rei milicaris apparacus e Ionginquopa- ratur & fpedacur; cunc confedarium eft, bellum procrahi,oc- cafiones elabi, exercicum nunquam incegre compleri, cumfuo cedic fenfim novusmiles, jamanciquus deperiic: cum expedan- Eur primo machinae; jam opcima; occafiones rei gerenda; elapf* func: cum parcius iuppedicacur annona, & numerus milicaris 1 Temper in exercicu irreparabilis perfifiic inopia. Uno cradu omni¬ bus rebus necellariis congrue provifus exercicus, fi producacur in hoftem; dccernic fummam rei, abbreviac incommoda beili» JErarii fumpcus minuic, Sc pacem conficic, eciamfi fuccumbac, uciliorem Reipublicae ,quam fi in aliquociuftra protrado bello, gloriose vincac. Tarda vidoria , praecer nomen Sc fumum vix unquam cancum obcinec, quancum Respublica per longum bel¬ lum deperdidic. Excac graviflima Sencencia Xenophoncis in Cy- ropedia : Difficile efl , vel unum bominem alere otiofum , tnulto etiam difficilius, totam domum,fed omnium difficillimum , univtf- furn exercitum otiofum alere. Unus exercicus abfumicaliquando unius Regni omnes provencus , & fsepius non fufficiunc. Quid> fi plures ali debeanc ? quid, fi in annos procrahacur bellum ? Qpid» fi ex negledu commeacusftipendiorumque pereac? Quid,ficla- des ex cladepercipiacurabolicaomniredincegracionis fpc! O tru- fera Respublica, miferior Princeps! quern.ejumodi vices fubirc necefle efir. Laudac Polybius libro primo Carthaginenfes, quod exer- .cicum ex variis diverfisque hominum generibus componerenc: n c quidem conlpirare incer le adeo facile gens diverfa nequibat, & jijandaci? Ducumuniverfi partim ex cemutacione, parcime* dir- r fidcn- CAP UT A JI 103 jfidentia naturali inter Ce, faeilius obcemperabanc. Hinc triplex Exercitus, unus exdomefticis&patriotis, altercxmerccnariis 6c externis, tertius ex utrisque civibus & advenis confkitur. Pri¬ mi um omnes Politici laudanc, fecumdo plerique diffidunt, ter- tium communicer toleranc. 6 Pri m us exercicus quidquid agic, agic examore vel Patrih, vel Principis. Uterque titulus incendic amorem in militantium animis: amor aurem femperoperaturmagna, fiamoreft. Amori nihi! grave, nihil difRcile,nihil inexpugnabile; contemnit orane di- fcrimen, & erube&it ad difficulcatis pracentae nomen. Proaris & focis cer tare mortalibus natura indidit, ad quod autem aliunde natura impellic, facile eft exequi. Patrius miles aut vincic, auc cadit cum patria , rnortem in honefto collocans, ubi mori pr© fuo naturali Principe, aut nativo folo, datum eft. 7. At vero exercitus externus nibil agic ex amore auc Zelo Pa¬ trih, fed ex luo potius, vel ejirs, cujuseft fubditus, Principis com- modo. Ec quia mercede tantum emptus, rurfus majorem of- ferenci, fe vendit. Raro magna auxtfia , fi externa , profuere imbecillibus , & prtecipue divifis ftatibus. Gothi & Longo- bardi vocati in Italiam eam oppreirerunt. Malum hoc evertit Respublicas Graccite, & Imperium Orientale tradidic in-Turcarum manus. Integri externorum exercitus non facile obtemperanc, refraftarii funt, prtedones potius,quamopitulacores patria; nec eoerceri poflunt, nifi cum domeftica clade. Ided ex Arcano Status ( Ne integri externonm exercitus introducantur in Re~ gnum aut Provinciam >fed alibi di-vertmt bojlem Jcaucumeft. founds non improbo confoederationes cum externis Principibus offenfivas & defenfivas; immo utiliftimas omnis tuiic aetas, quae hoftem diverterent, occuparentque alibi. Hoc folum maxtme periculofum efie, hiftorica veri ta te comperio :■ £xternum Prm- eipem cum fuo exsrcitu aut mtegros ester'nor um exercitus adtiift. kre in Regnum. Ita Britannia Anglis ceflic: ita Germani Sequa- nos expulerunt: ita priori tevo Algerini cum fuo Principe Seli- ®o a Cairadino roaris tyranno occupati: ita GžliftusiEgypto4- Saladi^ 10* T RAC T Atu S DE ARTE BELLI CA Saladino privacus. Omnes hi in auxilium vocaci , fed cemerein Regnum admifll, ejedis vel csfis legitimis Dominis ufurpacores alieni dominacus fadi Tune. 8. Exercicus mixcus licec inferior fic primo , mulco camen melior elt fecundo. Commixcae in uno exercitu naciones mucua smulatione fe in ordinem redigunc, nee faciie una movetur in fedicionem retrada aliarum meču. Tumulcuance una, quiefcic aleera , & fervacae fidei expedat praetnium. Progredience una ferocicer in hoftem , mox fequicur ferocius aleera , a;mulatione duda, ne fibia priore corona prasripiacur glorke. Duplex illae calcar habenc forcicer dimicandi, repucacionemnimirum quproficifcente milite. I. P Rima Sc fingukris ars militi® eft, fcirere&ecaftrametare: ibi enim domicilium, Patria, munimentum, Sc cella vinaria,& cibaria eft totius exercicus. Vegetius ceftatur, caftra olim ita fuifte O dilpo- ,0 6 TRACTATUS DE ARTE BEL LICA diipofka,ut formarent civitatem portatilem , ubi receptui, auc fug®, & calamicaci cuique pr®fidium,&fubfidium erant. Refle dixeris caftra, fluduantis militi® portumtutiflirnum 5 nam ficuti naufragantes foliciteportum qu®runt; ita cladem perpeflus exer- cicus, caftra repecit,ibique rurfus adverfus hoftem fe communit. Quanti ex hoc portu rursus in campum, tempeftate parumpcr fedata, rediere forciores; &licet prius vidi, vidoresfunditusde- lebant. Ga!ba,Sabinus, Fabius Sc alii tulere ab hoftibus vifto- rias, a quibus paulo ante clades perpefli funt. 2 ■ Qui bene caftra collocat, non facile ad conflidutn , nifi ex fuo commodo cogitur. Julius C®far ex reda caftrorum fuo- rum fituatione omnes ferme retulit vidorias. Et h®ccaufa fuit, eur Annibal Pyrrhopoft Alexandrum, primum encomiumdede- rit primi Belli Ducis , ex caftrorum videlicec ordinata metatio- ne. Nullaeciam rationefaciliusconfumitur finec®de& fanguine exerdtus hoftilis, quam caftris rede locatis,in longum provifisj & bene munitis, pr®fertim , ubi non fas efl aleam fubire certa- minis. Hac arte f®pius afflixic Dux Turennius exercitum C®- faris. 3. Pr®mitti debent caftra metatores, Sc exploratores,utl0' eum eligant comrnodum, acipfofitu natur® tutum; cayeantque ne vel a mondbus vicinis peti, vel fluminibus inundari poflint. Aqua, pabulado, ligna Sc aer fanus, prima funt caftrorum ele* menta. Varie autem formantur caftra, interdum trigona, pte' riamqu e rotunda, nonnunquam femirotunda, femicycla , fiata; Figura autem quadrata,quemadmodum in fe perfeda,^ etiam formam caftrorum perfedam reddit,filocus, &fitusqua- draturam patitur, huic etenim conformari debent caftra. H* c «inguntur foffis, fortificationibus, Sc ejusmodi militaribus mu- mimentis, qu® multum aggreffores detiUent. Caftra, ne fine amp[ a nimis,nec angufta, fed proportionata militi, divifa infuos ordi' nes, cuftodita,vel nemoribus, vel fluminibus, vet vicinis tlrbi' bus & caftellis, pr®fertim autem obvallata. Vallum autem c a ' ftrorum fic de cefpicibijs, quibus circumeifis e tena velur muf uS exef' CAP UT XIII 101 exercicus alcus pro rerum momencis fuper terram, k a uc ancg fuic fofTa, de qua levaci funt cefpices, illi fudes delignis fortiffi- mis pracfiguncur : fuper hunc aggerem excruuncur parv£ for- cificationes, ex quibus repellicur hoflium aditus. Tocahcecmm niči o conflac fofsa, aggere, cefpice, valio. Penes hcec excubia:, prafercim nodurnce funtplusquam neceffarice. Compluresigi- cul* excubicores difponac Caftrenfis Dux, quatenus vicario mune- re, ucOnofander docec, tempore nodis diftribuco, alii quidem fomno indulgeanc, alii ad excubias fedulo invigilent. Nec enim aliqui folidam nodem pervigilare cogendi func j neciis,ecfifpon- te fe id faduros fpondeanc, fides adhibenda. Namfrpefic, uc nobis eciam inyicis, cedenciamembrafomnusulcrofubeac:ideo- que (lent redi,qui in excubiis erunt. Nam crurum eredio animum quoque ad vigilias erigic. Cuftodiarum ignes ardeant a caflris longius. Sicenim,qui excubabunc,fuos procul abignibuscon' fpicere pocerunc; ab hoflibus autem, quiulcra ignes erunc, non Videbuncur, doneč ipfi in excubanciummanusinciderinc. 4. Icem Onofander fuadec, fi nodu infciis hoflibus , caflra mbvenda func, vel uc commodiora loca occupencur,vel uc in» commoda effugiancur, vel ne čopiče confligere nolences cogan- cur: mulcis accenfis ignibus ceffim recedendum eric. Sic enim adhuc confiflere cxercicum hofles exiflimabunc. Ac fi per no¬ dem obfcuram caflra moverencur, fugadllis aliqu£ fufpicio ef- fec, acque auc infidias flruerenc, auc infefla manu perfequeren- cur. Sicuc aucem fufpicio cavenda, ica exiflimacio in caflris mo- Vendis femper fervanda, uri de JulibCsefare tradicScipioAmmi- racus. Ule,poflquam a Pompejomaximam accepiflec cladem, fuiquemilices percerrici effenc, in movendis caflris maximopere euravic, uc exiflimacionem fervarenc: ideo primanodefaucios ac ffigros ex caflris prsmifit, & quiefcere vecuic anceconfedum iter, quibus unam legionem prcefidio mific: quarca vigilia dua- bus legionibus retencis reliquos pluribus porcis edudas, eodern icinere prcemific: parvoque fpario incerpofico conclamari juflic, idque uc Sc milicar.e infticucum fervarecur, Sc ne ciriflima ejus O 2 pro- ioS TRACTATUS DE ARTE BELLICA profe&io cognofceretur: Ica voluit Cafar, etd maximumpericu- lum imminerecjin cadrisclam movendis eam animi magnitudi- nemfervare, qute magnum bclli Imperacorem , qualis ille erac, condecebac. 5 . Cunftatio lengior in caftris facile inficit aerem, unde per- niciod nafcantur morbi. Quod aliter prtecaveri non poted, ut fcribatur, Onofander & Vegecius ,nifi frequenti mutatione cajtro- rum. Hoc vere bellicum arcanum ed, non folum ad pdlendos militum morbos,fed eciam,ne illi ex cun&atione &: confuetudi- ne unius loči in deddiam cadant , quce pedis eft militaris fpifi- tus. Scagnantes pucrefcanc aqute: Miles ex ono vel infolens red- ditur, vel vilis. 6. Cadra condantEquitatu & Peditatu *. fed quis horum prs- dac akeri. Ego utrumque utilem ajo, nec unus dne altero mul- tum operabitur. Pro more gentis, unus predat akeri. Turcse, Perfat, T artari, plus conddunc in equitatu,& pedites muko paucio- res equitibus habent: Similiter Poloni; non ita alite Septentriona-. les, quorum maxima vis in Peditatu. Cattis,aicTacitus,omne in pedite robur. Catti vero erant invičli Germani, Romanis fena- per terribiles. Ipfi Romani orbem fubegerunt Legionibus, qui- bus vix decima pars Equitum fuic, Alexander M. triginta duo millia peditum, ad equitum quatuor tantum alebat. Eque- drium virium proprium,ed cito, cito par are, cito, alb ceder e e vi’ Čtoriam. Hoc quoque praedant Equites Peditibus, quod illi fe* curius fugam arripiant. Id accidit Gallis, qui magis equitatu pollebanc, contra Anglos in Pičtaviend pugna. Tardius forte vincit Pedes, fed certius. Denique quis non videac, aic Vege- tius, dve in propugnandis, dve expugnandis Urbibus, dve in mon- tanis locis & impeditis, magis necedarios ede Pedites,quia ubique prodede podunt. Hinc apud Romanos, extremo periculo urgen¬ ce, depius ex equis defcendide Equites & fačti Pedites. VfČlorias il' ludrespededri certamine contra Equites obtinuifle, Iegimus. 7. Eo quoque enitendum, quo hodium vires explorata?ha- beantur, uchodilium cadrorum metatiodiligenterconfideretur, eoruna" CAFUT XIII 10? eorumque poficio atque forma quoad locum & figuram co- gnofcacur: neque enim in ardum coačhehofiiles čopiče omnind concemnendce s nequeinlongicudincm effhfenimis percimefcen- dce. Circulari ambicu comprehenfa,aicOnefander,Iacicudoplu- rescapic,quamquisoculisperfpicere valeac. Similicer, fi .valji Ia- tera in Iongitudinem diffufa , in parcibus quibusdam angufta auc obliqua,aucmulcangula quis confpexeric, nonideoper mul- cos homines ibi efle arbicrecur. Nam hujusmodi figura caftro- rum ingens apparec,necramen plurescontinec milices, quam qua; orbicularicer circumfcripra eft. Vallum in montibus & collibus extenfum femper majusapparebir, quamfi in planicie excende. retur , & ramen pauciores comprehendec in moncibus milices, quamhic in piano, licec cequale foret vallum, propceranfradus nimirum montanos, ubi miles non collocacur. Casfar Julius co- Cus eracinejusmodi obfervandis, prcefercim concra Arioviftum. 8. Jam alceri capicis parti, nempe Profedionibus militaribus accingor. Primo autem oecurrir quaeftio noninanis: Anhoftis domi expedandus, an qucerendus in fuo, auc alienofolo? Sane prudencia,occafione, arce.hic opus: nec expedare, nec aggredi hoftem, nec infligere, nec excipere idum, lemper expedic, fed prout feruncrerum vices, & conječlura:, aut belli viriumque con- ftitucio. Tucius quidem refifticur domi, fed periculofius: glo- rioflus cerratur foris, fed laboriofius. Concendebanc aliquando duo cives Argivus & Lacon. Ule ob/iciebac huic : nobis func mulca fepulchra Lacedaemoniorum in cerra noftra. Refpondic ifte : Nobis nulla Argivorum : Quafi innuerec, generofius dfe oflfendere, quam oftendi, aggredi, quam expedare, infligere, quam excipere. Qucmadmodum aggredi hoftes in domo eo- rum,eft vidorice fucurae prpdromus, ica femifuccumbic,quiho- ftem domi opperic. Hoc vincere, & criumfare fecic cociesSue- cum , & Gallum in Germania. Procul a finibus cenendus ho- ftis, adum eft, cum proximus paries in fiammas abic. In alieno folo vires crefcuncur, augecur pravda, alien&opevincicur, &mer- ces vidorice fperacur , domi ipfa vidoria clades eft domeftica. O £ Quid sio TRACTAtUS DE ARTE BELLICA Quid priori tevo juvic tandem nos vicifTe Suecum & Gallum ? mercedem ilii tamen, etiam vi&i, reportarunt, mutilaca perPa¬ čiš leges provinciis fuis Germania: Quis aucem nobis vičloria; fru- &us? clades hominum, rudera Urbium, univerfalis defolatio,& quod acerbififimum erat, corrafio ab exhauhis fubditis pecunite ad esaučtorandos milites. Ica male egit Darius,iicetpotentiffi- mus, quod domi intra provinciam expečtaverit AIexandrum, quem alias in limite opprimere potuiflfet. Romani etiam tune gravihime deflexerunt a folita fua fapientia , cum Annibalem Italiam intrare permififfent. Haud bene difeurrunt illi, qui po- tius domi expehand.um hohem , quam foras progrediendura auturaant. Opinio haec eh contra omnium antiquorum Belli Ducum fententiam. Annibal, Scipio, Julius, Auguhus Temper quserebant hohem in fuo Solo ; gnari inde plurima compendia accedere aggreflbribus. In alieno folo fubtrahuntur hoili vires & fubfidia, certatur alienis impenfis, concitanturinfedicionemci- ves in proprium Principem , nova (pes in illis excitantur, quia novum Regimen haud difplicet unquam. Quanti Gctomannis inde acceffus, quod inChrihianofolomilitent,indequeaccipianc belli nervum, annonam , in nohram totalem perniciem. Mul- tum quidem pratvalere poteh: in proprio folo domehicus miles contra externum hohem, propter experientiam locorum & kine- rum > annonie prompdtudinem, munimentorum obicem; Sed neque externum miiitem indicare debes improvifum ejusmodi mediis, quibus alienum folum aggredi valeat. Plurimum autena rune expedic in alieno folo bellare, ubi Princeps fuisodiofuerit: tune facilc odio & intehinae feditiones reaccenduntur , vihori# excernte opportuna fubfidia , ut ultimo Turcico bello divifis 3 fuo Rege Hungaris tentavit Sultanus 3 &pro(pera quidem fub ini- tium Torte, tam occupata ferme tota Hungaria, quam obfefla Cx- farum Sede Vienna. Ejusmodi occafione aggrehus fuit Carolus VIII.Regnum Keapolicanum, & Ludovicus XII Infubriam, quam " ''jecit,ficuc& Carolus NeapolimSc Siciliam: idem- eriam Sufcano , nifi Tutelares Divi, pietas ideff* luo lmperio (ut ,que fucceffiffet CAP UT Xlil IH & induftria Leopoldi Cafaris, magnorumque Principom e Po¬ loma, Bavaria k. Saxonia acceffus,& eVaticano Subfidia ičtum feralem avertiflenc. Jam vero quis non expertus efiVi&um in alieno Solo mi¬ nus periculi habere domi, quam vičtum in proprio Solo.faci- liusque efle fufum & diflipatum exercicum in aiiena, quam pro- priaRegione,recolligere&redintegrare. Domi fi fufus es,pro- ftrata funt omnia:in alieno fi vincaris, domi manebunc omnia falva & Integra : Si ce fortuna domi deferic, confeftim criftas erigenc novarum rerum cupidi, amici vero hterebunc attonitij Natura quippe compararum eft,e longinquo pericula vix vide- ri, in proximo autem palpari. Francifci Regis Francih ad Ti- cinum clades & captivitas parum profuit Vidlori Carolo. Va: ipfi & coronae ! fi inRegno accidiflec. ErratMachiavellus,af- feverans : fi Romani tres illas infignes clades, quibus ab Anni- bale affečli fuerant, extra Italiam accepiflenc , non potulffent fe tam cito & bene recolligere , feque infulcanti hofti objicere. Hoc autem minime verum eft: Nunquam enimRomani fe rs- ftauraflent, fi Anmbal vičtoria uti fciviflec. Ačtum fuiflet de Roma, fi inftidflet vi&orite ; led Vičlor ille fafiu & illecebrisj viclus, optimam occafionem neg!exic opprimendi confterna- tam Rempublicam. Confiac enim, aitHermannus in Thefau- vo Sapientis Policicae, iis cladibus, quas Romani inltalia acce- perunt,non folum ad bellum apta; juventutis florem , fed mul* tas etiam civitates & oppida amifla, tu m multos populos adre- bellandum excitatos> qui ut plurimum vičloris fequuntur For¬ tunam &c. qua nunquam contigiflent,fi non ipfis, veluti Patriae vilceribus , clades ifia inharfifiet. 5>. Porro exercitus dudtur velper propriam regionem.vel per alienam,hancque boftilem, vel amicam.Si per fuam regio- nem Princeps clucit exercitum , fedulo animadvertac, ne fubdi- tis damnum inferat,neve pra’detur,aut devaftet.Devafiata enim femel fua regione, unde accipiet futura fubfidia. Si vero per alienam, eamque hoftilern,regionem progrediatur>fiac id Cae¬ re, % 12 TRACTATUS DE ARTE BELLICA te, provide»diligencer,exploratis omnibus infidias evitare ftu- deac, ne force incer prtedundum opprimatur. Incerim tamen eicra fuum difcrimen hodium podeifiones funditus perdac.am« burat, csdac, depopulecur. Damnofa enim clades, Sc opum fručtuumque penuria hodi vires adimet, Sc cerrorem maximuin incutiec, uc depofids armis fe dedac, uc fepe concigic. Unde Meceilus ,ubi vidic, minore detrimenco hodes vinci, quam ho- ftes vincere, ftacuic non praeliis, neque acie, fed alio modo bellum gerere. Itaque in loca Numidi^e opcima pergic: agros vadac, mulca cadellaSc oppida cemere munica,auc fine praefidio eapic, incendicque : puberes inccrficic, jubec omnia alia mili- tum pravdam elle : ea formidine mulci ab hode Romanis ob- fides dediči ; frumencum 8c alia, qu;e ufui forenc, affatim pre¬ biča, ubicunque res podulabae, pradidium impoficum. Quod fi vero diucius in hodili folo commorandum, non omnia fun¬ ditus perdenda veniunt,fed ea cantum, quae fibi ucilia non fore belli Imperacor profpexeric, St illis, quae, fi integra fervencur, fuis eciam prodefle poterunc, parcac. io- Sin aucem per regionem alcerius cujusdam amici ve! confoederaci, vel neucralis exercicus ducendus, milicem maxi- mopere in officio contineac,ne vel moleftus, vel damnofusfic iis, per quorum fines ducicur ; St du£io per amicorum agros, non minus maleficio careat,quam quae per proprios fiac.Immo in ejusmodi arnico folo non diu feriecur, cun&ecur , defideat- que, nam amicos non minore, quam hodes mulčtarec decri- menco.Sic fub Nerone, uc fcribit Livius, cercabac modeftia nai- les,ne quid ultra ufiam necefifarium fumerec: nihil morabatut 1 nec ab fignis abfidebac : diu nočluque proficifcebatur : vi& quod fatis, ad nacurale defiderium corporum, eflec, quieti da- bat. Alexander Severus in expeditione Parthica,tanta difcipU' na, tanta revercntia fui egic, uc per amicas terras non militi fed Senatores tranfire dicerentur. Quacunque iter legiones fa- ciebanc, tribuni accinčti, centuriones verecundi, milices amabi- les erant: ipfum vero ob h*c tot Sc tanta bona,Provinciales ut DEUM fufcipiebant, 1 1 • CAFUT XIII us n. Ubi vero exercitus proficifcicur per regiones hoftiles, vel hofti vicinas, & infeftas tibi ; maximus in exercitu Ordo, quafi in ipsa prslii acie exigicur. Miles minime divagecur; ftri- do progrediatur nexu, figna habeac, accindus armis, paratus ad omnes fubicaneas incurfiones ; prafertim vero nodurno terapore, quia per nodem turbari longe prius negotium efl:, quam interdiu, ideo nodu & taciturnicas fervanda , & ordo ardiflime cuftodiendus. Sic Jugurcha cum deledis equitibus Metellum infequens nodurnis & aviis icineribus ignoratus,Ro- manos palances repente aggredicur, eorum plerique inermes cadunt, muki capiuncur, nemo omnium intadus profugic, 12. Ec licec exercitus proficifcens in plures Ordines, pri- mum, medium &: ultimum dividi folear, nihilominus nunquam tanco ab invicem progrediancur intervalio, ut medius primo,& medio ulcimus ordo,fuppetias ferre non poflic. Miles ordina¬ ta acie progrediens hoitibus cerrori, fui feverus efl: t inde Ro¬ mani ominabancur Zibi vidorias ; palante autem milice $ auc fugam, auc prodicionem, auc mecum fufpicabancur. Laxandi autem Ordines funt, cum acies ex anguftia loči premitur , per hoc tamen non definec efle ordinata ; quia ficuc nimia laxacio quafi femper, ita nimia denficas quandoque etiam periclitatur. Gallos adGenuam perftringkGuiccardinus, quod nimium Iaxa- to Ordine, imo divifo exercicu, (ucplerumque male fuccedit,) progrederetur ;alioquin fi omnes una Genuam perexiflenc, me- liorem forfan fucceflum fperare potuiflenc. 13. Si ultimum agmen five Ordo ab hode infeftari pofle fufpicio efl: ; fane racio didat, ut in ultimo Ordine fortiflimi quique & lediflimi ponancur, fepe enim vero hollis, ubi non audec froncem exercicus aggredi, carpic poftremos vel mediis, infuitac, provocat, infeftac, Minime cum fe-dividat acies, fed denfo ordine procedac, nec extra aciem pedem figa c, nec pa- lantem hoftem perfequatur, usque dum ad locum & occafio- nem praski perveneric. Et rune etiam obfervet, ne longo fpa- tio defacigatum vel famelieum milicem , ne laflbs pod curfum P equos« n4 T RACTATlIS DE ARTE BELUGA equos, ad praelium educac : Afoiltum enim Dirium tabore iti- neris, pugnaturus amittit . 14. Impedimenca omnia Sc fupellex miUtaris, annonajju- menca &c. Sacius eft in medio exercicus collocare : hoc mo¬ do primi Sc ultimi facile parcicipanc de mediis, fuaque in tuto confervant, prafertim in cerra hoftili, ubi eciam retro hoftis ci- mecur. Denique primi Sc ultimi, &ad lacera funto fortifiimi: medios ducanc primi, ultimi illos pellanc, ad latera autem po- fici defendanc. j?. Prše omnibus autem tam Regio, per quam eundum, quam locus ubi perfiftendum vel pradiandum fueric,diligenter explorecur per equices &emiflos: Res enim omnis oculis fubjeSa certius dat confilium. Ha?c autem explorari debenc.nimirum: fincrie expedica Sc tura omnia ? an hoftis obvius ? an in inli- diis ? an per angnfta locorum, per filvas Sc dumeta , per po- pulofa, veldeferca loca,per urbes Sc munimenca tranfeundum? fincne ibi trajicienda flumina, maria, Scc.Sc de comparandisad ejusmodi difficultates, inftrumentis videacur. Sagaciftimus in hoc erat Alexander Farnefius, cum enim Catholicorum foederi opitulaturus venifiet in Gallias, Sc Maineus foederis Cathoiiei Dux regionem defignafiec Hifpano exercicui, non illico in ejus defoendic opinioriem, fed Capifuchium Sc Zunigam cum ma- chinarum Archice ftiarumque faucibus prceoecupandis ,ne fi prius illic hoftescon- federinc, tranficum arceanc. Ad provideneiam quidem Ducis ipedtac declinare angufta & praerupca, nec pr«cipicare fe in pe- ricula natur«, vel hoftium infidias, uc aliquando indoluifle fer- cur Alexander Magnus, quod copias fuas icer in Perfiam faciens Cecnere in moncium anguftias conjeciflec : Incerea f«pe neceC- fe eft, nec dacur effugio locus,nec cempus: cunc profedto opus eft plusquam humana dexcericace, & providencia. Hanc cerce alceraMagno,AlexanderFarnefius cum immor- tali fua gloria, fadto oftendic, ubi ingen ces e Gallik redux, Bel- gi« icineris difficulcaces prcevidens, eas canta animi conftancia, quanca rei bellic« providencia & experienba praecavic & evicic. Aftivo enim tempore Galliam incraverac, incer amicorum gra~ tulaciones, terrores hoftium, & fpei rnagn« famam. Redeun- dum ali ena cempeftace, fub hyemis afperrim« inicia, perpecuo imbre, corrupcis viis, amnibusque exundancibus. Nec «quio- res(uc ejus refercHiftoricus lib. 1 i.)expercurum homines,quam ?lemenca, Hinc fubofFenfos amicos, qui (pe minora perce- peranc illinc hoftes iracos ob eliberacam Luceciam, Regem Navarrae inquiecum cerco tam a fronce, quam a cergo & laceribus incurfacurum defatigacos fuos milices. His malis ancea, reme- diisque fimul penfacis viginti dierum fpacium reficiendis milici- bus ? pr«parandisque inmenftruum icer cibariis, impendic. Cum P Z pedi- u6 TRACTAfUS DE ARTE BELL1CA peditum tria millia Jatrao commodaflet, ut copiodim frumen- ti,hordei,aliarumque frugum commeatum,Tenos menfesalen- da; Lutedte Tuftedurum, Aurelianenfi ab agro conveheret. His perfedis, ne quid certum de fui radone itineris hodiš haberet, non reda via, Ted obliqua Belgium verTus,in Campaniam rao- vec ad bina equitum 5 peditum dena millia redadas copias. Acie prima mediam , media vero primaque podremam, firmiores Tacit, utpote hcdium afluldbus magis expofitus. Prh ma;Marchionem Renchiacum equicatus univerfi magidrum,po¬ dremo Georgium Badam , Commidarium equicum praponir. Mediam bipardtam, alteram Monaeus cadrorum Prafedus, al* teram Alexander dudabac. Circumfeptus exercitus ampla cur- ruum indagine, ternis q.uatemisque ordinibus gradiebacur. iis prater annonam, cormencariam fupelledilem, farcinasque militares, interiores rhedamilices agros, quorum commencla- tiflima Farnefio cura erac, prope mille numero vehebanc. Si quis injudus munimenta curruum egrederetur, capicalem poe- nam indixerat. Tantum Tpeculabundi leviš armatura equites evagabancur, fecuritads idnerum cudodes. Quibus mandatumi ubi vis major hodilium armorum ingruiflet,uc ad currus fe re- ciperenr, illinc Tclopecariis equidbus procurTuris , ut fubeunces temere adverlarios, plumbea grandine obruerenc. InTedantem a tergo Regem Navarra habuic, cum quo lieet in alieno Tolo> cx idnere conflixic tamen > & fugavic Navarraos, his plusquam vellenc fado virium, contends. Atque hpc Alexander Farne- fiusin magno Temper habuic> uc quacunque tempedate , & in quibuscunque angudiis Temper providus & paratus expedarec bodem, idemque Temper vincerec, vel duntaxac hodiš confilia eluderec. CAP. CAFUT XIV . Cap. XIV. De jicie, i. • A Ciem Frontinus pro indrudo exercitu accipie, EJlgtie dif- pojiiio certa mihtum ad invadendum bojim , vel ipfius in - fultum repellmdum vel fuflinendum. Mulci & varii func modi indruenda: aciei : fed primicus habenda ratio armatura:, mili- tnm, locorum, cemporis, Soliš, & pracipue copiarum, con/i- liorum, & conaminum hodilium. Prima neceflaria funt ad tucam difpofirionem exercitus; podrema paranc vidoriam. Ra- ro & vix vincicur, qui de fuis & hodium copiis, fimul etiam de locorum dtu, &c. certo judicare poced. Juxca hanc cyno- furam rede indruitur acies, & tuto inicur prariium. 2. Romanorum Aciem defcribic Livius libro odavo: Ha- dati omnium primi pugnam inibanc. Si hadaci profligare ho- ftcra non poflenc, pede predo eos retrocedentes in intervalla ordinum , Principes recipiebanc. Tum Principum pugna erac: Hadaci fequebantur : Triarii fub vexillis conddebant, finidro crure porredo, fcuca innixa humeris, hadas, fubreda cu/pide in terra fixas,haud fecus,quam vallo fepca inhorrerec acies, ce- nences. Si apud Principes quoque haud fatis prolpere pugna- tum edec, a prima acie fenlim ad Triarios referebantur. Tria¬ rii confurgentes, ubi in intervallo ordinum fuorum, Principes & Hadacos recepiflenc, extempIo compreiTis ordinibus, veluc claudebanc vias, unoque concenti agmine, jam nulla fpepodfe relida in hodem incedebanc. Id erat formidolofidimum ho¬ di, cum veluc vidos infecuci, novam repence aciem exfurgen- tem, audamque numero cernebant. Ec ha:c erac aciei indruen- prceliique inferendi apud Romanos mediodus. 3. Primus omnium acierum indruendarum Homerus (ci- cntlam tenuide , ac homines ea praditos faculcate, probade laudavifleaue videcur : in quem Menedheus lufic: P 3 iig TRACTATtTS DE ARTE BELL1CA Nulla quidem buic Jimilem mortalem prof ulit alia confilia : Atque e,iismodi rationes( ait Onafander Stratege- cus, ) occafio exigere indebitur , experirifciet ipfe belil Impera¬ tor. Paucula ramen qutedam depromam t univerfalia magis,quana parcicularia. 4. Ordinaturo aciem tria profpicienda Sol, pufalis , & 'Ventus. Nam Sol ance faciem erlpic vifum, vencus concrarius cua infiečtic, vel deprimic, hoftium aucem adjuvat cela. Pul- vis a fronte congeftus oculos claudic & implec Fjusmodi vi- tare obvium eft in re milicari ; fed hoc minime fufficere ait Froncinus ; quia provido Duci eciam in futurum cavendum eft, ne poft paululum accedence die noceac Soliš furgencis,vel decedentis converfio, nec vencus adverfus hora folica eo pu- gnantur nafcacur. Ica ergo conftituacur acies, uc pratfaca poft occipitium noftrum fine, & (fi fieri poteft,) advedariorum im- pecanc faciem. 5. Vegecius quoque adferic. In mille paffibus campi una acies mille fexcentos fexaginta fex fufcipic pedites : propcerea quia finguli pugnacores cernos occupanc pedes. Quod fi f es£ acies in mille paflibus campi volueris ordinare , novem miilia> nongenti, nonaginca fex pedices funt neceffarii. Sin aucera M cernos ordines hunc numerum volueris cendere duo millia paf* fuum comprehendes. Sed melius eft plures acies facere,quaf° rnilicem fpargere. Seni aucem pedes a cergo inter fingulas acies CAPIIT XIV. 119 in latum incerpatere debent, & ipfi bellatores fiantes fingulos obcinenc pedes. Ideoque fi fex acies ordinaveris quadraginta & duos pedes in latum & mille pafliis in longum decem mil- lia hominum tenebic exerckus. Ad hanc rationern five vigin- ti, five triginta millia peditum fuerint, five aliqua dubitatione diffioukads poterunt ordinari, nec Dux fallicur cum fciat, qui iocus, quancosque capere poflic armacos. Denique fi angu» ftior Iocus fi c, vel mukitudo fufficiac, jam inde novem vel am- plius aeies ordinari convenic. Magis enim expedit, uc confefti pugnenc, quam longius feparati a fuis. Omnis virtus unica for- tior, quam divifa. Acies fi nimium fuerit diftra&a, cito ab ho- ftibus fada impreflione perrumpicur, & nulium poftea potelt cfle remedium. Incerim Aciem Belli Imperator non pro arbi- trio fuo,fed ut necefiicascogit, ordinabit,&hofiium five equi- tatu, five peditatu infpedo, fuos equites & pedices contra con- fticuet. Tormenta machinasque collocabit ut fitus & Iocus tu- lerit : vel tormentis protegendo fuos ab hofiis invafione, vel iisdem turbando hoftem, locoque pellando. 6 . Subfidia, qua? pofi: aciem collocantur,plurimum ad vi- ftoriam conferunc. Si nimirum Dux lečtiflimos habeat de pe- ditibus & eq.uidbus pofi: aciem in iubfidium prteparatos : alios eirca cornu, alios circa mcdium, ut ficubi hoftis vehementius infifteret, ne rumpatur.acies, provolent fubito inexpe£tati, & fuppfeant loca : addicaque virtute inimicorum audaciam fran- gant. Hoc primi lacones invenerunt; imitati funt Marcaginen< fes, Romani pofiea ubkjue fervaverunc> Hac cautelia nulia rae- lior invenitur. ^ ^ 7. Romani in aciem prčcedebant Equitibus in cornua di- vifis : & ita quidem,ut Livius libro 22. commemorat: In dex- sro cornu Roinanos equites locabant, dein pedites:la:vum ex- tremi eauites fociorum, intra pedites, ad medium junsfii legio- nibus Romanis tenuerunt jaculatores 5 ex cateris levium armo- rum auxiliis prima acies fačla. Inde equitum alte di&a?, quod dextra finiftraq.ue , tanq,uam ake avium pedites an»birenc, uc Gdlius notac* 8- Ider» J20 TRACTATUS DE ARTE BELLICA S■ Idem Autor in acie inftruenda ad quaedam fpecialiter advercic, eaque funt Frons, Subfidisi, Cuncus , Orbis, Globus, For- fices, Serra, Al. Subfidia, dc quibus paulo ante memini, funt ad omnem cafum eventumque prrelii mox parati milites vel agmen fupple- re, vel cuneum agere, aut ferram ducere. Difficile enim eft ad ejusmodi pra;ter ordinaria,deloco fuo ordinatum militemalio transferre fine turbatione. Hetrufci contra Romanos pugnan- tes , quia nullis ejusmodi fubfidiis fultam habuere aciena , ante circaque figna omnes penitus ceciderunt. io. Cuneus eft: peditum muldtudo,qua? primo anguftior> deinde lador fe pandit, adverfamque aciem rumpit. Cuneum agunt praecipue illi,qui inferiores funt viribus, & cum perden* do milicem prodigi non fint, tantumque faepe efficiunt , quam alii multo milite, ii. Forceps contraria eft: cuneo, eftque Ordinatio aciei la- tioribus primis&aperds, aepaulatim in anguftum definendbus milidbus ut pbrimum illis ufitata, qui hoftibus numero mili' tum fuperior® funt, & copiis abundantes non valent pertina' cem hoftilis exercitus frontem fronte fundere, proinde, ut ^ Onoiander, patefačlis atque explicatis ordimbus, cornibusqu e hoftium conclufis eos circumveniunt, ut feliciter ceftit aliquan- do Scipioni in Hifpania. 12. Orbis aciei eft ipecies in dire&um &longum expof rC ' fta quaeve in Gyrum fe conftruic. Hoc genere , ut aic ap ud LIBER IX. iti Onofandrum Vegetius,cum vis hoftium interrupit aciem, refi- fti a miliubus confuevit, ne omnis multicudo fundatur in fu¬ gam* Romani, fi quos locus auc cafus conjunxerac, Orbes fe- cere,atque ita ab omnibus pardbus fimul ceČli Sc inftručfi ho¬ ftium vim fuftentabant. 15. Serra pugnari dicitur,cum aftidue acccdicur receditur- que, neque ullo confiftitur tempore, Hoc aciei genus plerum- que ab Equidbus conficitur, eftque velitadoni fimilis. 14. Ala^funtaciei cornua,fiveEquitatus a dextra & finiftraLe- gionum parce pofitus. if. Globus ,eft extra aciem militum manipulus vel pha- lanx,qu£e vago fuperventu inimicos incurfac. 16 . Turris,Ordinatio eft aciei in quadrum oblongum pro- tra&aj. Qua: omnes acierum Ipecies dependent a prudentia belli Ducis, adftričta loco tempori Sc occafioni. Ha:c tria Dux exercitatus nunquam negligit, nifi cum fuo difcrimine: & quo- ties fagaciter arripit, arripit cum hoftis clade. Ideo quacunque ex in op in ato, & ut fert cafus, ordinata acic, fi occafio prtefto eft , expedit hoftem aggredi* Ejusmodi au- tem occafiones funt : fi ex itinere fatigacur hoftis; fi in trans- ječtione fluminum dividitur, aut in paludibus occupatur, vel in jugis montium Iaborac , fi in manfione dormit, fi ad farci- nas&prtedashelluaturfuifecurus.Tunc opportuna occafio, lo¬ cus Sc tempus funt inferendi pradium ; prius inde cadet hoftis, quam fe pneparet ad fui tutelam. 17. Quod fi autem infidiarum nullus fit locus, tune ad- verfus fcientes, videntes,prsfentes squa condidone pugnatur. Sed in hoc,arte maxima opus, Sc fatagendum eft maxime, ut prior inftruas aciem, quia tune ex arbitrio tuo valebis inftruere,cum nullus obfiftit. Hinc tuis confidentiam augebis , adverfariis fi- dudam minues, quiafortioresvidentur,qui provocare non du- bitant : Hoftes contra tui formldine percutientur, cum vide- rint contra fe acies ordinari. Utilius femper eft, prseoccupare crdinatum, quam ab ordinato prazoccupari. Ubi vero confi- lium J%1 ARCANORUM STATUS 1-ium tuum cognoveris, adverfariis proditum difpofftionem mu- tare necefte eric, quid fieri debeat traftato cum multis. Quid vero fafturus fic cum pauciftimis & fideliffimis, vel potius ipfe secum. Brevicer comple&itur htec Poeta Jambicus: Acie inftruenda melior eft, qui cautior. Aciem prior qui firuxit , babetur fortior. Pulcra occafio adfit neceffe , cum certare acie lubet Noti acie certare totd, ji minime e ji necejjitas, Acies bifrons usque unifrontem uicerit. Agtnen quadratum, ubique agmen tutiffimum. Equites aciei bina praftant cornua. Hoftis peritus cuneo occurrit forfice. Non femper ut nsis, acies inftrui potefi, Tur bata acies impedimmto ipfa eft fibi. ig. Tandem magnum in acie conftruenda arcanum,im- liio pars magna vidoria; eft : Hoftem turbare antequam dimi - ces . Antigonus rogatus, quomodo oporteac hoftem aggredij aut dola , refpondit, aut rei, ant aperte , aut per infidias. Boni Duces non aperto Marte pradium , in quo eft commune peri- eulum , fed es occulto femper attentent, ut integris fuis, quan- tum poftint, viribus hoftes interimant, vel certe terreant. D® Csefare dubitac Suetonius, utr um in obeundis expeditionibus cautior fuerit, an audentior ? De Annibale Carthaginenfi era* dunt,quodfine callidoaliquo confilio pradiura nunquam com- miferit, fed decipiendo hofti intentus,non tam conflixk, qua® hoftem circumvenit, ratus rationern, rerum bene in pradiis g e ' ftarum fibi cum fuis militibus communern , fedeorum.q uS prudentia cranfegiflet ritulum ad fe folum fpedare, Croefus pr*" valido hoftium Equitatui camelorum gregem oppofuit : q u0 ' rum nativitate & horrore eonfternati equi, non folum infiden- tes prtecipitarunt, & extra Ordinem decurrentes j etiam pedi' satum,partim in confufionem pofuerum,parom contriverun^ LIBER IX vincendosque Croefo antepraelium dederunc. Atheas RexScy- tharum, cum adverfus ampliorem Triballorum exercicum con- fligeret, juffit a feminis & pueris, omnique imbelli turba,grc- ges afinorum ac Boum ad poftremam hoflium aciem admove- ri, & erc&as haftas prsferre: famam deinde diffudit, auxiliafibi ab ulcerioribus Scythis advencare, qua aflecuratione avertitho- ilem ,falso credentem, tam magnum fuifleScytharum exercitum, cum quo citra apercum difcrimen confligere non poflec. Trans- eunt ejusmodi Marcis aftus & ftrategemata , qute fidem pa¬ dam non Itedunt: Aiiasfides &pada hoftipromifla non minus fervanda funt, quam amico. Nam ea fraus, qute committitur fidem frangendo, non eftgloriofa. Similiter veneficia, & luperfti- tiones non computaridebent inter ftrategematabelli; Licecenim hofli noeereliceat, nontamen armis & mediis iniqui, & prohibitis. Romani ferro, non veneno pugnabant. Cap. XV. De Fortuna Belli. , i. N Ullibi deeft fortuna, ubi vircus non deeft. Bonum eft, Belli Imperatorem opinione hominumfelicemteftimari, fedme- lius.virtute propria. Sicuc inflat Superbia jica felicicas externa» nifi virtute temperata , facic infolefcere pocences: quia ifti haud una fortuna concenti funt. Inceritn vulgus, magnorum Heroum felicitatem,regulariter arguit ex profperis.&iteratis fucceffibus, vel in populi commoda, velinRegnigloriam vergentibus. Ego fortunam omnem belli aliam, non elTe reor , quam concurfum 'virtutu divin*, quo comitatur eos, quos elegit in miniftros ju? flitU , executores fu* voluntatis. Ut inter Tbaumaturgos & Prophetas erat Moyfes, inter Reges David, inter Belli Duces Jofue ; ad cuius unicum vocis conum (Sol ne moveare) Deus 0^2 ftitic 124 ARCANORUM STATUS ftitit curfum primi Luminaris. (Quancahaec belli fortuna.cui aftra obediunc l ) Incer Media; Monarchas Cyrus, quem Dominus inScripcura vocat fervum finim,vc 1 Nabuchodonofor,pro quo, ut plane oraret,proque ipfius vita facrificia ofFerrec populusille Ifi aelicicus, Deo unice car us, diilričte praecepit Dominus. Inter Barbaros Attila & Tamerlanes , uterque flagellum DEI dictus, quibus in Chriftianos ipfos divina Nemefis cot contulic vi&orias, quoe illi numerarunt pralia. Incer Gracos &Romanos Alexan- der & Auguftus, quorum , indubio Numinis decreto, alter Qr- bem domuit, alter inter pomoeria fua inclufit. 2. Incidir bic quaftio, an ejusmodi Barbari & gentiles Prin- cipes (id quodad Chriftianos etiam applicare licebit) exinjufto procul dubio bello, ut Accila & Tamerlanes, uterque manifeftus tyrannus; Alexanderinvafor aliorum Regnorum; Auguftus ufur- pator Romana libertatis & patrih hoftis, uc vi&ores tamen,im- perium in vičtos, 6c dominium in occupata & devičla confequi valeant. Sane fortunam hic fe maxime immifceri, hebetudini noftrae videtur, led quam DEUS occulto quidem, led femperju- fto judicio, difpenfat. Fingamus Alexandrum Magnum ex ape¬ titu vel gloriar,vel dominationis: Auguftum ex pra?texcu polrti- co ( quia /or te inter er at tune Rempublicara ab uno regi ) in trans- verfum abrepcos , nulla de causa, ardentiflimo bello , invafifls aliena imperia > & Regna , & in eas redegiffe anguftias, ut fpe omni defendendi ( eječFis nimirum Regibus, proftratisque aernu- 3is) abje&a.fe arbicrio St poteftati viftorispermiferinc; quisnon videat bic intervenire, non ctecam fortunam, fed illius Providen- tiam, qui conftituit & transfere regna, prout vult,afleveravitqu e la verbo aeterno ; Afeum eft judicium , mea efi poteftas, & in cujusmanujficut corda Regum, ita vices Regnorum funt. Ho c proinde titulo vičlores confequuntur a DEO Majeftatem: & &b- dicos, ex quibus conftant Regna & Imperia (nam cives faciunt eivicacem,non muri,communio fubdicorum conftituit Regna & provincias, non Sy!va; & flumina.) ad idem obfequium, qu°d ante legitimo Regi debebant, his quoque vi dam infra cicandus obfervac ,ex tacita fubjugacorum voluncace, qui Dominum haberc maluifle cenfentur , quam bello interne- cinoperire. (Quid enim in vita, vitahomini carius?) Sededam in predum fervata; vica;, quam vidor illis, fi utique noluiflec, potuiflec omnibus adimere. Podquam omnis Afia, ait Hennin- ges, ah Alexandri Magni felicitace jugum accepic, quamvis id violencum fueric, & nullo juditi^ velo excularipotueric: non mi¬ nus tamen fubdici Macedonum Regi obediretenebantur, quam antea Dario legicimo Domino. Non ed nec nodri officii, nec potedatis, interiora DEI facraria penetrare , cur ide interdum injudos, &: prtedones eciam, fuper bonos triumphare finac, fuf- ficiac nobis,hoc omni feculo contigifle,necnodrodeefleexem- pla, ubi ex Civibusfadi Principes, opprefla libercate pacrice: &; Batavi ex oiim fubdicis, jam plane totius Europa; calculo&con- fedlone fadi liberi Status. De eo certi fumus, profequitur ci- tatus, quamprimum alicui imperium ex titulo Belli & vidoria; in- cipic compecere, caufam juditia;, ex qua compecere ccepic,non determinare obfequiumfubditorum, fed idem debeti prtrdoni, quod illi debebatur, qui legicimo per eledionem vel fuccdlio- nem, modo Regnum adepcus ed; Nam & idem ei imperium a DEO datum eft , cui obfequium neceflario nexu cobterer, Si fola juditia; caufa concederetImperium, vel Majedatem, nemo teneretur obfequi, nifi qui judo bello in ditionem & fidem ve¬ nit. Quoniam vero illud a DEO ed, quem novimus.injudum quoque dominum aliquando purpura induifleregia, fubdicis fa- ne prster obfequii gloriam nihil reli dum ed. Diademacafanda funt,etiam capitibus gentilium impofita. Utraque paginaidlu- culencer comroondrac: Nabuchodonofor injufto titulo in capti- vitate tenebat Ifraelicas, Sc tamen DEUS eorum , obtemperare pracepic: Obedite Regi veftro Nabuchodonofor. Ec in Novo TedamentoimperavitChridus, omnibus in potedateconftitucis, ejus autem Apodolus, plane difcolis obedire. Sic nobis latis ed: Vittoribm competere imperium in de viti o s & dtuifta non O. 3> folum 1 Lib.j.c.N de Jute belli & Pa. cis contra Grotiunii ARCANORUM S1ATUS. j%6 joium jure gentium , jed magu ordinatione divina , cujuseft Rt- gna dar e, vel mediate,vel immediate. Jamadpropofitumredeo. 3. Plato dicebac: fi ufpiam,in bello maxime, fortunam effe neceffariam, Ita eft : Sed illa fepe non confiftk in milite, non in multicudine, non in apparatu, non in Belli Duce; Sedinipfo in Principe, fi ve Imperance bellum, nec Temper in hoc, Ted iniliis. -Experci id Turnus in noftro Augufto, videlicec Leopoldo.cOjus fortunam DEUSin bello Temper mirabilicer provexicpneterfpem & exiftimationem hominum. Andreas Doria nihil memorabilc -egic Tub FranciTco Francite Rege, ac magna quatquepatraviclub Gardo V. Quandoqu^tiam forcuna favet Principi non proptcr TeipTum, Ted propter Tuum Miniftrum, five beiliDucem,cuiill‘ propicia eft. Sic NarTetcs Italia expulic Gochos, mulcosque vido- rias de ipfis obtinuic. Sed quarum fručtu non gaviTus eft ejus Imperator Juftinus. Ubi vero DEUS fibi eomplaeet cam in vir* tute Principis, quam ipfius Ducis, certum habe: fortunam Tem¬ per pra;ftodre,comkemqueagereJuftkiae, Religionis.bonajcau* fe. Dii promptiores funt in eos, qui maxime eos colunt : effacum eft Ariftotelis, repeticum fiepius aCicerone & Seneca, UndeS. Auguftinus točam Romanorum fortunam attribuic bonis ope- ribus, qure ex morali quodam refpe&u virtutis concinuo facie- bant: Non calliditate,aicille, aut robore Romani, Ted piecaceac Religione omnes gences, nationesque longe Tuperarunt. Major forcuna non eft , quam a Coelo. Facile vincic, cui Coelites con- foederati Tune. DEO auTpice & Duce Temper vincebanc Con- ftantinus Magnus, Carolus Magnus,&CaroIus V. etiamMagnuSi qui centies & quacer cum hofte congrelFus, Temper palmam vi' člorite culic. 4. Rurfus hic incidit qu^ftio: An incerdum fortuna? commit* tenda belli alea ? Rem expiico: Cum bello nihil calamitoiius di- xicEpiphanes: & innocencium falus, in quocunque belli .periclicecur, nedicam de ctedibus & direpcionibus, de Tacriieg 115 & Tceleribus: Bellum dcnique ex Ecvmomagis belluinum,qtf aCfl Jiumanum .elle vkleacur; An non Jicebic huic malo pra;venke< £l LIBER IX ti? & potius, five ulcionem injurias, five fecuritatis puhlica; difcri- men ( propcer haec duo enim omne belJum exoricur) fingulari pugna dirimere, quam juftoexercku concendere. Ratiodubi- candi eft ipfum periculum, tentandi D£UM ex condido cerra- mine s & exponendi univerforum falutem , Regnorum transla- tionem, Religionis forte mucarionem &c. paucorum, qui facile vinci poflunt, dexteritati. Quae ratio Tac fortis eft, Ted univer- fim non probac. Diftindione, qua; Magiftra eft vericatis, opus ha- beo, & cum dodiftfimoHenningio adverfus Grorium ita differo: Quemadmodum Principi jus eft, jufto exercicudamna, vel inju- rias vindicare, aut pacis publicse fecuritacem ftabilire, ita id ipfum quoque per Jtidices Jure experiri, longe minori periculo licebir, quam calamitofo bello. Quisenim prohtbebicPrincipibus (im- mo utinam hoc Temper forec) res graviftimi momenti per Ar- bicros componere , nec omnia Temper jure gladii, quod ferme barbarum eft, decidere. Pačile ajuftitia deftedunt Regnantes, ubi omnia ad vim referunc. At vero, Ti Te ita,utreveraeft,res' habeat; nonne ejusmodi, armorum loco, ličite adhibiti arbitri, tam facile proferre pollunt injuftam fencentiam.cura dubius fic evetatus litium, quam pugnantes in condido certamine vinci. Quid obftabit igitur dilparitatis, ne controverftas belli, quas per agmi- na & exercitus conficeredeberent, ToIumperaliquosinarcanum decurrentes conficiant. Idem utrobique periculum eft, eadem utrinque Fortun* alea v quam ramen divina Providentia ita fie- dic, ut ab teterno confticuit. Qu£e tamen omnia Tub jufta diftindione accipiendafunc. Si eum Barbaro hofte res ftt, qui nos omnes in Tervitutem & ad cultus itiperftitiofos,&fideinoftra?adverfantes,- petit: quive* tam noftram Religionem mutare , Paganismum, Saracenicam luem , aut damnatos barefes invehere , & denique noftrum omniurn incernecionem intendit , rationis eft:, ut commuriem lalutem in paucorum manus acque irreparabile pretium non demus, Ted conjundi totis viribus pro patna , aris & focis ad t&crenaum usque fpiritum pugnemus, Noli cencare Dominum L—__ - ■ • N tuum j? 128 ARCANORilM STATUS tuum; cencacionem arguic condidum cercamen, nifiexcremane. cefticas &cercifiimainnocencium pernicies ex magnicudine hofti- um moralicer asftimanda minus malum apprehendendumjubeat. Sednon verfamur femper in canco difcrimine. Incerea vero, ve- rius eft bellum geri debere femper, quoad fieri poceft, cummi- nori cam periculo, quam damno. Multis modis vincicur hoftis ferro, farne, cundacione, aliisque modis, qui non cam aforcu- nae favoribus dependenc, quam ab induftria, arce, ingenio, ex- periencia, confilio, quibus regularicer affiftic providencia; divina? auxilium. 6. Ejusmodi non cam forcis cencamina, quam avercendo- rum majorum malorum conamina,nunquam fummam rei, feu univerforum falucem comprehendanc. Sicuc enim ejusmodi con- dida cercamina,parcicularia func, ica alios forciri nondebentef- fedus, quam parciculares; vel finiendi belli, vel reddendseUr- bis auc Provinci^, vel obfidionis folvends, vel Heredicacis acci- pienda? &c. &c. In ejusmodi non cencacur DEUS, nifi omni bello DEUM cencari veliš: ficuc enim dubius eft fucceftus privaci con- flidus} ica omnium Sapiencum calculo maxime ambiguus eft omnis evencus Belli. Si Jufticiam caufe, forcuna, id eft, favor divinus proiequacur benignius, cancundem obcingecinconflift a privaco Reipublica; causa, quaminformalipraeliocumcocoexer- cicus: Imrao qui conflidum privacum offerc, auc ulcro ampl e ' dicur, quo paucis occifis, plurimis parcacur , hoc ipfum indi* cium eft caufae bona;, qu^ a coelo merecur procegi. 7 . Interim adverfance Belli alea nemo forcunam accufec ream > nemo injuftam dicac, nifi DEUM injuftum velic. JuftuseftU 0 ' minus, & jufta func judiciaejus; licec nobis occulca. Magnu ^ 1 cerce dodiftimi Scoci arcanum eft: Deo non jubente,fed perffld' tente, maxima bona, bominibusmaxime indignis,Fortuna terM' re largitur. Scic ipfa quid agic quid permiccic DEUS, nemo e confiliarius ejus. Quod egococum nomineO rdinationis divi 11 ab dacori fupplica> ne rurfus auferac, quam dcdic ipfe. Cap. XVI De Seditione militari. I. M Aceriam hanc Tacicus dignifllmam racus, quam libro pri- mo Annalium per mulca capica diffuse exponerec. Ejus lequar mechodum, veluci in ucraque facile Principis, Hiftoria ScPoliticd. Rem olim apud Romanas legiones geftara, & a canco viro fcripcis digeftam, non difficileeric ad pradenciaappli- care. Caufas icaque mulcifarias feditionum milicarium adducic, Primo communes ,ujitatas , folitas , & ferme , uc ille exiftimac, folemnes : quales func, cupido novandi, libido pnedandi, info- lencia obfequendi, ccedium & dedignacio disciplina?. Secundo, Caufas peculiares, qu maledici Principibus, Ducibus infenfi, tandem conjura- bantj&deterrimum quemqueinfedidonisfoedusvocabanc, Vi- bulenus extrcme hypocrica incendic fletus &c pečtus, acque os manibus verberavit,& mox praeceps fingulorum pedibus advo- lutuseft.ut omni vecordia? apparatuturbammilicareminfuriaret, Quintam caufam conficiunc varit Pr fuis vidoriis augeri Rempublicam, in fuum cognomen adfcifci Imperatores , mira quadam Sc confundendi omnia cupidicate, novum Ducem, novum Statum, novam qua:rebant Rempubli¬ cam. Quin etiam aufi funt minari dacuros Senacui, daturosPrin¬ cipi leges, modum fiipendii, finem militia;, fibi ipfi confiifuere conati funt. Mox carcere effrado, defertores belliacrerumca* pitalium damnatos, fibi mifcuere: Jus hoc ante, nec TribuniSj nec caftrorum Prafiedis permiflum : Vigilias,fiationes,&fit] ua5 alia praTens ufus iudixerac, ipfi partiebantur. Ex hinc in Cen- turiones favitum vecuftiflimam milicaribusodiismaceriem, viendiprincipium. Eosigitur difiridisgladiisinvadunt, fexaged fingulos, ut numerum centurionum adaquarent. Tum lania- tos convulfosque param exanimes ante vallum,aut in Rhenuna projiciunt. Pofi hac ad diripiendos proxirhos vicos Sc munici' pia, (velut praruptis aggeribus immodicus torrčns) prorupere,^ circumjeda quarque fine metu,fine modo populati funt. Ipfijrp Germanicum e domo Cafarum , Principem Sc caput feditionis quarebaot> cum illi ulcro Imperium offerrenc. CA P UT XVI. 7. Nec aliter a fediciofis apud Pannonicas Legrories ačtum* pacracumque. lili enim cum populabundi in proxima muni- cipia excurrerent,ac a Cencurionibus retinerentur, vel amove- rcntur, perfri&a fronte infidentes pratda; centuriones irrifu, Sz contumeliis.podremo verberibus infe£lati:Rufuvitque animu ignobile Vulgus: Jamquefaces & faxa volani , furor armd miniftrat: Tum pietate gravem, ac meritis , fi forte virum, quem ConJpexere,filent ; arrebiisgue auribm adjlant. : i36 TRA CTATUS DE ART E BELL 1 CA Egregie prsftitere hoc in prstka tam Germanica , quam Pannonica fedicione( ut difFuse Tacicus refert,) Germanicus ipfe Dux & Csfar, & a Tiberio milTus Drufus. Ule milices alIoque- batur audoricate & eloquenda, & quia omnibus gratus erat, audiebatur patientius. Mifcebat gravirati moderationem, do- lori miferationem, irs benevolenciam, conqueftioni excufatio- nem , fpei metum , gloris dedecus ; ficque feditioforum ani- mos penetrabar, convincebac, micigabac ; eciam immutabac, adeo, ut confcienda fceleris jam trepidarent ad confpedum Ca?- faris. Drufus vero nobilitate ingenita fenfim fe communica- bac obftinacis : monltrabac Epiftolam Tiberii, incufabat flagi- tia,probabat poenitendam, tencabac,quos idoneos rebatur.cir* cumibac centoria, inferebac fe cuftodiis porcarum , magts fpe, quam metu, non minis, non vi, fed clementia hortabatur eo efFedu,.uc jam diverfis animorum motibus inter fe colludaren- cur feditiofl,jamque paverent,mox clamarenc,iterum quiefce- renc ; & ad fuppiiciorum patientiam fefe fubmitterent, 11. Secundum remedium efb indulgentia , fhpendiorum folutio.icem largitiones, promiffiones &prsmia ad difciplinam> priftinumque obfequium redeuntium. Sdpendiorum folutio aequa eft, & maximum Ferme fedidonum remedium, ac leva- men. Solutus miles, non facile excutit difciplinam, faeilis eft inobfequium, & laboris tolerantior. Spe ftipendiis magis, qu an:, gloris ducitur ; illius amittendi metu impellitur in conftancius obfequium, fidemque firmiorem. Omnes prope militares fe* didones, vel ex numerata pecunia,vel hujus habends fecurita- te confeflim exdnds funt. Duobus ab hinc feculis, centuni> decem& odo fub AuftriacisPrincipibus numero militares fedi- tiones leves, & graviffimas aliquas ; fed omnes comperio fti' pendiis exhibitis quam primum finitas. Stipendiorum longi° 1 diiatio duplex in Republicd confcifcit m dum, nimirum, quodp’ la dijficilius femel reddi , &T>ix curn difcrimine pojfint. Vel eni« 1 inde feditiones militares oriuntur, vel opdmi progreflus fldun- Eur. Experd primum olim in Belgio, nune experimur akeruffl CA PIIT XVI «7 in Italia. Quoadre3iqua vero, promiffiones videlicet,pr£emia largitiones, prtefertim vero conniventiam in fcditioforum po- ftulacis, advertendum effc ad Taciti arcanum dicends : JEqw in ancipitifore Rempublicmjm nibil militi, feu omnia concederen- tur. Non itaque omne indulgendum ■, Preces ad principem remittendas : (Prtetextus ifteDrufo fuic Arbitrii Imperatorji & Senatorii , quo profuia perentes fufpendac,)(pes danda : aut fi ad promifla cogeris, cum cempore neganda, irritanda: aliasin- folentiam concrahenc feditiofi, & tu ribi geminabis pericula.ne amplius majora petanc, fed audeanc. In fufpicionem craxicGer- manicum (alias de fuppreffa feditione oprime meri cum,) Tibe- rius Augufti Succeffor : Isgaudebac oppreflam feditionem ,fed quod largiendis pecuniis & miffione feftinata favorem milicum queefivinfet ; bellica quoque Germanici gloria angebacur. Nam quarta decumanis pecunia, 5e miflfio, quamvis non flagitanti- bus oblata fuic. Audaciores redduntur,fi fe mecui, Ducesque fibi cedere videanc. Hinc cum Bltefi filium adTiberium mitri, qui poftulata feditiofbrum exponeret, vidiilet, iilico coeperac fuperbire mileš, aic Tacitus, quod filius Legati Orator publica: caufe fatis oftenderet, neceffitace exprefla, qua; per modeftiam non obtinuifFencr 12 . Tertium remedium efl,Venia fupplicibus &poeniten- tibus oblata. Illis facile ignofcendum, qui non perfeverare, fed ab errato fe revocare moliuntur.Leones proftratis parcunt. Ma- gnus in hoc Theodofius, qui beneficium fe putabat accepifle, dum rogaretur ignofcere : & tune propior erac Venia;, cum fuiffet commotio major iracundice : & optabatur in eo, quod timebatur in aliis. Uc irafcerecur, hoc erat remedium reorum, qui cum haberet fupra omnes poteftatem, quafi parens poftu- lari malebatj, quam quafi Princeps punire. Quod maxime cir- caeos obfervarc expediec, qui vel in feditionem indudi, velfa. me &inopia compulfi, vel a fuis centurionibus innocencer aftli- di, vel male habiti fuere. Cteterum cum contumacibus ita agendum, uc Plato dixic: S Qui . 138 TRACTATUS DE ARTE BELL1CA Qui [editionm mouerit , moriatur ; qui Jedaverit, premim ferat. Mifereri enim oportet Juftorum, non improborum. Ju- ftinianus Byzantinam feditioncm, quae incer graviffimas legicur, fublatis Aucoribus Hypacio, & Pompejo , trucidadsque trigin. £a millibus feditioforum, vix extrinxic. Exafperato, & jam Ja¬ te diffufo feditionis incendio, faepe Venia offerri non poceft,ex metu, ne non acceptaretur a contumacibus : incerim fenfim deflagrante jam ftdicione, utiliter a Principe Generalis 'Veniaffl deliftorum perpetua obliuio promittitur. Si enim fediciofi ve- niam conlecuti fuerinc, pcenicentia atque pudore addudi; non modo, non audebunc, Principi a quo clementiam acoeperunc, inferre injuriam, fed etiam plerumque Veniam obcendam re- munerabuntur fide, quam hadenus majore. 13. Quartum remedium eftDiffociatio,& confufe multi- tudinis Divifio. Ita Romani fecerunc, cum leditiofos inter fe fufpedos redderenc,concitarencque;Tirones vero a VeceranniS) legionem aLegione diflociarenc : Ec Mansfeldius Anno 1^85». in Belgio, cum inter Hifpanos prima, & fuprema Legio, Leviana di- da, in apercam feditionem abires 5 illico oranem operam ad* fiibuit,neBabadilIiana & Mauriquina,quamvisparcaufa omniuro dlet,, illi jungeretur 3 immo quantocius turbidis Levianorum confiliis fubduceretur, quod egregie praeftitum fuic ab Emanue¬ le Vega & Didaco Avila; alias proximus periculo eracMansfd- dius cum toto Regio exercitu, cujus ferme dimidium h« c« 5 Legiones confecere. Audacia enim omnis aceedic fedicioni numeri & multitudinis fiducia. Ideo Tacitus tellatur in Ger- manica &Pannonica feditionej quoties fediciofi oculos ad mul' titudinem Fetuliffent,toties cruculencis vocibus ftrepebanc; rut' fum vifo Caefare crepidabant. Cur enim innumeri paucos p 3 ' vefcerenc ? exiftimabanc. Plnrimurrfautem fuccedec, fi Capa' fiones & AucoresSedicionis vel collas, vel tibi quomodo devifl' cia*. Mox latebras quteric vulgus, ubi dudore deficit E m or- tuum collabicur cadaver fine capite. Frequentidrcs adhuc to- rent feditioaes-, fr lemper Dux praefto ellee, Unde Tribuni Le- CAFUT XVI J J1 gionum , fi qui turbulenci vel fediciofi fine officiales inLegione, eos prudenci confilio fegregent a caftris, ad agendum aliquid» quod illis videacur optabiie : aut cafteila urbesque depurenc muniendas, acque tuendas, canta tamen cautela, uc cura abji- ciantur , exiftiment fe ad raajora elečlos. Nunquam ad con« tumaciam pari confenfu prorumpic mulcicudo, Ted plerumque incitantur ab aliquibus , qui Viciorum, feelerumque impuni- tatem fperant peccare cura plurimis, Ideo pofi pradidiam fe« ditionem, teftaturTacicus, Veteranos, haud muko poft, inRhar- tiam miflos fuifie, fpecie defendenda3 Provinci#, ob immiuenre« Suevos. 14 - Quintum remedium eft: Diverfio miiicis ; vel in hy- Berna, vel in hoftem producendo : Ted magis hoc, quam illud. Poftquam enim feditiolbs pudor & rriecus invafic , ipfi non aliud malorum levamentum credunc,quam fi lmquerenc caftra infaufia temerataque, & foluci piaculo fuis quisque hybernis redderentur. Tacicus ipfe referc, pofi: (opicam PannonicamSc Germanicam milieum feditionem, truces cum animos duarum Legionum cupido involaverac eundi in hoftem, piaculum fu« roris : nec aliter polfe placari commilitonum manes rebancur, quam fi pettoribus impiis honefta vulnera accepifient. Aded pudet fceleris, poftquam pacracum eft. Ejusmodi curbidos ho- mines a caftris divertendi prima fic cura belli Ducis,exemplo Alexandri Parmenfis : cui cum primum Levians Legionis,qua; fuper ter mille milicandum fub fignis numerabat, feditio in- notefceret ; diflblvendam, Sc a caftris procul removendam fi- bi propofuit contumacem Legionem ; fic ut militibus ejus alii$ S;i . acla alid difpartitis, tumuleuandi confidenciam, qu# in confenfu fe-part.i. fe una refpiciencium inerac, opporcune fuberaheret. Id vero, I0 * ut & motu quam minimo peragerec, quafi expedicionem ali- quam inFlandriam meditarecur, feftinacis literis Lev# Tribuno Legionis mandat, quam primum Legionem navibus impofi- tam Namurcum deporteti inde apud Tiletum fupprimendam, S 2 quod I 4 0 T RACTATUS DE ARTE BELL1CA quod & faftum magnodolore antiquiflim£e & mericiffirnseLe- gionis, fedlonge majore exemplo inpofteros. 15. SextumSeditionis militaris remedium validius noneft, quamPraTeatia magnanimi&: impercerriti Ducis,qui lingua,te¬ lo, autoricate pollec, quorum quteque contumaciam quam- cunque frangunt, abfl:errent,&; amicos reddunc attonitos. Pro- fečlo, fi Hifpano Commencario credimus, affirmare non dubi- tabimus : Nullum ex retro omni antiquitate facile dari, qui militarem feditionem aggreflione unquam audaciore compref* feric quam Alexander Dux Parmenfis Anno 1^82. Is, cum per- cepiilet Germanos in caftris ad Abdenardam Seditione raoveri, duplex exigentes ftipendium , ut erac equo infidens, illuc cum strada cquicum advolans Magiftro, videt nihil pacata ad Ducis fupre- mi P r ®^ enc ^ arn l e gi° ne > inter minas ftrepicusque & concuffio- ° nes armorum, duos miiices raptum ex manu figniferi vexillum ad terram affigere : 6c haftatos in fronte agminis, obverfis in accedentem cufpidibus , vim parare. Enim vero ira fuccenfus AIexander( ita fcribit Belgii Hiftoricus,) incitato equo, primas haftas gladio fubmovens,atque agmenaperiens,terroretpq uC ^ plagas ingerens, ad flgniferum penetrat : vicinumque ibi mi- licem e collari arreptum tračlumque extra agmen afporcat, a £ fufpcnai illico jubet. Tum advocato ad le L egionis Tribuno« e lingulis centuriis binos milites culpa; propiores exigit, omni¬ bus eodem loco in furcas ačlis,lpe&ante nec hifcere ausa Ger- manorum legione; Admirandum,me caftor,magis quam immt- candum exemplum ,nifi ita fciviflet fibi a rcfiduo exercituprač- fidio efle. Stupebant, ha?rebantque attoniti totius exercitus Proceres ad tantum Ducis animum contra tot armacorum vires. Sic feditio unius magnanimicate fopita diuturnm omnium me- morite inhatfic, ut merico obfervatum lic, ab inde nullam am- plius feditionem in exercitu Regio exortam fuilTe. 16 . Septimum Seditiorum milicarium indigitat remcdiu^ ftepe memoratusTacitus,ubi aic>pofl:Germanicaruna&Pannq* nicarum Legionum compreflam feditionem, Au&ores illius Vi- bule* I4t CA P UT XVII bulenum & Pefcennium incerfeftos, & prcecipuos quosque cur- batorcs conquificos, tradicosquc fuifle ad condignum fuppli- cium. Quorum fuppliciis gaudebanc plane miles prius fedicio- fus, canquam femec abfolverec : Immd permifla Vulgo licen- tia atque ulrio, & farietas. Verum nova clades magis erac,quam Medicina, ubi in toc promifcue fcevitum fuic. Decimatio olim Sc nunc in ufu fuic, led quia ilia fortuica magis quam eerca; fcepe infonces fontium culpam luerunc. Ad Autores potius poe- na redeac, quos etiam vulgus fedata fedicione abominacur. In univerfos & indifcriminacim ftevire idem eft, quam velle homi- nes deleče, non fcelus. In paucis ftepe , omnium emendacio eft : Igicur poena ad paucos extendatur , ut tenor & emendatio ad omnes perveniat. Cap. XVII. Belli Ducis dote s. I* M Agna res eft beiiitotiusefte,fivcDucem,ftveImpcratorem cujus nimirum fidei&cura: Rex& Regnum.Urbes & po- pulus, Sccotius concredicur Reipublics gloria & falus, lan- .. c$ Poreftacis inGgnia , non minores in ilia exigunc doces, aut pauciora encomia. Sequor imprimis Onofandrum Strategicum grčeča quidem lingua, non fide Aucorem. Vulc ifte belli Ducem caftum, fobrium, Sc uno verbo temperantem, ex Romani Con- fulis mence, uc nimirum impcraturus aliis, ipfe fibi primus im- peret, refrenetque libidines , voluptatum exadus ofor, ince- gerque mence Sc corpore, & cunc incipic aliis imperare , cum ipfe dedecori, Sc curpicudini obcemperare defieric. Ex vefano Cleopacrce amore terciam mundi parcem cum defperata vica amific Anconius. Quancas ex inremperantia Urbes prolapfa;! quoc Heroes efeminati ! quoc Regibus perduelles ! quocPa- S g tria? i 4 a 7RAC TATU S DE ARTE BELLI C A triee proditores ! quoc a fidei Apoftacce ! non refero, quia pa- lam funt. Unus interim ex omnibus, CaTar, ad occupandum Orbis Imperium, Romanam videlicec Rempublicam,ydčn«5 ac- cefiit. No ehguentia & labor. Quce cria omnes cs- teras Ducis qualitates prtecellere debenc. Incellečlus quippe perfpicacicate fua refolvic dubia, aggreditur difiicilia, & omm profpicic difcrimini. Infperaca enim fa-pius accidunc, qu 2 m quae fperancur. Ideo tumulcuarium quandoque confilium ex- pedic, & e re naca confulere non Temper decerrimum , Tea fe- pe dexcerrimum habecur. Cogitatio Ducis infiar avorumque imagines, peculiari propriaque vircutegloriamlaU' demque meretur, is omnium exopcacur vocis, omnium cele* bratur vocibus. Apud gentes aliquas eciam feclusa nobilitate attendicur facinorum claricudo & farna, ucTurcis mos inolevic, inmu« era diftributione non eos, qui Nobilitate alios fuperanc, fed qui r° r titudine & experientia rei Bellicae aliis pr*ftanc, ad fupc efTia5 Belli Praefečluras evehendi. Adeo folus Magiftracus fivenuinu* publieum illos facic Nobiles. Tranfeac hoc apud Turcas> u 1 nullaNobilicas eft, fed omnes mancipia: &Chriftianorum»fi 11S ’ CAFUT XVIII H 5 fi fidem renegenr,plerumque obveniuntprimte Prahečlura?. Ne¬ mo tamen prudens id Chriftianis Monarchis fuaferic, quorum fuccedanea Sc longa per ftirpes ferie progeniti Nobiles & Iilu- ftres viri meruere tam Patrum merito, quam virtute propria a fuis Prineipibus cum diftindione adlimari, foveri, e vehi. Na¬ tura quippe ipfa paflim ceha tur: Fcctum non facile degenerare a fuoprincipio. Et nos ferme fupponimus: Fortes nafti Fortibus, Si vircutem habitualiter mifceri claricudini fanguinis. Paucis com- prehendo fuperiora omnia: InfupremoBelli Prtefefto confluere debenc dotes plane non communes,A4agnanimicasnimirum Ale- xandri, generofitas Themiftoclis, fagacitas Annibalis,affabilitas Pyrrhi, folertia Sercorii, modeftia Scipionis, forticudo Ajacis, For¬ tuna Csefaris: Sit ille indefeffus, ut Agetilaus: fic providus,ut Au- guftus: fic fuis carus, ut Germanicus: fit eIoquens, ut Epaminon- das: fitinvifluSjUtAlcides: ficingeniofus,utUlylFes. Magnahsc funt, Ted ferme neceffaria illi.cujushumeris incumbitRegumfive Autoritas, fiveconcemptus; Regnorumfive felicicas, fiveruina; Univerforum five Salus, five perdicio. Cap. XVIII. Rejlexiones Princip'■s circa Belli Bučem m capite . i. D Are ingratum militi Belli Ducem tantundemXenophontivi- detur, quam fibi domefticos confcifcere hoftes, totque in fuum caput inimicos legerc, quot Ducem odere. Invitis nemo voto imperat. Odium Ducisnocec commodis Imperancium. 2. Certo exiftiment Principes fortunam nulli unquam com- promifilTe de eventu beliš, manet ifte dubius tamdiu, quamdiu fors propitia, vel finifira • e finu fuo non efFundit vel clades, vel vi&orias. Bellorum eventus omnium aftionum humanarum in- T cer- i4<$ TRACTA1 US DE ARTE BELLICA certiiTimi funt, Bellumvarium , anceps, atrox his, rurfus iliis exiciabile, dixit Tacicus. Belli momenta Ducis quidem virtute, fed primicus Forcunce (quam nos Numinis Providentiam intel- ligimus) felicitace &ordinatione conftant. Videturplerumque accidere,uc bella času potius,quam cercoDucum arbitrio, con- filio, aut dučiu conficiantur : interim ignavi* hoc axiomanon meretur felices fucceflus. Quia Caufa prima regulariter fe ac- commodac caufis fecundis; Dii quippe laboribusornnia uendunt. Ducum periciam, vigilantiam, dexcericatem, retta confilia, bo- nam caufam femper excipic ferenicas forcun^ > abhorret autem ignaviam, ftupiditacem, temerarios conacus, temulacioues,Gura peffimo Belli eventu. 3 . Turpe Navarcho forec clavum navigii cedere imperico: turpius Regnanti točam Belli molem commictereDuci,quinun- q,uam hoftem expercus,nec Mavorcisincommoda tulit,necftra- tegemata novic, nec ftrinxit acinacem unquam pro ialute puhlica. 4 . Deleftus hujus non facilis: quia paucos formavic natura forces,raros educavitars prudentes line metu, glorioibsfinefaftu, generofos fine temcritace, callidos fine fraude &c dolo, acceptos omnibus fine metu perfidi^, felices fine temulatione, & in fubi' taneis motibus conftances, & impavidos. Rari mihi funt tales Belli Duces, & ideo rarior eorum bonus deleUus. Arduum cft invenire Antagoniftam cujuscunquehoftiS) Antefignanum cotius difcrimims , univeriorum falucis, (pei & fortuns unicum Aclan- tem, aut Atlanti parem Alcrdem. Miferam vel in hoc Imperan- tium condicionem, quis non videac? lili cnimcum omnibus M' ficere non valeant, prafercim inre bellica, opus habentadjuton- feus j qui eorum vices aganc incerto plane exitu, ne quid illi nj' mium audeant libercatis amore, ne quidmachinenturpoteftati9 occafione, ne mulcitudo ab iliis cupit gubernari cumRegnanU« contemptu. Ejusmodi viros, curn non femper tulere patri* cu- »se, cogitur aiiquando fibi quarere Vicarios in alieno folo. Ve- rum quant* tune exclamationes Magnatum ! quanci ftrepuus Nobiiiuna 1 Ouam ferales voces fubditorum! Vi dim us priore/id ' 0 Frau- CJPUT XVIII H7 Franciam undequaque fedidose commocam a Principibus coro- naj Navarro &c Condteo propcer Lotharingum in capuc Belli eve- micatemque perpetuari velit, 5». Primje medebitur Emeritorum Belli Ducum praftitaobfe* quiapalam ja n ' cipe ex meritorum jeftimio data acquietaflet prjetendencis ani- mum. 10. Tri' CA P UT XVIII 14? 10. Triplici autemmercedeexfoIvuntur magnorum Ducum merita, vel honorificistitulis,promodonibus,Sc etiammatrimo- niis: vel aremagno, tam in capitali, quam interefle, Sc etiam an- nuis penfionibus; vel amplis dominiis, St ftatibus, St etiam feu- dis. 1 riplici hoc vinculo nuper fibi addixicDomus Aftriacage- nerofilTimum ex Anglia Ducem , & Sacri Imperii Principis titulo , Sc predofiffimis multisque millibus aftimatis donariis, St cefifione flatuum, didonumque,quas Eledtoris pa- truus in Bavaria five hareditatis, five appanagii nomine olim pof. fidebat. Htec St plura meruit Magnusfine exemplo Dux. 11. Duo primi modi non tam periculofi funt,quam tertius: ubi arcani iocd caveat Princeps: Ne domini a illa & ftatus in ed fmt Prouincid, ubi Jede s efl Belli , bellumque agitatremuneratus. Vincat enim ille, vel non: femper fufpedius erit, ne, fi vincat, Volupe illi veniat edam refiduopodundi; Vel.fi non vincat, ne accedat ad partes vi&oiis ex commodo fuarum didonum : ut Profper Sc Fabritius Columnafecerein Regno Neapolitano. Prte- valentibus enim Arragoniis uterque deferuit faflionemFrancia?, licet ab hoc DucatusSc ampliffima dominia in feudum accepif- fent. DifTimulandum quoque Principi eil cum Belli Duce non minus,quam cum proprio languine, edamin reb us iis, qua> pos* nam merentur, dummodo ille in fuo officio integer inculpata- que vita permaneat. Id ipfa facra pagina non improbat, ubi late defcribic Davidis difllmuladonem cum fuo primo belh pra:- fedo Joabo , licet is non mediocres commififlet infolentias, Sc plane publica homicidia perpetraflet. Verebatur enim Rex Da¬ vid, ne ofFenfus ille, quantumcunque juftas, ultum iretpoenas, qute in magnis viris femper injurite peflimo Imperantium fato proclamantur. 12. Altera caufaitidem eftin arbitrioPrincipum: Sufpicionl- mirum, qute indignum eftin Regnantevitium,aliquandotamen neceflarium , fed tune Sui curctm defenfionem redus dixeris. Sufpicio alias vilitatem denotat,a metu procedit qua’ritlatebras, a perto Marte nunquam prodit: interim cavet fibi, fecuritatem T 3 procu- Ifo TRACTATUS DE ARTE BELLICA procurac,& fineferro vincit, quod inccgris exercicibus vincere iaequirec. In maceria. ftatus facillime diffidunt Principes etiam fuis confidentiilimis; neque iri hoc errant, mfi decegant. Mater fecuritatis eft fufcipio, quam compredam camdiu teneat apud fe Princeps, camque necvulcu nec geftu, minus verbo,autque- rimonia proficeatur. doneč fufpečtum Belli Ducem ab exercitu amoveat. Agat, ut Domitianuscum Agricola, vei Tiberiuscum Germanico. Spe honorum majorum alliciat: prartextu confc- rendorum negodorum invicec: comprimat etiam exinopinato, fi periculum inelučtabile eft, uciTiberiusSejanum , utiFerdinan- dus Fridlandis Ducem, uti Philippus II. Egmondum aliosque: ,&quia hoc Arcanum non obfervavic alcer Philippus cunnDuce Brigantino, perdidit Regnum Luficaniar. 13. At contingit fa;pe numero , ut aliquando falfo reddan* tur apud fuos Principes fu{pe&iOptimiquique&fideiiffimiDu- ces 5 aftu non minus arcano, quam probabili. Annibalem in exem- plum pono:Is, ut Fabium BelliImperatorem, fuum Adverfarium Romanis fufpečtum faceret, juffit fuos, ne ulli parcerent agro» campo, aut praedio Romanorum Civium, excepto FabioMa«- mo, cujus, ne terram quidem contingere auderent. Tanta fu* fpicionis diffidenda:que caula in apertum difcrimen commifilfa Fabium,nifialia artefuftulillecfufpicionem male defeconceptana. Caveant in hoc Principes, nec ad quamcunquc adverfam aurani mox fuis diffidant fididimis : neque fibi umbras confingant cS Melancholico magis humore, quam vero & genuino veritatis amore. 14. Tertise caufe remedium ferme difficillimumeft: q u ’ ,s militari infolentia; modum, metamque facile ponet? quis co« 5 ' primet Ducem ovantem? Quis vičlorias fiftet, quarumparst til ' nima Principi (licec omnia Belli onera fuftineac)totaDuci,ej uS ' que Minidris defertur. Mifera profedto Principumj condin 0 ; Unde lucra expe nucances exercicus erexerinc, delperacam vičtoriam reduxen^ c ’ CAPUT XIX ifl Lffitus ad confpe&um Regis pugnat miles. Regius vulcus ab- fterrec improbos a malis confiliis. Ad fortia qua;que animan- tur Duces, cum laborum focium , forcisque ejusdem fubire di- fcrimeu videne fuum Imperancem. Ha;cdefiulpicionePrincipum adverfus fuos Belli Duces; Jam vero, ne feiftiillis fulpe&os red- dane, ad qune rumpatur ille ; vel colliquefcat velut gelu ad radios auri folares. Beatus belli Dux, qui poft aurum nou abiic. Quinto : Quidquid Glorij, quidquid Fortuna:, publica farna confecueus eft Dux belli, id tocum referat in Principem fuum folo refervato fibi encomio Jer vi inutilis. Hac ratione removebit a fe omnem fulpicionem, fi agnoverit fuum Impe- rantem efle principium omnium rerum gerendarum, Germa- nicus, cujus virtuti femper invidebac Tiberius, tanta per Ger- maniam egit,uc ex tot obtentis vičtoriis fibi tandem trophsum crigerec, fed cum hac modefta infcriptione : Exercitus'Tibeni poji fubaBas nationes ititer Rbenum & Albim monumentum boe Al ar ti & Jovi pofuit. Nec minimam quidem hic fui menrio- liem fecit Germanicus,fed in capiteTiberium ftatuit,cui omma vičtoriae obtentte merita, nihil fibi attribuic in cauiam primam redundant, omnium fecundarum caufarum momenta. Cap. XIX. Monita ad BeUi Ducem , pr fed & futura profpicere,&quidemacergo magis,quama fron¬ te. Noffe oportec non foluna vincere, fed Sc cedendi temp 0 ' CA P UT XVIII %n ra obfervare, Ad belii Imperatores Ipedat^uam fepe in bel- lis ex cafuum varietate confilia fine immucanda,& expendendo, apparatus ab inicio, quoad fieri potefi-, ad omnes cafus confi- liaque accommodanda. f. Confilium bonum praeftat omni robore: Confilium re- Kiciei. de fufceptum & deliberatum hoftesprs venit, inopinato oppri- in mir, vires corum diftrahit,occafionem commodte, magns fa» cilisque vidorite fuppeditac, Militum robur , velur remigum labor impellir navigium in portum, fed uti Navarchi ars &cy- nofura prtepollec remigum manui, ica belii Ducis mens provi- da j redumque confilium prte milicantium labore & robore palmam merecur gloria? militaris. Ideo nunquam confilia Du¬ cis exercitus judicio, fed exercitus, Ducis providentia regatur. Periclis exemplum veritatem hanc comprobat : Is bello pete- batur fexaginta armatorum Peloponnefiorum , & Bteotiorum miilibus : cum quibus confligere > vix ipfi e re vifum erat. Anhelabanc cives ad pugnam, indigneque ferebant hofiium populationes : afl verbis quidem eos Pericles mitigabac, non tantam arborum a:diumque jaduram efle, inquiens, quam ci- viumj fi congrederetur, fururum. Interea quemadmodum na- Vis redor, venco rnari ineumbente, omnibus rede curatis in- ftrudisque armamentis arte fua ucitur, valere ju/fis eorum,qui navi vehuncur ; ita Pericles Urbe tum clausa, omnibusque lo¬ čiš prcefidio firmatis,non audicopopulo fua confilia fecucus eft, parvi faciens obtredationem, ind.ignationesque civium. Enim vero & ex amicis muki precibus eum urgebanr, inimici minis, ac criminationibus terricabant, mulci cantilenis & dideriis im- perium ejus exagitabanc,mollitiem & proditionem objicientes. Verum his nil motus Pericles odia omnium toleravic, interim dam mifla inPeloponnefum centum navium c!afle,mox hofies diverdt, Sc a Patria bellum avercir,nec amiiTo unico cive , nec in dubium jada pralii alea. Alciora funt Ducum confilia,quam cujusque gregarii. A Duce regi deber populus, non Dux a po- pulo. Non tamen ideo aliena confilia improbo, auc rejicio, fed U 5 in ^8 TRACTAUIS DE ARTE BELL1CA Cardinal; in Duce maximum volo : non emendicacum , non coadum, non cuique manifeftum , fecretum magis,quam publicum, ra- doni congruum, forcicudini milicari innixum, proipero candera fucceflu omnium plaufu cxcipiendum. 6. Confilia bellica plurimum ab opportunitace redeobfer- vata depcndenc,dicencePychagora:///i,/n 7 »jrt»z rerum omnium contineri caufarn , fcilicec oportunitate . Unde fapiens bclliDux fagaciter bodem obfervare deber, an ejus Duces animis force diflideanc? an hodiš militem, viresque didradas auc fediciones habeac? an majora expedec fubfidia & auxiiia ? Tune opportu- aura eric aggredi, antequam Ducibus, five concordia,dveau- doritas, milici obfequium, & ex accedu novarum legionumfi- ducia redeac. Sic CaTar, podquam didiciflec Suevorum copias adventare, utRhenum trajicerent, prior progreflus eft , inque Ariovidum duxic exercicum , ne per conjundionem legionum bode inferior ipfe evaderec. Sic extemplo cum Carthaginenfi bus conflixit Scipio,cumfcirec,eosex mora Asdrubalis libinon dum praevalere, Quifcunque enim dbi prius praecavit,&: capta ta occafione hoftem opportune invadic, is plerumque votilu fic compos. In nečem & predam exponic exercicum,qui in u ti li cundacione optima agendi tempora confukando & delibe rando con fu m it. 7 . Plurimum vero conecur Dux, ut in principiodatim M ceflii felici quidpiam in hodem moliatur. Primi enim fuccc' fus, auc forcicudinem, auc crepidationem in animis omnium fcicanc. Quemadmodum primum Mobile, aic Cardinal^ & mandus, omnes reliquos Coelos trahic ; ita primus armoru 1 ’ fucceffus, nefcio, quam imprimit opinionem in animis p 3 * 0 adverde, uc jam fibi vidi videancur.auc fakem valdelabeta^ ti per duporem illum, quo fe denuo mecuunc vincendos. midium fadj,qui bene coepir,habec;primo annulo crabitm'^ ta catenaj prima adio Ti ve felix,five infelix,prodroma eit me omnium > quae fequuncur. . 8 . Ver um ,& illa haud exigua ed in Belli Duce prudenm CAPUT XIX. m impedimenca hofti ulcro permitcere, ut fumma rerum conftet> Richer. & hoftem potentiflimum carpere (quod Fabius docuic,) doneč M nift ’ £tquo Marte confligere licear. Sed penes caveat, ne unquam incompletas centurias, cohortes, aut legiones educat, k cer- tus fit de fuorum numero, fuasque cum hofte comparet vires, munimenta, rem tormentariam, campum, caftra & fubfiftendi tempus. Licet non tam numerus plurimum conficiat pugnam, quamvirtuspaucorum,nihilominusDuci fummopere profpici- endum,ut rufceptobellonunquamilli juftusdeftc excrcitus.Nam quodavarida fervare, &parere ftudec, certo certius hofti accedec-. Si aucem in paucitate conftituto necefle eft confligere centra magnam vim hoftium, tune aftu magis, quam viribus dimica, Ted quantum fas tamen eft,pugna abftine,ne incerto cafui fummara rerum committas. Interim veriftimum eft : Mulcos magnos exereieus a- minoribus aiiq-uando propter imperitiam Ducum, aliquando propter timiditatem multitudinis minus cxercitat», deletos fuifle. Nemo facile metuit, quo fe bene didicille con- Veger, fidit,Scin certamine bellorum exercitaca paucitas ad vičloriam promtior eft,quam ruralis mulcitudoultrd in c&'dcm fordorum expofita. Quam levi manu rocruftica bella Topita legi m us in Auftria, Hungaria&Bohoemia l Pluribus caftbus Tubjacet in- ^ondita multitudo plerumque efFrenis, minus ordinata,nec di- fciplina; militari allueta , ut a paueis fuperventa , aut mole fua perire, aut Tpe fruftraca terga vertere vidimus. Amentia autern non mediocris eft, eos adoriri vel perfequi, quos nequeVi tes fuos confervare , boftemque ex occulto maop petere & exi- nanire, quam jerrper aperto Al ar te dimicare. Metellus non ma- gis afflixit Sertorium, quam declinando pugnam ; immo ali- quando in excrcma deduxic : auc incercepto auc impedico com- meatu; aut abduda aqua, auc pracifis pabulis, auc feratis via- rum repagulis, vel, fi obledic a!iquam Urbem, confeffim obfi- dentem obfedic praclufa annona aliisque neceffiariis. Ec hoc pa¬ dlo magis attrivicMetellus Sertorium,quam fi iflum ilie bis vi' ciflec. Iflud antealiquoc annosGallis ceffic felicicer,& cum no- ftra maxima clade, licec infenfibilicer inflidit, expcrtus eft ad X Rhc- 1Š2 TRACTAlIIS DE ARTE BELL1CA Rhenum exercitus C^fareus a Duce Turrennio. Apud Sparta* nos longe plurimi fiebac vič^oria per artem adumque Ducis comparata, quam qua; connixa vi obtigiflec. Vix enim accide- re folec, ut non vičlorem etiam luorum drages afligar. Pluries, quamfccpe fic in bellis>quod adagio exprimicur cujusdamAno- nymi: ut 'vid or fleat , & vid us inkreat : id cd> ut bella fine pcena; tim v.dtori, quam violo. 12. Ad hoc bellandi ex occuko genus refert, hoc etiam Xenophon : Strategerna firategemate k derivat . qux, d non ^ ges k reguk funt, faltem erunt hortamina k duitus } ut * ČAPU T XIX fequantur belli moderatores rnulcum, vel modice, uc e re na- ta vifum fueric. 1$. Studium contradicendi raorbus e(l belli Ducum omnium maxime peculiaris : ii enim pleraque vera, aut vero proxima, falfa edam (dummodo noeenc) maxime ea, qute graca norunc Principi & populo fuadendo smulorum autoritacem commi- nuere, atque obfcurare connituntur.Et quis unquam belli Dux exercicio hoc five a&ive, five pafiive caruic ? percurre omni- no omnia Regna, omnes excrcicus, omnes obfidiones, omnia pr^lia > cunčtas hiftorias evolve, vix Ducem aliquem vel ab hac pefte immunem , vel ab hac calumnia non affečlum reperies. Nolo narracionem hanc ingredi, qus me Ionge diftraherec, odiumque mihi parerec ; fed fi tu ipfe Lečtor aliquid memini- fli omnium, qu$ legifti, vix tibi poterunc ignoti efie canti tam tui,quam mei cemporis Duces graves Sc fagaces,qui vel non in hoč iapidc offenderint, vel ofFenfi funt. Pcriculofifiima Torte gaudet res communis, ubi eorum Duces trahuntur in varias, easque differentes fentendas,magis voto asmulandi, quam co- operandi infalutem puhlicam. Re&a confilia ex rečtaradone, velur fonte omnis fapienda:,profluere debent, non ex temula- tione & invidia. Excentrici ifli Tunt,qui valide turbane & con- fundunc fphajram Reipublics. Neque enim favet cuique defoc- tuna(ut obfervat Cardinalis Richelius, ) quemadmodum Pifa- nis olim repudiato Archi-Epifcopi Mediolancnfis confilio-, qui bellum in Florentinos fumendum fuadebat, dum Francifcus Gambacuftius demonftraret : Archi-Epifcopum illos bello im- plicare , non ex aliqua Tpe utilitatis, Ted ex odio in Florentinos, quo flagrabac. 14. Alexandri xVlagni temuladonem Ducibus Tuadeo : is vifoAchillis Tepulchro,collacrymaH coepit (ludio olori Sc hanc declinabis, Jiconftanter rvirtuti & glorij Jludueris. ij. Caftar in commentario de bcllo Gallico inter arcana fus artis etiam hoc reponic: ut per Provinciam alienam tranficurus Anguftias occupet omnes , nibilque k ter go relinqnat. Unde dein- ceps gloriabatur, quod in expeditione fua inGalliam poft modi- fcum faftidii Tervannam dcditione accepifl’et,ne a tergo ullum fibi infenfum hoftem haberec. Caput rerum petere gloriofum quid-em eft, fed non. minus periculofum , diftraftum hinc inde in munimentis hoftem poft fe habere. Id todus exercicus di- fcrimine Se ruina ante aliquot annos expertuseft TurcarumVe- firius,redux abinfaufta obfidione Viennenft. Idem tulit, Guic- cardino tefte, Carolus. VIIL inexpeditione Italicar ubi fubigetc neglexerat ea loca» q.uae tam in tranfitu , quam reditu mul tura focefiebant negotii. Prim um oceupanda veniant limitanea clau- ftra; deinde communicationis linea disjungenda,levicresllrhes in fidem accipienda?, populares exarmandi, munimentisnondum expugnatis tollendus commeatus, & omnis prtecludendusadicus & exitus* His prsmiftis »tandem propido Marte petendum ca¬ put rerum, non fecus. 1 6. Impugnat opinionem bane Cardinafis Kichelius exThu- eyd'ide, qui velut arcanum magnum mihcaris dilliplina? aileve- rabat efle : St extemplo obruatur prmarium Promnci£ oj)pi m dum.CiijusjaUuram fequuntur c £ ter a, Exemplaq uidem in utram- que partem non defuntSe ego non improbo, fi uno impecu & anrequam a feaddefenfionem accingant.heftcsobruatur,Seoccu- petur caput Provmcia-nullo daco iliis fereeolligendi ampiius tena- pore, aut occalione. 17. Hoc etiam inter arcanum practpuum fk cuique Be** 1 Imperatori : Ne quidpim bofti induligeat: n ec horam, necmo- mentum. Quarstumcunqueparvum cxiguumquefit, licec, q u0 bofti concedis incompendium , maximum eric rerum tuaruna difpendium, Se momeneum neglečli m vixlongo,auc tcmpore> autlabore reparaadum* JPraeftacpratvenientem in tucoq> jarr ? __ CAPU T XIX__ _i£f rci benegerend«occaftone atnifta bdi*pratrabere£aftidium, Plus opis momentum adferc cemporis, quam ulla polica Ducisindu- ftria militumque labor. Nullus tam fidus camque diligens /ir Duci confiliarius, quam tempus & occafio j nunquam errabir,. fi cx horum didamine aget. Tempus & occafro dominantur in cundis rebus humanis , fed maxime in bellicis. Si Pyrrbus Spartam eadem node invafiffet, cuj>us poftridie facultacem fibi ademptam fruftra lugebac. Concra C. Domicius* cum ad Tri. bunorum horramina negaflec cum hofte confeftim conffigere,- iliudidentideiTi afierebat;tempus fibi nonfufficereadhoc,uccor millibus trucidatis ac direptis impedimentis , in eaftra cum fuo militereverfurus, fua curaret corpora: Sed hocfe poftridie tem- peftivefadurum, dixit. Ac pofterodiecorcgreffusquinquagin- ca milita tfucidavir. Dux ftrenuus non dubitavit de vidoria r ipatium modo remporis gerendte rcreligebac. Adebmaximum eft, uc belli Imperaroresopporcunitatem extempore, & occafio- nem ex circumftantiis cognofcanc, valeantque, vela illue fledei e, ubi fecuritas poreum cener. ig. Si Anmbal inftitiftec Romanis a clade Cannenfi turbatis,. nec ex parta. vidoriaiotiu-m, led ejus frudus potius collegilTer, ad incitas plane redegifiec Romanum Imperium, quod ex clade iba jamram nutabac. Cafar fuo exemplo in tora vira fua , Duces edocuit omnes s ur una vidoria fibi nunquam la tis fadum exi- ftiment, nec in pcrfequendo hasfitent , fed audentius (rebus tamen in caropo, ad farcinas r in munimentis- ex vidoria occu- patis,. aliisque bene difpoficis, non fecus) Temper infiftanc, do¬ neč extaminacum videanc hoftemaut fubadum. Non eadtm femper cempora> nec eadem forruna eft: refpirare permitti non deber hofti$> fed deleri aut fubigi; ne fortunse versa alea vidus infultet vidorii. lina alterave parta vidoria non' ftatim diftol- venduserercirus,‘Stepe ultima Yi&oria extinxit primas, frnemque fcftcndic deteriorem accidifle principio. Omnis in bello pra> fumptio leeuritatis eft noverca. Uno faspe momento res. onfi- ciuntur magna?, aut pereunr. Unius jadura, alterius eft com- J?endium. Ovantes ex Romana clade Gallos tempeftivuaCamillii X $ adven- i64 TRACTATUS DE a RTE BELLICA advcncus disjecic ex inopinaco ,ficque populum liberavit afame» civcsa fervicuce, urbem ab excidio,daca a vidlis vi&oribus lege, lina Nčrdlingana vičtoria confumpfic omnem Suecorum glodam in Germania; cantumque fuic inde refticucum Ca?fari, quantum Suecus per triginca annos longo conatu, adjucus a Galliarcoro- na & cota proceftance Germania vix (quatumvis deindeexpace Monafterienfi deperdita) occupavcrac. Aliquando inopinacaau- dacia frangitopcimosprogreflus; fed cercius Belli Ducispruden* da refticuic res collapfas. Prudens Dux nunquam deferic cam* pum fuum,ucprardapodacur, velfugicivosulcumeac,quiaglo- riofius eft campo podri, quam incercainfcqui. Similiter, necfa- dle aggredicur aefperacum hoftem. Ncceflicas magnaMagiftra eftrerum infolicarum. SaciserancquindecimmilliaLocrenfium, uc cencum miliia Croconiatum c$derenc, quia auc moriendum idis,auc vincendum erat; neque alia, Juftino tefte, vi / vel cerreanc. Ad hoc nofle expedic, omni adulacione fubm° - quantum pugnacorum nunoerum hqftes habeanc* an m 3 ) 0 ' CA PIT T XIX. i*7 rem, an exercitatiorem, an magis armatum & provifum ? cui magis vidus abundetj aut deficiar: nam fames internus hoftis eft, & vincitfapius quam ferrum. Locaquoque, ubipralium commitcendum.obfervanda; utrum nobis,aut hofti commodiora: nam,fi equitatus pravalet, camposopta: Si pedeftris miles, loca quare angufta, paludola, impedica. Ipfa nacura hoftis penecran- da: an ferventior, an timidior, an cemericate magis, quam cau- tefis ucacur. Qua omnia in rem faciunc. 20. Maxime aurem delibera, an expediat pugnam cum ho* fte protrahi,an accelerari? incerdum enim fperac adverfariusex- pedicionem cito finiri poiTe : & fi dilaca fnerit, inlongum, auc penuriam patitur, aut defiderio duorum reverti debet ad pro~ pria, aut per fe diflolvitur. Tune fradi laboribus plurimi defe- runt, aliqui produnt, aliqui fe tradunt; Qiiia adverfis rebus ra- rior eft fides, & nudari incipit fenfim exercitus, qui copiofusad- veoerac. Cavendum ne dubitantem, aut formidantem exerci* tum ad pugnam aiiquam producas;ficutnequeexicinerelongo facigatum,impar enim condidoeft,laffum cumrequieto,fudan- ' rem cum alaeri, currentem cum eo, qui fteterit, fubire confli- dum. Ipfodie, quo pr^lium deftinatum,diligenter exploran* dum , quid fentianc Tribuni, quid Veterani, quid univerftm mi- lites? Fiducia vel formido ex vultu,exprivatiscolIoquiispatebit. Si Veterani, fi Tribuni & Centuriones metuant: magis pradio fuperfedendum fuadet Vegetius, quam dimicandum. Hora & dies multum in utramque partem faciunc. Ubi vero alea jam jada, ncc ullum pralii efFugium eft, tune multum Ducishorta- mina proderunt, fi vel hoftium ignaviam, vel Duciseorumim- peritiam , vel ab hofte jam fapius reportatas vidorias, veIRe- ligionis ftudium, vel bonacaufa jufticiam, vel inevitabile perb eulum omnium honoris T vita , patria, titubanti militi remon- ftraverit. Formidinem quoque lenies, fi antequam dimices, fre* quenter exercitum tuum eo collocaverismnde hoftis videri podit; nam qua ex ufu funt, non timerttur. Connicere, ut conferturus rnanurn,primumauxilium capiasexloco,qui tanto utilior judb cacur, iš& TRACTATUS DE ARTE BELLICA catur, quanto fuperior. In fubjedos vehementius cela defcen- dunt, & majore impecu obnicences pars alcior pellit. Pedices contra equites loca insqualia, montuofa > fcabrofa & paludofa qua’rant ,veluti certas renaoras irruenci equicacui. Planicies pe- dicacui facalis eft, uid agmine denib, dričto & ordinaco fe con* fervec adverfus equitatum. 21 . Ordinaturus aucem aciem de tribus provideacprius,aic Vegecius, de fole , pulvere 5c uento. Sol in facie vifum curbac, pulvis a fronte congcdus oculos implec & claudic , vencus con- trarius reddic ruis celiš,& hodium magis in te impellic. Igicur tria litec adverfa in condicuenda aciepod occipitiummilicisfun- to,& d deri podit, (potedautem fepe deri ex dexteritate Duri* & militis arte exercicaci) Adverfariorum impetunco faciem. 22. Plurimum ad Viftoriam conferc,uc leflidlmosdepedi- tibus & equicibus cura fuis Capicaneis habeac Duxpoft aciem in fubfidium prarparacos, alios circa cornua , alios circa rnedium, uc fieubi hodiš vehementius inddii, ne rumpacur aeies,provolenc fubito, &fuppleant loca:additaquevirtuteinimicorumaudaciam franganc. Quod d bellacorum copia non abundanc, melius erit Duci aciem breviorem indruere, dummodo in fubddiis coilo- čenčur plurimi. In conflftdu enim non tam mulcitudo,auc vir* tus imperica , quam ars & dexteritas folenc caufare vi&oriam« Exipdehoc obfervandum: uc,quocornuDuxpugnare volueric> eo forcidlmos & exercitatiflimos collocet, & omni pollibili mo¬ do caveac, ne facileimbecilliores in hodem pugnatum educat. Vi&oria etiam per paucos condcicur. Rupto aucem jam hode & in trepidacione fugee condituco,fubmictendi funt etiam imbe- cilliores in hodem, quiacunc dne periculo committuutur,&iH* de audaciores redduncur. 23 Pra’cipua vero cura & conatus dt Belli Duci, ut hode indruac aciem, muleum hocad Vičlori« fpem conferc,non fblum, quia cunc ex arbitrio, ut illiplacicum eft,cum nemo ob l' dat, indruic exercitura, fed etiam, quia hincaugeeur confiden tia milici, & hodiminuicur fiducia: fortiores enim videntur vc falcem CAPUT XIX, 169 Takem atftimantur provocances quam provocati: hoftes etiam turbantur prima fronte ex viša & lurgente concra fe ordinata acie. Parsautem magna vi&orite eft.turbare hoftem, antequam ftrin- gas ferrum, vel globum jacias. 24. Ad fummam Prudentiam Belli Ducis referc Cardinal« Richelius (urgence prtefercim neceftltace)in hoftem irruere,eum- que quterere, non expečtare , impetu denique inopinato frange- re; eoque magis, ubi vires inferiores fola vircuce ad vi&oriam Valent. Ica Ludovicus Badenlis ad limites Croacite (annecefli- tate adftri&us, an indudtus? non conftat)cum tribus Germano- rummillibus contraquindecimTurcarummilliacuminternecione ferme omnium pugnavic fortiter, 5 c gloriose vicic. Milici Tem¬ per plus animi ad invadendum, quam ad refiftendum. Quiag- greditur > ftuporem incucic adverfario, ex ftupore confulio fe- quicur, ex confufione fuga & clades. Ex prima trepidatione & fuga vix , nifi per forciftimos Duces, reftauratur acies. O portet tamen , aic CardinalisRichelius in minift.lib. 3. c. 19. adtalesca- fus Ducem eximio milite , timorisque experte,ej[e inftruUum>cum trepidantibus omnia refiftant: illi nihil unquam opera praftant, dum cordatus per omnia grajjatur. 25. Deinde quocunque incumbic hoftes fic Belli Dux cum T.umo prafens. Prtefentia quippe Ducis ingences addicanimos militi, quafi Tpiricus ille defluerec in membra fingula. Nullum in pugnas trepidatione conftantis Ducis ac forcifllmi militis offi- cium omitcat: Occurfet paventibus, retineat cedences. Ubi plu- rimus labor, unde aliqua Tpes, confilio , manu, voce inlignis, hofti terribilis Tuis confpicuus. In pugnaaliospudore& probris, mulcos laude & hortacu, omnes fpe promiflisque accendat. So- lertia Ducis non folum terrorem eximit animismiiicum, verum etiam commoda interpretatione cafuum & curbationum addic alacritatem. Num autem ipfe Belli Imperator pugneci Raro.aut nunquam. Ejus imperare eft, non pugnare. Ejus lapfu, qui in- ter pericula facilis eft, omnia protinus collabuncur. Cum Epami- nonda Duce Thebano procidic tota Respublica. Cafum Sci- Y pionem i 7 o TRACTA 1 US DE ARTE BELL 1 CA ' pionem cxcepit fuga Romanorum. Cun&a licec cadant, Fortu¬ na emenaare poteR; at prolapfo Duce.tantundem eR,acfiNa- varehus ex puppi mergatur in flu ubi neceRitas exigit. Nifam expugnaturus Alexander, cum videret milites deterreri fluminis,quod civitatem praterla- bitur, profunditate, exfiliic, O me omnium deterrimum ! exck- tnans; qui nature non didicerim; moxque clypeo pro fuberc in- nixus, primus tranavic. Fradis rebus violencior ultima virtus. Roma; moserar, ut equites, qui legicimum cempus militafTenc, equum ad forum micterenc, adDuum viros, quos Cenfores ap- pellabanc, ut commemoraris expeditionibus Sc Ducibus, fubqui* bus meruilTent, promeritis aut collaudarentur, autvituperaren- tur. , Itaque Pompejus, cum e Ret Conful, ipie equum ad Cen- ibres Gallium &Lentulum deduxit, quibus ex more percontan* tibus, an omnia militaria munia, obiiRet? Omnia, mquh,fubtnl Plut. i« brlperatore , fignificans, fe fic gefliRe Ducem, ut nihilo fecius ^pophth, omnes militis parces exafte pradtarec. Idem Sc Imperator bo¬ nus , Sc miles Rrenuus, qua laude nulla poteR Principi major contingere. 26. Unum fupereft commemorare, R Belli Duci conflig erc sum hoRe e re expedire non videatur , ut Repe evenire certuna eft, quibus modis tuto ab hoRibus recedere valeat ? Hic Vege*” ■ sium fequar, qui libro 3. de hoc diflinčle agit. Primum, ur nefciant milites , ided te recedere, quia oonfli' gere nolis, fed credant arte aliqua ideo exercitum revocari, ut boftis aiiieiacur adlocum prtelio commodioron. Recedendusu * ieinde CAP UT XIX. 171 deinde eft, ne hoftes fentiant: Ideo obtegere debencequices pc- ditatum, uc ifte fe fubducat,vel arciculatim incipientes aprimis, fingulas acies fubducenc, recroquc revocabunt, in gradu fuo ma~ nentibus reliquis, quos fenfim poftea ad illos jungent,quospri- mum fubduxerant. Secundo dormiencibus nodum Adverfariis receftus parandus eo filentio, ut ab hofte adverti non valeat, eaque recuritacc, UB fi hoftes orto Sole intellexerint, non facile pofllnc comprehen- dere abfcedentes. Prreterea leviš armatura prsmitti poterit ad colles, fub quos lubico totus revocandus exercitus: & fi hoftes infequi voluerint, a levi armatura,qua;ante occupaveratlocum, additis equitibus facile fundentur. Nihil enim periculofius ae- cidit,quam fi inconfulte infequentes,ab his, qui in fubfeflo fue- rint, vel qui ante fe paraverint, obferventur. Hoc proprieinfl- diarum tempus eft inimico ftruendarum, quia adverfus fugien- tes major audacia, & minorcura eft. Neceffarioautemamplior fecuritas, gravius folet habere diferimen. 27 . Porro, ficut in ipfo confličlu, vel hoftis crepidancis perfe- cutione, ita in receflu omni, ordines nunquam folvi, fed velur in acie compofiti recedere debenc. Aliud enim fuga eft, aliud receftus. Fuga cladem fequitur , aut ob metum incipit. Re¬ ceftus ante confličtum ex ratione, ex ftrategemate, ex illu- fione hoftis aut caufa melioris aucupandte occafionis fufeb pitur. Eximii in hoc funt Germani & Helvetii. Sane in me. morabili illa pugna ad Gallice oppidum Dreux, cum Condeus Hugonotorum Dux jam aciemillam, inqua militabant Helvetii, prima impreftione multum fregiflet, & difperfifiet; Helvetii ra¬ men ftričto ordine pedeque firmo fubftitere, hoftiumqueimper tum tamdiu fuftinuere , doneč fenfim coa&i pedetentim plena- que acie, femper eminus cominus pugnando, ad fuos referre gradum. Quod eo prteftitere animi robore, ut hoftium tefti- monio locum mutaffe, non cefiiffe , palam dicerentur. Nihil in bello tutius utiliusque eft, quam Ordines fervare, nihil contrat pejus Sc periculofius, quam folvere. Jz 58- Ono- 172 TRACTA1 US DE ARTE BELLICA 28. OnofanderStrategicus,ad belil Impcracorcm egregium plane arcanum capite 24.innuic : Familiares cumFamiliaribus , & notes cum notis ordine collocandos ejfe. Addo : Nationes cum nationibus. Vel uc olim Germanos per familias & propin- quitaces acies inftruxifl'e, reflacur Alexander ab Alexandro. Quod duplici caufa; innititur, quia non folum proximusproximo, ami- cus amico, focius focio in periculis promptius & fidelius affi- ftic, verum eriam acmulatione glorije prač aliis & ignocis fortius dimicanc, fataguntque illis prjeripere palmam cum fuac focieca- tis, propinquitacis auc nationis gloria, pracmiorumque fpe, uc hoc pado, Tacicus dixit: Difcretus labor fortes ignavosque di- ftingual, atque ipsd contentione decoris accendantur. Turma olim Thebanorum facra, ac invincibilis ferebatur, quia atnicis conftabat. 29. Quomodo autem falubriter a belli Imperatore manda¬ ta dari debeant, five figna tam ad conflidum , quam recelfum aliasque belli fundiones, defcribit Livius, & Paulum^Emiliutn in exemplum proponic : Paulus quippe Aiimilius, ut Ordine ac fine tumultu omnia in acie ad nutum imperiumque ipfius fic- rent,pro vidic. Ubi omnibus fimul pronuntiarecur,quid fieret, neque omnes exaudirenc incerto imperio accepto , alios abs (e adjicientes, plus eo, quod imperatum fic, alios minus facere. Clamores deinde diffonos oriri omnibus locis, & prius hoftes. quid pararetur, fcire. Placere igitur , Iribunum militum PA mipilo Legionis fecretum belli Ducis edere imperinm ; illuin $ dein fingulos proximo cuique in ordine centurioni dicere, quid opus facio fit : five a primis fignis ad novijfimum agmen, fiM ab extremis ad primos referendum fit. 30. Eandem rationem in danda Teflera obfervare oporte- bit, cui quoque aliudTignum addendum.noii vocale, led cor- poreum ; ut haftce inclinacione, alioque corporis vel armorum motu, uc coorto aliquando tumultu non folum pronuntiat# tefferte credunc milites (illam enim hoftes quoque audiendo ac- eipere poffent,) fed aliud adhuc cercitudinis habeanc fignuna,& qui- CAPUT XIX. m quidem ideo corporeum propter focios alienigenas, qui lin- guam non callent. 31. Clamor ante conflidum omnibus a condito Orbe gen- tibus Romanis, Germanis, Gracis, Parthis, Mediš, Judasis &c Barbaris pra;cipue, ufitatiffimus. Immo multte nationes ex cla- more judicabanc de pradii eventu. Ita teftaturLivius : Clamor indicium primum fuit, quo res inclinatura efl'et,excitatior ere- briorque ab hofte fublatus ; ab Pvomanis, diffonus impar, fie- gnis prodidit pavorem animorum ,clamori utiliter jungitur Tu- barum clangor, Tvmpsnorum fragor , equorum fremitus, ar- morumque flridor & collifio. SicScipio invafit Annibalem cla- rnante Romano milice, Scgladiis ad fcuta concrepance : ac ali- quando tanta vi & effedu, uc primus clamor atque impecus rem decrevcrit. VexilluminEcclefiaS. Dionyfii antiquicus con- fervatum, Gallis venerandum multoties contra hofies produ- dlum fidem fecit certte vi&oriae : hoc ufus eft Robertus con- tra Burgundum, Carolus CrafTus contra Henricum Imperatorem, Philippus II. concra Ottonem, Philippus VI. contra Anglos,Ca¬ rolus IX. contra Hugonotos, vario eventu. Regina Caftiliaelfa- bella fomenta circumvehebac fortitudinis , fpeciofifiimas ni- minim virgines, quas merces & pra;mia vičloribus cranr. Sino alia fuperflitiofa, prodigiofa, quibus obnoxia erac anciquitas. Quibus pramiffis aggreflio hoftis Iequitur: an autem htec fcrenda, vel inferenda, variant alii, nos ad ipfum belli Du- cem, qui ex rerum circumftantiis, occafione, tempore, milite, quidinhocfrangentirnagis expediet,prudenter concludet,deci- fionem remittimus. Interim Cyri confilium aut arcanum po- tius,perfuadet apud Alexandrum ab AIexandro : Ut,fiboftes ferocius (immltucfius (ut Galli & Turca; folent,) irvuerent, ta¬ ci ti milite s impetum excipiant : fi autem taciturni ejjent, clamo- re &flrepitu acies inuadant. Ardentem tamen in pradium mi- litem, continere vix fuadet ratio, fi cstera paria funt. Pharfa- licam pugnam non luifiet Pompejus,!] prior fecifiet in hoftem Y 3 impe- f 74 TRACTATUS DE ARTE BELL1CA icnpetum, quam fudinuidec quod ab hode ipfo JulioCcefare illius culpae impucacum fuic. 33. Qui multicudine& vircuce precedit >quadraca dimicec fronte. Qui imparem fe judicac, dexcro cornu fuo peliac fini- druin inimici. Qiii finidram a!am forcidimam habere fe noric, dexcram alam hodiš invadac. Qui habec exercicacidImos mi¬ lices, in ucroque cornu pradium audec incipere. Qui levem ar¬ maturam opcimam regic, ucramque alam hodiš invadac, feren- tariis ante mediam aciem confticucis. Qui nec numero milicum, nec vircute confidit,fi depugnaturus ed, de dexcra fua, finidram alam hodium pulfec, reliqais fuis in fimilitudinem veru porre- aut Magnanimi belli Ducis eft. Adverfa pro- bane fortitudinem,aeuunc prudenciam,& veram belli periciam com , ondrant. Varro Dux fuga Cannenfi clade elapfus aSe- riatu Romano fuic laudatus , eique grada; ada*, quod de Rei- publica ftacu non defperaflet, ut ejus force Collega. Germa- nicus pod: ncceptam cladem fuos folari folitus, milicem proprio are fublevabac : utque cladis memoriam etiam comitate leni- ret, circumire faucios, fada fingulorum extollere, vulnera in- tueri, alium fpe,alium gloria, cundos alloquio, cura & futuro pralio, quo ulturus cladem jam meditabatur, firmabat. An- nibal Dux erat primae fphara, qui utramque fortem bonam& malam fuperare, &ex clade ipsa audentius agere noverat. Seu vicit ; ferociter indabat vidiš. Seu vidus : ex modico inter- vallo indaurabat cum vidoribus certamen, ficque aut repetebat ab hode vincente vidoriam, aut reddebac dubiam, aut cruen- tam illi.finebat. Magna vis &potedas fortuna verlatur in bel- !o , fed majora operatur forticudo & virtus in belli Duce,quam, ut plurimum fortuna comitatur. 6 . In ter' catera optimum ed, ut belli Dux,fi pralium ad- verfum fecit, colligat reliquias & contineat fe, quantum fari poted, intra fuas munitiones aut cadra, aut experiatur, fi q ua ratione non nimium difficili, aut defperationi proxima queac recuperare amiflam gloriam,ruisque animum addat, curet,dii' ponat, invigilet, quemadmodum farpe fecere Annibal, Scipi°> Pompejus.Germanicus.utanimi rurfus erigantur eorum in vin- didam acceptas cladis. Siquidem multos vidoriofos exercitus una fola voce, vel falfa quadam lpecie,dum minime rebancur> ve! in fugam fuifle .onjedos; vel ex clade perpefl’a,in ultionefli fuifle animatos, ut dum vidi fuillentj vidores extiterint, cona- perimus. Romani fecundis rebus mitiores, adverfis ferociores fuerunt. Ducis vircutem non coepta; res arguunt, led perade- -L CAFUT XX, « 7 ? defignant. Virorum forcium anirai non modo infigni accepta clade non remittuntur auc infringuncur, fed pocius ad reparan- dam illam , uIcionemquc audendam in hofies ardencius incen- duncur. fiapiens beili Dux nunquam percellicur,nunquam per- turbatur, non frangitur unquam , nec a vircute,dignicate ..auc ftacu fuo abfcedit. Igitur, 6 mei vos belli Duces, fi vos belli excepic calamicas: Dur ate, & ‘vosmet rebus fermate fecundis. 7. Jam a calamirofo ad gloriofum , cui obcigic vidoria, belli Ducem digredior. Pofteaquam aucem, aicOnofander Strar tegicus, omnia felicicer & ex animi fencencia cefierinc, fine bel- licis negotiis impofico, caveac ille, ne ob res fecundas elatior,auc gravior,(adde ignavior,) videacur. Tria haic plerumque vitia funt, quce vidoria: infenfibiliter adh^renc. Elacio nimirum ani¬ mi, crudelicas,&ignaviajquodcunque horum potens eft vido- riam defiruere, &adeptam gloriam vidori abripere. Pra* omnibus aucem fcias : VlUoriam magno emptam , non ejje i.nbioriam, Jed calamitatem : interdum enim facilius efi, non affequi, quam nimio mer čari, quod ambu In bello nima ejje debet Ducum cura, ut quam minima civium jaffurd paria- tur tvittoria. Ideo ex hoc non judicanda efi: vidoria, quod partafic, fed quam bene parta fic. 8. Belli excremus finis vidoria efi,qua? utccrca fir & falu- taris, omnino Duci connitendum, ne ea male ucatur: fic enim fcepč, uti qui Vidor efi: belli felici fuccellu infolefcac, & dum omnia čuta credit, vidiš vidoriam relinquac. Nihil efi:, quod majori arce cradari debet, quam fortuna belli, qu$ tune eciam metuenda, ubi lartam fe & faventem ofiendic. Soleč enim hu- manum ingenium, uc luculencer teftancur Gregoras, in magna fortuna & infperata vidoria humanitacis oblivifei, nifi incerca fortuna momenta fingulari prudentia moderecur. Uc modera- tum vidorem omnes laudamus,ita nimis elacum ,nimisque m- folentem , ipsa vidoria indignum, cenfemus. Atque uc uno verbo concludit NatalisComes- nibil tam Imdabile in re mtlita- _ __ _ Z z _ rU igo TRACTATtlS DB ARTBBELLICA ri, quam uidonam quoquo modo adipi/ci : iUam' adeptu nibil tam gloriofum , quam moderatione animi atque pzudentid uti. Con. Pompejus Tigranem Regem bello fuperatum, certis rebus impecracis in priftinum forcuns habicum refticuic, ,sque pul- chrum efle judicans: Vincere Reges , & facere. Poit oranem vi- doriam , prsftanti quadam opus eft, moderatione ac tempe- -rantia belliDuci, ne projpero curfk fortun* fiat infolentior, & ea deinde confilia fequatur 3 qu£ ad pr. Ignaviam vero belli Ducis in eo colioco : fi a vidoria obtenta ille remiflior in vigiliis , in campo confervando negii- gentior>in tnefteris & fignis dandisincautior,inprsda diripien- da longior, in hofte perfequendo tardior fuerit.Poft vidoriam Ordo, filencium milicum,plurimum ad ejusdem firmitatemcon* ferunt & juvanc. Penes eum eft laus Sc decus vidoria;, pcnes quem eft ejusdem iucrum , nec enim quis, quod vicerit, qus- ricur quo confriio J Ted fpedatur, qua; fit vidoris firmitas,qui frudus Sc emolumenta, qua; caftrorum fecuritas, qus milicurn confervacio, qus demuro ex vidoria fpes t Etfi certus belli cxi- tus, adhuč evencus eft dubius, & de lstis criftia, Ista de trifri- bus erumpunr. Vidoria alaca eft, evolicat facile, nifi vigileSj nifi excubes ; nifi exercitum tuum , quancumcunque vincen- tem,in caftris, in campo, in acie.primis prsfertim horis,con- tincas. Vidoriam femel partam prudens confervabic bellilfn' perator,// fecuritatem frequentijjimum calamitatis initium vite- t verit . Vidor fiquidem exercitus facile vincitur, fi quis eutn poft vidoriam fui fecurum,incautum Sc negligencem aggredia- tur. Tantum periculum St jam veluc in porcu naufragium de- clinabic ille,fi fufo hoftium exercitumilites fuos aliquamdiu,u£ didum eft, in acie condneat, omniaque difpoficis Vigiliis dili' genti cuftodia rede gubernec ; Sc fidos in lup er expioratores tam intra, quam extra emiccac , ne forte invida Fortuna vidos rurfus extollat, ipfumque vidorem fui fecurum dejiciar. ^ Te ' ano celerius opprimicur, qjaam qjui nihil cimet. Nimia ob_b°' . ČAPltT XX igt ftem fugientem exercitus vidoris fecuritas, ebrietas, ac negln gentia fspenumerd vičtoriam perdidit, majore fuperindudo re- rum damno, quam vidoris fručlus unquam iperari poteranc. Annibal una clade deperdidit plus centum antecedentium vi’ doriarum frudus. Prsds inconfulta rapina & avidicas fepd vidorias cercas corrupic. Turpe eft ad iarcinas delituiile, ubi hoftis funditus deleri poterat : periculofiifimum vero ad iarcinas ab hofte inveniri. Hoc malo fuo experri funt Samni- tes, quos poli mukam pugnam vidores, (ed prsmature prav¬ da inhiances, reftaurato pradio Romani, jam prius vidi ad iar¬ cinas fub Cornelio Didatore & Fabio Duce mifere csciderunc. Ica foederaci ad Tarum contra Carolum VIII. Francis Regem periere. Ita Rudolphus ad Rinsbergam occubuit, Vs! qui pr#~ daris quia preris inconfulta. io. Cum veteres milites Romani e caftris ad prslium egrederenrur,jurabant omnes,nihil fe ex prsda defraudaturo?, fed fidem fecundiim datum Sacramentum fervaturos. Dum fie divifi, pars ad prsdandum convertebatur , pars cuftodis gratia in acie remanebat,pars hoftem infequebatur, fic univer- fis provifum erat, fine periculo ullo amittends vidoris, ut fu- se refert Polybius. Quae cautela a noitris mald obiervaca plu- res pdTumdedit vidorias. Prius hoftem perfequi necefie eft, quam prsds inbiare cum diferimine tonus amittends. Prsda ad vidoriam accidens eft, hoftium autem ruina & interitus, fubftantia. Cum Annibal ad Cannas feliciflime pugnaffec, ami- cis fuadenribus, ut hoftem fugientem ir,fequens 3 in Urbem ir- ruerec, non obtemperavit. Quam rem Barchia Carthaginenfis adeo indigne tulit, ut illico exclamari: : Vinar e fcis simibal, inu tilia erant) in uno concrematis cemulo, ceteram pradam ccnferre omnes juftlt: & a ut vendidic tsntum, quod ejus in pubiicum redigcn- dum erat; auc cum cura,uc quam aquiftima eilec ,per milices* divific. j 7. Apertius refolvic Cyrus apudXenophontem: Lexeftfem- piterna inter homines , captd hoftium urbe eorundem res atque pecunia* vitkori cedere. Ubi per viČtorem Xenophon inteliigit, ipfum Principem aut Rcmpublicarn , cujus ftipendiis mereč miies. ig. Quod ipfumdikinftione aliqua'opus habet, quatn Gro« tius infinuac:: nimirum dikinguendum efle inter actum pubiicum & privatum. In ačhj puhlico , ubi ibpendiis condučhis miies miiicac, res hoftium capientis non fieri,fed adeum, qui ftipendia exfol i vit pertinere. Scipio in hunc modum expoftulavit cum iVlafinika, inquiens: Syphax aufpiciis populi Romani captus vi- ttusque eft; itaque ipfe, conjunx, Regnum, ager, oppida, ho¬ mines, qui incolunt, quidquiddenique Syphacis fuic, pr a? d a po¬ puli Romani eft. In eundem fenfum fcribit Halicarnakkus; fci- tis omnes, qnod fpolia , & pravdam ex hokibus, quamcunque n o kr a vircute adipifcimur , eam Lex puhlicam jubet ejfe. Nec folum gregarius miies, aut privatus aliquis jus in hanc no n ha¬ bet, immo nec ipfe belli Imperator. Sed quEtkor eam accipiens divendic, & pecuniam in arrarium pubiicum refert. Qviam le- gem, ex quoUrbem hanc inoolimus,nemo, nondicam, fblvit, ied nec culpavic. Aa i£. In 186 n;T RACTAIUS DE ARTE BEL LICA 19. In a&u vero privato , ubi non Pub Duce, nec agmine, nec ubi Summarei agicur, confticutus miles, ut in velicationibus, excurfiombus, Sc ftrategemacibus privatis , proprio acquifierk Marce, lane capiencis efle.omnis rado, re£tumque judiciui.nper- ' jfuadec. Vidcncur ejusroodi induigcri tam aPrincipe, ,quam Belli Duce, niti umen fine valete precioia & rara , quas verifimiliter, nec Princeps. neque Dux cenPetur induiiifle j nec ex more Sc con- fuecudineindulgere pocuifTe. Qualia funt PerPona: Regiar,his proxi- noa*>&aliaeminentes.aut eorundem corpora; Apparatus naudeus Sc bellicus, commeatus, tormenta beilica Sc hisfimiiia, qua Rem puhlicam Regiamq.ue dignicatem confervant. Varius in hoegen- tiura uPus eft „ eoque rePpiclendum Temper , fed ea caucela , ut bene merendum habeatur cura,refpečtus, &confervado. Quod ©lim egregie Romani praftiterunt, Sc edamnum apud glorioTos Principes u.Pu venit: ne forte, quod aliquando Romanis accidit, mi¬ les merico indigaarecur, ubi tot ab ipfo impenii labcjresfb&ftraren- £ur,ideoque armaponeret, aucin vičlorem recorqueret, authofli accederet.Livius cerce ai v.Cafira CA£taiprtec enim (ajo cum Seneca, Ped inverlbfenfu)ilie folum milicat, qui pradatum excurric, qui populacur, qui convaPat fpolia lio- ftium, qui eos perPequitur, qui capic, rapic, Sc extorquet qua* vis; Sed ille etiam,qui cadra tuetur, vigilias Pervat, & alia non minus neceflaria , quam utilia belli minifteria (iicec incruenca) indefePse perficit. Hi quoque in numerum prada veniuuc ex lege aquicate Sc more omnium geucium. CAFUT XX. e $7 Frnio bane defpoliis materiam cum egregio Onofandri Scra- fegici documcnto, is capite .XXXV.icapcrluadet: Non ramen ia omnibus rebus, quorumiibec hoftiuna poileffiones vexari ac di- npi finas, led afiquand© quidem podariš, aliquando vero pro- hibeas. Omnia quoque qua; vel abigi, vel auferri poterunc,uc •a d ce cofivehancur, cura. Dignofce eciam pro remporum ra- tione , an omnia, an partem , an ernnino mhil retinere debeas. Nec enim aquum eft cum publicis opibus , iebusque beiiicis iatis ampiis, cantum milidbus ucilitatem invidere, cum ex devi- etorum locorumque ubercace lauciores preberi pollint commo- tiitates, 20. Refiduum eft, ut deperfonis capds in jufto bello, quod juriš vidlor in easdem confequatur? breviter explanem. Capti in bello jufto Jure Gentium Jer vi effkiuntur. £ffe- ■£um bujus fervitutis cradit Juriš Confukus in i i. dc his, qui funt •fui ve! alicni juriš,hifce verbis: Apud omnes gentes anmmdver- tere pojjumus: Dominis m Jervos, vit£ necuqut poteftatemfuijfe. JBac poteftate ficuc major dati non poteft: ita caprivicace, quas fervitutem ex Jure genduminferc, nihilcalamkofiusaccidcre va¬ leč. Verum,(ummurn Jus fumma eft injuria. Magis haec po- teftas in pode, quam in ačiu oftendi debet, Non omnia, qu^ porfumus, licenc; ne c qiiielicent omnia expediunt. Natura: in- juriam facit, & bumameads legem violar, qui ultra viftoriam, & edam fuperatis hoftibus,crudelicad indulget. :si Belli L uces meminerinc, Vincere non ejfe b.ereditarium : VMoriam potius opud ipfos accepijje bofpitium, quarn incoPium: Eventui felices non ejfe perpetuos: hiter viftum &iriUorm w diern aliquan- do intercejfijfe: Si, inquam,ha:c meminerinc, non facile vkloria abutentur; non infolefcent: nec captivis muleum nocere prope- rabunc. atcenti ad forcunte omnia aicernancis genium , & mde for- midanda honoris & vita: prtecipicia, Qua menfura menfifueri- ds , eadem remetietur vobis. Quod Juriš in alios ftatueritis, tantundem fuftinebicis ipd. Bajazethes ferream caveam ,quam »Ote Yittoriam meduabatur Tamerlano, lpfeillam mutato cafu A a 2 »gno- 188 TRACTA‘TUS DE ARTE BELLI CA ignominiose culic usque ad vica: defperacionem, morte fibi ipii per virti illaca. Infcrucabili judicio Divina Nemefis eciamnutn ucitur poena Talionis. 2i. Tranfeanc prcefaca apud Barbaros, &quibus non eftnec cognicio, nec mecus Numinis: Apud nosaucemhodieChriftiana Reiigio tantum fervicucis Jus.cancam vita; aucnecis in captivos po- ceftacem , aliumoue in raagno exceflu rigprern , auc hominum mercacum&c. Ec fi quidaliudad huc cscaindulficgentilicas, ne- quaquamadmiccic, fed feveriftlmis iegibusperftringic: quiacjus- modi e diametro repugnanc non folum humanitaci, fed etiam Chriftiana: Caricati quod per fein compercaeft, necprobatio- nc iadiget. 22.. Eft atcamen aIiquod, necexrguumillud» vidoris in capti¬ vos Jus, quod Chriftian« Religioni non adverfetur, fed tolera- tur ab illa, & hunc ferme efFedum hab e c, Primo: ut liceat vidori leges dare, & vido neceffe fit, eas. accipere, iisque obre¬ gni. Secundd: .fi.de obftringumur capcivi fuo vidori, fi aboli- £o anciqu$ fervicucis more eos non cum ignommia, uc fervos, rradat. Tercio• Captivis, nec alceri fe dedere , nec aufugere fes eft r doneč fe redimanc. Quarco: (1 bona fide dimitcancur a vidore , ad prafcripcum tempus fe fiftere tenentur. Quinto: Fuga dača (ubjacenc poena:, quam jura concra fugiences prafcri- bunc. Sexcd: Capcivi nec amplius Vidori refiftere, nec hoitiiia moliri, nec cum hoftibus auc fediciofis eonjurare (nifiincercedac inevitabile periculum felutis) nec jure, nec incegraconfciencia poffunc: immo fecus ejusmodi pravaricacores hoftiliter a Vido- retradariconceflurn eft. Sepdmo: Capcivi aucredimidebenc, auc. l'ycEum folvere tenencur. Fermuracio capcivorum incer beili- geranues mechodus eft faciilima' uicrd cicroque eliberandi fuos. At fi hac non obtingac, opus eft lycro , vel clemencia Vidoris.- Quancicas autem. lycri folvendi plane ineerta eft, rigidius taraen contra Barbaros captivos, micius concra Cbriftianos ftafiuenda. Odavo: Quia diverficas eft capcivorum , diverfa eciam racio eft ebligacioms eorurn 3 ac majorminorgue poceftas vidoris in eos* CAPIIT XX. Subditi rebelies emnino in fervitutem , non obdan te Chršft ianal Religione , redigi pofiunt: C um aiiunde fine rci 1 Majeftati, & cepfentur efieomnium hoftes. Non tamen ideo ica, &uni- verfim Csviepdum erit,.uc plura & majo ra fine fuppiicia & cx- jes, auam cuipa: & reacus. Exemplaris paucorum poena fic omnium emendatio univariaiis aboiido juriutn, perpetua ma- nebic lervicutis memoria. Nono : In Turcas , Saracenos, infi- deles caprivos ciera omne dubium Jus lervicutis, vitic & necis procedit, tam ex poena TaIionis,cum illi fic agant ,quam quod hoftes heredicarii fine Chrifiianie Keligionis, cum quibus nulla vera auc fincera pax„ & ipfe induciar dubiee funt. Pofteaquam aucem fe dederinc, & catcerum quieri, promptique ad Jabores fuerinr; refiringieur quidem Jus in eos necis , venundare tamen illos licebic.. Decimo: Illi capcivi 9 qui durante pace, nec pra> via diffidationc more latronum (ucextremis Bellis Galli fecere) llrbes invadunc, expilanc provindas, fubditos velur mancipia abducunc, vel plane occidunc; hocipfo Servicucis ex trame p ce¬ na m fubeunt, necemque merencur y ut malffadores. Ejusmodi non funt veri holtes, nec jure & privilegio gaudent hoffium T fed publici funt latrones, fures, &infuper Tvranni, quos nullum Jus, nulla aquitas escufac. Undecimo: qui delidum grave im captivitate perpetrant, clementiam Vido ris non merenrur , ta¬ le m pneeexcum habuerunc Gan da venfes, Imber cor cum Sc Cancel- larium capice pledendi. Duodecimo : etiam in terrorem ob- ftinatorum , vei ex jureTalionis fervicus imponit,uc fi acerbius ancea & crudelius Vidorismilites, a vidiš & capcivis habrci fine, Hoc. jure ufi lune Helvedi, qui, ucfiuos prius a Joanne Mediees Caroli V.BelliDuce concra fidem dačam,occifos vindicarenc,quor- quoc ex Ctefareanis habere poteranr, fine remifiione intereme- rune. Brevicer praifata elaudo: Duo- pnecipue vidoria; efFedus- func, iniminjufl:o,quod mihi ridicuium videcur; Anne captivus judicabic de injufticia belii ? Omnis fib,L perfuadec fe jufla.ni , belii a:mu!umque, injuftam caufam babe- r.e: coniequenter quivis captivus ex hac causa bkmdiens, fugere poteric, ac proinde nemo Vidor fecurus eric de fuis capuvis, nemo ddem-illis adkibebit, nemo clemenciam exercitabit. Pru- deMtius ed exidimare, quod hoc iplb, quia Vidor vicam ( qus in fua potedate fuic eciam confedo pradio , licetpod dačam li- dem non amplius fic,)mifero capcivopermittat,taciteperip!ura adum captura: & donaca* vita enafcacur aliqua dipulatio, iive obligatio erga vidorem. Quid enim Iiomo non dabic, ut indi¬ viduum fuum ferve.t ? Quod tanto magis verum ed,quantocer- tius ex multorumopinione Policicorum, quod per injudum eciam bellum Vidor confequacur dominium ki fuos captivos, 24. Quid d ex ufu milirari, quando libercad , connivencia vidoris afleruntur, promittanc captivi, nolle fe adverfus vido¬ rem militare; an inde exfurgac obligatio? vixin dubiumcaderc potefi, jcum omne promilfum cadac in debitum: interea tarnen didinguebdi func bello capri. An idi excranei funt, qui tantum mer en t ex dipendio, an fubdici &cives Principis aucReipublics, cum qua bellum ed. Illi abfidere bello debent; idi rurfus a fuo Imperance ad bellum cogi poilunt,cui citraperfidia?crimen ob- ternperandum erit. Hujus caufam allegat valde folids quidam Neorericus, Nec enim in tam ingens Reipublicte pr as j udi ei um afiquid,Iiofli promiccere licec: Si enim is,qui fummam poccfta- te.m habet, juramenca in nečem puhlicam fada irricare valeat, immo poti,us per fe, velut iniqua, aut metu ,& non libere fada, concidanc; quanco magis a nudiš promiffis fidem liberare, quafi hoc nao.do pacifcendi faculcacem non habuerinc, valebic. Šibi imputab.it Vidor, quod fuo jure non ufus; Civem čivkati red- diderit. Nec'pbflac, quod ide, fidenuo capiatur,fine veniaoc- CAFUT XX 191 cidi podit, hoc enim illo Jure Genciura externo dr, quo in ho. ftes quarvis licenc (fi ramen expediant, auc nonrefragencur con-- fcientice.) 29. Pro coronide hujus capi ris fpecialicer agendam venit de Rege Principe captivd. Circa bane dno ruriiis Pub decifio- nem cedunc: An parcendum lili?' vel pocius an occidipoffic, vel' debearr Secundd: an Rex capcivus,citulo captivicatislmperium in vidorem tranderat? 2 6 . Prim 6, parcendum fane eftRegibus, n on fotona in vica, Ted eciam in vidu, amida, tradandi Tune more Regio, id gentes docuere,& perTuadec humanicas, moder atione uti in Regiumjan- guinem: 27. An vero interdum Reipubtic# causa. occidi pofFint, vel debeanc Reges eaptivi \ magno confilio qutefl:io indigec. Ma- jeftas quippe Regia' non Tolum Majeftas Temper manec in Te Ta- erofanda & inviokbilis, Ted eriam ejus Tubjedum,TiveRex,auf Princeps abfofucus, delinquere non počeli ad inflar Tubdici, in alium Regem & Principem abfolucum ,adeoque nec puniri pe¬ teric usque ad amilFionem pradercim vicce: Qv.ta.pdr inparem nec auidguam juriš babebit. Garccr & captivicas Regum excre- ma fone forcuna? adverfe. Incerim cum Salus puhlica fii lex miverfalis fupra leges & Reges, interdum ha;e aliud depoTcic, & feriendos flatuit, qui ali onim fceptro & coron# nullojuris prsctecctu babito inbiant, in- fidimtur , hbeUiones concitant , in caput Regam confpirant* ve¬ nem prepinant, atqite ejasmodi attentanl , qu# repugnant met Suri natur# , m el gentium. Ejusmodi enim non hoftes Tunt, Ted Sacrones , & venefici, nec ided uc Reges tradandi. Aliud quippe eft ajmulatione glorije, aliud turpi quadlu agere : aliud ob vfcinfcatis limices deceitare, aliud de Tolio pracipicare: aliud aperco Marte expenri, aliud Tediciofis cdnfiliis, & prohibicis ar- mis madiinari. Non merentur veniam , qui in humaniracem peccanc. Hinc lniqmsaggrejfor, &nfurp tor Repni legitimum Regem , hcei bedo cdptunh nullo jure occidere poteji , e cohtra Le- gitimup T RAOTAfUS DE ARTE BEL LICA %?2 githnus Rex nullo jure probibetur, inuafbrem fui Regni belloca- ptum ( praferdm ubi machinationes incerveniunt) interimere. Rado in aperto eft, illius Juftida laefa hujus injuftitia manifefta in causa graviffima. 2$. Idem procedit de Principibus feudatariis , lice.c quoad cerritorium fuum abfolutis, fi beilo capiancur acque /rada: fidei rei hoftiumq.ue complices inveniantur. Quod Ferme Friderico Saxooia Fledori aliquando acciderepotuilTec, qui apud Muhiper- garo captus > 8c licet per fencentiam capitis damnatus, liber tamen dimillus a Caroio V. cum t.otius Germanih intereftec, -uc referc A vila, ne ad excremam faluds defperationem iicompelierentur, qui fpem fuam in Ca: far is manfuetudine pofiram, folo Friderici .exemplo liberaban.c. 29. Alceram qu£eftionem, anRexcaptivusinvidoremtrans- ferar Imperium, rsfolvit Grotius tradans ,de Jure belli &pacis libro terno capice odavo thefi prima affirmadvc, & aflerit,//«- perjum viLiori acquiri, ut eft in Rege. De Jure quidem gen- tium id verum omnino eflfe videtur ; quia hoc jure captivusfic fervus capientis, ut alibi infinuavimus. Cum vero ab hoc jure materiacap.tivi.tads .abftrada lir, ftandum porius eft Chriftiano- rum legibus Sc moribus, quibus ille antiquus rigor damnatur, ubi fervus omnia Domino acquirebac. 30. Jam vero confiderernus uodequaque five vičforem,la¬ ve Regem captivum; aliud ille abhocpra;tenderenequit5quara lytrum , aut lytri loco condidoues tajes, qu«e tam illat£ inju- ri £, qum futurd fecuritati profpiciunt fatisfacimt. Jaaa enim fupra diximus Umne s belit jufli duas effe axes & cardi- nes } ultionem nimirum injurid, & futuree fecurjtdtis fpetn. Con- fcdarium proinde eft : A Rege captiuo, n y jwj/i/fw/u/>i r uwjj\, ui§~ ri licet conditiones fundamentales aliquos ponant terminos ope - rationi civili & actui fecundo. Non jurac imperaturus, impe- rio fuperioris adačlus,fedfuafponte approbans confignatas con- diciones. Confentiunc eligencium & eligcndi voluncaces, non invicem imperanc & parcnc. Hinc quarcum arcanum ex eodem Hornio conjicio : Integra Ad a je ji as manet in limitato Regtio: £ 5 * Rex vere imperans , ac fummus efi. 37. Unica in hoc limitatio incidic : fi Rex aut Princeps, quancumcunque abfolutus, cotum fuum Imperium populorum- que innicum abalienarc, & ex fua poteftace, cui populus unice juravic,inextraneampoceftatem conjicere geftiat, tali cafud#«J ifie abalienationis redditur ex fe nullus. Quia, ut obfervat cita- tusHennigcSj ejusmodi alicnatio infcrt eodem momento Maje- ftatis abdicationem ; qui enim cotum dedič, nihil recinet5 un* de populus liber redd?tur,cum definac tuncRex ipfius efie,nec amplius teneacur ad ejus ačliones civiles fc paflive habere. To¬ tom enim, quidquidRex contra pačla & convcnta agit, fola falvat prsfentia Majeftatis, non quidem reipečlu DEI, (qui fra- €tam fidem acerbe punic,) fed refpedu tantum fubditorum,qui- bus omninoexpra;cepco divino obrequendum eft fupe. srioribus; neque his infulcandum ab illis. TRACTATUS HIS TOR ICO POLITICUS Sive OLEA PACIS. PARS I. jšgit de jure Pacis tranfigendti« * Cap. I. PdX intereji Reipublics* Ix poteft vi&orkm rnalle, quam paccm animus, fi h^c offeracur. Melior enim tutiorque eft cerca Pax, quam fperata vi&oria, ajebat ad Scipionem Annibal. Simul parta & iperata decora unius ho- ... r$ fortuna evertcre poteft. Si pace cir.nia oBtine- ri valenc, quid opus vičtoria ? N on tantum ad id, quod data pace jam habere potes,fi pradio vincas,glorije adjeceris,quan- tum ademeris, fi qiud advcrfi eveniat. Pax oblata in tua; vi- Bb 5 čtoris m TRACTATUS DE O L EO PACIS Čtoria in DEI manu eft, Profe&o tantum pacis cit bonum, ut illa mihi Sc Silio fic Pax optima rerum, Quas bornim novijfe datum eji ? Pax una triumpbis Innumeris potior. 2. Hac agri, hac urbes, hac res privatne, hac Respublicat, hac Regna conftituuntur Sc confervantur. Qui hanc negligit,is fummam generis humani felicicacem non cognofcir.Tocius enim £eiicicacis fručlus, Pax eft. Quid proderat difperlos hinc inde populos Sc gentes, korninesque, in unum colligere , invicem- que conciliari, nifi fic congregacos 8c conciiiacos pax in focie- tate& communione civili continerec. Examina omncs ftatus hominum cujuscunque conditionis, Sc certo comperies omnes naturali inclinatione ferri in pacem, e contrif declinare bellumi quod, licec plus $quo in noftra Europa videamus, id non tam a natura promovetur , quam ab hujus depravatrice ambitione & temulatione. Denique nil placitum fine pace DEO,quinon prius in huncMundum venit, quam hunc Pax alta teneret(Au- gufiividelicet temporibus) apua Ifaiam vatem Princeps pacisvo- catus, Sc figuratus in Melchifedech, qui Rex erat Salem , id eft, ex Hebnea in Latinam verfione Rex pači s , ut vel ex hoc Prin- cipes norint, mbil ai eorum munus (pefta*0quam Pacis ftudium . 3 . Ideo plerumque in capitulationibus jurant Reges Sc Principes, cum inaugurantur , fe pacem confer-v-aturos &T pro- moturos. Quod Anno 1495- egregie prtdlitit Maximilianus primus, ubi in comitiis Wormatienfibus omnes diffiditationcS circa tuentes pojjejfiones fuftulit, Sc faluberrimam Pacis public & conjiiiutionem fanxit , lata in cransgreflores profcriptionis Sc Banni poena. Nam fi omnis communionis civilis prtecipuus feritne finis habeatur quies Sc tranquillitas publica ; an omnis ejusdemRečtor Sc Princeps alio afpirare audebit, quam ut inter fubditos, Status, atque vicinos vera Pax vigeat Sc confervetur. In hoc Majefias Regnantis maximam famam concipit, exco!ii- turque ab omnibus, fi in sequicace pacis populum dirigat, Sč fu' ftitiae vigore confervec. Quod enim Prinčipis majus Encomium ellepoteR : quam quietus popuIus,concors Senatus, & abim- dans Respublica. Hi dulces frudus pacis funt. Nunquam flo- rebic res puhlica , quam fedidonum aquilones flagellanc. Vix Rabit., armorum onere opprefla t. Temper egebit milicum Ri- pendiis emaciata : & tune maxime dolebic, ubi non filii Tuos patres,fed patres Tuos filios fepelienc. Denique belia geranc, qui qui velintBarbari.cultiores homines pacem exoptant.Incerroga, ait D. Auguflinus, omnes homines, vis pacem ?uno ore relpon- debic cibi genus humanum Opto,cupio, amo, volo. Inpa- ce enim vocavicnos DEUS,ait ApoRolus ad Corinthos. Bea- ta Regna & Imperia,quorumregnantes pacifici cognominantur, fuoque altis radicibus animo infixum habeant Pacis amorem. Dulcis quidem*poR bellum eR Pax 3 led utilior ance : optima, fi line fanguine fubditorum acquiratur. Numa Pompilius fe- cundus Rex Romanorum, totus pradeeelTori Romulo contra- rius, ita amavic pacem, ut omnes Tuas leges ed direxerit ; pro- pterea tota illius Imperii tetate nec beilum illi erat cum excernis, nec a vicinis infidiar, neque domi fedido ; fed^per quadragin- ta tres annos(res polica Romanis infolica)templum Jani in te- llimonium continuae pacis claufum Rabat. Tune folida & priz¬ ma jecit fundamenca Pompilius Csefar, idemque Poncifex Rei- publiete Romanae, in Dominam aliquando mundi evehendar. Eo enim pacis publicar flore florere coepit Tapientia in fenatu,ju- Ritia in rollris. Religio in Tacris, innocentia apud Veftales, bo¬ ni moreš in populo, induRria in plebe, abundancia in foro, & quid non ? -"omnes pacis frudus & felicicatis omnigenaev 4. At, quseres : tlnde canta Tub Numa Pompilio tem- porum malacia & quies l paucis dicam: Magnas vtaorias rna- gna & dmturna pax fequi folet. Anteceflit bellacor Romulus, qui to c populos vicerat, quot ag|reffus cR : qui tot nutnera- vit vičlorias, quot prselia : qui Romar erexit ingenda trophaea cx hoRium manubriis, qui neminem ampiius vicinum habuic, ‘juem mecueret. Hžec prima cura Rt Principi, uc ex bello pa* cetn'’ 800 TRAČ TATU S DE OLEO PACIS cem qucerac, pacem dec populiš ,pace bellorum onera fublevet, reducac commerciajeges^uae incer arma filucre, rea(Tumac,& rurfus pacis cempore non tam medicecur bella , quam fe parec ad ea ; ficque longsvam firmabic fuis pacem, quia nemo fa- cileparatos aggredicur : Nemo provocare, nemo audec often- dere, quem inceliigic expedicum , acque prompcum ad vindi- candum. 5". Sapiens Princeps quomodocunque in bellum paratus& expedicus pacem iutam , cm is bello etiam jufto, pr £fer at, ut m fnagn<£ quidem ahcuju! profperitatis inexpe8ato euentu recufa- ri debeat oblata. Quamdiu enim licec in pace vivere, non de- cec Principem arma fumere : dixic Marcianus Imperacor. Sed huic plane oppolicum afferic purpuracus Galliae Minifter in fuo Minifterio fol, 60 . imminuinempe Reipublicaeceftimonium, ubi Principes ociofe cancum pači vacant: & ego hujus mencis funa apud gences bellicofas, vel fediciofas, qua; omnino foris exerci- taridebenc, ne domi curbulenros mocus confcifcanc adverfus rem communem. Ingenia prcefervida, verciginofa, turbulenca) prcecocia, rixofa, non nifi excerna difciplina cicurancur; ficucfe- rae in nemoribus&lacibulis fuis nunquammicefcunc, fed apud& incer homines.Helveciosquid confervat in concinuajam crium fa;- culorum pace aliud, quam quod fuos populos ad exceros Princi- pesferme quocannisex pacriadimittanc cum g f minocommodo, tam foris lucri captandi,quam damni domi vicandi. Exindeenim penliones accipiunc ob fubminiftratum in mercedem milicem« & penes domeftica pericula evitant. Ec hoc ipfurn eft mediuna domefticae confervandae pacis, quod nequaquam Princeps negH* gat, (i hoc incereft Reipublicar. Sic Romani bella non raro cra- xere, uc miles haberec, quod agerec, perniciofidimo odo care- rec, juvenili ardore pocius alibi erumpence , alioquin domi ad mocus prono, 6 . Pacem nullacenus turbac armorum exercitium, immd hoc confervac eam, Infirma pax quam non prompca arma tu- ftencanc. Omnis pacis felicicas, fori abundancia, integriraš ju- fticiao CAPUT L 20 1 fticia?, commerciorum fecuricas, inerementa ftacus , Aucoricas Regnantium ab armorum promcicudine dependenc. Nunquam adduci pocerac Magnus Auguftus, uc in alciffima eciana fui cevi pace quadraginta legiones, qux fupra b£ cencum milic milicum confeceranc, exau&oraffec; Ted hinc inde ad Barbaras gcnces, uc iftis froncem fuam corrufcarenc, ac in concinuo miiicaris di- fciplinee exercicio maaerenc.nec incra Imperium quidpiam moli- rentur;ex Mcecenatis confilio miccebac. Quancum Ludovico XIV. Aucoricacis in toča Eurqpa ex hoc acccflic , quod poft Neoma- genfem pacificacionem 170. millia milicum in ftipendiis recinuc- ric, peflimo noftro faco deinceps experti fumus. Qui diucur- nam defiderac pacem, pra?parec concinuo bellum. Pax promul- gaca commune excitac gaudium. Unde nobis indigna quadtio eftdepace, qu re!iquumque exercicum ex fuga turbabanc equi fagiccis iaucii.. Tune erumpenccs excra vallum Angli, qua equices, qua fagiccarii, haud regre percurbances , Gallorum acies aggreifi per lacera fundunt,atque disjiciunc: vi- •iflenc Angli protin usmili canta mulcicudoGallorum fuiflet,uc čredi non potuerinc, Igicur reftaurato pradio rurfus confericur Fran¬ cis nobilibus &Proceribus ,fub oculosRegisgenerofiflimedimi- cancibus. Videns autem Eduardus Gailos propcer dumetaomnes taneum pedibus certare , mucavic confiiium, & circumdu&o, qua ex dumecis pacebac, graviori equitacu, irruic in Francos,& decurbato vexil!o Francorum Regio > c®fis decem illorum milit- bus, odihgemis nobilibus , plurimis proceribus, ac ipfb Joanne capco, vi&oriam obtinuic, qui ab ofore pacis Rege pacem Franci® opporcunam Sc decoram, fibi plusquam gravem obdnere non voluic. Exinde magna clades confecuca eft Regnum Galli®,li¬ čeč Eduardus biennales inducias poft bane vičtoriam iili concef- feric. Concumacia non repecicur,forcuna rneKor, fed exafpera- tur. Quamum inrerfuillec Regno pacem fufcipere obiacam cum refticucione cotius p ra’d® , munimencoruraque omnium, qu® Anglus occupaverac! Quarn melius prsccelliilcc Pax canca cladi iter obltrudtura } Quanco firmaca, fuiflec ucilius ance pradii ini- tium ! Quoc damnis Sc mortibus pacecempeiliva-fuiflet occur- fum ! Ha’C vero veriora func: fed plerurnqne (ero G piane pacis olores, Sc tune eos primo poenicec, ubi pracer fingulcus, •a CAFUT L 203 mali remedium non videne. Ejusmodipcrftringitgraviter Hcr- mocrates Syracu(anus, uc refert Tkucpdides libro IV, Si quisexi- ftimac,fe eventus in fua potekate haberc, ,quia causa vaIeE,auc viribus: vidcac, ne decipiatur, cum mulca pracer opioionem ac- cidanc. Muki enim, qui Juftitia confifi injuftos adorti func,& scontra alii»treti viribus , ,pra;ferdm de Chriftianis., de vicinis, de concivibusobtenca-, ubi in tereunte vi dl o, eriam Vi- člor flere debet. Nemo dl, quiexpcrrus belluru, pacem amba- ibuSjUt ajunt, ulnis, etiamfi aliquid in ea non fit femper omni- nd accepcabile, non ample&atur: majus enim natura abhorre- mus malum, & ejus eollatione , minus malum, nobisquando- que, efle videtur. Artaxerxes in epiftola fcripca centum & vi- ginti Ducibus provindarum fibi fubditis, inter eterera ait: Pro- mdmdum ejfe pači. Adeo pax intereft Rdpublica; , uc omnis ejus dilTuafor pro puhlico hoile habendus fic. ) O ( Ce a CAP «04 TRACTAT. US DE O LEO PAC1S Cap. II. Qui pacem tranfigerepojfunt, &quando? i. S Ufcipiendi belli pacisque componendse poteftas,penes ununa 1 Principem eft, id eft. auc Imperatorem, Regem,Dominumque abfolucum.In Republica optimaeum,penes ipfos optimates: in po- pulatipenes populum: in mixta,penes Senatum & populum. Non autem poflunc pacem tranligere fubditi Principes, quantumcun- que pocences ■, nequecivicates, ncqueRegni DynaftinculpatusdepacecumSamni- tibus absquefcicu populi conclusa. Neque ego inficias eo, in- qiiiebat.ille> tam fponfiones, quam federa fan&a efte,apud eos homines, apud quos juxca omnes Religiones fides humana coli- tur: Sed injujfu populi nego quidp'im fandri poffe, quodpopulum teneat, Ubi raajeftasrefidcc, ibi poceftas pacis. H£ecquidemin manibus eft Principum, verum folummodo inftrumentalicer: cum omne datum optimum defurfum proficifcatur aPacreluminum> & Pax fpeciale donutn ftt Dei, quodorationis pubiicas prafidio multi Pontifiees,defperacaquafi jam omni fpe pacis, obtinuerunt. Irrici funt conatus hominum.nifi a Deo fecundentur. Contu- maciam Principum, quas viribus utrinque pollec, &armuIario- ne, ambitioneque nicitur, quis alius fleftet, quam ille, in cujus manu funt corda Regum 1 2 . Porro tempus tranfigenda: pacis commodi/hmum eft Tub Clypeo, ideft,quandoucrique vires pare« fone,libiqueuterque CAFUT n iof confiditaleam jacere. Fic enim pax, ait Cardinalis Richdius, eo rerum momento minus operose , cum utcrque armaca dexcra loquicur, & squas vires in caftris odencac. Ubi vero alteruter aliquo compendio prsvalec, rigidior fueric,ad iniquiora pecen- da , Sc excorquenda , id quod CsFar in hiftoria de bello Civili annocatum voluit. Denique pax armaca potior eft vi&oria con- feda. Aigerrime cedic, qui feiicicer arma movere coepic. Sane ferocior smulus ed , cujus Adverfarius ccepic inclinare Fortuna. NecelTicas ctiam adftringic Principes, uc velinc, nolinr, pacem inire debeant: Ubi enimucrinque vires deficiunt,pax edper fe. Sed male agunc illi, qui cancam neceflicatem expedanc, cum tanca defolatione fubdicorum , & Fui difcrimine, ne cuicunque tercio in prsdam cadanc. g. Quod fi vero unius Principis vires tantopere labefadje fuerinc, ut non amplius paciancur belli aleam fubire: tune per tercium, priusquam hodiš nofle podit, vel omnis fpes evadendi abeac, celatoFuarum virium inprimis defedu de pace cranfigen- da. Belli enim calamicacum csdium judus orator ed,qui eciam potenci Principi perfuadet pacis FuFcipiends confilia. Amico- rum Sc vicinorum hoc prirnum munus eft.deindeNeucralium, pedea cujuscunque, Fed prsFercimPacrisuniverFalis, Alaximi vi- delicec Pontificis. Reges Francis Fspe diffidenres Rbatos cum Helveciis Sc incer Fe Helvetios conciliarunc, cum propcer necdFi- tudinis Sc amicicis jura, cum eciam,ne Fociorumauxiliisincerim carere cogerentur. Achenienfes, qui cum Rhodios ac Derr.e- trium, gravi diuturnoque belio fatigatos dcfidcrio pacis,quam petere puduit, ceneri comperidenc, Legaeos de pace ucrosque miferunc, ac Fumma cum eorum laude, ut ucerque beiligeran- tium arma ponerec, Feque pači accommodarec, obtinuerunc. Plurimum facic ad gloriam cujusque Imperantis tangi aliorum incommodis infpem firmands pacis. Sic inLudovicum XI. Re¬ ges Cadells&Arragoniseveluti arbicrum confensere,po!lkici,eum Fe ad Francis limices conventuros. Qua de causa, uc feribit Hi- ftoricus Francis, RexBajonnam Fe contulic, Sc Regibus per Lega- Ce } _ tos to6 7RACTA1 US D,£ OlEO PAC1S ros conveniencibus, pacem in ter eos condufk, ut Ca-'ftel!anusc Catalonia miiicem omnem educeret ; ipfi Arragonius pro beliš fumpcibus ingentem auri fummam rependerec, xraderecqueEftei- lam Navarra; urbem pcflidendam, Sic u:rinque a di/Scili bello abictjlum. 4 Quod a!iquando bella inrer Principes oriantur rurfum- que didblvaritur.omnes novimus. Nos vero pacis defiderio.fi non .nune, at aliquando tenebimur. Cul* igitur potius tempus illud axpedandum,quo vexati, helloque defeffi, pacem concu- pifcarnusj non jam integri, & nulla clade opprdli eam smple- clamur ? Neque ideo.eos vicuperandosceofeo 3 qui aliouando pe- cunia pacem .emunt, maluntque parcem arrarii integris virih us., quam cum clade & defolatione Status totum profundere. Eduar- dus Rex Anglia; rebus domifirmatisinGalliam crajecerat, miflo ad LudovicumllE Feciali, qui magna verborum jaftantia, Ro* gnum Francih, uti avi.tum patrirn.onium.repeterec, Proceresque fubLudovici jugo gemences, priflinae libertati affereret. Rexvero ho/lis depellendi novam rationem arripuit , & quia non armis & milite quibat t auro & blandimentis conatus eft.exiftini3n5.il' las vičtorias militum, bas Regum efte. Igitur Fecialem amice exceptum.mukis inflruic. quibus Anglummitigec.adjunftismu- neribus, auro čk ferico; Quod Fecialis egregrie pr.teftirir, ut Eduar- dus colioquium admitteret, quo utrinque delegati ad Ambia,' pum,utroqu.e lpeclan.ee exercitu.de paceutrinque firmand.aage' rent. Inde tantum perfecit, ut inducia; fine in novem annos con- tradlte magna quidera pecunia, led levi pretio pro gravirate,arario nunquam ucilius exhaulto, quamubipaxRegno redirnitur.^ Sic refulis itineris fumpcibus, .& pollicita in novem annos peniione periculofo bofpite liberaca fuic Francia. Mukaš prius p er ' ruke Anglorum expediciones Francia , fed hsc erat maxima & mukis fcederatis innexa : nulla ramen ( licec htcc magno »is empta) qua; minoris conftiriffet. Nullum aurum & argenfuni preuofiuspace: Dulce bellum tantum inexpercis eft. CAFUT II. 207 j, Matrimonia Principu m p i eru m q u e f j c i u n c & flabiliunc pa- cem. Hymenai faces non ram fuceendunc beilum, quam iilu- flrant pacem, qua connubiorum occafione fapenumero fanci- tur. Erac incer coronas Hifpania & Francise priori feculo per viginti q,uinque integros annosacerbum & fumptuofum belium* quod quafi totius Europa Principes invoivcbac, & invicem colii- debac. Magnam quidem operam adhibuit fummus Poncifes Alexander VII. per Nuncios Tuos,ufexconvenEioneRegum Fran- cia &c Hifpania Ludovici XIV. & Phiiippi IV. rurfus pax redireo Europa, ror e coelo exoracaprecibus, totqueinfticudsMonafl;e- rii in Franconia congrefbbus accelerata: Sed diffidenria Cardina- lis Mazarini Primi Francise Miniiln ex antipachia quadam erga Pa- pam Temper obltisic pio Gonatui,usquedum adlaborantePimen- tellio cor Ludovici accenderic venullas Regi a; fpon&.jamjamab Hifpania pacem alia£ura,cum magnoFrancise emolumenco. Ex tune graviilmium beilum lini c urn , & ex inopinaro Pax retulfic Europa, tune non minus optatilTima, quam expedidlllma. Con- vencus celebratus eft in in Tula Conferencice fupra flutnen Bidafba, ( quod jam alibi memoratum eft ) interveniencibus utriusque Corona MiniftriSjCardinali Mazatino, Don Ludovico deHaros, Pimentello & Lianne , qui in vigiti quacuor Conferenciis magnum boe opus in articulos digeflerum,& (quod fortiftimum adlpe- dern vinculumerat) matrimonio Regis Ludovici cum Regia Hi- fpaniarum Infante Pacem ftabilierunc Anno fic Eleonora Auftria Eraudfco Galliarum Regi nuptum data, duarum Heroi- dum apudCaraeracenfes intervenru pacts ftabilimentum, affini- tacis vinculo colligavir. Germana Ludovici XII. Gallorum Re¬ gis ex forore nepos connubio Fedinandi Hifpaniarum Regis pa¬ cem firmavic. joanna Eduardi III, Regis AnglisDavidiScotiae Regi conjundla,ter deeennale beilum una rponfaliorum hora fini- vit. Adeo jam toties Mars curn Hy menam, & Beliona Lucina ce- dere deouic. 6. Quemadmoctum vero beilum inteftinum pejus eft bello cxterno»ica Principi cantamagis dibgsndusque incumbic, Pacem inter- 208 TRACTATUS DE 0LE0 PAClS internam ftabilire , id eft, d ciuibus fuis nec diffidere , nec apud eos odio baberi. Mulcum quidem detuper in principio fui Princi- pacus, omnium odio expofici, laborabac Auguftus Ccefar, & fo- licicudine exagicabacur concinua ; neque ramen inveniebac mo- dum ipfe, nec Maccenas, necAgrippa, fideles ejus Miniftri. Ac fapiencifiima fa;mina Livia, Augufti Augufta,viro confilium im- pertiic, quo aliud non melius, nec dignius Augufto. Sic enim inquiebac ad virum, uc referc Dion in vica Augufti, mirum non eft, a mulcis cibi parari infidias, parcim, quod aiienum nonficab humana conditione, parcim, quod incancolmperio mulcafacis, ex quibus par eft, plerosquemoleftiamaccipere. Princepsenim non folum non poceft omnibus placere, fed eciam, quancumvis rede imperec, eum mulcum invifum efle , necefle eft. Neque enim cam mulci homines jufti ftinc,quam ii,qui injuriamfacere volunc, quorum cupidicaces expleri non poftunc. Deindemu- tacio ifta Scacus Reipublica; in uniusPrincipacumefficic,ucneab Amicis quidem eciam facis cutus fic. Ego vero cibi confilium dabo, quod quamvis muliebre fic, rogo, uc paciencer audias. Proclives in malum feu nacura?, feu voluncaces hominum, facilius humanicate &benevolenciainfledi& corrigipofie viden- tur, quam fa:vicia. Ecenim, qui veniam dane, non folum čari func iis, quibus fe mifericordes prasbuerunc, fed& apudcseceros omnes, fummo in honore exiftunc. Homines vero iracundi & in- cxorabi!es, non cancum odio func iis, a quibus cimencur, fed etiam reliquis omnibus func permolefti : unde fic , uc iis plerumque parenc infidias, ne prius ipfi pereanc. Annon videas Medicos, quam raro venianc ad urendum & fecandum , ne morbos efti- cianc graviores, & uc eos micibus medicamencis curenc acque mollianc. Nec vero incer morbos corporum & hasanimiperrur- baciones quidquam incereft, uc ob eam caufam confimili medici¬ na egeanc. Micia vero animorum remedia placidam & lenem Principis oracionem, clemenciam & mifericordiam voco; non promifeuana eam quidem in omnes; Nam cemerarios moieftosčc fceleraros> poftre- poftremo omnes, quorum adeo liag ieiofa vita e/f, ut /anarine- cjueant, tollendos cenfeo, non fecus,quameas parces corporis, quibus medicina adhiberi non potefb caeteros vero, qui propter adoIefcentiam,auc imprudentiam , aut ignorantiam aiiove cafa nolentes, aut invici deliquerunt, eos arbitror e/Ie admonendos. Praterea Principem non folum nihil facere per injuriam, fed ncc omnino facere videri oporcet, neque alio padlo pote/l ho- minum animos ad benevolendam allicere, quam fi nemini vo- lens invitusve injuriam faciat, Ecfl enim, utalteram metuat,co- gi aiiquis poteil, tamen , ut amet, id ei perfuaderi nece/Te e/l. Ouamobrem te, Augu/le, adhortor, atque moneo,utquosdbi inimicos exi/Iimas efle , eos clementia Sc benignitate devincias, quippe ita Sc i/li confiiium mutabunt,&ea:teros quoquemelio- res & benevolentiores efficient. ItaAuguilaLivia. Hacoratio- ne, ait Dion, permotus Auguflus, initio fačla a Cn. Ccrnelio i qui Pompeji Magni ex filia nepos erat, cum Confulem defigna- vit: cteterorumque, quos fufpedlos habebat lenitate& benevo- lentia adeo moilit, ut ex inimici/Timis amici/Timos faceret, pa- cemque firmam & diuturnam fupra omnes alios Principesprio- res Sc fequentes majorem con/lantioremque habueric. 7. Ad illud etiam advertac Princeps; /i plures ho/les Jaabeat, pluribusquc , quibus par non eft, Bellis fe implicitum fentiat; Ut quamprimum paciscogitadones a/Tumat,eamquedextrenon uno vel duobus pacifcatur, ut unum vincat,cumtribusdi(lineri difficile fit. Imitare Rudolphum Habfpurgicum, qui ad fuos dicere folitus: Cui contentiones trts : du£ componend£ fint , ut fuper tertid triumphet. Id Exemplo fuo comprobavit: Eranc illi plures cum vicinis ho/lilitates, ut tune in Imperio fermefo- litum ob diffidationes, qute licebant. Unam autem metuebat, quam habuit cum Abbatead S, Gallum, Principe tuneplusquam pocente. Igitur,ut illo liberaretur, rem ita inftruit: cum pran- deret Praful, ex inopinato incrac triclinium comes Rudolphus (nondum erat Cariar) Sc raenfe affidet,nec invitatus, necexpe- tlatus. Efi: Sc bibit, ut hofpes, cum Abbate,facetus& comis, D d uc 210 TRAČ TATU S DE O LEO PACIS m erac pro more. Finem quafi impatiencer tant« ab hoflecon« fidend« expedabat P rac Ril- Tune ab epulis furgens Rudolphus,, paucis locutus eft Abbati, pacemque cransegic infperatam, fed finceram, ea feiicitate, ui ex boke fibi foederacurn deinceps fe- ceric Abbatem. Norunc fapientes Principes in medio edarn ar. morum diluvio pacis oleam decerpere. Muka objeda diftra- hunc vifum; & muka bella enervanc Principem. Tuba & tym~ pana fepe ad plandum vocanc,nonTemper adtriumphum. Vis ramen mirum, fi inesperci bellorum , male de pace judicant: quia func quxdam , qu« quancum mali in Fe condneanr,non intclli* guncur, nifi fado periculo. Muk« adhuc alias funt rationes a Principibus Faneiendas pacis , quas Fuccellive Sc deinceps infi- nuabimus. Cap. III. Per quos tranfigend& pacificationes. I. T Ransadorčs Pacis, felices Sc fufpirad ifli AIcyones func, qu» cempeftate belli quafTaEam puhlicam quiecem refticuunc, .& pod ar mor um tonkrua pra:Fagiunc,redicuram rurFus pacis Fere- nkatem. Plejades influxu fuo 7 ait Plinius*foecundanc oleam s ut frudus ferat : pacis Caduceatores fidera h a 1 c Func, qu« Fua fa- pientia , dextericace, Sc providencia belli bruma confedam pa- eis okam reftaurane,- jacentem erigunt, cardancem proajovent? fuFpiraram condicuunc j Regnis uadiq.ue feiickatem , qufecenra Regnandbus, fubdicis abundantram, eampis & ar v is fcccundba- sem, vicam ipfam Mundo annundanrss. Sed quales bi funč» auc dl e debeaik i dabo in epicome. a.Ab hoc officio cradandce pacis non escludo debiliorem edam fexum. Paufanias enim in Eiiacis libro i. narrac ; Fex~ decim matronas e cocidem Eiidis urbibus pacena incer EkosSž Tk CAFUT lil. &n Pif*os fumma dexteritate conciliafle. PJusquam notum cA, Sabinas feminas Pacem tulifle Romanis, eaque magis profuifle illis,quia inde plus accreverunc,quam viquod idem ac nuntius efl,) f*pe pr*cer opinionem modica interpel- latione tranfegerunc incer Reges inexper- paca reddendi. Rede. mihi dixiffe videcur ille : Quod mino efacro dl o purpuraiovum c£iu,qut non prodeffe frequenter,okef' [e etiam non raro pojjib, 4. Per abdicatos eciam Mundo vircs Religiofbs & Mona 1 - ebos falubricer eonfedte, fkpenumero paeiffcaciones ir ter ddfi- dences Reges žk Principes, Ec revera ucilicer (quia fine ftrepicu &fumpribus perficiunc fimilia,) eorum opera utuncur Regnan- ces? ____ CAFUT m 2,? ces, nifi hi monaftica? vit« culcores, diverilsque a Mundo prm- cipiis imbutffortafiis velim Status negoria fecundumomnesapi- ces vircuds exigere,& in iis angi 3 quae contra DELIM non funt, Iicec prater virtutem efle videantur. Nihjl hic operabitur five Eli« Spiricus 3 five Paphnudi fimplicitas. 5 . Cordaces enim vero oportet efle. transačlores pacis, vi- ros fedatos, folide juftos ,caucos, obtedlos, veraces, providos & de rebus tranfigendis plene inftrudos,qui verfare feium ani- reos tranfigentium, &in fuum ufum aptare : non oleum, fed gelidam praecericis ofFenfionibus affundere : damna ex «quo compenfare ; prtttenfiones dextere temperare : futuris fagaci- ter profpicere : objedla refellere ; pericula pr«videre,declina- re, avcrtere. H«c Sc fimilia, qu« munus tranfigend« paeis exi~ gic.non facile reperiuntur, nifiinviris apprime politiciSjMiniftris Principum, Sc res Status folide callendbus. Quis enim in mor- bo gravi, nifi expertum Medicum velic f quis inter Oceani flu- člus imperitum Navarchum opcet: Quis in Status tanco nego- tio,, qualis Pax efl, obvium quemque arripiet negociatorem ? Nolo ardenres i!los,qui exafperanr animos conciiiandorum: no- Io Mardales j quibus cmnis ex armis qu«ftus, Sc fterilior bel— lo pax efl. Non etiam in rebus Status Tyrones, ut errando di- feanc in tanta negotio t non morofos & cenidresquos aver- fantur focii, quorumque confuetudinem damnanc : non mor- daces> quia negotium pacis, majus eft, quam ut verborum pe- tulanti« fubjncent. Lsdit, luditj illudic tria verba funt, qu« omne negotium dillrahunc. Defunr !f & defuere, Sc deerunc iemper in hoc mundo viri alienis controverfiis componendis, idonei. Quo- tus quisque efi 3 qui incitato gradu ad fus ruinam contenderec, fi non eflent > qui pratcipicia dilTuaderent,ait Virgilius Mal ve c i us in vita RomuJi. Breviter; plures Pacis negotio deprehenfi im- pares, quam pares inventi : Inde fk r quam non femper ex uti— IicateReipublica; pacifkationes iranfigancur. 6. Et cerce pacisTranfaflori nuilus non movendiis fapis.uc pacem ex condigno confidat j q.uam incendit. CaLieat fingu- Dd § " fesprn 214 TR ACTA1US DE O LEO PAC1S larum difficultatum,&circumftanciarum apices omnes,quibus negocium fuum crahi, vel hinc corqueri pofiec. Provideac, uc pacis arciculi poffibiles, & exeeutioni mandari queant, nec ubi in patri* gentisque genium impingacur. Pax enim impoflibilis fruftranea eft. 7. In dubiofa redačlus pacis negotiator, quantum licebic, fe meliori hor* auc occafioni fervec : ex parva quippe mo¬ ra refulcant fape commoda magna. Ex pr*cipitio nunquam concludat : cun&etur pocius prudentius, quam audentius cen- tet vix exequenda. Maturo judicio deliberandum de pace,qu* pracipitaca, calamitofa foret. Tune vero prteftabic celericas, cum tu aliorum fines antevertere, & obruere valebis. Quan- tocius peragendum eft, quod , nifi pera&um, alios poenitere poflec. Ceneumoculus Argus habebat caput provifum: tot fer- me exigit vera Pax in Pacificatore pr*vifiones, ne illa pračlicata caliget. Sub fpecie pacis tranfiigend* fpeculantur quidam, & infidias moliuntur: tune fane dolum doio elidere,6c anfam pr*- ripere liccbit. Sadus eft nullam concludere, quam fi&am & infidiofam pacem. Pace multi plus polfenc, quam armis. An- gli Temper bello vincerunt Gallos ; in pacificationibus autern communiter fuccubuerunt. Aftus interdum pr*valet Marti, & Vulpina pellis felicior Leonina. Simulacapaxnulla pax,Iicet ejus ačtores intranfigendo diflimulare qu*dam,utmajoraobtineant, omnino queanc. Quia ficut fimulacio ad mendacii, ita diflimu- latio ad prudenti* partes refertur. Veracitas contrahenciuna ultrd citroque firmat pacem: hujus articuli fimulari auc falfi e* quacunque circumvencione elTe non debent, licec in craftando veritas diflimulari auc celari podit. Damna ex bello cauiaca, H' cec conftenc, in dubium tamen trahi , auc quocunque colo- re excufari; aIioque in rem fuco obduci valebunc. Memoenifp tenetur fe in accidentalibus decegere,aut adverfarii quemvisobi- cem affirmare, dummodo, quod conclufum eft, vericate ul- ero cicroque nicatur. Quemadmodum fallere curpie, ita nefci- re Te celare ftupidum. Secretum fuum fibi habeac, quisquis de rebus c j p u t m 21? rebus Status agic. Caveac, ne fua quemque credulicas decipiat* non aliena adutia, h&’C quippe fine illa, nec quidquam profi- eiec, 8. Deinde,qui ad cradandam pacem mittitur, in princi" pio oftendat utilitatem ejus. Ubi enim vincit ratio commodi in maceria Status. Hsc argumentorurn omnium Achilles eft. In- firma plane jura fanguinis, quantumcunque excellant, nifi ea ucilicacis ratio commendet. Offenfionum mucuarum piane non meminerit : amiciti® officio uicro deferac : clam jadec vires fuas j amicoSj fcedera : necfubmilTis valde precibus, nec anxia adulatione urgeat pacem, nec hanc poilicentibus, faciie credac. Ssepe enim fub promidione pacis fubiatet medicatio belli. So- litum ed pacis ladicinium ofFerre, ur dulci fomno mecus belli ex^ cutiatur hodi. Subticeat calamitates domedicas, qute nihil mo- vent, fed audaciores reddant adverfarios ", nec fe exhibeat carn rogaturum, quam rogandum. Denique longum effet omnia, qua;ad pacificationis munus pertinent,fcripto extendere ", faciie tamen hinc judices, quantum Reipublicte expediat, virum ta- lem nancifci, qui ad arduum hoc negocium fanciendte pacis in humeros fuos afTumendum fufficiens cft. Cap. IV. Quot fpecies Pacis . t. M Uldples d\Pax, ex tempore & modo magfs, quam e ro ipsa. Alia ed particularis, qiite fingillatim ab uno velal- tero foederato cum hode contrahidur exc!ufis aliis : Alia uni- Verialis & folemnis, qu;e omncs fcederatos comprehendic, & iblemniter tradatur per utrimque Legatos , vel Mediatoreš Principes. Illa apud Politicos imperfeda, haec perfeda habetur. a, Rurfijs alia ed perpetua , alia cemporanea. Solem niš pas TRACTA1US DE O LEO PAC1S 216 pax ordinarie in perpetuum fancitur, uc Pyren*a .Ofnabrugen- fis, &c. Temporanea non tam pacis, quam Induciarum vel Amniflia; nomine compellacur, rečlius Ferias bdli dixeris, qu* non tam bellum finiunt, quam differunc. Omnes Induci* ad tempus funt : longum vel breve. Longiffimum deditRomu- lui Vej en t ib us in centum videlicec annos, uc refert Livius, Thu- cydides etiam meminit,pacem per annos quinquaginta ftabilem & inviolatam fuiile inter Athenienfes & Laced*monios atque utrorumque focios ex Suafu Nici* contradam. Amniftia Pra- genfis inter Ferdinandum II. & Eledorem Saxoni* c*terosque S. Imperii Status, qua tandem finis licibus imponi, ftabi!isque concordia, ac vera animorum conjundio inter eosdem confti- tui queac, ad quadraginta annos protrada fuit. Brevior erac Cameracenfis inter Henricum Galliae, & Philippum II. Hilpani* RegesAnno 1 ^ 6 . ad quinque folum annos pada, &tamen pri- iuo flacim rupta. Anno 150?. pači* fuerunc folemnes Induci* inter Albertum & Iiabellam Auflriacos, ac Ordines foederatorum in Belgio, ad duos Sc decem annos, intercedencibus per Lega- tos fuos Galliae Sc Angli*Regibus,pro cempore cruentum iliud Sc inceftinum bellum nonnihil quievic, quod alias nobiliffimas illas Belgii Provincias per quadraginta annos depaftum fuerac, profcripta piecate Sc fugata prope omni Religione. Ec quam- vis aliquorum infolencia mulca indies adverfus induciarum pa¬ da contraveniret, omnemque anfam ea violandi qu*rerec. Ni- hilominus h*c tatica fidei firmitate fervanda cenluerunc Archi- Duces, ut ne ad latum unguem ab iis abfcendendum ex qua- cunque commodi fpecie exiflimaverint. Sciebanc etenim pe f Inducias parari pacem, Sc ex obfervaca Induciarum fide, conci- liari animos diffidencium, uc tandem aliquando licerec dexteras Jungi dexteris, armorumque vim oranem deponi. Votum hoc erac Optimorum Principum ; fedHterefis, qu* tutius inter ar« ma latrat, Sc plus ex Marte,quam ex pace, Ecclefi* furripir,for- Eiffime obfticic pi* menti. Tune plerumque Induciis opus efl> cum ucrobique vires partium ,'aut ex longitudine, auc ex acer- ČAPU T m 217 bičate belli , auc ex utraque causa, uc in Belgio viTum , accricse funt. Sive enim ddperatis rebus cxinde anhelanc pacem, dve fub inani hujus obcinenda’ imagine ad redaurandum beUum tempus Iucrari faragunt, quod ftederati Belga egerunc. M11I- tos,quos frangere non potuic armorum impetus, pacis inducia; vicere. Non ha; dicenda funt pacis inducia;, jed feruitutis padiones. Hac ratione Pompejurn, Antonium Sc Lepidum Au- gudus fuperavit. Ejusmodi falfaria pacis commoditate Roma llbi Reges Iiberrimos obnoxios reddidit. 3. Inducia hodi dantfpatium ad eolligendas vires,quibus forcior reddit in campum. Cognata; induciis Infidia; funt: Mul¬ ca priore feculo per pacis inducias in facro Imperio hodilicer deri vidimus : nocte funt in Germania Galiorum Tyrannides, Urbiumque averfarum rudera, hominum dira; cades,facrorum- que plusquam impice profanationes. Ac d aliud non edet; hoc tamen certum, quod induciarum tempore licentius agitentur confilia j liberius eontrahancur auxilia> facilius folvantur foede- ta, tutius expIorentur hodiš adverfantis ftudia, ac citius in de- flde exercitu concitentur diflidia. Quantos bello invičtos con- fecerunt inducia; ! Omne tempus,nec pace ltetum , nec bello exercicum,per extremam ignaviam perditum eft. Dubiam in- ter flučlus impelli cymbam, quis extra difcrimen manifedum ef~ fe neget ? Ubi Sc tumor pači obdat, Sc timor bello, caufam agunt infidiae. Tantundem fermeedpendere.ac ruere. Ideo non femper cum hodibus, etiam pecentibus, ineunda; inducia;. Nec obdat inducias medium ede ad pacem, quam omne bellum,fi pro fine non habeat ,injudum ed. Quippe in indulgendis in¬ duciis fagaciter condderandum,quid ex re hodium & voto fic, quis corundem dnis, an ex laditudine refpirario, an machina- tio, an auxiliorum prasftolatio,&vero vel maxime quid indul- genti inducias expediat ? Decorum quidem Principi ed, cum vittoriam prope in m3nibus habeat, pacem non abnuere, uc fciant omnes, fe Sc fufcipere j ude bella Sc finire. Sed aliud eft Pax, aliud Inducia;, Ubi prasfumpcio cft non pacem , fed dila- Ee do- 213 TRACTAT. US DE O LEO PAC1S cionem armorum, &adredaurandas vires occafionem ab hode qu£eri,infanum forec perverficaci concedere, tempus, quo Pax nequaquam, dd bclium propagatur. Quod hodi concedis in emolumencunr belli, id cibi demis in detrimentum vidoria’. lili demum mifericordiam deberi cenfec D. Augudinus, in quo pa- ci< perturbatio amplim non timeatur , An autem rnachinans & redaurans bellum, pacern medicetur ? eujudica: Sz mifericor- diam non habe cum bypocrita. 4. Ec profedo per Inducias fortuna? curfum H d ere, mrhi idem ed, ae (e defercre, Sz maIIe ( toc fumpcus belli deperdere, quam eorundem frudum experiri, beneficium holli datum, tibi refukabic in maleficium, Iidem ferme belli & induciarutn fumpcus funt j quia exercicus retineri, prcdidia munimencorum firmari debenc : fpes enim per inducias pacis inducendae licec fit, non tamen de eercitudine fanciendae condat: prcedac igicur nobis bellum profequi, quam inducias ferre,nullum exinde ma- Jus acceptari detrimentum quoad fumpcus & incommoda bel¬ li. Qui fua aliunde cueri debec, ad quid illi opus induciis l au£ bellum, aut pax tudora funt. Inducis longae inveliunr corpo- rem & a-lia vitia in exercicum, felvunt,diffolvunt difciplinam mi¬ lica rem , corrumpunc facile ddem,ex hinc illinc commeandi li- eentia decegunc arcana confilia, Urbium & Arcium cutelam la- befadanc, & quod pedlmum, inducunt illam temper periculo- fem tecuricacem, cu.i fepius malo fuo faco 5 iadormiunc Princi* pes, Sz tandem experiuncur , quam in muliis effe meliorem bello pacem, tam 'm koc bellum ejfe melius mductrs * quod ijhe jkgnes& minus cautos reddant bomines, quam rlhtd, f. Non ideo tamen inducias improbo, fed inter Status ar- eana, d quispiam illis rede uti novic, eas jure affero. Sune enim inducia; viaRegia, Principes velur; manuducens, ad pacem uni- *verfalem ,jujiam <£r in longum duraiuram. Neceflariaseife, a j o, inducias, quae inter parces, utrinque viribus fračlas , fufcipiun- tur. Necedkas quippe ulcro cicroque, optvmusMediator ed pa« eis. Yix fijfpe&as habep inducias Uias, quas inter «equales, s:q uis ines- ca p ur m incegrisque ucriusque viribu« vidni fuadene. Prajftac enim prius jure & amicicia , quam vi & hoiliiicace exp.eriri. Nuli* plane inducis admiflk, licec oblači,jurigencium &kumanicaci adver- fancur. Bellum enim quancurr.cunque juftum, exikimabicur iniquum , quod ,nuiIo plane modo pacis raedia admicdc. Inm- tx illae induciajfunc, poit quas recrudefcic bellum priore acro~ cius : Scnefandas planepronuntiac omnis rado, ubi offerences« auc pecences indudarum benefidum , bellum dam medicancuc. Quisque pugnare mavuk, quam falli, & p od us experiri belli aleam , quam imaginarire pads procradione fadgari. Breves, prafercim oblatas indudas, qua;ne£ hoftem Juvane, nec milicera fadunc defidem, ampledor, videncur quippe ha; magis collima- re in pacem, quam in machinadonern belli. Infidiofa; aucera illx indudas func,, ubi his cauce impecracis,auc,oblads,ciam, & aliud agendo per aliorum lacera,& alibb Adveriarius impugna- tur, casdicur, diverdtur. Longas indudas eum periculo & di. ferimine maximo conjundas črede ; quia hoftibus juvaudis re- perca:,machinacionibus expofic$, & bello ipfo difficiliores funr. Quales eranc Anno 1578- Principis Orangii, qui ideo eas offere- bac, uc e Germania accerlcre pollet militem,quem cercd expe- dabat, quas cum poflea, Casfaris quoque aliorumquc Princi- pum legaci poftularenc Ordinum nomhie, canco impenfius ne¬ ga vic Joannes Auftriacus, guatico cercius ex infolico conacu con- jedc necefikacem Orangii. 6 . Apprimevero utiles & falutares indudas reor, ulcro ci- trdque racioncm coraraerdorum.navigationum,vedigalium, re- rticucionem interceptorum, depofitum fub lice pendencium oc- cupatorum , avocacionem exercicus &c. & ejusmodi Reipubli- cce fc rehabencis commoda fpedanc. Tales inducice cenfenda: func genuinas femicas ad pacem, iramo quafi Pax ipfa. 7. Prasmedicacce inddtia: opdmas, ubi quidquid inde ho- fli auc cibi accedere polke fagacicer expendis, & in crucinam confers. Ubi prascaves ,ne indudarum cempore nova fcedera utrinque fanriancur, oeve nova auxilia qusranfur, auc arces & E e 2 tnuni- >ao TRACTATUS DE OLEO PAC1S munimenta exftruancur: ne contribuciones ulcro cicroque repe- tantur> auc alise imponantur. Ubi denique ex ucriusque com- modo inducias, diebusjmenfibus.annis* luftris circumfcribis. g. Tandem ftabiles exiftunc induci« jurejurando confir- mat* , auc accedence aučtoricate amicorum Principum> qui per fuos Legatos Regali Syngrapho pro incegricace Sc firmicate in- duciarum fide jubenc,.indignationem Sc arma comminances eis, qui illis concravenerinc. Ac fi rem penficulacius expendas, in* venie* inducias magjs inviolabiles efle , quam ipfam pacem: quia pacis rumpendaj plures accidere pofTunt caufa?, induciarum nulla : Pax enim confiftic in condicionibus* qu^ cračtu term pori& ultro citrdque variari poflunct ac induciae plerumque mo- dico tempore circumfcripca?* neque eonditionibus exačle pro- vife ftanc in pura fide boni viri. Incerea toc exemplis črede: In¬ ducias multos perdidijje > fperat£que pači fuccedentem infpeu- tam calamitatem incautos obruijje fopitosque : quos Ji experre- Sos umenijjet t nequaquam liefijfet Ne te crcdulicas cua fallac, eave non minus in induciis, quam in ipfis belli periculis. A Mneftia Gracum vocabuFum eft, Sc oblivionem Cgnifieat. Lex nimirum a ThrafybuIo apud Aihenienfes olim eo doe laca, uc pofl ejedos Tyrannos » & finica incefbna belia pnftinus Reipublica? fplendor reduceretur : qud primitus Sc principa - liter juvic: omnium prMeritarum mjmiarumac dmnorum illa- torum ultro citroque obliltifd- Ideo non iicebat pretenta qua- liacunque in jus vocare* fed ne eorum quidem reminiiči :igno- fcendo quippe flabilior fic incer mucud offenfos ccncordia Sc anaicicia. De jdmnejia. X»' %.Vo- CAFUT V. in 2. Pofterioribus ftrculis ha’C Amneftia in omnibus fersne re~ bellionibus fubditorum uficata,& ca 1 veluci primumlidus, &ex- furgens aurora reducendat ferenicatispublicae praducerefolet,ubi. videlicec in publicis cabuiis Impcrances generalem‘vettiam &ob- liuionm , quaFumeunque injuriarum & damnorum, fedicionis : aut rebeliionis cempore caufacorum- y gratiose fuis fu bdi tis im~ pertiunc. Ee revera hoc arcanum non folum per fe clementifli- mum, fed efficaciftimum etiam eft, reducendi ad obfequium fui> Principis, a quo turpicer defciveruna 3. Amneftiae facilior ufus eft inter pares : , quafes m Pofyar- chia, five in mulcorum Republica func, five cives, llve Optimates t quam inter Imperances & obfequentes y inter Reges & vafallos,. inter Principes Sc fubditos. Durum illis dl; concoquere fubječlo- rum fuorum vefaniam Sctemeritarem , quod /pretiš pudoris ac Iegum habenis, non folum infukare poteflati,qu?eaDeoeft,fed etiam infolium confpirare & univerfum cencucere datum auftnc cutn defolatione patrite, & Aučloritatis- fuprema? concemptu. Propterea limicanthanc cum fubditis AmneftiamScatift£e,pra;/er- tim Galli & Ital*, ajuntque Majork folum mali in pr £ feni eui- tandi caup in pacificatione puhlica condonari errata pr£tnita; deinceps pr o gravitate facinorum expendenda, punienda. Prin¬ cipes itaque ex Status areano fub Amneftia veniarn qnidem pre¬ dane delinqucntibus * fed in pradens tanrum : incerim Majeftaci fu» refervanc, cum tempus Šc occafio poftfedatara feditionetn adfuerit , animad^ertere in facinorofos & malorum Autores, Par quippe nefas eft corr-micrere feclera, Sc hax frnere impuni- ta» Rede illet Non ibi conftftunt exempla,unde cceperunc, fed quamvis in cenuern recepta tramitem.jatiffimevagandi/ibivram faciunt, & ubifemel a redodeerracum eft (praefercim in materia Status) in praeceps reinciditur; nec quisquam putat turpe, quod aliis fuit ourtftuoiura. Qus ex fubditorum concumaciacogun- tur Principes conesdere , illis liberum deinceps eft , pro aucori- tace Scpoceftate, quath ca-hrbs uberam acceperunc abo!endi,uc eoada, & invicar* Si d £ ctu quiapiara peraftum eft, jura E e 5 priva- W TRACTATUS DE O LEO PAC1S .privacorum refdndunt; an de Jure Regio a!ker ftatuendum? AIiu 4 in fecunda, aliud in adversa cempeftaceagknavarciius, alias bel- lum, alias pax Ieges habet. Puhlica adminiftracio, falus popu¬ li, qui.es Regni, excedit omnsm Amneftiam, cam duratione & perpecuitate , quaca aucorkace & a?quicate. Leges Amneftise ejus cemporis func, quo feruntur, non autem cuiusvis,poftquatn funt lat«. Non abrogant leges fundanaencales Regni, led fuppo- nunc, Amneftke liberalitas, a Rege eft , fervis igitur autorka- tem inde proculcari plane indignum eflet. Amneftiae licenda, asquirati adftringitura a quicas aurem diftinguic crimina, minora diftimulac, majora muldat, ne in exemplum abcant, turbentque quietem puhlicam, Amneftise beneficio procreacara. 4. Hoc jure ufus eft Ludovicus XII. Francih Rex contra Mediolanenfes,fibi aliquandoTebelies: promulgata quippeAmne- ftia generali&oblivione pra2teritorum,ceffavit ibi feditio , &in Urbemadmiffus Rex, nec quidpiam metuentibus, nec fulpican- tibus civibus Amneftise privilegio, Sc promifsa in verbo Regio irapunitate eommiftorum, munitis. Res ramen muko alicer ceffit illis. Ingreflii fiquidera folemniter fado, acceptisque in fidem Status gubernaculis, Rex nihil profuturam exiftimavicdif- fimulationem facinorum ab omnibus quidem„ (aft plus minus- que 'ramen ab aliquibus ) eommiftorum , led , ur mecus ad omnes, poena ad magis fontes exrenderetur , e civium podori* bus plurimos in infamem morcem dedit,fruftra proceftanteMe- diolancnftpopulo, -violata per Regis vim Amneftia, fenonam* plius teneri padis, & legibus, quibus Gaili« dominium fufcepir. fi contrano refragabantur Francise Mini (tri: Plurimos e Mediolanen- fibus efte enormium facinorum reos, quse, ficut in fe impunita finere , iniquum forec, ica sequiffimum ceaferi, ut non «qualj Amneftise r privilegio cum iis, qui non tantum Regije poteftats contravenerunc, gaudeant. Flagitia, cum quibus falva Respu- blica vix eft,eximuntur ab Amneftia facile, nift fpeciatim in ill a exprimantur. llnde Mediolanenfes tam credulitace fua qu atI1 jmprovidenua decepti > luerunc poenam 1 quam non putabants CAFUT V. 2 n fed raerebantur. Caute proinde eportet, ut agant tune fubditf cum fuis Regnantibus, ubi illis Amneftia oifercur. Generalis iila efle debet quoad univerfos 5 & fpecialis, quoad crimina: id eft» omnium flagiciorum in fpecie fieri debet memoria, & fimulab- olicioj tara quoad dognitionem caufe, quam quoad executionem' poena;, ubi de Amneftia Generali tranfigitur. Jufta eft populi fuipicio, ne in opportunum tempusRegisira difteratur, doneč in inftrumenco Amneftia’ provifum fueric, tam de uni verfalirace per- fonarum quarumcunque, quam deabolitione partieulari crimi- num fpeciacim ezpreilbrum: tune enim vero ruto ceflabit fufpicio r formido, fimufque periculum omne,quod inde acciderepoilec. Ubi enim quidara s auc qutedam; homines, vel crimina, ab Amne¬ ftia eximuntur, facile eontingerec, ut propter identicatem cri- minis, aut fimilitudinem periculi, etiam non exempci in poč¬ nem traberentur. Omnium itaque Regis , Regni, & populi ' quied , faluti & fccuricaci apprime expedit,ut reconciliatis difi fcntientibus omnium binc inde oftenlarum , memoriam ultra citroque, teterna oblivion-efepeliatur. Suntquidam, qui Princi- pibus in ejusmodi Amneftia negotiis fuadent deceptiunculas ali- q.uas, quibus aileftus populusretrahatur a devio tramitefeditio- fe contumacire. Et ego vix difluadeo. At vero decepriuncu- 3« iftae extra ternninos dkcrctiohis & squitatis non feexferant:. Quantumvis enim qu£edam (ficuci infantibufj, quos amamus) fpeciofa &grata (licetfedatatempeftatenon praftitun) polliceri expediec multicudini fedkiofa; non tamen licebit ita circutnve- nire, ut verba fidei Regi a , in obfequium redeunti populoden- tur , in men te autem ca tafta & fupplicia recineantur. Contra naturam Amneftia: p-ugnat, fi illa non in beneficium, fed in ne¬ čem & maieficium populi fi ve explicetur, five intelligatur, Quippe mulcicudini*ait q.uidam, facilius condonatur; & ubiomnes de- linquunt 5 nemo plečlitur. 7. Flagitaverat aliquando generalem culparum pro Belgis ve- niam Margarita Parmenfis a Rege PhilippolL quod videretquo- tidie Beigar urn plurimos> fuppliciorum metu anxios, aut alio com- ■ • migra- 224 TRA CTAi US DE O LEO PA C IS tnigrare, aut rurbarum focios in Belgio fibi adfcifcere,quafitu- liores in numero. Annuic Rcx, iicec biennio elapfo,St diploma Amaeftice gcneralis,fed ,cui mule« excepciones inerant, conccflic. Id rauca voce, ne ab omnibus excipereturper pr^conempro- m.ulgari Dux Albanus julfic Ancwerpia;. Rumor erat de gene¬ rali Amneftia, acque ideo populus , non orrinia exaudiens, quia procul.a p^cone aberac, non particuiaricacibus inhafic,fedcre- didit generalem veniam. Interca alii Belgarum , qui propiiis theacro &Buccinatori adftiteranc, obeaexcepcionum capicanon, fac fibi čuti videbancur. Hoc dne congregaci Ordines Belgiide- Iib.era.runr: an Amneftia ha;c claufulaca, &mulcis excepcionibus referta,tuc6 aScacibus recipi valeac,necne?Inftaurato igituror- dinum congreflu, aliquibus vifum fuic , fub *ci vili um bello- rum prcetexcu, Sc Amneftia ad fopienda parcium odia reperca, non debere ideo efte, ,quavis a!ia in ejusmodi curbis excogicaca # Sc Pacria; perniciofa fceiera, impunita, ac fatis efte omnium fe* curitati profpečlum, Iicec nocendores Sc excepti posnam luanu Verum alii, cautiores Belgae, has fibi fulpedas Sc in perniciera fingulorum crupturas ab Amneftia cxclufiones, afterebanc. Quo- rum motiva referc Zuerius Boxhornius, nempe illam reftriftio- nem, Sc quorundam particularium ,exceptionem beneficiuna Amneftice coardlare, Quod camen nunquam tutius e ji, qum CWU maxime efi generale. Nam ea reftriiftione deri, ut judicioPrin- cipis, Sc interpretationi beneficii Amneftia? perpetuo futurus fil locus j qua racione fubvertic fuam fecuritatem. Undenemonon vider exceptionibus fimilibus latam viamaperiri adAmneftiarn pro lubitu obfervandam , Sc quibusdam , in quos male affeclus fitPrincepSjbeneficium hoc denegandum. Omnium caufaagi- tur (fortedicebunc illijducn de Amneftia tranfigicur, dEquumeft proipicere etiam iis, qui plus a?quo ferventiores, profecuti lune caufam communem: hac five bona, dve malafuerit; fuit omm- bus eommunis, Sc forte plurimum fuftentata ab illis; qui e* Amneftia exclufi funt. Iidem funco gaudiorum, quifuerefocij paftionum. Ita quidem exiftimaban c Belgae in penuna fuam = mcliu? CAPUT n Žt2f melius didinguit Rado (aluris publicae. Si enim Iiberum fuit Prin¬ cipi Amneftiam generalem quoad homines, & fpecialem quoad exceffus, dve crimina, concedere : Standum erit omnino padis Amneftia; ex Regia fidc datax At fi coadus, au t ex cufiodia ilia pollicitus ed, (MaximiiianusI.Brugis inFlandria) fervabicetiam pada in tempusAmneftiaei Sedearatione,utexigitofficium Prin- cipiss, necedkas publica, fecuritas Regni, 5c ipik leges didant. Cap. VI. Qu£ conditiones pack. • i. A Rtes belii gerendi, funt arces magnte, fed pacis tradandte, ma- jores. Non tanta ftepe praeftitit galea&Mardsgladius,quam Mercurii Caduceus. Ma/orem prudentiam& dexteritatem requi- ric pacis transadio, quam belii movendi omnis conatus. ' Pacc finitur beilum, &finis coronat orane opus. Pod gravia finita bella, pax fiepenumero exrufcitac graviora. Aded namquepa¬ cis negotium arduum eft, ut ilia ficut omnium aiiquando vocis exorata, ita deinceps omnium fuffragiis condemnanda, fi non rede, & ex munere agacur. Ipfe autem rado amicitiae, quas pace plurimum intenditur, non fert iniquas, fed aequas exigic condiriones. Sicut inaequalitas amicitiam debilicat, ita proder- nic pacem. Vidimus didatas , coadas, excorcas pacificationes; fed prima etiam oceafionerevocacas,CGntraventas,impugnatas. Non enim tequae utrinquecondiciones,fomentapotius belii funt, quam argumenta quietis publica. Non te ad fecundum beilum Punicum voco: propiora funt, qute ex Ofnabrugenfipacereful- tavere. Didatra extortae eranc ibi a Gallo & Sueco conditiones i non fatis provifum AudoritatiC£efaris,nonavita;Religiofii,pro- fanata bona facra, Germaniae Aquila ex Gallica & Suedicaufur- patione deplumata. Et quid non ? omifera! o brevis! o toties Ff m uti- 226 TRACTA TUS DE OLEO PAClS mucilata h*c Germanih pax! an pax, an vel bellorum,vel fer- vitutis padio dicenda J htereo: tu expende. 2. Qu. Porro diucurnam reddunc pacem, ddes integra, pada dara, voluncas fincera ,non fuco illica, auc pra;textibus fcatens, auc inddtas, vel plane belium medicans. Nam ob pacifcencium machinaciones obcedas, dilaca magis pradia, quam pacem da¬ čam jam olim comperiic Saludius. Concaminanc integricacem fidei, padorumque, auc ambitio a^mulationi junda.auc domi- nandi libido, qua; nidapacifcentibus deponatur,frudra edlon- ga^vam fperare pacem: glifcunc quippe furice iftae concinu 6 ,fub pacis cineribus obtečbe, doneč auc iufpicione, auc vindida; cu- pidicace, veluc pabuli loco,rurfus evomanc belli incendia. 10. Fidem & candorem padorum,confequicur jullicia pa¬ čiš. Illius defedus, uc ex faeris condac liceris, d evertic Regna &c Reges perdic, quanco magis pacem, quce confervac Regesfc Regna.Nihil magis judum, quam redieuere bello ablaca,nec plus necedarium ed.cam ad crandgendam quam firmandam pacem. Ne marcefcac facile pax , ancidoce opus habec, balfamo videli- cec judiciže,q.uod illam incorrupcibilem reddec.Nunquampra J - fervabicur ab incericu pax, nid incer pacifcences ea collancur, vel accommodencur,qua; diflendones refufcicare,&: pacem infrin- gere poflent. Gloriofum ed pacis tempere remiccere ea gracui- to,quae nid ferro,&mu'tofanguine,haud confervari queunc. De- cencores 5 cufurpai:oresalieni,arma Temper accrahunc in pacriam, pacemque puhlicam turbane. Redicutio dve nagleda,dvedi- iaca,eadem ed’e videcur, ac rupca chorda in indrumenco pacis« quce aliarum chordarum concencum turbat,&totam barmoniam transadionis dedruic.Si ablaca ex injudo bello,cum reddi pol- func, non redduncur ; non agicur pax, Ted dngicur: d aucem pax veracicer non agicur , ex modico iritervallo rumpicur. J 11 " dici^ padorumque obfervacio mukam adferc transadionibus ionga-vkacem, quemadmodum eorundem cundatio & moro- CAPUT VI. 233 fa tergiverfario certum fignum eft parum duratur* pacis. Hi- (pani poft pacem Querafianam, quantumvis aliiPrincipes fecun- dum conventa arces & Urbes čvacuaflenc, 8c fuisDominis red- didiffent, a fefe tamen impecrare non poterant,ut copias exlta- lia deduxiflent, Imperatorias inGermaniam remififfent, fed ne- ftebant moraš (uc refcrc hiftoria dc Minifterio Galli*,) per agrum Mediolanenfem & viciniam illam fimulata neceflitate firmando- rum praefidiorum, & promiflione, quam Ferrarienfis Princeps, eflec propediem renuntiacurus ad tranfitum verfus Regnum Nea- politanum aperiendum. Quas Dux Feri* promiferat exaučto~ randas inde a menfe Julio , nondum difceflerant a fignis men- fe Septembri, quas tergiverfatio etiam reftitutionem occupato- rum retardabat. Exinde parum aberat,quin conacu Hifpano- rum noviflima pax difloluta fuiflet, nifi denuo Mireflorii, ope¬ ra Regis Franci*, transačlum fuiflet. 11 . Conditionum honeftas firmat in longam annorum fe- riem pacificationes,{icuc illarum turpitudo convellic has, & pla¬ ne: deftruic. Nec crediderim ego ullum populum in ea condi- tione,cujus eum poeniceat, diutius, quam neceffe fic, manfurum, vivec Temper in ejus mente, quidquid illi prasfens neceflkas in- junxeric, & nafto tcmpore clamabic turpem pacem, ud bello bene mutari. Saguncini jam olim edocuere pofteros, quancum ignominioTas Sc turpes pacis conditiones abominari debeanr. Oppugnabantur enim, uc memorac Livius, acricer ab Annibale, Anna j t neque auxilii aRomanis,neque obfidionis fuftinend* fpes nulla *t. erac : 8c triftes conditiones, ut ab irato Viftore ferebantur. AlorusHifpanus,publiceSaguntinis amicusatqueho{pes,(e ejus pacis interpretem fore pollicitus, Saguntum ingrefTus eft. Ubi inter alia : Pacem vos, inquic, affero magis neceflariam,quam tequam. Urbem nobis Annibal, quam magna ex parte jam di- rutam.captara fere cotam habet, adimit, agros relinquic, afli- gnaturus, in quo novum oppidum aedificatis : aurum,argen- tum omne publicum ac privatum ad Te jubec de£erri,Scc.Scc. H*c viftor hoftis imperac, h*c(quamquam fine gravia, atque Gg acer- IHfnin-.iU, sheiii lib. 9i ti St 2J4 TRACTA TUS DE OLEO PACIS acerba : fortuna vedra vobis fuadec. Equidem haud defpero, eum omnium potedas ei a nobis fada fit, aliquid ex his rebus remiilurum. Sed bare pacienda cenfeo pocius, quam trucida- ri, corpora vedra rapi, crahique ante ora vedra conjuges ac Ib beros, belii jure finacis. Verum cum Saguntini pacem, qus li- bertate cmerecur, iniquidimam judicarenc, mortem prstule- runc potius,quam ut vivi inAnnibalis potedatem venirent. Ita- que primates, priusquam refponfum daretur,argentum aurura- ve omne ex publico privacoque in forum collacum , in ignem adid raptim fadum, conjiciences, eodem plerioue femecipfos prscipitarunc. Casteri urbe capca nullum ante finem pugns, quam moriences fecerunc. Ica Viri fortidimi ( concludit Hido- ricus,) miferrimo genere abfumi maluerunt, quam libertatem fervili pace mutando cum dedecore vivere, Ubi conditiones pacis ita intenduncur, ut libercas ire in compedes cogatur,& malorum penukimum fervitus imperecur; necdicenda ed pax> «eque hujus duracura; ulla Ipes. Nemo miferam pacem, animo cam confervandi, cdlagicat. Agic,ut tempus fert,&vult cala- jToitas. Locharingum concemplare : Is, cum videret Vicum a Francis Rege ocupari, Mediovicum obfideri, Marfallum, quo ipfe maxime nitebatur, peti, totamque Provinciam aTorcaso& Schombergo ad defolationem usque vadari j non folum ad Regem tune mifit, fed Dux ipfe illum Metis adiic, ut miferam pacem excorquerec, quam ctiam obtinuic Marfallo Regi in de* pofitum dato. Sed non muko pod fado odendic, eam pači* ficationem fimulate fačtam fuide ad evitandam cempedatem, qus in Provincis tatale exitium imminebat. Compercum enim ed eodem temporc Locharingum & Regi dedifle fidem in op- pido cognominaco Vicus ; & eandem violafle per alia conven- ca Nancei cum Legato Imperatoris, Sic mifera pax; nulla pax> (invita; brevis,) coada j potius ed medicatio belli* 12. Non mukis, eotam tamen pacis firmicatem, dabilka- sem, & longsvitacem comprchendo : Nulla diutius duratura ifi Pa%, guam gu£ utringue ar mat a e JI. Arcanum hoc ad duo revo- CAFUT VI revoco : primum eft, ut pax fub Ciypeo fiat , id eft, uc fupra jam infinuavi,eo tempore,ubi uterque diflidentium cequis ad- huc pollec viribus, vel ambo ad excrema rcdadi Tune. Ula ex bencvolentia, hcec ex necefticace concrahitur; utramque rams« a;quas honeftasque fubit condiciones, qua? cercam fpem faciunc continuandce in longum cevum pacis ; nifi auc viribus redinre- graca Ambitio, auc pacis oforum flabelhs inftigaca cemulatio rur- (us in campum redeac,conjuracura cempeftacem, adverfus dul- cifllma? pacis ferenitatem. Quot pacificaciones quancisque vo- luminibus comprehcnfas Iegimus incer Carolum V.& Francifcum I.deinde incer eorum pofteritacem Coronam Hifpanice & Fran¬ čiče; incer Cariares Germanih & Reges Gallise, uc admiracio ani- raura fubeac;cur ramen indefinencer, & vix cum refpirio, con- cinuis bellis per hos ipfos Principes afflidabatur Europa ? Ex- pende, nec mireris. Hoc ipfo, quia tam numerofce incer illoi fuerunr pacificaciones, breves & plusquam breves elfe debue- runc ; vix fadaj, mox violac;« : non alio incerfticio, quam vi- rium reftaurandum, 13. Alterum eft : Ut pace licet conclufd, arma non facile deponant Principes. Pax in Lorica perdurac, & armaca tuto quie- fcir, Pax fande cenenda eft canquam Temper manfura ; mili’ / tari tam en providentia nequaquam defticuenda ; veluti, quas facile & brevi in bellum Tit exicura. Obfervare oportet illam, & in bellum camen eifTe paracum. Pax pretiofiftimus Reipubli- cx chefaurus eft, difcrimini exponi non debec : armatas excu- bias exigic, ne impetatur a pr^donibus & infidiacoribus alieni. Nam experiendo Temper cognicum eft: Namen pack inter mor- tales, potius exiftere, quam vfum. Cherufci, uc Tacicus refert, (nobiliflimus inter Germanos populus,) magnicudinem fua«i c l ’* yt ' u * malebanc juftitia & pace tueri, fine cupidicate.fine impocencia: quieti,fecretique: nulla provocabanc bella, nullis raptibus,auc latrociniis populabantur, Prompta camen omnibus arma , ac fi res pofcebat,exereicus plurium virorum, equorumque & qui- efccnribus eadem farna. Ferce cceterce verencur Leonem, lice« Gg z ju- , 2j cum dicerec: - - - Magno inpopulo cum fape coorta eft, Sedi Ho. Secus rixae cenfentur, vel latrocinia, non frada pax puhlica. 7. Tercio Propoficum & deftinata Voluntas offendendi- Quae pociftimum conjicitur ex circumftantiis perfonarum , » coadunentur, fi armis provideantur, fi armad ad locum acce- danc, fi aggredianrur adverfarios , vel invadanc res eorum. Voluncaccm igicur in omnibus rebus ipedari eonvenit : confulco fada non funt, in ejus fraudem efle non oportec. f* Permulcum incereft,ait Philofophus , ucrum iponce quid facia- CAFUT Vil rnus vel itiviti. Interim in adibus prohibicis Temper praefumi 1 - tur dolus, qui Tat fundacdeftinacam voluntatemofjendendi, Pro- teftatio adui concraria, nec quidpiam excuTat. 8. Huc icaque tria requiruntur conjundim & neceflario ad probationem frada; pacis puhlica;, quia non omnis vis publica eft frada pax,ab adverfo autem omnis fradapax vis eft puhlica. Hsec quippe conftitutio Ipecialis eft circa pacem fradam puhli¬ cam, non privacam , ac propterea non comprehendit rixas & fubitaneos roocus, Ted deftinatas invafiones, percoadunacosho- mines, quave ipeciem belli pra; Teferunc,vel fedicionis apertae argumenta funt. Et cum crimen frada; pacis publicae, vel cx hoc, quod pacifragus, aqua & igni interdicatur , atrociftimum efle cenfeatur, conledarium eft, in hoc crimineetiamconatum absque effedu puniri. Siquidem verba conftirucionis Gsfarea; cxprefse eos, qui contra pacem puhlicam quidpiam attentareva- luerint > afficit: Tentamen vero idem eft, ac conatus. Ideo, uc Gaylius loquitur: Si quis armatus deinduftria, dolo malo; ho- minibus coadis domum, caftrum, pra;dium alterius invadat, ecfi neminem, la:dat,aut occidac, Ted Izdere vel occidere voluerir, rede ad conacum & enixam voluntatem ex conftitutione pacis publica; conveniri, & probaco conacu cum neceiTariis Tuis qua- litatibus inBannum Imperiale condemnari valebk. Interim Ju- dex Camera* Imperialis arbitrium h a bet permitcen.ce Gardo V. commutandi poenam Banni in pecuniariam > nift exprefse fic ac- tentatum crimcn laefae Majeftatis , vel prodicionis patrite, quod ftepe coincidic cum criminie frada pacis publicae. Sicuti enim fecundum Theologos, DEUS non intuecur, quantum quispiam valeat, Ted quantum velic: & quia DEUS corda penfac, jam in ejus oculis fecic, quod cogitavic : Ica pforTus in materia Status ftifficic ad Eeipublica periculum conari : conatus enim ft non fucceftlc, fortunae magis opus eft , quam conantis voluntas. p. Verum Tub conftitutione frada; pacis publicae non intel- ligicur Defenfio armata fui, fuorumque. Quia vim vi repellere ©maia Jura admiccunc, Si ubi oifenfio eft illicica, ibi defenfio eft: Uei-ca* 238 TRACTA1 US DE O LEO PAC1S licica. Incerim confticucionis verba bene ponderanda funt, uc nimirum defenfio illa non fic (pedofil, auc armorumprcecexcus, fed neceflaria & coafta , uc quando quis ab alio inique provo- cacus, neceflarid & coade in defenfionem fui, alioquin necefla¬ rid pericuri, auc peridicacuri,vel ob defenfionembonorum,auc amicorum fuorum, arma fumpieric, caftrum recuperaveric,ini- micum ofFenderic, occideric&c. Judice me fraus eft concejjd, repellerefraudem» Arnague in armatos fumere jura finunt. io. Pacis publics reus dici non debec, qui, ab alio concra pads publicae conftitucionem armis ofFenfus fe defendic. Ec li¬ čeč defenfio in concinenci fierifoleac, uc debeac,cameniniis,quae cra&um cemporis exigunc, ex incervallo Iongiore vel breviore, uc ferunc vices & cempora, concefla ccnfecur per ipfa verba confticucionis dicencis in continenti, vel guando amicorum &F de- fenforum auxilia habere pojfit. Adeo defenfio permifla eft, uc quis hoftem & curbacorem pads publicas eciam in alieno cerrico- ' rio perfequi valeac. Neque cenecur ad moderamen inculpa- tx cucelj, quia publica hoftilicas eft, in qua vulnera ad men- furam non dancur, neque provocacus ftateram inmanu habere poceft, uc non alicer oftendac, quam velic. Provocacus vel in- vafus, doneč ofFendens arma non deponac, prajfumicur omnia in defenfionem fui fuifle, Hace de confticucione fracte pacis publicje, jam de ejus poena agamus. cap . CAFUT Vlil 241 Cap. VIII. De Banno. 1. B Annum, quod eft fračte pacis publicaj poena, cxprimic Ovi« dius Nafo: Dii te fubmoueant O noflri infamia fiecli Orbe fuo, tdlmque tibi pontusque negetur. Mulcis enim Bannum, idem eft,ac olim fuic deportatio, hoc eft incerdi&io aqua; &: igni, duobus videlicetelementis,finequibus homo diu vivere nequic. Unde Bannum Imperii judicialis eft cenfura, quam violatoribus pacis publicce aqua& igni incerdici- tur, ica,uc a nemine in clientelam, fidem auc amicitiam recipi, ab omnibus vero impune tam in perfona,quam in rebus offendi poflic. 2. Quantumvis vero quis ob violatam pacem puhlicam ipfo fačbo, ur conftitutio habec, in Bannum imperiale incidac, atca- men quoad irrogationem poente Banni,id eft,aqu£ & ignisin- terdičiionem,& bonorum amiflionem,nondiciturBannitusipfo fado, fedSententia declaratoria fupcr commiflb deličlo cum de- nuntiationc Banni regulariter requiratur,* Nihilominus vero ob atrocicatem deličti quandoque non folum recedicur a regulis Ju¬ riš, fed etiam ubi fračta paxnotoria eft, folemnitas proceffus omittitur, &c non fcrvare Ordinem eft fervare Ordinem. Quia notorium inducic plenamprobationem,eflqueprobatioprobaca, & in his, quas fubjiciuntur oculis, nulla obftat exceptio.Ided in hu- jusmodi fračtse pacis notorio & manifefto deli&o Banni declaratio, fine ullo judicio Ordinum Imperii, quia non folum, quae palam funt, judicac oculus potius quam mens, fed etiam quod cafus da- ri podit, ut Ordines convenire non poffent, fit per folum Impe- ratorem emiflis Faecialibus, Bannum publice in foro vel ad valvas, fonantibus tubis aut tympanis,fubdiofolenniterdenuntiantibus, & delifti oualicatem ex brevicijlo recitantibus: quo fa&o, edi&a H h ubi- a 4 2 TRACTAfTUS DE OLEO PAclS ubiquc Iocorum in Imperio affiguncur , uc Bannum omnibus innotefcac, Sc Banniti perfona anemine te — - -- -- . .. — — lil 4. Non diffiteor camen pro Palatino bis fextili illoRege, cx capite non fačlte a Ca^fare citacionis, proceflus , & fentencia: per Eiečtores Sc Principes, mulcurn in Imperio, maximeinRa- tisbonenfi DiartaAnnO 1625. ačlum 5 produčlumque fuit, pra:- cipuč ex capiculacioneFerdinandi, ubi exprefse afleveratCarfar: Se nibil in rebus maj oris momenti , niji confultis Imperii Eletlori- bus & Principibus fa tl or um > nec quempiam degradaturum, abs- que eorum fcitu confenfu. Omnino ira eft: fi tantam. tempo- ris intercapedinem' patiatur extremum Reipublic^e periculum: fi publica hoftilitas & nororia rebellio excufationem admittat: fi un&i a DEO Reges Sc C^fares Diadematis Sc fafcium fuorum tfurpatores fuftinere teneantur. At, fieuc hoc a ratione alienum eftj ita fi capitulationem Ctefaris impartiaif oculo fcruteris, nec Jota,me hercule, comperies, quo Imperator in fačlo notorio, urgentiffimo Sc manifefto, fua; poteftati, quam illi tali eafu Jus natura; gentium , Sc civile attribuic, quidpiam omific. Noto- rium crimen poena in continenti fequi debet. Communis ho- flis non inquirendus, fed profligandus. Contra turbatorem pacis publica; omnia jura clamant. Non eft,quod differatpoe- nam potelias publica (fuprema pra;fertim Mundi') ubi ds difcri- mine Regnorum agitur. Expedare in ejusmodi conventum Principum , Legatorum partialitates & tergiverfationes audirc, calamisque pugnare, dum hoftis apcrtus ferroSe ignegraflatur, & depopulatur omnia , idem mihi elt, quam in conflagrando cunčta incendio, de qualitate Sc quantitateaqua; ignemfubinde extinguentis confulere. Lex omnis poenalis cum effeclu intelli- gi debet, & non in ambiguitates ac excufandas excufationes in peccatis extendi: Usque dum Ferdinandus collegiflet Principes Sc Eiečlores, a£tum fuiffet non folum de fuis Regnis avitis, fed dc ipfo diademate Imperii. Conclufum quippe inPalatinicon- ciliabulo erac: Habito Regno Bobemi ’ v p« 244 'TRACTATUS DE O LEO PAC 1 S pii, comprobant, hocHacerodoxi,prasfertim Calviniffce,cx cor- dis intimo fufpirabant. Iniqua forec capitulatio, quas Impera- tori negaret poteftatem puniendi manifeftos fuos rebelles, no- torios invafores fuorum Regnorum , apercos turbatorcs pacis publica » machinacores in fupremam poteftatem , & Majeftacis palam reos. Edic: quid horum non eracPalatinus? Quanra illc non molicus eft fubMatthia, fubFerdinandoinRegnoEohemiffi? An non legitimo Regi, quem ille talem in Comiciis Imperialibus agnovit, fceptrum rapuic, Regnum diripuic ? An non Turcam eoncitavic contra Ctefarem \ An non ejus Triumviratus fusque deque Imperium conturbavic? An non elečto jam in Imperaco- rem Ferdinando homagium praftare negavic, ac alios quoque Principes in idipfum inducere per unum ex fuis triumvirisvide- licet Anhaltinum tentavic ? An non feipfum per publice cufam, & difleminatam pecuniam Imperatorem proclamavit cum hoc chronofticho : rrIDerICVs IiMperacor AVgVftVs 1623. An non Provinci^ Auftriacte funt membra Imperii, quas ille primus con¬ tra pacem puhlicam invafit ? An non ille contra Bullam auream manifefte prohibita foedera, uniones, triumviratum, exclufo C%- fare & contra Cafarem facratiftimum fuum caput ac fupremum Principem contraxir? An nonille delperatis jam rebus conatuseft contra legem fundamentalem Imperii, externum Imperatorem in Imperium invehere? ne dicam de aliis machinationibujs, in- fidiis Principis nocorii perturbatoris pacis publica?. DicanC defuper alii, quid velioc: litterte fcriptte manent, nec oblite- rari poffunc culpa , quas illae comprehendunt, nec poena dif- ferri,quam meruerunc. Incerea piusquam verum eft : In noto - riis fraU* pacis criminibus , ubi ex mora pericu- lum ingruit, non exigi procejfum. cap. CAPUT IX. >4f Cap. IX. De executione Banni. i. L Egis atque confticutionis omnis virtus & finis in executionc confiftit, ica etiam Banni. Lex fine effedu idem efi,quam campana fine pifiillo. Bannum fine executione eluforium red- ditur, ficuc irafine viribus. Animadvertendumautem efl: Ban¬ num Imperii ex duplici causa irrogari: Primo ob delidum fra- da? pacis, de quo nos principalicer indagamus. Secundo, ob fo- lam contumaciam , etism in caufis civilibus, fi videlicet citatus non compareac> vel, condcmnatus judicatum non expleat; auc executorialibus mandacis non obtemperet; quibus cafibus Ca- mera? Judex , qui Ca?faris loco praefidet, ad vindicandam reni- tentiam, & tuendam Crefaris autoritatem & Imperii jurisdidio- nem tali contumaci, in exemplum aliorum, Banni pocnam infli- gerc potefi:. Veftigia quippe terrenc, exemp!a movenc. 2. Licec vero utriusque Banni fencencia quoad formam dc- riuntiandi a?qualis fic: ramen in effedu plurimum inter utrum- quc Bannum intereft,non enim ram gravirer peccatcontumax, quam delinquens, quia conrumacia propriemaleficiumnon efi; & majus delidum cenfetur in committcndo, quam omitrendo. Majus vel minus delidum, major vel minor poena confcquitur, Bannitusob contumaciam non cogiturcurn fifco tranfigere, be- ne autem frangens pacem puhlicam ; Nam ibi tantum Isditur infiantia; hic vero & inftanda, & perfona offenfa, & tranquil- litas puhlica. Ided inter Bannum contumacia? & Bannum deli- di five frada? pacis quoad executionem hoc difcriminis efie aic Gaylus, quod primo cafu neceflaria fit immifiio in bona Banni- Lli ti: altcro cafu non requiratur immifiio, fed regia via perexecu- tores fiat executio in bona, vitam, honorem,civitacem,aliaquc privilegia & jura, quae habuit Bannitus. Et quia munusexecu- toris publicum efij defertur ilJud executoribus a potcftace puhlica, H h 3 fiv«r 246 TRACTA 1 US DE O LEO PAC 1 S five Imperatore, five Camera, imperative perconpulfiones, qui- bus rePiftere non valenc, nifi ex tribus cauPis. Primo, fi execurio fieri debeaccontra pocentem aliquem Principem, velStatumlm- perio mediate vel immediate fubječlum, cui pares viribus execu- rores non eflenc. Secundo, fi Bannicus arces auc civicaces tam municaspoflideac, ut inde expugnari nequeac. Tertio,fi Banni- tus Imperio quidem fubjaceac, Ped excra imperium Puum domi. -cilium habeac. Ne vero cali cafu deiičta frači« pacis maneanc impunica.fas omnino efl Imperatori non Polum vicinis Principi- bus, Ped quibuPcunque modo Bannicum corripiendi, privandi, profligandi in bonis, perPona, vica. Bellum enim ličite move- tur contra Bannicum, canquam incerditlumaqua&:igni,hoftem omnium, curbatorem pacis public«, a nullo recipiendum citra pcenam recepcatoribus lacronum debicam. Ica confticuciones, ita praxis Imperii. 3. Porro effečius Banni ob fračiam pacem puhlicam inter c«teroscfiConfifcatiobonorum omnium. Inter qu« camennon compucantur feuda , quia deli&um VaPalli Domino feudinoce- re non debet; ita enim Pe fifcus habec, uti hsres extraneus. Unde qu« in haeredem extraneum non tranfeunc, bonis publicacisfifco non addicuntur. Cum vero feuda ab h«redicace Peparata Pinc. Ideo ex confiitucione pacis public« Caroli V. Pub rubrica bannici §.2. expreiTe con fiat condemnato Batini to bonafeudaliafifco noti addici. Sed rečio tramice ad Dominumdirectum,Pive nova, five aneiqua fine, rgverti; fručiibus camen feudalibusačtoridamnum paflb, Judicis moderamine Paivo, conceflis, ica Gayl. & alii Publi* cifbe ex prasfata confiitucione Carolina arguunt. 4. Similiter Bannum VaPalli non nocetagnatis: in feudonovo ac propcerea licetFeudum novam mortuo vel Bannito Vafallo ad Dominum revertatur regulariter; Fallic ramen in fimulcanea inveflicura,ubiPimul Agnati inveftici Punt. Caufam decidec če¬ par invefticura;, qu« cx convenrione l.egem accipic. 5. Eadem CAPur ix. nr 5\ Eadem ratione delittura Vafalli nequaquam nocec agna- tis &filiis in feudo antiquo, Quia deličtum fuos tenetAutores* Vafalli autem perfona in fucccflione feudi aviti non confidera- £ur, fed primus acquirens. Ukimus Vafallus primi acquirentis Suceefibr dicicur, etiamfi feudum prius ab asccrno fuiflet,Quod plane non precedit, fi pax fračta eft contra ipfum Dominum aut fupremum Principem. Tune enim agnati, ac muko magis- filii,a fucceflione feudi, licet illud avitum &antiquiflimum fue* rit, exeluduncur, Sc revertitur feudum ad Dominum. Ut vi- delicec injuria Domino fačla hoc modo vindieecur.Neq.ue enim primi acquirentis prterogativa tanta eft, ut primieinveftitura: ta¬ čkam exfupcret conditionem, nimirum uteatenusomnes agna¬ ti primo acquirenti in feudo fuccedant, quatenus accepti bene- ficii memoriam non depofuerint, fequc non ingratos erga pri- mum concedentem ejusque fucceffores oftenderint. Et hanc racicam conditionem fub verbis illis, quar inveftiturte inferi fo- lent Salvufemper noftris Imperii juribus , intelligi, Sc pro exprefia haberi,per varia jura & DD. probat citatusGaylius. Ali- qui contrarium docent quoad agnatos: fiiios tamen omnes ex- cludunt j eo quod filii cenfeantur eadem perfona cum patre, & hoc vivente pro Dominis habeantur : Agnati vero vivo de- IinquenteDomini feudi non fine, Sc jure, quod non po/hdenc, privari nequeant.Ubi autem Majeftatis laefae crimen per fračlam pacem, veluti liquis contraCasfarem vel Imperium,ubi jure ex- periri potuit, arma moveat, committitur ; nihil eft,quod im- pediat confifčationem bonorum& feudorum,qute fub Imperio funt. Quia tanta hujus criminis indignitas eft, ut non folurtl De pae. bona delinquenti auferantur 5 fed etiam imaginum jura Sc no- P ub,1 * s ’ bilicatis infignia amittantur, Sc lic toti familis, prsfertim pro- libus, perpetua qua:dam ignominiar nota inura tur : quapro^ pter merito a fucceftione feudi ob damnatam , vel damnan- dam memoriam delinquentis ipfi agnati, & muko magis filii ex- cluduntur. Et licec hanc veritatem tam in Imperii conftitutio- nibus, quam ipsa ratione & jure gentium fundatam limitare volu«** 248 TRACTA 1 US DE O LEO PAC 1 S voluericRaldus, quoad illa feuda, qua: in genus cum regalibus conceduncur , tamen in c. i,§. fin.de eo, qui fibi & hsered. hoc * fe facere non pofife, & alios tenere eoncrarium,dixic. Nam ar- ma movere in fuum fupremum Dominum ) pacemqueinde cur- bare Reipublicaj efl: Rebellio, quam damnac jus divinum Deur. 21. verfu 27.1. Sam. if. 25. & plusquam centum aliis Biblicis Lifa* j, locis. Re&eXenophon de expediciane Cyri dixic: Qut contra Imperatorem fuum feditionem concitat,is in fuam ipfius falutem feditiofus efi. LIBRI DECIMI Sive OLEjE pacis PARS II. jigit de 'varih facificationibus Europrf, pr^fertim qu& intercejfere inter AuguftiJJimam domum Aufiriacam Coronam Fran¬ cue. Cap. I. Mens Autorh de varih pacificationibus Princip um, 1. a Ihil magis.Policicurnhorninemcallere expedic; quam Principum Europjecompendia.Status arcanajprseten' fiones, machinas & cencamina cujusque, incommoda, eciam multorum , difcrimina , anguftias,injurias & pericula ab »muliš vicinis ; Sc ejusmodi; qu» non CAFUT L 24 ? folura per fc dignum jucundumque eft, nofle ; Ted quia pra;- cipue talia Lumen facilicacemque agendi ex arquo , publica ne- gocia,ac quascunque tricas, 8c obftacula, tam cum efFedu pra> vertendi, quam ad ea cum autoritate refpondendi.abunde fup- pedicanc. Ea vero prtecipue ex multifariis transadionibus, Pa- cificationibus,Induciis, quas plerumque Viri rerum expertifli- mi, incer Principes & Regnorum coronas conficere folent,uti- lircr defumi, & velim in lpeculo, etiam longeremoca, five re¬ rum emoIumenta,five diičrimina ; arcanaque cujusque Status perlpici,vel Talcem conjedari poflunc. Ejusmodi transadionum plerasque in epitome, nePoIici- ces amans Ledor opus habeac prolixicace Hiftorica , Tubmini- ftrabimus. 2. Scripferunc autem etiam Juris-Confulti jura atque con- filia varia ad Principes, ex ipfis transadionibus Pacificacionum cruta, Ti ve defendendo, five impugnando. 3. UcCaftrenfis confilio 432. Vol. 1. Gofredus inParaphra- fi feudorum. Gravecus confilio 6 8?. Ancorannus confilio 204. Baldus vol. 2. confilio 261. Sigovius de Regibus Icalite libro 14. folio f Angel us confilio 261. Alciafus confilio 154. Grotius de jure Batavorumad India commercia. Pacius proRepublica Veneta; HermanusAudor adorum publicorumImperii,&c.&c. Ec alii quam plurimi,qui ramen omnes, nifi Hiftoria; plena co~ gnitione utantur, combinencque tempora, ac Perfonas diftin- guant, fada icem reda lance ponderent, fallentur alias, 5 c alios fallenc. 4. Enim vero exfadi fpecie,quam hifiorica Narratiofup- peditac , jus oritur. Ec ut illa eft, five erronea,five vera, ta¬ le quoque jus efle necefle eft. Tališ quippe eft fabrica, quale fundamentum. Ruente hoc, ruic illa ; jus fundatur in fadi Ipe- cie : hsc fi vericate deftituacur , necefle quoque eft, praten- Tum inde jus Jufticia deftitui. Hinc canca Juriš Confultorum jurgia &; difceptationes ; ulcro citroque fundamencis ambiguis refertže, ut perplexum reddant hominis judiciutn : vel fateri Ii- I i ceac TRACTA1US DE OLEO PAC1S ’ 2?0 eeac Mundum tantummodo opinionibus regi, auc cum illo te« oendum ; Ne fallamur, crcdamus nemini. Denique in hac hi- ftorias fcribencium colluvie nulla caufa tamturpis eft,qua;fuum patronum auc juriš patrocinium non nancifcatur. 'KOI? *ff Cap. II. De Pacijicationibus inter Coronm nU & Galli£* s. M Em hanc ab Anno 1364. ordior : quo Joannnes Valefioi foto funčlus, quatuor filios fuperftites reliquit. Carolum,Lu- dovicum, Joannem & Philippum. Carolus Patri fucceflic inRe- Frifavd, gno Gallias. Philippo vero natu minimo ex reftamen-io Patris, ,v cum quo apud Anglos diu terumnas captivicatis pertulit, Bur- p g ' 3 gundiae Duearum pieno jure ceffic. Ec hic ille Philippus eft primus Conditor BurgundicatFami- Hae, ex qua derivarunc per Mariam Burgundam, omnes 3 poft Maximilianum Imperatorem Primum, Archi- Duces Auftri mox in confpe- Wb. 9 A'oi, člu Delphini eundem,immiflis ficariis, occidiflet. t{6 ' 8. Exinde Joannis FiliusPhiiippus, cognomentoBonus,in uldonem Patris feAnglis conjunxic ,& 30. Ferme annorum bel- lo feliciffime contra Gallos gefto/eatenusGailiam afflixit, ut Ca¬ rolus VIL perBorbonium DucemaPhilippopacempeteret,quae cum maxima non minus gloria , quam utilitate Burgundi ica conclufa, ut fepofito cum Anglis foedere , ac exautoraco fuo milite, Carolus VILPhilippo cederet civitatesAmbianum, Mon- defiderium , Peronam , fančlum Quincinum & Abbatis villam, cum comitatibus duobus, nimirumPontiviaco & Bolonia;. Ec quia terra; ha; ad Campaniam, Regnumque Gallite IpečIabant.Re- verfales dedič Phiiippus, fe eas poHeflurum fub Caroli Imperio <5i a gufnu S & Parlamenti diredione. Ubi nec tune, neque prius unquam lib. k>. racione BurgundiciDucatus(quod notandum,) ejusmodi quid- piam Galli« refervatum fuit. Htec aurem Pax Atrebati conclu¬ fa eft Anno 143^ 5» Carolo VIL fucceffit Ludovicus XI Filius nimirum Patri, a quo alias in vita perpetuo diflldebat, ideoque aPhilippoBur- gundo,ut plurimum,educatus,& inftručhis, fed in malam for- tem Burgundije. Rex etenim fa&us,fubito non lolumPrinci- pum fanguinis ac Magnatum Regni libercatem feflrinxit, pro. Večla ad fummum usque abfolutumque Imperium Regia a a to- Ii 3 tčti* Bufieres lib, iz, Cominq. lib, z. Lib, 10 , Bufieres tib, ij. 2 ? 4 __ TRACTATUS DE OLEO PAC1S racate 5 verumjeciam ingracus Educacori fuo Philippo, hujus fi. lium CaroIum(aquo per macernam iineam defcenduntAuftria- ci moderni) averlabacur, eique in paterno folo infidiacus fuic: Cum enim Carolus ad Hagam, Hollandice Vicum, fui fecurus fubfifteret, fubornavic quendam Rubenprium Rex , qui Bur- gundurn ex infidiis caperec. Ob hanc caufam, uc erac alias Ca¬ rolus fenfibilis ,conjunxic fe cum Principibus & MagnacibusRe- gtai, Regique inceftinum belium confcivic, quod pro bono pu¬ hlico cognominabacur. Sane hiftoria Francije ceftacur. Ludo- vicum aCarolo Burgundo veluc vulpem inladbulum ica aftum fuiile, uc nunquam propius a cafu ahfueric. Ideo ille pacem inire .confticuic Anno i4<ž8.eamque Vincenii cumBurgundo ica conclufic, uc Carolo rurfus eas Ur bes & Comicacus, qua;Ludo- vicusRex jam prius foluca pecunia a Philippo Caroli Pacre re- demiflfec ; nimirum PerGnam, Royam, Sc Mondefiderium.ad hacc Guinanum Sc Soloni j comicacum in perpecuam pofleilio- nem cederec, ut Gallus Hiftoricus ceftacurGuaguinus. io.Echincbcneiiciario jure fibi fubječlum efle Burgundum infulcabat aliquando Ludovicus per Morvilerium Canceliariurn Philippo : quod ide jegerrime culic* Sc licec jam fenio confcddus acerbe Cancellario repofuic : Se hu majora pojjidere a Cliente - Id Rčgu immunia, & per [e unum JietiJfe, quo minus Rex foret: Unde liquec, nihil Gallis effe in Burgundiam : neque im<- plicare, quin unus Cit in fuo Scacu abfolucus, & excra iilum de- pendens ab alio. Sic Sueciar Rex in fuo Regno abfolucus, de* pendec camen refpečlu Pomeranias ab Imperio : fic Hifpa- nus refpečtu Mediolani. Ex prjdi&is conftac, duas pratcipus inter Gallis Reges Sc domum Burgundicam incerceilille pacid- cationes,quibus nunquam quidpiam dempcum eft Burgundiji fed adje&um pocius mulcum esGallij dicionibus, ciculo camen tancura feudi, ut fuperius perDifcurfum vidimus. Incercefle- re quidem eciam alias parciculares pacificationes Sc induciar, quia incer iftas duas dornus, pratfernm cempore Ludovici XI. ( qui Rex fuic gr jcipicis variique » ac ipiis fiiis inrimis vix perlpedH inge- CAFUT II M ingenii) continute, ut Cominteus vere fcripfit, extitere colluda-* liones, $gra femper amicicia, & nunguam firma pax. 11. Porrb in prasfato Carolo exdnda fuit Burgundica ma* fculina, & tam ob egregios ftrenuosgue Principes, quam ob ampliftimas Provincias & didones vere Regia domus. Is enim Anflo 1477. apud Nanceium malo faro, & ex infidiis fui Triburii periit, Helveciis, cum quibus pugnabat; relida prius dubia,de- perdito farvero Ducc, certa ac plena vidoria, qua ifti egeftasi alias aftueti, non folum opulenti, Ted & indomiti plane fadi, infulcabanc deinde omnibus Principibus ; & ex tune gentera hanc prius obfcuram, maxima EuropteRegna in foedus &; ami- eitiam procabantur. i2.Ha;res Caroli ex afle remanfit praflantiffirna Virago Ma¬ ria, Burgundije jam unica Domina. Tanta Htereditas conjudda Regia; Nobilitad, ac rara virtuti procos facile habuit, quorum Gallias Delphinus unus, aleer Maximilianus Archi-Dux Auftria:, & Friderici Imperii Filius ; verum ifte alteri a Principe puelia pralatus,tam ob maturam anatem, quam proximam ipemIm¬ perii , negodum maxime promovente egregia Matrona Halui- na, ac in pleno confilio dicente ; Nobis opus (ji aliquo vira, non puero :jarn e d sit ate efiAIaria, ut liber os gignere pojjit,quod nobis & toti Provinci& necejjarium e Ji. Et hsec vieit, aitComi- nsus, in confilio fentenria. 15. Adeptus itaquc eft Maximilianus cum MaritFBurgun* da nobiliflimasProvincias, quarum muka; finitims Galliae, adeo- que Ludovioo XI. Regi, veluti fpirra; in oculis fuere. Quod ii- le igitur per nuprias Delphini aflequi non potuit, vi & a rtu sen- tavit. Aftum in eo oftendit, quod comminifcebatur Bur- gundiam , Flandriam , Artefiam Clientelas & feuda efTe Goro- na: Galliae. Aftum confecuta eft vis, quippe ex improvifo Bur- gundiam, Piccardiam, & Artefiam armis hoftiliter invaficj' 3 c non ignobilem harum Provinciarum partem occupavit. 14. Ab adverfo Maximilianus aftui jus opponebat, & Bur- gundiara ab antiguo ad Principes fuos jure proprietatis & Do¬ min« 1 2 S 6 TRACTA1 US DE O LEO PAC1S ** r *de~ Ipe&are, neque fajminas a fucceflione excludi, deficienti- ”iquo C s*a" ^ us mafculis conltancer probabac. Quod ipfum ex primo Gal- tuB«rg, c. lias Miniftro , veraciiTimo hiftorico Cominam conječlare licet. u * Aic enim in Commenc. g. & 9- Ludouicum Regem in bafce Frommi as mini juriš baberejmmo femper occafionem qu£fijfe uni- uerfirn domum Burgundicam delere,&protinus extirpare. Quod neceile non fuiffec, fi iliaj Galliei juriš fuilTenc. Adeo : quod adhuc cempore CaroliBurgundi in vica exiilencis ) Imperacorem Fridericum in communionem armorum Sc pradce per Terceli- numLegacum vocaveric, Sc fpofponderic, devičto Carolo incer fe Sc Fridericum ex cequo divifurum Provincias,fi armis concra Lib. f, fo!. Burgundum juvaretur. Friderici vero refponfum in Apologo 4$u referc Cominceus : Urfipellem,antequam caperetur,non ejfe di¬ videndam. Ejusmodi aftu luperior, fiquis eft,in res vafalliopus non habet. if. Nec jure folum,fed etiam armis agebacMaximilianus, dotemque Marice ftrenue cuebatur. Prcelio ecenim incer Torna- cum Sc Ariam concra Gallos inico, campum gloriose obcinuic. Ec exinde pacificacio jam cercia incer Gallos Sc Burgundos, & prima incer illos Sc Auftriacos confečta Anno 1482. Cujus me- mineruncCominceus lib. 9. &Tarcagnoca lib. 20. Videlicec: Pa- cem Ludovicus per Gandavenfes cum Maximiliano ica iniic, uc illius Filius Carolus hujus filiam Margarecham fuo cempore in conjugem ducerec, acque Bolonienfem, Macifconenfem , Al- tifiiodorenfem, Sc Carolocenfem dicionem in fua poceftace reci- nerec. Ipfe viciffim Acrebacum refticuere promiccebac. Ucrius- que vero Burgundije (quod nocandum>)& eorum,quce Punc ad Saonam fiuvium,nulla fuic fafta mencio, uc expreise icribicGua- guinus de rebus geftis in Francia libro X. 1 6. Ec hcec pacificacioj ucpaulo ance meminimus, eft cercia Gallias cum Burgundia,&;refpečtive cum AultriacisPrincipibus prima, fed infirma valde , culpa nimirum Caroli Otlavi > qni Ludovico XI. fucceffic in Regno, fed non fecucus ejus monita, quibus moriens dehorcabacur fIlium,ucMaximilianum fibi ami- cum CAFUT 11 2 H cum magis quam inimicum procurarec. Dedič aucem Caro- lus inimicici® jecernse plus quam evidencem caufam; uc pra: in- dignatione, quam cocus mundus, ac mulci eciam Galike Miniftri & Prineipes conceperanc, cremere videacur meus calamus; cum cancam rei indignicacem , facinusque eciam apud Barbaros rard vifum, fcribic. 17. Rapuerac ecenim Carolus ex infidiis Annam Francifci Bri- cannia; Ducis unicam fiiiam, quam Parens Bricannia; hamedem nominaverac, & poft ejus excdTum Auriacus Princeps Virginis cucor Sc Avunculus , eanu Maximiliano puhlice defponfaverac. Indignum hoc facinus, violencumque pronuntiac Taracognoca, Lib ceftacurus, ab omnibus, eciam plebeis ho-minibu$,fuilTe vicupe- racum. 18. Neque in hoc folum perfticic Caroli ruftica Sordicies: Nam Margarecam, Maximiliani fiiiam ancealiquocAnnos fibide- fponfacam, fibique Parifiis convivencem ex improvifo repudiavic, domumque remific; & hujus loco rapcam ac in morcem usque defolacam Annam Bricannam,MaximilianiConjugem, meču, fpe, illecebris,denique vi inmacrimonium (fi camen cale dici poceft) conjunxic. SaneComin^us ipfe Caroli Amicus, Aulicus, &in- ter primos Gallia;, dubicac, ubi ille libro r„ de bclloNeapolicano ica fcribic: De hifce Nupriis non idem erac hominum judicium, Sacrarum rerum quoque perici non uno modo pronunciabanc, ipfisque farminis Anns: & Margaret infelicicer.accidic. Quid enim Principibus puellis amarius accidere pocuic, quam uni rc- pudium; akeri rapcus Sc vis? 19. Necefficas five acerbicas camen cemporum Vacinianoshos inimicos in Pacem coegic Anno 1493. Hoc fine &praecipueex inftindu Helveciorum miferacRex Borbonium, Auriacum, Con- dseum & Nobilifiimum virum Cominamm, ad Maximilianum, qui in hunc modum pacificarunc ambos,uc ceftacur Joviushift. lib, 1. Primo Carolus cum mulco verborum honore, in cxcu- fationem inhumanioris fa&i,fe non exlibidine,aucexcontempm Maximiliani, fed inpulfum cemporum ac bellorum neceflicace, Kk ad Curpzov. in i.Regiji 6srm, luffietes. bift. Franc, tb«i4» 258 TKACTAl US DE OLEO PAC 1 S ad eas nuptias defcendifle, fateri dcbuit. Secundo reftituit ul- tro omnes ditiones dotales, qu$ infignes a MaximiIiano curn Margareta datte, tant®que fuere , ut reclamarenc plane defuper Burgundis&Belgii fubditi. 20. Ha;c pacificatio, qu$ alias atrodflimum Bellum impe- divit, firmior conftantiorque fuit, quam ulla ex prtecedencibus; nequeobfuit quidpiam Maximiliano, quin Burgundiam, & ad* jacentes Belgii Provincias inOrdinem redegerit, & Juriš Imperii, quod olim erant, fecerit. Nam, ut jam fupra infinuavimus, Bur- gundia olim Regnum fuit, cujus Rex fuit ultimusRudolphus VI. ignavus didus* hicmoriens coronam Csfari ConradoII. mifit>& ica cum eo Regnum Anno 1032. expiravic,acqueBurgundia Ro¬ mani Imperii fada Provincia. Cujusparcem ( la Ducbea) nune ufurpantGallij quafi illa non tranfire potuiflet in Colum, utpote Gallia? feudum , quod ramen non erac, fed Imperii. 21. Nune vero,ut fepefolet, Rado, bonaque caufa cedere debet violentiae, dividitur Burgundia, in Oceidencaiem & Orientalem,il- lamedamnumpoftident Galli,hanc Auftriaci,qute facitcirculum Burgundicum, non quidem fola, fed cum aliis Belgicis Provin- ciis, penditque cancam, ut tres Eledores, colledam Imperio in eafu belii Turcici, Cscerum multis privilegiis gaudet,& apud Cameram non nifi in cafu fradte pacis conveniri poteft. 32 . Polt confedam cum Burgundo, vel Auftriaco potius, pacem Henricus Vili, animum,bello Itali$inferendo,applicuitj atque valido exercitu Statum Neapolitanum ingreflus fine magna remora Regnum tocum occupavit, ut paRim ex hiftoria liquet. Pra;texturn vero habuit, quem ille pro Jure & titulo afiferebat, a Renato Andegavenfi, & teft:amentoJoanna;lecunda;,quodaU' tem fuppofititium fuiflc teftacur Calenutius hiftoria; Neapolita- nje lib.6, fol.179. 23. Caroli fiummaprofperitas, ut Gallicus Autor feribit, cito ' in contrarium flexit; &florum inftrar, qui fe ociiffime explicant, celerrime emareuit, Regni impetu eodem elabente , quo vene- rat. Putabat enim Rex, ibi regnare efie, idemac ludere : hinc focor- CA P CIT 11 1S9 focordia omnium officialium , qualis inter primos erac Lignyus Coraes: diflolud in libidines efffenatas Franci rniliccs : divendita non Regis foenore fed privatorum avaritia officia: negledapr«- fidia, & contemptus in vicinia hoftis, qui ex infidiis impende- bac Vigl. in ruinam Gallorum ; Igicur percafo Jugo Francico & Francis, ipfis Patriaj defiderio pleniš (quia Voluptatumforteper- ttdi afpirabant abitummagis, quamcuebancur munimenta)Nea- polirani, AutoreArragonia;Rege,confciveruncin foedus omnes fermeltaliaePrincipes, inter quos ipfe Papa ardentior, ad expel- lendos ab Italia Gallos. Hi vero vota confoederatorum ultroprae- venientes potius feftinarunt rnagnis Icineribus in Galliam,quam pugnaflentin Italia. Hoc in itinere, vel fuga potius, Reginon exigua infortunia fe objiciebant; non folum Appennini afcenfus lubricusSc difficilis ? HelvetiorumPontremoviitumultusrverutn etiam , & maxime aggreflio hoftilis confoederatorum cum vali- do exercitu ad Portum novum : Ubi Regi a latere Borbonius raptus & periclitabatur ipfe, ne vel occumberec, velcaperetur: nifi generofitas Equi Regium infeflorem aperto difcrimini fub- duxiflet, Hac NeapoIitanaExpedidoneGallialiud vidoriae,five premium five emolumentum non reportarunt, nifi curpidlmam veneris luem, quam illi apud faeminas Neapolitanas, prius hac lue ab Hifpanis, qui eam ex Indiis tulere infedas concraxerunc. Adeo rara viciflkudine resGalli« in Italia afflidae fuerunt, & magna profedo Gallorum ignominia: Sive Neapoli male & in- feliciter pugnandum, vel potius inter illecebras ofcitantium; Sive ex Regno parce & negligenter fubminiftrantium congrua fubfidia & nervum belli. 24. Stepe deinceps reafumpfit Carolus animum in res Italia, fed squius duxit domefticacurare prius ,quam de alienis certare, cum enim cx morbo decumberet, fanavic mentem Regis opti- mus DEUS, ficque interne exulceracam vitiis confcientiam, di¬ vino afflavic lumine, ut Rex ex illo morbo convalefcens novus appareret Regno Rex, nulli amplius illecebrte datus, non pro- fufus, Juftidte,pietaci, ^Erario, Regniqueneceflicacibus intentus, Kk z abftra- 260 TRACTATUS DE O LEO PAC1S abftradus a lufu , & ludicris omnibus; Denique immutacus in tancum, uc femel familiaribus fuis dixeric; Se opitulante divina epe , nunquam irnpojlerum peccalurum in DEU Al. Hac vix pronunciaverac, cum illico apoplexia tadus,exemplum reliquie pofteris Regibus melioris vita ; Succeflori vero Ludovico XII. curam Expeditionis Neapolitana, quam lile meliori compendio eum Regno Coeleiti commucavic. 25. Incerea ut antiquiorum cemporumcircaSicilis&Nea- polis Regna, piurimas vicifiTitudines,&; controverfias ,dequibus varii varia, prateream, illud indubiumeflFerdinandumCacho- licum Hifpaniarum Regem,A!phonfi Arragonii Primi, qui ucrum- que Regnum Regia poteftate poflidebac, fraeris filium , apud Italos Nepotem didum, fuiffe. Alphonfus quidem filium habe- bac, fed illegicimothoro natum;adeoque pra hoc Ferdinandus Jure adjiciebac animum ad prafara Regna fibi vendicanda. Idve Arce Sc Marce egregie prafiicic. 2 6- Cum enim viderec id absque ofifenfione Gallorum vix fieri pofle, ne ve ram externo, Francia videlicec,quam interno, nimirum Friderici rune Regni poflefloris , acque amulorum fuorum, bello obruerecur, nec duobus hoftibus uno tempore im- par dlet; magna profedo prudentia Sc Status Arcano, cum Lu¬ dovico XII. confilium iniit, padis inter fe induciis,fimulquefce- dere ido, conjundis viribus Regnum Neapolicanum invadendi, eoque recuperato inter fe ex aquo dividendi. Iaducia ha, & hac inter hos duos Reges C nam a Caroli VIII. tempore, hofti- litas nunquam defierat) Pacificatio fada efl: Anno 1 ^oi. uccon- ftat ex Guiccardini hiftoria libro. 27. Conjundis proinde armis Ludovicus Sc Ferdinandus eontra didum Fridericum obparentis Nacales illegicimum Regem progrdli, facile vicerunc femiinermem , occupato undiqueRe¬ gno , ac ob pacificationem fuperiorem inter fe divilo : Verum enim vero folium agre ferc duos Principes, livor Sc amulacio Bon finic, ut una fede diu commorentur, Vifum hoceftinpa- eificatione fupra dida , qua leve pondus ac firnaicatem addidit divi- CA P UT n 2Š1 divifioni fafta;. Ex limitibus divifarum Provinciarum orta eft quaftio, Sc cx hac atrox bellum. Dilputabant primoNomina limitum, qua aliud olim , aliud poftea fignificabant, Veter a volebant Gaili, moderna Hifpani quarebanc; doneč cx contro- verfo Jure, Arrnorum decifio peteretur. Rem vere defcribic Icalus hiftoricus Guiccardinus; quem in Italica hac controverfia inrer excernosPrincipes,aquum Judicem arbicramur. 28* Anno 1504. magni, ait ilie, longe latequc periculofi motus , & ex quibus maximi momenti res immutata: func in Regno Neapolitano inter Gallia; & Hifpanite Pro-Reges exorci, glifcere incipiebanc,quorum origofuic,quod, cum exilJaRegni divifione uni baborii terra &c. alceri Apulia &c adjudicata eflet, Provinciarum fines & termini non bene exprimebantur. Ex quo uterque eam parcem qua; nune capicaneatus dicitur.fibi arroga- vit. Huic controverfia; prifcorum nominum ab Alphonfo Arra- gonio primo Neapolitano Rege patruo Ferdinandi Catholici,im- mutatio fa tandemque Anno 15;05". in hunc modam conclufa: Primd, pa&um eft matrimonium interFerdinandum Cacholicum Hifpa- niarum Regem, & Germanam Fofieiam, Galiise Regis fororis fi- iiam , cum dote medietatis Regni Neapolicani, uci in divifione prima fadum fuic. Hilpanice vero Rex pro impenfis aGallom bellum (iimpcibus, decies cencena auri millia intra decennium ex- folvenda obligabacur. Secundo Cliences Galfe, Sc qui exNea- politanis Magnacibus Gallum fequebancur, omnes refticuti in bo- nis, dignicatibus Sc antiquis privilegiis. Tertio, fi Fofleia, Regina nuncHilpaniiE ,in prolis decederec fuperftite Marko Ferdinanda ; tune fuperftiti docem five parcem Regni Neapolicani, quam in docem acculerac, Marico Ferdinando: Si vero illa fuperftes fine prole manerec, Regi Gallise prafaram parcem relioquerec. Verura Ferdinandus aftu pravenic conjugem & Gallum ; Sc a Poncifice Julio Secundo, cum diffidere hunc viderec a Poncifice velucfau- torem Pifani Conciliahuli, periic inveilicuram, huncque adepcus a prafato Poncifice pro Fe, fuisque Hceredibus cum eximiisPri¬ vilegiis ac abolicione omnium inveftiturarum , quce prius quo- modocunque conceffa fuifienc. Sicque cerciam Poncificadonis condicionenjjjlcer Ferdinandus pramorerecur Foffeia; juxori, nun- quam purificare, necefle fuic, 32. Hanc Pacificacionem incerLudovicum&Ferdinandumj pracefiic alfa, racione DucacusMediolanenfisincerprafacumLu- dovieum & Maximilianum poft m.orcem Friderici elečtum Im- peracorem : nam licet ex haredkario jure nihil fuicMaximiIian0 cum pradkFo Ducatu, Ipečtabac actamen, uc ad Imperacorem dirca iViediolanum difponere vel uci feudum Imperii, Ho c Bo- CAP ur TL dinusipfeGalJicarum rcrum parcialisScripror fatetur: Ducem Mediolanenfem fiduciarium effe Imperii Germa niči, cuiDomi- u * 9 ’ natum agri Mediolanenfis accepto Temper tulit, & confuetaVa* fallorum Jura exfoIvit, quod etiam Ludovicum XII, Gallias Regem fecifle,a 0 everat. 33. Hune Dueatum procantur omnes ferme Principes* Aiiretias? quia velur fpecula & arx eft cotius Italije, Galli* & Germani*. Et Dominam obfervante, qui Mediolanum tenet, eum reliqua inltaliaad nutum habere. Hinc ratione hujus multifaria Bella incer Principes exorta 34. PorroMediolanenfis ille Ducatus, velut Imperii Teu- dum, primd Vicarios , deinde Duces , qui ei Imperii nomine prseranc, habuit. Galeacius Tuic primus Duxinveftitus ab Im- peratore, Sc Vafallus Imperii, q ui duos rcliquic filios, Joannem, Philippum, &unicam filiam Valentinam, Ludovico Aurelia- nenfi nuptam. Galeacio, & filiis Tuis malculisdemortuis fine fucceffione prorupere Ludovici Aurelianenfis filii, prjetendei*. tes ex Jure materno Dueatum, Ted repulfi a Mediolanenfibus ac firenuitate FranciIciSfortice,MediolanenfiumCapitaneifupre- mi,qui in Conjugem habuit Philippi,qui Galeacii filius erar, filiam naturalem 3 Blancam didlam, in agro Alexandrino vidi, ac fugati. Nequaquam enim admittebant Mediolanenfes, qui- buslnterregni tempore aliqua libertas affulTerat 5 ut inveftitura WenceslaiImperatoris ad folos MaTculos defcendentes reftrida ad fieminas extenderetur. g c. Ea vidoria clari Sfortiani, Sc non folum Patri*, Ted etiam Jurium S. Imperii propugnatores didif tantum meruo- re, uta Maximiliano Imperatore ex hae gente Ludovicus Sfor- tia in Ducem amplifiimi Ducatus inveftiretur. g6. Dem um autem Ludovicus XII. Galllae Rex sx Valen¬ tina Galeacanepos, invafitDueatum,primum profperis armis, vklelicet urbibus transpadanis cico expugnatis; Arce Arafiia va- lida ad Tanarum devida, Valentia tradita; AIexandria a Sanfe- verino&pr*fidiario milice deferta; Medrolano ultra ruence in obTe-r prafidia«) Bufieres 1. H. i idem ibi> dem, 264 TRACTA 1 US DE OLEO PAC 1 S obfequium R,egis;Arce aucem iHius,ficu & arce Europ« totius municblimGpraefidioacconnmeacu provisi,aBernardinoCor- cioejusCommendance, aureadavi hoffcibusreferata: profugo in Germaniam Duce Sforzia,ac in ranča calamicace defperaco, Adeb prceftanciflimilcalisProvincia ceflic perexiguo cemporis fpacio in armorum prasmium Ludovica •. Favente in voca ipfms undequaque forcuna; iedjijcc pauio poft faciera mucabic. j 7. Tum R,ex ftabilicis ex voco omnibus, plebe certia eri- bucorum parce fublevata, reftitucis exulibus,acTrivulcio, Viro ex primi Mediolanenfi nobilitace, Pro-R.ege dičto, uc populo uniuse fuis eflec admini tracio gracior, revercic inFranciam, ab- du£to iecum Francifco, Joannis Galeacii filio,quem inGalliam redux inclufic coenobio. Hec Gallus Scripcor. Vixaucem Galliae iimicesaccigsracReK, Lugdunique com- morans Mediolanenfium inftabilitatem percepit, defideranci- um praecerica , damnanrium pradencia, cujus maxima exacic, ipfeTrivulcius,caufa,quiGelphorum (ečtacor pertinaciflimus, Gibelinos habebac crudelius, indolefuperbiori& animi alcitu- dineatque pocentia, ad fanciendam privatam auftoritacem non pubiicam ufus, unde Opcimaces & Nobiles Provinci«, pocidi- mi ferme Gibelini, ab eo, & a Francis averfi , veterem Domi- num efflagicabant Acceffit procacia Gallorum in Virgines& Matronas: difcordia incerTrivultium & Albinium, & ej usmodi, qu« oprimi faepe Principes culpa alienaluere debenc. 38 Interes Sforcia horum cercioracus in res fuas vigilan- tiffimus, nonduminftručto exercicu, Comum advolac, ibique obfequiofe exceptus, vocacur ulcrea Mediolanenfibus, reitr tuendusex integro in primievum folium: admiflusab omnibus aliis urbibus, prceter Novarium, quo fe receperac Trivultius, & arcem Mediolanenfem apprime inftru&am milice GalliaJ- Sequebatur ingens exercitus, caefis undique cumftrageingen- d Gailis; caedentes quippe pro cujusque capice cercum pracmium referebanc;adeopriftina fortunsferenitas fe avercic a Gailis» & defecic in Sforciam , fed intervallo modico rurfus fe recepic ad Ludo* CAPCIT n 26$ -J-?--/L - 3 ’ 1 ' - • 4uc uemceps pm* cancaiu voiubuicarem permanflc, 39,Ecenim immilTo novofub pneclariflimo Duce Tremo- lio 3 conciliatisTrivultio atque Albino, corruptis Helvetiorum Legionlbus, qu£ein cxercicu Sfortise militabant ; nulla agendi procra&a mora, fuppeditatisutrumqueex regno neceflariis 3 rex ita providerac rebus fuis affličlis, uc primo prtelio magna ftra- gecsfis kališ, acdeponendbusarmaHelvetiis, non Iblum ple- nam vi&oriam obtinueric, acDucatum recuperaverit, fed etiam. caufam ipfam, fomitemqueBelli, prodicioneinfamiperHelve¬ ti os fafta (calamitoium nirnirum Ducem Sfortiam,) cum ifle Helvetiis mixtus lub gregarii militis čuku ex urbe Novaria e- grederetur, una cum tribus fracribus Sanfeverinis deprehenderic, fuique juriš fecerit, decencumque adumnolum Principem per incegrum decennium > non alia unquam libertate, quam qua & quando animafeparatur a corpore,donaveric. Sicin carce- re extin£u a au&oritafe confirmaret; be 31 urnqueNeapolicanum m0- venti.ne impedimento eflet. Poftremum verifljmumeftjCal' liditas enim ,& aftus Galli fuit ejusmodi comicis matrimoniis Maximiliani arma a Regno Neapolitano avertere. Primum aucem plane in ambiguo eft, neque enim integriraš Maximili a ' ni fmebat,ut res Imperii, quaJis erat Mediolanenfis Ducatus,a Ga lo in dotem‘dari deberet. Credibilius eft eventualicer de fecc Ducatu Carplutn, eumaue bane inveflituram CAFUT II 2Č7 aftu obcinuifle 3 cum illepubes fačlus,Claudia ramen podri non valuit: quiaaPatreLudovico contra fidem datam acjuramen- to firmacam Ciaudiam Sponfam deflinaram Caroio , elocavic Francifco, fuo nimirum SucceflTori in Franci« folio,adeo pro- prium eft Regum Franci« DomumAuftriacam promifllonibus matrimonialibus faliere. Exempla jam aliquoc recenfuimus* & hoc aperce inCarolo & Claudia videmus: Apercius in Liido- Vico XI V. qui Hifpani« Coronam nupta fibi Therefla, faclaque puhlice & juraca renunciatione de cjus inRegnaHilpanica Fuc- ceflione > nihil ramen minus > quam hoc j fynderefim ipfius commovet. Sed de his jam iupra 43. PrattereaCameraci interC«farem &Regem Galli« de pr«dičto Ducatu aliam incercefliflePacificationem, jadlant Gal¬ li. Videlicet: cum Anno 1 foS Pontifex, C«fer, Hifpaniarum & Franci« Regesaliique contra Venetos C0nfpiralTent,ut quis- que Fuum a Venetis ufurpatum 5 recuperaret, promififle Catfarem Maximilianum Gallo inveftituram. de Ducatu Mediolanenfi: Pro-Rege nimirum e)usdemqueSucceflbreFrancifco,atque ho- rum defcendentibus mafculis, Pro qua invefticuraRexC«ra- rifolvere debuerac centum mille aureos- Quod autem cum non a Gallis adimpletum , nec eriam plane cum Maximiliano unquam conclufum fuic, neque con- cludi potnic ob pr«judicium Caroli Auftriaci, qui evencualicer jaminveftirus fuit$ ut fabulam pra-terimus. Verius nobis conftac ex Veneta hiftoria, quod ejusmodi ,IS ambagibus Rex Ludovicus Maximilianum 5 ne ifte illi impedi* liaB x 0 men to eflet inltalia 1 tentaveritj&quidem perCardinalemRo- lib. 4*« tomagenfem , cui C«far negoriationis indixic locum Urbem Tridenturn, fecl pr«ter fpem nihil obcinuifle Cardinalem , fcri- bunc alii 44. Conftat etiam hiflorica veritateLudovicum Maximi- lianoin omnibus illufifle^ 6 c fi qu« pacificatio fada fuiflet ejus conditiones nullomodo obfervafle. Nam cum C«faris Legati K pudRegem quingentos cataphraftos,quos ille promiferat, uc L 1 2 'ia 2 indignicace toc rerumcommotiim^clamaffepubliceiieičfgi mpiius fidere non pojfe. 4

ac tanto animi ardorepropoficum fuum implevic^uc Anno ifi2- ad Ravennam cum Gallis commiflo pradio eos coegeric relija Icalia , quam tot annis tocque calamitatibus defolabanc ; *ru- mnoiumiter exiguo plane numerc*, optimis quibuscunque cs- iis aut extindis,in Patriam repetere, Inde MaximilianoSfor* ti*, incarcerati Ludovici filio j occafio exh]bita recuperandi Me- diolanenfem Statum Casfare connivente, atcamen ialvisjuribus CaroliNepotis vi fupraallat*Pacificacionis. Hinc falluntur il- li, qui exiftimant, Maximilianum C*farem (qui aiias amabat Do m um Sfortiansm concefllfle inveftituram Sforti* , vel in iilo toleraffe titulumDucis. Hoc nec ačlapubiica Imperij ne- que hiftoria ullajnifi in partes deflečiac.referre valebunc. 47. Demus autem , quod non concedimus j MaximiJia- num CA P UT II. 269 num Catfaremfne dedifle } five vendidifle, aliove pačlo conil- gnafle invefticuram Ludovico St Francifco 3 eorumque mafcu- lis defcendentifcus; hoc ramen rninime opitulatur modernis GallisE Regibus five Principibus; quia ifti non funt defčenden- tes ex Ludovico St Francifco 3 neque ex flirpe Valefia 3 qua; jam extinda eftj fed ex Borbonia ab Henrico IV. in iinea tan- tum coliaterali , qu& in feudis Imperii, nifi in diplomate ex- prefse infieracur 3 non attenditur, nec facile conceditur, nifi in prima inftitucione feudi id cautum fuic. Nihil igitur Juriš eft moderna Gallia’, in Mediolanenfem Ducatum 3 qui modo ab exce!Tu Caroli iiberum , Sc ad Imperii Majeftatem devolutum feudum ruiTus confignacum Caroio Auftriaco. 48. Polt obitum LudoviciXII. cum in pi-olis finemafcu- lo haerede movererur. iuccef!kDux Angolofmenfis Francifcus hoc nominePrimus di&us. Is poftpofiris omnibus pacificatio- nibus incer Maximilianum St Ludovicum fačdis lecundo fui RegniAnno viddicec 15:15. in Ducatum Mediolanenfem(illius temporis Sc etiamnum Petram fcandali, in qua toties offende- re Principes Gaili Sc AuftriaciJ irrupit, Sc ad S. Brigittam inter Mediolanum Sc Marinianum, Maximilianum Sforziam Impe- ratoris conniventia regencemMediolanenfium Statum, Vičlor opprefiit j Sc ad arcem profugum cepit 3 ac in Gailias relegavic. Sicque mifer Princeps non minus velligiis, quam srumnis fui Patris infiftere debuit. 49. Ablmperioecontrariddefuper proteftaturrgnihilvero fa£h?m; tam propter imminens ab Oriente in Hungariam Bel- lum, quam propter CarolumCsfaris exPhilippo nepotem,qui Ferdinando Catholico demortuo adicum ad amplifGmam Re- gnorum hasreditatem 3 quo ab Hifpanis vocabatur 3 parabac: Intereratque e Ratione Status Scfecuritate Caroli ,poll fe nul- lum hoftem relinquere. IdeoPacificntio potius, quantumvis Imperio parum decora cumFrancifco Rege, cui fors in initio Regnivalde propitia fuit 3 in finibusLingonum Sc Sequanorum apud Noviodunum, ut Jovius defcribic, hoc padlo in rabulas h.ftj.ijt. L1 3 reda* 2 7 0 TRAČ tatu S DE O LEO PAC1S reda£U : Pri mo : Ut Carolus Rcgoum Navarra?, Joannis fi- lio,qui inde expulfus efiec, refticuerec. Si id judictbus, quos conftituere fumma? rei arbicros deberenc, ex a?quo čkjure vidc- retur. jo. Qua:rec autem hic fagax Le&or, cum in hoc pacis pum do tam folemnis mentio fiat, de redincegrandoRegis Navarra: filio, cur hoc exegeric Francifcus, auc quare refiituere deberec unum Regnum Carolus,quod ha?redicacein fecransmiflumfuic a Ferdinando avo fuo materno ? Dignum profedo efl: qua?ftionem amp!ius declarare ex fide hiftoria. Poftquam inter Ludovicum XII. Gallia; Regem &: Ma- ximilianum C^farem de Ducatu Mediolanenfi & Ferdinandum Catholicum dcRegnoNeapolitano pax conclufa,foedusinieru.nc hi Principcs contra Venetos ob reftitudonem retentorum : ac Julio Il.Pondfice a Veneris abunde Facisfado Ludovicus Rexde Confiiio Bentivoliorum ex improvifo Bononiam feudumEccie- fia? aggrefifus eamPontifici nonfoium fqbtraxic : verum eciam (quod criminis culpam valde auxit,) Coticilium Pifanum, five autoricace Pontificis, (apud quem ilia folum eft veluti caputEc- ctelja? Se conciliorum omnium,)ab aliquibus male concendsin- fticutum, fovir, Se ut Patronus protexic, aIiosqueEuropa?Prin- cipesin fuas Sc Concilii partes trahere centavit, Hac plaga acer- be affedusPondfex,ConciliumLateranenfe convocavic(ubicum Germanis Epifcopis Sc Pradatis egregiam navavit operam Ma- ximilianus,)foedusque pepigic Juhus contra Gallum ac faucores Pfeudo - Concilii Pifani cum Rege Ferdinando Catholico. Igi* tur Rex Ferdinandus ex fuis vafallis 'collcdo exercicu fub Ducc Albano in Galiiam moverc arma centavit, fed oberac Navarra? Rex, per cujus ditiones cranfeundum fuic Hifpano militi, Igi- tur amice convenit Ferdinandus joannem Navarra Regem; ne fePifano diffidio mifceret ; neveGallo, fed EccIePia? fp junge- ret, vel ad minus fuum exereicura tuto per Regnum cranfire in Galiiam finerec. Preces incaflum ivere : eunte in parcesPi- fazii Concilii, RegisqueGallias,imm6 contraPoncidcem auxilia P ra; ’ CAPCIT 11 2/1 'praftante Navarro. Sicque offenfo graviffime P on ti n ce facm diris devotus fuit Rex Navarra, Regnumquc ejus primo occu- panti concelTum. 51 i Ex hoc ut hoftis, Navarram aggredirur Ferdinandu^ Pampelonam Principem llrbem capic, St refiduum Regni oe- cupat: St ut hoc ad cerrorem potius, quam in commodum fuum fecifle viderecur Hifpanus, rurfiis Legatos mific ifte adNavarrum, qui divercerent Regem ab iniquo foedere cum Schifmacieis , ac pollicerentur, fe occupata a;quis conditionibus quam primum re- ftituturum. Verum offenfam plagamque rnagis exaeerbavic LegatiosUt Navarrus plane concra jus gentium Legatos detinue- rit veluti bello captos, & Francorum exercitu mox immiflo in Regnum , Pampelonam quid®m actencavit , fed inani conatu: repulfis potius in patriem Gallis firmavic fuum Imperium egre- gieFerdinanduSj aded ut demorcuo Julio II. Leo Pontifex X. tam ob Navarri contumaciam , quam Hifpani in Ecclefiam prom- ptum obfequium, Ferdinandum legititmim Navarra Regem puhlice pron-untiaverir, u!troipfi&pofterislargiterconcefsaRe¬ gni inveftitura. ji. Pravidebat quidem Rex Ludovicus Ferdinandum no n reftkuturum Navarro Regnum, durura ramen fore,fi amieum fibi Regem defererent, St ope proraifsa Regni recuperandi fal- leret. Vicic tamen Rado Status Regiam fidem, St claneulariam pacificationem,cum Ferdinando Hilpano iniit, uc fcribit Jovius.Hift.life, Inter htecLudovico fuccdTeratFrancifcusinFrancite folio,StGa- u * rolus ArcbR Dux Philippi AuRriaci Filius Ferdinando ayo. 53, Altera-pratfatae pacificacionis condido erac, utGarolus eentrum aureorum millia ob Galliae in Regnum Neapolitanum jura quotannis Francifco penderet. J4. Tertia Condido : Amicitia fuit St mutuum fcedus af- finitatis vin-culo confirmatum. jj. Quarta condido , ut Verona Venecis reditueretur, ifti autem redemptionis nomine ducenta millia aureorum binis pen- fionibus perfolverem Ctefari, Quibus ccndidcnibus, ait Jovius, ficuti 2 7 2 TRAČ TATU S DE O LEO PAC1S flCJfi Csrolus adeund® Hiipani® cura anxius, haua cuntrančer fubfcripferat: ica C®far oblata fibi ingenti pecuni® fumma con- ditionem minime detredaverat, ut qui Nepotis Caroli confilia, atque ipfam Ipem ac rationem omnem obdnendi Imperii, im- portuna tergiverfadone corrumpere nolebat. Noviodunenlem pacificationetn confequiturMaddtana celcbris nimirum h®c, & decora valde tam Romano Imperio, quam Monarchi® AuftroHifpanic®, qu® tune in culmen afcen- difte videbatur. Rem paucis ab ovo reafllimo:Evedo non folum in omnia Hilpaniarum Regna, Burgundise &Belgii Provincias: acRegna edam, Sc didones Italicas, quas Avus Ferdinandus, jam tune vita fundus, ante exceflum fuum poffidebat: verum etiam ad faeri Romani Imperii fafces a Germani® Eledori*bus aftutnpto Carolo j ringebatur Francifcus(non folum, quod ipfe tantum faftigium aflequi, fed etiam quod ®mulum Carolum abinde im- pedire, non valuiftet : livore adeo extremo, ut plane omnes Superiores inter utriusque Caroli & Francifci Anteceftores, adi- tas Sc padaš pacificationes, convelleret, Neo- Imperatorem con- cumeliose delpieeret, contra ultimam pacificationem Navarr® Regnum invaderec ; ac Claudiam Ludovici XII. filiam , qu® propter Mediolanenfem Ducatum virtute antecedencium Paci- ficationum Carolo, tune Archi-Duci,a Ludovico in fponfam da¬ ra fuic, fibi Matrimonio jungerec ; Sc centu m talia in Imperio, Belgio, Navarra, Sc in Italia plusquam hofiilia committeret;ut Carolo V. e Republica Sc decore Imperii videretur, effrenem hauc Belluam compefcere Sc in Ordinem redigere. Quampri- raura ided propter Ducatum Mediolanenfem, qui tune Carolo ex pado cumClaudia fado, fed ex culpa Francifci, propter ne- gatam nimirum Carolo fibique defponfatam Claudiam non ad- impleto, debebatur ; inceptum eft bellum Italicum, varia for- tuna geftum, doneč Francifcus ipfe poenam pro omnibus luens (quod ®ternum Gailis dedecus eft,) fufo Gallorum exercitu An- no 1525. die qua Carolus Mundo Sc Imperio natus fuit, propc CA P UT n VI Paviam caperecur, & in Hiipaniam Madritum usque captivus mitterecur. 57. Hanc capcivicatem FubFecuta efl: Pacificatio Madricana, qua Rex Galli* oranium Fuorum Prtedeceflorum promifia & padla renovavic, confirmavicque : PJura prteter mentem pol- licicus,quia Fciebac.fibi vim adhiberi.nec ea legum placicisha- bitura firmitatem, qua?vis & metus ulterioris carccris extorfi£ Fec. Script* funt Madriciconditiones paciSjacque in eas Februa- rio MenFe, Anno a capcivicace prope elapfo, juratum dara fide, acRcgio verbo, Fe fponcc incuftodiam reddicurum.fi promiF- fa ex quacunque causa prafare nequirec. Guiccardinus točam hanc pacificationem in viginti & tribus arciculis comprehendir. Surama erac : Rex CaeFari redderet Burgundije Ducatum: Prin- cipatumNivers, Comitatum Carolefis,aliaque egregia oppida pleno jure, & velut divifa a Corona Francih. Cliencela inFlan- driam nulla pofthac eflet. Hesdinum cum arce & re tormcn- taria refticueretur Carolo : Rex cederec omni plane juri in Re- gna & diciones Italite. Viciflim Ccefar reftituerec Regi omnia loca cicra & trans Saonam perFona;videlicec,Mondiveri£e,Roya;; Bonnonia?que ac PidlaviiComitatus. RexCsefari ad icerlcalicum certum numerum majorum navium, icem fac copiofum mili- tem.ac duo millia auri pondo exhiberec. Borconio libertacem, gratiam, dignitaces, & confiFcata bona, ficuc & Principi Auria- co, aliisque nobilibus & EpiFcopis,quiCteFaris parcem tenuere, plene 8 c quam ocyiTime redderec .tandem obfides.dum implc. retur Foedus, defignaci, Delphinus & Dux Aurelianenfis, ma¬ jor nimirum, & minor nacu filii : ica tamen, ut minorem Fup- plere poceranc duodecim Gallice Principes, quos CsFar nomi- naret jg. Uxc Pacificatio modicum eft Fortica eflfeftum ; ubi enim Rex Fuis reftitutus, rem univerFam commific proxim£e die¬ ta Connaci habendo. Ibi non diu deliberacum, Fed mox con- cluFum, Regemnullo jurejurando tcncri,quod permecum Sc con- tra fundamencales Regni leges a captivo expreflum fuic.SicFranci- a c faris incerditium de abolenda Lucheri dočtrina in causa Religio- nis Proceftantium : Unde hteretici illi deinceps Proteftances di- dli. His fe co.njunxerat Francifcus contra Cameracenfem Paci- ficationem, ubi jpoponderac,fefion immtetunjm rebusGerma* Mtn 2 niz, . < ' 276 TRACTATUS DE OLEO PACIS 5 ----- m -—--- nis, maxime in prsjudicium Caefaris fic Regiam fidem profti- cuic Francifcus ob smulationem cum CsFare, hareticorum Fau- tor FaFtus j injurius DEO, Religioni, & nihil minus, quam Chri- ftianiffimus. 2. Eo enim tempore CarolusbelloTunetano infiftebanc, in Turcam Fe accingebat ; Ha a refimque Lutheri in herba oppri- mcre parabac : qui omnes conatus veluc nix diffluxere ad Bel¬ li ardorem, exGailia imminencem.Delečto enim in Regno 40. millium exercicu rurfus,Francis Rex,expugnato prius Taurino 6 aliisSubalpinis LocisAnno ifj&Mediolanum&Itnperii Feu- dum recipiendum, armacus properavic : & unus ille cauFafuit, eur Ferme cota Chriftianicas turbarecur, ac Hsrefis augmentain Germania Fumerec, Csfaremque a gloriofis fuis pro Religionc coeptis importunus smulus diftraherec. 3. Ideo Optimus CsFar poft triumphumTunetanumNea- Hift. lib. poli Romam proFečhis, graviter conqueftus fuit, coram Ponči- fice, prsFente točo lacro Collegio : & ut Jovius referc, veteres odiorum cauFas,qus adhuc interGallis& Auftris domum gli- Fcerent. reaffumpfic: oftenditque gravilTimis verbis, neque Fran- eifcum, nec Fuperiores Gallis RegesjCtorum fcederum legibus unquam ftecifle : cum fibi Burgundiam ereptam, &repudiata atque iniqui/T]me incerceptaconnubia queruluscommemoraret, & paffim Franeifcum Regem perftringeret, quod bello vičtus-, ca- ptivus 5 humanirer habitus, tandem Fub conditione dimiffus, nihil eorum, qus pro obtinenda libertate promiferac, prsfti- tiflet, Fed abrupta jurisjurandi fide, eorum Ferme orbem adver- fum Fe, non minus ingrate, quam impie eommoviflet, vocato per legatos in Chrifhanorum terras Solymaono 5 Fomentata in Germania hsrefi j occupatis Caroli Allobrogum Reguli fiducia- rii Germanias Principis, Regionibus ; ae prstenFo Mediolano> quod juriš Imperii ell. 4. Ver um non tantum armis, Fed Calumniis quoque , in Cafarem conjedlis , infolens Gallus muliebrc plane vindičhe ge¬ li us adhibuic. Is enim Carolum CsFarem Gaudavi nacum, Fin- CA P CIT lil. 177 gulari Arrefio, {quod apud Gallos refcripti Regii loco eft,) An- no 1537.15. Januarii bcminm fuum Ligium,Jibique fubjedum de¬ da ra vi c. Poftha^c Capellus fifcalis Regius de obediencia Caroli in Regem Dominum fuum coram proceribus plurimum con- queftus, poftulavic, ue Flandri, Artefii, Carolefii, Fifco Regio ob Clientis del-idum adjudicarencur. Defuper cenfuic Senacus diem reo dicendam ; & miflus Fecialis, qui ad Belgii limites in Vadimoniumlmperatorem vocarec. Rubor fufFundic calamum, vel tanta rei indigniras accendit bilem, cum comicam hanc vin- didam, vel potius infaniam Gallorum forte nefcientium, quid Imperatoris fn Charader ? defcribic. Aft Carolus puerili ca- lumniae rdpondit,ut Heros ; le, cum vocaretur, venturum in Franciam ad litem ica comparatum atque inftrudum > ucFran- ciam coadurus forec ad implenda, qu^ illa juraverac, Madri- Hift.Galf, canum, nerripe &.Cameracenfe foedera. Sic eminus & cominus, L b,IB verbis & armis, cercatum inter duos iftos irreconciliabiles aemu- los ■, doneč facrorum arbiter & Principum Chridianorum, Pa¬ ter, Pontifex Paulus, luum Padorale officium interponeret, ac utrumque Ccefarem & Rege m Niciam usque vocaret. Ubi eo ventum, cum utroque figiilatim egit, nec tamen exorare potuir, Ut fe invicem inviferent: Uterque vero feordm in villa quadam, fuburbana Pontificem venerati quidem lune, fed ejus falutari- bus monitis ac confiliis, ut pacem ex incegro , fepodtis fimul- tatibus, inirent, nequaquam acquievere. Attamen Decennales indueiae > invicem promiflae, &absque alia conditione, praeter-* quam, quod durantibus induciis polTideret quisque,quae habe- rec, vel occu padec. 5. Porro indueiae hae Decennales ne triennium ferme alfe- Taraco- qui valuerunt. (Adeb Principum fides in lubrico ed!) Nam § nata ,lb * Francifcus Rex non folum Juliacenfi Principi, qui propterGel- J ' dria; Ducatum dillldebat a Cafare , 6c aliis Imperii Principibus Protedantibus, five redius Hareticis ,contra Carolum fe addi- xit,verum etiam inProvincias, & ditionesCafaris, cum ide pro t>EO & Pacria in fecunda jam Afričana & Algenana expeditio- M01 3 n« i * 278 TRACTA 1 US DE OLEO PAC 1 S ne morarecur, uno quafi tempore, quinque exercicus hoftiiiter induxic, in Brabantiam videiicec, in Regionena Luxumburgen- fem, in Artefiam, Taurinum, Sc Perpinianurn. 6 . Hacin perturbacione Carolus te cum Anglo conjunxic, &C uničiš viri b us Franciam ipfam intravic, invafic, ac Meldas us. que excurric, incufloParifienfibus canto terrore, uc defugauna ibllicici, caecera omnia, dignicaces , honorem, domefticos lares, Regem Sc Pacriam flocci habuerinc. Unum fuperac decrecorio pradio experiri, Sed periculum erac majusRegis,quamC£efaris, Rex quippecotius Francis difcrimen fubibac, ubi Csfaradfum- matn de esercicu fuopcriclicabacur. IgituraGallis feriodepace ačtum apud Cadarem Crefpiaci commorantem ; qua tandem fancicum Anno 1 $44. addipulancibus ucrinque mucuo Sacra- Hifl-. Bel- menco Csfarianis & Regii Miniftris. Ardcuii aucem Pacis hu- Annum < ”' 1 ) us Crefpinenfis terme hi fuere prscipiii. if44, 7. UcUrbes pofl Nicence colloquium fivepoftinduciasilias Decennales, captce redderencur, quae Francifco dura admodum excitic condido refticucndi plusquam viginti urbes , & ,a Carolo nullacn prster Sandeflrium. Uc P\.ex fuo fumpcu fexcencos ca* caphračios, Sc pedicum millia decem , fcriberec, alerec, Sc in Turcicum bellum Imperacori in auxitium darec. Uc renovarec renuntiationes jam oiim fačlas Jurium in Arragoniam, Fiandriam, Neapolim, Atrebatum Sc Geldriam j Sc vice versa etiam C^far in dicionesBeIonienlem,Peronns & adSaonamfluviumoppida. jovius hift lcem in Burgundiam inferiorem Sc agrum iMacifconenfem. Uc sib ’ 4 *" sjabaudias Pucem Rexinregr,erefi:ituerec, Hesdino RegipermiiTo. sleidanus Uc denique incra biennium Imperator Aurelianenfi Principi Ca- rolo, Filiam fuam in conjugem darec, cum Brabancia, Luxem- burgo, Geldria, Limburgo, Flandria, Bacavia, Hanonia,& to¬ čo ouafi Belgio : auc Neptem ex Ferdinando Fratre cum Scacu Mediolaiienii. Ec fi Csfaris filia inprolis decederec; Aurelia- nenfis Dux a coco Belgio abftinerec. Ituffieres Sic jurata , fic promulgata pace, Brusellas profe£ius eftlm- • ' ,7 ‘ p.eracor, comicante Aurelianenfi Puce, ac CarSinalibus Lotha- ringo, čjput trt * . . ... _ _ _ i 7 - 9 ringa , arque Mendonio , & Hunaldaio ;■ iisdemque obfidibus tura ultro cicroque in Campania, tum in SubalpinisUrbes red- derentur, quod & patracum eft,Cafaris magno,ucGalJicus Au- tor exiftimac, compendio , & gaudence Francia, quod jadura levi periculum ingens & majorem metum redemiflec. g. Pax vero hac porius in magnum Auftriacorum preejudi- ciuna, ob promiflum in dotcm Aurelianenfi Belgium,fada;faco ac morce ipfius Aurelianenfis Prineipis expiravic. Cum enim . - 28o TRACTA1 US DE 0LE0 PACIS ttis; racam haberec, ac fervarec. E concrario Imperator elibera- recex captivicace Landgravium, resque Religionis, inftacuquo> permicteret, doneč per generale vel nacionale concilium con- troverfi« Religionis deciderentur , nulla piane habica reflexione ac refpe&u Sediš Apoftoiic«, cui foli immediate incerefl: cura& moderamen facrorum,eorumque, qu« ad Religionem &Chri- fti fidem fpečtanc. i o. Paflavienfem cransattionem excepic Pacificatio illa Reli* giS?a Pondfici« Aucoricati e diamecro concraria. Concinebac autem hoc: uc cam Casfar , quam Rex Romanorum , Elečto- res & Principes, c«cerique Imperii Status promitcerent, fe nulli ftatui propterAuguftanam confeflionem illaturos &qualicunque pr«cextu armis aliisque mediis infeflaeuros , neque ilios contra voluntacem, ab hac Auguftan« Confeffionis Religione, vi auc armis avocaturos &c. &c. Uc fummatim dicam : Quia Carolus V. Imperator non volebat refiftere Proteftanci Germani« unica; Galii«, citra periculum quafi evidens eliminand« totalicer Pro- teftanti Germania Cacholic« fidei; «quius duxit majus malum pr«vercere minori malo.fancica hac tamPaffavii,quam Auguft« propudiosa magis, quam religiosa pace. j i. Pr«ter hanca C«fare promiflam Religionislibertatem; articulus ferme quintus & feptimus rnaximo offendiculo fuic, & etiamnum eft, non folum quod cocaeperdic« oves non redeant ad ovile, unde cxierunc, fed eciam, quod uterque comprehen- dit, ha:reticis admiflfa bona Ecclefiaftica, qu« illi malafideEccle- fi«rapueranc: Hinc dotor! hinc lachrym« J quas Matri Ecclefi«, ejus Primogftiicus Francih Rex , qui cum Proceftancibus Ger¬ mani«, quall una anima fuic, fepofica DEI, fuaque procuraca Utilitate, caufavit. 12. Superiores confoederationesGalli« alia adhuc,fed in Chri- ftianitatemignominiofiffimafecuca, quamidem HenricusII. cum HceredicarioChriflihofte SolymannoTurcarum Impcracore.con- tra Carolum C«farem, mediante Aramuracho Legato pepigicin Urbe Conftancinopoli, Anno 1^3. Ejus capita ferme fuerant: CAP UT 111. 281 lic Henricus Solymantto pendat trecenta aureorum millia, ac Ercnber 8 interca pignoris loco iiabcantur maneanrque apud Turcicam llb,z * claflemGaliicce triremes. Uc Solymannus 40. triremes , & sp alia Navigia Piratica, five Fuftas , contra Carolum Auftriacum Gallo iuppedicec. Uc quidquid Turca Ca^fari Chriftiano de Navigiis.au c appa- ratu Naucico rapueric, id ipfius Turcas proprium čilo, Eodem modo omnes Urbes, municipia, oppida, vicos,quce Clafiis Turcica expugnabic, vel cives, municipes,incolas,pube- res, impuberes, mares & feminas, quos Turca capiec, illa maneanc Henrico; hi SoIymanno in perpecuam fervitucem mancipencur. Si Solymanni clafiem Rex Henricus non ad occafum , fed orientem iblem & meridiem, hoc eft, aTruenti fluminis ofliis ad Crotonem contra Carolum Auftrium navigareferrique jufle- ric ; ita demum ea clafiis Henrico Regi fine ullis ftipendiis mili- tec; uc cedentibusHenrico Urbiurn, quce capcs erant aTurcis, municipiorum apparacu, nec non annona; e cui alias munera grata fuere,refponfilo- co retuiere, quam : ex Gallicofcedere, arrogantite acfafius plena verba: nimirum non aliis conditionibus pacem dari, quam ut Ferdinandi« Pannonia omni cedač,ae pro Aufiria cributuman- nuum pendat:. fi id facere gravecur, Soiymannum praterquam> quod Pannoniam armis abeoextorqueac, tum infuper Aultriam igne & ferro evaftaturum. legati koc refponfo accepto, quan- q.uam aureis veftibus d on ari, jufia camcn ira haud parum.com- rooveri videbancur, quod ne c fui,nec duorumfumroa; dignita- tis, (utrtma'que Potentia? Frratrum, Garali videliget fmperatoris & Ferdinandi Regjs Romanorum, Barbarus arrogans rationem ul- km auc relpe&um habuiffet; domum reverti, decreverunc. xc. Ex quibus non folum confiat tributa ab Aufinaas Sofy- manno ( ut allerebat Gramondus) ne: premika, nec dara £ui£* feVerum. eciam a’quifiImo Judieio prafumitur, Solymaonum innt- ca p in m innixumfcederi& armada’ Gallorum, ve!ex CuggefUone corura, tam arrogancer ac faliuose reipondbie .Legatis, camque indigna, & per contetnptumaPrinais co£iusChriltianicatisPrincipibusgx- cgille. Quid denique ampiius in tem notoriam iapuiro ? Ver- ba fola Gramodi repeco ajentis in Annalibus Gallia : Neque in prafens aliud eft Dominationis Auftriaca fr&m>n , Europ & de pace fedufo st>-ado de agicare cocpit: ejusque -opera Anno i ^ p. miflis Caie-ftum Cafa- reis Regiisque Procuratoribus, fi non Pax, uti fperabatur,cerce 8lCu ‘ ' u quinquennalium Induciarum fundamenta polka funt. PoliCar- dinalis fhidio negotium hoc pertraftatum, qui ad CaTarem Gal- Iia?que Regem profečtus, eos de pace > mukis in medium allatis rationibus adhorcatur; atque Anglia demum Regina; Marice, ut Mediatricis confilio res eo dedučta eft, ut inter Caletum, Ar- deam , Sc Gravelinum , Anglica;, Gallicse, Burgundica? ditionis oppida,velut in triangulo polica,locum idoneum in media pla- nicie deligi juberetur. Eo convenere Ablegaci Cakaris & Regis cum aliis mediatoribus. Nihil vero tune effeftum, quia utro- bique magna qua?que Sc muka prartendebancur. Anno tamen infequenti, dumPax, atque antiquarum concroverfiarum ple- naria compofitio defperabatur , de induciis duntaxac in aliquoc annos agi coeptum eft. Tandem CardinaliPolo nomine Regina Mari^ plurimum adlaborante inquinquennium conclufa; func i induciae: Quarumlexpraxipua,utquisque pacifcentium in quin- quennium poffiderec, qua; tune obtinebac: libera elTent com- mercia utrobique; ac foederad, quos in vicem dicerenc,benefi- cio pacis fruerenrur. 17. Ha? ferme erant Induciarum modica?leges, fed vix elapfb Anno pra?varicat£t: Nam Paulus quarcus Pontifex (aliasvirRe- ligiofus, Sc viese integra;) ex fuggeftione magis Nepotura (ii Ga¬ bi n 2 raffki 284 7 RACTAT. US DE OLEO PAC 1 S raffki eranc exgence Regni Neapolitani primaria) vel aemulacio- re in Columnenfem. domum ex Romanis ferme Principem, a Cafare nonnihil abalienacus, Cardinalem Caraffam Legatum ad Henricum in Franciam mittic, in fpeciem, uc Regem ad Papam cum Philippo Caefaris filio , qui jam poft abdicationem Patris, Haredicatempaternam ingentium Regnorum, dicionumque adi- verac, adhortaretur: re vero ipsa, ut fradisfuperioribus induciis ( quos tamen Regis loco in quinquen.uium Colinus juraverac) bellum Hifpano induceren Adeo facile erat ajuracis induciis, re alias fandiflima , rcfiiire. i§. Stabilicot igitur inter Henricum & Pontificios belli pro- pofito, ne de hoc ignaris,, neque ignavis Hifpanis» ejus gerendi occafio ftaticn patuit, acceptis ab Hifpano in procedionetn Co- lumnenfibus, adverfus CarafFaosqui undequaque cum Scan- dalo Orbis, fub pratextu Aucoritatis Apoftolicae muka agebant perperam in Columnenfes maxime prevedi, quorum amplifli' mas diciones fibi ufurpabant, Antonio Columnaomnibus forcu- nis evcrfo,JoannemMontoriiComitero,Ducem Paliani, Papa crea- vic. Igitur Albanus (tune Neapolitanus Pro-Rex) dudo cxer- eini in graciam Columnenfium » in Flaminiam & terras- Ponti- ficias, muka Campania oppida occupavic, Latio ferme potitus Urbem ipfam obfedit: Ubi conjuratione inPontificem fada,pe- riclitabatur ifte graviter , nifi deteda fuifTen Verum Pontife*. immiffo in Urbem Gallorum prtdadio ac Albane fe- ad defen- fionem parendam in Regnum recipientC 3 Petri Strozii dudu» amida, magna ex parte,.recuperavit,feque majori periculoma¬ ture exemit. Gallicus vero Exercitus Ghuifio Duce Regnum qui- dem Neapolitanum, fed fruftra, tentavit,in oranem parcem vi* gili oculo excubante Albano , ne Galli Regni Iimite&, quosil!eeX protrada Ghuifii Rom« apud Papam & Caraffkos degentis mo¬ ra, egregrie eommuniverat, perrumperent. Rex enam ipfe in Flandriam invedus recTamancibus fruflra Belgis vioiatum Jus gen- tium,fumma perfidiafradas quinquennaies inducias: illatumin inno« CAFUT III, * 8 $ innoxios bellum & fide Jurisjurandi fečuros' : nec Regum more indidum, fed latronum inftares inopinato immiiTunr. 13. Interea, cum nori minus iniqua, quamincaura fermehac bellandi methodo Henrieus Res, Regno Neapolicano Tub Ghui- fio Duce infiflerec, Latium & Caratfaos tueretur validius j m Belgium occupandum Duce CoIynio vires Gailiee diftraherecf denique negleda Patrih aliena appeceretj acneceffariodomiprai- fidio , cemereque' in alios divifo deftitueretur ;; Infuper inter Choreas, Epuias, & hadiludia hoftium fecurus viverec; Phi- lippus ad omne fortunte pundum vigil, comrado valido exer- cicu ex propinquo Belgio Franciam invadit DudorePhiliberto Sabaudiee Duce, Sc ex improvifo Sanduro Quincinum obfidec, oppidum ad Saona; fcacuriginem ficum s &GalIiadirnitumpro- pugnaculum fostiffimum Galli ab' adverfci ,■ lice timpro vila ho- ftium incurfione graviter perculfi , ( ur eam obftdionem dilpelle- renc, cotis viribus iaborabaneSed,dum id agunt proelio occa-f ur f e i; nug fionem dedere, quod ipfis infauffum cecidir, ita, ut ad Sandam i« fl'*- Cameracenfem ; quin immo poft Amboftanam conlpiracionem [,e*o 1 n <■ Gallia* Regi fuppedkavit arma &opes» ac infuper vicam ipfam ad f are. & fedandamfedicioneraomnesausfuorum Regnorum vires obculk. Hif P- Ke s* 26. ' 288 TRACTATUS DE OLEO PACIS 36. Ea vero rempcdate Philippus Secundus eodem faro, quo Gallus in Gallia, laborabac ille in Belgio, videlicet inccrnis convulfionibus ob diflidium Religionis. Si enim originem, eau- ;famque/:feu etiam Aučlores ,& modum quifpiam expendit fo- ,Ierrius,ucrobique inveniec ram in Gallia, quam in Belgio ejusdem plane fuilTe rattonis, eandemque Ferme culiffe forcem, Hugo- ttotorum in Gallia, G&ffiorum in Belgio ,forcuico naca nomina, qure haT-efim denotabanr. Quod Cardinalis Lotnaringus inGal- iia, hoc Cardinalis Granvellanus erat in Belgio. ,Qure Condad in Francia , ha;c apud Belgas Principis Auriaci autoritas : Ca- tharjqa Medicea regebac Galliam , Margarka Amkiaca admini- ilrabat Beigium : Paria Regum edidia conlimilcs Nobilium confpirationes : Eadem comiciorum turba; pares .Ecclefia- rum direptiones, Predicantium infolentia?, ac mutua?Givium, inter fe collifiones & plane credes ; quafi Religio bifce vidlimis placari deberet. ,Denique eadem, paria, & confimilia omnia, utrobique,$tex iisdem cauCisReligione videlicet,:& fub pratex- tu hujus, Ambitione : Hoc folo ramen difcrimine ; quod ar- ma a Gallis eelerius lufcepta^pertinacius a Belgis & perniciofius retenta. Ac proinde mirtam nihil eft, quod utroqueRege do- m,i occupatp/.interim arma quievereforis. 27. Cum vero Carolus 'IX. poftexpletos viginti & quk' que vitre annos ; Regiminis vero neque quidem uno abfolu^ 0 (ad clav.um ledente Regina Matre ; Regiaque autoritate abu- tentibus duabus Mommoranciorum & Ghuifiorum fadionibus) ftatuebat primum Regiminis annorum inire, no n folum trem ab ufurpato tamdiuRegimine removendo; led etiam radict- tus evellendoiMommoranciorum &Ghuifiorumfa£Hones,ne anti- plius ;in perniciem Regni valerent confurgere; fed ipfe, ut unus erat Gallire Rex,ipfe unus imperarec absque focio a vito fuo R£' gno : Ecce! (quam coeli fata mirabilia!) improvise ledlo afn- gitur Rex correptus febre lenta , ac per nares Sc aures ac iplp* carnis poros largiter manante fanguine, ncc fine fulpione toxict CAPCIT ML inter quindecim dies Anno 1574 , annis adhuc florencem vicam cxhalac nulla reličta poftericace. • a 8. Unde ad -CoronarnGallias non tam vocacns>quam ex Polonia, nodu & fuga elapfum Henricus III. Frater Pr sedeceflo- risCaroli IIX.,& tuncRex a&ualisPolonise, curforis equisappro- peravit GaUia;, quam iiie reperiic muliebri Imperio obnoxiam t (Catharina fiquidem poft Čarali obicum perfeverabat in Regi- mine , 3 ) Hugonocorum bello undique commotam ,&procerurra fa&ionibus diiciflam; Mommorancio & Collso primis viris in« carceracis, exule apud Argencoracenfes Cond^o, A!enfonio& Navarro Lupara; ar&e cuftoditis: undequaque imminente tem- peftate tam ab h^recicis Principibus Germanist; a Gallis in foedus Religionis Heterodox« vocacis,quam DomefticisProceribus, uc plurimum Hugonotis : Inde milic implicicus, ct^dio etiatn Re« giministamarduiomniacommkcebac veIRegina; Matri, velpau- cis , iisque publieo ingraciSjfe vero mancipabat otio &; vkteSar- danapalica;. 29 . Inccrea varie cum Hugonotis armis certatum, ačlum* transačlum pacifice prius quater,fed ucrobiquea conftitucis di- greffum. Tandem quinta pax cum Hugonotis coepta, ac a Re¬ gina procurata , ut vel ex hac pačlorum volubiluace conpcere liceac ; quanta prsecedentium Pacificationum fivefirmitas fue- ric , five transadla fervandi aoimus: cum eam iludiose inibanc Hugonoti, ut per pacem moram iucrarentur reftabilienda; im- pietatis. Nec minor Regina; Matris fagacitas fuit, per pacem pellicere Principes in fui obfequium, nullo habico relpedu Re- Iigionis,fed uc, quam ufurpabat, ambiciofa farmina, Regniad* miniftrarionem , fine difGeptatione , vel temulacione Principum Regii fanguinis obcine- rec. o o cap. 1 >• 2?o TRACTATUS DE OLEO PACIS Q Uinta harcPax, quia Hugonotis propicia ac Principum Am« bitioni favorabilis 3 Regnanti aucem neque Sacrofanda: fi- dci decora erac, mulds videbatur futura firmior ftabiliorquc. Leges hujus pacis fingulorum utilitatibus fadas numerantur h$ ferrne. Uc nimirum Alenfonio pendantur in annos fingulos cencum millia librarum, & in patrimonii incrementum (nam Re- gis frater fuit,) Bituriges 3 Turones & Andegavenfes, cum jure, quod opcimum fuic, afUgnaci: Condaeo ufus liber Pmurae in Piccardia 3 & Peronna Urbs ad recepturo, adjundis etiam centum librarum millibus. Contyo, Cafimiro, Turrennio , qua; opta- bant 3 concefla. Hugonotis data Iibercas in univerfo Regno dif- feminandi Zizania fidei. Judicia omnia in Mongomerium, Mom- branum, &ceteros Hugonotos irrita& refciffa, ac damnatorum memoria in incegrum reftituta : Hugonotis datte Urbes haud pauca;, & pleraque in eorum gratiam conftituta. Adeo Reli- gionis rninima cura efl 3 ubi perieulo eximicur ambicio, vel fta- bilitur dominandi Cupido. 2, Porro ex hac in nečem verae Religionis transada cum hoftibus Ecclefia; pacificatione tam cruentum deinde extiricGal“ lis bellum, ut ejus miferiis,Gallica hiftoria tefte,nullum exenv plum in Annalibus foret, Erat enim Galiis contraGallos in ip& Gallia bellum. Erat Henricus terdus medius inter Hugonotos & Catholicos 3 non Rex,ied fabula : Ulorum quidem hoflis»Fcd horum ludibrium. Diflimulabat cum hatrefi, quia ejus metue' bat Ducesjamabat Catholicum foedus, fed non placebant Du- ces 3 qui fub Religionis pr&’textu, quod autoritadsRegia;, Harc- fis incadum reliquit, ereptum ibant. Ambarum fadionum ani- mos fibi conciliare geftiebat, & ofFendit apud utrosque. Hu- gonotorum Sedam tam cum Borboniis Principibus debiliorem De quintd hac Pace amplius . i. nol«- CAP U T IV, 291 nolebac,neCacholica cumGhuifianisDucibus pramium vido- rice ferret Regis fervitutem. 3. Et revera, fi hiftoriam, animo non in parces diftrado, expendimus ; jure videbacur Regi utraque fadio tam Htereti- corum fub Borboniis, quam Catholicorum fub Ghuifiis fuipeda; quia ucraque Ambitioni innitebatur. Borbonii enim ex,Regi- bus Navarra tam proximi eranc folio, q.uam fanguine : ac fi- ve ilii Henrici fara prtevidebant, five degenerem ejus vitamjodio- fumque omnibus Regimen contemnebant, hoc incerim cercum, quod in ipem Regii folii erigebantur. Gum aucem fuas vires, tantis conatibusfcirenc efleimpareSjBugonocoram patrocinium ac fedam ipfam amplexi funč trium ferme aecate Regum, aic Dondinus,infefta quaque moliebantur Regibus, Sc in caufa^ po* pularis piaque procuracione fuam agebanc,bellique in, Regem Dondinus procella, non ambitione Principum ,fed vulgi de ReJigione dif 1 ® [J fidiis conflata,jadabantur. Ita Religio per eos ad ufum trans-,, lata, confiiio non folum impio, fed univerfs Galliae funefto Sc cruento. 4. Eandem ferme Origincm "habuit Catholicorum Liga, fi- ve, uc alii vocicabanc, foedus facrum j Autoribus St Dudori- bus Ghuifianis Principibus. Adeo non omne, quod fulget,au~ rum eft \ neque facraca omnia, qus Religionis velo obregun- tur. Princeps tenebrarum ftepe induic Angelum Lucis. SubRe- lionis zelo later inferdum privaca utilicas, vel inanis gloris im- moderata libido, SicprimitusMommoranciorum 8t Ghuifiorum in Gallia semulatio fubHenrico II. coepta.progreflum fecic; ut in aper- tas fadiones, fumptis a Reiigionis fchifmate incrementis, eru- perir. Nam poft cladem Sandi- Ouincini Gallorum maximam, FrancifcusDux Ghuifius, conniventia tum Regis Henrici Secun- di, tum Regina; Catharinae res ferme Gallia;, plusquam v.afalli autoricate, moderabatur, Sed Mommorancium Conneftabilem Regni temulum jiabebac potentem Sc infignem,qui poft pacifi- cationemCammeracenfem Regis animum obfederar,ejusque utc- O o z batur 2 9 2 TRACTA1 US DE OLEO PACIS baru? aaeoritate plus a;quo, iramque in fe(ma:xime cum haft® ferali ičbu Rex occubuiflec)Ghuifians gentis,& in Galliam bellura coneiravic domeflicum, omni extemocruencius. Nam adMom- morancios acceiTeram Principes Regii fanguinis, qui a Cathari- na Regnante Te a prirnis Regni muniis, quae jure pnetendebant, exclufos doluere ; converci ad fečtam Hugonoticam , unde vires, arma, opes ,arces,inftruendo in longum belk>, acquifie« re. Ipfe Alenfonius- ad Hugonotos cransfugerac indignatione motus, quodHenricus HI. Fracer ipfius incer Choreas tripudian" rem juvenem praeeipiti confilio cuftodi® tradidiflet, ac poftridie Cacharinaa,precibus, tnajori imprudentia non folum relaxaflet } fed etiam quod fupremam armorum Pradetturam, quam affe- člabac, non concefllfiTec. Hinc magna fpes occupavic Bugono* tos penicus Reiigionem Cacholicam ex cachedra veritads Apo« Rolica’) Regemgue ipfum exRegio folio deturbandi. 6. Ghuifii ab adverfo vel ex livore' in rem ul os, vel tuendaRe- Kgionis zelo ( usroque omnibus humanis animorum affečtioni- bus majore^efFervefcebant.vocaris in opemCatholicis omnibus* Clero, Pontifice, Hifpani Rege totaque Catholica Chriftianica- te ;Franeifci Secundi olim gratia, & Cachann* in Principes odio fuftencati, led nune Menrico III. ob pocendam illorum plus ®qii@ snajorem, g-raves ,invili, intolerandb j. Acceffic Ghuifiis prstexcus ingens ex pace nuper cutn Hugonocis plane ignominiose & indigne concraeta ; Libercare pro cujusque libku de Religione opinandi decreta :■ Hcerecids perinde, uc Catholicis, ad Regni munera aflumptis : Rege in bornim Regni, & Religionis nihil operante i Regina m a ere has~ redčiš ex ucilitace privata nimis addidla : Alenfonio Regi s Fra w sre Herefiim & Cacholicam fidem cicubante : Navarro & Con- dko aliisque Principibus palarn in Hugonocomm caftris milican- sibus; Ffec eran£ ,quje Ghuifios excollebanc: populique Galli* ©mnes, quorum fincerus de fide vera ienfus, ad Ghuifios, ve- luc poft naufragium, lecundam cabulam currjbant; opem eo^- tum appellabanc-, provocabaoc fordrudinem, aras & focos com- raendabanfc* 8,6 GAP UT m * 9 $ & £ contra indignabantur palam Navarra Regi,& CondteG Principi, ut Hugonotorum Ducibus. Averfabanc*r Alenfo- nium,tanquam malorum crimen,&capuc ,quiCathoIicus ipfc, forte fpecietenus, in Cacholicum, immo Chriftianifiimum Re- gem & Fratrem pro Hteredcis arma ftrinxilTet. Neque Regi, ne~ que Regirite Matri parcebaot, qui tam probrofae TuperiusPacifi- cationi fubfcripfiflent, Religione in triumphum utilitatis dufta. Henricum vero Ducem Ghuifiurn, ut fcribit Dondinus, ejusque Germanos Fracres Ludovicum Cardinalem, & Carolum Mainei Ducem , tatiquam d coelo delapfos, triumviros Reiigionis vin- dices, venerabantur. Hlos, ut fideiColumnas,&CachoIicarum partium propugnatores, uxoribus viri, parentes liber is oftenta- bant, Neque omktebant Ghuifiani, quibus artibus paraverant, iisdem airgere favorem populi, magnis eorum conatibus profu- turum. Undefpeciofo hoc titulo inftitufum umverfaleCatbo- licorum in Gailia fbedus, ac novum in Regno Regnbrum ere- Čiurti,ac HenricumGhuifidm (aliasPrincipem vafallum,) Hen- rico Valefio confecrato Sc Legitimo Regi Gallia; (ex quo manč- feftae Ambicionis indicium, & confequens perduellionis Iabesa prudentioribus politicis conjeftata,) obtrudi vifum ? 5). Has interfačliones Hugonotorum,Cathohcor'um('qure' uno conatu , Ted fub diverfo pra?textu Piegiam autoritatem pe- tebanr,)Henficus Rex utramque varia arte, doiis, vi, pace vel bello perdere, & Te mutua clade cbllifuras conficere Ratuk,ob- que finem hunc ter dam fa&ionem meciam, Sc Regiam, cujus JliTeclte Policici fiveScatifce dicebantur, erexit, indefeflo nifu in id folum intendens, ut Regiam confetvaret dignitatem, ejusque ufurpatoreS: quoquo modo in ordinem redigerec, tandemoue Regni clavum S fačfioforum nianibus volentium, nolerttium ek- torqueret j Ghuifiis tamen Sc Catholicis infenfior, quarh Hu- gdnotis, quia prte his illos metuebat magis ob externa Pomiri cis, Regisque Hifpaniarum periculofa Gallias auxilia. 10. Hinc non minus praecipiti confilio,quam luifhiofo fa- $0 Ghuifiurn Ducem r in aulam agendorum neceflkate vocatum. Qo j fov*- Turfelinus 294 TRACTA 1 US DE O LEO PAC 1 S fuique fecurum per ficarios confecic Anno 1 f g), ipsa qus per. viglium Nat3lis Dominici anceceffic die ; comprehenfo infuper Cardinali Ludovico Fratre incerempti , & in cuftodiam cradico, randem Regis Judu aSatellidbus haftis confoffa. 11. Horum reliqui$ in cinerem vencosque datae , fufcita- rune non folum Regi Henrico excidium, fed eciam Gallis cru- encius bellum. Nam Cacholicorum omnium ingenti Iučtu ex- cepca catdes, tandem indignacionem & furorem excicavic, uc non folum a concumeliis inRegem plebs ceflfare nolueric, fed in ejusdem odium concemptumque per urbem Ghuifiorum imagi- nes circumlata;, & plane veneracioni in cemplis expofic£e, veluci pro Religione moriencium ; difcerptis e contra undique Vale- fiorum &Henrici Regis infignibus, abrogaco Regio titulo, ex- plofo nomine, amicis in cacenas datis, autoritate denique Regis Tyranni proculcata & jrrife. .In hae percurbatione infelix Rex nec a fubditis, nec ab excernis, nec a faerorum Poncifice, obJSacrilegium in Cardina- lem commiflum , carcerique mancipacum, Archi-Epifcopum Lugdunenfem,fui fecurusfadHugonotos fe conver.cic, inita cum Rege Navarra: fociecate. Harc, quancum Superis placercc, even- tus docuicj ubi enim Rex Lutetiae obfidionem cum Navarro pa- rabat, a Coenobica Dominicano cultro ficario in vifcera ejusim- miflo, Regno, cujus ludibrio fuit, vitaque, quam plane dege- nerem duxic, exucus efl Anno 1589* Moriens RegnumGalli# Navaro cx gente Borbonia, quia Valefia in Henrico III. expira- verat, nuncupavic. Gravicer inde obfefla Lucetia a prafaro Na- varrao, defolata & confeda magis farne,quam armis oppugnan- tium. ,Excrema prope illi imminebant, cum Farnefius DuxPar- oienfis, opporcuno adventu, obfidionem folvitAnno i^o- 12. Ex tune reaflumpta rurfus bella inter Coronas Gaijia: Hi" Ipaniae duratura in longum a:vum, licet variis induciis, ac inter mediisPacificacionibus fa;pe interrupca, nunquam fubla'ta. Adeo fervec temulatio inter has duas coronas cum magno difpendio non folum fubditorum,& Chriflianicatis fenfim deficientis cer- to CA?LIT IV to pcricuio ; verum etiam (quod miferet efFari,) cum ingenti Barbarorum infidelium, & h®recicorum incremento,ne dicam, quod ill® točam Europam commoveanc, implicentque bellis, adeo, ut jam mulcis feculis incer ChriftianosPrincipes nulla ex- citeric fincera Pax, nulla Chriftiana amicida , nullum longucn ftabileque foedus. _ 13. Infimulabanf Hilpanum quidem muld, quod is ca c®- fi Regis, & Henrici quarti (utpote haretici,) aGalli® fucceflio- ne exclufi, occafione, varia moliretur,& in hunc finem immif- fo in Galliam non folum Eegato Mendoza ,■ Ted etiam armato DuceFarnefio, protedionem in Regiium Francih ambiret. Ve¬ rum Philippi rhanifeftum fcripto vulgatum multo aliud refere- bac. Obfecrabat nimirum Principes cundos, Chriftianos, ut Bufieres. ad liberaridum Franci® Regem Carolum X. (Is Cardinalis Borbo- Fra ®> nius longasvus fenex& capcivus quidem Navarra! erat, quem 1 ' lt ' JVainiusCacholici foederis Princeps,de confilio quadraginca viro- rutn o p t i m a c u m, p o il c ® fu m H e n r i c u m declaraveratRegem Fran¬ ci®, eo nomineGarolum X.)arma adjungeret, expurgarencRe- gnum fiatrefi, illudque ad obfequium Regis Chriftianiffimi ad- ducerenc : mox fimul ipfum ha?refeos virus ab caeceris Provin- ciis pellerent : tiinc demum omnes viribus jundis, Terram fan- dam Turcis eriperenc, ceftaeus DEUM \Maximum fuperosque coelites.eum unum armorum & votorum fcopum efleac finem, ut per eaEcclefia protegacur, extinguantur h®refes, &; quique populi fuo legitimo Principi obfequantur. 14. At HcnricusNavarrceuS; quem folaReligio aRegio fo- lio detinebat, Catholicarri amplexus, folvic ex integrQ,Catho- lici foederis noduria Gordium , larvatnque detraxic ambitioni, quam facri foederis Dudores S fand® Religioni immifcebant, reconciliacus, & puhlica fidei profefilone adjedus rurfum facrae Matri Ecclefi® ; Anno j. quinta & decima Julii Menfis. In- auguratus poftea & undus in Regem & Chriftum Domini, non quidem Rhemis, ab hofte tune occupads ; fed Carnud folica Pompa, & uriiverforum laetitia, pr® fentibus Principih us & opti- matibus Regnil if. Sie %9* TR4CTATUS DE OLEO PACIS if. Sie nova facics induca Gallire, & poit coc emenfos la« bores & collučtaciones denuo dara quies : nec ab oprimo Re¬ ge, iicec miile modis offenfo, ulla fiifcepca eft ukio in fangui- nem Gallicum.Manfic accamen akis radicibus fixum animo Hen. rici, Hifpanorum in fe pluries prompcum od-ium , gencisgue livor ; gua? non folum perFarnefii arma, fubminifiracamque Fcederi Gallico pecuniam, adver-fus legitimum hceredem infi- diabacurlmperioGalliae, verum eciam feclufo Henrico in puhli- cis RegniComiciisCarolumLotharingum , ea condicione, uc in- fancem Hilpanire Ifabellam in Reginam Galliae ducerec, folio in- t-fudebac. Ec h^c caufa Henrico Regi fuic, quod non cancum Hifpanum Regem, fed coram gencem Auftriacam, in omne vi- tempus fuae felicitaci fufpečtam, unamque Gallicorum ma- ehinarum remoram eiTe,credideric. Quantumvis Bilpano non eciam deeranc prregnances caufe averfionis. Religio namque cordi erar Philippo, quam-hajredicario jure fibi ubivis locorum protegendam duxic. Hanc icnpugnabac Henricus in Gallia, har- refimque hic aperce, in Belgio clam fovebac, concicabac eciam Rebelles & fediciofos Belgas inPhilippum nacuralem Princip'emš neque defiftebac a prarcenfione Navarrm , quatn fibi per pacifi- caciones pr^cericas Hilpanus arrogabac. j 6 . Incerea Rex Henricus Hiipano, beHum indicic, tanquam Aucori incefiini & diururni in Gallia belli, racus non polih com- modius cxcingui incendium, quam fi flamm® fbmes fubcraha- cur. Erupiffe ab uno Hilpatao difcordiam Galliae ; rejiciendam in eum rnolefiiam: uc qui alienurn bellum fuo commodo ale- rec, id candem incra vifcera le m el fencirec & experirecur. 17. Hinc in Luxemburgicum agrura, Arcefios, Canonios- que immifio hoftilieerBullionio.iplb aucem Rege invadence Bur- gundiam,qua; toča pra:cer Seurram & Gabilonem Gallis Vi & Carolois Comicum ditiones, «Jequo ©mnesinhocfmdere efle debeant, prouc erantAnno i^p.ipfa- c_p.j.Pa- g Ue Screniffima ejus filia, vel alius, in quem Catholicus Rex,uc * l7 ‘ fupra, has diciones contulsric, hac pace fruantur nullo alio ne- gocio accedente. Septimd: Tam Ecdefiafiici, quam feculares fub utriusque Regis Imperio ad fua munera ac beneficia revertantur, licetioi* micis infervierint, duramodo ante meofis Decembris finem an- no 1^88- eadem fuerinc confecuci, (iis exceptis, qui rite Ecclefiis fuerint prtepofici,) neque fcncnobilium bonorum frudhis repe- tantur, qux usque ad diem , qua fcedus boe prodieric, fuerint ©ccupata, neque uc asre alieno leventur , in quod his de caufis ad dičlam diem inciderinr. Odlavo: Redeat quivis horumRegum fubditus, in fuoruffl immobilium bonorum polleffionem folrcisque fruantur rrucli- buSvOulla impediente donatione,concelfione,declaratione aut publicadone'jam fačia: neque civilibus, criminalibusve caufis* quod apud adverfarios fuerk,requiratur. Si aliara non a-cctt* fetur ob cauiam. Nono : Qui ab umsque Regibus fuerit beneficia confecu- $us j quorum collatio ad ipfos pertineat, iisdem fruatur. io m0, Alter eorumRegum vicifiim alteri, quodpofi: ann-uro occupavit, reftituat, imprimisque Rex Chriflianufirrms seddat Catholico Regi Comitatum Carolois ,q.uodque ad ipfurfl pertineat, intra duos menfes poli hoc initum foedus. il” 10, Gatbolicns Rex reddat ChriftianifTimo pra;fidia, poft sca&atum Ganmeracenfem occupata, & praefertim Calais , Ardres, Dor- € A-P CIT IV 1 " Doriens, Caftellec, Capelle, Monthulin, Blavec, & quicquid in BeJgio armoricisque civicadbus capcum ab eo fueric. 12 mo ' Duobus menfibus poft diem.compofica? pacis, refti- tucntur Calais,Monthulia, Doriens, Čhapelie & Gaftellee, nullis bor urn oppidorum moenibus dejedis, neque repetids fumpd- bu.s ad muniendum aliquam ob caufam fadis primumque Ca¬ lais & Ardres refticuantur: Relioua vero cempore jam pra;- fcripco. i j“ 01 Tribus polt inkum foedus menfibus Blavec refticuan- tur, dejieianturque, fi Cacholico Rege videbicur, moenia 14'° Datur Cacholico Regi, uc per fuos tormenta, pulvis, pite,arma, eommeacus, alia;que municiones exportentur, qua? in iis prafidiis ab eo collatee inveniencur,iis relidis, quce in ipfo- ' rum cxpugnarione fuerinc invcncce fecumque milices impedi- menca fua dferanc, quse tamen Givibus, oppidanisgue non ab= Ruleric. if°' Chriftiani/Iimus Rex naves militibus Hifpanis prajfi- diis Blavec curabic, quibus fuiscum impedimentis inHilpanian* transvehantur, dacis camen ab eo vadibus; tucum fe iter habi- miros. ld t0, Catholicus Rex Gallia? Regi quatuor dabk obfides, quorum duo mox, poft Belgii prsfidiorum reftitucionem di- mitcancur,reliqm vero apudChriftianiffimum recineancur, quo- tisque Blavec fueric refticucum. I« 7 m0, Uc quae Anno iffp.de S Pauli Comids dicione ada f fed ad finem perduda non fuerunCjdefinicimisipforumRegura Regionibus, de immunicatibus & vedigalibus, quorum jus fi- bi adfcribunc Burgundiac Comicacus fubdici, Terovannas Epi« fcopacus, Bullionis Ducatus, de aliquot oppidorum , qu» ab utroque Rege fuerunc viciffim occupata refticutione , ab arbi- tris, ab ipfisRegibus eledis, decidancur ac judicencur. j 8 v0, Summi Pomificis audoritace , ab ucroque Rege Viri deligantu-r,quibus controverfias guetidie inter urbium Ammi- ens Arras Epilcopos oriences, componendi cura demaadecur, P p 2 cau- *oo TRACTATUS de oleo PACIS caufa quorundam oppidorum ad fuos Epifcopatus pertinentium, idquc anni unius tempore. iy no - Ab utraque parte omnes captivi milites dimittantur, expenfas vero, quodque aliis debenc, folvere teneantur, Hance hoc foedus inieum de fe redimendo non convenerinc, nullo im- pendio pro redemptis habeantur. 20 mo - Triremibus utrinque addičžti mox ab omnifumptuim« munes dimittantur. 2 i mo. u cr jq Vie Regi h&’redibus, & pofteris eorum, acSere- ciffima Ifabellce integre ferventur RegnorumRegionumquefua- rum Jura, Judiciis vero, ac non armis exequenda. 22 (1a Cum monueric Catholicus Rex praftare, hujusfecu* ritate Sabaudia Ducem, eidem intereffe affinitatis causaeftcum urroque Rege conjundus, concedente id Chriftianiffimo Rege, idem DuxChriftianiffima? Majeftati fatisfadurus oppidum, atque arcem Berite duobus pofl: prtefens foedus menfibus reftituat, nul- la ejus parte demolita five dejeda , neque pro fadis muniendi cxpenfis, aliisque rebus aliqua repetita. 23" 0 Idem Dux pratfidium a Seurra Burgundis deducet, ne- que opem alicui feret, qui illius contraRegem Chriflianiffimum pociri conabitur. 24 ta Diffeniliones inter ipfos .Chriftianifiimum Regem sc Sabaudise Ducem Deputatorum confenfu , pači confulentium fummo Pontifici judicandte relinquantur, unius anni poft perfe- dam bane pacem tempore , juxta Chriftianiffimi Regis refpon- fum, quoa fub die 4. hujus Anni 1 f 98* feriptum apparec, omnia- que rata fe habiturospromittunt, qu^ fuerinta fua Beatitudine judicata, neque novi quicquamfeinterimefle novaturos. zf°' Ipfi Reges Filiique, ac eorum pofteri,incorruptam co- lenc amieitiam,neque ullam obcaufam alter alteri beiluminfer- re ftudeat. 26 t0 ' Utriusquepartis fubditi tam Ecclefite, quam fkculo fet' vientes poflunt, quod eorum fueric, recuperare, iis exceptis, qui provinciis prtefuerunt. 2j m °’ DuX ca p ur iv. 301 27 rao - Dux Sabaudite ab utroque folutus, atque utrique Regi fic aque amicus, commeatumque iiberumper eorum Regiones, tum habeat, cum ipforum fubditis tribuat. 2S V0 ‘ Hac in pace, fi velinc,proincIufis habeantur, ipforum Regem confenfu cum Chrifiianifiimo Rege, fummus Pontifex> Apoftolica fedes, Imperator, Principes Ecclefiafiici, Seculares, oppida, communitates, Sc Imperii ditiones,ScimprirnisComes Palacinus Eleftor, Marchio Brandeburgenfis, Dux Wurcember- gicus, Landgravius Haffiar, Sc alii plures. 25>" 0, Sine cum Catholico Rege S.Poricifex, Imperator, Sc II velint plures alii relati, qui ortiries lina hac pace fruantur: hoc pro exprefl'o habito , ut nemo duorum Regum rite vel contra per feipfum,vel per alios,cuivis eorum molefiiam pofiit afterre; fique ipforum aliquis ab eis quicquam fic repeticurus, judiciis, non armis ufuros efle intelligant. 3o m0 ' In hac ctiam pace' fint omnes illi, qui utriusque Re- gis Confenfu nominari poflurit, dummodo fex menfibus pofl hujus pacis editionem excent eorum litterte, quibus, ut par efi, declarado ac eorum obligatio appareac. 3 i mn - Ec quo htec omnia , de quibus affum eft , omnesque eorum partes Sc capita, cuciora exiflanc ,• in Parifiorum aliisque Gallici RegniConciliisfirmabuntur.notabuntur, atque edencur, idque ipfum fiec in magno, aliisqueCatholiciRegis Conciliis, in fuis inferioris Germanih regionibus, juxta formam, quce in eo, quod aftum efi: Anno 1559. continetur, hisque de rebus, tribus pofi hujus pacis editionem menfibus diplomata expediencur. 19. Ha:c Pax Verviniana dičfia fuic, quia Vervini conciufa Nfeteranu* Sexto Nonas Maji 1798- nec folum Jurejurando umnque,fed etiam [cRBelfici* ipsa morce Philippi fecundi, cui fucceflk Philippus tertius Filius ampliffimte Monarchite hares, confirmata. 20. Pacem Vervinianam confequiturLugdunenfis interGal- lum 8c Sabaudium fub initium Anni 1601. celebrata. Cum enim Poncifex per pacem Verviniam Judexconftituerecur omnium in- ter Galliam Sc Sabaudiam defuper indies differet; cun&atione P p 3 hac / §02 TRACTAT.il S DE 0LE0 PAC1S Me naotus Henricus Rex, arma arripuit in Sabaudum, & adpa- cem coegic; qua; fequentibus legibus conftabat. 21. Primo : Quod pr^fatus Sereruffimus Dux cedit, trans¬ fere ac relinquicChriftianiflimo Galiise Regi fingulas Regiones di- £iGrtesque Brefla?, Burgei, Veronninis , & generaiiter quicquid ad eum percinere poteft usque ad flumen Rhodani complectendo ipfum flumen, ica ut ab exitu Genevae totum diofcumRhodani flumen fit Regni Galiite , fpečletque ad ipfum Regem cjusque pofteros: cum fingulis earum pertinentiistam indominio, Jufti- tia ac ditione , Vafallis & fubditis,omnique redonomine.ratio- ne, quce pertinere poflent, adipfum D.Ducem inprsdičtisregio- fiibus, aut ratione vel caufa ipforum. Nibil igitur fibi refervac, acrecinec, pnecerquam quod opportunicate tranfitus ,ipfi Sere- niflimo Duci remanebitPons Grefm fuperdiiftumfluviumRbo- dani, interClufam&pontem Ar!i,qus res obprafentem trafls- tum, erunc ipfius Cbriftianiflimi, Sed ultra Rhodanum rema- iiebunt penes ipfum D, Ducem Parochis, Lere , Averam & Gbe- zerii, cum omni eorum agro inter flumen Gaucermes & Logoti Montante, appellatte Graneredus, usque ad locum di&um 8 i* viera. Ec poft di&um fluvium Gaucermes locus nuneupatus Negrocomes, adingreflum viciniorem eundi & eranfeundi ad Bur- gutidiam: hoc addito pačio, ut penes ipfum D. Ducem faculcas flt ullam inibiarcem tedificandi:cranficusautemlibere permane- bit per diČtum pontem Grefin, & quicquidetiameftrefervaeum, tam per fubdicos ipfius Regis, quam per omnes alios ituros §£ reverfuros irj Galliam fine aliqua illorurn itineris rnoieftia, pertur- baeione acinapedimento: transeunces camen exercitus & milituna eopite pro ipfo Sereniffirno Duce, five alteroPrincipe attingere, nunquam valeant Regionem feu oppida Regis ChriftianiJlim 1 / tiifi prius Iicentia impetrata ab ejus Majefirate, five Gubernatori- busj veiGeneralibus priefidentibus: nec fubditis didte Majeftatis aliquod Inferent incommodum. a do Ec ut ad effečlum reduci poffinc omnia fupra d:cla, Se” reniffimus Dux rediget in poteftatem Regis ChriftianhTimi d j/® C A MIT IV* afuaMajeftateDeputati, arcem Burgi in eo, quo reperitur Sta¬ su , nihii demoliendo , vaftando nec deftruendo cum omnibus tormentis beiiicis, pulvere vel aliis prteparatoriis beilicis,qua3in-- erunt in dida aree, cum tradita fuerit. 3 tio ' Ec infuper inita eft convencio, quod ipfe Sereniffimus- Dux, cedac, transferat, &relinquat Majeftati Ripas trans Rho~ danum, loca, oppida,& pagos Haji caufa, Ameili, Pontis Arij, Seiflell, Cliiavje St Perrichiaftol cum omni Superioritate, Jufti- tia, domimcione omnibusque emolumentis , qua; ex praftiabi- tis iocorum eeffionibus St ipfismet Colonis deducipoflunt,non aliter comprehendendo in bis, plurimos prsfatorum Iocorum sorumve agri defedus. 4 t0 - Item ipfe D. Dux dida? Majeftati transfere, relinquic, ac cedit Baroniam five poteftatem Gez cum omnibus pertinentiis, & jirribus, eodemque modo, qUo ipfe D. Dux e/usque Pra:dece£- ftores potiti funt * St fine ulla refervatione ac retentione prteres- illud, quod eft ab alrera parte Rhodani excepcis tamen-locis at- que Pagis, Aire, Caufi St Amefi , fuperius exade nominacis, & cum condicione, quod omnia fupra dida cefla & conoefta fine, unita, St incorporata Coronae Galliae Regis , St deinceps asftimen- tur de Dominio 8 t Patrimonio ejusdem Corome , a qua, nuli a unquam occafione, nullo unquam tempere feparari neque alie- nari valeant, fed femper fine in loco St natura Iocorum permu- §atorum,de quibus infra. j;°» Sanckum efi: eciam*ut ipfe DuX reddat & reftkuat in effedum didte Majeftati, vel a dida Majeftate adhocfpecialitev DeputatiSjlocum, vallem St esteraoppida,caftra,Delphinii, fi- mul cum turri pontis, St omnia, qua;ex De phinatuoccupata fue- rune, ab ipfo Sereniflimo Duce , vel ejus dependentibus in- eo ftatu , quo nune reperiuntur, ullam rem quovis pado minimo demoliendo , vaftando aut ullo detrimento afficiendo. Im m 6 fulverem, tormenta aliasque bellicas copias in didis locis boe tempere, manentes deferec; fed militesturmaquemi!itaris St alii « didis prsfidiis exeuntes, poteruntcurare,uc extrahaotur eo- »um* SO 4 TRACTAT.US DE O LEO PAC1S rum fupelledilia : eis ramen non liceac exigere rem aliquam ab incoiis didorum Caftrorum vel provinci« , neque aliquodad ipfos incolas percinens excrahere. 6 t0 - Icem quod ipfe Chriftianiftimus Rex jubeac, demoueti- dam, & fundicus evercendam e.OTearcem Boccedelphini, qu«m- ftance pr«fenci bello condica fuic, Sc Sereniftimus Duxpro tran- fitu ei conceflo, fupraque nominaco Screfervato, folvecfummam cencum millium Scucorum precio in fingulis trium Francorum monec« Gallic« , vel cantidem in hac Lugduni .civicate, quibus onus exigendi ab ipfaMajeftace impoficum fueric, videlicet quin- quaginra millia hoc prasfenci cempore, cumprimum ArxCarbo. ners refticuetur fibi, Sc reliqua quinquaginca abhinc fexmenfi- bus. 7 m0 * Ec ob caufam didarum ceflionum omnia tormenta Bellica,puIvis&:commeatusaquifici a fua Majeftate fibi omnino reftabunt. De virtute praefatorum omnium ipfeRexproquiete pacisconcencuseftreIaxare,cedere Sc transferre,ipfiDuciejusque hsredibus & fucceftoribus, prouc nune relaxac, cedit Sc trans¬ fere omnia fua Jura, nomina Sc adiones, & omnia Sc qu«cun- que praetendi poffunc a Regibus Galliar Sc Delphino fuper Mar- chionacu Salucii cum fuis percinencibus; Item fuper locis Centa- les, Mont, & Arcis Sparveri«, nihil fibi refervando Sc retinen- do: Itemque ipfe Rex Chriftianiftimus, quiecavic, remific Sc re- nunciavic D. SerenifiGmo Duci omnia tormenta Bellica, & copias repercas in didis Caftellis didi Marchionatus Sc Cen tališ de Anno 1588- $ v0 - Pollicetur etiam ipfe Rex operam dare & ineffedure- ftituere ipfi Duci, revera Sc perfeda fide, vel cui ab ipfo C* uce dabitur ad id facultas, totam Regionem, pradidia Sc loca, q u ^ nune reperiuntur occupata Sc a fua Majeftate vel fuis famulis de- tinentur, Sc acquifica fuerunc ab ipfo Duce poft Anno 1 f 88- & omnia praedida reftituere eo modo Sc forma,prouc adpr#fc llS reperiuntur , nihil ullo pado demoliendo, vaftando aut decri* mentum officiendo. CAP UT IV. 30S ^no. j n reftituendis didis pr®fidiis , poffic ipfe Rex Chriflia- niffimus excrahere omnia inftrumenca Bellica,pulverem,pileas» vedigalia c®cerosque commeatus, quicempore refiicucionispr®- did® reperiencur inrus dida: Irno eciam miiiccs & omnisgeneris milicaris, c®cerique ex didis caflris exicuri pocerunc operam na™ vare, ut eorum fuppelledilia, ad eosfpedantia coliancur,omni eisdem erepta poceflace exigendi rem aliquamadidorumloco- rum incolis, vicin® Regionls, vel iflorum aliquid diflrahendi. io m0 - Ucriusque parcis reflicucio fiec ftacim,quodpr®fences compoficiones rac®, firm®, Sc complec® fuerinc, videlicet ipfe Dux curabic, uc repojjacur in manibus fu® Majeflatis, auc illo- rum, quibus a fua Majeflace impoficum fueric, Arx Burgi,cum tormencis bellicis»pulvere, pileis, omnibusque commeacibus, qui incra didum Caflellum reperiuncur , pod bane reflicucionena Rex Chriftianiflimus curabic eciam, uc refticuancurloca&caftra Chamberi Sc Momigiiani ipfi SerenifTimo Duci, qui illico impo* nac Sc mandec, uc reddacur caftrum Delphini cum omnibus fuis membris, uc fupra- didum efl, qu® omnia cum reipfaper- fedeque ab ipfo Duce perada fuerinc, reflieueneur eidem infra menfem vallis Sc Vicariacus Barcellonetc®, omniaque alia pr®- fidia Sc loca pr®fenci cradacu promifla, eidemque racionabilis fecuricas prouc volec, tribuecur. n m0 * Omnes feripeur®, ticuli Sc dbcumenta , qu® adhiberi poffunc in juflificandis Juribus, rerum invicem incer fe permu- cacorum reflieueneur, Sc revera reddentur cam ex una, quam ex aleera parce. j 2 m0, Dida Majeftas non teneatur pro recribucionibus,do¬ niš , & aflignacionibus fadis ab ipfo Sereniflimo Duce vel ejus pr®deceflbribus, fuper cerris Sc dominacionibus per illum fu® Majeflaci ceflis: Nec ceneacur habere racaš hypothecas fuper eis¬ dem fadas: fed racione vendicionum Sc alienacionum ad ciculum onerofum peradarum fub forma confuera & requifica vericace bane ukimam difTenfionČm S. M. in hoc devida fic, ficuci eciam Qjq Ser. TRACTA*! US DE O LEO PAC1S lo6 Ser. Dux, Sc non prius idem oblervetur, circa dona, remunera* tiones Sc alienationes in rebus a S. M. ceffis. i^ti°. Qyas ob res ac eciam ob cračtacum Vervini pax eric d die Sc dača prcefencis tračlatus ftabilis amicitia Sc proba vicinairu ter prcedidos, Regem Chriftianifilmum Sc Sereniflimum Ducem s eorumque filios nacos, nafcicuros, eorumque harredes &fuccef- fores, eorum Regna, Regiones Sc fubdicos, repta qualibec po» teftace, aliquod facinus ineundi, cum detrimenco aliquo pacifcen- tium five earum Regionum ac fubdicorum, quacunque ex cau- fa five pratextu, ficque commcrcium liberum incer fubditos& Regiones utriusque Principis, folvendo ramen Jura& impoficio* nes a propriis fubditis regionis folvendasr 1 i4 t0 - Subditi&utriusque parcis fervi tam Ecclefiaftici, quam feculares, quamvis adverfie parci fuerint famulati, futnma cuffl pace revertencurj cumulateque fruantur omnibus eorum bonis, officiis Sc beneficira, prouc continecur in fepcimo artieulo didi tračlaftus Vervini erepta omni Gubernacoribus faculcate quic- quam agendi five perturbandi. rpo, Omnes captivi,acqueesteti,auibellioccafioneabufra- que parte detinentur, in libercatem refticuantur s fi folverincim- penlas, atque orane ass aiieniim,quodJure debent,necteneafl- tur ad debitum caiionis> nifi jam prius convenerinc de folvendo eo. At fi in conditionibus eric excefifus, vel ipfie condiciones eflent exorbicantes^ ordo ab eo Principe ponacur,in cujusregk* nibus erunc. i6 t0, Ouilibet in carceribus decenti fubditi prtefatorum P» e * gis Sc Ducis, praefertim exMarchionatu Salucii, aliorumoue lo' eorum j quorum ceiTiofada eft, qui ob belli caiamitatem pop fene decineri in triremibus dičtorumPrincipum, prompteJn H' bertatem reponantur , amoca facultace aliquid ab eis requiren- tli, nec ex causa redempcionis, nec propter expenfas fibi fadtas. i7 rao > Gmnes procelfus, judicicia, arrefta fentendkque pro- latce abAn, 15 g g. in fubdicos Marchionacus Salucii &reliquorurn lo eorum, de nuibus eeffio s dieta Maieftats fadla fuic, & P olt ejpur iv. lise ncviftima bella a Judicibus & Confiliariis ordinariis in Sa- baudia, Breda, c£ecerisque loccis recuperatisaS. M. confequenrer eorum plenum, integrumque effedum, in quibus fine faiva Ju¬ ra ipfis, quomodolibec compecencibus : Verum fi fencentia? in eontumaciam lata fuerinc, auc lice non conceftaca , fine nuli«, nui!iusque efFečtus, Canquam prolaccenon eflenc , & quoad in> ftaotias mdecifas non judicacas, nec pera&as, cognitio fic offi- cialis illius Principis, ad quem percinebic. ig ¥0 - Incola’ Sc fubdici orarum Sc Regionum adinvicem da- Carum ob pražencem cra&acum nuila moleftia afficiancur, nee quovis modo vexen:ur,fifamuIatumpraflicerincparticoncrari£e, vel qualibec alia pradiorum pratericorum racione, immoredin- tegrencur in plena pofieffione Sc Dominio omnium&quorum- cunque bonorum, racionum, graduum, privilegiorum, immu- nicatucn , Sc omniurr, eorum mobilium , qua tune reperiencu.r, iisque liceac, prouc libueric, ire, recedere,&: ad hberam volun- tacem quomodolibec difponere. ip n0 - Ec quia incola; Marchionatus Salucii & aliorum loco- rum, de quibus didlaceffio a S M.fačtafuic.eorumfaculcacibus potici nonfueruncpoftpacis tradacum Vervinifačlum reftieuen- tur. Sc dabuntur immobilium bonorum frudus,olim non habi- ti arque cenfus ac proventus, ex illo cempore, quo potici non funt, poft dičli cračlatus Vervini proferiptionem, usque ad ini- dum voviffimi belli,& circa officiales Salucii, Sc alios,qui fervi- verunc Regibus Gailice, in Pedimoncium regionibus, pociencur immunkacibus &: exemrionibus eis datis Scconceftiscemporibus praccericis in aliis cradatibus a Regibus Carolo IX. Sc Henrico JII. cum eodem D.Duce Sabaudiatinicis‘& pofteaconfirmacisaDu- €e regnance. 2o m0 ’ Pollicetur etiamSerenifiTimusDux omnes officiales Sc alios Salucii incolas, acque aliorum locorum a S. M. ccflorum , nequaquam moleftia afficicndos efte, Sc vexandos, aut Jure vel injuria quovis modo agicandos, ob aliquam caufam pra;terico- fum bellorum incer D. Ai.&D.Ducem, irarao inliberca.ee , en- Qcj i TRACTATUS DE OLEO PACIS rumque fecuritate confervabuntur , uc tranquiile, pacifice & li- bere fruantur eorum bonis, & quod ad Regionem onera&gra- vamina pertinet, illi nimium,, non gravabuntur, fed potius leni- ter acque benigne accipiantur, de quibus ipfe SereniffimusDmc licteras dabic ac privilegia in forma valida. 2 r mo ' Antiftices ordinarii S. M. fubditi habentes beneficia ad fuas collationes in oris D. Dom. Ducis porerunc conferre di&a Beneficia cum opus fuerit, & qui rite & canonice eie&i fuerint, fručfibus eorum beneficiorum fruencur fine ulla illorum mole- ftia, atque incommodo , idem fervabitur 5 quantum fpe&at ad beneficia fita in Francia, quorum collatio fpečtat.ad Antiftitem alicujus ex P.egionibusD.Ducis. 22 do ' Rationes, quas contra D.Ducem prtetendit, refervats funt D.Majeftati, fi fequatur, quod continetur intračlatu fado fub Anno ifpp in Caftro Cambrefi&Taurini fub Anno i574. 23 ti0, Quod D. Dux Nemours, qui folebatpofiidere&habe- re omnia oppida, tributa, collationes,& cenfusa fuoappanagiOj enoanentes fub ditioneSerenifiimi Sabaudias Ducis, eosdem vir- tute prasfends concordiae deinceps habebic ab utroque Principe) fcilicet fuaMajeft. & Duce Sabaudi«, qui illum benigne ut bonuna confangmneum promiferunc habere. illiusque habere rationem, ut nec Jufibus , & auftoritatibus, quas ex appanagio D. Ducis Nemours ex(tanc, contraveniatur vel aliquo modo derogetur, ut illis pacifice potiri poflk, juxta fententias,conditiones&con- ventiones didi fui appanagii; & infuper promiferunc, quod fi deinceps aliqua differentia refpedu D. Appanagii orietur, fum= maric,familiariter & amice fine proceflu diffiniri mandabunt. 24 t0 ' Trem ad inftantiam*IIluftriflimi &: arnpliflimilegati,nO' mine fuaSandicads fadam s .fancicum fuit, ut ornnes čopi« mi- litares vel parat«, vel ftipendiis unirat, caufa hujus novi/Iimi beili, dimittaritur tam in Gallia quara inGermania infra menfemjpofi 1 hujus prsfentis tračlatus publicationem, ut quisque valeat ufli- verfali pace gaudere, & quiete promiffa, in dičlo tračlatu Ver- vini,qui confirmatus eft in omnibus punčlis&articu]is,pra?ter- quana> CAP CIT IV 30? quam, quod per prtefentem tradatum mutatum elTec, vel ex- prefle derogacum. ^f 0 ■ Ob majorem fecuritatem hujus tradatus, omniumque ejus rationum, padionum, articulorumquein ipfo concentorum, ipfe idem tradatus publicabitur & acceptabitur in Parlamento Parifienfi, '& inibi regiftrabitur , ficuti eciam approbabitur in Se¬ natu Chamberi atque in Senatu Taurini, Sc in quibuslibet aliis locis folids, cujus publicationis, radficationis, atqueregiftrationis ab utraque parte liter® patentes prteftabuntur, infra tres menfes poli: publicationem hujus prasfends tradatus. 26 t0 - Qui artictili Sc capita fupra nominata Sc comprehenfa, Sc quantum fingulis iftorum , tradatum, transadum &ftipula- tum eft per ipfosDeputatosa praefatis Principibus,quivigorefa- eultads & audoritatis eisdem demandat® & fub illorum nomi- nibus promiferunt, Sc promittunt fub obligadone omnium & fingulorum bona pr®fentia&futura didorum Majeft. & SerenifT. Ducis>& quod ab ipfisinviolabiliter obfervabuntur, Sc ad effe- dum deducentur , Sc amplius pdIicentur,quod fibi alter alteri litteras authenticas radficationis dabunf, approbatas, fubfcriptas & obfignatas, quibus totus pr®fens cradatus infercuserit,idque cfficietur intra menfem , a die & dača przefcnris cradatus. Pr®- terea D. Majeft. Sc D. Dux in corona eorum, quos-*fub arbitratu eligent, omni folemni modo jurabunt, exade,bona fide, Sc rea- liter obfervare, quantum in D. articulis continetur &c. In qua- rum rerum fide D. Legatus Sc pradati Domini Deputati fubicri- pferunt eorum proprio nomine pr®fencem tradatum Lugduni die 17. Febr. Anno 1602. 22. Gemina h®c PaxChrifhanum orišem, totafnque Euro- pam mirum in modum refocillavit, induda quiete puhlica in' omnium quafi Regnorum Provinciarumque vifcera. Quem= admodum enim , cum ptimum Galliae Sc Hifpaiii® Reges invi- cem colliduntur; Velut ad claffieum expergifeuntur reliqui Eu- rop® Principes ac in partes abeunc, Utcuique fua fuadet utilitass Sc Rado Status. Ita illis ad quietem rcdudisjflecefleeftj utc®» Qdl 3 - Ceri po TRACTATUS DE OLEO PACIS teri ab armis abftineant, & quiefcant. Non folum, ne infecon- cicencLeones & Aquilas ; Verumetiam,quodp!erumqueinejus- rnodi pacificationibus, alii quoque Principes & confoederati com- prehendancur. Adeo venilimurn eft , quod a pace Gallia: & Hifpania,* ferme totius pendeac Europrs quies & tranquiliitas. De- fuper camen plerique dubicabanc Poiicici,ac ucramquehanc pa- cem fufpedam.habebant, non folum quod apud hujus ^vi Prin¬ cipes ferme ufu venerit fidem puhlicam ad amufilm ucilitacispri- vata; expendere,verum etiam, quod fcirenc Henrico IV". alta men* £e repoftas fuiffe Hifpanorumin fe injurias &contemptum;Re- gemque armis afTuetum diu fine ultione perfiilere non poife. Accidic innata Galliae in Auftriacorum pocentiam ^mulacio, & ipfius Henrici fpiritus heroicus , ac glorite Imperiique avidicas, qua nec fe Hilpano & Auftriacis infenorem, nec parem ferebac. Exinde velur ex fpecula perfpiciebanc prudences Policici, vix fir¬ mam fucuram pacem, tantre ambitioniconjundamj&reversve* lut ex tripode vaticinabantur. 23. Utramque enim vero pacem Vervinenlemnimirumcum Hifpano concradam &Lugdunenfemcum SabaudoHenricuslV. qui in illa Hifpano , & in ifta Sabaudo lande jurateque pollici- cus, (e non immixcurum alienis bellis& confoederadonibus ad- verfus Hifpanum, & Sabaudum»omniaque cum illorum fubdi- tis foedera tune deteftabatur atque inita dicebat; haud muko pofi: vel asmulatione , vel utilitate fua dudusr datae autem fidei oblitus tanaerč turbavit, & apertč contravenit tam opitulando, fovendo & protegendo urbetn Geneuram contraSabauditeDu- cem, quam rebellibus Hifpania;Regis fubdicis,in Belgium feren- do opem, ac milice & ®re juvando. Quod fand concra dara pada, dacamque fidem, ac in fe iniquum non folum fuerat, ur Cardinalis O-Ilatus Gallus Epift. 327. Regi refcripfit, & Clemencis odavi Ponrificis, ejusmodi improbancis, mentem declaravic: Sed etiam,quod fupreroum dominium in Atrebaces,Hanoniosque& Comicacurn S. Pauli contra Pacificatiouem Madricanam, jam to- ties prius, ac in poftrema pace confirmatam, prstenderai; ac milje CAFCIT IV : 31 < aliis modis pulfand* clam & aperceHiipani* & Auftri* ftudio- se incubuerat,immiflb prelenim via fadii armatoDuce Niver- nenfii (negledto C*fare, qui unus rerum Imperii arbiter eft, >in Imperii Ducacum Clivienlem ad dotem extorquendam ; aliis- qus Cžefaris ac Regis Hifpaniarum Vafallis in protedtionem ac- ceptis ; ut propterea Phiiippus cum propriis Vafallis pacifcfle- que fui Dominii jure privare,atque inducias inireAnno 1609. adadtus fueric. Pad excernum Prinejpem medium, Regem in> cer & fubdicos aliud non eft, quam precarib illis lege didta, era- here in alienum arbicrium jura Dominii. 24. Induciarum arciculi fequuntur : Primus Sereniff. Ar- chi- Duces tam fuo, quarn Regis Hifpaniarum nomine deelaranc feparacos efle cum ordinibus unitarum Provinciarum agere tan- quam cum libero Populo, fuis legibus moribus acque inftitutis utence, in quem nihil juriš prtetendunt, quemadmodum nune prafentem Induciarum contradtum cumiis inierunt/fub padiis & condicionibus, qu* deinceps fubjiciuntur. 2^° lit per 12. prosime fequences annos firm*, fid* & itv violabiles fine, ac fervencurlnduci*, quibus labentibus fuperfe- debitur ab orani adlu hoftilicads terra, Manque fluminibusque inter fubditos,. incolas Sc advenas Regis Hifpaniarum Archi-Du- cumque, Sc ordinum confaderatorum, fine ulla exceptionelo- corum Perfonarumque. g tio ' Utraque pars pladde pacifioe Sc redneto falvam Sc inco- Iumera pofleflionem Regionum, urbium.locorum, terrarum&: Dominiorum.qu* nune decinec absque ulla injuria Sc moleftia, quod&locum obcinebit, in pagis, vicis ac territoriis* quarinde dependenc, 4 S0 Subdid &inquilini utriusque pards tam Regis, &Ar- dii-Ducum, quam foederatorum ordinum, invicem colunco mutuam benevolendam & amicitiam: nec fas jusque efto pra> terid temporis damna vel ofFenfiones ulcifci auc exprobrare, lumoque libera utriusque negodandi commercia, per terras, per Maria, .pefc flumina, quod tamen Rex Hifpaniarum cupit reftnn- lil TRACTA1US DE O LEO PACIS gi ad Regiones, terras, ac Provincias, quas pofiidec in Europa: vel ad alia Regna ,Dominiaque, quoRegum ae Principumami- Gorum fubdici negociandi causa commeare folenc, ab iis vero lo¬ čiš, urbibus, porcubus atque Infulis, qu$ extra fines pradičtos fub ejusdem Regis Impeno fita funt, ordines eorumque fubdki abftinenco,neque eo commerciorum causa proficilcuntur, nifi impetraco Regis confenfu commeacuque. Quod vero attinet ad loca , quaj aliis Regibus, proceribus auc populiš fubječh funt, eciam excra limices Europteos, ličečo ordinibus eorumque fub- dicis iis in locis ac Regionibus commercari ac negotiari, dum- modo id fiac permiccentibus locorum Dominis, ncc ullam mo¬ ram auc impedimencum Rex ejusve adminiftri, vicarii& offi- ciariijquo minus Domini locorum eam iibercacem fuo arbitra-’ tu concedanc, nec ipfis ordinum fubdicis negocium auc mole- ftiam faceflec, quo minus eo jurecommeandicommercandique libere utancur. 5 ta Ec quoniam longi cemporis cra&u opus eft, priusquam cerciores fieri poffinc, qui excra fines Europs, cura inftrudu& navibus commercia exercenc, uc ab omni hoftilicace defiftanc,pla' cuic ex communi fencentia iniciura indiciarum fore demum in- tra annum ab hodierno die fuppucandum. Tamen fi citiusper- veniac ad eas nocicia pačtorum convencorum.refte & ordine, acquc ex bonce fidei prafcripco facienc, fi ab eo cempore fefe ab omniačtuhoftili contineanc, quod fi poft illud ipacium ulla bo- ftilicas admifla fuerit, damnum & injuria concinuo, & fine cer- giverfatione reparabicur, £ ta Subdici & incolae Regionum tam Regis Archi-Ducum- que, quam ordinum foederacorum 3 ulcro citroque negotiantes, ne gravioribus tribucis porcoriis ac večfigalibus onerencur 3 quatn ipfi earum Regionum,ubi illafolvuntur,fubječti 3 amici } 8uoe- derati, qui ejusmodi oneribus adfiringuncur. 7 ,no - Subdici & incolae Dominorum Ordinum eadem fecu- ritate ac libercate fruuntur in locis ac Dominiis Regis ac Archi- Ducumlmperio fubječlis 3 quce concefla eft; fubdicis magnaeBri- .uti« CAFUT IV 3i3 tannias in tradatg pacis nuper cum ipsa conventte fecundum arcanos ardcuios, qui cum Conneftabilio Caftiliaj padi fuere. 8 V0 ' Non eft'fas fiftere.auc manum injicere in mercacores, Magiftros navium, exercitores, naucas, nec in eorum naves, pe- cunias, merces.bona, quocunque pra;texcu-id fiat,five ex causa gcneralis aut fpecialis mandad, fiye per occafionem belli, five quadito coloreconfervandi,derendendique fines. Neč tamen una ibidem comprehenduncur, fi qute manus injediones fadte funt per legidmos juftitiaj cramices ob debid aeris nexum,& obliga- tiones rite concradas, qute obdnebunc fuum vigorem, &in iis fervabuntur folennes vias ac formulas judiciorum. 9 n0 - Ec quod ad commercia atdnet,quas inBelgicis Regionibus frequentabuncur, fi ex juftis querelis apparebic quasdam vedi- galia propcer belii erogationes & necellicates in troduda rao- dum exceaere,ut inde mutua negodado plurimum capic decri- mend,propofids ab alrerucra parte radonibus gravaminum.de- legabuncur condnuo Judices, qui fuper ea re cognofcant,& ex communis confilii fentenda, quoad ejus fieri poteffc, omnia ad moderadonem debiram reducenc, neque tamen fi id obcineri non poflit, ideo violatas efle inducias,exiftimari debebic. io m0. Si qute fententi efto ex parte Archi-Ducum. 1 1 m0- Quibus confifcata bona rdlituenda funt,non tenen- cur folvere redicus recro lapfos,onera & officia pnediis auc hx- redibus annexa pro eo cempore,quo calia jura nora perceperunt, Uc 11 quid moieftiae ipfis utrinque hoc nomine exhibeacur, ab- folvuncor, indemnesque dimictuntor. 22 <1 °' Siremps Lex efto , fi qu£e bona diftradta concefiave fuerinc fub condkione meliorationis refe&ionisve, nec alia jura vel onera vindicancor, quam quibus fe devinxerunc pofTelTores ex lege vendicionis auc concefllonis, cum ufuris nummorum ia anteceflum dacorum,redadtis ad eum modum 3 quem fupra di¬ šim us* 2 ^tio. R es judiciaque ob caufam confilcacorum Bonorum pronunciaca contra eos, qui fubječti fuerunc jurisdi« čtioni, auc ultro concelTerunc in judicem , quique rečle &or- dine defenfi func ,raca, firma Sc immoca func, nec alia padlo re- fcinduncor, quam per uncacas juriš vias. 24 t0> Sereniffimi Archi- Duces & foederaci Ordines delega¬ te Magiftracus, Sc adminiffros aptos Sc idoneos, qui jura judi* ciaque reddanc,ordinemque confticuanc in iis Iocis,oppidis, ca- ilellis, qua; propriecariis refticui debenc utenda, fruenda ,duran- te cempore induciarum. 2$ t0 ' Mobilia bona fifco adjudicata Sc frudluSjquorumdies ance bunc concračtum inieum ccflic > he repofcuncor 3 non relb- tutioni obnoxia funco. 26 ’° Rerum mobilium ačtiones>qu£ ab Arcbi- Ducibus& Ordinibus ance Kal Januar, cid id cvii, remilfe fuerunc in gra- dam CA PUT IV, IV tiam & commodum privatorum utrinque ne revivifcunco t fed extinds manento. 27 mo - Tempera, qua: ab exordioBeIgicorum motuum,hoc eft ab Anno cid id lxvii. ad hanc usque diem pracerfluxere, ne numerantor & impucantor ad inducendam praTcripcionem auc ufu capionem incer eos,quia diverfis partibusftetere. 2S V0 ' Qui durance bello concefsere in Regiones neuerarum partimii hujus quoque convencionis fruduacbeneficiopotiun- tor, iisque liberum ac licitum efto, fedem deligere , quibus in locis placueric, auc adantiquum domicilium reverri, uc ibi ha- bitenc fecure pacificeque, dum camen fecundum leges, moreš, acque inflicuca cujusque Regionis vicam infticuanc, nec ob cau- fam deledis.pro arbitrio domiciiiis bona eorum conveniri poce- runc, auc ipfi excidere dominio rerum fuarum. 2p no ' NuHanovacaftella aucpropugnacula pendentibus in- duciis, ab ambobus populiš in omni Belgio exftruuntor. jo" 10, Proceres ex familia,domoqueNaffovica, durancibus induciis,nec quoad bona,nec quoadPerfortas conveniuncor auc inčjuietancor, vel ob aebita ab Arauftonenfi Principe ab Anno CIq 13 LXVII. usque ad obieum ipfius conrrada,velob reditus non foliftos, ex quo bona fuerunc enocaca, & iis Regi a manus injeda. 31 mo Si quid adverfus hanc convencionem fraude vel teme- ricate privacorum fine puhlico confilio Regis Archi- Ducumque vel Ordinum admiffum fueric, damnum ibidem refarciunto,ubi noxa fada fueric. Si ramen iniurice, auc maleficii aucores ibi deprehendantur , vel in Ioco domicilii, nec alibi ličečo adver¬ fus eorum corpora,feu bona litem auc adionem incencare.Nec ob eam rem ad arma veniendum eric, auc violatfdae inducia?, fed fi jufticice afylum includatur, ad ufitaca remedia liccerarum, pignorafionis»feu repreflaliorum procedere, jus fasque efto. 32 do Omnes exhsreditationes & difpofitioncs parciumauc belli odio fada?, nullius momenti funto,rupca?que&irrita? ma¬ nento, perinde ac fi nunquam fada? eflent, Rr i 33"® s ub' 3 ,g TRACTATU S DE OLEO PACIS 53 ,io ' Subditi & incola: tam fub Archi-Ducum, quam fub ordinum imperio,cujuscunque Status auc condicionis fmc,apti & idoneifunco ad fuccedendum invicem,five ex ceftamento, fi- ve lege ab inceftato,juxca moreš &; ftacuta locorum, ac (1 qua for-ce hteredicas, vel bonorum podelilo ance hoc tempus cui- piam obvenifiec, jus cuique falvum & inviolacum perraaneto. 34 t0 * Omnes ucrinque bello capti fine redemptionis pretio iiberi dimictuntor. 35’ t0 - Ec uthic cra&aeuslnduciarum meliusacque exa£lius obfervecur, tam Regia Majeftas & Archi- Duces, quam Ordincs pro fe quisque promiccunc ac fpondent, fe omnern curamSc di* Iigenciam adhibituros, uc itinera,Maria, fiumina fine Iibera tu- taqueabincurfionibus &grafiicuris curbidorum hominum,prae- donum, piracarum, lacronum, adverfiis quos, fi deprchendi queanc, feveriter animadvertecur. |6 t0 - Iidem pollicencur infuper,fe nihil contra pradentem eračtacum, auc in fraudem ac prtejudicium efie fa&uros, aucab aliis fieri pafiuros direde vel iodirede : Si quid fecus admifiiitn fueric, id fine ulja cundacioneauc raoleftia reparacum iri, cujus rei, uc cercior fic fides & aucoritas, Rex & Archi - Duces fe & fucceflores fuos eonomineobligavere,omnibu$que legibus,mo- ribus ac fiatucis huic concradui repugnancibus,acque concrariis renundavere. 37 mo - Pradens hic tračlatus ab iisdem, nimirum a Rege Hi* ipaniarum, Archi- Ducibus, ieemque ab Ordinibus confirmacon & approbacor,Iiccer£equeracihabicionis in debica fo!lemniquetor* ma expendiuncor inera quacriduum ab Archi-Ducibus acque Ordinibus,&ab una parce aleeri craduncor, quod autem adRe* giam Majeftacem accinec,Archi- Duces fidem fuam devinxere in- tra crimefirc fpacium ranhabicione, debico icidem more ricuqu6i concepcamabBifpano Rege ad fucuram, quiE & Ordinibus tra- dacur, ut lpfi & eorum fubdici plaeide ac pacifice beneficio Qon - 1 vencioais hujus frui pollinc. jgvo, con- CAFUT IV, m Contradtus hic omnibus locis,ubi de more folet,&; expedire videbitur, flatim poft radhabirionem utrinque datara- Sc aecepcam, publice proclamator, & prcmulgator. Jamquo nune decretum Sc conflitutum efto, uc ab omni hoftilicate ab- fiftatur. 2f. Hac fane pacis transa&ione Henricus lV.,qui illam va=> lide promovebat, tam fuis fuggeftionibus, quam armis Sc fub- fidns confoederacorum Ordinibus largirer fobminiftratis, uc Hi- fpano Regi, ejusque in Belgio Vicario, Archi- Duci, eam inire necefle fueric ; non folum ingencem plagam inflixic Auftnacis* fed etiam manifeftum omnibus, qua; pocentes func,Provinciis s in fuos Prineipes rebellandi,exemplum dedit. Exemplum, in- quam, deceftabile, quod omnes tangit Reges Sc Prineipes, for- fan intimius, quam animus ipfe in corpore recondacur. Expen- dat quisque, quam grave hoc fitRegnanci ! Gum in pacefine- re, ac plane concedere, immd confiteri dcbeac; fe fuorum fub - ditorum non ejfe Dominum . Ec hoc ipforum.non folum pnnao articulo ,Sc in capire pacis, pacifci adadtus eftPhilippus, tancus Europffi Princeps ! verum etiam magnum arcanum erat Hen- rici, padtorum honeftate, rantum dedecus inurere domuiAugu- Rte, Machinabatur etiam majora (de quibus alibi,) fed tutela- res Auftriacorum Superi, averterunc ab opcima gente feralem iftum, finentes caufis fecundis vim, qute malo fatoHenrici, ('in- comparabilisaliasPriricipis,) intertextam variis in Auftricos ma- chinacionibus telam,cum vita pra:fcinderenc. Defiic enim vivere- ab homine plebejo, ferro idlus Anno ičiohomicidiali. 26. Sune Sc aha: fape mter foederatos Ordines Sc Hifpaniae Regetn, In peratoris interventu, deque conlllio aliorum Princi- pum, tnftituta- Pacificationes, quas autem illi nunquam , feci Inducias tantum armorum mire avebanc. Per pacis fiauidem conclufa, mhsl fperare melius, mecuere autem pnfonam fervi- tutem prudencer poteranc. Inducias qua;fiere, neviderencur pacerr. fugere : Pacem omnino oderanc, ne libertatem deper~ dfirenc, Aftus ille Orangii fuit,,camdiu pacis cradlacione mo f sati® 320 TRACTATUS DE 0LE0 PACIS ram protrahere,quamdiuaugere valerec vires foederatorum.Non illi deerant incidencia (ucAucor de bello Belgio diiTerit,) inter- rumpendi.e^usmodi de pace transačtiones, ut Belgse tandem ar¬ mad, habilesque bello, in Hifpanos interim ludificatos irruere poflenc. Nunquamcnim Orangio fuerat(nec efie poterat,ni- li cum excidio fui ,)fincerum pacis aucquiecis puhlica; inBelgi- cis Provinciis defiderium. Quod ipfum Arcanorum fuorum Dn»f. iu confciis confeflus e(l. Dorpius quidam, utrefert cicacus Famia- Jib. i, nus Strada, Hifpanorum capuvusFarnefioretulerat fibi affirmaf- fe Orangium de Pacificadone Colonienfi, cui fe tanti Prindpes interpofueranc, componendis,nimirum,fubditiscum fuonadi¬ rali Principe col!oquentem : fuis ratiombus tantum non efle imri ulio modo cum Rege concordiam. Et (i lile de InduciBi ne nihil agere videatur, aliquid in praefentia moveat ; id eo fi¬ ne folum fieri, ut vires Regii exercicus ea armorum caflatione confumat, foederatorum vero Ordinum,quae plurimum debili- tata: fuere, reftauret. Cap. V. Pacificationes poji excejjum Henrici IF inter Galliam & Htjpanidm. i. C JECo Rege Henrico,concidit fimul omnis Galliae in Hifpanos livor, temulado, propofito inter utramque gentem foedere, & m obfervandas ftabiliter fidei pignore, gemino nimtrumMa- trimonio. Uc nimirum Ludovicus XIII. Henrici IV. SuccefTor &Filius Annam Infantem Hifpani^, Philippi III. filiam,& Philip' pus Galliae Virginem Elifabetham in fponfam acciperet corn- penfata invicem quingentorum aureorum millium dote. § lC necquidem cum minimo aerarii puhlici gravamine, utrobique tam Regnis foedus &; fecuricas, quam llegiis thaiamis Sp on& nhri - CAFUT V. 5tr obtigere. Reprobantibus tamen fponfalia Principibus Regni, ob indebitam Gallias Sponfi concrahendo macrimonio £etatera,.ac periculum aliquando pubefcente Rege repudii, & inde confe- quentis belli, eo atrocioris, quodagente armis &confilio pra> potence, Francias imminerec. Erac ha:c (pecietenus pra;texta caufa, animo latebac aliud virus, quod deinde in puhlicam fe- ditionem Principum , adverfus Regem , & in Regni perniciem eruperac. z. Unde usquead Annum 161 Vinter Regem &Principes (quorum caput Condams, primus ex fanguine Regio Princeps,) primum varia: fimultates, murmura,& ejusmodi, qu» feditio- nes antecedunt,prscefsere: deinde cum Sedariis inpartes itum, ac grave in vilcera Gallite tentatum bellum, doneč Rex Ludo- vicus XIII. Pacis articulos,quos adverfi Principes vo!ebant,fub- fcriberet. Eranc autem ifti. 3. Primo : Inquircndum in Henrici IV.parricidium Con- ciliique Conftantienfis, fimul & Sorbona:, quaj deRegum vita funt, decreta renovanda,uc pofthac fit fcientia. 2 do - Remittendam ad parlamentumLutetianum inquifitio- nem in crimen, prasvaricantibus, quibus extra Ordinera ejus caufl* cognitio delata fuit. Jernionis Articulum primum,quem Ordo tertius de Regum poteftate immediata nuper comitiis Gallia: generalibus confcripferat confirmandum refcripto Principis. 4 t0 - Parlamenti Lutetiani de Regum Poteftate & vita pla- citum, ut renovetur,fi quid contra ab ar&iore confilio irrepfit, ut deleatur. j t0 - GallicansEcdefis privilegia & autoritas lalva uthabean- tur. 6 t0 - ConciliumTridentinum ut apud Gallos non valeat, pri- ftinoque ut reftituantur ftatui, quse Clerus fuper ea qua:fl:ione prteter Regis mentem, & Privilegia Regni novavit. 7 mo - Compofita pači confirmandas Regem inter & Se&a- rios edi&a ; articuli ipfis fecretd eonceffi , privata diplomata, S s ' decla- 322 TRACTA1 LIS DE O LEO PAC1S declarationes, ad fupplices libellos refponfa, dats illis variš pro temporum racione facultates, nedum a Ludovico felicicer re« gnanre.fed & ab ipfius deceftore Henrico, falva ut fint,&inte- gra expadoinito. 8 V0 ' Forenfes zMagiftratus, prsfečti milicis, provinciarum, Orbium j Arciumque Re&ores ut non mutentur, ut reftituan- fur per invidiam deječli, falvaque illis,ut fint privilegia,immu- nitates, vadia, obventus &fi quid ultra debitum ; nifi mani- fcfts noxs implicici fint, judicioque condemnati non fufpečlo, quos squum eflgdepofci ad poenam, gratiaqueDEI dejicinec non & beneficiis. 9 n0 - Curtenayorum illuftri familis,quae feRegia Gallorum SnrpecommendatconfulendunijUtnatalibus refticuaturper tem¬ porum lapfum obliteratis. i o m0. Parlamenta in priftinam Iibertatem vindicanda, di- gnitatem ipfis 6 e autoritatem, qualia retračlis fieculis fuerecon- nrmanda : Lejagum Prarfidem reftituendum, libertati juxta& dignitati. n m0 Arčlioris confilii placitum abrogandum, quo Parla¬ menti Lutetiani monitiones ad Regem Senatus-Confuko firma- tm, fimul & ipfum Senatus-Confultum per injuriam ipreta & abolita. 12 mo. p ar l am enti monicionibus prsfatis, nec non Comi- tiorum Gallis generalium ternionibus in Articulos digedis dan- da quam primum a Rege relponla , ne ludibrio fint procurata Gallis per immenfos fumptus Comitia. j 3 tio Alienigenas ex večeri Gallorum lege procul habendos ©flieiis militaribus, Arcium,Urbium,Provihciarumque prafeciu- ris;primis item Gallis muniis{magna Corons officia vocant.) »quum, item incapaces effe Auls dignitatibus, forentibus of- ficiis, srarii adminiftratione puhlica, prsbendis Ecclefiaftscis, ii® d e mu m omnibus , quibus ftepe glifcit privacorum autoritas in »ecem Regum ; remunerandos pofibac habita virtutis ratio- »c per ofticiorum & bcneficiorum largitiones indigcnas, I4; 0, Af' CAPCIT v. gas I4 t0 Arcem Anbianam , qua in Urbem prolpe&us eft, Sc dominacio, diruendam. if 60 ' Miliciam equeftrem, in qua ftat, pracipuumGalliaero- bur.teftituendam^ualis abantiquo fuic: Legesque,quas injuria tempons obliceravic, renovandas, neque aliosin ufus erogandum večtigal annuum, in id prasftari folicum, cui nomen eft le Tai- lon. lš t0i Praffidiaria, excubiarum cohors, quano indigence com- ponunc, uc uni fubjaceac Regi -perinde ac Scocica, uc iegionum Gallicarum Tribuno (Colonellum vocanc) facukas non fic fub- ffituendi pro arbicrio, vacancibus Legionum officiis, quod inva- luic ufu peffimo ex Regum indulgencia. I7 m0 Confilium Regis arffius reformandum , neque admit- tendos cemere in fecrecum quofcunque, quibus pro Nacalibus, pro dignitate, auc Regis gratia fuffragium peftimumeft, maxime cum Regni arcarsa tradlanrur, adeo, ucmageillis exdignitate Re¬ gis efleconfiliariosfic, quam ex officio. i 8 v0 Legationibus ad Principes externos defungi non pofle, nifi quos, natales, merira, aut longa rerum experienda com- mendaveric. j5> n0 - Dona, quorum de puhlico largicioe/l,ut pofthacmi- nuancur pracipue conferriin lmmericos folita. 20 mo. Annuam penlionemRegi prasftari folicam proroganda? officiorum pofleftioni ( cui a jure annuo nomen) abrogandam penitus,inbibendaque poftmodum officiorum veluc Rei Sacra: commercia: minuendum morce numerum,extinguendaofficia, ubi defierint poftideri, doneč decreverinc in Originem fuam: Sic Rationum & fori munia toc & tanca fore, quoc & quanca fue- re ab inicio. Remunerandam Regia largicione vircutem uc mo¬ riš olim. 2i m0 ' Privatorum diplomatum ufum abrogandum (referva- tionis Breviaria vocanc) quibus permiflii Regum vivis eciamnum parencibus in fpem feeundam vocari folenc,cerca fucceffione filii S s 2 admi- 3 2 4 TRACTATUS DE OLE O PACIS adminiftrandis urbibus & quandoque provinciis, nulla poftmo- dum Regi eledione pro vircute & merico. 22 do Sublevandum oneribus populum, quibus indies grava- tur & pene opprimicur, ibique pradertim ubiarmis fasvitum. 23 tio - Obfervanda fande foedera ab Henrico Rege cum ex- ternis Principibus pada. 24 10 - Uc pada inter Hilpanum & Sabaudum conrenta, Re¬ ge procurante autorentur. 2f° Perutilia Gallis cum Helvetiorum pagis foedera efle,& agni- tum a majoribus noftris, & docencur experientia in dies, ideo- que cum illis bona fide agendum 5 fancica penfionibus annuis pa¬ da fervanda,& quia pravo ufuinvaluitftipendia ipfisdebita, pri- vatim a quaftoribus diftrahi: fervandam pofthac fidem,ftandutn- que promitGs. 26 t0 - Sedani & Rancurtii protedionem ab Henrico olim fu- fceptam a Ludovico firmandam, qualis erac fubHenriei regno t quod ucvaleat in fucurum novo diplomate opus fore. 2 j mo • Burdigalenfis Parlamenti placicum in Condaei caput convocatiš claflibus,latum fub AnnuiruM DC XIII. ucabolend® infamia; adis curia; eximatur. 2 S V0 ' Diploma Regium nuperinCondaeum&ipfius fequace$ Vulgatum* nec non adis Luteciani Parlamenti in perpetuam rei memoriam infertum, uc revocetur : Confulendum farna pnna Prindpis, cui eadem efi: cum Rege fortuna»unum & commune periculum, idem ianguis. 25» no ' Reparandam pro dignitate ofFenfi injuriam , Condao nuper-illatam 3 per Caftaniaraum Epifcopum, Pidonumque nau- nicipes. 3O m0t Reffituendos Pidavienies dignitatibus, prafeduriSj Cb ficiisj milicije &c fori,beneficiis,bonis mobilibus&immobilibu 5 quibufcunque:delendamquepenicus eorum memoriam, qu# aD ineunte Junio AnniM DC XIV. Pidavii utrinque gefta. Crim 1 " num, fi qua’privatim comraifla, inquifitiones , probationeSjjudi* «ia» iilencio premenda, feu, fi fatius vifum , abolenda. cap ut: v. 4, Pofi: hoc civile bellum transadamquc pacem defuper ({atindecoram Regi* Aucoritati quam alias Galli abfolutiflimam St veluc divinam interris jadant) quieta videbanturcundaomni in Gallia : fed non eranc , Popita potius, quam extinda, Non- dum autem ab illa Luflrum unum labebatur, cum Regina Ma¬ ter cacicis fadionibus perfuaderi fibi fivic in res novas , aula di» lapfis aliquot Principibus, quorum vetus in Luyn*um odium ; neque minus Regin* , nec Armandi Richelii modicus livor in *mulum Minifteri Regii. Adeo nocet Regnantis favor , plus- quam nimius quieti public*, qu* squalitateplurimum confer- vatur. Item proinde utrinque ingenti mole in bellum: cujus,fi- cut St fadionis, Dux Magnius. Rex quidem Reginam Matrem a Principum fadione avertcre Se in pacem molire per Legatos fatagebat, fed irrito conatu : St reponente illa , unam fibi cum Principibus caufam effe, St negante > fe lubfcripturam pači fine intervencu illorum. 6 . Potentior tune parebat Regina Mater triplici quafi exercitu’ armata, ipfo Rege in caltra eunce. Verum tant* armatur*, St Principum hinc inde inProvinciis pugnantium difiradio, St ab- fentia; Mainii pr*cipue, qui validum exercitum apud Moifaccum, urbem levem, occupabat, ac Mulieris pacis nefci*, belli impotentia apertam occafionem laxavit invadendi cum fuo damno divifas fuas non procul Andegavo ad Pontem C*faris fubfiftentes copias. It quia prima Regin* fulera (ut Gramondus feribit) Principes, St cumhis, vires potiores adfuere, clademingentemfuorum tu¬ lit Regina; relidaRegi gemina vidori* mercede,nimirum tam Andegavi urbis expugnatione j quam ibi commorantis Reginae Matris captivitace. 7. Utrumque diferimen pr*vertit fagax Regina , St confi- denter pacem petiit Mater a Filio, quam ifie pro reverenda ex- audivit , pacemque dedič. Ejus autem eonditiones fuere. Primo: Concedendum a Rege diploma Regin* matri, Prin- Ss 5 cipibu& iiš TRACTATUS DE OLEO PACIS cipibus,Nobilibusque,&: quibufcunque tandem, qui illi adhtefe- Tinc, quo nox* illa, hi debica; pcena; eximencur. 2 d * Padlo nuper apud Engolismenfes convenco ftandum. ,ti°. Prarfedturas & milicaria officia, nifi dequibus difpofuic Rex, reftituenda fpoliatis. 4 t0 - Penfiones & ffipendia , Regina partes fequutis, fi qu* ance debica, numeranda, non fecus ac fi meruiflfenc Regi. 5 t0 - Puhlicam fi quis pecuniam inprivatos ufusconvercic,re- petundarum minime reum fore. 6 . t0 • Ire, redire, transmigrare, morari utliceat proarbitrioi nulla Urbium, nulla provinciarum excepcione , iis,quibus una £uit caufa cum Regina Matre, y m0 ■ Gr a tis & fine Redempcionis pretio dimicccndos ucrin- que captos. 8 V0 - Pontis Ca^farafi cafirum Regina: patenti, ComitiSueflioni Drocum, Vindocinenfi caftrum Vendocinenfe,& Vernalium,Bu' fco-Delphino Sablamm»Mayenio Fertebernardamm reftituenda, p 80, Revocandas in officia quemque fua , militiae prsfedtos jpfo fadlo conceflum Reginse Matri diploma ipfius partesfecutis quibufcunque profuturum. io raa Cataphradlorum ordines bello juxta & pace condti j člitios comiti Suefiioni, Principibus, nec non Regni primoribus, prout a Regeolimconceffi,nonobfi:antibusabrogationibusqui' buslibec, valituros pofthac. ii mo - Capitalia judicia cpntra indefenfos prolata , ut revo- fentur. I 2 d0 Sexcenca librarum millia Regina parenti numeranda« queis exfolvat nomina per malignitatem temporis contradba. I3 ti0 - Reftituenda invicem Caftra, Urbes, Arces. Diruenda jnunimenta quadibet ab exordio belli conftrudba. 14' 0 Penfiones Stipendiarite annonte, & fi quid aliud , milj' tum aut nobilium Ordini a Rege munifico pend.i folitum, venda in praefens & in futurum, prout fieri ante id beliiinvalu- erac: neque in opprobrium aut uldonem, opponendumNobi- CA P UT V. W litari pohhad, aut populo 3 quod a Rege defecerint feeuti Regi¬ nam auc Principes. Hac pace mulcum condefcendicFiliusMacri,,' Rex fubdirte; Amore quiecis, quam unice defiderabat in rifce- ribus Galli®, nec ramen aflequebatur. 8. Porro a Domehicis his Francih drflidiis, variisque pačiš capitulatlonibus , quas Ludovicus XIII. cum Regina Matre, cum Principibus.cum Vafallis fuis continuo collučlans,mulcifariepa- eifcebarur, reduco calamum ad externa. Ubi primum enim ille ab inceflinis his curbis liber fuicj illico ad cxcerna fc fedulomo- vir. Rhaeti, gens olim origrne Hstrufca , nune Religione Hu- gonota hve Calvina) primi fuere , qui Gallis auxilium concra vallem Telinam, ab antiquo, uc illi perhibenc, Dominio Rhxci- eo fubje&am, nune vero lediciofam , & rebellem fibi, ac plane v exremt> Hifpanorum pra;fidio prote&am , implorarunc. Nam tota valie Jelina fub fide publica degentes Rhasti, vel depulh, vel jugulari fuerunc, in quod fačtum exelamabanc omnesvicini Principes, prtefertim Franci. Valcelmi vero (gens omnis Ca- tholica) pro libertate & innocencia fua allegabanc Rhtecerum, le confoederatos efie, non vafallos. Juham fibi ultionis horam ve- nihe, libcrtacem fuam iisdem mediisaflerendi, quibu5olimRhre- ti, futnmam Tyrannidcm, gentem innocencem, rurafem, fuis- que operiš intencam , fervkuti execrandte manciparunc, erude- les non folum in corpora , fed in ipfas quoque animas, quas * Calvini dogmate vel feducebant, vel renicenres csdebanc. Ec fi privar$ rei hudio quipiam Tyrannidem Calvinianam effugere nolebanc , cogebancur deinde abdicare Cacholicam fidem, ac Hterecicam amplefti. Archidiaconum Sondrianum, Plancanos Fracres, & alios melioris nota Cacholicosplančfurcis affixos.de- plorabanc. Denique Tyrannidem fuifle aflerebanc: omne va* num illud,quod fibiefle contendunc Rhsci jus in Val-Telinos-, quod enim illis jus ? qua* Pocehas data exercendi Dominatum in gentem liberam ? quod vi ? vel per nefas elicicum fuic, jure repeti poteh. Tempus jam venihe juha; ultionis. Invicis ad- emptamfmffe iibersacem jab invicis quoquevuadicandam. Quis anquamr 32 $ TRACTA1 US DE O LEO PACIS ^ unquam aliud fenciac, quam Temper excuti poffeServicutemcon- tra jus divinum Sc gentium impoficam? Ncque liber^genci auc Religio imponi, auc libercas colli debet. Primi dtdicere Val-Te¬ jini a Rhscis, quancumvis pra^valeac. 9. Porro ucraque haec gens mediaeft incer Hifpanum&Gal- Ium. Gallus Rhscos procegic, Hifpanus Val-Telinus: ucerque fuos ex arcano Status. Gallus fupra modum & «quicacem, (nam primicus diflimulabac, vel propcer inceftinas acerbitates non va- lebac) adlcendere rem Hilpanorum in ValleTelinaarbicrabatur; fic fiftendo progreflui Rh^torum caufam fufcipiebac in fe. Hi- fpanus fiquidem vindicato prorfus inlibercacem populo Val-Te- lino, abolicoque plane Calvinifmo , refticuca ex pienoCatholica fide, fradis,per fubfidia abHifpanis fubmilFa Rhstis, accumiis- dem pada veluti cum vidi fruduofillima Hifpanis Regipacifi- catione, magnum Scacus augmentum adepcus fuit. 10. Puriiicacionis hujus tresleges fuere: Prima Hifpano mili¬ ti per Rhtetiam commeare ut liceac, fcuex Icalia inGermaniam> feu ex Germania in Italiam movere placueric. Hssc commeandi libertas plus addebat Hifpano, quam acceflus uniusRegni. Se- cunda: Rh&cos Hifpano Regi tria peditum millia prima quaque occafione fubminiftracuros. Tercia: Hifpanum Rhascis in An* nos fingulos triginca florenorum millia penlurum. 11. Indigniffime ferebat fuas pacis leges Ludovicus, quibus fibi prsripi videbac gentem ab anciquo, fi non folum confoede- ratam, fed etiam penfionariam, ac aliis titulis obnoxiam. 12. Igicur bellum indidum , ccepcumque incer utramque coronam, fed variabili utrimque force geftum , ab Anno 1621- Jam a Gallis ex ValleTelina pulfis Hifpanis; jam abHifpanis in- de ejedis Gallis, eunte & redeunte belli a:ftu, fed deflagrante ma- xime miferos Val-Tehnos, quorumcaufaagebaturin fervitutem magis, quam in libertatem. Dominandi enim in eos libido, p°' mum erat Erigis, quod affines coronas, negledi omni jureftn' guinis traxic in longum Sc cruencum diffidium. Sacra Apofto' lica fedes benedixit pocius arma Hifpanica, quam Frančiča; ea CAPUT K 329 enim magis Religionem prtetendebant quam rem: H^c prola- pfos tuebancur, nec Regionem fibi concerminam Sc foederatatn iurfipi ferebanc- 13. Bellum hoc tandem,ut femper aflolec, pacefinitume/l, quam Conaes Targius in Aula MadritanaproRegeChriftianifTi- mo Legatus Anno 1 62 $. Monconii cum RegeHifpano conclufit, Cujus Articuii erant: 14, Primo: Pada qualiacunque Rhstos inter Sc Val-Teli- nos ab Anno 1617. in hanc diern conventa, fore pofthac irrica: reconciIiandisque utriusque Regis affedibus reftituendas res in eum ftatum , in quo erant prsdido Anno 1617. in quam rem uterque Rex ineumbet bona fide Sc fedulo. sA 3 - In Val-Telina, ComicatibusBormio Sc Clavennenfi vali- turum poft hac unum fidei Catholic« Apoftolica; Sc Romana; cultum , inhibico aleerius Religionis Exercitio. 3 ,io - Eligendos a Val-Telinis Bormienfibus &CIavennenfibus Magiftratus genti jura diduros, quos Rha;ti confirmare debe- bunc: fi confirmare noluerint, non ided minus valituram ele- dionem. 4 t0 - Non fore ab hifce judicibus appelladonem ad Rh^tos, f t0 - Non lieebit Rhams quocunque cafa iibertatem /u/fragit adimere Magiftratui ledo ; huic arcieulo exfequendo mutuo fe aftringunt Reges. 6 W ‘ Ut fic utrique Regi communis caufa, in Principes quos- cunque hifce padis obftare aufos. ymo, ij t Rh^ti folenni Sacramento obligent fe in has con- ventiones, quemadmodum Sc Reges duo. 8 v0 ' Oblivione delendam anteadorum memoriam, adeo,uc de his inquirere nemo podle. 9 n0 ’ In gratiam ejus bencficii, quo Val-Telinis permittitur Ju- dieum egente fua deledus,penfionem annuam pradtabunt Rhte- tis, qualem dixerint ab utraque gence delegati, fi convenire ne- quiverinc; Rhffitorum indemnitati profpicient Reges; quod fi Tt pec 330 TRACTA1 US DE O LEO PAC1S per Rhaitos ftecerit, quo minus ex prafcripca formula id negotii tranfigacur,eric plena Val-Telinis exempcio a tributo. io m0. Si quidin Val-Telina contra prasfatos deReligionearti- Gulos innovaverintRha;ci,NunciusApoftolicas fedis,apudPagos Helveciaj Catholicos morari folitus,profpiciet, HeIvetiorumque fubfidio cogec Rhtetos articulis, qui deReligione funt, exfequen- dis: id fi neglexerinc pagi, polt quatuor a Notificatione menfes incumbec utrique Regi, padi exfcquendi munus. n n '°-Siin Val-Telinos,BormienfesautClavenen(esbellumRliati moverincexquacunque demum causa.intercedent Reges autori- tace fua: Si perftiterint bello movendo, pcena; ab ipfis exigendč confpirabunc iidem Reges, cadentqueRhteti confirmationeVal- Telini magiftratus, & annua penfione, quaeipfisperpraefatosarri* culos III. &. IX. concefla funt. 12 m0 Si Val-Telini, Clavennenfes & Bormienfes quoquo mo¬ do executioni eorum,quae in pradens conventa, obfticerint, in- cumbec Regi ucrique, munus reducendae in officium gentis, quo meliore modo ipfoque fado cadenc omci privilegio & autorita- te Val-Telini. i j ti0 ' In anteceflum & ante omne opus, utrinque capta (do¬ neč de jure Iiqueat) apud fummum Pontificem deponenda. I4 t0 - Poftquam prsfidia RegummilicariaVal-Telinaobftite- rint,ucinConfiniis Rhtetite (qua VabTelinam fpedant) nonalius fic Rhtetis miles, quam qui eile folebat ante id belli,ut icem non aliud in Mediolani ad Vakelinos finibus prsfidium fic Hifpano Ilegi,quam omni cempore efie folitum. Rhscis,in Yal-le 3 ina> ut milicem habere non liceac. j^to. Procuraturos Reges , Sabaudum inter & Rempublicam Genuenfem fuipenfionem armorum, & ex nune fore in fufpenfo ipforum arma, quae auxiliaria magis,quam inimica funt. P f0 ' fpicienc infuper, ne bello facviant inter fe Principe« utrique Co- rona;, amici & foederati. i 6 t0 - Daturos operam Reges, quantumin ipfis erif, ut intr 3 quatuor menfes abhinc numerando,Sabaudiže Dux & Respublica Genu en* CA P CIT V. 33 ! Genuenfis compromiccanc in arbicros,qui&ipfi compromiccenc, fi qua: invicem concroverfia eric. 17 m0 ' Bona ucrinque ex caufa prafari belli privacis ercpta,uc ftatim refticuancur: de Hifpanisnavibus,quce inporcu Coleci de- einencur, arbicrium fore judicibusab ucroqueRege delegacis :Ucj dixerinc ica j us fore. i8 Y0 ' Arces & munimenca abAnno 1620. inhancdiema Val- Telinis,Bormienfibus, & Clavenncnfibus conftruda,ucafummo Poncifice diruantur Racim, ac fucrinc ipfi tradica. i?" 0 - Valicuras pofthac, qua: hocce fcripto conflicuuncur,Ie- ges, abrogacis, qua: an cedi da:: exfequendis, qui de Religione, ArticuJis, penes fummumPoncificem ScCardinales judiciumeric, remiflis ad ucrumque Regem, de Scacu Policico , qua:ftionibus. Comes Rupiforrius , Fargius,Regis Chriftiani/limi Legacus, & Comes Olivarius pro Rege Cathoiico mucuo obligabanc fe,ob- tincndis ratibabicionibus a Rege quifque fuo ex nune in quacuor menfes. Adum Monconi quinca dieMarcii Anno 1625”. if. Pacem hanc a:gre culic Sabaudus, & propcer hunc Gal- lus:ade6 > ucirricasdixerir,necexfuomandaco confedas. Verum facisfadum deinceps Sabaudo; Rhaci aucem ipfi Legacione fun- di apud Regem, rogabaac,fervari pacis dičt&lcges, quod Rex eciam acccpcum habuic. 16. Ab hac pacificacione Anno quarco Francos incer & Hi- fpanos,ac ipfum Ca:farem rurfusaliudinlcaliabellumrecruduic. Ejus occafio fuic Mancuanus Dux & Marchio Moncferracenfis Vin- cencius, qui orbus prole defiic vivere. Ampliffima: hujus Ha:- redicacis non deeranc varii Proci, fed illa pociori ex parcedevol- Vebacur adCasfarem, quippe Mancua: Ducacus &c Moncferraci Marchionacus ucerque incer feuda faeri Romani Imperii nume« rancur. Tres aucem fuerant, qui eam hceredicacem pracendebant: Dux Carolus Nivernus, verus origine Gonzaga, & agnacus de- morcui Ducis, fed in Gallia nacus,educacus,ibique VafallusPrin- ceps. Ferdinandus Guaftaite Regulus idencidem agnacus Vin¬ je 2 cencii lil TRACTA1US DE O LEO PAC1S centii fui Juriš, nulii obnoxius. Sabaudus quoqucCarolusEma¬ nuel ob Ncptim cx filia fua: & aliundeanhelabacMontferratum }itemque movebac jam pridem defundo , dum adhuc viverec; interventu Pontificis & Gallia; Regis fopicam. Is enim negabac in hocfeudo legem Salicam valere, eoque contendebacNepcim fuam reda linea procedere ex Francifco tercio , qui Frater fuic Vincentii defundi, de cujus haereditate agicur; potiorque inde baberi deberet Neptis quam alii, uc Nivernus &Guaftallus,qui ex transverfali linea proeefsere. Nivernus autem & Guaftalia pari gradu erant, fed Guaftalia in hoc prceeminebac, quod ob- jicerec Niverno feloniam, quam Parens Caroli Ludovicus coti- traxerat, olim contra Imperatorem militando;unde ille & pro* genies Fua feudo deddit. Interea Nivernus armaca manu feudum invafic, feque rurfus indignum reddidic illius, ut eciam Caftar eontumacem fuum Vafallum armis a feudo depellere cogerecur, expugnata plane armis per ColaltumCcefareutn DucemMantua ejusque Ducatu. 17. Monteferratum vero Sabaudus acriter invafic, opitulan- te, remque fuam agente, Hifpano in Italia, (namCafalimarcens •famofiffimam deperibat) adeo res Ducis Niverni in exrremu® difcrimen venere: cam quodomnesUrbes MontferratiaSabauc 3 o in fidem & pofleftlonem accepta?; Cafalis ab Hifpanorum armis ftridiflime obFdTa, & mox dedenda, nifi adutum profpiciatur. JMantua (caput Nobiliftimi hujuš feudi) immanicer a Germams direpta, & vaftata: Ccefus Marchio Boverunus, qui pro Niver¬ no militabat: Feuda,qua: inGalUa habuit Nivernus, foeneratori- bus in cenfum dača,vel divendita. Guaftalia; Dux in ipem feu¬ di a Csfare vocacus: Sabaudus Moncferraco contencus: Omma denique in exitium Niverni jamjam inclinabanc; nifi Rex Gallia opem tuliflet Prindpi Gallia;, vaiallo fuo, remulacionedudusin Hifpanum, quiSabaudum canccpere j.uvabat,potius Cafali&iude šoti Icalis inhiabat. i8- Hinc Rex geminum bellum,primum quidem in Sabau- dum* aliud in Hilpanum & Csfarem, neutrum longum fufcepif? C A'Pil T V. perreCrata qnamprimum media hyeme , per glaciem & nives* per rupes & aggeresSabaudia j frulira obfiftence Hifpauo,& ni ultra pergeret in Vifccra Rex , deprecante & exorante pacem a Rege Pedemontii Principe, Filio Sabaudia; Ducis: Rexnegotium ad CardinalemRichelium transmiferac,&pofi: diudnam aiterca- tionem inrer Regem & Ducem,conventum palam, ut fequicur: adjeda alia, fedrecondita. Medii ejuippePrincipes vixconftai> tes ftde funt j fed plerumque fequuntur Fortuna; cynofuram,uc šila plus vel minus propitia eft. 19. ?qmo : PromiccitDux Sabaudia; daturum fe Chriftianiffi- mi Regis Copiis liberum per feuda fua tranfitum, euntibus ia Italiam, & redeuntibus Gallis , annonam jufto pretio fubmini- firaturum & bonafide procuraturum, utcommeatusRegiisin- penfis Cafalim invehatur : firmando pado tradentur Regi Sufa ! j & Caftellum Sandi Franeifci cum Helveticopra;fidio,quaIe Rex dixeric fub Sacramento Duci prteftando a milite, de reftituendis ipfi Sufa & Caftello, poftquam dotam fidem exfolveric. 2 do. Procurabit Rex SabaudoTrinum,unaque annui reditus aureorum decem & quinque milim, nempe renuntiavericjuriin Montferratum fuo: Cautum interim dones praelibata exiecutio- ni mandari poiTint, Urbibus in Moncferrato captis,veluc refua uti podit Sabaudus, quorum Podedione decedet Mantuana, pod quam ipfi redituta Sufa &Caftellum D* Franeifci, quibusita peradis Trinum cum pradido obventu podidebit. g t io Pedemontis & Sabaudia; feuda immunia fore a bello-; reparandum fi quid damni illatum alterutri, Gallorum fado.: 4 to Protedorem fe, Sabaudia; Duci fore, promittk Rexjfi quispiam bellum ipfi moverit odio hujus padi, cui fortiuscon- firmando in fecretam foederationem conventum ed,in eundam inter Regem Chridianidimum, Sabaudia: Ducem, & Italia: Prin- cipss in fcheda defignandos, cujus foederis leges in eandemfcfie- dam referentur, & ut mage valeat, arcanum crit fcediis.^ 5“ Hofee Ardculos a Rege & Duce proXima die obfignaturfct iripromittuntCardinafis jRicjhelius, pro Rege: AnaedsusproSa- baodoobfignars* 5 2Q - ZM TRACTatu S DR oleo pacis 20 • Inopinaca hac 8c parciculari pace raulcum deccfficHi- Ipano, cujus vircs in iimicibus Sabaudise accric$ non folum; verum eciam pracer omnium opinionem Cafali nondum pro- lapsa,licec eam longo ccmpore Hilpani $neis machinis accerri- me quacerenc,Gallico incus prsfidio forcilfime reliftente, defpe- raco jam oppugnacionis frudu Gonzaleque Htfpanus Dux, fal- vic obfidionem Carolis conrinu6,caftrisqueabfceflic node con- cubia. Sic prima fronte acrociflimum vifum bellum, exiguo tempore confe n0 - Ac deraum intra quinquehebdomadas exe.rcitus C®fa- reus, excepta Mantia &. Canneco ex Italia deducerur. io ino ’ Civicas, arx & fortalitium Cafalenfe, cum aliis omni¬ bus locis in Ducacu Montisferratenfi (iis duntaxat exceptis,qu® are. 2. Duci Sabaudi® aflignati funt,) Nivernenfi Duci reftituen- tur, ita ut eadem ad placitum proprio milite cuftodire poflit. i t mo .Tunc etiarfi Sac. C®f Majeft. Mantuam &Cannettum Duci Nivernenfi, prout q,uoqufc Rex Gal/i® SabudoPinaroJum, Pričaraš, Sufam & Aveglianum reffitoer. i2 mo * Quoscunque pafius Sqfortalitia C®far inVal-Teli- na & Vicinis locis excrui fecerit, &: teneat, demolientur, ac in- priftinum ftatum reftituentur. 1 ? tio In majorem fecuritatem u£riusque partis obfidesjdo- nec omnia executioni mandentur , vel S. Pontifici velMagno Duci Hetruri® vel alii cuidam PrincipiCatholico Germani® da- buntur. A i4 t0 ' Comprehendentur quoque fub hac pace Veneti at-- que exercitum fuum dimittent. j j 10, Controverfi® inter C®(aream & Galli® Regis Maje- ftatem, de Metenfi, Tullenfi, & Verdunenfi Epifcopatibus, uti quoque de Abbatia Goerzenfi , ad componendum in aliud tem- pus TRACTATUS DE OLEO PAC1S piis rejiciencur, interim fortalitium Megenwick in priftino fuo ltatu mancbic. i 6 w ■ Lockaringi® Dux Pub hac quoque Pacificatione fic comprehenfus. , - s j / mo • Hanc compofitionem Amniftia univerfalis, &aboli- tio omnium injuriarum, etiam reftitutionis mobilium Sc Bono- rum raptorum capiivorumque t ,utriusque parcis absque orani fiamptu fequetur. j 8 v0 ' H®comnia a Sac.Caefarea Sc Regis GalIi®Majeflace, fiec nonaDuce Sabaudi® fideliter absque fraude Ratiipon® ij. Odob.Anno i63o.accordaca Sc conclufa func. 23. H®cPax videbatur duratura in Iongum ®vum,fed rualla quafi inftabilior. Occafionem infringend®pr®buicRexSue- ci® Guftavus, (Princeps vere Magnus, fi magnicudo Regia cx ufurpatione alieai comprobacur,) qui cransfretaco Mari incer- cnedio, cum clafle ; militum numero exigua, fortitudine vera Sc virtute plusquam Leonina properavit in Germaniam, affertu* rus, ut pr®texebat, Principibus ibi Proreftancibus five Evange¬ ličana libercatem; reipsa infidiaturusAuftriacorum in ImperioPo- centi®, vel plane iplum, ni fata pr®verciilent, invafurus Impe* rium. Ideo ®mulam» Auftriacis, Franci® coronam, in foedus pellexic quinquennale : Unde priorcs infrad® Pacificationes, quibus cavebacur,ne pacifcentes conera fe invicem fcedera am- plius inirenc, , 24. Idern fbedus, quod ofFerebat Suecus, fufcepcrar um- cus ex Cadiolicis Eledoribus Trevirenfis, quem propcereaFer- dinandus Regis Hiipani® Fracer,& Gubernator Belgii.prius oc- .cupata Treviri Metropolicana Urbe, ac c®fo ibi Gallico prarii- dio, cuftodi® mandavic ,deeinuitque,nec ad iteratas preces Re¬ gis Galli® reftituit. Hinc renovata vecus Regum ®muIatio,vel poticus ex offensa incenfum odiurn, quod quinquennio ab ul- cima ac fupra recenfica pace lacebac, led glifcebac camen Tub ci- nere, tandem in apertum diflicillimum,que belium efflagrav^ f CAPUT V. m infuflante continuo, &inid ftrenue incumbence RicheIio,quo major Auftriac* potenti* hodiš, nemo fuit. 2j. Dueli proindehincindeinomnesfermeAuftriac*geu- tis ditiones, ex Francia integci exercicus( vacances tune ab inče. ftino belio,) Sc mox potiti vičloria in Hifpanos ad Avenium: felmontium ab iisdem captum : occupata Artefia, proviia Vallis-Telina, obfefii limites Germani* & Icaii*. In Germani* vero Auftriaci Sc Hiipani potius vičtores: c*fo adNordlingam Sueco, fubjugatis Bohemis,quietata Hungaria, expugnacoFran- ckenthalio, Lotharingia Sc Campania ferme periclitante. Va¬ ne quoque certatum inItaIia:propeTicinum adNaviiiumacer- rimam inter utrosquc pugnam nox diremit, jačlantibus tam Gallis, quam Hiipanis vidtoriam : peftis deinde erumpens recc- ptui fignum dedič. Occupata deinde magnam in partem Sabau- dia : Civafium, Cencium captum : repulfus inde Cardinal« Valetta cum Gallico exercitu : Demum ipfum Taurinum ex improviio expugnacum. In Piccardia uno vi&ori* curfu ab Hifpanis Caftellecum Sc Roya expugnata : In limitibusPhocen- fis Pr o vini* Lirinenfes gemin* Infulse ab Hifpano quoque oc¬ cupata:: Corbeja plane prope Pariilos cum conficrnationc cotius Regni capta ; fed recepta ex intervallo modico, Sc depulfi ex Regni meditullio Hiipani : quibus in Guadaluppi* monte pro¬ pe aram D. Virgini faeram , Fortuna facit ex inopinato c*den- diFrancorum exercitum, qui paulo anteSacrilegus fuit in *dem faeram Regin* exerdtuum. Eadem forte ad Thionvillam aPic- colominio Hifpano Duce, c*fa Gallorum fupra 4. miliia, ačto in fugam toto exercitu,ejusqueDuceTeugunino capto.E con- tra Gallis obtigit in Artefia Atrebatum , in Cameracenfis folo Landrecium, in Alfatia plures Urbes&oppida, &lnfula media * fluminis a Rheno, dičla Rhenania : Sylvatic* quoque Imperii Urbes cumRheinfelda & Brifacco,c*fus quoqueaGuebrianoLo- nojus cum bis milic Hifpanis, captis tormentis Sc farcinis. Pr*- tereo plura extra noftrum icribendi fcopum. Sic fortuna incer Uu I 340 TRJCTJ1IIS DE O LEO PAC1S jemulas coronas vagari videbatur ,uc neutri ex pleno vidoriam, nec plenum excidium caufaveric. 26. Ponora attamen ex hoc bello accelsere Ludovico XIII. cui Pnedeceflorum nemo majora domi confecit, enervata plane per centum expugnatas Urbes Hterefi : nemo canta foris coro- ns Francije adjunxic protadis ac extenfis ejus limicibus in ipfa aliorum Regnorum vifcera, ultra Alpes , Rhenum acque Pyre- n«os. Et(quod miferandum,)inter bello parta,per pacem, mo- dicis quibusdam tancum reftitutis. Juftone,an injufto h«c re- tineancur titulo ? Liceat divinare magis, quam ftatuere. Siex armis jus, fi ex necelTitate tequitas probatur:Si in extremo me¬ tu libertas ; fi Reges exleges funt ? Licebic : non fecus. At fic regnare, latrocinari dicitur. Jadanc Politici hanc fortitudi- nis dle mercedem : Htec propitii, remunerantisque Fuos Nu- minis indicia, conceflerim : red inftabo fortius. Barbaroruna & Ottomannorum Principum parta , inde quoque fore ju- ftifiima; quibus tanta obtigit felicitas in Chriftianas terras. Non amplius de his. 47. Protrahebatur hoc bellum usque ad Annum ferme 1659 , moleftum totiEuropas 5 grave ipfis Regibus ; intolerabi- le Ibbditis 5 Chriltiano populo cruentem 5 Catholicss Religio- ni noxium ^ Hasrefi inGermania proficuum; varium utrinque vidoriis & ciadibus: cujus finem non vidit Ludovicus XIII.Rex Francite, nec Minifter ejus, ficut & Autor hujus belli Richelius, purpuratus magis fago,quam toga ; utroque nimirum pr«- mortuo. Frudibus vero ejus deinceps largiter gavifus Ludovi¬ cus itidem Galli* Rex XIV. inde fibi, Mazarini confilio, prodi¬ rata fponsa, pace & partorum fiabilitate. 2§. Pax igitur inter has duas coronas procurantibusCardi- nali Mazarino pro corona Gallias, & pro Hifpania Ludovico Men- doza ab Haro & Gufmann 5 conclufa fuit in Infula fiuminis BkUffonis, Fafianorum dida in confinio Regnorum Gallise Bilpanise ,ad latera Pyrenteorum montium feptima die Novem- bris v CAFUT V. 341 bris Anni 16^9. In volumen quafi exienfe illius Ieges; ego me¬ či ullam excrahi. 29. 1. Pax efto bona, firma, & perpecua in vim fcederis inter uuramque coronam, ejusque hteredes, Regiones & fufa¬ ri it os. 2. Hanc fequatur armiftitium, & coralis ab omni hoftili- tate continentia : contravenientes & damnificances puniantur cum refufione damni. 3. Difcordias fuorum foederatorum ambo Reges; auc ut amid component; aur ut arbitri, fi iili fe remiferinc,decident; ac pro polllbili curabunt, ne arrrjis petanc, fed litigium ad Ju- dices remiccant. Quod fi vero perfticerint in propofico con- tumaces, liberum erit Regibus, vel prsftandi illis auxilium, vel negandi. Ea tamen racione pratftabunc auxilium ,uc aker alce- rius Regna ac diciones, nec tangat ; nec invadac manente bel- li fede in illorum ditionibus, qui invicem decertant. Negabunc quoque auxilium omne, five in nummis, fivein cihariis, auc quocunque modo, iis omnibus, qui vel exclufi ab hac pacifi- catione,veI illi includi nolences.in akerutrum Regum arma af- fumpferinc, auc feditionem moverint, five fint fubdici.five alii. 4. Promittunc Reges pro fe quisque Sc fuis, quidquid, Sc quomodocunque elapfo bello ofFendiculo fuit.fempiterns ob- kvioni committere. 5. Licebic pofthac,numerando tempus ab hac Pacificatio. ne utriusque Regis fubdicis libere hinc inde commeare, merca- ri,ire,redire,atquein unius ac akerius Regis ditionibus & terris. 6 . Iisdem gaudeancGallia fubdici inHifpani Regis tcrrico- rio ubique immunitatibus, quibus Angli expado gaudent. 7. Poena contra exportacoresmercium prohibicarum no« major in Gallos, quam in Anglos extendicor. g, Utrisque fubditis qutevis liberč per utriusque Regis di- tiones tranfporcare fas efto. 9. Hinc nemo cum fuis mercibus impediacur,detineatur, arreftetur ex quocunque eciam utilitatis puhlica; prtetextu, nifi Uu 2 ob 342 TRACTA 1 US DE O LEO PACIS ob debita & validos contrattus, qu« juftiti« dicend« promiE- cuncur. 10. Navigatio in terras cujuscunque fit omnibus Iibera, pr«ter inPortugaliam; quamdiu non accedet coron« Hifpani«. 11. A prohibicis mercibus utrinque quidem ) abftinenduni; pr«ter illas vero omne geuus rerum transportare licebic, 12. Sub mercibus prohibicis incelliguncur omnia in ufum belli idonea. 13. Non autem,qu« ad neceflitates & commoda vit« hu¬ man« fpe&ant : quarum transve&io, commutado,&; merca* tus omnino liber efto, edam in terras inimicas Hifpani«, prae- terPortugaliamSc illa loca,qu« ačtum,fivelarge,five ar&e ob- Cdentur ab Hifpano. 14. Naves, qu« in hoftium,ut didtum terras tranfeunt, fi appulerintin partus Hifpani«, aliud non monftrabunt,quam li* teras commeadtias, comprehendentes tam naves , quam loca,a quibus, & ad qu« mittuntur. if. & 16. Nee faeile adftringantur etiam Frančič« naves portus Hifpaniae fubeuntes nifi fic ftifpicio armorum prohibito- rum ; quo cafu fufficiet litteras paflus exhibere. 17. Hifpani armad ejusmodi Francicas naves obviantes in ntfari, firment fe ; utift« extra tormenti i&um fint tumnni- nori lerribo fubmiflo exigantur litter« paflus; qu« ne falfificen- tur, fpeciali figno notat« funto. jg. Quod fi repert« fuerint merces prohibitfc exoneran- tor, & fifco applicantor. 19. Conventum quoque eft : ut Gallorum merces qua- Iescunque, repert« in inimicorum navibus , Regis Catholici fi¬ fco attribuantur, fecus tenendum de mercibus inimicorum in Gal¬ lorum navibus depofids: h« liber« &immunes funto,exceptis tamen prohibitis. 20. Hocque jure «qualitate uran tur reciproce Galli in Hi- foanos, & Hifpani in Gallos. 2j.Fi CAP CIT V. 343 21. Si quae fraus interveneric & prsvaricatio in ejusmodi vel mercibus vel litteris commeautiis ; cui Regum incumbet, remedium ftatuac, & impofterum pračaveat. 22. Arreftata quavis tempore belli, fi hoc pacis tempore exiftunc,redduntor fuis propriecariis, &c. 23. Remitcantur a&iones lidum ad fuos judices compe- tentes. 24. Conventum quoqueeft,ut diflbluca hac(quodDEUS avertat,)pace, utriusque Regis fubditis 6 . menfium tempus con- ceflum fic effe&us, hominesque fuos revocandi imperrurba- bilicer. af.SiveHifpani apudGallos.fiveGalli apudHilpanos com- merciorum, vel cambiorum causa commorantes, utentur pro libitu, quibus voluerint, Advocads,Notariis&Idiomate. 2 6. Sibique Confules eligere fas eflo. 27. Repreflalia prius concelTa fufpenduntor, & poli hac in praqudicium akerutrius non conceduntor, nifi pateacnegariju- ftidam. 28- Subdid utriusque, Ecclefiaftici&Laici,reftituantur in bona priftina & honores, no n in ufumfru&um prtrteritum, & exceptis beneficiis curacis. 25». A ftfco nihil repetendum ullo modo. 30. Prasfatas reftitudoni in bona St honores nihil abfolute ©bftabic j ficuc & tempore belli em igran ti bus exfulibus licebic redire, fuaque recipere, illisque libere frui. 2 i. Qui aRegibus vel Pontifice pro vili fuerunt bello da- rance beneficiis $ manento in illis ad dies vitae 3 fine prsjudicio tamen impofterum eorum, qui veri funt collatorcs. 32. Idem extenditor adPraelatos, Abbates, Priores ance vel durante bello denominafos. 33. Poreftas concefla Cardidali Mazarlno & Corniti de Ha- ro concludendi Isges matrimoniales hi Ludovicum XIV. Regem ChridianilTimum & FhilippilV. Hifpani Regis Mantem majorem natu, Mariam Theraefiatn. Uu 3 34« Clf - 344 TRACTATUS DE O LEO PACIS 34, Circa praženci bello acquifita, qus reftitui, qus reti- meri debeant, pacis amore in hunc modum convenere. gf. Recinebit Rex Galiiae univerlam Artefiam 5 excepta Aria & Audomaropoli, qus manebuntHifpano, 3 6. Flandris Urbes Sc Fortalicia Gravclinga, Slufo, Halovi. ds, Bourburgum, fanum S. Venantii funto Gallis cum abfolu- co Dominio. 37. Landrccium quoque Sc Quercetum in Provincia Ha- nonis. 3 8, la Ducatu LuxumburgenfiTheonis Villa, Mommedium & Damvillcrium. 39. Baftea & Winoxberga ccmrnucata cum Marieburgo & Philippi Villa, ita,uc hsc ad Chriftianiflimum, illa ad Cacholi- cumRegem cum omnibus juribus pertineant,promiisa recipro. ce omni indemnicate. Paritet Urbs Avena cum terricorio Gal- Ji* Regi. 41. Rex Catholicus omnia prsefata loca cedit pleno jure Chriftianiftimo Regi, abdicando fe, Sc renuntiando omni Domi¬ no deiuper habico, ac confenciendo, ut ea loca ex nune perpe- tuo nexu innečlans Corons Francis. , 42. Pvrensi Montes funto Iimices pofthac Regnorum Hi" ipanis Sc Gallis, dividuntque utriusque Regis Dominia : adeo, ueper Commiftarios fiat feparado iocorum, qus extra vel in- tra Pyrensos fica funt, & quscunque Francis armis fuere ibi ocupata, reddancur Catholico Regi fine omni mora, utComi- catusCerdons, Sc Catalonis Principatus. 43. Vice veria Chriftiafliflimo Regi maneat integer Comi- catus Sc Sacrapia Rufcinonenfis , Sc Comitatus confluentanus, & quidem unitus pofthac corons Gallis. 44. Ex hac pacificatione pertinebic ad Rege m Catholicum Comitatus Carolenfis,refervato altoDominio Gallis, 4f. Reftituuntor in BelgioHifpanis Regi Urbes Sc opp-da Iprae, Gdenarda, Dixmunda, Furna, Quenoquiarum ,Mandlih Meneniutir, Cominsa. 4 6. In ItaliaValentianum,Padum Sc Mortara, 47-*° ČAPU T K 47. In Comitatu Burgundias omnia plane a Francis occu- paca , fic nullo excepto manento Regi Hiipanite prsefacus Co- mitatus. 48. In finibos quoqueHifpanite funto pofthacRegis Catho- lici portus Rofarum, molcsTrinitatis, capuc de Quers, laSeaa de Urgel, Toxema, arx Baftidienfis & locusBaga. Urbs & lo- cus Ripol & Cerdenas comicatus. 47. RexHiipanise redditoRegi Cacholico Rocroium, Ca- ftelletum & Lincampium. jo. Prajfata locorum reftitutio fiat utrinque immediate. fi. Reftituencibus liceac abvehere omnem fupelle&ilem tam belli, quam pacis, tam fuam, quam aliorum. j2. Hesdini Rebelles ad interceflionem Catholici Regis, quo$ ifte in protečlionem acceperac, d q ujete &c pacificeHes- dinum extradiderinc, condonencur a Rege Chriftianidimo, ob¬ latiš liceris abolicionis in optima forma, fecus non. 55. Caucum,ne inter extradita Regi Galli^ oppida A ve¬ nam jMarieburgum, Philippi Vilianrijfas fit Regi Hifpania? mu- nimenta exdruere,quibus communicatio dičtorum locorum tol-* li podeč. 74. Omnia Inftrumenta fcripta cum re/liturione locorum excraduntor. jj. Cataloni omnes remigrantes fufcipiantur, & reftabi- liantur. 5 durante collata. jg. Redituti & reflabilki in Catalonia fru&us non repe- tissato- J9. Ac proinde difcordke illorum per certos Commifla- rios amice componuntor. 60 Condeus reftituatur in Gallia, & Portugalk fes in eum, in quo ance menfe Decembri Anni 1640. exorcam ibi tnutatio^ sem 34 6 TRACTATUS DE OLEO PACIS nem fuere, itacum reponantur condonacis generacim omni¬ bus, qui pacifice redierinc, 61. Rex Hifpanus cedico omni juri ia Alfaciam , Suntgo- viam,Comicatum Ferrecenfem, Brifacum Urbem, corumque Dependentias. & c. <$2.Rex Cbriftianiffimus rellituito CaroloLocharangianve* fervaco Majonvico. 6$. Iccm Ducatu Barrenli. 64. Ducatu Cleremoncano, Stenama, Duno, Jametio,cura Appercinenciis. 65. Ec in refervata confenciat Locharingus per publicum in- ftrumentum, antequam reftituacur. 66. Rex Chriftianiffimus cattera omnia,Urbe5,oppida, Ar* ces cum bellica fupelleclili prsefato Duci Carolo Locharingo plene reddac, 6j. EcontraDux exercicum dimittat. 68- Et puhlico inftrumento in fpecie promitcac Regi Gal- iiaj tranfitum per fuas ditiones in Alfaciam, Brifaccum, Philip- piburgum, &c. Similicer renunciec omnibus confpirationibus, foederi- bus, confiliis, &c. adverfus Regem & Regnym Francih. 70. Tantam quancicacem eciam falis Regi, eo precio,qua- li Mecencibus tempore pacis nundinacoribus folebac, quocannis vendac ; quo Regia horrea impleantur in provifionem criumEp 1 ' fcopatuum Mecenfis, Tulenlis, Verdunenfis, Ducacus Barenfis* & aliorum quatuor comicacuum Claremontante, Scsne*,Duni & Jamecii. 71. Subditis kem parcat, qui parces Gallke fequebantur. 72. Neque mutec quidpiam circa beneficia Scofficia, qi lX tempore bclli ah Hifpano & Gallo fuis fubditis concefla funr. 73. Neque repecac frudus confifcatorum bonorum ab qui ex concefllone Regis illis fr uiti funt. 74. Ratihabeac quoque judicia, fententias & res ju<->k 3 ' tas. 7j , .ldet» CAP CIT V. 347 75. Idem obfervec quoad donationesjremilliones, a Rege Chriftianiffimo tempore beili fa&as. 76. Parlcer quoadinfeudationes qualescunque&qualium- cunque. 77. Quod fi hsc non praftiteric Dux > nec Rex prababic ea, quBouchain,Conde, Cambray , Aire , S.Omer, Yprs, Caflel, Beauvay,Maubege; prster reliqua, qus per priores pacifkadones obtinuit. Tanta hsc funt, ut Hifpanis namen ferme tantum & memoria aliqua remanfit in Belgio: res ipfa & poteftas fumma apud Gailos erat. Expiatum magis, quam conclufum hoc ab Hifpanis fuit 7.Sept. Anno 1679. if. Jam fane verum eft, rupta una alterave chorda,mmpi totum concentum, Avulfis a fcedere Batavis & Hifpanis, quid re!iquum erat, quam ut Csfar & Sacrum Imperium vix melio- res CAP CIT VI K7 rcspacMeges inirc cogerentur. Inducia? paucorum dierum eranc, quibus iapfis toča belli moles incumbebat CaTari & Impcrfo. Icum igitur in conventa. 1 6. Primo: Transadioni buicfundamentum fubdčrnebatur Pax illa IVefipbalica, ufurpadonum Galiicarum unicum aut a(y- lum, aut oraculum ; facri Imperii vero primum pracipicium, <5c continua pernicies. ReafTumpfit tune Cadar difficultatem jam 'odes fulpenlam & dilatam,nunquamfblutam &declaratam cir- ca indigne & illicitemutilatumlmperium perufurpatamaGallo fuperioritatem in Alfatiam & tres amplidimas provincias Tuli, Mez & Verdun, cum eorum Dependenciis in maximam Impecii parcem a Gallico Miniderio pra?renfis. Ad excutiendam hanc difficultatem fe nihii indrudos dicebant Francia;Legati: ficquc manfir indecifum,, quod maxime erat necedarium.fblaadjunda protedatione Legacorum Cadaris. Quantum inde deceffit Im- perio, & podea indies decedebat pernodramrupinam viiicatem magis fupprimendtim, quum exprimendum ed. 17. Alterum Pundum fuic Wilhelmi Fiirdenbergici redicutio pod conclufam pacem, & ejus fratris Epilčopi Argencinenfis cum Carfare Imperio recoociliacio, quod & fadum ed. 18. In tertioPundo reddebac Gallus Philippopolim Cazfari & Imperio, cujus loco fibi accribuebac Freyburgum cum tribus oppidis. 19. Quartum Pundum controvertebatur circa Suecite Re¬ genti. Gallia abfolute voluic omnia redicui Sueco: fed repugnabanc esteri Aleati Danus, Brandeburgus, Monaderienfis &BrunfuL. cenfis. Ideo exclufis his ab hac pace, ampiius conclufum ffiit, ne ab Imperio unquam auxiliares fuppetbe darentur Aleatis con- tra Suecum: in cujus fidern Sc fecuricacem manebant RegiGal- liffi, velutiDepofici loco, Urbes Chatelet, Huy, & Verviers.at- que alia tria loca in imperio , quorum una Urbs S. Imperii eda* debuit. 20. Quin(*um Pundum concernebat Lotharingum : fed cui Gallite Rex alias conditiones inferi noluic, quam quas contineE Yy 2 * 35 8 TRACTATUS DE OLEO PACIS Pax Eyrensea. Quemadmodum in omnibus, ica in hoc dičla- bat leges Gallus, Temperamencum tamen aliquod , quod in alternacione confiftebac, admific, nimirum, ut urbs Nanceum, mu- nimenta Mayembicum Sc Marfalum cum fuisTerricoriis Francis accedcrent. Infuper quatuor tranfitus fibi per Lotharingiam ad medium milliare extenfis, videlicct ex Campania Gallite usque Nanceum Lotharingis; hinc vero Mecim, Burgundiam &Alfa- tiam usque, pleno jure fuperioritatis &Dominii concedi vojuic, Deum immorcalem f analiud hscpacificatio, quam hofti in vifce- ra parabat viam ? Transačtionespacis magis collimare debencob- ftruendas > non parandas hoflilicati vias, ad firmandam fecurica- tem, non fovendum periculum. 21. Ofterebac quidem Rex Locharingo ,/Equivalens pro Nan- eeo , urbem Tuol, pro Mayenbico aliud fimile} fed generoficas Ducis aurem non prsbuit turpitudini conditionum , quas fine dedecore fuo haud inirevaluit. Maluic incegraLotharingiade- fticui, quam mutilata gaudere. Igitur in cautera tantum con* venta utrimque a Legacis rubfcriptum,munitumque Annoi<579- 22. Succefiive fit mocus,ajunt Philofophi:itaprorfusinhac pace Neomagenfi proceffum eft. Quantumvis enim feliciterab Aleacis geftum fueric bellum concra Suecum , occupatis ferme omnibus ejus in Imperio, Sc nonpaucisalibi, ditionibus: nihilo- minus, quia a Gallia hinc inde impendebancmajorapericula,fen- lim Sc fiicceffive pači fe accommodarunc Principes priusexclufi. 23. Pnmus erat Brunfuicenfis,cum quoconventum, utSue- eis Regi redderec occupata in Bremenfi Sc Verdenfi dicione,fibi vero fervareč Totinghufium cum modico diftri&um incerlferim & Illerim olim fpedtance ad Epifcopatum Verdenfem. Quem- edmodum etiam proventus illos, quos Bremenfis Epifcopatus exigebac in ditionibus Brunfuicenfibus & Luneburgenfibus; ad- fudicacis infuper a Rege Brunfuicenfi domui propter belliincom- moda trecentis millibus Imperialium. 24. Sorčem candem fecutus MonafierienfisEpifcopus & Prin- seps, ea omnia reftituit, quse vidlricibus armis in Bremenfi Sc Ver- ČAPU T VI 319 Verdenfi Epifcopatu a Sueco obtinuic,precio facisdato.cencum millium Imperialium, & hypothecato incerim WiIdchufio. 2 j. Brandenburgicus, qui plurimum ad vidorias contra Succum obcencas conculit, agro licec anirno, ut tamen pacem haberetaFrancia, quteClivienfemDucacum defolabat, cefficrur- fus Sueco Pomeraniam , fuis & Aleacorum armis acquifitam; excepta nihilominus parce tcrrirorii ad decem milliarium trans Oderam : medio deinde telonio, quod ex PomeraniaSueciae folvebatur, liber, accepic infuper crecenta millia Imperialium a Gallite Rege. 26. Rex Danite ad pacificacionem hanc difificilior, nimirum, uttanta, qute gloriose a Sueco obtinuerat, cidem rurfus refticue- ret, magis armis confumi avebat. Magis autem turbavit ani- mum Daniae Regis, Dux in Hollftein- Goccorff : cui,vigore hujus pacificationis,omnia jura & pofleffiones cum fuperiorita- te alti Dominii reddere debuit. Interea ingens hac in re aecef- fit momentum tradacioni,quodRex Suecice Regis Daniš foro- rem Ulricam Eleonoram in macrimonium peteret ; cujus de- fiderium utrinque facilitavir conditiones pacis. 27. Sic ex pleno conclufa pax Neomagenfis videbatur quie* tem dedilleEurops univerfs,fed fatmiferam quibusdam inpar- ticulari, qui alium frudum hujus pacis non reculere,quam vel profufionem ingentium pecuniarum&exercicuum 5 vel amiflio- nem avitorum fuorum Principatuum & Dominiorum j didan- te ubique Galliat leges pacis libi proficuas, aliis difficiles, quod primitus confcederatorum culpa accidit; quibus ficuc conjun. dis im par erat Francis potentia j ita hujus altu divifis, cundis fuperior, cum omnium tali, quali damno, aut in futurum peri- culo : Hifpanis vero & facri Imperii pernicie irreparabili, uc paulo poli: conftabit. Hac quippe pace ladati, & in altum fo- porem polici, mulci Europae Principes exautorarunc fuos exer- cicus, nihil fibi metuences :• unus aucem Gallis Rex rtec exair- toravic fuum militem,necbelli confflia depofuic,fed ex impro- vida exautoratione aliorum Principom in duplum fuos arntir Yv 2 exer- 3 TRACTATUS DE O LEO PACIS exercicus> & in omnem cafum paratus turo offendit imparatos, Sdngencem quadtum belli, ipfe ex pace babnic. Enim vero nondum per točam adhucEuropam infelis hsc pax relonuerac, cum iliico Ludovicus novum bellum molicus, ant Talcem ejus gerendi caufam neceflariam dederic. Ne dicam dp Camera reunionis, quam Mecis alibi infticuic, eoque ad tribunal immediacos Principes Sc Scacus Imperii cicavic, non comparences feudis & Dominiis Imperii liberis exuic : Sc quod imporcuniflimum eft ; alcero pok confedam pacem Anno vi- deiicpr 1681. in ipfa meridie pacis puhlica vercenre Ratishona: circa confinia aduali cradatu, Argencinam liberam fiveImperii Ujr.be m veluc bokis armaco milice ad deditionem compulit.Ar- onamencarium Grbi fukulit, cives exarmavic : ac eadem ipsa die Cafallum in Italia fuae dicioni adjecic. 28. Parum erat Gallorum avidicati per pacem Neomagen- fsm tanta occupafle alieni juriš,ac totam demencake Europam Ipe duratura? pacis; nifi muko acerbiora pokea Ludovicus non tam tentaket, quam confecifTec. Nam Regem ipfum Sueciae, quod Te reunioni fubdere nolueric, Ducaru Biponcino, &c Eledo- r.em Palacinum, quod cicacus non comparueric Germersheimio ejecic.' Hi eranc illi Germanih Sc Hifpanis amari pacis frudus* (ub cujus praetexcu Texcencas Urbes.arces& majora oppida occu-' pavit. Luxemburgum cum 515:. pagis fus potekatis fecic, Pro- vinciam Alokum, Comicacum Chimay, Courtray, Dbtmundam, & H quas adhuc reliquias Hiipania in Belgio habuic, armata qui- dem(Ted cui Te nemo opponere valuic,)vi expugnavic. Pejo- ra a Gallia imminebanc indies, Imperacore in Hungaria & alibi occupato: ideo rurfus Inducia; tam aparce Imperii,quam aco- rona Bifpania; concrada, vel magis coada; fuerunr ad inregros vigmci annos reličla Regi iuperioricace fuper occupata in Impe- rio, qua? jukum Regnum conficiebanc : ab Hifpania vero DU- 1 cacus Luxemburgenfis, Baumonc, Bovin.es, $c Comicacus Chy- may cedebancur Ludovico (in pr^emium fcilipec fradre pacis,) Pr*" ČAPU T FI. 36 2 29. Prsfatas Inducias five armiditium 3 tam parum obfer- vavic Gallia, quam prius pacem Neomagi transa&am ; qus illi femper in prstextum belli ferviit.Quia non foium Principi WiJ- helmoPrincipatum Aurifionenfem, quem ex lege pacis debebat, nec HifpanisDinantreddidit,nee alia loca evacuavic,led etiam Cleremontium expugnavit, nova erexic in Imperio munimenca St Fortalitia contra pacis leges : immo abfolute infuper centa- vic Sc voluic, uc prsfatum vicennarium armiiticium in perpe- tuam pacem converteretur, utve toc, cantsve Urbes, Arces Sc munimenca Principatus Sc eomicacus, qus vigore induciarum per 20. Annos illi concedebant, tranfirent in proprietatem & do- minium fupremum.Francis,unde nulla amplius redemptio.Ma- chinacio hsc non minus delpotica, quam extreme periculofa valde perčulk C a-far e m & S.ImperiiPrincipes : utve fibi de fe- curicate providerent, foedus defenfivum Auguda Vindelicorum Csfar, Hifpanus, Suecus, Sabaudus,Saxo, Bavarus aliique circuli Imperii concraxerunc. Id vero Ludovicus Rupturam pacis in- terpretacus eft,quafi non liceret Imperio, le tueri adverfus vim Sc ofFenlionem Gallis illickam \ cum omni jure compercum fi-c, defenfionem ede licicam, ubi ofFenfio eft illicita. Hanc ob rcm, Ut Ludovicus Rex armiftidum iilud diilbiverec, pacem rupit, & univerfam bello Europam mifcuic. ErantRegi diverfa motiva. Primimo, q.uod poft Golonienfis Eleftoris fato Eligibilitas elemen¬ ti ex Ducibus Bavaris, Antiftiti Freyfmgenfis Ecclelis ad preces Csfaris aPoncifiee fa&a fueric in prsjiudiciura creacurs Francis, Wilhelmi nimirum Fiirftenbergici, aftualis tum Colonienfjs Ec- clefia- Coadjutoris ; qui tamen , qua Epifcopus Argentincu fis non eligi, fed jjoftulari debuic. Secundo, Csfar in HungariaVi- čtor adverfus Ottomannum Francis foederatum. Tertio.pro- pria Regis Synderefis, qua agnofcebac, fe contravenilfe in mul- tis pgei Neomagi, & alibi per Inducias fancits, mfi igitur pras- Veniret, fe prsveniendum a Csfare cum exercitu vi&oriis adver¬ fus Turcas aflueco, indubie exiftimabat. Ideq Ludovicus ince- ger adhuc viribus p Cslanondum armis Gccomannij gxpedico» 3^2 TRACTA 1 US DE O LEO PAC1S alio non facile obfiftente, nec prasmifiis Fecialibus , nec oblata juriš mediacione irruicin late pacens Imperium,Paiatinatum,par- cesque Rheni aggredicur, ibique depopulatur omnia. Beilo jam provečto.ejus caufas publicato Manifefto explicac : nimirum foedus Auguftanum, exclufionem ab Archi-EpifcopatuColoni- enfiWilhelmi Furfl:enbergici,&; vidu« Aurelianenfis pa&a dota- lia. Exinde Philippopolim expugnat, Sueviam & Franeoniam devaftac: Heidelbergam, Heilbrunnam, Eslingam, & ipfam Mo- gunciam, & Spiram abdučto inde Archivio Imperii occupat, Idem evenic Manheimio, Franckenthalio, Oppenheimio, Wor- mati«, Provinciis Badenfi, Durlacenfi, Wurtenbergenfi, Clivi- enfi,& quam plurimis aliis. Imperii denique vifcera omnia ho- ftis immanis fulgetro velocior pervafit Sc corripuit fine difcri* mine amici & inimici,hofi:is publicus reipsa fačtus, ac tališ (tar- de nimis)abOrdinibus Imperii declaracus. Nec facis erac expu- gnaffe, occupafle, defolaiTe, nifi omnia redegifiet in rudera in- cinerata,homines in cadavera, Sc preciofa qu«que in pabulum Vulcani vel infolenti« milicaris. Ne dicam de profanacis facriSj corruptis DEO dicatis, latrociniis Sc carnificinis publicis, inno- cencum vičlimis ; iisque omnibus, qua; vix unquam patra vere Barbari. Palam quidem ha?c funt : fed horret tamen animus, meminiffe. Duravit autem pr«fatum armifiitium nominecenus (nam re ipsa continuumaGallia bellum,)ab Anno i634-usque ad Annum i<£88- id eft, loco viginti ex pa&o annorum, qua- tuor tantum annis. Adeo brevis eft Franci« fides. Ejus rum- pendi primo adhuc labente Anno licet Autor fuerit Ludovicus Rex,ut fupra dičtum eft,attamcn a C«fare & Sacro Imperio etiam- num cum bello Turcico plurimum occupato , necefiitate ma- gis, quam jure, maximo licet cum Germani« detrimento to- leratum fuic. Nequibac optimus C«far Germani« tranquillita- tem reddere, doneč ipfe in tempeftate ac tumultu ageret. 30. Confequens autem bellum , quod Galli« Rex palam rupto armifiicio in utraque Germania hac Sc cis Rhenum , in Belgii Provinciis atque in Italia coepit, varia quidem fortuna ge- CAP ut: V L _363 ftum.multum tamen,quod medicaretur,dedičLudovico.Nam primo magnze coaluerunc vires foederatorum : Magni Duces Wilhelmus Auriacus deflinatus jam Rex Anglia: : Bavaria? Dux adualis Belgii Gubernator : omnes ferme Imperii Eledores & Principes, qui exulceraciffimo animo ferebantur tam in ufurpa- tiones Francih, quatn in ejus milicum, qua late patetlmperium, patraca flagitia, incendia, depopulationes,&c. 31. Alcerum erat, quod Cafar Leopoldus reducem ab Hungaria exercitum,totque vidoriis inveceracos Duces, totam videlicec armorum molem immiflurus lic in Galliae oecupata,ra- tionemque exadurus de toties contravenco arrmilitio & defo- lata Germania. Plurimum autem concuciebat Regis animum tot obtenca; a Cafare adverfus Otcomannos laurea?, cancumquc inde procrada Auftriacorum pomoeria ; e concra manifeftum fuum periculum amitcendi tot ampliflimosStatus, quibusfipa- cem colijiiTet, vigore Armiftitii, per viginci annos frui valebat. Ica, me Caftor, mulcum hic deflexerat Ludovicus aviditate nir mia tradus alieni. Auc enim Armiftitium tam fibi Iiberale ob- fervare, auc illud nunquam iniviffe debuiffet. Non ineundo attnviffet plurimum Ca;faris vires contra Octomannum , diftra- dis his in plura bella: obfervando autem, prsfens evicaflec pe¬ riculum, caufa nimirum non data confoederacis,i!Iius rumpen- di. Verum obnubilat interdum divina providencia mortalium animos, ut eorum,qu^ deftinavic, auc mutare confticuic, ad- verfa confilia corrumpac. 32. Expenfis hifce, Ludovicus etiam in dubia fortuna re- rum fuarum fagax, nondum elapfo triennio, cum illi Coli con¬ tra tot belli onus fuftinere in longum grave videretur, pacis cogitationes ultro fufcepic, miflb ad Pontificem, veluc facram ancoram Rebenaco cum precibus.ut illeCtefarem &Hifpanum a fcedere Hecerodoxorum Batavia: & Anglias avellerec. Annuit Pontifex Regi, Ted fruftra fuaficCsfari. Inopportunum reddebat Papa; confilium prsfens opporcunitas humiliandi Franciam,uc infolentiorem deinceps non ferrec Europa. Infticic camen con- Z z tinub 3 6 4 7RACTJTUS DE O LEO PACIS tinuo Rex pači tam Roma promovends,quam per Cacholicos Helvetiorum pagos agenda: ; plurimum aucem sftuabat Sa- baudum a fcederatis abftrahere,fibique addicere,oblačiš,{uper quam Sabaudus optarepotuit,honoratifllmis & utiliillmis con- dicionibus ; quas ulcro amplexus eft ille, non obftance foedi- fragio. Icum igicur in pacem ea racione, uc primo Ludovicus Rex omnia Sabaudo refticuac,& infuper etiam Pignarolum. Su- fam vero, Nizzam,SomiglianumRexDepofici loco habeat, us- que ad pacem generalem prsfidio Helvecico Galliae fumptibus provifa. Secundo, Rex pendac quacuor milliones Duci: femiP Tem nune ; refiduum poftea fecuta pace generali. Tercio Ne- pos RegisDux Burgundije defpondac fibi filiam Sabaudi, com- penfata ulcro cicroque dote. Quarto,Ducem procegacRex ad- verfus omnes, vel huic pači repugnantes, vel alios quoscunque hoftes. 33. Interearepulfam, quamaCasfare &Hifpano habuit Ro¬ ma , videns Rex Francis, illico Clypeum mutavit, & a Romana fede convercic fe,ad hujus oforem maximum,Regem nimiruna Suecis ; quem per Comicem Bechuniam ad mediacionem in- vicavit, oblatiš quibusdam condicionibus, qus Imperium con- cernebant. Primo Armifticium Anno 1684. conclufum in pacena perpecuam convercacur : Argentina maneatFrancis, ejus loco refhcuaturPhilippopolis &Freyburgum: Mont- Royal,Fort-Louis demoliatur : Prstenfionibus Ducifls Aurelianenfis Rex renun- tiat : Locharingia redeat adDominum fuum, ut cransadum in pace Neomagenfi, exceptis Saar-Louis, Bilch&Homburg,qui' bus Aiquivalens promiccebatur a Rege. Conditiones hs quam- primum audits,mox rejeds,quibusFrancis fus,non ahorum lecuricati profpiciebat. Admirationem fubiit foederacos, tam ob Sabaudi inopinatam defedionem, quam ob condicionum info- lentiam : fed mox fortitudine revocata inftruunc fe ad conti- nuandum bellum. Prioribus addebat Rex qusdam j nempe Hifpana Monces, Namur, & Charle- Roy. Bavaro autem luc- cdlionem totius Belgii, immd Monarchiee etiam Hifpaniarurn? h CAP UT VL f; Caefar fuo quoque juri renuhciec. Quia vero nec Argentince, necLuxemburgi reftieuendi nulia mencio fada.eo federaci.men- tem Regis interprccaci funt, quafi iiJa non efiet; ad pacem feria, fedcaviilatoria.puceve inter fcederatos zizauia cancum difcordiaj ferercc. Armis lgicur potius infidendum ,quam fibi ita illuden- dum raci. 5"4. Duo aucera erancMediatores hujus cransadionis.Sue- cis & Danice Reges. Ule rupco utrinque a parribus Armiftitio infiftebacfimplicicer pači Neomagenfi : hic plus cequo favebac Frančiče in condicionibus oblatiš. Foederaci recufabanc hunc: Rex autem aliarn celam orfus, parcicularicer agere coepic cum Batavis, quorum minimum ex hoc bello vel foedere incererac. Miilo ad eos Legato per Harlaium fuggeric : prompeum fe ef- fe pro Argentina, alia & grata loca; pro Luxemburgo vero Tor¬ nadu m Condeum Sc munimentum Knok reddere. Licec vero foederatis fuipeda veniebac haec ablegacio ad Batavos fpeciacim, non ad commune foedus j exemplo prcefertim Sabaudi perter- riti, ne Bata vi etiam clam a foedere refilirent. Nihilominus ve¬ ro cceceri foederati ftabilito refiftendi confilio in eo perfeveKa- bane, fe nec quidquam ad pacis transadionem tamdiu collatu- ros, doneč certitudohabeacur refticuendce Argentince &Luxem- burgi, in quod pundum omnes Sc Bacavi eciam Sc Angli, ni- hil operante Regis Legato, confensere. Acceflic tune voco vidoria: expugnacio nimirum ino- pinata munimenti Europce forciffimi, Arcis videlicec Sc Civica- ds Namur, quce multum fregit percinaciam Ludovici. Igitur rebus prcefentibus illefe uccunque accommodan$,miciora dein- C eps propofuic pacis pradiminaria. Videlicec, primo fe confef- furum deinceps Principem Wilhelmum legicirnum RegemAnglice (pundum erac grave propter Jacobum fibi foederacum,) fecun- do Lotharingiam fe fuo Domino fine exceptione incegrum re- ftituturum. Tertio, pariter Luxemburgum Hifpano. Quarto, Ar- gencinam demolitis Gallorum fortificationibus , quinto , item Philippopolim,& Mont-Roval in ftatu incegro Ctefari Imperio. Zz 2 Sex- sU TRACTATUS DE O LEO PACIS Sexcd, Freyburgum Auftriacis. Šepnimo, Huningam & Forc. Louis folo a;quaca : remiflls cteceris ad congreHum pacis ge- neralem. 36. Ad ha;c promiffa h&rebanc foederati, Sc lenocinium ali- quod in illis latere fufpicabancur,forte quempiam ex gremioad particularem pacem, fub hoc fpeciofo pra:cextu alliciendi. Igi- tur ficut non diffidebanc illi ab hoc congreflu ineundo ; ica de novo fe omnes flringebanc, nequaquam Te arma depoficuros, & nulla ratione particularem pacem, five cra&aturos, five ample- xuros. Interim Gallia? conatus unicus erac fsderatos ad con- greflum pertrahendi,folicisqueartibusmulco alia centandi,quam propofuerat. Quod & fattum : ubi Ludovicus fequentia Prae* liminaria Haagaj in tapetem dedič. Primd ; Weftphalica St Neomagenfis pax fundamentum efto praefencis. Secundo : Argentinatn reddere Regi perdifficile efle, Te in a?quivalenti fpondere Brifaccum Sc Freyburgum. T ertio: Munimenta Philippopolis, Fort- Louis, KehI,Hunin- ge, Mont- Royal, Trarbach demolienda. Quarto : Palatinus ex toto reftituendus. Quinto: Pra;tenfionesDuciflkAurelianen(is ad forum eom- pecens remittuntor. Sexto : Ducatus Bipontinus, aliave ruinata loca Dominis fuis redduntor. Septimo : De Lotharingia deinceps in congreffu traftan- dum, ubi mitiores condicionesRex fuggerec. Očtavd : MunimentumDinant fuoEpifcopo reftituendurn. Damnificati fuas rationes & jure in congreffu exponenc, ut in- demnes reddantur. ^ Nono : Rex Wilhelmus habeaturRexAngliaj,fed non ni* fi po!F conclulam pacem : quar fi diffolvacur, liberum ericGal- Iias Regis ticulum vel concedere> vel negare. Interim Legati ejus sračlentur > ucRegum foleac. 37, Cuna CAFUT VL 3*7 37 - Cutn vero hoc pacis Projedum mulrum differret ab eo, quod Ludovicus perLegatum fuum Regi Suecia; prius ex- hibuic; rejedum fuic a foederatis maxime propter decendonem Argentina? : ideo Rex Ludovicus anxius de pace obtulic illam, fed munimencis folo arquandis; Quod cum rurfusColJegatisnon arrideret, promifit,fe ea radone municam reddicurum, qua il- lam occupavit. Hifpanorum deinde proteftado audita contra pacem Neo- magenfem, cui nuilum fas e/t concravenire Pyrennara?. Idem conceftabatur Locharingus, qui fe in incegrum reftitui voluic, Ha?c exigebant , vel arma minabantur fcederati. InterimBa- tavorum, quorum impenfis bellum prtecipue gerebatur , alia mens fuic ; exifl:innanciura ) differre mulcum Pradiminaria pa¬ čiš, ab ipsa transadione pacis. Ha?c fi in pradiminaribus tran- figatur, nullo opus amplius erit congreffu. Proreftationes Hi¬ fpanorum & Lotharingi temperamenco indigere, quod in Pra?- Iiminaribus vix ftatui poreft ; fed in congreflu 6c tradacione res digerencur omnes,& ibi fubveniendum eric Itefis &damnum palTis, ut ipfa offert Francia in Ardculo pradjminari odavo. 38, Perfuafi hac Batavorum fucata radone congredicndum tandem ftatuerunc foederaci. Locus congreffus crat Palatium campeftreRegis Wilhelmi incer Hagam & Ddfium fitum, & R’is- wick cognominacum. Vix autem coepere pacis conferenciar, cum illico folita: Gallorum arces comparuerunt, quibus conni- tebancur in partes trahere Anglorum & Batavorum legacos, uc illi f e potius Arbitros pacis, quam foederatos exhibuerint elusa plane Germanorum & Hifpanorum fide. Pendente hac pacifi- catione rapuic Gallus Barcellonam & alia loca : cumque vide- rec fibi magis conjundos Anglos & Batavos , feque fecurum de pace cum illis in parciculari tranfigenda j amplius infultavic cteteris collegacis, indies duriores conditiones movens, infuper didaco cermino finiendas transadioni^uo elapfo,fe auditurum neminem conteftabatur. 39. Denique res ita in fecreto compadata fuie, indudo ^ Zz $ pla- ^8 TRA CTA'1 US DE O LEO PAC1S plane Bavarije Duce Sc Hifpanis, ut defertus a fociis Ca-far cum Imperio, Folus proftituerecur difcrecioni Gallorum. Nam An¬ glije Minifter Comes Porclandus primum Inducias modicas,de- inde perfedam plane pacem pro Anglo , Hifpano , Batavis in fecundo ftadm congrdlu cum Gallia Legatis,prafercim vero cum Maretcallo de Boufieurs, Galiici exercicus Duce, confecic, ea ra- tione,uc fingulže Potenci« feparatim fuos qu.fed reprobats ab omnibus,acprs pacis commodo ultro belli srumns accepta car. 3. Qus res Anglos a Gallianonpepulit, fed fuccenfoiraRege centum induxit millia militum non ad unam Galliam, fed uni- verfam prope , Europam domandam fufficiens. Inde profeflo evidens toti Gallis imminebatexcidium nifi,Superi rebus Fran¬ cis propidi avertiflent plagam, immifibin Anglorum exercitum tanta reboantis, fu!gurantisque coeli tempeftate , ut prope dies videretur Mundi extremus. Motus in Polito, ac fubitaneopro- digio Eduardus, Carnutenfem Deiparaminvocavit, ut tempefta- tem fedarec, fedaturus ille Gallis calamitates , pace ex voto vi¬ htiš promifla, (I preces audiret. Cum deinde illico immanis tem- peftas in Serenidimum refulfiflet diem, refulfit quoquc defpera- V A P UT VIL 373 tae Francise pax infperata Anno i^o. dido a d eam fanciendam loco haud procul ab opitulacrice Camutenfi Virgine difcko, ac vulgo Bretiniacum dido. 4. Condiciones hujus erant non fcrme raultum aprioribus diverfae: Nempe Regi Angliarperpetuum&fumrnumlmperium cedant Galii in Aquicanos, Sancones, Pidones, Enculismenfes, Pecrocorios, Cadunos, &c Lemovices. Secundo: Eoaern jure omnimodae Poteftatis Caletum, Pon- dnium & Guinam cum adjundis dicionibus Anglus poffidec. Terdo: Ad Regis redempdonem tres Milliones aureorum Delphinus pendat, in prtdencia fexcenea millia, rdiduum ftacis temporibus. Ouarto: Obfides denrur Primum pod DelphinumGallia; Prin« cipes Dux Aurelianenfis, Bituriceniis Sc Borbonius j Comices An- degaveofis & Alenfonius. f Duriores quamvis fueranc hae leges, quam intransadionc Madritana podea promiferac Rex Francifcus Carolo V. Csefari; candidius ramen obfervacae a Joanne, quam a Francifco aliisque pofteris Regibus. Eclicetpopulii!li, perhanc pacificacionemfub- jiciendi Anglo, procedabancur defuper, fe a Carolo Magnopri- vilegiis provifos,ne unquam aRegno Fra ncico fejungi poflint: Verum Regecontra obnitencepra;va[uicucilitatiprivaca;fides pu- blica.Erat enim Joanni praecer alias doces Regias.fingularis fidei Re- ligio, padorumque conftantia; ac dicere folebat, - quando fides &Promiili fecuritas ab orbe exularent, ab ore Sc mence Princi- pum nunquam ablegandas. Tranfeac hoc in anciquu Gallia, no¬ va moderna non capic vcrbum boe. 6 . Ec haec erac Gallis Bretiniaca cum AnglisPacifIcatio,quae in nonum vix Annum perduravic. Nam Joanne demortuo Primogenicus ipflus, Carolus V. didus cognomento Sapiens, in Revmo fueceilk, & quidem ille ipfe, qui didte Breriniac® pacis tabulas , ut Delphinus, &Inter-Regni Regens, caprivo. adhuc Patre cum Eduardo Angliae Rege contecerat. Is a Vaiconibus cavterisoue in n up era pace Angiis Regi > Sc ab hocjfilio fuo 1 rin- 1 Aaa 2 cipt TRACTA7US DE O LEO PAC1S 374 cipi Wallite fubjedis populiš appellatus,utreuniretCorona?gen- tem andquam Gallia;, quam Joannes alienare in Exteros nullo jure potuic, neque debuic: Se effe populos Francije andquaj, a . qua abftindi fine affenfu fuo nequivifle : fe non ulcerius perpef- furos Anglorum Tyrannidem , qui fe gencem , olim Tub Gailia; Regibus, nuliis afiiietam vedigalibus, pendendo a quavis fami- lia dimidio nummo facultatum, fuper omnesviresdivexanc: fe plane Regis Arragonii Protedionem precaturos, fi inGallia Re- pullam ferrent, &c. 7. Ejusmodi eranc quefi:us & Iamenta eorum populorum, quos nupera pax avulfic a Francia , Angliatque addixir. Caro- lus adhjec Proceres Regni convocac, reque aProceribus adCo- mida delata, conclufum fuic, uc Rex tuto appellationcm, five provocadonem populorum Galli«, andquo more & jure fufci- piac, ac Parlamento Regio caufie cognidonem commictat. Ob- fiftebat quidem hoc tentamen Pacificacioni Bredniacae, fed vicic fidem Rado Status & Udlitas Regni. Mifli proinde a Parlamen¬ to ad Eduardum Umalia; Ducem Pelotus & Caponellus, qui ci- tarent illum, diemque dicerent, ut fe Regi Gallije, Domino fuo, & Judici, ad quem jure Gallite populi provocant, fifieret. Ex- canduit ad htec Eritto, feque Parifios venturum armatum enfe & galea, & comitatum exercitu,qualisGalliquod eft coniraSpi- ritum Sandum, &juftam inftitutionem. It a quidemConeilium, fed contra voluntacem Pap« Pafchalis, a quo camen toča auto- ritas Concilii efife debuic. Unde folemni proteftatione invedus in Patres Concilii dicebat:Ego tamen eum nunquam anathemi- fabo 3 & nunquam dc invefticuris inquiccabo :fed quoniam jam noftr« commonicionis inftantiam repulerunc , habebunc Judi- cem DEUM. Graviflima profedo verba; nec animo ianguido a Poncifice dida : quia fciebac is non folum prsftici reciproccš jurisjurandi divinique vim, & in divinorum Principe Papa, ejus fervandi, ficut 8 c pacis in Ecclefia, jam pridem deficientis, ne- ceffitatem: Verum etiam id, quod hadenus Ctefaribus liberum fuit, non facile ab Apoftolica Sede tollcndum : confukumque Imperatoribus efle tueri jura fui Imperii, & in obftantes arma, qu« Ecclefi« nec emo!umento,neque Pecori unquam fuerunc, naonere. Ecclefiamque crevifle liberalicate Principum Laico- rum, quam fi non recognofcerec,ingracam fore. Operofa apud iJlos monica , ac pacem difficilem eJTe, quibus in manu arma> armisque omnia expedire valenc. 6 . Interea Henricus poft promulgaras cenfuras, & trans montes in Germaniam delatas, mulcis conflidabatur anguftiis* fed Vidor quafi ubique in obftantes. Bononienfes, qui prasfi- dium Imperiale ejecerant, ac Arcem illis a Rege impoficam di- ruerant, fupplices audivit, ac grad« refticuic. Coloniam Agrip- pinam & Trans- Rhenanos WeftphaIosque fibi adjunxic. Locba- rium Saxont« Ducem fibi fubjecic ; ficut Sc Rudolphum Mar- chionem 5 Fridericum Comicem Palatinum aliosque. Parmam St Mancuam veliui feuda Imperii occupavit. Ducatu Orienta- lis Franci« ipoliavic Wurtzburgenfem Epifcopum: ac muka aiia in fpeciem gioriofa hinc inde inJLomhardia St cocaLacio gefiit, m ipfi plane Confules» Senatu*, plebs populusque Romanns criurn^ CAFUT Vlil 3$9 triirmphum inftituerint. Interea dum Romam Imperator ingre- ditur, feceflit vel aufugit potius ex -urbe in Apuliam PalchalisPa- pa, qui tandem ob mul-totics &repetito temeratamabHenrico Ecclefiam , dira Concilio Lateranenfi in eum fulminata, palam approbaverat,adiaborante in hoc Brunone Epifcopo Signino, & Ivone Carnotenfi, urroque rerum Juriš expertifiimo. Fugacau- fa, ne a Rege armato vel opprimeretur, vel ne ipfe, fi Gum ex- communicato tradlarec, a Patribus fulpečlus haberetur, vel po¬ tius illa fuit j Memoria nimirum antiqu«e captivitatis fux: tališ, qualis, profečlo magna era c. j. At vero Rex cum viderer, abeiTe ilIum,quiomniumpri- mus interefle debuiflet, npn diu anceps ha;fit,fedvocatoadhoc nounus Mauritio quodam Epifcopo Bracarenfi rurfus diadema knperii poftulavit,' quove ance corpus S.Gregorii aceepto in Lom- bardiam abiit. Pafchalis aucem Romam reduxex modico inter- vailo vivere defiic. • 8• Hoc auditoCasfar denuo Romam pfoperavit,&:omnem tifperge* modeftiam prafeferens Elečlioni noviPondficisinterfuit, aflen- Chron, fumque prabuit, utCathedramD.PetriCardinalisJoannes(for- tcCajetanus) qui GelaliusII. di<3usfuit,tuto confcenderet Poftea vero eodemGelafio Papa feaCtefariscommunione iubtrahente, non fine quorundam Romanorum favore & fuggeftione, inter quos Frangepanni eranc, alterum quendam Burdinum nomine, Idemi Sc gente Flilpanum, Apoftolicte fedi fuperinvexit; ficquc Schis- ma,quod jam Iperabatur emortuum, crudeliter revixic. Nam eodem fcilicet Antipapa Romana; Cathedra; libere potico, Ge- lafius cum his, qui fecum abierant Cardinalibus, C£terisque Ca- cbolicis, quos congregare poterat 3 apud Capuam (quod licerae ab ipfo cransmiflte circumquaque luculenter teftantur) C&farem trna cum Idolo damnavit. Ifte vero confičfis literis in Germa- nia omui fparfit; Gelafium fe abdicaflc Papatu , & ut tuto vi- veret, aufugilTe, fufFecto in ejus locum , alio Pontifice, (qui di- čius Burdinus Antipapa fuit) a quo Cafar Ecclefis rcconciiiatus fordus impofterum in refra.člarios fibi Imperii Principcs incum- Ccc z berec. 390 TRACTA1 US DE 'OLEO PAC1S beret. Sed fabula , quocunque delata , cum ludibrio cxcepta fuic. 9. Exinde jam toties relapfo , & excommunicato; totque rapinis ca’dibus & facrilegiis obnoxio Henrico, Principes Impe- rii maxime Ecclefiaftici,& illi etiam,qui hucusque in fide Ca- faris perftiterant, nifi pacem cum Apoftolico Principe faceret, Vafallagium abfolute negandum , monendum tamen de unani- mi omnium confenfu , Regem , prudencer exiftimarunt. Ope- raci in hoc Epifcopus Catalaudenfis & Abbas Cluniacenfis: fed inducias Cafar quafivic propter generalecolloquiumcumPrin- cipibus habendum pro Inveftituris fcilicecEcclefiafticis,quastan- topere aPapa cogebatur amittere; nullo ramen jure auc aquica« te amittendos, quas hadenus CaTares nullo obftante poflede- re. Id eftet ridere Cafares, ac Germania vires, utinltalia mi- nores , negligere. 10. Alt Mog^ntinus Archiepifcopusnullas Henrico inducias pollicitus, gravi fermone perftrinxic Cafarem, fic inter alia com- pellans, bellorum exitus incertos elfe, & finem rerum a Deo in occulto fervari. Cogitandum fecundam fortunam , per fcelus & facrilegium, haud diuturnam efle. Eam flabilem firmamque toto avo videri, qua favore Numinis, & rede fadorum con- fcientia paratur. Ipfe ego communi caufa rrnedius accedam pre- cibus, a-udoricate, amicitiis. Sine, Crefar Augufte, profequamur hcneftiflimo titulo, quod nobis facilem quietem, veterumob- livione facinorum , tibi gloriam & Imperium confirmet, Ta* cuic ad haec Imperator, ait Urfpergenfis: & quem vis ac minte non flexerant, mollis orado, viri prudentia, & exiftimatio mu- tavere; totumque negotium amico permifit, de cujus Gharita- te non ambigebat. 11. Moguntite tune morabantur Legati Apoftolici, in hunc finem a Sandiflimo Patre in Germaniam fubmiffi * qui indido concilio hinc indediudifceptarunt, doneč tandem fuperveniente coeli lumine, (quod nemo fperabat,nequeunquam fefadurum jam prius Henricus juratd edixerat) Inveftituras Ecclefiafticas, licud CAP LIT Vlil 35>t ficuci & alia , qua; proprie tantum Ecclefi« deberi videncur, in manus Epifcopi Ofbenfis, qui primariuslegatus inter duos Car- dinales fuic, depofuiflec, & Vicario in fede D.Pecrilibere & ple¬ ne refignaflet, Quod vere magnum erar, tantum Imperii decus, tantamque Autoricatem, qua? apud Germanos Imperacores toc centenis Annis fuerat, abdicafle. Pacis hujus convenca fuere. Primo: Dabič, acque inibic DominusHenricus pacem veram &: iinceram cum Domino Papa Calixco, fandlaque Romana Ec- clefia Sc omnibus, qui in partibus ejus func, &fuerunc. Secundo: Prababic in omnibus auxilium,in quibus iančia Romana Ecclefia iilud poftulaveric, fidelicer, &de quibus fece- rit querimoniam, debicam reddet juftitiam. Tertio: Refignabit Pontifici Sc Ecclefice omnes inveftituras Ecclefiafticas per annulum Sc Baculum, & concedat in omnibus Ecclefiis, quae Tub fuo Imperio funt, canonicam fieri ele&ionem Sc Jiberam coafecracionem. Quarto: Poflefiiones Sc Regalia D. Petri , qua? a principio hujus difcordi^, usque ad hodiernam diem, five Prcedecefloris fui, five fuo tempore, ablata funt, qua; habet, eidem S. Romance Eccle- fix reflituer: quce aucem non habet,,ut reftituantur,fidelitercu- rabic. Quinto: Poffefllones etiam omnium aliarum Ecclefiarum, & Principum, & omnium aliorum tam Clericorum, quam Lai. corum , qui bello ifto amiffe funt, confilio Principum Sc Ju- ftitia, quashabet, reddet, quasnon habet,fidelicer,ut reddan- tur, curabit. Sexto; San&iffimus Pater Papa rccipiet vicifiim ingremium' S. Matris Ecclefice Auguftum Dominum Henricum , cum točo fuo exercitu , Sc adhterentibus 5 abfolvendo ipfum Ccefarem Sc omnes ip.fi us fideles, milites Sc minifiros, ac omnes adharcncds, qui excommunicacionis notam incurrerunt, ab omni cenfura Sc poena Ecclefiaitica. 1 Septimo: Concedet Elečfiones Epifcoporum, Abbatum, 1 eu- tonici Reeni, qui ad Regnum pertinent, ut in prsfentia Cxfo Ccc s ris 392 TRA CTA‘1 US DE O LEO PAC1S ‘ris liane, absque Simonia , violentia , ut 11 qua; incer partes di- •fcordia emerierit, Metropolitani & Provincialium confilio vel ludicio, faniori parti aflenlum&auxilium prrebeat. Eledus aucem Regalia per leeptrum ab Imperacore recipiat, excepds omnibus, -qu£ ad Romanam Ecclefiam percinere nofeuntur; 6c qute ex his jure Canari debet, faciat. Ex aliis vero pareibus Imperii conie- -cratus, infra £ex menfes regalia per fceptrum a Cauare recipiat. Odavo: Mucuum auxiliumatqueamiciciamfeeundumApo> Rolki Officii fui rationem prsilabie Pontifex Imperatori veram 4 inceramque pacem atque benedidionem Apoftolicam imper- tiendo. Ada & lubfcripta reciproce Anno l i 22. IX. Kalend, Odobriš. Sic poli: tot Chrilli tunicas fcilTuras, pod: tot Chri- fiianorum inteftina bella, cenapus miferendi Sion, id ell,Eccle- fise, licet fero , cum tocius tamenChriftianitadsfolatio,exinopi- ,nato, & rebus quafi delperads, feiiciter advenerat. 12. Poft hanc partem non diu vixit Henricus, & moriens elegic non filium, utpote minorennem, fed ex Agnete fororene- potem Conradum Suecis Ducem -in fucceflionem Imperii; at- que in hunc finem ipfi filium Fridericum in tutelam 5 & Impe- zii Infignia in Succeffionis confirmacionem confignavie. Is citra moram prtefente Theoduino Legato Apoilolico, quitodus Ro¬ mani populi, urbiumque Ieali$ eledioni intererat, in Impera- torem eledus, & AquisgraniinRegemundus. Primo omniura» qute geflk, profcripfit Herbipoli Anno 1139. Imperii /Emuluro Kenricum fuperbum,ejusque bifarium Ducatum Saxoniae&; Ba- varite in alios Principes,illum in Albertum,huncinLeopolduna divifit: Ut -mirum haberi debeat Henricum Pnncipem alias po- Eiusf te23£ iffimum, cujus Potellas a Dania in Siciliam, id ell, a mari uno, aliud mare extendebatur , in tancam brevi egellatem venif- fe, ut Amicis & Vafallis ab omnibus defertus» clam e Bavaria quatuor tantum comitatus lociis emigraverit. 13 Accepit deindeConradus perLegatosSenatus-Confultura Romanum , de recuperandis Romani Imperii Juribus adverlus Pontificem: quo monebatur, ut Ctefar Romee refideret, Orbem- que regeret, ut lepit Juftinianus. Ci equo fublimiSj ac corona tedus, cateris detedis ac pedeseunci- Ddd bus, enicus • c.8. #6 TRACTATUS DE OLEO PAC1S bus, per eandem, qua introierac, portam, ad caftra revercitur: Romano Pontifice in fuo Palatio remanente. 10. Evacuata vero urbe Leonina Ctefareo milite , irrupere Romani Cives in neo-coronati Imperatoris caftra. Pradium ingens cruentumque commiffum , quod ferme 12. perduravic horas caefis, fauciatis, in Tyberim demerfis s quafi innumeris ex gente Romana. Pradio infiftebat iple Csefar Sc jamjam urbem Prtecke, flammis, & excidio commictebat militibus, nifi Adria- nus fupplex pro pravaricatoribusiram extreme offenfi Principis leniiflet. Regreffus in Germaniam Imperator,inaudierat, a non- nullis Romanorum temere asftimari; Imperium Urbis &Regnum Icalicum donatione Pontificum Imperatores ba&enus poffedifle, idque non folum dičlis, fedquoquefcriptisatque pi&urisrepra- fentare, Sc ad pofteros transmittere. Unde de Imperatore Lo- thario in palatio Lateranenfi fuper hujusmodipiduramfcriptura fuit. Rex venit nnte fores , jurans prius Urbis bonom 1 Poji bomo fit Pap£, fumit quo dank coronam ? Htec quidem pi&ura StPoefis fupramodum accenderat Fri* derici animum, qui dedignabatur efle Beneficiarius, vel fiducia- rius Papje, quod procul dubio nec Papa intendebat; prsfertim quod Pidoribus &Poetis ufurparioneantiquamagnumfitlicen- tite Jus ,-ficque micigari potuiflet Cafar; nifi aliud pabulum, idque majus priore, aliunde igneo Principi datum fuiflet, cum nimš- rum Legati Pontificii (inter quos Rolandus Cardinalis Sc Papts Cancellarius, ex tune ddnceps Temper infenfus Csefari) dača ši¬ liš , ut folet, puhlica audientia , Talutationem proferrent ob- viam , Sc plane indignam : Videlicet, falutat vos BeatifiOmus Pater Sc Cardinales: ille ut Pater , ifti ut Fratres 5 ac porredis literis, qute quidpiam acerbitatis concinebant, Legatiom finem imponerenc. Adfrantes Prineipes aque tulerunt incivilitatem Legatorum Romanorum , Sc ačlum fuifTetcum Legatis, nifi corn- jpreiliffet Imperator animum, 5 tavertiflecidumcujusdaraPrin*' cigis ex Tua A^Ia , qpi admota jam capulo manu Rringebat in ununa ; GAP UT Vlil m unum ex Eegatis ferrum, cum audiret ex illo abfona piane yer- ba: a quo er go babe s , fi a Papd non habes, Imperium. Quafi Poteftates Mundi non Ordinacione divina, fed Papali fačla: fuif- fenr. 20. Commotior indeCatfar, alcero primo mancdimificLc- gatos non minus inglorios quam irnpuues; ea tamen cautela: ut refta via, nec ad dextram, nec adfinifiram declinantes rever- terentur in Urbem. Communicato defuper cum GermanisPro- ceribus Confilio, ac Theologorum trudna, prsferdm Epifcopi cujusdam Brixienfis, Religionis & do&rinas farna eonipicui* expenfis belii caufis, ne dignitas maxima Mundi proftituatur, beilum decrevit. Er hinc malorum montes, qus Ecclefia DEI poftmodum pafla. _ A Hatc quidem aut incuriat, auc zelo modica? difcredonis, auc Ambitioni (quodabfit a nobis dicere) attribuere quidam. Cer- tum tamen eft Pontificem opinioni fua? inhsfifle, cum (Iicet in hoc bifcordanti-busincer fe Cardinalium fufFragiis ) circulares fcri- beret Archi-& Epifcopis Germanih,ut feopponant murumpro Ecclefia contra Imperatorem^ quafi veroerroremPontificis pri« vatum expiare deberet tora Ecclefia, maxime, ubi de tanto Ju¬ re tantte Majeftatis agitur.; quod fi bi citra ambicionem Ecclefia BEI non arrogat, nec priu 3 arrogavit unquam. Ideo , ut Ra- devicus hiftoricus diffuse memorat,refcripfit Papte Clerus Prin- cipaiis Germanih, inter cstera ( utique di&ante Catfiire hoc:) In capite Orbis D EU S per Imperium exaltavit Ecclefiam; in capite Orbis Ecclefia ( non per D EU M ut credirnus ) nune demoletur Imperium , a pi&ura coepit, ad feripturam in Aučloritatem prodire conatur (pratter enim allatam pitfuram, feripferat etiam q.uafi objiciendo Papa Imperatori, Infigne uide- licet coroti£ beneficium tibi contulimus■ ) Unde proiequitur in Epiftola : Pi&urte deleantur, feripturs retra&entur, ut inter Re- „n U m Scfacerdotium Sterna inimicitiarummonumcntanonre-' maneant. Debicam Patri noftro reverentiam libenter exhibe- mus, liberam Imperii noftri Coronam divino tantum beneficio idfcnbimus. ^ Ddd 2 21. Pr s- 39Š TRACTATUS DE OLEO PAC1S C.iJ 21. Prstera fignificabant Pontifici Epifcopi Germanis, com- motam efie imivcrfam Rempublicam Imperii : nec Imperator ejusmodi audire, nec aures Principum fuftinere pocuerunt: Ut nos, falva grada veftrs lan&i/fims pacernicacis, ea tueri, pro- pter finiftram ambiguitatis interpretationern, vel confenfu ali- quo approbare, nec audemus, nec poftumus : eo quod infoli- ta & inaudita qusrunt usque in lise tempera. 22. Refipuit ad hscPontifex, & per novos Ablegatos a Se¬ de Apoftolica, viros Civiles ac inftru&os, uti etiam per literas, qus priorem ambiguisatem dedarabanc, malumque inde fen- Rodevicuc-fum tollebant. Videlicec per benefkium non intelligi feudum {'ed bonumfadum : ita mitigavic,utFridericus ultro pacem & ami- ertiam tam fummo Pontifici, quam omni Clero Romano red- diderit 5 eamque figno pacis & ofculo abfentibus per prsfen- tes deftinaveric. Extmium hoc eft fummi Sacerdotis & maxi- mi Orbis Principis exemplum ! fed antiquum : quod noftri Principes Iequi male erubefcunr. Non flagraret tantis Europa bellis, neque tot colludaretur cladibus, fi Principes noftri fuas fimultates fibi inviccm candide exponerenc, neque vellenc er- roreš fuos femper fanguine humano expiare. 23: Porro qus pace ifta indignationis Csfarsque flamma fopita ; denuo er modico intervali© refufcitatafuit aliovenco: videlicet per literas quasdam, quas Papa exSuggeftione amaro- rum hominum direxerat ad Imperatorem in certa qusftione, qus vertebatur inter Brixienfes & Bergamenles de contentione duorurcr Caftrorum , & eas vilis quidarn Bomo , Pontificis no- mine obtruferat Imperatori, non expečtato refponfcnequecom- parente amplius prsfato Nuntio. Litteras autem ifts contine- bant ,ne Fridericuslitis caufam dijudicandam aflumerer, & qua- fi fub alicujus interdi&i comminatione. 24. Ad has graviter & congruenter refpondit Fridericus, fed in titulo Htterarum nomen fuum ftudiose Pontifici prspo- fuit Ajebat enim ad amanuenfem fuum :autPapam debere fer- vare fuorum ancecdTorum ad perfomm Imperialem feribendi con- CAFUT Vlil m confuecudinem : aut feipfum antiquorum morem Csfarum in fuis Epiftolis oporrere obfervare. Erat enim vetus fcribendi mo¬ dus communis; Nomen fcribentis prteferre, & didionibus fin- gularis numeri illum alloqui, cui fcribebatur. Qui mos dein- ceps ob reverendam & honorem certarum perfbnarum fuit in- termifliis. 25. Unde in quadam Epiflola Pontifici Adriano proteftan- ti de poflpofidone fui nominis refpondit liberaliter Imperator: Cum Romano Pontifici fcribimus jure antiquo & nomen pra?- ponimus j & ad juflitite normam idem eidem nobis fcribenci concedimus. Revolvice Annales (profequitur ille,) & Iedum neg!exifHs, quod aflerimus, illic invenitur. Provideat icaque Pa- ternitas veflra, ne dum talia movet, qua: indigna ducimus, of- fendiculum ponat illis 3 qui veluc ad Imbrem ferorinum ori ve- ftro aures fuas arrigere feftinanc. Non enim non polTumus re- fpondere auditis, cum fuperbis deteftabilemlkftiam ,usque ad Sedem Petri reptafle videmus. ItaFridericus. 2 6. Htec itaque firtilium acerba ultro citroque fcriben¬ di rado, majorem indies inter prima mundi capita fimulcatum fomitem concivic , in tantum, ut qua , dam litera, aic Radevi- 1 ^* 1 .*.^; cus, deprehenfe dicerentur a Sede Apo/IoJica direda?,qua: Me- diolanenfes & quasdam alias Civitates rurfus ad defedionem a Friderico exhortarentur. Quod eas caro conflitit,nam pluries propterea, Mediolanenfe folum vaftatum , Crema expugnata, alitegue Urbes occupatae, & ipfum tandem Mediolanum pofl mukoties receptas clades obfeffum, expugnatum , & omni ne- gata pace,funditus dirutum,&terra: asquatum fuit Anno 1160. Adeo ex modicis fimultatibus non folum ingenda cerrarum & urbium excidia : fed etiam( quod deplorandum magis,)inhac fanda Ecclefia non manufada; minores vix ruina? &fchifma- ta pene execranda, qutenon corpus tantum, fed animas ocčb debant, exorta fuere. 27. Mortuo fiquidem Pontifice Adriano Eledores tloviPa-- pte Cardinales inter fe divifi luffragiis diviferunt Ecclefiam (fi zs'- Ddd 5 rtien 4 oo TRA CTATUS DE O LEO PAC1S men dividi, qua; una Temper eft, valeac(eligentibus quibusdam Odavianum ticuli S. CžeciIi^Presbycerum Cardinalem , cuino- rnen dederunc Vidor IV. aliis Rolandum tituli S. MarciPresby- terum fimilicer Cardinalem, & S. Romana; Ecclefi* Cancella- rium, cui nomen impoTuerunt Aiexander III. 28. Ec hinc fchifma tatico acrocius & infeftius Reipublic« Chriftianat, quanco ardentius protegeretur ab Imperatore ipfo. Is enim Rolandum five Alexandrum III. nequaquam pati vo- luic auc potuic; quippe, ut Tupra infinuavimus, infenfum fibi & contemptorem Imperatoria; Majeftatis, dum adhuc Cardina¬ lem agerer. Odavianum vero, Tub VidorisIV. nomine exFu- fculanorum Comicum gente Urbis antiquiillma & nobiliiTirtia oriundum, qui jam una cum Rolando, licec diverfis & paucio- jribus Tuffragiis eledus fuiilet, ferebat non invicus. Accedebat autem ratio Status, qu& ! pratcipue avercebat Friderici animum ab ELedione Alexandri IH. utpoce, ut prima fronte apparebat, indigne expradicata, ac confedario jure, plane irrica. 29. Rtm ab ovo repeto: Ab eotempore, quoCa;fans vi- dricia undique arma pervadebanc Italiam, inter Papam Adria- num & Imperatorem graves fimultates ooepta; ex fuggeftione quorundam rebus SiculiRegis plus a?quo adhterentium. Et quan- to ardior amicicia inter Papam & Sicultira intercedebac, tanto majus in Fridericum odium, &c in Collegio Cardinalium dilB? dium, quorum potior pars promovebat foedus inter Papam & Wilhelmum Sieulum ad Beneventam concra Fridericum Impe- racoreni contradum ; Alia, licec minor repugoabat, ftabacaue prolmperio &Ecclefia,cujus jura tamEcclefiaf!:ica,quam tem- poralia ufurpahac Siculus, connivente nimiumPapa,&Cardina- libus quibusdam,acceptaab ipfopecunia, aliisque Ipeciofis pro- milfionihus obcatcati. Foederis (yel confpirationis potius,) fum- ,ma fuic : Imperatorem, cujus Potenciam & fagacitatem vere- bancur, excommunicare, ut fic communione Principum & au- .xiiiacorum privaretur ,ac minus potens, immo abominabllis m .conlpedu hominum redderetun Al ter um ubique Sc undiqu5 _ _ CAP CIT Vlil _40* illi refiflere cum aliis Icaliae potentiis & civitatibus lenfim : $g. jam re matura , non antea , ne prteoccupare Caffar valeret in foedus accipiendis. Tertio,fi interea contingerec Papam natur* debitum fol* vere, neminem alium, quam de illis Cardinalibus aliquem,oui huic Siculo foederi innexi funt, ad Papalem dignitatem evehe- re : qu* tria foederis pačla fibi invicem jurejurando politici fuerunc. Quorum omnium gnarus Imperator Vičloris caufam fovebat adverfus Alexandrum fibi, rebusque Imperii jam oJim & nune infenfum. 30- Neque prterer hoc decrantaliaC*fari,quibusElečlioi nem Alexandri pullabat. Videlicet : ex jurato illo foedere non plene fuiffe libera fuffragia omnium Gardinalium : Simoniaca potitos quam Canonica, qu* inAIexandrum cecidere: Qu* ve¬ ro in viftorem, libera. Quippe ipfius fuffragatoribus nec auro Siculo empcis, neque nefandi juramenti, quo libertas tolleba- tur eligendi Papam quemcunque Sc ex cujuscunque animi fen- fu »complicibus. Deinde Viftorem prius fuiffe immandatum pontificaliter, prius inthronifatum, prius publicatum , prius a Clero, Senatu, populoque Romano acceprarum cum plaufu St acclamatione omnium,&pro fummo Poncifice habieum ; quam Alexandrum,qui Roma voluntarie cum fuis affeclis profugiens XII poilea die in caflro nomine Cifterna, quod a fteculo non eft auditum,itnmandatus & confecratus fuic: 31. Ejusmodi caufas Cardinales illi,qui parteS vifforistue- bantur, non folum Caffaris fuggerebant, eumque in illius pro- tečlionem perfuadebant, fed etiam omnibus Chridi fidelibus; Clero univerfo, & populo partium & terrarum diditarum pU- Blico rrtadifefto luculenter,remque,qualit'er faffa eff,exhibebanti. teftemque DEUM, qui falli non počeli, invocantes, proccffan- tesque,/z Angelus de CoHlo aliudevangelizaret , atentateptni- tus aberraret. Di&a conftant ex quadam Epidola alicjuorutri ,j b Cardiiialium, quam ffadevicus refert, $2. Nii 402 *TRACTATUS DE 0LE0 PACIS . 52, Nihilominus tamen Imperator Fridericus, ne in tan¬ tum Ecclefia DEI diiacerarecur & manifefta fciiTura credencium repararec, ex quinque Regnis Catholicis Arcbi- Epifcopos, Epi. fcopos,Abbates,viros Rdigiofos, Theologos, DEUMque timen- tes Papam ad Concilium Anno 1160. per circulares invitavit, quatenus rcmoto omni fteculari judicio, hoc tam magnum Ec¬ clefia; negocium Ecclefialticarum tantum perfonarum fententia definirecur, & priftinae integrirati unitatique fua; divifa,nunc ex hoc fchifmate Ecclefia, redderetur. Ac licet de dignitatc& offi- cio Imperii non fit convocare concilia, atcamen ea Ecclefia; bi- cipitis tempeftate, ubi de capite illius, quia unum tantum efle debuic, quale illud exduobus elečtis Iegitimum fit, contraver- tebatur;quis alius prteter Imperatorem,(pra?cipue ubi divifum fuit Cardinalium Collegium,)aufus fuifiet ? aut cui alteri pa-' rendum ? Hoc enim vero fecere Conftantinus ScTheodofius; hoc Carolus & Otto Imperatores omnes magni. Providi hoc Imperatoris fuit Ecclefia? procurare unitacem, eamque qua;rere &juvare,licet judicare&definire, aut confirmare non ejusmu- neris fit, fed eorum, qui ad ejusmodi concilia vocantur facro- rum nimirum virorum.& patrum, Verum quid ačtum in hoc ConciIio(quod deinde damnatum fuit, )lubet jpfum generale Concilii refcriptum in omnes mundi Chriftiani parces transmif- fum intelligere. Ejus Tenor efi:: QuiaSediš Apoftolicac turbatio,Chrifiianorum animos ad- modum fauciavit, nos,qui ad refecanda fchifmata & pacem Ec¬ clefia; reformandam Papia; fuimus congregati,qualitatem caufe modumque negotii 8c facri Concilii diipenfacionem univerfitati veftrte plenarie duximus intimandum: quatenus per fcripta pr expreffe continebatur,quod nullum velient Eccle- fix fubire judicium vel examen. Super ha;c omnia idemHen- ricus &Otto Cardinalis S.Nicolai deCarcereTulliano, qui tem- pore Concilii, & ante apud januam morabantur, Sc Joannes Anagninus Cardinalis, Sc Joannes Riozutus S. Romana; Eccle- fia; Subdiaconi, qui tune apud placentiam eranc per odo dies, aConcilio toto funt expedad ,ex per literas Sc nuntios Conci¬ lii funt vocati, Sc contempferunc venire, Ex his igitur pmni- bus fufficienter indrudi Sc veritate hinc inde plenarie declara- sa, placuic reverendo Concilio,ut eledio Domini Vidoris, qui tanquam agnus manfuecus Sc. innocens venerac, EccTefias Judi¬ cium humiliter fufcepturus, approbarecur Sc confirmaretur, Sc eledio Rolandi penitus caflaretur. Et fadum elt ita. Eledio- ne itaque Domini VidoriSjremoto omni feculari judicio, Sandi Spiritus grada, invocata,, confirmata, atque recepta, Chridia- siiffimus Imperator, pod omnes Epifcopos & pod oranem Čle¬ nim, ulrimus Confilio Sc petitione Concilii eledionem Domini ¥idori&recepit,& approbavic : Sc pod eum omnes Principes, CJP{UT Vlil 40 ? & innumerabilis hominum multitudoj qux pra^iens erat, tri- bus vicibus interrogata,fi eis placerec, relpondic cum gaudio magna voce: Placet. Sequenti die proxima prima fexta feria quadragefimte, Do- minus Vidor cum proceflione ab Ecclefia S. Salvacoris extra civitatem,in qua fuerat ejus Hofpitium, ad Cacholicam Eccle- fiam gloriofe dedudus eft. Ibi Religiofiflimus Imperator ance Januas Eccclefia; eumfufcepit,& defcendenci deequoftrepamhu-. militer tenuit,&apprehenfum permanum usque ad alcare con- duxic,& pedes ejus ell; ofculatus : &nosomnesPatriarchte,Ar- chi-Epifcopi 3 Epifc6pi,&:Abbates,&omnes Principescum uni- verla mulcitudine, qute prafens erat, pedes Apoflolicas Turnus ofculati. Proxima autem die fequenti, id eft, Sabbato, habi- to generali Concilio,Dominus Papa&nos cum illo.Rolandum Cancellarium fchifmaticum, &ejus Principales fautores accenfis ca ndelis anachemacuavimus & tradidimus eura Satante in ince- fritum carnis, ut Ipiricus falvus Tir in die Domini. Iilud etiam difcretionis ve/Irte prudentiam volumus non latere, manifefte efle deprehenfum, quod Rolandus Cancellarius, & ejus fequa- ces quidem Cardinales, vivente adhuc Papa Adriano conjura- runt, fuit autem tenor conjurationis,quod Ci eis viventibusPa- pam Adrianum mori contigeret,Cardinalem unum deillis eli- gerent, qui in eadem conjuratione dlet adftridus. De ctetero ex parte DEI omnipotentis, & beatorum Apoftolorum Petri & Pauli & omnium Sandorum & virorum orchodoxorum, qui divino intuitu adrefcindenda fchifmata convenerunt, univerfita- tem veftram humiliter imploramus & monemus in Chrifto, ut ea, quffi Ecclefia DEI Papias congregata, ad honorem Creatoris, & fponfe Tute Matris veftrte Sacrofandte Roman® Ecclefite cranquil- litatem & ad falutem omnium Chriftianorum fidelicer ordina- vit, vos omni dubio & ambiguitate remoca,irrefngabiliter ra- ta & firma teneatis : Orantes,ut redemptor nofter Chriftus JE- SUS univerfalem Pontificem & Papam nofirum vidorem,de cujus fanditate & Religione omnino confidimus, ut tempera Eee 2 Ion- T 4 66 TRACTATUS D E O LEA j PACIS longa conferven, Sepraftec ei omnimodam cranquillicatem-& pacem,ita quod per eum DEUS amnipocens honorecur,&Ec- clefia Romana , omnisque Chrifiiana Reiigio gratum Domino accipiac incrementum. Uc aucem orrinis a fenfic. Univerfi fere Princlpes Romani Imperii, tam Teutonici, quam Icalici, tam inUrbe, quam extra Urbem interfuerunc, & affenfum cum ingenci defiderio prabuerunc, 35» Hoc Conciiium toča exoptavitEuropa ; fuitque illud referdffimum omnis Status viris clariffimis & eximiis : Ecquo- rum intererattam autoritarelmperatoris.Regum, Principumque, qua pollebant ; quam dodrina & facrorum Canonum peritia toc Archi- Epifcoporum, Epifcoporum, Abbatum,Theologorum, Religioforum; qui legitimum a legitimo Paftore Ecclefia diicer- nebant ; unire dilaceratam in fchifmata Ecelefiam DEI. Ni- hilominus ramen per facorum& defcripcihujus viri nondum re- dierat fereniras Ecclefi« perturbat«: neque quievic fchifma, fed veluc a lapfu forcius evaiit. Nam eodcm ferme Anno aliud Con« cilium Tholofe celebratum conffitic cencum patribus, Francias & AnglicgRegibusj quorum protedionife commendaverac Ale- xander,illud procurantibus. Ibi auditisperLegatos partibus con- clulum fuit in A!exandrum , utpoce ance Odavianum ac pluri- bus fuffragiis eledum Pontificem, rejedo Anci- Papa Vidore, qui in eodem Concilio, una cum fuis faucoribus plane cenfura Ec- clefiaftica percuflus, ac Goncilium Papienfs veluc conciiiabulum iniquitatis condamnacum fuit. 34, Miferandum profedb erac videre alcare, in a kore in<« furgere ; ac tunicam Chrifti tantopers difcindi, dividiquc,.cui olirn veluti figur« noftr« Ecclefi«, ipfi Judai, quia in confulcis erat, parcebant. Gogitavic proinde Augufius, ut alias alii Ca*, fares de Goncilio oecumenico generali totius Ecclefia? : deniquc illa cum Franci« Rege ad Byzanciu'm cclebrando convenic. Sed hoc in opus (propter abfenriam fcilicec Alexandri, qui ut Papa humanum (ubite judicium renuic,) non dedudo; DEUS incer- poluic viees fuas 3 0 iblacoe Vivis VidoreAnt1.Papa.S1c enim n tv ■ Eee $ min^- 4 o8 TRACTATUS DE O LEA PAC1S min ar e cum debuimus,quia Alexandrum deinceps, fine ulceriore vel nova eiečtione totus Mundus adoravit; Iicet Cardinales fchis- matici,rurfus aliuna inVičtoris locum fuffecerinc, Pafchalem ni- mirum III. prius dičtum GaidonemCrenaenfem, Cardinalem S, Calixci; quem ipfe Imperator, Aulicorum dolo decepcus, fovic, & protexic adverfus Alexandrum. Iramo juramentumpro An- tipapa a quadraginca Epifcopis Germanih in Comiciis Wurtz- burgenfibus Anno 1163, excepic. Expeditionem deinde , uicurus fuam & Ancipapaj injuriam, in Icaliam fufcepit, eamque undi- que populatus, cerrore concufiic, pradertim cum Romanorum civium exercitum adverfusAncipapam monentem,in cempore oc- currens canta ftrage fudiftetCa^far, quamajorcm nec vetusoiim Roma fenfit, cum ad Cannas Annibal vicillec. Poft haec Romam obfeditj feque dedencem occupavit,&fugatoPontifice Alexan- dro, Pafchalem in S. Sedem D, Petri intrufit accepca abipforur- fus Imperii Corona. Verum exinde Imperator cui poft Caro* lum & Ottonem ucrumque Magnum,paremOccidens nonha* buit , euique Arma usque ad fines mundi claruere, &dexteram ipfius Dominus apprehendifle credebatur, minus propitiamfor- tem fenfim expertus,vel manu potius juftifiimi vindicis Dei ta- dus, immani lue, qujenuliam Medicinam ferebac, contamina- tum quafi,totum exercitumamifit,extinfpopondic. Adhtec dimiflusOtto, latrern conveni-j 4io TRACTATUS DE OLE A PAC1S recenfita člade navali, clafleque valida a paucis & impararis profligata, cocum hoc mala; & injufta; cauftePacris 3 quam ordi- narie divina folec perfcqui Nemefis, atcribuic. Orare feproinde ipfius Clemenciam , uc a perfequendo Pontifice defifterec, Pa- cemque orbi daret, tcmpus adhuc efle,ubi cumgloria finisbcl- Io,&; cum Romano Poncifice reconciliatio inivi valet. Dubia fucuri belli alea,quis certum evencum fibi polIiceatur?Quifimi* mus profpere ( uc verendum erac ex receflu priftina;, quam Cz- far habebac) obcingac, ačtum fore de honorata pace,Sc fpe r.e- couciliandi Pontificis. Dicendas ccelitibus gracias, quod inčam diucurno Ecclefia; Schismate digitusDeimonftravericin Alexan- dri perlona fuum vicarium , quia camdiu iiium confervavic, & fulKnjaaus omnium fuorum hoftium conacus eonfudic. ./Ecernam Impe- ratori fore gloriam, fi fuccefforem D. Peeri in Apoftolicumre- in hift, Verul. ducerec foiium j Hoc uno omnes priores culpas obliceracurus. Valuic filii plurimum apud Pacrem oracio, continuoque Friae- ricus ab armorum fludio ad Pacemconverfus.reconciiiationeac concordia rcdincegranda cum Alexandro & Venecis per fuosLe- gacos egic : ncc it a muko poft , publica fide accepca.Fridericus cum Occone filio, ac frequenti Germanorum Icalorumque Pre¬ cenim comicacu Venetias acceflic. Ec Alexandrum Pontificem ad D. Marci fores in throno confidentem, ftipacumque pur^ puracisEcclefia;, & Venetis Pacribus fupplex convenic, quem m a- nu alievanum Poncifex ad ofeulum admifit, aggraculante popuio omni, rcddicisque Deoprecibus pro tancoChriftiana;ReipubIi' cx beneficio. Haec ecenim per 20. annos concinuo febismate turbata, vel proftraca magis,jam non fenoverac,.cujus efiec. Ui- timus fuic Calixcus Anti-Papa, qui odoraca hac pace naoxinor- dinem fe redegic, renunciaco PapatUj, fačlus Beneventanus Epi- fcopus. Ha:c Pax prteter Pontificem Sc Cajfarem alios adbuc Principes comprehendic, & fuic in fequences arciculos digefta Anno 1 r j 6 . vel ut alii volunc 77. Fridericus Imperator Alexandrum Pontificem in .Catholicum ge Pniverfalem Pontificem recipiec, ac debitam ei reverentiarn C A? UT Vlil. 411 adhibebit, perinde acCatholiciipfius antecelToresCatholicisejus antecdToribuspr«ftiterunc,eademque Succefloribus ejus Cacho- lice vivencibus exhibebit. Reddec veram pacem AIexandro Sc omnibus Succefloribus ejus, Sc univerf« Romana Ecclefi«. Qp«cunque poflldet, aut tenec five pr«fečturam, five rem aiiam, quam Romana Ecdefia habuic, Sc ipfe vel per alios abflu- lic, bona fide reftituet, falvo omni Jure Roman« Ecclefi«, &: quasque Poflefliones reftituet, ad eas etiam retinendas auxilio eric. Imperator & Pontifex ad honorcm Sc Jura Ecclefi« atquc Imperii conlervanda Te invicem adjuvabunc. Pontifex ut be- nignus Pater devotum & cariflimumfilium&ImperatoremChri- flianiflimum j Imperator, ut devotus filius Sc Chriftianiflimus Imperator dile&um reverendum Patrem &Beati Petri Vicarium. Qu« a cempore fcbismatis, vel occafione ipfius, aut fine or- dine judiciario Ecclefiafticis ab Imperatore, vel fuis ereptafuut, eis reftituentur. Beatrix Imperatrhc recipiet Alexandrum Pontificem in Ca- tholicum Sc Venerabilem Pontificem,Henricus Rexfilius eorum fimiliter recipiet eum, atque ei Sc Cacholicis Succefloribus ejus debitam reverentiam adhibebit, Sc Sacramento eodem le ob- ftringec, quo fe Imperator obftrinxerit. Eridericus Imperator Henricus Rex filius ejus, pacem ve¬ ram reddent Guilielmo Regi Sicili« ad annos quindecim, ficuc per lequeftres pacis eft confticutum. Imperatori Conftantinopolicano, & adjutoribus Ecclefi« Ro¬ man«, pacem reddent, nec mali quidquam referent per le vel per fuos pro opera Ecclefi« Roman« impensa. De Controverfiis, qu« ante tempora HadrianiPontificis in- ter Ecclefiam Sc Imperium verfabantur, fequeftres exparte Pon- tificis Sc Imperatoris conftituent,quibus mandabitur, eas pro arbitrio tranfigant. Quod fi illinon conlenferint 5 juclicio Ra¬ bit ur Pontificis Sc Imperatoris, vel eorum, quos illi delegave- rint. m chrl ' 412 TRACTATUS DE OLEA PACIS Chriftiano Cancellario Aloguncinus Archiepiicopatus, Phi- lippo Colonienfis concederetur & pleni/Iimo jure firmabicur. Primus Arcbiepifcopus, qui in Teuconico Regno vacaverir Conrado AudoricatePontificis& Auxilio Imperacoris deferetur, qui idoneus videatur. Ei, qui fe Califtum appellar, Abbatia tribuctur. lili, qui di- cuntur ejus Gardinales, loca repetent, quce primum habuerunr, nifi ea fponte & judicio dimiferant, & inordinibus, quos ancs fchisma habueranc, relinquentur. Gero nune diftus Alberftacenfis deponetur, &Ulricusrefii : * tuemrv Alienatiofles a Gerone faČias & benencia dača flmilicer j & ab omnibus intrufis, au&oricate Pontificis & Imperacoris dels- buncur Sc fuis Ecclefiis reftieuentur. De eledione Brandeburgenfis Epileopi, qui in Bremenlem Archiepifeopatum leftus fuerac, cognofcecur: Sc fi rite fačlum fueric, ad eam Ecclefiam traducetur. Ec qucecunque ab Alde- vine, qui nune prse/t Bremenil Ecclefia; alienata Tune, proutri¬ te fa$: um vifum fuerit, eidem Ecclefias reftituentur. Quas Salisburgenfi Icclefiaj cemporefshismatis adempcafunc ei plene reddentur. Omnes Clerici ex Icalia, aut aliis regionibus, quac funt es¬ tra Teutonicum Regnumdifpofitionis Sc judicio AlexandriPon- tificis.& fucceflorum ejus relinquencur. Si vero Imperator ro¬ paric pro Ordinibtis aliquorum usque ad decem vd duodecim exaudiecur. Graffidonius MadtuanusEpifcopatui qU0ndam fuo reftieue- sur,ica,uc ille, qui nune eft EpifcopusMantuanus, ad Epifcopa- tum Tridentinum craducacur, nifi force incer Poncificem Sc Irn- peracorem convenerir, ut alius ei Epifcopacus indulgeacur. Archiepifeopus de Savo in Archipresbyterarum quondans fuum, & aiia beneficia, quae ante fchisma habuic, refticuecur. Omnes ordinati a quondam Catholicis in Teuconico Re- gno rejlicuciKur ordinibus fuis ica percepcij, HA P tIT Vlil 4TJ De Argentinenfi & Bafilieafi dičlis Epifcopis, qui ordinatifue- runt a Vidone Gremenfi , in eodem Regno prtedifti fequeftres, rem Gommittentdecem veloČto hominibus,quos ipfi elegerint, qui jurejurando affirmabunt, fe .illud Confilium Pondfici acque Imperatori d§turas, quod fejufte darepoife, fine anima? fua?, acque ipforum dccrimenco flatuerint > &Eonnfexatque Impera¬ tor eorum Confilio obtemperabic. Poncifex aut Legatus ejas coronabic Imperacorem Frideri- oum & Beacricern Impatricem , ac.Henricum filium eorum in Catholicum Sc Romanum Regem. Pontifex & Cardinales pacem reddenc Friderico Imperator!, & Beatrici Imperatrici, & Henrico Regi, filio eorum, Sc omni¬ bus adjutoribus eorum; Pontifex Sc omnes Cardinales promit- tent, fe obfervaturos hanc pacem in verbo vericatis, & privile- gium condenc figillis fuis appofitis. Pontifex fubico advocacc Concilio,prout fubico advocari po- tuerit cum Cardinalibus Epifcopis, Sc aliis religiofis bomioibus, qui interfuerint,excommunicationem ftatuet in omnes, qui hanc pacem violare voluerinc,deinde in generali Concilio Plerique Nobilium Romanorum, Capitaneorum Čampa¬ mi* hanc firmabunc. Imperator pacem cum Ecclefia Sc pacem cum Rege Sicifia: gd quindecim annos, & inducias cum Lombardis a proximis Ca- lendis Augufli usque ad iex annos, -firmabic jurejurando fuo, Principumqus fuorum, mandabitque Lombardos, qui in parte fua funt, prouc in tabulis induciarum communibus efi delcri- ptum, eas inducias confirmare, fi quis vero ex parte Imperato¬ rja has inducias jurare noluerinc, Imperator prarcipiet omnibus, qui in parte fua funt, pro officio fidelitacis, Sc grada? fua?, ut nuli um pra?ftent auxilium , Sc volencibus ofFendere, nelmpedi- mento fint. Si quis offenderic, culpa vacuus fit. Nec Manda- Cum hoc revocabit Imperator, doneč inducia? ftabunt. Henricus Rex filius ejus pacem cum Ecclefia Sc cum Rege Si čili* ad ouindecim annos & inducjas cum Rombardis ad fex- 1 Fff t cnm- TRAGTATUS DE OLE A PAC1S 4*4 ennium fcripto confirmabic, ac fui Principumque fuorum fqb- fcriptione. Si vero, quod abfic, Poncifex pramoriatur, FridericusIm¬ perator & Henricus Rex filius ejus hanc formam pacis & com- poficionis firmiter obfervabunc Succefloribus ejus^ & univerfis Cardinalibus & toti R. E, & Regi Sicilia: & Lombardis, & cs- teris qui fecum fenciunc, Ec Ii,quod abfic, Imperator pramo- riacur, Poncifex, & Cardinales, & Ecclefia Romana prsdidam pacem firmicer obfervabunc Succeffori ejus, & Beacriciuxori,& Henrico filio ejus, & omnibus ex Teutonico Regno, & carteris adjucoribus eorum , & Succeflores Pontificis fimiliter obferva- bunt. 37. Quarto ab hac pace Annoideftn8i.fatiscefTkAIexan- der certius, dubium pofteris reliquic, an immoderatius ille ini- micicias cum Friderico exercuiflec, an fortius illas viciflec. Sane & Ccefar a Papa, & Papa a Ccefare uterquevariepecicus,plurima paffus. AIexandro fucceflic Lucius; Eucio Urbanus; cui nulla cum Friderico interceflic urbanicas. Jamque, ut primum Papa creatus Bononiam, ob Mechcildis D. Petro in pacrimonium cefla bona, nequeedusqueextradica; cicaveratCafare , &noncom- parentem excommunicare decrevcrat; deprecantibus tamenBo- nonienfibus civibus, ne id inUrbe cencarec, ubi fervi, Arniči, & fidelitacis vinculo tenerentur Friderico. Ideo propofitum in aliud tempus, Iocumque tranfiulit,acFerrariamabiitPapa. Ve- rum prarmortuo ante maledidiionis jaculum Urbano, liber eva- fit Fridericus j & fub Urbani fucceflbre Gregorio VIII. militatu- rus pocius pro Ecclefia , loco maledidtionis Benedidtionem , 8 z fubinde vitam obeunte GregOrio VIII. plane Crucem ad Afiati- cam expedicionem a elemente Pontifice, qui fe plene reconci- liaverac, gloriose acccpir. Adeo manfuccudine magis Apofto- lica, quam rigore triumpbanc Pontifices in Principum animos generofos. 38. Expeditionem aggreflus Anno 118?. gloriofiusillumgef- fit, quam Anteceflor Conradus. Majore fiquidem cautelaucin prima cap ut: vui. 4 »? prima expcditione$ Germanorum nimia five credulitas, five in- tegritas fecic, Gracorum infidiasdeclinavit,nulla Grscis habita fide. Bis in Hellclponto pugnavit & vicic. Philomelium expu- gnavit,ibidemque, cum a Saracenis tranfitus negaretur, acrirer conflixit,csfis fupra fex Miilia hoftibus,caftrisque & omnia ap- paratu bellico a vičloribus direpto. Altera ab hac major, ac prope incredibilis vičloria acceflitgloria; Friderici. Huic quippe Melichius Saladinus Soldani gener trecentaobjecerat miilia miii- tum. Cadices ob/tupuere defuper , miflo in auxilium Chriftia. nisD. Gregorio cum Eegione candida, qus exercitui Chriftiano ex aere afiiftere palam videbatur. In vota proinde vocatis Supe- ris pugnam fufcepic decretoriam Fridericus; & Germanorum prscipue virtute, Csfarisque filio, qui una cum Patre Crucem fufceperac in fronte pugnante, a tergo ipfoCsfare, totusBarba« rorum exercitus internecione confečtus, vix cladisinauditsnun- tium habuit, qui tantum viftoriae decus Barbaris referret. Tum ad Iconium per difficillimas vias ac inhofpita loca ipoliis onuftum exercitum traduxic j ibi tertio cum Saracenis congreflus, vicic: par tim csfo, captivoque hofte, ac Iconioinviftorismercedem accepto. Felix cui mijitat sther. 39. Demum Seleucis, pondus&sftumnimiumferensdiei & laboris, gravis jam State, feptuagefimum ferme agens, cum fiuminis€ydni vadum probaret, feque inipfoplussquodetine- ret & ab situ reficeret, plane obriguit, atque fic mortem op- petiit lučtuofam Chriftianis, exoptatamBarbaris, Religioni, pro qua certabac, prsmaturam, Europs inexpečiatam, Germanis, fuisqueRegnis &Provinciis,utPetrus Blefcnfis memorat, incon- folabiliter deflendam: Beatam attamen fibi, quia moriensbene- dixic Deo, aquoperaquam regeneratus, & per aquam de Mun¬ do vocatus. Sic quem alia fata nequiere , rapuit unda. Abluic in hac nsvos, quos fragilitate humana contraxit. In adlus refri- gerio defhtutus eftcalore naturah* Alortis fortem habuit, quam AlexanderMasnus, cui ille animo non inferior fuit,neque Mi- & Fff 3 nora 416 TRACTATUS DE O LEA PAC1S nora geftit in vica,niil alcerius Alexandri, Papa? nimirum temi, vafa infe Temper parata morcis &c dirorum, percimuiflec. 40. Succeflores habuic Henricum IV. Philippuml Octonem IV. Fridericumli. Conradum IV. quemadmodum Imperii, ica cenftirarum Apoftolicarum hsredes ob concinua videlicec incer Sacerdotium & Imperium difildia. Quonam hatc faro? varii-ia hcc,ut affečtus.ica TenTus funt hiftoricorum. Interceffitramen utrimque& nimius Pontificumzekiscumexigua, autpropenul- laEcclefia; uti!icace:& contumaxlmperacorum Animus cumca. lamitace extrema Regnorum 8c Provinciarum , prsTercim Icaliae & Germania?. Incer prarfatos Csfares, ac Poricifices nulla un- quam memorabilis Pacificatio concračta fuit, nifiquorum inul- timo vica? termino , cereus Iuftralis, commovic fynderefim ad condignam poenitentiam ante oftium aetecnkatis. Udnam iiJa lantum feria , fi Tera fuit, 41. Fridericus attamen fecundus egregiam Bullam deliber- tate EcclefiaftidHanxk.Tub Innocentio, eamque rurfus poft fex- ennium confirmavk, omniumpra?decefTorum »tfeverentia?inEc« clefiam, e-xempla. Ejus tenor fequtcur: Regnum noftrum cunc ftabiIiriconfidimus,cumaltiftImum> de cujus manu ea, qua? poftidemus, bona recepimus, honora- mus. Tanto enim domino, qui bqna tribuic nobis, ad offeren- das hoftias operiš & devotionis adftringimur s quanto ipfum mi- fericordem in nobis & mirabiiem experimur. CognoTcences igitur gratiam, qua? dača eft nobis ab ipfo: habences quoque pr*e oculis immenfa&dnnumera beneficia veftra, Domine & reveren- diffime Pater, Prote&or & benefador nofter Domine, fanocen- ti, Dei grada furnme Pontifex venerande,per cujusbeneficium« operam , & tutelam aiici Turnus, procečti paricer & promoti, poftquam in follicitudinem noftram mater noftra, felicis merao- riae, Conftantia Irnperacrix & Sicilia? Regina ex ipTo quali ucero nos jačravic vobis, beackfime Pater & omnibus Succefloribus ve- ftrisCatholicis,TančtequeRomana?EccIefi$ Tpeciali matrinoftra?, pmnem obedientiam, honorificendann, atque revprencianaiem- per CA Pit T vili. pef humili corde ac devoto fpiricu impendimus, quam pnede-> cdTores noftri Reges Sc Imperatores Catholici veftris ancecefl'o ribus impendiffe nofcuncur ,-nihil exinde volenres diminui, Ted magis augeri, ut major devotio enicefcat. Illum igitur volchres abolere abufum, queni quidam prx- deceflorum noftrorum exercuiffe dignofcuntur, decrecum in dečtionibus Prtelatorum : concedinaus & fancimus,ut elečlio- lits Pradatorum Iibere Sc canonice fianr, quacenus ille praficia- tur Ecdefiaz viduatte, quem totum Čapiculum vel major & la- nior pars ipfius duxeric eligenduni, dummodo nihil defic ei de Canoniris inftitutis. Appelladones autem in negociis Sc caufis EcclefMicis adSe* dem Apoftolicam Iibere dane j earumperfecutionem five pro¬ cedura nullus impedire praefumac. Illum quoque dimittimus 8c refucamus abufum 3 quem in occupandis bonis decedentium Pradatorum, aut eciam Ecde- fiarum vacantium noftri confueverunc ancecedores commic- cere pro motu proprite voluncatis. Omnia nos fpiricualia vobis & aliis EcclefiarumPradatis relinquimus, Iibere dilponen- da j ut qua; funt Cadaris Ca;fari, Sc qua- DEL DEO, reda diftrl- butione reddancur* -Super eradicando au:em hajretiete pravicasis errores auxi* lium dabimus & operam efficacem. Poffeffiones edam, quas EccleGa Romana recupefravif, ab nncecelforibus noftrfc, feu quibuslibec aliis derenras, liberas& nuietas fibi dimirtimus? & ipfam ad eas obcinendas bona fidc promittimus adjuvare. Quas vero nondum recuperavir,ad rč- coperandum efimus pro viribus adjutores : Sc quaxunque ad manus noftras devenienc, fine difficultate ac mora eas rediruc- re fatagemus.' Ad nas percinec toča terra, qua; efta Radicofa- no usqute Ceperanum, Marchia Anconitana , Ducatus Spdetai- nus, terra’(Somitilfe Mathildis,Comitacus Bertinoris, Ikarcha- cus MsflaTrtbsriaj eum adjaeenubus zet- 4i$ TRACTATUS DE O LEA PACIS ris, & omnibus aliis adRomanam Ecclefiam percinencibusncura omni jurisdičtione, diftričtu, Sc honore fuo. Veruntamen,cumad recipiendum coronam Imperii, vel pro necefiitacibus Ecclefi.e ab Apoftolica Sede vocati venerimus,de mandaco fummi Poncificis recipiemus procuraciones fodrum ab ipfis. Omnia igicur fupraditta,&qua2cunque alta percinencadRo¬ manam Ecclefiam, de voluntace Sc confciencia, confiiio Sc con- fenfu Principum Imperii libere illi dimitcimus, renuntiamus, & refi:ituimus,nec non ad omnem fcrupulum removendum ,pro- uc melius valeč Sc efficaeius incelligi, concedimus , conferimus, donamus, uc fublaca omnis concencionis Sc deflenfionis mate- ria, firma pax Sc plena concordia inperpecuum incer Ecclefiam & Imperium perfeverenc. Adjucores eciam erimus ad recihendum, & ad defendendum EcclefiajRomana RegnumSicilije, cum omnibus ad ipfum fpe- čtantibus, cam cicra Pharum, quam ulcra, nec non Corficam& Sardiniam,ac cscera jura,qua; adeam percinerenofcuncur,tan- quam devocus filius Sc Cacholicus Princeps. Ut autem hsc omnia memorato Sančliflimo Patri noftro, Domino Innocencio, Sacrofančte Romana Ecclefia? fummo Pon- tifici : ejusque fuccefioribus per nos Sc noftras fucceflores Ro- manorum Reges Sc Imperacores obfervancur , firma Sc incon- vulfa fcmper permaneanc ; prcefens privilegium confcripcum Majeftatis noftra aurea bulla jufiimus communiri. Ačta funt ha;c Anno Domini nofiri JESU CHRISTI mille- fimo ducencefimo decimo cercio indi&ione prima, regnante Do¬ mino Friderico fecundo Romanorum Rege gloriofo &RegeSi- cilias anno Regni ejus Romani Primo, Regni vero ejusSicilia; de¬ cimo fexto. 42. Friderico exaučlorato in Lugdunenfi Concilio Wi Ibel- mus Hollandus in Antagoniftam Imperii, a Poncifice Imperii Elečl oribus fuggeftus, Imperium quidem obcinuic, fed usque dum Fridericus viverec, fine obfequio* 43. Bel- CA P UT n II 4*9 43. Belli Fortuna , antequam regnaret fe!ix, fufcepto Im- perio infelix,nil memorabiIe,pra?ter illud privatum bellum.Eere Imperii Sc Eccleiia; adverfus fuos Frifones fufceptum geflit. Ve- rum a Fridis, qui Iacebanc in infidiis,cum Csefar in glacie cade- rec, csfus .fuccumbere debuic iis, quorum Vidor ance fuic, mu- taio in tumulum triumpho, Anno videlicet 1248. 44. Pofthunc tres exciterunt Candidaci Imperialis folii. Con. radinus SueviceDux & Regnorum Sicilice &NeapoIis Harres Je- gitimus. Richardus ex Principibus Angli® Cornubia; Comes. Alphonfus Sapiens Caftelke & Legionis Rex. Conradino ob- ftitit Pontifex Alexander, qui Archi-Epifcopo Moguncino fub poena excommunicationis, quam ex tuno in eum proferebat, diftride precepit, ne uliacenus Conradinum nominare, eligere vel in ejus eledionem confentire auderec, Eodemque excom- municationis laqueo caetcros ,quoque Eledores, fi fecus agerent, adftrinxit : uccondat ex ejus Epiftola, qua exclufum volebac Conradinum,-nulla alterius delidi culpareum,quamquod no- biliflimus ide furculus, ex Imperatorio Suevorum Principum fanguine oriundus eflet.Hsecilli erat macula originalis.progna- tum fuifle i€x flirpe Poncidcibus invisa. 4^. Richardus auro Angelico corruptis Moguncini, Colo- nienfis, Sc Ludovici Severi fufffagiis.coronatus dl Anno 1237. at contra hunc elegerunt caeteri Eledores Principes, cum Trevi- renfi Antidite Alphonfum Cadella: Sc Legionis Regem, qui gc- nus maternura aGermanis derivabac. Verum non muko pod Richardo in bello contra Gallos fagitta laethalicer ido, ac Alphon- fo, ut a capelTendo Imperio defideret, a Papa dve perfuafo.fi- ve excommunicatione territo , vacabac exinde 20. Sc fupra An- nos Imperium Romano-Germanicum divifum in fe, Anarchi- cum mavis, quam Politicum, latrociniis padim intutum,Tyran- nide potentiorum Principum oppreflfum ; usque dum Rudol- phus Habfpurgicus competendbus duobussmulis Bernardo Ca- rinthiano Duce Sc Alberto Seniore Comice abEledoribus Impe¬ rii etiam abfens in Imperatorem, Sc quidem, pmerBokemum, 420 TRACTATUS DE OLEA PAČIŠ unanimi Principum ac Ordinum Imperii confenfu elcčlus, illud kerum ingenci cura & applicadone priftino decori reftituerek 46. Primum adortus latrones, quos parrim Imperii folo expulic, innumeros vero furca mul&avk : rum eos, qui incer Regni cempore pacem puhlicam turbabanc, ac debiliores tyran- niče opprimebanc, quales eranc Eberhardus rixofus, Marchio- nes Badenfes, Henricus Bavarus, Fryburgenfes & Neoburgenfes Comices, prscipue Occocarus Rex Bohemus, armis devicic,fi- bique fupplices,uc pacem precarentur,adegic. 47. Sub hoc Imperacore primum cceperunc refpirare Pon* tifices, im mo crefcere. Ule enim Prasdeceflorum fuorum vefti* giis territus, maluir res Icalicas per Vicarios componere,quam ipfe adire , refticuenda? magis Germania?,.quam fubigend« Italiae in- tentus. Immo dicebac : Mulcos Alemanorum Reges Italiacon- fumpfic : nonibo Romam. Rex fum ; Imperator fum : nec minus pro ucilkate Reipublicce adarum me confido, quamU fuiflem Roma? coronatus. 40. Exarchacum proinde Ravennce renunciavk Ecclefias,& qUce olim Pontifices ab Imperatoribus fibi donaca in Icalice par* tibus ja&abam, diffimulavic Rudolphus, racam que habuic do- nadonem eorum, q,uae armis revindicare neque rednere valebar. Et cum ejusmodi citra Ordinum Imperii confenfum haud fieri queant, impecravic ab Elettoribus diploma, quo ratifica- cur donado Poncifici Romano a Rudolpho Imperacore renova- ca,hujus ferme tenoris-; Ludovicus DEI grada Comes Palarinus Rbcni, Dux Bava- riae ; Joannes & Adalbertus Duces Saxonice ; Occo Marchio Brandenburgends, univerfis pradentem paginam infpe&uris &- lucern in aučiore faluds. Ilc igicur omnis materia diflenfionis & fcandali, feu edam rancoris occafio incer ipfam Ecclefiam & Imperium auferancur, duogladii in domo Domini conftitui ,debkofcedere copulaci feipfos exerceanc, uc utilem reformationem regiminis univer/k & nos in a&u voluncads, operiš inveniamur filii dcvodocis €APUT Vlil 4 n & paeis, qui tam Ecdefiam, quam Imperium GGf/cvcrc CCCS- mur : quidquid perDominum noflrumRudoIphum. DEI gra¬ da Roraanorum Regem, Temper Auguftum, Tan&iffimo Patri & Domino noftro Nicolao Papae III, ejusdemque fuccefloribus, & jpfi Romante -Ecciefis: recognitum , confirmacum., rarificatum, innovacum, denuo donatum, declaratum/Ive concdTum, ju- ratum & ačlum, Teu fatlum eft per privilegia, vel quarcunque alia privilegia quorumcunque cenorum Tuper recognicionibus* rarificatkmibus, approbationibus, innovacionibus, confirmacio- nibus,donationibus, conceffionibus & fadis Teu geftis tam alio- rum Imperacorum & Regum Romanorum, prasdeceiTorum Re- gis ejusdem, quam ipfiusRegis Tuper felicitace obediencia, ho- norificentia per Romanos Imperacores & Reges Romanis Pon- tificibus, & ipfi Ecclefisimpendendisjac poflefllonibus,hono- ribus .& juribus ejusdem Ecclefoe &nominatim Tuper točam ter- rats, qute e/l aRadicofano usqueCeperarum,MarchiaAnconi- tana, Ducatu Spolecano, terra comiciffae Mathildis, civitatcRa- venneeSc Aamilia,Bobio,CeTena,ForopopuIi, Forolivii, Faven- tia,Imola,Bononia.Ferraria, Comachio, Adrianis, atqueGabeI- lo, Arimino , Urbino, Monceferetro,TerritarioBalnenfi,Co- •mitatu Bredonorii, Exarehatu Ravenna^PentspoIiiMaHaTra- ,bada cum adjicientibus terris Tuis,&omnibus aliis adpra^didara •Ecckfiam pertinentibus,cum omnibus finibus ) territoriis,atque InTulis in terra marique, Provinciis, Civitacibus, territoriis ad prtedida quoquo modo Tpedandbus * nec non Tuper Civicatc Romana, & Regno Sicilix, cum omnibus ad eam Tpedancibus tam cicra Pharum,quam ultra Corfica quoque atque S rd;nia& oteteris terris ; ac juribus ad ipTam Ecdefiam pertincncibus nos no- ftri nomine principacus in omnibus, & per omnia approbamus .& ratificamus, ac iisdem omnibus & Tingulis, & quibuscunque aliis Tuper iisdem per eundem Regem quon?,odo fadis Sc impo- fterum racientibus voluncatem noftram, aflenfum, atque con- PenTum, unanimiter atque concordicer exbibemus, Sc promitu- milS) quod contrapromifla, vel aliqyod promiflorum nulLo Ggg 2 u0 " 422 TRACTATUS DE OLE A PAC1S r.^pcrc VC^iCmU; , Ted ca omnia & hngula pro pof- fe noftro procurabimus inviolabilicer obfervari. Ec uc hsc no- ftra voluncas, approbacio, racificatio, aflenfus, confenftis, acque promiftio a nobis eisdem Romanis Poncificibus & Ecclefice in perpetuum cbfervencur, hoc prafens fcripcum inde fieri feci- mus, noftrorumque figillorum munimine roboratum. Adura & dacum anno Domini millefimo ducencefimo, fepruagefimo ncno, decinao quarcoKalend. Aprilis, indičlione fepcima regnanrc, prcedičto Domino noftro Rudolpho Romano- rum Rege gloriofo, Regni cjus anno fexco. 49. Anno 1291. iucceftic Rudolpho Habipurgico, Adol- phus Naftovius in Occidencis rmperio. Hune acie vicic, & con- fccic Albercus I. AuftriacusRudolphiHabfpurgici filius. Solium in Vi&orice mercedem occupavic Anno i2?8- Elečius legicime, & coronacus a Principibus Eleftoribus. Pacris exemplo nihil hoftile in Italiam movir,neq!ueRomsCoronam qua;fivic, quam nemine refragante pleno jure domi habuic. Sed mifljs eoLega- cis,loco benediitionisApoftoIiciEjAnathema maledi&ionis ob- tinuic proteftance nimirum Bonifacio VIII. Poncifice concra Al- bereum veluti Parricidam j Sc per fanguinem Adolphi evečtum ad purpuram, adeo indignum, & incapacem falcium Impera- lium. Ideo Eie&ores, quiCa;faris pocenciam fufpečlam habebanc, comicia cogunc,aguntqueconcraAlbercum Apoflolicis diris ob- noxium. E concra Ccefar comiciorum loco aggredicur cerras Eledorum,popuIacur ) occupac,ribique,Ionge inferiores viribus, vincic,fubjicic,&in priftinum obfequium redigic:non amplius reclamante Poncifice ^ qui indignacionem inAlbercum, necef- ficate Gallica; perfecucionis compulfus, exuerac, & ulcro Impe- racorem declaraverac, fpe frecus, quod ifte concra RegemFran¬ cije Bhilippum pulehrum excommunicacum fibi auxilia lacurus eflec, oblaco plane in mercedem Gal!i£Regno.Pofteaquam enim Bonifacius VHP Philippum pulehrum Regem Francih (uc feri- bicCiaconius in vicisPoncificum,)irricarus ab hocdiverfis injuriis &.concumacia delitti, in puhlico confiftorio maxima hominum cap ar vin frequentia cxcommunicatum Regno privaflet, fcifcitatus eft, an cum Francorum Rege Ciefar Albertus ccnfoederacionem habe- retaliquam:cum nullam efTeLegatus afTeruiffet,Papa abfolutio- nem illi imperiit, & ei Francorum Regnum donavtt. Ade6 in utramque partem dirorum juftida fe fiečlebat,ut excommuni- catus in excommunicatum agere juberetur. Verum Albertus, nec Pontificia ilia aucoritas exaudlorandiRegnisRegesin exem- plum abiret,negavitBonifacio arma inGalliam fibi amicam,no- iens aliena ruina, fuum vel firmare, vel augere folium. Cau- fa aurem converlionis inter PhilippumRegem &Bonifacium Pa- pam bellum fecic Flandricum , & ex hoc diflldtam incer Pon- tificem & Regem. Arbiter enim erac Bonifacius inter Flan- drum & Anglum ex una,& Philippum ex alteraparte ; fed ex Arbitro in judicem ordinarium deflečlens, mifit in Galliam Lega- tosj qui Regi imperarent protračtionemlnduciarum, qua? inte. rea expiraveranc ; doneč de jure utriusque partis cognofcerec. 50. At PhilippusRegia primum manfuetudine refponditLe- gaco,fe promptum Apoftolica; Sedi obtemperare in iis,qua; ad animam pertinent; at ouantum adRegni fui adminiftradonem, neminem efle mortalium, quem fuperiorem agnofceret.Unum elfe DEUM,cui fubječlus forer, ab co uno Regnum fibi com- miflum 5 illi uni Regni beneauc fecusgefii rationem conftare. Ideo Pontificis juffa detredans, bellum in Flandros acrius reno- Vat,vincic ; immo fpe venite ad genua provolutos filios cum patre,Flandria?Čemite,carceri mancipac,occupatis ferme omni¬ bus Nobilifilma: Flandrite ditionibus. Sic Rex Papam Arbitrum pacis voluic : fic judicem renuir: fic rfegavitBonifario tempo- rale Dominum, quod ufurparc ille in Regnum, Regemque fuo judicio mancjpare.tencabac : fic denique Regum Majcftaccm, dominiumque fa;culi fačlo ipfo, libertati alTemic. 51. Quantum hoc faftidii tdleric Bonifacio, eventus proxirue docebit- Regni fiquidem per Nunrium fuum Apamienfem Epi- fcopum Bernardum imperat bellum faerum, vetat decimas.ab- dicandumoue fecus Regem, comminatur. Exhorruit ad infuc- 1 Ggg 3; I 42 * TRACTATUS DE OLEA PAC 1 S ca Hex, & Nundum Pap«, veluc capcivum in vinculis detinuit. Defuper aucem Bonifacius novis & aiperioribus liceris Regem 8? Magnates in acerbifiimam iracundiam impulidnullo prtecermiF fo exterminandi Regem modo. Nam pr«ter Flandros & An- glps, ipfum Ctefarem Albercum in Philippum incendic. Dem- de točam planeGalliam interdixic facris,Regem Regno exaudo- ravic, & illud primo occupanci confignavic. ResGallis inaudica, neque toleranda videbatur. Abufum hunc exclamabanc facraj poteftatis : ad concilium futurum provocabant, & vindičlam Bufietes qomminabantur inPapam ambitione & avaricia plenum, ac p ec iib.g. fraudem in fblium evečtum. Agebac tune Bonifacius Anagnis in patrio folo, ibi a Guilielmo Nograto Regis tribuno , quem Scarra Columnenfis &Gibellini occulce adjuvabant circumven- tus, capitur,dilapfis Cardinalibus, direpto palatio.in quod con- Idem ibi- gefta muka gaza & Iuculenta pecunia. Romam poftea du&us dem« non mulcis poft diebus ob animi akt um ac dolorem febri conta- buic. Hujus SuccefTor Benedičtus XI. & Regnum & Regem ab- folvit ab Anachemate, ac omnia in integrum reftieuit, Apoftoli- cam manfuecudinem longe plus appretians, quam dirorum a\fc* toricatem. * 2 . Anno ijoS.demortuo Alberto Henricus VLLucelbur- gicus inlmperatorem elečhis,adivic Italiam pro corona Imperii, _quam in Bafilica D. Peeri ob fačtionesRomanorum neq.uik,ac~ cepit inLaterano, non a Papa, fed hujus nomine a Cardinalibus. Gum vero hi fidelicatis juramentum, ut prcefiaret C«farPond- fici, exigerenc ; animo vere Regio refpondit : Novaoxemp!i palafcTds res eft, nec ufurpata anteceflbrum meorum temporib.us, Prin- Lb.^i.cap. c ip em Principom, ac orbis terrarum Dominum fervo Pap« fer- vor.um fidelicatis juramento obftringi, Renuit icaque hoc,hU a ' }usque Ioco juravi.n defenfionem Roman« Ecclell«. j3. Annor^i*. divifuuiin duosC«.fares,Fridericunj Auftria- Cum, & Ludovicum Bavarum occidentale Imperium , coaluic tunc,cum infcIixFridericus ab «mulo pralio vičtus, caperetur j incerea admimitrance Vidfore JLudovjco', una, fola, & plena po* tefta* CAFUT Vlil 4 * 5 ' seftate Imperium. An ad fui ? ad Pontificum ruinam \ diflk čile quidem judieium eft,hoc attamenOrbi manifekum, inter- di&um facris mortuum, pcenitentem, nec tamen compotem ve¬ ni a- : Ex'au uc refipirceretj Imperiique habenas>donec dealio conftaret Imperatore, fibi ex- traderet, fpatium trium menfium conceffic. f5". Super his anguftiatusCsfarLegatos Avenionem adPon- tificem ablegat, racionem certiorem de omnibus reddituros. At Rornae prater ,exclamatiooes aliud nihil audiere,iieque reduces domum quidpiam retulere; quara novum, acriusque monito- rium cum dilacione duorum menfium,& proceiTum inGerma- niam miflfum, quo exigebat Papa Joannes caffationem elečtionis Ludovici 5 & Inter-Regni tempore Imperii jurisdičlionem ac Regimen liberum. Elapfo tandem (patio duorum menfium in Cbamo & fr rere auc a(Tequi nequibat. Hoc quippe certum, quod traku temporis filius Joannis Bohemi Carolus cum Papa inLudovicum sonfpiraveric, pakis cum eo initis, ac emptis Elekorum fufhagiis. e * Hhh 61.V c- 4*3 TRACTATUS DE O LEA PACIS _ 6 1. Verum adLudovicum redeo. Is primaPoncificis repne¬ ga, quam ifte Mediacori Bohemo dederac, non cerricus ; nova rurfus centac Pegatione espugnare indignationem Pap®. Mi- ferat igicur Canceliarium fuumiidalricum,& Canonicum Eych- ftacenfem Arnoldum cum plena pocentia ■, nullam, nimifum ,de- fugiendi Pacis occafionem, qu® falvoImperioSč honoreadmicd poflec. H®c cum fine frudu rurfus abirec, exigente nimirum Pondfice, uc Imperium prius abdicarec, quod plane jam medi- cabatur Ludovicus, dummodo iiiud Henrico Nepod refignars valercc. &z. Igicur jam temam Legarionem repeciic per Comitem Oecingenfem , qui Octonem & Archiduces Auftri® fequeftres Pacis Poncifici offerrec, Hi cum omnia, qu® vellec, Ccefarisno- mine pollicerentur Joanni; SuppiicanciLudovico nullum tanaen invenere Clemenii® loeurm 63. Incerea animo coquebacPapadefubftituendo novo Im- peracore Germani®: Sed veipere pr®vio,quam dies illucefcerec deftinatus Cardinalium confiftorio cradanai ex Arcanohoccum Papa negotium, male fenciens, maturius folico ledum ingreffus, ex quo non egreffus , usque dum vica cum vencris profluvio, dfluxilfec. Anno videlicecfalutisij^. Irana dufl£axac tuncfeda- vic, cum amplius Ludovico nocere nonvaluic. Dotibus anirai plurimis, aiiis Poncificibus fuperior, Ambicionis camen ob affeda- cum Imperium rerumque f®cularium arbicrium j & avariti® ob relidura viginti quinque millionum aurum rude, inftmulabatur. Acrior, quam parfuic, Aucoricacis Ecclefiaftic® Zeloces, ac diro- rum fulminator continuus. Adeo, uc eciam fub hoc Poncifice Galli® Principes & Judices queri coram Rege Rio auderenc: Ecclefiafticos in alienam Jurisdidionem invadere , nuilam efle licem , quam non occuparenc , immifeere fe omnium cau- fis, fonces eciam , immo infonces in forum fuum vocare , & fpecie faeri fulminis, quod vibrarent,perturbareRnguk>rumres» acque familias: & celum,quod commiffum in facrarum rerum eucdara forec> in profanas impendi, ufu juftid® fusq,ue deque €jput vin 429 conccffb. ^ptima, me Caftor, rcrum Harmonia foret; Si nec C«far Sacerdopi, necPonrifex Imperij jura invaderet. 64. Ad rem regredior. Videbacurludovicusdefun^ojoan- ne nonnihil refpirafle in fpern meliorem veoia; toties fufpirats, femper procraftinats. Novus 'figuidjem Ponti/cx penedittusAII. . Ludovicum, jam & alias ad omnia prompttim humi!emquenonti«mi,^*" folum ad novam poenitentiam invitabat, fed ejus plane caufam, quam Csfaris Legati luculenta h.umilitateexponebant, inConlb florio coram Cardinaiibus, &in prsfentia Legatorum'Francis & Sicilis veiuti Advofatus, ex IndjcefačtuSjitrenueagcbajt.eaani- |b , mi conftantla , ut adverfa fentientibus palam objiceret : Quidr A oenr. Sc guid LudoTdius 'fiat, quafi prouocatm fecit. Ipfe cum baculo (ifcorius. ■umijjet ad p?d& Pr quam fi eum in tuni tenerent : Nihil attamen profecit bonus paftor & Advocatus errabunds Ovis, ubique pra> vaiente ratione Status, quam advetfs pards fautores Cardinales continuo fuggerebant Pontifici: Inconfultum videlicet ejfe fedi, fi propter irnpokntem tJ inopem , tot Principu ojfenfaret. Sic Cardinales-Papatn pro tuncab abfo!ucioneLudoviciretraxerunc. Sic dato alio termino deliberationis Legati Ccefaris infe&o nego • tio funt reverfi. 6j. Ad extremum extrema arripnitLudovicus, iequein pro- UxL quam Pzovius refert, Epiftola Pontifici ad pedcscalcandurn. n Hlali 2 abjeac, 4?o T RACTATUS DE OLEA PAC1S abjecic, totumque negatum contrito animo difpolkioni Apo- ftolich refignavic, omnia fubiturus , quh a Sačra fede impera- rentur. Neque erubuirquhvisfive occulca,fivepatuIa,quhcon- tra Pontifices, aliosque perperam, vel machinacus fuerac, vel fa- čto ipfo perpecraverac, ukro confkeri, revocanda revocare,re- fticuenda reddere, eaque agere, quh maximi p*enicences vix fe- cere. Adeo non eraCj,quod in Ludovico amplius defiderari pof- fec, Hrac proinde omnia Ludovicus quinta ,Martii Anno 1336. . digefllrinEpiftolam,eamque commificvirisgraviflimis&fapien- tiffimis Benedičlo Paph excradendam cum plena poteflate con- dudendi-j omniaque, quh fummus facerdos fuberec humillime fubeundi 5 ampledtendi, promitcendi. Ad hhc aliud tamen re- fponfi nonreralere^uam quodPapanullumfe e tabyrinchoexi- tum videre dixerir 0 . 66 . Nova rurfus Anno 1338. Legatio,Epifcoporum&Cleri ex toto Imperio nomine, ad Papam inftruda, qua urgebant Sc obfecrabant abfolucionem Ludovici quietemque defolath Ger¬ manih. Nihil tamenobtentlim, obferrance ratione Scacus oranem poenicentihjanuam. Quod ipfe Poncifex teftacus efhcum nun- tios recipifiet benigne, & in aurem unius ex illis lacrymabundus eonquereretur, quod ad Ludovicum efiec inclinacus: led Rex Francih fibi lcripferir cercis Iireris, fi Bavarum fine ejusvolunca- te abfolverec, pejora fibi fierenc, quamPaphBonifacioafuisPrh- decdlbribus effent: fatfta: 67. Obflupuic tune Europa qmnis,prhterGalIum Siculum, Sc Bobremum tocies jacuifle ad pedes Pontificis Chfarem, Sc nihil meruifle, quam Commiferationis innanes voces. Tantam hu- militatem pcenicentis, torpreees Maximorum Principum Sc Epi- fcoporum non exfuperare poruifle paucorum adverfus Ludovi- eum fuggeftiones ,ipfumque Pontificem , qui Pater deberet efle univerforum , tantopere mancipari paffionibuS Gallorum Tem¬ per affe&antium res Imperii , ac procurantium diffidia Ger¬ manih. 6 %. De- CAP [IT Vlil __43 s 6$. Defperata cum omnia vidiflec Ca:far, ne fe fuis fubdicis fulpedum vel hrrrefeos vel impoenitentiatredderec; neve laterec qnempiam, cujus fidei aut Religionis eflecCsfar.publice coram točo populo Francofurci diftinde oravic Pater nofter , A ve Ma¬ ria, & Čredo, ea animi Compundionejucaufcukantiurr^pri- merec lacrymas: tum profeflus eft, fe unice Chriftifidem, quam Sanda Mater Ecclefia fub vikbili capice, Chrifti nimirum vica- rio in terris, Pontifice»coIic, colendamque jubec. Ultro etiam confeffus eft, fe diris Apoftolicis obnoxium efle , nec fe haberc, quod opponerec pmer unam innocendam , quam fub patenti rnanu DEI cuftodiendam deponir. Lugilfcre non folum erat audire htec, fed etiam omnium animos commovebat indignitas rei:pr$ ordinum Imperii,qui fe indegraviter ofFenfos dicebant:' Neve hac tanta Pontificum in res Imperii tentamina in Confe- quenriam pofteris cederent, refcripto puhlico fanxerunc, quod Bzovius ex Alberico Rolate lib.tertio refert, Sc apud Paiadum libro quarto, ubi hanc Ludovici tragoediam longe lateque, in- nixus Bzovii & Alberti Argentinenfis Autoritate luculenter de-' fcribit, invenitur. Ejus tenor eft:- 6 p. Licet juriš utriusque teftimonia manifefte declarent, im- perialem dignitatem & poteftacem immediate in filio DEI ab anciquo proeeflifle, Sc DEIIM per lmperatorem, &Reges Mun¬ di jura humano generi aperte cribuifle:&quodImperatorexlola eledione eorum, ad quos pertinet, verus efficitur Imperator, nec alicujus akeriuš eget Confirmadone leu approbatiotie: quoniam in terris quoad ceroporalia non iiabet fuperiorern, fed eidemgen- tes fubfunt & nadeneš: Sc ipfe Dominus Nofter JESUS CHRI- STOS mandavic,qu^ funt CšfarisC&fari,&:qu» funt DEI DEO reddenda. Quia tamennonntilli avaritice &ambitionis cscitate dudi Sc nullius fcripturte intelligentiam habentes fed diverten- tcs a tramite redi fenfus in quasdam iriiqua Sc prava coinmen-* ta Sc in aftertiodes deteftabiles prorumpunt concra poteftacem & audoricatem Imperialem , & jura Imperatorum, Eledorum & aliorum Principum Sc Imperii fidehum commitcentes, falla- r Hbh 3 citer Mi TRACTATUS DE O L E A PA C1S ^ •citer aflerentes: ,Quod Irnperialis dignitas & poteflas efraPapa, & quod eledus in Imperatorem n on efl verus Imperator, nec Rex,nifi prius per Papam five fedem Apoft.olicam coijfirmecur, approbetur & coronetur : & per hujusmodi pravas aflerdones, & pedifera dogmata lipftis antiquus movec lites, jurgia fufcitat, contentiones parit 5 &: fediciones procurat. Ideoadtantura ma- lum evicandum de Confilio &: Confenfu Eledorum , & alioruna Principum Imperii dedaramus, quod irnperialis dignitas necPapxHvefedisApp- itolicte, aut ajicujus akerius approbatione , confirmadone, a.u- doritate indiget vel conipnfu. Et ea propter htecinperpetuum Valitura lege 'decernimus, ut eledu? in Imperatorem concordi,- ter, vel a majori parte Eledorum ex fola eledione cenfeatur & habeatur ab omnibus pro vero & legitimo Imperarore, &eidem ab omnibus rubjedis Imperio debcnt obediri, & adminiftracionern & Jurisdidipnem Imperialem .& Irnperialis poteftatis plenitudi- nem habeat,& habere acob.tinere ab omnibus cenfeatur>&: firmicer afferatur.Quicunque autem con trakec declaraca, decreta,vel defi¬ nira, aut aliquid eoruniaOererefeudicere, aut aflerendbus feu di- centibus .confentire, vel ep.rum mandatis velliteris, vel pra;ceptis obedire prasfumpferint, eos omnibus feudis,qu$ab Imperio de- finenc, & ompibus gradiš „ jurisdidionibps, privilegiis Šc immu- nitatibus a nobis, vel prtedecefloribus noftris eis conce/Tis ex nune privarnus, & iplo jure & fado decernimus efle privatos. Infu- per eos crimen lxtx Majeftacis committentibus fubjacere. Da¬ tum in oppido noflro de Frankenfurt, die $. menfis Augufti, An- no Domini 1338, yo. Por- CAFUT Vlil 70. Porro Annoi342. moritur Benediftus Papa, qui Bend- diftionem tam Ludovico impertiri, quam pacetn in Ecclefia ma* xime inter Sacerdocium & Imperium ftabilire fatagebat, fed Galli- eis artibus frve prohibicus, five rprum Jmperii avidis hominibus intencus, nec iliam dare, nec hanc affequi voluicunquam. Ejus locum occupavit Glemens fextus, qui cum omnia dirainLudo. vicum exaggerarius, quam antsa unquam repeterc geftiret, rur- fus pax inter imperium & Eeclefiam , Csfarem & Papam con-' Men tein kune finem omnium tuneproborum virorum ope,pax procurari coepit, fsd eandem nafta eft facalitacem, quam olim reference Alberto Argenrinenfi infaufti Gonatus Seriem ad An- num 1343. fcifeitante nimirum per Legatos fuos Csfare tam im curia Romana, quam Francis Regem caufam impedimenti fa- lutis fus, cum ilie hujus procurands tam folicitus quam para- Eus ad omnia effet, qus fibi vicarius Ghrifti imponerec. At le¬ gati utroque loco eandem, eamque veteremCantiienarft audie- remempe quod non peteret ludovicus commodo reconcilia- ri quo deberet. Nuntiisque (prouc inmandacishabebanc) dt- cencibus, quod daretur eis forma procuratorii,Papsplacens, fe- eundum quam, qualiscunque effet, fe petituros, dicebant. Con- eepcumque effc procuracorium turpi/limum & rigidiffimurri, quod non credebanc Ludovieum figillacurum , eciamfi captus fuifiet. Dabatur enim in eos poteftas, Humberto Delphino, avun- eulo Principi? , icem Auguftenfis & Pabenbergenfis Ecclefiarum prspofitis , item M. Ulrico Cancellario fuo, in folidum Gonfiren- di omnes errores , & hsrefes, item rofignandi Imperium , nec refumendi, nifi hoc fieret de grada Paps, & fe ae filios fuos ac bona, ac ftacum fuum in manus volunrarem Paps ponendi, & mulca infolira faciendi. Verum Princeps mandacum hujusmodi non folum figillavir, fed etiam eoram tabellic-ne mifla per Papam, fe fervacurum, nec revocaturum juravk. De quo Papa ipfe & Collegium mirabantur , dicenres inera fe : ifte bomo diffidentia eft perplexus. Illisque quacuor procuratoribus juxra'formam mandati jurantibu?, ac pro arciculis injunftionis & pcenicenckr denud> 4H TRAČ TATU S DE OLEA.PAC1S denud inftantibus, nec fine articulis abire volencibus : tandem Papa Confilio Collegii (Fuggeftione ucique Galli) alios arciculos, quos Prineipem facere voluic, & qui non cangebanc Perfonam ejus,fed ftacum Imperii, affignavic. Quibus arciculis Principi prsFentatis, ipfe eorum copiam univerfis Principibus, prsFercim ele&oribus, & magnis Civitacibus deftinavic, omnes Principes & Civicaces, & oppida totius Alemanis adParlamencum publi- cum fuper ejusmodi fačlo in Franckfurc convocando. Elečlo- res aucem Principes, & inferiorum partium Magnates, očlo die- bus ante hujusmodi terminum Colonis cppvsnerunt, hujusmo- di arciculis Fe opponere concordijer decernentes. ji. Interea Clemens Carolum Marchionem MoravisRegis Bohemis filiuna,in Regis Francis aula a ceneris enutricum, Ave. nionem evocac. Imperacoremque nominac his incer fe fadis condicionibus: Non modojLudovici, fcd eciam Avi Fui , Hen- rici VII. ačta in Regem Apulis, .& Guelphos refcifTurum: arbi- trium & Gallis Regnum controverfis, Poncifici permifFurum : Ludovico Bavaro hoftemiiicurum : Icaliae populos a fide, Im- peracori jurata, abfoluturum, ut iegibus viverennPonrificiis. 72. Verum Carolus nominetenus Imperator, irnperium non tenuic, quoad Ludovicus viverec. Csterum Imperii Principes Eledlores, poftquam Anno i348.miFere exfpiraflec animamLu¬ dovicus Csfar , "Wormatis congregaci palam imperiali ReFcri- pto reprobarunc Carolum , veluci aliunde incrufum, eique Fub- fticuerunc Eduardum Anglis Regem. Is vero metu Ponrificis illico abdicavic fafces, earumque ipem fecic Friderico primum MarchioniMifnis; Deinde Ludovico Brandeburgico,neutrilon- gam: tandem Gunchero Schwarzenburgio, quem jam pleniš fufFragiis CsFarem crearanc Elečtores: Sed hic ipfe (adeo ex Fo- lio facilis in folum defcenfus eft) intrapaucillumtempus coxico exftinčlus, ac Francofurti Regio Fplendore cumulacus efi:, ipfo fpečtance Carolo , qui aftu omnes declinavicsmuloruminfidias, & paciencia longanimi tandem obcinuic Anno 1349. Irnperium novis Elečtorum FufFragiis, qus ille prius emerac ; indeque non mir um __ CAPIIT Vlil 4?r mirum, q'uod hac rarione aclo venafiImperio-, ejus non exi~ guam parccm deinceps'dilh-axem ExpiIacor magis, quam Au- guftus dicendus. Olira nihii prsetcr modieum Oiiencis defuic Imperio, nune (prahi! dolor) nihii -poifidec pra-cer modteum Oc- cidends, Etiamnum dedec fub hoc-Catare auc ignaviterdeper- ditam, auc curpiter divendicamavkam fuamliber.catem Germa- nia. Depiumatam fub hoc€a > fare,,aic Cranzius,aquilam fuiife Imperii, uc in reliquum caceris animancibus fueric concempcui, quod enim illa poteric fine pennis ?: Aliquanco meiius a&um fuiifet cum Imperio, aic ddem, fi neque Pater nequeilhus in eo rexiffenc. 73. Enim vero Anno 137^. in SuceeiTorem fibi creari feeic Wenceslaumfilium fuum,vel monftrum magis triceps ex fu- rore Venere &,Eaccho,conflacum. Licebac tune cumEccleliaiti- co Ioqui: Vidi fubfole malim: Fidi jlultum pofitum m dignita - te fublimi. cap. 10. Indučti vel corrupti magis in Wenceslai Ele- diionem Principes Eledores , ilatutis a Caroio cuique in mer- cedem Centura millibus. Quod cum exfo!vere nequirecBohe- mite, aggreifus eltCarolus Imperii Nervos, non foiumoppigno- ratis opcimis Imperii portoriis , fed eciam divendids ,fexdecim in Suevia, libertate Majddads gaudendbus, urbibus, 74. Quam Imperii decočtionem egregie iecutus Wsnceslaus (non enim foium Genuam Imperii fubječlione exfolvk, ac Me- diolanum vendidit; fed hinc inde vel mudlavir Imperium , vel ejus jura ignavicer neglexic ( oecafionem Eiečtoribus inde dedič folio decurbandi pubiieum Expilatorem, ac de novoprovidendi Ca-fare. Quod & fačtum Anno 1400. 75-. Is Jodocuserat, Moraviae Marchio.nonagenarius, fexto, poft inauguradonem, menfe , exdnčlus. Huic fuccelfic Fride- ricus Brunfuieenfis, Princeps fummte fpei, led cui cum vica ade- mit Imperium Mogundnus Anciftes. ftručlis infidiis per VValde- kium Coraicem, aquo in reditum aGomiciis trucidacusdicicur. Sors deinde propitior Germania fada, incercio conftanuorfuic Cafare fcilicet; in Ruperco e Bavariae & RheniPaladnisDucibus Iii orco. Mutius iib. Hill.. 43d 7RACTATTIS DE OLEA PACIS orto : Qui Anno eodem inatiguratus Ca?far, Italiam fubibatrar- matus, recuperaturus inibi deperdita Imperii jura : fed fuorum five iacuria, five feditione remigravit re mfeda. Tandem An¬ no 1410. ex fubitaneo morbo vivere defiit optimus Princeps,qui bonum publicurn femper in vira pr«tuiit privato. 76. Anno 14T4. coronatur Sigismund us Rex Hungaria?, fi- liusCaroli IV. & Wenceslai Imperatorum Frater. Utroque ma¬ jor animo, & exantlaris pro Republica laboribus,nulli Antecef- forum fecundus. Cum primum throno invedus.mhil a?que iti votis babuit, quam uc in omnibus per Romanam Ecclefiam & Im- penum naciombus, omnes diffidiorum caufas tolleret. MifitLe- gacos ad Pontifices, ad Epifcopos deEccIefia? rebus componen- dis, & dePontificibus concordandis z nam pro fingulari pru- dencia providebat, felicem Rempublicam Imperii fui efle non pode, nifi Religio eflet in fummo loco, qua? tura propterPon-, tificum dilTidia, &; aliarum Ecclefiafticarum perfonarum impro- bicatem, corruptamque viram, contempca jacebat,. multarum piarum confcientiarum pefiimo fcandalo. Triceps tune extrin- fecus comparebat Ecclefia fub JoanneXII. & Benedido XIII.quo- rumnon tam de D.Pifcatoris Sede;, quam de Principatu, uter urbi imperarer, qua , ilio fuic. 77. Ad tollendum nefarium fchifma Confiantienfe Conci- lium inftrudum. Ibi in fuga deprehenfus Joannes carceri apud Bavariar Palatinum Ducem mancipatus : Gregorius r ut fe ultro Papali titulo abdicar st, perfuafus: Benedidus vero in folio con- tumax,detrufus eft a Patribus Concilii, in ejus locum fuffedo Martino V, Romano ex Columnenfium fiirpe orto, lic magno labore Cadaris pax Ecclefia? data & fada eft. 78. Martino fucceftit Eugenius IV. fub auo eoepit ex De- cretoPrsdecefforis Martini concilium Bafileenfc , quod «gro fe- rebat animo Eugenius, eo quod totius orbis Chrifbani Pnncipes, pradertim autem Imperator Sigismundus cum Germani« Prin- dpibus & Carolus VIL Rex Franciae cum Gallicano Clero, eo con- currentes,rcpouerent umverfam jReipublicte Chrifiian« caufam CAFUT Vlil 437 4 n ejus arbicrium. Mutare eontenduid Bononiam, fed irrico conacu opponennbus Te Imperatore Sigismunda &PatribusCon- cilii. Verura (ut refert Palatius, & infinuac Platina ,) Patres ob- P4«fu« fecravere Poncificem, ut a translatione difcedetcc : alioqui jam in Conftancienfi declararum, facrum Conciiium in Špiritu lib.Pontif, San el o congregatumjin cafibus cctcishaberc aačtoricacem iupra fo1 * 472« Pondficem. Hinc fibi inyicem invehi coepers, iile in Concilium, lioc in Poncificem gravi fcandalo & fidelium commocione. Non ceffavic ideo Imperator apud Poncificem infiare, ut faero Conci- lio aucoriratem imperciretur, revocans transladonem. Quod fa- čhim, perfecitque, uc Papa.dads detuper liceris, transladonem revoearet, & Bafileenfi-redderec autdricatera Defuc poftha-c opci- mus Imperator vivereAnno videlicet 1457.dierum,& proucra- que Rep ublica,EccIefiaftica & profana,egregiofa&orum pienus,fi- biin Regna fua&Imperium, TufFečloAlbmo Auftriaco,a cujus pofteris deinceps nunguamfublatum eft Imperiale diadema: nec auferretur (quod bonis avibus Iperamus,) quia eadem Temper ^Auftriacorum gentis & DEr Ecclefia: cauia eft Albertus cum omnibus pacem coluic, pratter Polonite Principem Cafimirum 9 cum quo ipfi atrox fuit temuiado ob RegnumBohemiac, quod ille afFe inBava- ro opes percimefcerct s quem a.pecunia fciebac efle inflručtum, impellence a Poncifice aliquoc.poten.tes Germani Principes per fe Friderico irifenfos, ipfe quoque iisdsm calcaria occulte fub- didit, uc non cam Ilebufgium,quam hujus defenfores pecerenc. 8). Confociarunc fefe ergo pro Nalfaenfi Albercus Marchio BrandenburgenfisjLudovicus Bavarus,cognomento Niger, Ga¬ rci us Marchio Badenfis & frater hujus Joannes, Epifcopus Me- .£en(js 5 UlricusComes Wurtebergenfis,,quem anno proximepr*- cedeute docem Conjugis Margaret* Sabaud*, vidu* quondam Ludovici Palacini a privigno impubere Philippo armis nullo ju¬ re repecencem .iitcnue compefcuerat. $ 6 . Sed adjuvic DEUS honeftos & juftos Friderici conatus in caufla r me!iore, uc quamquam longa inferior effet numero milicum Sc apparacu bellicd, ramen hoftes contemtu quodam audacius irruences fordcer exciperec ac funderec, capcis una die, ,qu* fmc prima Menfls julii 1461. Principibus cribus, Badenfi, jClecenfiSt Wurcenbergenfi,quos redimences fefe, ahquanto poft fub coadiuone dimilk, victori* lamie concencus, S7.I11- CAFUT Vlil 44 « '87' Incerea Pius II Pontifex Rom. etiam vicam' commu- cavit cum morte, cui lucceilic Paulus IL quem Imperator Fri- dericus Roma; invillc. landcm & pacificus Imperator-poft toe, cxantIacos ieditionum mocusin-vivis efle deflit, Auguitalequeto- iium rdiquit’Matthia; fiiio (uo unico. Sub hujus imperio Ve- nctum beiiuni'coepic, mirabiii voluntatum converfione mocum. a Regibus tonus Europa; ad deprimendum faftum infolentiar, ac frenandam audaciam po centi a; Veneta;, in Riadu J uiii Pontifi- cis, qpi nuper Joannem Bentivolum fenem feptuagenarium Bo- nonia expuierat, Id belium in hunc finem defiit, ut Venetis,. quancum fatis videbatur multads & compilatis Julius voluntace veiut venci fiatu Ribico-inverfa, ali ud indepro Venetis decexue- rit,Regibus fua femper confilia inflieuentibus ac tcmperantibufc ex ufu fuo & commodo, & fanditatem, vericatem, piecacem juftitiam } fidern ac reiigionem foederuni, padorum conftan- tiam in h is lesrvandis 3 poiiponencibus fua; utilitaci, qu.a meciun- tur & a-Rimanc dignicatem ,non cur-aca mutant; fklei labe,quan-> tumvis indigno tanco ordine aufu, gg. Maximiiiani q,uidem Imperacoris in hoc foedere condi- tio eb fuit deterior & iniquior, q.uam reiiquorum , quo aqui juRique ipfe & fidei padoruraque fuit oblcrvanaor. Nihil enim in eo fucatum j. infidiofum nihil auc fufpicax., nihil capcidfum auc avarum fuit. Natura enim ad vericatem, candorum , ju- fliciam & aqualitatera ferebatur, ac fraudulentas fimulaciones oderat, alienus erat ab injufta favitia & rnoderationem ama- bat in omnibus rebus, confilia dirigebat exq,uifico gtaviqueju dleto, n on ad diRradiones voIuntatum,.non ad involvendas res* non ad alendas firt)ukates& odia ,non ad opprefiionem & ever- fionem aliorum, fed ad concordiam cum faluce & dignitate Im- derii conjundam. Caufla autem belli Veneti erat, quod illl ipfi Veneti, qui at er aliorum ruina & inceritu cantum imperium lnitio condi««.- ranc, ita deinceps ex eventu aliena forcuna occafiones ampii- ficandi res fuas captare acque arripere confueveranc, tune euanu TRACTATUS DE OLE A PAC1S / 44 '* immodicam affečtances potenciam.vel pocius jam tancam adepti, uc nifi recunderccur, in točam viderecur fele Icaliam cxcenfum 'cfl.e Reg}busrexcerminacis. Quod illi ergo de fingulorum Re- >gum dicionibus aiiquid decerpferanc,, id Julio Pontifici videba- tur arnois communibus repetendum efle, ea lege, ne ab armis priusdccederetur, quam fua fmguli reccpiflenc. Sp.Foeaus ergo incer Cadarem Maxitruiianum, JuliumPon- tificem, LudovicumGallum,;FerdinandumHifpanum, Alphon- fum Ferrarienieminicum Camerarique idum fuic. Ad hoc Ma- ximilianus.eo facijius acceffic, quia occafionem quaerebat ulci- fcendi illatam fibi priore belio a Venetis Hifpanorum & Gallo- rum ope cladem ad Pecram Caftellum & ad Cadurium cum a Carnicis Alpibus &c ad Tridentinas fauces copiis pramiffis, ipfe fequi& Romam folemnis renunciationis caulla proficifci coniti- tuiflet. Qua de re priore anno feptimo in conventu Conftan- tienfi cutrvPrincipibus Imperii deliberarac. Sed Veneti confi- lio incelleflo(quod prpfedionis evencum .metuerent, talem fore, qua!is fuerac expedicionis Gallicae paulo ance iter auxilio confoe- deratorum totis viribus intercluferunc ac prohibuerunc. In hoc communi bello praecipue apud exercicum Maximi- liani parces fueruncRudoIphi Principis Anhalcini ex nobiliffima Itirpe Afcania ante hoc bellum vičtoriis praeclaris in Hungaria & Geldria partis incluti, ut qui Vincenciam, Veronam & Pata- viam recepic, & non procul a Vincencia a Barcholomaeo Liviano Venecorutn Duce.circumventus.fir, ut elabi non pofle videre- tur, hoc praemacura & nimis pueriiis.ferocia Venecos ad lanie- nam Germanorum fpe&andam, tanquam ad certam paratam- qire Vidoriam evocante,ita pugnavic, ut Veneto.exercitu pro- Vida irrupcione , fed impecu vehemenci diflapaco, protrico, con- cifo in Bachilionem oranem praeceps.a&o , qui elapfo duntaxac Seculo inter Status cotius Ferme Europas intercefsere alio in Volumine vcluti per tranfennam, ordine tamen haud vulgari, fub certo titulo adduximus. Kkk 2 IN- A« A Chilles omnium argumente- rum, eftRatio commodi,. 1 . io. Part. I. c. 3. n, 8. quid. 1. 9. c. 14.11.1. Acies Remanorum qu». L 9. c. 14. n. 2.7. MieiinflruUor primus fuitHomerus.. 1. & c, cit. n. 3. & feqq. Aciem ordimmdi rria obfervanda. 1 . 9; c. 14. n. 4.. Acies Vegetii qualrs? 1 .9. c. 14,n, jv Acies ordinanda non ex arbitrio , fed ut neeeflltas&circumftantiae exi- gunt.). 9. c. 14.11.6.9. Poft aciem Jubfidia. L 9. c. eod. n. 6 . 9. Acies Ge/iii. c, eod. 11. g. ejus fpecies,. ibid. Erous. ibid. fubfidia. n.9. Cu- neus..n. 10. Forceps.n. n. Orbis, n. 12. Serra*n.i3. Alese.n, 14. Globus, n, 1 jv Turris.n, 16. Aciem edtttturtis ex infrdiis obfervet locum * tempus , occafionem. c.. eod..n. ig. AkUaperta pugnaturus quid ? n. 17. licet speno pralio confligere mi¬ nus confultum , confultius ex infi- diis, aut per Strategema. n. 18* P« tot. JErarium utiliter exTiauritur , fi indi pax ematur. 1 . 1 o. Part. I. c. 3.11.8. Agefilai lacrjma. 1 . 9 . c. 7. n. f. Alberti Auftriaci magnanimius . 1,9. c. 2. n. 2. Alexandri Farnefi egregium facinus, I.9. c. 16. n. if. Alexnnder M. 1 .9. c. I. n. 1. 3. Amneflia ,quid ? 1 . 10. P. I. c. 4. n. 2. quando Amneftia fivc indu- ciis maximeopusfit.c, eod.n.2.3. Amneflia ejfettus. 1 .10. Part. I.c.p.n. . I ir- 2 .«- 3 o* Amneftia eft potius inter pares. 1 . 10 . Parsl.c. eod. n. 3. Amn eflu nomine, an generalis & ab- foluta venia intelligatur. 1 .10. Parr. I.c.eod. an in Amneftia fraudibus circumvenire liceat ? 1. eod. c. f. n. 4. ^»»otfdbelloneceflaria. 1 .9, c. 8.n.G qua ratione comparanda. 1. eod, c. 9.11.7. AnteninsG&Ut. 1 .9. c. J. n, I. / " Ant- IN D E X. Antvi erpipfutm conttibuendi moro- fitas cum damno eorum maximo.l. 9. c. 6. n, 4. Apparatus mitttaris. !. 9, c. 9. per tot. ne fit tardus & ab hofte praeven- tus. c. eod, n, 1. in tribus confiftit. ibid, n. z.' pecunia eft nervus bel- li &primum Mobile totias appa- ratus. ibid. n. 3. ličetdifcrepetMa- chiavellus. ibid. n. 4, refeiiitur. n. f . ArcantimStatm Ludovici XIV.!.io. Part. II. c. 6. n. 10. quale illud? ibid. Ariftodemus cjuomodo &quare Cu- manos effeminavit. 1.9. c. z. n. 3 1. Artnandns Ricbelim Cardinalis. i. 4. c. i.n. 1. Artem militarem docuere armorum imperici. 1.9, c. 1. n. 1. Ars militaris principi commendata, I.9. c. z. per tot. Armorum vis. 1 .9. c. 3. per tot. ab his pendetRespubiica, ibid. n. 1. Armorum jus fibi foli refervet Prin- ceps. L9.c. 3,n,3. c.4. n. 3. Armatus Frinceps licet fie tuto qui- efeat, nunquam tameh otiemr. 1.9, c. eod. n. 4. Arma etiam in pace non deponenda, i. 10. Part. I, c. 6. n. 13. Aftus Burgundi in occupanda feffio- ne.l. 10. Part. II. c. z -n. 6. Aftus Gallorum jarnjam fuccumben- tiumin pradioadMpntes, procla- mationePacisNeamagenfis, 1.10. Part. II. c. 6. n. g. Aviditas pr&dettidi multoties amifit occafiones optimas vincendi. 1.9, c, 8. n. 12. AurelianenftsT>ux, Burgundi asmu« lus nočlu occifus.l. io.Part. II. c, 2. n. 3. Auriaeum Principem Wilhe!mum Regem Angliae confitetur Rex.Lu- dovicus XIV. contra fidem datatn Regi Jacobo fibi fcsederato. 1 .10. Part. H. c. 6 . n. 37. B. Arnum quid. I, io.Part.I.c.Rn. r. /ententia declaratoria opus non ha- bet/i notorium fit deličlum frači« pacis. c. eod n. 2. Belgii amijjio imputatur flipendiis. I. 9. c. g. n. 16.17. Belgii proceribus prafertim Orangio nunquam fuit fierius fincerusque animus cum Rege ineundi concor- diam. 1 . io.Part. I. c. 4. n. 26. Be/gia' magnorum malorum caufla fuitBruxel!anus feditioforum No« biiium conventus in domo Culm* bergica. 1. 9. c. 7. n. 30. Belgradi expugnandi quanta olim a Turcisadhibitadiligentia. I.9. cap. IT. Belgradum quomodo a Noflris per- ditum. 1.9.c. 11.n. ir. Belli caufta Romanis folita'. 1 .9. c. 4. n. 21, quos fecutus Suecis Rex Guftavus. c. eod. n. 22. Belli caujftt duodecim. 1 .9. c. 4. n. 9. feqq„ Belli Conditioues quatuor. 1. 9. C. 4, tli f. qus illae ?ibid,&/eq, • aliae cauflae. 1. 9. c. 4. n. 20. duas proponitCardinalisRichelius, fed non fatis legitimas. ibid. . cauflae colcratat.i, 9,0,4.11 26. Kkk 3 Belli; INDEX. #?//*'Duces infolentes, 1.9.c. i8.n.$. p ~ - vit fe no« fufpedos red- dant, ad quinque advemnt. 1.9. a. . eod. - - Duci quomodo declinandnm .ptslium. t. 9. c. 5 9. n. 26. feqq. jatio dandi mandata & figna in occulto tam ad recdTum, quatn ad pradium.n. 29.it. tefteram. n. 30. CJamorante conflidum & cetera animofitatis excitamenta. n. 31« ejcempja.ibid. modus confligen- diex Vegetio. tt. 33. quaarteLu- pulius.n. 34. » - - poftcommiffum prslium quid agendum. 1.9. c. 20.pst tot. yigili» necefiarise, n. j. humatio catforum. n. %. de vidoriaautda- derefaibendum Principi, n.3. re- liqua vide Tub aliis literis. c. eod. r - - plane, eft ignominiofa te- .meritas. 1.9. c. 19. n. 1.2.3. - - - opportunitates qu»rendae. 1 .9.c.eod. n.6. Exempia. ibid. - - Dncis fcientis} militaris quid ? c. eod, n. 3. fortitudo quid? n, 4. Confilium quaie? n. f. - - P/rA-anteaggrediatur hoftem, quum auxiiiares illi copis adveni- ant.l. 9. c. 19. advertatadprimos fucceflus. c. eod. n. 7. hofti inter- .dumpermittat uiero impedimenia ad majus onus. ibid. fufficientem ante pugnarn habeat exercitum, alias pro poffibili abftinendum a pugna.n.g. in bello lo«ginquo ex- adefuprovifus, nec domi exfpe- det hoftem, fed in alieno qusrat. p, 9. /ollicitudinem nimiam ne oftendat, metom ohtegatq rtdiutn ne diiferat rebus jam dilpofitis. n. IO. falubre tamen eft, dextre dt- clinare certamen, & ex infidtis at- terere, fatigare, & plane exinanire hoftem. Exempla. n. 1 j. btrace- gemaceetiam ut.endana:hofti pons šnterdum fternendus , prae omni¬ bus vero hoftis confilia intelligen- da, mox arte oppofita eludervda, vel prteeavenda n. 12. Diffidium omne inter Belli Duces, Prsefedo^s & Officiales ex odio vsi aemulatio- ne tollendum, quod, quia £requens eft toties mali bellorum tam pro- grdfus, quam eventus. num. 13. ^mulatio inter belil Duces qu^e bona ? n. 14. pofttergum nihil fcoftile relinquat. m 1 p. licet id im- pugnet Catd. Richelius, & nos ju- dicamusin certis cafibus.n. i6.nl- hil hofti induigeat,nullum tempc- rjs rede impendendi momentutm negligat.p. 17. infiftendum hofti deviclo, nec una vidoria fibi fati#- £aciendum,fi fine periculo fieri pof- /tt. n. 1 8. ezemplo multorum.ibid. ante praalium diu deliberandum cognofcendus hoftis per omnia.n. 1920. laffus ex itinere, vel co$- fedus farne, nec cum formidolo- fo milite, nec repugnantibus cfli- cialibus, necinexpedito loco con- grediendum. n. eodem. aciena ordinaturus ad prslium, de qui- bus provideat. num. 21. fubfidia poft Aciem ponat. n. 22. fortiffi- mos immittat primum ,* esinde poftquarn primi perruperint imbe- eii- 1 N D E X. ciiiiores. ibid. prior inftruat aciem Sžantepugnamomni poflibili mo¬ do turbet in aliquo hoftem.n,23. primam irruptionem potiusfaciat, quam exfpedetabhofte, ucfuadet Richelius. n. 24. aliquando rario aliud fuadet. ibid. in acie utiliter collocantur amici fimul, it. natio- nes incegrsi fimul. n. 20. ^tsfens fit BelilDux in prselio, mašime, tibi trepidatio eft inter milites, cu- jus utilitas multis cenaprobatur ex- emplis. n.2f. Belli juftitia tam in caufa, quam ačfione confiftic. 1.9. c. 4. n, 29. Belli incommoda. 1 . 10.P.I. c.l.n.g. Belli fiifcipkr.di cauteis. i.4. C. 4.n.28. Beilum ingenere & in fpecie. I.-9. c. r. per to c-, omni jure licitum.ib. n.3. Ipečlat ad juftitiam vindicativam. n. 4. nec eft contra Chriftianam fidem. ibid, Jicet inter Čhriftianos principes beilum, nifi neceftarium , plane fceleftum. eft, ibid. rationes. ib. cjuid ? j. ofFenfivum quid ? ibid. defenfivum quid ’ 6 . Belli ali® divi. fiones. 7. contra infideles & per- fe-cutores Evangelii atque Reges apoftatas juftum eft bellum.l^.c.p. n.9. in Rebelles. n. x 1. &eorun- dem Proteblores. n.t2. ut popu- luslfrael contra tribuni Benjamin, n. eod. in injuriantes, ut David contra Regem Ammonitarum. n. 19. adverfus ufurpatores. num.14. cijntrahoftes. n.i f. adverfus 3 ?,qua proliibentesvn.16. contra hoftium Fautoreš. n. 17. adFcederatos & focios tuendos.n. j g. adverfus Ty- rannos. n. 19. in negantes tributaJ n.20. necelTarium beilum fempee juftum eft. n.23. feqq. juftum bel¬ ium non injuftetračhndum.n.24. injufte fufcipitur abiis, qui foedus primi ruperunt. n.27. iemper in- juftum eft fubditorum in Princi- pem. n.27. infelix, fedfareve,me- lius ferme cedit Reipublics, quam longum, licet felix. I.9. c.i 3. n. 4. - - Civile deterrimum. 1 . 9. c. 7. n.i. non quielcit, nifi peffumda- ta unavel altera parte. n. 2» abun- danda rerum 8tbeneficentia Prin- cipis in populumavertitfeditiones. n-. 3. fignum certum diflolvendi imperii. 1.cit* c.6. n.p. ad fin. - - Sedale. I.9. c.6. per tot, caute- 1* circa hoc.c.eod.n, 1, qui in locie* tatembelli petendi. n. 2. quid hic eavendum. n. 3.4. qua dirimunt. n.9. c.6. n. p. quse confervant. n. 6. - • inter Cafi elU & Ar ragonie/Re* ge s arbi trio Ludovici Xlj. Regi? Franci® finitum.l.io. P. I, c. 3, ad : fin; - . Anglorum m Gallus , Ludovi¬ ci XI. opera, auro& aerecompofi- * £um. 1.10. P.I. c.2> n. 4. - - in Gallia pro bono publico di- čtamJ. t o. P. II.C.2. n.9. - - Neapolitanum inter Ferdinan- dum Catholicum & Ludovicum XII. 1 . io. P. H. c.2. n.28. 29.30. Belli hujus caufa. ibid, - - Adediolanenfi inter Ludovicum' XII. & Principem Sfortiatn. 1 . eod. c.i, n. 33. inquovičlor Rex Gal* lis, ibid, Rex omnibus ibi bene iri- ftruflip 1 N D E X. ftrudtis repetk Galliam. n. 37. in- terea recuperac Sfortia Mediola- num.n. 38. quod rurfus Ludovi- cus occupat novo exercituimmif« fo, abdučto s in carcerem Sfortia, ubiexftin$usfuit. n. 39. - - Mediolanenfe Germanorutn contra Gallos.c.2.11,40. ejus caufa. ibid, - - in Nepotes Pontificios.C .}.n Ig. Romaobiefla : immiffum eo Gal- lorum prsefidium: Galli Belgio in- feftis. ibid. - - ubiferioagitur, pax certa.c.3. n. 21. » - Religionis in Gallia fubHenri- co III. c.4. n,2. impofturis hinc ii- linc plenum, ibid. fa&ionibusduo- bus conftabac,quarum utraque Re¬ gi fufpedta. c. eod. n. 3. Borbonio- rum &Ghuifianorum privati fines, ibid. &n.4> utrobique Religio.am* bitionis erat praetextus.ibid. & n.f. . fačtiones & fimultates utrarum- que. n.f.g.7.8. &feqq. - - in Burgmdia & Flandria ab Henrico IV. Neo-Francise Rege contra Hifpanum vario Marte per Bullionium Ducem non diu ge- ftutn. I.io. P.II. c. 4. n. id. - - Civile Principttm & RegisLu- doviciXUI. polt lugubrem excef- fum Henrici IV. I. xo. Part. II. c.p. n. 2. » ■ Civile ahen-trnK^n# & Prin- cipum contra filium & Regem. 1. loc.f. n. f. - - in Italia in Csfarem, Hifpa¬ num & Gallum, atque illius caufa. c,f.n.i6.i7.i8- renovatum acrtus, n. 20. - - Suecicum , cui fe in capite im- plicuit Gallus , fuggerente Card. Richelio conrra Cselarem, atrox &C longum. c. f. n. 23. feqq, Caulse illius: item progrelfus; Urbes ca- ptse. &c. c. eod. & numeris iisd. Belli hujus diuturnitas. n.27. s- - primttm poti pzcem Pvrenaeam, c G. n. 7. caufa illius, c. eod. n. 6. - - dlterum Batavicum. c.6. n. g. cujus mediator Suecus; & paull® port ex mediatore partialis Gallias fačlus, & hoftis Caefaris. ibid. Bellttm tam poft pacem Neomagen- fem, quam inducias 11120. annos pačlas, reaiTumtum a Gallia. c. G. n. 29. Regis Galli motiva, ibid. Bellum hoc latrocinio fimilius: nec indičtum necChriftiane, fedfupra ipfam immanitatem geftum. ibid. tandem & fenfim per tot confce- deratas potentias repreiTum, ut du- bitare Rex coeperit de ejus felici exitu.n.3o.3 r. tentavit defuper il- le pacem per Pontificem & Helve- tios, fedfruftra. n. 32. 33. Sabau- dum tamen fibi conciliavit ingen- tibus promiflis.ibid. Batavos per Harlajum foliicitavit > nec quid- quamobtinuit,n.34. ingentiapro- mifit confosderatis, ut in pacis tra- člatum induceret. n,37. fed illico a promiflfis deftitit. n. 3 G. ex voto ta¬ men illi omnia ceifere. num-37.& fcqq. Captivi I N D E X. C. £Aptivi in Bello juflo fervi efficiun* tur. I.5 c.20. n. 20. quo effečlu. ibid. &feqq. Captivis non licet fugere. c.eod. n.23. Captivi , an cum pa 61 o in libertatetn miili, ne audeant militare adverfus Viflorem, ftare teneantur pačlo Sc quomodo. c.eod. n.2f. Caroli F. Imp.judicium circa dele&um militis. i.^.c.io.n.4. Caroli Burgttndi fatalis cafus ad Nan- cejum in confličlu cumHelvetiis.I. 9. c.2. n. 11. Caroli II. Francu Regis fdedus cum Soiimanno. 1 .10. P.II. c. 3. n. 12. fcederis conditiones. ibid, nihilfi- mile objici poteft Aultriacis Princi- pibu?, licet id conetur ( fed perpe- ram) Gramondus.n.13.14. • - I1X. Francu Regis turpe fa- flum obraptam Annam Maximi- liano defpoBfatam, & infuperMar- garetam legitimam fuam conjugem repudiatam. 1 .10. P. II. c.2. n.17. , . ejusdem occupatio RegniNea- politani infeliciter celTitGallis.c.2. n.23. ejusdem in fuga periculum vita. ibid. fola lues venerea in mer- cedem belli reportata. ibid. Caufae malorum reccnfentur. ibid. . . - ex morbo mutata in me- liu* vita.l. 10. P. H. c. 2. n. 24. & obitus improvifus. ibid. • - IX. Francu Regis infelix & praematurus vitje finis. L cit. c. 3.n. 26. Carolus V. quomodo fedavitfeditio- nem Gandavenfem. lib.9, cap. 7. num.16. - - Imper. perflringit coram Pon* tifice querulus malam fidem Fran- cifci Regis Francise, 1 .10. P.II, c.3. n.3. ... invadit Franciam , totam commovet, ut Rex Francifcus pa- cem petere cogeretur. 1, eod. c. 3. n. 6. Carolus Anglist Rex a fuis fupplicio adfečlus. I.9. Carolus Rex petit pacem a Burgundo. I.10.P.II.C.2. n.9. Carolus VII. Joannis Franciae Regis fuccelfor in Regno. 1 .10. P. II. c. 2. n. 1. Cajlra I.9.C.13. n.i.bene metata fe. curitatem fpondent.c. eod. n. 1.2. ad callrorum mutationem qui re- quiratur. n.3.quomodo metati de- beant. ibid. - - qua ratiooe movenda. 1 eod. c. 13. n. 4. quo milite conftant. c. eod. Equeftri&pedeftri,quiprae- cellit? ibid. - - holliumcxploranda.c.eod.n. 7. & judicanda quomodo ibid. Cajlrorumfrequens nsutatio utilis.1,9, c. 13. n.f. Caufa belli examinanda ad ftateram. I.9. c.4.n.22.ad fin. - - . quam Cyrus allcgat.l.cod. 0.4.0.23. Catfa feditionis Relgica: erant reipsa du*.l.eod. c.7.n.g. prstextusau- tem mulci. I.eod. c. eod. num. 9. LU \ dtf- 1 I N D E X. CHldericm folio dcje&us fubftituto Martcllo. 1 . 9. c. 3. n. 4- ad fin. cur ilie faftis non commemoratus.ibid. Clades Nvbilitatis Gallis a d S. Quifl- tinum. 1 . - o. P.II. c. 5. n. 19. Caro- li V. de hac clade fenfus. n. 10- Čoncitateres fiditionia poft mor te m Augufti., 1 . 9. 0.16.0.4. Columnenfis Principa deiertores Fa- čbonis Gallicae in regno Neapoli- tano,&cur.!.9. c.ig.n.u. Cenditionu pacis 1 . TO. P.I.C.č.H. I. £xemplum eft pax Osnabrugeafis. ibid, - - Pacis ingenerefunt,ut H!a fit integra 1. cit. e. 6. n. 3. qualem a Romanis voluerunt Privernates. ibid. provida: quae ifta ?- n.4. tuta r per obfides, depofita, cautiones, a»qualitatem. n. f. 6. 7. diucurna. n.8. qus iliam durare faciant. n. 10. /’ Cemiventia Belli Dačam periculefa. 1,9. c.g. n.lo.feq. Confilium preflat viribus. 1. ek. c. 19. n. f. €unjliiutio Pacis puhlica. K 10. P F. c. 7.0.1. quos illa comprehendit ?a. 3. illiusfinis. n. 5. ignorantia cjusr neminem excufat. n. 4. requifita tHius, ut quis ex praefata conftittr- lione agere valeat. funt tria: vis pu¬ hlica, vis armata, deftinata volun- tas.l.i. n.f. feqq. Cementi cula privata fitbditorum in* quirenda & tollenda. l.c. c.7. n. jo. pertot. Crcefus, quomodo Bellum moverit in Cyrum ex pratextucolorato. 1 , cit. D. Avid Rex feditionem prat pefie abhorruic. I.9.C, 7. n.f. Deditio Pomerania in Brandenbur- gum. 1 .10. P.II. c.6. n.9. Defenfio fui armata,non debet efle fpe- ciola, vel ex praetextu , fed coafla* 1 . iq . P.I.c.7. n 9. in punčlo fračtae pacis publicae non tenetur ad rno- deramen inculpatae tutelas. 1. 1. c.7. n. 10. Detettas militum intefdum civitati- bus falubris.!.9.c.ro.n.3.adquin- que in delečlu advercendum.c.eod 1 . n.4. Dtxtcritati majores vires quam forti- tudini. 1 . 10. P. II.c.6. n .2. Difcipliha milit aris. 1 . 9. c, 8. pertot. * - - confervatnrperduoc.eod. n. 14. per CorreČlionem & Provi- deatiam.ibid. &in if. - - TurcarumXy.c. S.n. 3. ibid. Romanorum, qux patet ex Epifto- la AurellasL n.4. Difciplim militaris ttes corruptelse«. c.eod. n. f. • - - optimi eventus. num. 13. exemplo mirando Farndii in Gai- Ha. ibid. JHvifio Remamrum eirca praedam poft devi£htm hoftem. L 9. c. 20* n. 10.12.feq. Divijio Burgundiji . 1 ,10. P.II. C. 2 , n. 20. feq. Divitias nimias non volim Salomon. I.9. c. 7. n. 28« deiisdem Ariftote- lis mens ibid. C.Domitii fiducia ingens. 1,90.17. per tet. ejus caftitas, fobrietas, tempe* raitia- / I N D E X. rantia. c. eod. n. i. InteHedtus, efo- quemia & labor. n. 2. amor erga fuos commilitones. n.4. aucloritas. n. f . fortuna. n. 6. fanguis. n.7. fa- &a. n. g. E J^Ffettus Btinni, lib.io. Part.I c. 3« num. 3. Elettio noviffima Imperatotis hsbuit tresCandidatos.lib. 10. P. II. cap, 6 n, 4. Elettio Imperatori: Leopoldi ab Ele- dforibus maturaca fremeatibusGal- lis,Suecis &Crorawelii Legatis., 1,10. P.H. c.6. n, f .adjin. Error Ctnfosderatorum quod fe divl- ferint in fancienda pace cum Ludo- vico XiV.l.io.P.iI,c.6, n. 10. Error Lndovici XIV. in bello reaf- fumcopoftindudasvicennarias. 1. cit. c.6, n 31. Exarmandus $opulus fnfpeclus. 1 .3. 0.7.0.31. exemp 3 o Imperator!® Turcarum. ifcid. Executio Banni c.9.1,10 P.I .perttu precedit non /olum inreospačfs pacis, fed etiam ia contumaces. c. eod. n. 1. non tameH aeguali effečfu. c. eod. n. 2. E,xecutoris munus publieum eil.ib. Exercitus quid ? 1 .9. c. 1 a. n. 1. ordo maximus in ego exigitur,ib. Du- cum in eo militumque munia. ib. promtitudo utrorumque. ibid. Exercittts duo magni hofte^.l.^.c.eod. n.2 mature colligendus.n. 3.4. Exercitus tripk.v. 1 9. c.eodn. p. Exercitm ordomefiico milite opera, tur fideiius. c.eod. n. 6. - - externi inRcgnum adminifa- čti. 0.7. exempia. ibid. - - ex nationibus mixtus aemula« rfone ducitur. n. g. qu$ omnino Fovenda ex arcano Romanoruni, n. 51. ex.ern.pla. ib. - - quantitas. c.io. n.io. Exsrcitu proficifcente quid obfervan- dum. I.9. c, 1 J. u.9. leqq. exempla prsefertim Ducis Farnefii. ib. Extrenm tnoverunt Francise Legati in elečlione Leopoldi in Caefarem* L 10. P. II. c.6. n. 14. F. F ABienes qu*dam incorrigibiles. I.9. c.7. h, 13. utGuclfa & Gibel- lina. ib. Fatttor.es virtuefit, qus fint & foter quos. c.7. n. 19. ali« vituperofse& ex nimia potentia in feditionens proclives. c. eod. n. ao. ut Orangii &aIiorum.ibid. talibusouomed® obfiftendum. n.ai. feqq . - in Gailia Navarrasa & Ghuifia fub Caroio IX. lib. 10. Part.II. c.3. n, 54- - - ibidem Momoranciorum & Ghuiftorum fub Henrico 11 . c. 4. n. f . - - fub Henrico IH. Borbonio- rum Principumque hsereticorura ca Ghuifiaoorum catholicorum. c.4. 0.6. feqq. Eattionilus vincuntur populi alias in- vincibiles. I.9. c. 7. n. f. Ij.ll i Femi* f M D E X. Femim hineinde feJiciter pacem con- cluferun?. 1. lo-Pd- c. 3. b. 2. re- cenfenturaliqu«. ib. Ferdinandi Catbolici jut in Regnum Sirili« & Neapolis. lib.loParc.il. cap 2. num.27. Ferdinandi invejlitura in praefatis re. gnis pro fe & hsredrbus data aPon- iifice. lib. 9. cap. 2. num, 31. ad fin. Ferrarienfi Dud ealcaneum globo tormenti abrofum. lib. 9. cap. 11. num. g, Fides & Candor paclorum eft Pacis diuturns indicium.iib.10. Part. ]. cap. 6, num. 7. Finis domm Burgundia, Hb.l0.ParL II. cap. 2. num. 11. Firfienbergius vid. Fiirftenhergitts. Flandria & ali« Bclgii provinci« uni- tae funt Burgundi« ex nuptiis Margaritae. lib. 10. Part. II. cap. 2. num.i. Feedut cum Turea arcanum eft Gal- lias contra Auftriacos. lib. 1 o* Part. II. cap.g.num. if. Feemim vid. Feminas. Fortibns omnis facile adhreret. lib. 9. cap. z. num. 1. Fertitudintm enervem deiiciae. cap.S. num.i, a d med. Fortuna belli. lib. 9. cap. 1 f. per tet. - - Heroum quid vulgo. cap.i y. quid reipfa. ib. Fortunati Belli Dttcet recenfentor. ibid. Fortuna Belli cui attribuenda ? c,i/. Fortuna Barbar ar um , Tyrannorum malorumque Principum,an a Dco? cap.lf.num.2, Fortuna an commictendabellialea.c. if, num. 4. feqq, cum diftinčlio« ne. ib. num.f. Fortunam nemo accufet. cap. ip. num. 7. Fortuna inconftantia.lib.io. Part. II. cap.2. num. 3. ad fin. Francia Rex ex improvifo adoritur Maximilianum in Belgio, prsten- dens lioc dTe Ligium Galliae. lib. 10. Part. II. cap.2. num. 13. Francifcus Rex invadit MediolanutU & vincit. lib.9. cap. 2. num.48- - - - fcedifragus, vičlus &cs* ptusaCaroloV.num.p6. polipa- eem Cameracenfem, deinde pri- mus violavk fidem datam, cap. 3. num.2. Ejusdem rrdicula citati© Caroli V. ante Parlamentum. «. eod. nom.4. Frideruns Palatinus Bannitus , & quomodo ? ac quare ? lib. 10. P» I. cap. g. num,4. pertot. Fuga in bello aliquando utilis. lib. 9. cap.20. num.4. feq. eft interdum Strategoma, ibid. Fugiendum in Caftra ., aut munimerc- ta poft praelium deperditum.c.eod. Fugitivi qiiomodo perfequendi. cap. eod. num.p, leq, Ftirfienbergius Princeps, Cs/aris Va- fallus,captus a Cafare dum funge- retur Legati ofHcio pro Rege Fran¬ ci« 1 . i.Part.II. c,6. n.g.magnam caufam bellodcdit. ibid. GaB* I N D E X. G. r^Allia, olim'Principum livorin do- mum Burgundicam.I.io- P.II. c.2. na. eorumdem primum diffi* diumerupit.c. eod. num.3. fecun- dum. ibid. tertium.n. 7. - - Regibus ulcimis nullum effe in Mediolanum jus,nequeetiam un- quam praedecefforibus fuifle.often* ditur. lib. 9. capa. num.47. » * & Hifpania holtilitates poft mortem Henrici IV. fopitse per ge- minum matrimonium adverfanti- bus iicec Gallis Principibus. cap, f.num. 1. Gatlorum inftdi* in Auftriacos per matrimonia. cap 2. num.42. Gbnijii Printipes fratres morce mul- tati abHenricoRege. !ib. 10 Part. II. cap.4. num.i 1. undemajus in Gallia bellum exar(it, & in Regem feditio populLnum.IT, Gloria BelkDne um unde. 3 lib.9. cap. X7. num. 3. H Enrici JIl fačlio inter Navar- raeam & Ghiiinanam. lib. 9. cap.7. num.23. Henrici lil. ex Poloni? red ucis ad Re. gnum aditus, principium regimi, nis & moreš, cap.3. num.27. Benricus II. fucceflit Francifco Pa¬ tri, magnum Auftriacorum hofbs. lib. 10. Part. II. cap. 3. num. p. feqq. Lotharingiam invadir, ibid. Cstfarem ad iransaclionem Pafla- vienfem in favorem hsreticorum compeliit. cap. 3. n. eod. Henricui III. a ccenobita confofTus. lib. 10. Part. II. cap. 4. num. n. Hclvctiorttm vilioria eontra Caro- lum Burgundum; undeprimaeo- rum fortuns origo. lib. 10. Part.II. cap. 2. nam. 11. Hijpani quomodo expugnaverunt Duelandiam. lib, 9, cap. 11. num. 12. Honeftas conditionum,qualis in tran- figenda pacerequiritur. Jib.io.P.I. cap.6. num. 11. conditiones pacis non ita debentintendi, ut uni par- ti defperatio fubveniat.ibid. mife- feram pacem nemo diu fert Sagun- tinorum & Lotharingi exemp!o. ibid. Hoflis non domi expečlandus, fed quaerendus in fuoPolo. lib. 9. c. 13. num. g. Hugonotorttm in Gallia fimulatae pa- cificationes.lib.io. Part. 11 . cap, 3. num. 28. HnngarU rebellibus perperam fub- miila auxilža. lib. 6 . cap. /. num,3. a d fin. L JNducia funt Arcanorum Status. I, 1 10 Part. II. c. 4. n, f. - - quid?n. f. earum necelfita#, ibid, - - quaeutiles«c. eod. n, 6. - . praemeditata.c. eod. n. 7. . juratže. n. g. - mukosperdiderunt. ib. ;>/» ji. 7. Joanrds Falejti Regis Francise obitus. 1. cit. c. 2. n. 1, Teftamentum ejus &filii quatuor. ibid. Judicium Polincoram de pace Vervi- nenfi & Lugdunenfi. 1 10. Part.il. c. 4. n. 22. pfalius Pontifex.\.i$. c. %. n. 3. jas Belli & pacis adMajeflatem ipe- flat.l, 9. c. 4. Jas omne in gladio eft. 0.4.0.20. gfafiinientis Imperator. 1 .9, c, 2. n. p L. T Egatorum Franci* querelže& ca- lumniaecontra Auitriacos coram Ele< 3 :oribus. 1 .10. c. 6 . n. 4. fed fi¬ ne ullo effečlu. n. f. Leopolda Cafari raro utiles fuerunt cum Gallia pacificstiones. L. cit. c. 6. n. 3. LivU ad Augufitrm confilium opti- mum de confervanda pace interna. I 10. Part L c. 2. n 6. Lotharinoi volubilitas. 1 .1 o. Part.I.c. 6. n. n. Ladovici XI. ingratitudo & infidise in domum Burgundicam. 1 .10. Part. II. c. 2. n. 9, odium ejusdem in Caroium Burgundum čk c. ibid. & nuni. io. LadoviciXII. hoflilitates clam & pa- Jam in Maximilianum.l. 10. Part. H. c. 2. n. 44. idem excommuni- catus j quare ? n,'4p. Ludovicas XI. vičlus a Maximtlian Maria Anglia, Regin* procura t pacerct inter Garolum V. &Hcniicum Galliae Regem. 1 .10. Part. 11 . c. 3, n. 1 6. Maria Burgtmdia Belgiique totius heres. 1 .10. Part. II c. 1. n. 12. i multis expetita. ibid. led a Maxi- miiiano in Sponfam acquifita, ope¬ ra infignis matron* Halvins.ibid'. ampliflimi illius Status Regno pa- res. n. 13. qoi tamen non erant (ut falfo prsetendunt Galli,) feuda Fransi*. n. 14. Rationes.ibid. Marleburgius Dux remuneratus a - Caefare. 1 .9. c. 18. n. 10. Matrimonia pacem facilitant. 1. ro- Part. I. c. 2. n. p. Maximiliani pacis puhlic* conditu- tio.l. 10 Part. I.c. 1. n.3. Maximilianus bcllum movet inRe- gcmGalliae Ludovicum XII.eum- que totaltalia vičtor adRavennairs’ expulitjib.10. Part. U. c. 2. num. 4 * Mediolanenfe bcllum, ubi vičli Galli.L IO Part.II. c. z. rt. 34. MedioUnenJjs Status defcriptio.c.8od», n. 3 3. MiUtaris potna. 1 .9. c, 8> n. 14. N. 7 \ 7 Anturcrnjes cxprobrant Farnefior ^ difciplinam. l.^.c. i^.n. f. Navarra Regni abHilpanis occupa- tio & reftitutio. 1 .10. P. II c. 2. n* I N D E X. Neapolitani Regni divifio interGal- lis & Hilpanis Reges. 1 . io. Part. U. c. i.n. 28. Necejjltas eft pax per fe. 1 . 10. Part.I. c. 2. n. 2. non illa expečtanda eft, led in temporehsc qusrenda. ibid. Necejfitatem liane praveniendi mo¬ dus. l.io Part. I. c. 2. n. 3. Nemefis divina. 1 .10. Part. II. c, z, n. 4. Nobilitatis laus&praerogativa. 1.9.c. 17. n. 8. Nimia commoditates in cafiris. 1 .9. C. 8’ o. f. Nullus Status excluditur a procuran- da inter belligerantes pace. 1.10. P. I. c. 3. n. 3. necetiamreligiofus.c. «od. n 4. Namero non Temper, fed fortitudiae animi vinciturhoftis. I.9.C. iz. n. 3.exempIoAlexandri & Juftiniani. ibid. Nunquam diu ferant Principes Ma- ^ gnatum potentiam. 1. 9. c. 7, n. 27. O. f\ Bedientia militaris. 1 .9. c. g'. n! 3,1 ^ apud Romanos magna. ibid. Occupatio Regni Neapolitani a Caro- lo 1IX. Rege Francis. 1 .10. Part. II. c. z. n. 22. Omnia tentat Rex Ludovicus XIV. ut pacem habeac a confoederatis cum Cafare. 1 . 10. Part. II. c. 6. n. 32. 33 * Crangius divulgit falfo morteraRe* gis Philippi apud Provincias Bel* gicas. 1.9. c. z6. n. 2. Ordinem fervare in bello arsmaxima eft. I. 9. c. 19. n. 27. Oforespaeis DEUSpunif. 1 . IO. Part. I. c. 1. n, 7. Otium militare corrumpit difeipii- nam.lib.9,cap. 8- num. 6. prjeci- pue in hybernis, quod expert« Hi- fpanorum legiones. num. 7. Otium militare interrumpenduni a Ducibus per laborem quotidia- num. lib. 9. cap-8* num. 8- Ro* manorum & Aureliani exemplo. ibid. & num. 9. P. pAcis frutlus. lib. 10.Part.I. cap. - - disfuafires publici funt ho- flrs. lib. cit. cap. 1. num. g. ad fin. - - negotium eft fummum arca- num Status, cap. 2. num. j 1. Ar- taxcrxis judicio. cap. 1. num. g. ad fin. » . tranfigends jus ad cum per- tinet, qui fuperiorem non agno- fcit.c.2.n. 1. - - fpecies vari«, cap. 4. per tot. Pacem Itmgavam dud faciunt. cap. 6. n. 12. & 13« - - non turbac armorum exerci- tium.c. i.n. 6- , Pax incumbitPriucipibus cxmune- re. I N D E I re. lib. 10. Pare. I. cap. i. num. 3 * - - intereft Reipublica lib. io. Part. J. c. i.psr tot. - - meiior eft vičloria. cap. i, num. i. - oblata ultro, fufcipienda, n. f- - - per quos tranligenda. lib. 9. cap. 3 .per tot. qualeseftedebeant Pacis transačlores. cap. 3. num. f* - • eft donum DEI. lib. 9. cap. 2- num. 1 .adfin. obtinetur eciam prccibus. ibid. - - armata non folum quietem, fed etiam fccuritatem praeilat. cap. i.num. 6 . - » in Infula Conferentia rnter Ludovicum XIV. & Philippum IV. matrimonio Regio conclufa. c. 2. n. f. . - interna potior externa. cap. 2, num. 6 . quomodo illam procu- ravit Auguftus. c. 1. n. 6. - eft intuta&ferme nulla cum Barbaris & foedifragis,&c. cap. 6. num. 2. exempla.ibid. intutaeft, ubi unius pacifcenrium fe exar- mare debet, altero armato. cap. 6 . n. 7. - turpis, nec pax dicenda, qu» intercedit inter Dominum & Sub- ditum. cap. 6. num, 2. exempla. ibid. . Gandavenfis Belgarum cum Joanne Auftriacoj quam in»qua- lis & intuta Principi, cap, (J. num« 7. ejus effeflus. ibid. - ■ publica fračh. cap .p. per tor, hsec crimcn eft in ipfurn Sta tu m.' num. 2. squiparatur rebellioni. ibid. ejus poena eftBannum. n. 1. Periclis egregium facinus pro patria. lib. 9. c. 19. n. if. Principi foli j us belli competit. 16. cit. cap. 4. num. 1.2.3. quid agen- dum cum inferior eft feditiofis fubditis. c. 7. n. 10. Principis eft maxima gloria armorum peritia.c.2. n. 1. - - reflexiones circa belli Ducem. c.eod. per tot. Princeps omnium malorum reusred- ditur,quae ex injufto bello pro- veniunt.c. 4. n. g. - - belli Duces foveat&remune- retur.c a,i8.num.9.trip!icimer- cede. num. 10. non facile puniat licet criminolos, &c. num. II. feq. Prudentia. duplex rogata & fagata.l.9. c. 19. n. 1. utraque temericatera excludere debet. ibid. Pjromantia inventum inruinam na¬ tur* & virtutis heroica. cap. 1 r. num. 1. 2. 3. ejus cffečlus terri- biles. ibid. origo. num. 3. arma- mentario opus habet. num. 6. tormenta varia belli. num. 7. eo- rum vis. ibid. & num. g. ufus. num. 9. &c. Pjrrhus occafionis neglečlor. cap. 7,' num. 17. M m m P j- I N D E X. Tjthagora tria maxima mala, c. eod. num. r. R. Ebelles devičli contemtimhaben- di. lib.9. cap. 7. num. 32. Regi abfoluto contravertitur facultas alienandi resRegni. cap. zg. nuna. 32 - ) 3 ‘ rationes. ibid. *> - perfonaliter tantum capto li- cet abalienare partem Regni in ly. trum vel in compeniaiionem darnni caufaci. cap. 20. num. 32. fcqq. Regis Suecidt Guftavi Adolpni inept® & tam longobello indignas caufae, lib.9. cap. 4, num.22. Rex five Princeps abfolutus bello capcus. cap. 20. non efi occiden- dus. c.eod. num. 26 feq. nifi Rei- publ. falusaliudexpokat.num.27. feq. non transfert Regni fui impe- rium in vičlorem.cap.20. num.29. feqq- nifi juregentium, aquoab- ftrahunt Chriltiam Principes de more. ibid. manet fui Regni domi- nus in ačlu fignato , iicet irrtpe- diatur elTe in ačbu exercito. c. eod. num.30.feqq. Rems, cur tanta quies pofl obitum Ro- muli. lib. 10. PartJ. cap. 1. num.4. Rttdolpbil. (tune Comitis Habfpur- gici ) rara pacificatio cumAbbate ad S. Gallum. lib. 10. P.I, cap. 2. num. 7. ad S. Axoni& Dux Albertus quomodo Fačliones Frifiafuperarit.lib^. cap.7,num.23» Seditio nunquam inPrincipem ličita, cap. 7. num. 4. pr$textus nefarii. ibid. - - an aliquando excufari valeat? Arirtotelis mens, ibid. num. 2f. • - militaris. cap. i^.pertot. - - legionum Germanicarum.it. Pannonicarum apudRomanos. c, 16. num. 6.7. Sovi olim excludebantur a militia. iib.9. cap. t o num, ix. Sophi ilex Perfarum. lib. 9. cap. 2* num. f, Speha, immobilia acquiruntur Princi¬ pi bellum gerenti, etiam foederatis juxta pačlafcederis. cap. 20, num. 12. feqq. - - cui cedunt? cap. 70,pertot, Stanu Imperii non omnes habent jus Armandiae. lib. 9, cap. 4. 01101(2» nifi in lumma neceffitate. ibid. Stipendium militare quid ? lib,9.cap.g. num. 1 f. absque hoc peric omnis disciplina. ibid. Subditi caute fibi provideant in con- trahenda Amneftia cum fuo Dd- mino. lib. 10. Part I.cap num.4. - libentius onera fubeunt fub militari Principe , quam fub pacifico. lib. 9. cap, 12. num. 1. nunquam belli jufiam caufam habent in fuum Principem. cap. 4. num.2' 5 . teneh- rur obedire etiam barbaris, a qui- bus devicli.cap.if. num.2. T. CV/bdit as in bello exitiofa. 1,9. cap. ... ia.num.4. Temi- I N D E X. %meritat quid ? lib 9, cap. 19 num.2. hujus principium eft praefumptio, finis defperatio.num. 3, Tempns tranfigenda pacis optimum, cam adhucutrinquepares funtvi- res lib. 1 o. Part.!. cap. 2. num. 2. Arniči, Vidni, Neutrales fein tem¬ pere interponant&c. n. 3, exemplo Regum Franciae a!iorumque. ibid. Theodofn lex de difciplina miJitari. lib. 9.c.^. num.20. Tbletani Ducis rigorofa militise difci- plina.c.eod. num. 10. a- rmentornm , ne in manus hodiš ve* i; arit bu Cilta iicUelliDuci- * c.l I. n 9. Titrbato,y Reipublica expellendi , amoveirii &c. exemplo Ludovici •'V-V. &i Caroli M. c. 7. n. 3 o. V. TTEnett, utbi unde ta«a quies. I. 9.C. r if.n. 4. Veneti corrupto Maximi!ianilmp.mi- liteex vičlis vičlores fa&i. I.9. c,i£. n.i. Venia a Rege Philipp. Ih dilatacau- favit extrema mala in Belgio c. 7. a.24, Veinornm bellumfemper fufpe&um. c.p.n.i. cjuid trahit alios fecum.ib. finguli contra vicinum potentio- rem, bellum ne gerant. cap. eod. n.2. Fkinorum Principum amicitiam,qu2e conciiiant, c. f. n. 2. quid ad Vicir.i potentiamdatuendum? c.eod,n.3. cx vicinorum ruinis funt potentio- rum augmenta. n.4. quibusautem omnino refiftendum. ib.ir.Ur vicl- nos-Reges medil populi liberi quo- module habere debeant. n. f. Vidno praepotenti ne fidunt alii de- biliores.c. p. n. 6. Vittoria Anglorum contra Gallos. h 10. Part. i. c. 1. num,7. quare’ ibid. - - petfečta quae ? 1.9. c. 20. Fittori tria adhsrent vitia, infolentia, crudelitas, ignavia. lib, 9. c. 20. Vir ib n s acjuis pax fiat, lib. 10. Part. I, cap. 6. num. 12. Ufu pjromantia citius finiuntnr bel- la. lib. 9. c. n. num. 4, Llfus pjremantu peflTnno fato trans- latus aChridianis ad Turcas, cap. 11. num. p. F I N I S.