: f U,eHa 1 ({ipaHaK biajhcjiab mmm CJIOBEIJI H3MH>E jyrOCJIOBEHCKE OMJJAflflHE 1HTAMIIAPHJA jyrOCjIOBEHCKE KYJITyPE - HCEHEBA Ene de la Synagogue, 31. BJIAflHCJIAB MEJAH« O CIBEIJ0 l CJIOBEHIIA HITAMDAPHJA jyrOCJlOBEHCKE KYJITyPE — 3KEHEBA Rue de la Synagogue, 31. J ,/f/f , /(‘i/aIl/ /r,L^<ŽŽ7c^' H Ano M EH A. Oea 6poiuypa je npedaeane noje can odpoicao Me¬ cena jyjia y Maison du Peuple y JKeueeu. Ja la npedajen ■jaeHOcmu 6e3 Hapouumnx ucnpaenv, como c meecnuM ne- 3HamnvM nonynaMa. Cmamucmmite nodamne v,prmo com u3 Kibuie „ Ivan Krek: Die Slovenen“, a jednvM dejioM do6uo caM ux od i. mote. E. Kpyjieja, KOMe ce obum nymeM naponumo 3 axeaJbyjeM. Cacmae hcmo npemeneuje da 6yde uctfpnna cmyduja o CjtoeeHifVMa, ajiu ce nad um da fie moHu nocJiyoKumu nao yeod y npoyvaeane cxoee- HavKux npuJiuKa. y HKeueeu, cenmeMčpa 1917. BI A J. (1>ABj AH Ulili. I. TEOrPAtDCKM M MCTOPMJCKM tlPEMEA- 3eMJba H CTaHOBHMUlTBO. CjoBeHiin cy ceBepo3aDanHH seo jy- rocJioBeHCKe Haijaje. Ona HacejBaBajy TepaTopaj ko j a 3av3HMa oko 28.000 km 2 saMe HeaiTO Maa>e os Bejraje (29.556 km 2 ). CjOBeaaaKa geif.ia je KOMnaKTHa se.iHHa, Koja ce npocTape ceBepHO a hctohho os TpmtaHCKor 3aj)BBa a o6yxsaTa noaMeHije cjiesete nospajaHe. J aycTpajcKoj iiojobhhh : 'iHTaBy Kpaa.cKy, 1 's IIlTajepcKe, 'la KopymKe, aaTaBy ropa<3Ky (0e3 TpasaniKe), n;ejiy okojihbj Tpcia ca jaKBM npo- a,eHTOM y caMoj Bapoma a ceBepo3anassH seo HcTpe. IIpeKO 100.000 CjoBeHau,a jkhbh y KOMaaKTHoj Maca y npes,e.iy 3anasHe YrapcKe kojh ce soTaae rpaHan;e cjio- BeHaaKe IIlTajepcKe. Ochm Tora HMa ax jom HemTo Bame os 30.000 y HTajjaja, y BeHeaajaHCKoj oOjacTH ceaepno os Basira (Udine), Koje caMO sp»aBHa rpaHaa;a s^jib os ropa'iKax CjoBeHasa. Ha ne.ioM tom 3eM*aniTy jkbbb oko 1 'A MBJiaoHa ^ysa, totobo caiia CjioBeHua ca HemTo HeMaaKax KO-iOHaja. rycTBHa HacejbeHocia je KOJiHKa a y CpOaja, HemTo npeno 50 CTaHOBHHKa Ha 1 km 2 . EMarpa- aaTa y AMepasa (BetaHOM y CjesaaeHBM ^pataBana) HMa oko 200.000, saMe 'A HHTaBor Haposa. Kao ihto bhshmo, CjtoBeHsa cy nosejseHH Ha 2 sp- »aBe, Ha 2 sp^aBHe nosoBape, a y caMoj AycTpaja Ha 6 pa3Hax HOKpajaHa. H aKo je os cbhx thx noKpajaHa noTnyHO CJTOBenaHKa caMO Boj BosuHa KpaacKa, HnaK Tpe6a HarjacHTH sa a y cycesHHM 3eM.HaMa CioBeHsa atHBe kom- naKTHo, 6e3 3HaTHHje Tylje npaMeca Ha CBOMe 3eMJ6aniTy, a sa cy eTHorpa(j)CKe rpaHase npe«a HeMsana, IlTajaja- 6 HHJia h Majjapma oniTpo oče^eaceHe, aao peTKO koa Kor flpyror sapofla. Ciora ce CaoBeHaaKa, hm Kaao je Hapop 30Be, C.ioBeHHja, Ma pa He nocTojH flanac Kao hoshthbkh (}) aKaT, Mopa CMaTpaTH jeflHOM jkhbom h Hefle*HBOM peaHHOM. CjioBeBarae 3eM^e cy jeflHHM flesoM y bhcthm Aji- nana, rpe ce y3flH*y 6p,n;a npeKo 2500 MeTapa, noKpHBeBa BeaHTHM CHeroM, ycpe^ ropcKHx je3epa, (ceBepHa KpaacKa, KopymKa h peo PopuBKe), flesoM npeflCTaB.&ajy aancKO npepropje ca hhckhm 6pe®y*u;HMa, noKpHBeHHM 3 eaeHHM rayMaMa, JiMBa^aua, norima h BHHorpaflHMa (iHTaBa cao- BeHaaKa IU/rajepcKa h 7» Kpa&CKe), a jeflHHM flesoM npaBH KpaniKH apni (fleo TopnaKe, Hdpa h noEtpajma Ha nyTy ofl IIocTojHe aa TpcTy). 7 CjoBeHHja flaKjre Hajta3HMo npefle.se KaKBHx HMa y EemaBKoj IIlBHpapcKoj h Tapoji- ckoj, npefle.se nonyT Xepn;eroBHHe h KpniHe ^ajmaipje h npefle.se, itai£BHX HMa ceBepHa CpOnja. CflOBeHgH HMajy h mnpoKe paBHHue y YrapcKoj h. y rsaBHHM floflHBaMa peKa. OhH CTaHjjy h Ha MopcKoj oOasn, flyroj oko 25 khjio- MeTapa, 6e3 HKaKBe npHMecH HTasajaHa, H3Me^y Tpcia h T pacnfca (Monfalcone). OBaKa je CflOBeHanKa 3eM.z&a, HHje npnpoflHo cpeflaniTe je Jby(«&aHa (50.000 CTaHOBHHKa), npecTOHnpa BojBOflHHe KpaacKe. jl,pyre BaatHBje BapomH cy, y UlmajepcKoj: Mapn6op (hcm. Marburg) ca 28.000 CTa- HOBHHKa, Koja seatH Ha pepn )I,paBH, Il,e^e (HeM. Cilli) Ha CaBHHiH h IlTyj (HeM. Pettau) Ha JIjirbm ; y Kopijtunoj : IJ,e.soBen; (HeM. Klagenfurt) 29.000 CTaH. ceB. ofl J(paBe h Be*aK (HeM. Villach); y IIpuMopjy : ceM Tpcia (250.000), y KOMe HMa 80.000 CflOBeHapa h ropnpe (30.000) ca hojiobhhom C-soBeHapa, AjflOBmtHHa y TopanKoj; y EpancKoj: IlflpHja, Kpaa (Krainburg) h Hobo MecTo (Rudolfswert). CsoBeHipi cy ce flocemiH y OBe HCTOpMiCKM KpajeBe seiajeM sajefliiHHKe, nocTeuene, npcr/|eA Be-iHKe ceobe cbhx jyroc.soBeHCKHX me- MeHa, h to nofl hmchom C-ioBenn, Koje je 6h.io rjajeflHHBKO pejOM Hapofly ofl Tpcia flo RpHor Mopa. )(oce*HBaH.e 7 CjroBenaja nonejo je nocje roj,. 568., iiohito cy ce rep- MancKH JtoHroČapjH n3 ilanoHnje npecejiam y MTa,rajy. y 6op6aiia ca iipbo6hthhm CTaHOBHHjHMa cJOBefiCKa rute- MeHa 3 anocejia cy najBeta jeo jaHamae jyiKHe AycTpHje, jo jI,yHaBa Ha ceBepy rje cy hm 6um Becn HenocpejHH cycejH, jo JajpaHa Ha jyry, Ha HCTOKy jy6oKO y yrapcKy paBHHii;y, a Ha 3anajy jonpm cy qaK y TnpojCKy (Puster- tal koj Lienza jojia.3H oj IIy^TO no.se) h jo caMe EaBap- CKe. Y 0TaJHjy hhijh cy CBe jo peKe Ta^aMenia rje yocTajoM h jaaac JKHBe. CTaHOBa-iH cy h y jyjKH0M jejy (j)ypjiaHCKe paBHHje, o qeMy, ceM HCTopaje, CBejoae cjo- BeHCKH Ha3HBH HeKHx MecTa (Beogrado, Turjak, Schiavo- nesco htj.) — IIpHpojHo je ja ce C-ioBeHjH Ha BefeeM jeay OBor Tepnxopnja HHcy m or ji h jyro ojpacaTH, npBO CTora hito HHcy CBe npeje-ie nojjejHaKO KOMnaKTHO h jobojbho rycTo naceJHJH, a jpyro 36or cnjiHe repMaHCEe Haje3je- HeManicH „Drang nach Osten“ nniao je ojMax y cbom noBeTKy npeKo CJOBeHa'iKHX seMasa h ycneo je ja y cpejHHH npo6aje aeiiiKo - cjiOBenaBKH HacHn oj KpKOHonia jo JajpaHa. Hnatc jom y 13. Beicy Hajia3HM0 nocjejae ocTaTKe CjioBencrBa bhcoko y jaHainaHM aycTpo- HeMaJKHM AjnaMa. y noqeTKy cy CjOBeHn;H acHBeJH cjo6ojho noj jo- iiafeHM KHeateBHMa, Koje je napoj can 6npao npeMa npacTapoM o6Hnajy. Th KHeJKeBH bojhjih cy KpBaBe h necTO ycneniHe paTOBe npoTHBy ABapa, Jlanro^apja h Ba- Bapapa. IIoj KpaseM CaMOM TBopHJiH cy CjoBeiijH 3ajejH0 c Bec.HMa yjejH»eHy h jaicy CJioBencKy jpasaBy oj Epso- Horna y CeBepHoj BeniKoj jo JajpaHCKor Mopa. Crmo- cthjhoct H3ry6HjiH cy cpejHHOM 8. BeKa h to Ha Heo6H l iaH HanHH. Bojefca jyr h KpBaB paT upoTHB aBapcne npeMokH, ohh cy HanocjeTKy no3BaJH y noMofe Kao caBe3HHKe rep- MaHc.Ke BajyBape (Bacapne). EaBapjH cy johijih h — EHine ce HHcy Bpatam. HapaBHO ce BojMa H3Me$y h>hx h H3- jajcTBOM nojjapMAeHHX CjoBeHapa jora jyra 6op(5a, ajH CJiOBeHHH cy HnaK ocTaJH Ba3ajiH BaBapapa, ca Kojnua cy 8 nočne 3ajepHo 6hhh nopBpmyTH (jipaHaHKoj papeBHHH. OBaj $aKaT Tpe6a HapoPHTo pparaTH na yMy: H3 Tora ihto cy Heitpn ohh, ko j h cy yHHnmuH cnoBeHaHKy caMOCTan- hoct a ppjse hx eBo Bet op 8. BeKa na CBe po paHac y CBone poncTBy, nponcTiine OHa HeH3Meppa lipama H3Meljy CnoBeHapa h Heuapa, Koja je npaBa Mpama paca, ypen- j&eHa y KpB Kpo3 BeKOBe h noKoneaa penoiie Hapopy. H aKO 3aBHCHH o p BaBapapa, CnoBeHpH cy caHyBajiH joni H3BecHo BpeMe CBoje poMate KHeateBe. 3ajepHO ca repMaHCKOM nonnaBOM poinno je h KpmtancTBO, h to naj- BetHM penoii H3 BaBapcKe, a 3araM H3 Ca.ap6ypra. KpmtaH- ctbo npoBaljano ce y 3HaMeay or&a h Mana. KpcT h Man KpiHJiH cy nyT repMaHH3apnjn h CBe Temen hojibthhkom poncTBy. C-iOBeHpu cy ce jyHanKH opynapa.iH Haje3pa paTHHBKor h repMaHCKor KpmtaHCTBa, ajin je h,bxob omop CBpmHo TparHHHo. C BpeiieHoii je jepaH peo CnoBeHapa npemao y KpnitaHCTBO n th cy 3ajepno c Heuprnia noBejra paT po HCTpare npoTHB naraHCKHX 3en^aKa, y KOMe cy obh nočne OTajHor oraopa cacBHM nopnernu. OBaj HajTyat- Haja peo cnoBenanKe HCTopaje nociyjKHO je Kao necHHHKH MaTepnjan HajBeteM cnoBeHanKOM necHHKy IIpeinepHy 3a H>eroB enoc „KpcT kop CaBnpe.“ — Jom jepHOM cy ce PHOH cbh CnoBeHpH Ha opyiKje pa cnoMe repiiaHCKH ja- paM. Bmo je to y noneTKj 9. Bena Kap je BojBopa Jby- peBHT IIocaBCKH OKynHO oko ce6e CBe CnoBeHpe, BenHK peo XpBaTa h aaK h jepaH peo Cp6a, CBe po peKe Th- MOKa, 3a 3ajepHHHKy 6op6y npoTHB repMana. IIpBH paT 6ho je ycneniaH, ana y ppyron paTy cy paHn;H ycnenH pa cjoiie jyrocnoB6HCKy 6op6y 3a caMocianHocT. YcTaHaK JbypeBHTa IIoeaBCKor je 3HaMeHHT, jep je oh npBa Beta 3ajepHHHKa BojHHPKa Koonepapaja Cp6a, XpBaTa h Cno- BeHapa npoTHBy repiaaHCTBa. IIopito je cnoMAeHa OBa 6yHa, HCTpe(5j&eHO je h poMate cnoBeHanKo njieMCTBO, yBepeH je (jipaHaTKH ynpaBHH chctcm, h HeManKH rpoy y KopyBiKoj (to je cjoBeaaaKO Kocobo Bo^e, Koje je o# Bpe 50 roAHBa Bet repMaHH3HpaHo). Ty ce Bapa3HJia n apecTO- BHpa BOjBopase KapaaTaHBje, noja je o6yxBaTapa CBe aiBCKe C-ioBeape. Kacsaje ce je, Bos pecTpyETHBBHM yfljiH- bom cpe^BeBeKOBBor BeMaraor er Bena BpoBopnna ce y cbhm CJioBeBaaKHM 3eM^aMa Baj5pyTaiBHja repMaBH3aii,Hja. Ten cy y BoaeTKy 15. BeKa yaHBBJiH Kpaj paBeM BanpepoBaH>y aeMCTBa 6ecnpeKBpBH TypcKn ynapn. HeuaiKH KonoBHCTa BHiae anje xTeo pa pona3H y 3eMji,y, Kojy cy CTaiao By- ctobihph OcMaBJiHje. A h ppaiaBa je ocTaBana capa, Bap HHje Burne HMaja BiTa pa ajBaaita, CnoBespe cacBHM Ba pepimj 7 . Obh cy MopaiK CBojHM BjacTHTHM csarajja 6pa- hhth CBojy 3eM*y. H na k peno BpeMe (aeKOJHKO BeKOBa) Bana3HJiH cy B 3 paamy h 6paTCKy BOMOt cbmo kop CBoje jyrocjiOBeHCKe 6pate. C-ioBeBija h Xpbbtk cy paiie y3 paMe 6paHHJiH 3eM^y bpothb TypaKa, BHKap bh BajMafte 10 I Hec-iore Huje 6 hjo H3Me^y e.hx. OBa BeKOBHa 3ajejHHqKa ojčpaaa y kpbh je nocBeiHJia 6paxcTBO CjioBeHaaa h X pBaTa, a npeEO Tor OpaTCTBa carpajHJia ce 3ajejHnqKa jyrocJOBeHCKa Hjeja. OBe 6op6e ca Typn;HMa cy y JKHBoj Tpaunpnjii cJiOBeHaHKor Hapoja, o a>HMa neBa BapojHa necMa h o a>HMa HMa 6e36pojHo npaqa. 3ajejHnu,a ca XpBa- THMa h i^eJiHM JyrocJioBeHCTBOM, nocBeieHa TypcKOM ona- CHomiy, y kpbh je h Mecy CjoBeHijHMa. To je jejaH jaK yHjaMeHT 3a jyrocJOBeHCKy Hjejy y CMOBeBanKOM Bapojy. Obo ce 6paTCTBo h 3ajejHHja noKa^aao h y 3ajejHHqKoj cjoBeHaqKO-xpBaTCKoj ce^anKoj 6yHH (r. 1573.) noj ce- jbanKHM KpajfceM MaTHjeM Ty6i],eM, Kora cy H3a6para h X pBarn h CjiOBeHHH. Obe 6yHa cjejHja je npBoj ce^aq- Koj 6yHH, Kojy cy jhiuth r. 1525. caMH CjioBeHjH. Kao Ty6qeBa, TaKo je h obb 6yHa KaTacTpo^aaHO CBpniHJia. J Ghtjh koj BpejKHja Ha CaBH 30.000 cjroBeHaqKHx ce^atia nočrnjeno je oj rpoOBCKo-HeMaqice BojcKe. JyrocJOBeHCKa Hjeja noica3yje ce h y cjOBeHaBKOM HpoTecTaHTCKOM noKpeTy y 16. BeKy. CjioBeHaBKH npore- CTaHTH TejKHJiH cy ja nponmpe npoTecTaHTH3aM Ha CBe jyatne C-ioBeHe; ohh hcth Bolje cjOBeHanKe pe(|>opMajHje (Tpy6ap, J^ajMaTHH, Kpe^b htj.), Koja cy ctbophjih cjio- BeHaqKy npoTecTaHTCKy KBbHmeBHOCT, opraHH30Ba.iB cy aaj HOKpeT h koj XpBaTa, nao ihto cy očpaTHO mhoth XpBaxH capajjHBara y npoiecTaHTCKOM noKpeiy koj Cj(OBeHan,a. II 3 Tpy6apeBHX cnaca 3Ha ce ja cy 6hjh cjioBeHaBKH npo- TecTaHTH cBecTHH 3ajejHHD;e cbhx jyjKHnx CjioBeHa jo CojyHa, Kao h onnrre cjOBeHCKe 3ajejHHD;e. 3hk ce Ta- Kolje ja cy xtcjh Ha MecTo BepcKe noTpojeHocTH Jyro- CJOBeHa yBecTH npoTeciaHTCKy Bepy Kao SajejimaK}' CEHMa. ^a cy ycneJiH, ocTBapHJH 6h 6hjih BepcKo, a Ha aeroBoj OCHOBH H KVJITypnO jejHHCTBO - HITO 6 h OMOrytHJIO H BOJIHTHBKH yHHTapH3aM. IIpOTeCTaHTCKH je HOKpeT 3aXBaTHO koj CjoBeHaja mhoto Tepena, jep je Be&HHa napoja npenuia y upoiecTaHCTBO. Ajh cy Xa6c6yproBjH h jesyHTH ycnejH ja yryme chjbhm raBE.aa.0Ma h KpBOJomTBOM h i 11 OBaj BepcKH h KyjTypHH noKpeT. HnaK Henno je ocTa .10 Tpajno: cTBopeBa je 6 aaa caoBeHaKKe KitHiKeBHocTH. CiiOBeHaBKa KaHHceBHOCT ana pie CBoj nrapoKH H3Bop Bet y 16. BeKy, h to Ha HaponnoM je3UKy. On Tora Bpe- Meaa KiBHJKeBHOCT ce CTaiiiio pa3BHjajia, h aao cy je3yHTe h BJiacTH 6au;ajre BmaBa 6pna c.ioBeHaHKHx KBHra y BaTpy. CnoMeHyTn MopaM jom jen,Hy BaiKHy HHE>eHHiiy 3a jyrocjiOBencKO jenHHCTBo: 3a BpeMe TypcKnx paTOBa, Mače 6eryHana 03 BocHe, XpBaTCKe, CpČHje h MatenoHnje Hanue cy yTOBHnrra y CjioBeHaBKoj, rne cy h ocTaje h no- npHMMe cJtOBeHaBKH roBop h oftjaaje. AaHac Hajra3HTe y CiOBeHaHKoj npe3HMeHa sao TeonopoBHt, JaHKOBHt, JKhb- KOBBt, IlaBJioBHt, IlafflHt, KpaBBeBHt, JyroBBt HTn. ko ja CBenone o thm ceo6aMa. Cbh cy obh a.yn0 naHac HajčoBH CjoBeHn;H. Obk noMeniaHOCT jyrocjoBeHCKHx mieMeHa TaKOjje je jen,Ha on (5a3a jyroc.aoBeHCKor BaponHor jenracTBa. Obo cy HajBaiKHHjH noro$ajH y cjioBeHaHKoj hcto- pajn no (J»paHii;ycKe peBOJiyn; 0 je. IlEaae ey CLioBeHijH ne- jihjih 3ajennHHKy cyn6HHy ca npyraM BaponHMa, ko ja cy ce Ha-ia3HJiH y xa6c(5yproBaaKOM poncTBy. YBeK, Kpo3 HHTaBe BeKOBe, naK je Kao Mopa jieacao Ha cJioBeHaHBOM Hapony npHTHcaK repMaHimuHje, Koja je nocJie TypcKnx Haje3na, 3a BpeMe Mapaje Tepe30je h JocH(|>a II., nocrama CBoj BpxyHau;. JenHHO MJiaBoj othophocth cjoBesaHKor ce^aKa hmk na 3axBa;iH aiiTaaa jyrocjro3seHCKa saipja, na HHje yaHniTeH OBaj 6eneM, oBa npencTpaata JyrocjiOBeHCTBa, Koja ne« FepMaHCTBO h HeMaHKH je3HK on Tpcaa h Ja- npaHCKor Mopa. paHpycaa oaynapaja je 6a.ia npaBa cpefca 3a C.ioBeHpe. <4>paHpy3H cy nonarjiH ocHOBHe h cpenme maojie Ha HapopHOM jeaHKy, ocHOBajia cy panpycao- c.ioBenanKH 3EaHHHHa jihct, ochm Tora npo- sejiH cy pen y 3eM.£H, HCTpe6ajiH xajnyae h carpanuna MHoro no6pax pecTa. Kon Hapona ycnoMeHa Ha < J?paHpy3e jkhbh h CjOBennp cMaTpajy Kparay nepaony <})paiipycae BjanaBHHe op 1809.-1813., rne cy hohobo naJiH y aycipaj- cko ponCTBO, Kao HajcpeTHHjy nocjie nponacTH E>axoBe caMOCTajHocTH. HcTafeic MopaM pBe miiteHape, Koje cy ocTaje BaatHe 3a HtmBa jyrocjroBeHCKH noKpeT: ca paH- pycaoM IIjiHpBjoM ynapeHa je jenHa on 6a3a jyroc.noBeHCKe npacaBHocTH, jep cy ce y moj HamjiH Ha 0Kyny, h aKO He cbh, CjoBeHpH, XpBaTH h Cp6a; a npyra BaacHa HB&eHapa je, na ce Tana Kon C-ioBeHapa y jasoj Mepa pa3BHaa aneja jyrocaoBeHCKe ayjiTypHe 3ajenHape, Kojoj je necHHK h Ha- yaHHK BaJieHTHH BonHHK cTBopno h aneo.iornjy. H hko ce HMe Riapaja onpjaa.no joni nyro, anaa cy CjioBeHpa non MeTepHaxoBBM cncTeMOM H3ry6aaa CKopo CBe TeaoBHHe 4>paHpycae BJianaBHHe. Tea 1898. r. je noHejra a s>HMa Heaa 6ap TeopeTcaa npaBa. He Mory na onacyjeM na^ne no-iHTanKe a ayjiTypHe 6op6e C-iOBeHapa CBe no naHamaer naHa, jep to 6h Tpa- jbhjo na B3panaM jenHO HapoaaTO npenaBaae. 3aT0 ty caao y apaiaHM ppiaMa B3HeTa HeaojiHKO HHaeHHpa. Hojihthhkh nporpaM cjOBeHanaa r. 1848. a nocjie 6bjio je yjenaE>eH>e cbhx c.i0BeHaBKHx 3eMa.»a y jenHy peJiany (CjenaBesa CjiOBeHaja), aoja 6a ainua aao Taaa na y£e y jyrocjoBeHcay onaiTy 3ajenHapy. 3a Taj nporpaM ce B3jaBHO HmaBB napon. AycTpaja je yMeaa na onpjaa CBoje no3apaje a yHHOHHCTHHKB noapeT CnoBeHapa Haje aocTarao HaaaaBax npaaTHPHax nojraTHHBBx pesyjiTaTa: naHac cy CjioBeHaa nonejteHa Ha nae npiaaBe, nae np- jaaBHe noJOBape a inecT aycTpajcaax npoBBHpaja 6e3 aaaaBe ynpaBHe Be3e ochm pempajHe KOMaHne H3 Be^a. 13 CjOBeHU,H cy TejKHM n,eao BpeMe 3a KyjiTypBHM yjeABtteH.eM ca XpBaTHMa h Cp6HMa. Etapcsa uneja, Koja je xTeaa na ctboph jenaH KttBaseBHH je3HK CBHMa jyasHHM CaoBeHHMa, Hanua je aon CaoBesana MHoro bo- 6opHHKa oj KOjax je Hajn03HaTnjB BecHBK CiaBKO Bpa3. IIocTHrHyTH cy h ho3hthbhh pe3yjnaTH, iaKO na ce on Tor BpeMeHa cjioBeHaaKH KttHJKeBHH je3HK CBe Burne npH- 6jHmyje niTOKaBCKOMe. Pa3JiHKe cy He3BaTHe, m s h. e Bero Me|y nojenuHHM nHjaaeKTHMa BenaHKEM, HTa.rajaHCKHM, (j)paBEiycKHM. 3a Hac je HajBajKHHjn eH.a te ipso facto not« pe3yjrnipaTn h peaaH3a- paja KyjiTypHor h je3HHHor noTByHcr jenmcTBa. Osa Macao nimia je Kpo3 CBe cjOBeHaqKe reHepamije h Tpe6a BapoHHTO acTatn na HHKan Kon CjioBeBapa saje 6HJIO eKCOy3HBHCTHBKHX UOKpeTa y OBOj MepH Kao BITO ce to ncno.fcn.io Kon xpEaTCKHX 4>paBKOBan,a hm Kon He- KHX CpnCKHK eKCKJy3HBHCTa. HBKana BHKO HHje On-SyBHO ycTao BpoTHB jyrocjiOBeHCKe mhcm y aeaoj cyniTHBH, a HanpoTHB Ta je nneja 6ma. yBeK seibb Kon CjtoBeHana, H.y cy 3ac,Ty dr.ih Baj6o.fcH h>hxobh K&HjKeBEHiiH, uay i uiHHH, KyjiTypHH paneHin;«, BOJHTHBapu h BOBHBapH. Kan je jyrocjroBeHCKa OMJianHHa r. 1912. HCTaiua y CnoBeHaHKoj 3acTaBy 6op6e 3a yjen 0 E>eB&e Cp6a, XpBaia h Cjioreuana, y caaocTaJiHy np®aBy, iuiHHiJia je Ha ono6panaH>e HajmHpHx Maca. JI^aHac ijeo CHOBeHaiKH Bapon CTojn H3a Te saciaBe. 14 II. HAPOAHA ekohommja. KaKBO je cjioBeHaHKO eKoaoMCKo CTaae h mTa te npeMa TOMe CjtoaeHpH noHeTH ca co6om y HOBy Haray 3ajenHHqKy jyroc.iOBeHCKy npffiaBy?.Ha obo nmaiBe je Aanac TeniKO OAroBopHTH h hphOjihikho, jep paT je chaho H 3Meano dame CTBapH y CBHMa jyrocjioBeHCKHM 3eM^aMa. CBaKo Hara^ame je h3jihiiiho, Tea teMO noc.se paTa BHjieTH, y kojihko je esponcKH noasap yHHmTHO Hame HapoAHO 6oraTCTBo. 3hto fey ce orpaHHiHTH ;i,a H3HeceM npefl Bac cnoBeHaBKe eKOHOiicae npHJiHKe npe OBor paTa, h to cauo y rjaBHHM noTe3HMa. CjioBeHaTKe 3eM.se KapaKTepamr ce OnuiTH nperjieA- THMe mTO cy rycTO HOKpHBeHe myMaMa. 3 eMAOpaAH a Aok hmb h. np. y Cp6ajH (c MateAOHHjoM) 18% n;eJiOKynHe noBpmHHe myMe, HMa DlTajepcaa caopo 50%) Kopymaa 44% h KpamcKa44%. (Mhcjibm Ha npaBy myjiy, a He Ha hhcko rpM.se.) 3aTo hmb c Apyre CTpaHe y ciOBeHaHKHM apajeBHMa csmo oko 16 % H>HBa, Aok y CpOnja npon;eHaT mana h3hoch oko 29, /pika e CKopo ABany r r BHme. y CjroBeHaHKOj hmb oKpyrjto 15% jiHBaAa h nammaKa, a y CpOajn 30 %■ BaHorpa^a HMa cpa3MepH0 mhoto BHme Hero y CpSajn, r^e hx HMa 0’6 %, a y KpaacKoj 1-1 %, y IIlTajepcKoj oko 3%, a y Ilpn- Mopjy (ropHHKa, TpcT h IIcTpa) BaK 7 % pejOKynHor 3eMJBHmTa. CjioBeHaHKa jaue HHje npBeHCTBeHO 3eM.sopa,a;HHHKa seii-Ba; anaK teno BH^eTH H3 iieKOAHKO Opojaita, ;i,a je cjOBeHaHKH cejtaK BpeaaH h p cy y C-iOBeHapa no.so- npHBpeAHe MeTo^e Ha Mo^epHOM CTeneHy. M ano cjiOBe- HaHKe 3eM.se He cnaj;ajy Me$y Bpjio hjioahp, Hero je HaupOTHB H>HXOB KBajIHTeT CBaKaKO HH^epHOpHBjH O A KBa- jiHTeTa 3eM.se y CpOnja h XpBaTCKoj, nnaic ce HanopoM h MOAepHHM odpa^HBaaeM y C-ioBeHaiKoj cpa3MepHO BHme H3BAaiH H3 3eM.se Hero Ma r^e y JyrocjiaBBjH. CaMo He- 15 KOJTUKO čpojaKa: y CpOBja (ca MatesoHHjoM) saje xeKTap oOpaijenor KyKypy3Hor no^aa 9 MeTapcKHX nenra tynypy3a, y BanoBaHH 16, a y CaoBeBaHKuj 18; BHine Hero y E/ra- Mja Koja saje 16 MeTapcKHx neHTH. Ihuenuye ce y Cp- 6n]n soOnja Ha xeKTap npocenHo 7 V 2 , y BaHOBHHH 11 1 / 2 a y CjiOBenaHKoj 14 y IIlTajepcKoj naK 17 */ a MeTapcK«x iieHTH. y HTajHjH H3HOCH Taj Opoj caMO 10 1 1 2 , y PyMy- hhjh 15 V 2 , y EHoecKoj nan 21. Hcth o« npnjiHKe je cpa3Mep h kos paiKH h 3o0h. — Ako y3MeMO OpojeBe ancojiyTHe, a He pejiaTHBHe, oHsa CTBapn Me&ajy Jffln;e. OHsa te mo Bašem sa CpOnja saje roamnae 10 nyTa BHHie KyKypy3a Hero CjioBeHanKa, a nmfHHiie 5 nyia BHnie. TpeOa Me^yTHM 3 hhth sa je CpOaja nocje Oa.iKaHCKHX paTOBa HemTo BHine Hero 3 1 / 2 nyia Beta os HBTaBe Cjio- BeHHje, sa y i&oj HMa cpa3MepHo sra nyTa BHHie ftHBa os n;exoKynHe noBpniHHe Hero y CjroBeHaHKoj h sa je 3eM.sa y CpOajn mhoto 6o^er KBaiHTeTa. C spyre CTpaHe oneT rpeCa HMaTH y BHsy sa je CpOnja y MatesoHHjH So6nja jesay Beoiia HanyniTeHy 3eM*y ca BemKHM once- roM, hito CMaayje CTaTHCTHHKe Opojne 3a u,ejy spataBy. — C-iOBenoja saje Bpjio MHoro npoMnupa . Jlpu b3hoch sa CpOnjy rosnnnba nposy»n;Bja KpoMnnpa 400.000 MeTp. H,eHTH, soTne je Taj Opoj 3a CjioBeHHjy 3,800.000. CaMa KpaacKa saje 5 nyia BHHie KpoMnnpa Hero CpOnja, a n,ejia CjiOBeHHja 9 nyTa BHHie. Ako y3MeMO y o03Hp sa je CpOaja 3 1 / 2 nyTa Beta os CjoBeiraoKe, oHsa Moateno peta sa cjioiienaBKe 3eM.Be sanajy cpa3MepHo 32 nyTa tojihko KpoMnHpa CBaKe rosBHe kojhko Cp6Hja c MatesoHBjoM. Ofia HHH>eHHH;a o6janittyje ce THMe ihto ce y CpOnjH ceje mhoto BHine iKHTa, a kos Hac je y 3KHTy HesocTaTaK, ko j h ce HasoKnaljvje KpoMHHpoM. Ma KaKO ce cjoBenaiKe 3eM.Be o6pal,HBa.ie paijHjoBaaHO, Hnait rosnima nposyKiiHja jkhth HHje y cTaH>y sa noapaje cBe noTpeOe KOH3yMan;Hje 3a SOMate CTaHOBHHiHTBO. CioBeHiiH HaBe3aHH cy na yB03 iKHTa, a Morja Ob sa H3B03e KpoMnnp. JLena KOM0HHau;Bja 3a H3MeHy nposyKaTa H3Me$y CpOnje, BojBOSHHe h BaHo- 16 BHHe Te cjroBeHaiKHX KpajeBa. Ha Kyajy xoty cnoMeByTH na hbhoch BpenHOCT pe.iOKynHe ronanute nponjKpaje acHTa y cbhm jyrocJiOBeHCKHM 3eM^aMa sajenHO oko 900 mhjh- joHa nmapa. CToaapcTBo je Hajpa3BHjeHnje y KopymKoj h IHTajepcKoj, a 3 rthm y CTonapcTBo. Kpa&CKoj. y pejoj CjiOBeHnja Hiiajo je epe paTa oko 100.000 Korba. Ha XH.&any CTaHOBHHKa noja3H 70 K 0 H>a, a y CpOpjH 90, y BaHOBHHH hhk 135, y II,pHoj Topa caMO 50. Y KopyniKoj noJa3H Kao y CpOaja 90 Koaa Ha xh- ^any CTaHOBHHKa. E,eja Jyroc.aaBnja je mia-aa 1,202.000 KOH>a npeMa 955.000 y HTajiHjH. — Kao dito bh^hmo, y nor.jeny Koma C-iOBeHpH CToje rope on CpOaje' h mhoto rope on XpBaTCKe. J roBenapcTBy cy npaJiHKe npjraHe. y CjoBeHHja nona3H Ha XH.sany CTaHOBHHKa oko 500 io- eeda, y CpOaja (c MatenoHHjoM) 460, y BaHOBHHH 437. Gano y Bochh je Opoj Betn: 690. H,e.aa CjoBeHHja HMana je npe paTa npeKO 600.000, CpOnja (c MatenoHHjoM) DaK 1.600.000 loeeda. Taj je Opoj h3hocho 3a n;ejry JyrocjaBHjy 6,200.000, kojihko h y 0TaxHjH. TpeOa cnoMeHyTH na y JyrocjaBHjn nojiasa Ha xH^any CTaHOBHHKa Bame roBena Hero y HeMaaEoj, Bejrraja, Hra-rajH, 4>paHH;ycKoj. — Y CJiOBeHaHKHM 3eM^aMa onaata ce CHMnTOMaTHBKH nojaB 3a HHTaBy cpenay h 3anansy EBpony na CTaHOBHHHiTBO Ha- nymTa hphmhthbho oBaapcTBo, 3aio jep ce BHine He 3a- HHna noMatoM npe^OM, Bet Kynyje one.ro h bcjihk neo npyre K0H3yMapHje y nytany. CroBeHaaKH ce^aK 38MeHno je HaponHy Homay ca phbhjhhm (J>paHpycKHM oneroM, 3aTO je HanycTHO totobo cbcbum h OBBapcTBO. Tano je HMaro npe paTa y croBeHaiKHM 3eM,*aMa oko 160.000 oeaifa , a y CpOajH (c MatenoHHjoM) 7,900.000. E(e.aa JyrocjiaBHja HMaro je 15 MHjrajoHa, a HTaroja 11 mmh- joHa oBapa. Y CpOpja je noro3H.ro 2,256 OBapa h K03a Ha xH^any iaynHi a y CjioBeHHjH caMO oko 150, naK-ie 15 nyTa Man>e. Tajeaa CBH&a y CBe jaaeM je pa>BHTKy 17 Kon CjoBeHau;a. Ha XH.sany .a&ynH nonasu oko 400 ceu (y HlTajepcKoj naK 580), y Cp6HjH-MatenoEHjH 346, y BanoBHHH 447. H,ena cnoBeHaHKa 3eM^ta rojHna je upe paTa npeKo 750 xH.*ana KOMana CBHaa. Tajefte CBHaa Kon CjioBeHan;a je hphjihhho MonepHO, jep ce OHe Majo Tepajy Ha nanmaKe, Bet ce BetuHOM roje y mTanH. — Pa3BHjeHO je h kokohmpctbo, a HapoanTo je MonepHO nnejiapcTBO. KpaacKa nHena qyBeHa je y CBeTy; H3B03Hno ce rouHniae oko 80.000 KoniHKija, HajBume y AycTpanHjy, AMepHKy h HeMaBKy. CBe OBe 6pojKe y3eTe cy us no6a npe paTa. Bynyt- hoct te noKa3aTn, Koje cy 3eMae HajBHme cTpanane on paTa. CaoBeHHja Hete 6hth nocnenaa. Ha Kpajy na cno- MeHeM jom na ce y CnoBeHnjH oko 65 % CTaHOBHHiUTBa 3aHHMa 3eMaopanaoM, myisapcTBOM h cTOBapcTBOM ; HMa naKne cpa3MepHO mhoto Maae ceaaKa Hero y Ma Kojoj npyroj jyrocjiOBeHCKoj 3eMJbH. A h Taj ce npon,eHaT «3 naHa y nas cMaayje 36or CBe janer pa3BHTKa HHnycTpnje. PeKOCMO Bet na CnoBeHHja o6Hnyje SoraTHM h ceaKOBpcTHHM myMaMa. npo- CTpaHe myMe nana3e ce no nenoj 3eMaH, TeK Kpac npen- CTasaa ronn Kprn — pesvnraT 6e.3o6.3Hp ne MneiaTKe eKcnnoaTaiiHje y npomnHM BeKOBMiia. BoraTCTBo myjia oMorytHJto je set on Heaana pa3BHjeHy dpeapcuy undy- cmpu;y. jl^anac HMa caHO y KpaE^Koj 60 BenHKHX napHHX ira.iaHa, a npeKO 800 o6hkhhx Ha Bony. Pa3BHjeHa je hh- nycTpHja napKeTHHx nacana H3 xpacTOBor npaeTa, Kapa¬ rje ce noKytCTBO Koje ce h hsbosh, HapoBHTO 3a 3eMn>e Cpeno3eMHor Mopa. HMa HeKonHKO KynHH H3B03 npBa Kpo3 TpmiaHCKv jijkj oko 40 MHJmjoHa KpyHa. On Tora H3B03MH cy 3a 33 Mionjona cano cjioBeHaaKH TproBip. Moace ce peha 4a je cKopo BHTaBa #pBapcKa TproBHHa y TpcTy y cjroBeHanKHM pyKaMa. H pydapcmeo je npMHiHO pa3BHjeH0. Y neKHM MecTHMa ce Bet y paHHja BpeMeHa Konajia a:eje3Ha pyna, HapoiHTo y ceB. Kpair.cicoj a KopymKoj. KopymKa 6nte 04 BejHKor 3Ha'iaja 3a pejty JyrocjraBHjy 36or CBor OoraT- CTBa Ha 'ieowc\y. BjH3y pyflHHKa pasBHJH cy ce n;BeTajytH rB0JK^apcK0-HH,n,ycTpHjCKH KpajeBH. jl.aHac ce H3pa^yjy y Kpona y ceB. KpaacKoj Ha BeJimo rB034eHH encepH, y TpacHty (Neumarktl) rB034eHe 3eMJbopa4HH>iKe ManiHHe h cnpaBe cbhx Moryinx BpcTa, a y JeceHHHasia; (Assling) HMa BejiHKe rBoacljapcKe jiHBHHiie (Eisenhiitten h Walz- werke). J HHTaBoj AycTpHjH no3HaTa je Be-inna TBopHHpa JioBaHKHX nymaKa y BopoBJiaMa y cJOBeHanKoj KopyniKoj. IIocTojn TBopHHii,a Btejie3HnBKHx HiHHa hti. 1 ) ih.wH (tyMyp) Kona ce Ha mhoco Mecia; HajnyBeHnja je y tom norae,ny pem je^Ha oOjtacT Ha Kpa&CKO-mTajepcKoj rpaHnpH, Tp6oB^e (Trifail) h XpacTHHK ca mTajepcKe, a 3aropje c KpasiCKe CTpaHe. CaMo y obhm py4Hnn;HMa 3anocjeH0 je xHjba4aMa panHHKa. T. 1914 H3H0CHJia je npoH3B04E,a tyMypa caMo y KpaacKHM py4HHii;HMa oko 3 V 2 rajrajoHa TOHa. 41 4pyre py,a,e 3acTynaHe cy y CjoBeHanKoj. HyBeH no CBeTy je py 4 HHK acuBe y UspnjH y 3an. KpaacKoj, Koja naje 50 % CBeTCKe npojjKpHje acnBe ; oBa Bapom, 4 pyra no 6pojy y KpaacKoj, IlTajrajaHHMa HaponnTO mh- pnme, h aKo Ty HeMa nuje^aH jenHHH HiannjaH. Py4HHK 4aje spiKaBii, y hhj'hm ce pyKaMa Haja3H, 2 iiarajOHa KpyHa ronHrnaer nacTor npnxo 4 a. Y hctoj ce Bapomn HaJia3H n TBopHnn;a ipnHo6pa. Ojiobo h u;hhk Kona ce y BeJiHBHM KOJiHHHHaMa y Pa6.&y (Baibl) h y HanCepii} 7 y c job. KopymKoj. Y BoxnH>CKoj jojmiih y ceB. KpaacKoj Bann ce ajyMHHnj. 3eiu&a 3a JonneBe naJiasn ce CBvr^e ') TBoatiiapcKa bbjbkb noayseiia nocToje h y cjob. UlTajepcKoj, HapoiBTO y He.r>y. 19 y čoraTHM KOjiHBHHaMa, na je 36or Tora pa3B0jeHa noMata HH^ycTpnja KyxHH>CKHx nocyna. y KpaffiCKoj HMa 2 (JmOpnKe CTaMa, hm a bcjibk Opoj gnoaHa, jaKO pa3BnjeHa je netapcna HHnycTpHja Kao h H3pa,5H>a Kpena h neMeHTa. ,H(oOpo cy 3acTynjbene h Keimj- cne HHflycTpHje, Kao HHnycTpnja Koma (y .Iby6jBaHH, TpjKHty, Kpafi>y, Hobom MecTy, IHomTa&y y IllTajepcKOj hth.). IIocToje 3 npaBe KeMBjcKe <}>aOpHKe (on KojHX je^Ha y BeJHKOM cTBjry y jtyd.£aHH), HMa 4>a0pnKa niTanoBa, khhio- OpaHa, ganem, KaJiyna 3a ganem, <{>aOpHKa tHKopHje, camMa HTn- Hmb nnBapa noBetH Opoj, on Kojiix jenna hck^hhbo 3a eKcnopT y HTamjy h ErariT. y JbyOj&aiiH nocTojH jenHa on HajBeiHX (ftaOpmca nyBaHa y AycTpHjn, y Kojoj pana HeKoaHKO X 0 j&ana panHHKa h paneHHga. J J^OMffiajiaMa Kon Jby6.zbaHe HMa TBopHHga cmMHHX menmpa; y HaOpejKHHH Kpaj Mopa nocToje bcjihkh KaMeHOJroMH, H3 kojhx ce H3B03H 3a ErnnT. y C^OBeHHjH HMa mhoto eodnux mata . Etap npa- Mepa: CaBa on H3Bopa no xpBaTCKe rpaHHge npencTaBj&a oko 300 X0j6ana koe.ckbx CHara, JI,paBa on H3Bopa no MapaOopa oko 250 XHj&ana. 30or Tora HMa h MHoro emK- TpHHHHX geHTpam, on KojHx caMO ona y 3aBpmHHgH Ba CaBH npencTaB^a 3 xHibane koe>ckhx CHara. Mas no He- khm ceaHMa Bet HMa emKTpHHHO ocBeTJbeae. BoraTCTBO BonHHX CHara OMorytyje naponHTO pa3BHTaK TeKCTHjme HHnycTpHje. TaKo ce eaeKTpHHKHM cHaraMa HMa na 3axBaJiH nocTaHaK Betax TeKCTHjjiinx npeny3eta y Jl.y5ii.aHH h Tp- atHty y KpaacKoj, y AjnoBmtHHH (Haidenschaft) y Fo- pHHKOj h y BeTpnfty (Viktring) y KopyniKoj. Kao HeKa BpcT HHnycTpHje CMaTpa ce h cmpanaum npoMem . 0-iOBeHHja CTojii najieno 6o.be ho Ma Koja npyra jyroc^OB6HCKa 3eM.sa y norjieny JKemBHHga, gecia h KOMy- HHKanHjcKHx h npoM6THHx cpencTaBa y onnue. 3eMiBa je Bet on npHpone HeoOnHHO HHCTa, a Hapon caM je no3HaT no TOMe na bojih i iHCTOty. CTora hh cjoBenanKH xoTejiH HHcy na pljanoM rjiacy. A Hano je caMa 3eMJ&a nyHa cbbx 20 Morytax npHpoj;HHX nenoTa, HHje iyAO ihto imoro ji,oj[a3e y H.y CTpaHn;H. Ha o6a.ae napoč)HHX ropcK 0 x je3epa, Ha caeroM noKpHBeHe a-mcice BHcoBe, na y paste cnoBenanKe 6aae h jeTOBajmmTa nojiase tocth h3 pejie AycTpHje, HapoiHTo Hecn, a ioxa3e h Pyca, HeMijH, HTa-iHjaHH h EH rae3H. JlenoTa cjroBeHaHKHX A.mh y BHneMy Be 3aocTaje 3a niBHu;apcK0M; a h xoTejiH cy MOAepHO ypei>eHH 0 [ „Cxob. HjiaHKHCKO ,II,pyraTBo“ nocTapaJio ce 3a no,a,H3aH>e ropcKHx Kyta, sa rpa,HE>y ropcKHx nyTeBa hti. J BoxH&y Kpaj je3epa (hchoa TparaaBa) jaico je pa3BHjeH 3hmckh mnopT, Te 6h ce Ty Morao ctbophth npaBH msHHapcKH St. Moritz. 3hmh floaa3H y B©xhh> Maca cBeTa. CTpaHB,« nocetyjy mhoto h HyBeHy mnHJ£.y y IIocTojHH (Adelsberg), noja je je^Ha oa HajxenniHX h HajBetnx y Ebpohh. J toj mnHAH HMa eJieKTpHHKH TpaMBaj h nomTa. lipe je OHa 6m a oh- niTnHCKo HMa&e, anH bohito ^ohoch nap MHJiHjoHa KpyHa ro^Hinaer npHxo.ua, 3aTo jy je Mano npe paTa sanjteHHja ApataBa. Hs obot BeoMa noBpniHor h HenoinyHor nperxeji,a Moaie ce BH^era, ^a je CMeeuuja nouua nymeM cee eehei mdycmpujcKoi pa3eumm, mTO je oh; BeHHKe BaatHOCTH 3a n;eJiy 6yxyty jyrocHOBeHCKy ,n;paiaBy. CnoBeHHja HMa CBe npnpoAHe ycjioBe sa HBflycTpHjajiB3aH0jy, na te MOtH n a c BpeMeHOM 6yje uHdycmpujcicu npedeo Jyxocjiaeuje. Cno- BeHaiKa HH^CTpnja (nopes Hpyrax y ocTajHM jyroc.ioBeH- ckhm seMAaMa) MotH te 6ap joHeicjie ja v^oboah ^OMatHM noTpečaMa JyrocxoBeHa. Thmc te ce n;ejia JyrocnaBMja nocTeneHo ocxo6a^aTH oa Ty^e HHji;ycTpH je. CjtOBeHaiKH HOBHaHH 3aB0HH BetH- , , Ekohomckg HOM cy 3adpyowitmKa ydpyowewa, hito opraHH3ai;vi j e . o^roBapa ^eMOKparcKOM ,nyxy Hapo^a h ycxe3 nera je OMoryteH OHaaaB nen pa3B0) CHOBeHanKHx eKOHOMCKHX opraHH3an;Hja. r. 1912. HMano je, npeMa ay- CTpnjCKOj 3BaHHHHO] HITaTHCTHHH, 952 CHOBeBaTKe HOBHane 3aspyre, oa Kojnx 424 y Kpaftcicoj, 254 y IIlTajepcKoj, 21 36 y KopyniKoj, 47 y TpcTy, 135 y FopHHKoj h 56 y HcTpH. lipedumnux 3adpyia Ohjto je r. 1910. 543 (naHac hx HMa jajieKO Burne), Koje cy H3na.ie npeKo 50 MHHHjoHa KpyHa KpeuHTa Te ronrae, a Opojnjie cy 164.954 uaHa ihto dna™ Vs peJiOKynHor Opoja CTaHOBHmnTBa. KoH3yM- hux ydpyowena Ohjio je 1910. r. 56, a 3eMAopadnuM.Kux 3adpyia 274 ca 21.312 HJiaHa. Hajjaae on ee>hx cy Mne- KapcKe 3anpyre (97), sanpyre 3a y3ajaMHH HaKyn m npo- najy (71), cToaapcKe 3anpyre (62), BotapcKe (33) htj,. Maae pa 3 BnjeHe cy 3anamMjcKe 3adpyie Kojnx je 1912. r. h m a. io 29. Cest Tora HMa 4 Beta peemujcm ydpy ocena, Koja cv yjenHO pempane caBe3a. Hajjaae on h>hx je „3a- HpyiKHn CaBe 3 “ y 4 >y 6 jbaHH, Koja je r. 1914. OKyn^ao oko ceOe 591 3 anpyry, Me$y anna 73 xpBaTCKe (h 3 JljanMapaje h HcTpe). „3anpy®HH CaBe3“ HMao je HCTe ronHHe 79,544.415 KpyHa HponeTa. ,Hpyro peBHsnjcKO ynpyateH>e „CaBe3' CjoBeHaMKHx 3anpyra“ y Jby0.saHH Opojno je r. 1910. 177, „CaBe 3 “ y E)e^&y 135, a „CaBe 3 “ y TopmiH 87 HOBiaHHx 3anpyra. CBe OBe 3anpyre roiajie cy Ha Kpajy 1911. r. 207,590.000 KpyHa npoMeTa. HMa jom nsa cmpy*ma caee3a, HaHMe „M,ieKapcKH CaBe3 u y Jby0.3>aHH ca 37 3a- npyra h n 3anpy®Ha I(eHTpajia“ ca 500 3anpyra, TaKolje y Jby0.saHH. 3aHHMHBO je na cy npBe nynHnapHe uimeduoHuye ocHOBaHe y JyacHoj HIiajepcKoj. HajBete 3 acjtyre 3aTO HMa Ohbihh npacaBHH nocuaHHK r. MHxajjto BomBbaK, Kojn Oo- paBH OBne Mety HaMa y IIlBHiiapcKoj. Y KpaacKoj naHac HMa 17 nrrenHOHHpa 3a nnjy cHrypH 0 CT jaMae h .n h noje- nane onniTHHe mu 0Kpy3H. IloBaaHH yj03H h3Hochjth cy r. 1914. y KpaacKHM, mTajepcKHM h TpmtaHCKHM cnoBe- HaaKHM HiTenHOHHpaMa 76,134.534 KpyHe. HoBaaHHX 3a- Bona, TaK03BaHHx „nocojuMuya“ (on „nocynHTH“ ; $p. caisse de prets), Koje noHajBHme naBajy xHHOTeKapHe KpenHTe, a cny®e yjenno h Kao nnenHOHHpe, HMa noBetn Opoj. On thx cy HajBaffiHHje »Kpa&CKa HocojHJiHHpa h HlTennoHHHa" ca 56 MHjrajoHa KpyHa ynora, „Jby0.a&aHCKa 22 Tpaji;cKa“ ca 48 MHjrujoHa Kpyna y.iora, „nyaKa nocojnj- HHpa* h »Ce*aaKa“ y jDy6^aHH, „JyaiHoniTajepcBa“ y D;e^y, TpmtaHCKa, IlTyjcKa htj., CBaKa ca 6ap npeKO 10 mmh- joHa KpyHa y.iora. 3a cojih^hoct thx „nocojMHHn;a‘‘ Ba- Bemty caMO HHB&eHHHj ja TpmfeaHCKH MTamjaHH yJiajKy CBoj HOBan; y cjroBeHaHKe HOBHaHe 3aB0^e, jep He Bepyjy CBOjHM HTajnjjaHCKHM — y kojihko th yonniTe nocToje. H Opoj čanana nocTaje CBe Beta, ca CBe BHme ica- BHTaja h ca CBe netHM flejroKpyroM. „KpaBCKa 3eMa^bCKa BaHKa" HMaaa je r. 1914. npeKO 112 MH.rajoEa KpyHa npoMeTa. 3a no,HH3aH.e TproBHHe h nn,nycTpnje CTapajy ce HapoBHTO ^y6*aHCKa »KpeAHTHa BaHKa“ h TpmhaHCKa „Ja#paHCKa BaHKa“. IIpBa je HMaja r. 1912. (y totobom HOB py y.TO3KeHor) aKU,HjcKor Kaimiajia 8 MHjmjoHa KpyHa h 13,237.170 KpyHa yjora, ca tjiHjmjajiaMa y CnJHTy, UjejtoBn;y y KopymKoj, Tpeiy, CapajeBy, TopapH, Be.ay. „JaftpaHCKa BaHKa“ HMa.ia je r. 1912. TaKolje 8 MHjmjoHa aspajcKor Eanmajta, ca ijiHimjajiaMa y ,3j6poBHHKy, KoTopy, MeTKOBHty, CnjrnTy, IIlH6eHHKy, 3aspy y ^aMapajn, OnaTHjH y HcTpa h y Jby6j&aHH. n Ja^pancKa BaHHa“ hmb HapoiHTy 3a^aty fla noAynHpe napo0po#apcTBO Ha oOaaaMa HcTpe h J^aiMapaje. H>y je ocHOBao uiaH „Jyroc.ioBeHCKor Os6opa“, ApiKaBHH nocjiaHHK ji,p. I'ycTaB TperopEH. Je^na Kao h fl,pyra OaHKa noBucmie cy 3a BpeMe paTa aMjujcKH Kanmaji oj 8 Ha 12 MHJHjoHa KpyHa. Y noc.ie,a&e BpeMe ocHOBaHe cy jom IIIyniTepmHieBa „ILrapcKa BaHKa“ h K peKOBa n 3aspy2SHa BaHKa", o6e y Jby6.&aHH. m. KyyuypHE iiph/ihke. IIohito caM y HajrjaBHnjnM ppTaiaa _ . , J 63HK M onacao eKOHOMCKy cHary CjioBeHai^a, ja KHDMH hxobom KyjiTypHOM noTeHH,njoM. flp. KaateM nap pera o CJtOBeHaHKOM je3HKy H KffiHHCeBHOCTH. 23 CjioBeHaHKH je3HE HeniTo ce Ma .10 pa3JiEKyje o,n eh>h- ffieBHor je3HKa cpncKO-xpBaTCKor h oaBHa My je 03Haita, ji,a ce c.JroneHaEKH MecTO wmo ise.iH naj, Kao h y HeKHM xpBaTCKHM ^HjajeKTHMa. TpaHKua H3Meljy cjtOBeHaHKor h cpncKo-xpBaTCKor roBopa y CTBapn Mel>y Hapo,a,OM He Moste ce o6eJieatHTH, jep ,n,Hja;ieKTH nocTeneHO npejia3e jeji;aH y spyrH. ^aHac cbh Hajfio^H cjioBeHCKH aOeTa. Cao- BeHu;« cy AaKJte #a.ieKO nHCMeHMjH o# CBojnx cyce,#a B3y- 3eB caMo Heime. Obo 3a^,OBoa>aBajyte CTaae BHCMeHOCTH je nocjie#0H,a cpaanepHO #ocTa .noOpo ypel>eHor ochobhot mKOJicTBa y Kpa&CKoj, UlTajepcKoj a FopjiBKoj. Mopais HarjracHTH #a je Taj ycnex njio# Hanopa CjoBeHaua caMHx, jep hx je Bja#a CTa.mo oneTa.ia h OB#e Kao y CBaKOM Han;HjoHajiHOM nocjy. Haponim) ce B#a#ajio npoTHBy Cjo- BeHapa y KopyniKoj, IlcTpH, TpcTy h Ma^apcKoj. Ty cy rasbajH Ham Hapo# h Bja^a h Heimn h IlTa-rajam h Ma^apn. 3aT0 cy y tbm 3eMJBaMa B.ia#a.ie ynpaB0 y®acHe npmiHKe. y Ma^apcKoj cy Cjiobohiih Ba^a HajOecnpaB- HHja „Hapo#HocT“, na je THMe Bet CBe peieHO. J Ko- pymsoj Oajie cy roj;. 1910.—11. o# 392 jaBHe ocHOBHe mKOje cano 3 ca cjtOBeiiaBKHM HacTaBHHM je3HKOM, a 87 HeMaBKo-cjiOBeHaBKHx, i\ne ce cjiOBeBaHKH y cTBapa Hnje hh yiHJ[o. CaoBeHaiKoj #eH,H oaiTpo je 3a0patteHo pa3ro- BapaTH Metyco6no Ha MaTepHHCKOM je3HKy, a po#HTe.M KaaKH.aBajy ce iuioOaMa h 3aTBopoM, aKO ce ycy#e kbjihth. y TpcTy h Hctph oneT cy HiaJtBjaHH noMoty BJa#e Tepam cjioBeHaHKB je3BK H3 mKOJia. 3aTO cy Objih Cjio- BeHn;n npHHyteHH ocHOBaTH npHBaTHe niKOfle, Koje ce H3- ,#psKaBajy Hapo^HHM #o0poBO.2bHHM npHJumMa. OBy Ha,#a CBe BaiKHy KyjrrypHy MHCHjy bpbjh ,JI 1 pyat6a Cb. 'fcEpnjia h MeTO#a“, ™je HMaae je B3 Hochjio npe paTa HeKomKo MHJiHjoBa flHBapa. KaKBO je #aBac CTaae spyniTBa, He Mory petn, aJiB je CBaKaro Mopajio chjho TpneTB o# npn- CHJHHX paTHBX 3ajMOBa. r. 1910. Opoj CJIOBeHaHKBX OCHOBH0X fflKOJa B3HOCHO 25 je npii6.M3KHO 750, flamie no jeAHy Ha cBaKHX 1800 CTa- HOBHHKa. y KpaacKoj h y IDTajepcKoj cy npHJiHKe Haj- noBOJBHHje. 3a Kpafficay HMaM CTaTHCTHKy H3 1915. r. Te ro^HHe hmhjio je 3a nojia MHJiHjoea CTaHOBHHKa 430 jan- hhx h 26 npnBaTHBX ochobhhx nimaa, AaKJie CKyna 456, ihto 3nanH : jeAHa ocHOBHa mKoaa Ha HemTo BBine oa xujba,xy CTaHOBHHKa. Te mKOJie noxa^ajro je oko 90 XHj£>aAa Aeu;e, oj; Kojnx noJiOBHi;a AeiaKa, nojiOBBHa AeBojiHiia. yqHTej&a b yqHTej&HD;a pajinjio je HCTe roAHHe 1880; Taj Opoj 6b 6ho j;ajieK0 BetH j;a HHje mhoto yqnTej6a H03BaH0 y BojcKV. Mopan chomchjth, j;a je mhoto mKOJia BHme- pa3pej;HHx, nan ca 6 h 8 pa3pej;a. y IIlTajepcKoj AOJia- 3HJia je r. 1910. jeAHa HIKOJia Ha 1800 cJiOBeHaHKHx CTa¬ HOBHHKa, y Hctpb hmp.jio je 32 mKOJie sa 55.134 CjioBe- Haaa, a y TopanKoj 202 ocHOBHe nimae 3a 154.564 CjTOBeHapa. Y TpcTy H3ApataBa cjiOBeHaiKO hikojctbo ,„Il,pyjK6a Gb. Enprnia h MeTOAa.“ y noMeAy cpeAitBx h 3aBaTjiHjcKHX nraojia ApasaBa ce HOKa3a.ua npaBa Matexa. 0Ma CBera 7 aP3kkbhbx cpeA- B6HX HIKOJia ca HeMaHKO-CJIOBeHaHKBM HaCTaBHHM je3HKOM, y Koje nojrase hck^hhbo CjiOBenuH. CeM thx hmh jom 3 cJioBenaHKe npnBaTHe cpeAEBe mmie. y AycTpBjH AOJia3H Ha 41 XH*aAy IleMaija jeAHa cpeAi&a mitojra, a na Cjio- BeHii;e tfk Ha cnaKHX 199 XH.i>aAa. A jih to He 3aTO hito H eMa cjiOBeHaqKHX l>aKa, Bet 3aTO jep ApataBa 3a cto H enaqKHx IjaKa Bet Aaje THMHa3Hjy, a rBMBa3Bje h peajiKe, y Koje nojiase OjioBeHiiH, yacacHo cy npeTpnaHe Ijau.HMa. y KpamcKoj CBaKH 258. CjioBeHan; nojia3H y cpeAH>y mK0Jiy; koa HeMapa nponenaT HHje mhoto yroAHHjH. CjiOBeHanKHX 3aHaTHHjCKHX HIKOJia HMa 12, HOpeA 2 HO^OHpBBpeAHe H jeAHe mKOJie 3a AOMatmje. yHHBep3HTeTa CjiOBeBpH ao A aHac HeMajy, npeMAa nMajy 3aTO noTpeČHo npo^ecopcKo ocoOjte (mhoth CjioBeHUH cy Aon;eHTH h npoijiecopH Ha CTpaHHM CBeynHJiHniTHMa) h npeMAa cy CKTii-saJiH (j)OHAOBe y Ty CBpxy. BjiaAa je yB6K najeHeprHnunje HacTynHJia npoTHB cJioBeHanKor yHHBep3HTeTa, 3aAOBO^aBajytH THMe 26 3axTeB IleMapa h HraABjaHa. C.ioBeHUH cy noKyraaBaJiH xa nocrarHy 6ap peijanpoipTeT 3arpe6aKKor CBeyaHjrnniTa, ajiH hh xaHac jora ceMecTpa h hciihth y 3arpe6y He Baate y AycTpaja. Ato noBeK ^;o6po npoynaBa c-iOBeHanKe hikoa- CKe npnxnKe, Balete Kaao 6e3CTHXHO jaacy PIiajrajaHa, noja roBope, xa je AycTpaja (ftaBopasapaja JjrocjoBeHe. Ohh Cm to mohh, Me^yTBM, 6e3 Jiaaja tbpahth 3a ce6e caMe. IIoniTO cmo ayxa oBe Opojne, MopaMo npa3HaTa xa cy ce C-iOBeHiia, ynpKoc HoBMHa P CTBO - CBCTeMaTCKOM 3aHeMapaBaiBy a OMeTaH>y HapoAHe npocBeTe ca CTpaHe aycTpajcKe Bxaxe, nonexH xo npaaaaHe Kyx- TypHe BacBHe. Ty qBH>enany te iiotbpjbtb a KpaTaK npe- Mex HOBHHapcTBa a niTaMne yonmTe. TpeOa oxMax acTata xa je CKopo CBaxa cxoBeHaqKa Kyta nperajiateHa Ha jexHy hab Bame cxoBeHaqKax HOBHHa bxb xpyrax ny6jta- Kan;aja. I\ 1912. H3Aa3HAe cy 122 CAOBeHaane HOBHHe, ox Kojax 6 XHeBHBKa. OpraH HyqKe CTpaHKe n CxoBeHen;“ H3xa3B cax 3a Bpesie paTa y 30 xaa.axa npBMepaEa a a HeKH xpyra xocTaa:y xo 20 xa.*axa npaMepaKa. TjaBHa XHeBHau;H CKopo pe^oBHo a3xa3e Ha Bame oa 4 cTpaHaipe, cy6oma Opoj b3hoch necTO 16 cTpaHBipa bcabkob are. F. 1910. HMaAO je xpymTBO 27 85.789 upeTiuiaTHHKa, naKJte CKopo y CBaKoj cjioBeHanKoj KyiiH. y GioBeHHjH H3.ia3H.ie cy npe paTa 4 Befce kbh- aceBHe peBHje, on Kojnx 2 H.iycTpoBaHe, na.i>e 7 HayiHHx, eKOHOMCKHX H KyMypHO-HOJIHTH'IKHX peBHja (CBaKa CTpaHKa Hiia.ia je CBojy Hapo i iHTy peBHjy, y Kojoj je 6paHH.ua CBoja KyjTypHO-noJiHTHHKa oe^HinTa) ht£. CeM Tora H3naBao ce noBetH 6poj CTpyiHHx h cTajieniKHX r-iacnjia. y jby6^aHH HMa 6 BeiHX H3flaBa t iKHX Kasacapa no- pen ohhx y Topni];«, TpcTy, U,eJtoBn;y y KopyniKoj, U,eay h MapH6opy y IIlTajepcKoj h y npyrHM MaBHM BaporaHMa. yMeTHOCT. VlHeTHHHKH HEHBOT y CnoBeHanKoj je npHJHHHO pa3BHjeH. CeM KIBHHCeBHOCTH yBeK ce jaKO pasBHja.io cjiHKapcTBO, HeniTO Maite KHnap- ctbo. HajBaiKHHjH c.iHKapH CjiOBeHii;« jecy obh: JTaHryc, 6 p ata HIy6Hn;, Tpoxap os yMprax, a naHac JaKonnK, JaMa, Bece.i, BaBnorat, XeHpHK CMpeKap, Tacnapn. On KHnapa cnoMeHyfeeMO cano EepHeKapa h ,H, 0 JiHHapa. Cao- BeHn,H Kao h cbh Jyroc.iOBeHH on Bajicana cy bojih.™ uy- 3HKy; 3aTO cy na™ h bcjihk 6poj My3Hiapa h KOMno3HTopa on BpenHOCTH, Kao >iyiseHor Ta.iyca, ,H,aBop2Ha JeHKa, KOMno3HTopa cpncKe h cjoBeiiaaKe xHMHe, Bajiiapa, CaT- Hepa HTn. On MJiannx KOMno3HTopa Haj6oj&H cy JlajoBHii h AnaMHt. jljo npe paTa neno ce pa8BHja.ia h no3opHinHa yMeTH0CT. Kao Ha cbhm npyrHM nojBHMa, TaKO cy CjroBeHii;H h Ha noj&y yMeTH0CTH yBeK HaHJa3HJH Ha CBe Moryhe 3a- upeKe ca CTpaHe aycTpHjcKe Bxane. Tpe6a HarjiacHTH na cy c.ioBenaBKH yMeTHHn;H yB6K 6h.ih onymeB.*eHH no6op- hhh;h jyrocjioBeHCKe KyjiTypne 3ajenHHn;e h jyroeJiOBeHCKe ocJioConH.iaHKe mhcjh. IV. nOHMTMHKE flPII/lMKE. HO.IHTHHKH JKHBOT KOn CjIOBeHaKa noneo ce y CTBapH pa3B0jaTH nocjie 1848 . ronHHe. HnaK CBe no npe 30 ronnHa HHcy nocTojaJie napraje y naiiamtteii CMHCJiy, jep je Hapon IlapTMjCKH mHBOT. 28 Mopao 6hth CJOJKaH y 6op6H nporaBv repMaHB3an;Hje. GjifmemiH cy npejCTaB.z&ajH ce-sanaH eieMenaT, a Bapomn ch jpatajia y cbojhm pvKaMa HeMju. C.ioiseHanKO Baponrao CTaaoBHBinTBO, Ma ja je 6hjio y BefcHHH, 6hjto je Bapajo- HajHo c Kopo nocBe HeocBemTeHo, na cy npeMa TOMe npaBH ejieMenaT HapojHe 6op6e 3a eMami;Hnan,Hjy jaBam caMO ce^ajn. YcTpajHHM pajoM nomjto je ycKopo CaoBeHBHMa 3a pyKoa ja jo6ajy h y BapomnMa y KpaacKoj CBecTHy BefeHHy.*) THMe je CTBopeH hob eaeMenaT y cjioBenanFOM Hapojy, BapomKH cTaJieat. IIocjiejBja Tora 6«ji& je, ja ce je ca CBe BefenM n jrojHBjaM pa3BojeM KyjTypHBx npn- jTHKa noneo pasBujaTH h ii a p t h j c k o - ii o .i h th a k h jkbbot. lipe paia HMajn cmo y C^OBeHnjK Tpn rmBHe nojiHTniKe CTpaHKe. Hajjana oj e>hx je „CjioBeHCEa JbyjcKa CxpaHKa“ (t. j. nyaKa CTpaHKa, Kojy H.eHH hpotebhhhh Ha3BB.sy „MepHKaj(HOM“), Kojy cy bojhjih jp. IlBaH HIvnnepmHt h jp. 0BaH KpeK y UpaBCKoj, a jp. AHTyH Kopomeu; y IIIiajepcKoj. „HapojHo-nanpejHa“ hjh jm6epajHa CTpaHKa HMajra je Kao Bolje jo. IlBaaa TaBnapa h 0BaHa Xpn6apa y Kpa&cKoj, y ffliajepcKoj peBCKor ajBOKaTa KyKOBn;a. y TpcTy h FopHiKoj Jin^epajiHa CTpaHKa He nocTcjn noj thm HMeHOM, aJH cy Bo^e PHČapjK, PperopHH, Biui(j)aH nnaK y r-iaBHOM capama™ ca KpamcKHM JH6epaxBMa. CBe Bety BaamocT jočaja „JyrocjroBeHCKa corpajajtHo- jeMOKpaTCKa CTpaHKa y Kojoj cy HajHCTaKnyTHje jihhho- cth jBa KpHCiaHa, TyMa h Konan. OpraH nynKe CTpaHKe 3 a Kpa»cay je M CjoBeHej“, opraH JiB6epaJiHe CTpaHKe „CjiOBeHCKH Hapoj", a r-iacHBK copajaMCTHOKe CTpaHKe „Hanpej“, Hac-iejHHK „3apje“ Kojy cy BjacTH o6ycTaBHJie y noTCTKy paTa. MopaM HanoMeHyTH ja cy ce CBe CTpaHKe, ochm cojajajijeMospaTCKe, cacTojaae m pa3HHx noj^paK- n,Hja Koje cy tocto H>iaie noceČHa HMeHa y nojejBHHM *) JaHac cy H6 mi;h y BapomnMa KpaacKe CesHaiajHa Maamna, ochm y KoaeB.jj’ (Gotschee), Koje jom ap^e. J KopymKoj h y Ulra- jepcKoj HeMjH upate y cbojhm pyK8Ma HajBeaH neo BapomH, noMoty Bjiaje h CHJHor HOBja hs HeManiee. 29 DOKpajHHaMa h Koje cy ce nec/ro cMaTpa.ie naK n Kao caMO- CTajiHe CTpatfae. Haas je čaja Koonepaunja H3Me^y no- jejHHHx rpyna HCTe nojiHTHBKe cTpaHKe yEeK nocBe ch- rypHa cTBap. CBe TpH napTHje cy ce jnaMeTpajiHo pa3JinKOBaJie npeMa CBojoj yHyTpamE>oj CTpaaaHKoj HjeoJiorHjH. Jhafie- pajiHa napTBja 6njia je npBeHCTBeHO BapomKa, 6ypatcacKa CTpaHKa. rio ceJiHMa HMajia je npHCTania Mei>y ceocKOM HHTejmreHmijoM, HMytHnjHM nocejHHii,HMa h jejHHM jejioM cejbaiKor Hapoja Koja je 6no 36or KyjrrypHHX cxBaTan>a npoTHBaH nyiKoj CTpaHjH. OEa je HanpoTHB ocHosaHa Kao eMHHeHTHO arpapHa CTpaHKa. ,3 ,ok je ocTaJia caMO na cejiy, HMajra je BetHHy Hapoja 3a ce6e, bhm je xTejia ja ocBojn h BapomH (mTO ioni je noHerje h ycnejio). joČHJia je Ty6epKyjo3y, n caj 3a BpeMe paTa ce jciJihhhthbho ho- n;enaja Ha jBe rpyne: jejHy noj bo^ctbom IDjniTepniHte- B0M, Koja HMa 3a ce KOH3epBaTHBHe ejeMeHTe t. j. ne3BaTny MaH>HHy, n Ha rpyny jp. Kpeaa, Koja OKynj&a oko ce6e HapojHO CBecTHe, a copnjajmo noTJianeHe cejbaBKe Mače, jaKje orpoMHy BetnHy. CopnjajjeMOKpaTCKa napraja majia je npnnajHHKe Mei)y pajBHmma n HHTejeKTyajn;HMa. IIoJiHTHBKa 6op6a npe paia 6nja je oj HajomTpnjBx n necTO je npeja30ja Bet y npaBy MpjKH.y, no BapomuMa Kao n no cejHMa. ^ecTo cy ce cejtajH, nojiHTunKu npo- thbhhjh, cacTajajM caMo npej cyjoM. HapaBHO ce to Hnje joraljajio CByja, HaponHTO He Ha HapojHHM rpaHH- n,aMa, jep Ty je 6nJia cjora ancojiyTHo ny. , KHa, aKO ee xTejo ojojiera HeManKOM n HTarajaHCKOM npHTHCKV. UoiiHTHBKa 6op6a h crpanaBKa Mprnaa je H3BHpaaa He caMo 03 j0bhhx nHTaaa Hero n H3 HaneJHor yBepen>a. Bopnja cy ce H3Me3jy ce6e jBa hjh ynpaBO Tpn cHCTeita oejaaa Ha CBeT. JejHH cy n ni jih y n;pKBy, jpyrn HHcy, jejHH cy 6hjh KaTOJHBKHjn, jpyra cy jaBHO HcnoBejajiH aTen3aM. Tajo no ceJiHMa. J ckohomckom h copnjajBon norjiejy jejHH cy 3acTynajiH cejbanKH CTajie® h cpraHH- 30BaJH 3eMj&opajH.y h 3eM.*opajBHKe, jpyrn cy 3acTynaJiH 30 BapoiiiKy 6ypatoa3njy. CoijHjaAHO-AeMOKpaTCKa CTpaHKa CTajaia je h y Teopiij h h y npaKCH Ha CTaHOBHHiTy cehx j}Tocjroi)eHCKnx coijuja jhcthhkhx napTHja. ,I[aHac je paT npMHKe, KaKO H3weja, MHOrO HpOMeHHO. lIpBH 3HaKOBH onnrre npoMeHe n;ejOKynHor cioBeHaiKor napTnjCKo-noAH- THHKor JKHBOTa Bet ce noKa3yjy. Kao ihto Bet peKox, y noc.ieAE>e Bpeate noneja ce pacna^ara „K.iepHKa.iHa u CTpaHKa, y Kojy je ymao nocBe hob hjk. flp. Kpea h Kopomen;, Kojn cy ce nocBe ope- hhjh oa UIyniTepfflHta, HMajy AaHac sa co6om BetHHy napoja, a y uapaaMeiiTV ancojiyTHO CBe nooaHHKe „cjio- BeHaiKe nynKe CTpaHKe" H3 cbhx 3eMa*a. Hom™ je ejra- MHHHpaJia IIIyinTepninta, crpaHEa ce je ocjrotfoAHjra jeAnor BeJiHKor 3 ja a oHaKa KaKBa je ca^a, Jeno MOiKe ,n,a p a ah 3ajeji,Ho c Apyrnn CTpaHKajja. ,3,p. KpeK je y MHoro qeMy Bp jo djH3y con;niajH3My. Taso bhahmo j,anac peaAH 80 BaHy y crhm mapHM napojno iioJHTHBKHM nmaiEHMa noTnyHy cjiory H3Me|y cTpaHana. CBaKora te 3aHHMaTH, Kašo Me^H- . r. . Jvroc^oBencKa mTe 3av3HMaiy GjOBeHn;H iipeMa iyrocAO- J 41 a,neja h aapoA. BeHCKOM HHTaffiy. Ha obo nHiaae noKy- maty na OAroBopnM oa npMiiKe OHaKO KaKO 6m BaM to CB aK CjuoBenair, oAroBopno, soja je HemTO Ma.no pa3MHHij&ao o HameM nanHjona .ihom npoCneMv. OjroBopBty ;r,aKJie oninTeHHTo h npocTO, 6e3 j£bhhx noce6HHx yBepeaa. CjoBeHim cy MaxeHH; nnia hx CBera MMnjoH h no. Pa3BMH cy ce ao npMHTHO BncoKor KyATypHor cTeneHa. HnaE caMH He Mory hheba nocTHtn oho ihto je noTpeČHo 3a Aa*H pa3BHTaK y BeteM CTHAy: 6pojHy BejrannHy n AOBOAHy jaEOCT Kao AP*aBa n Kao HapoA. CjoBenun cy BaH CBane cyMH>e Aeo JyrocAOBeHCTBa, to je wif, enima Kojy HHKaA CjOBeHan Hnje ocnopaBao, to je CBecT soja je HMaia yBeK nmpoKor KopeHa y HapoAy. IIoKpeT 3a yjeAnaeH>e JvrocAonena BeoMa je CTapor nopeKja koa C joBeHapa. Ohh cy yBeK jkhbcah y naj6ojbHM OAHOCHMa 31 ca oeTaiyM JyrocnoBeHHMa. Hcrapaja He 3Ha HajenaH jenaHa cnyiaj rne da ce dana CnoBeHta saBanana ca cBojoM KpBHOM 6patOM XpBaTHMa H Cp6HJia. HaupOTHB, ohh cy on BeKOBa c ttHMa sKiicem y jeflHOM dpaTCTBV kbebom Moatna Hame HeMa npaMepa. JenaH nnacTaaaH npEMep je, na HMajy XpBaTa n CnoBemia y HcTpa 3ajenHHHKy nona- THHKy CTpaHKy h na cy CnoBeHta y CBOMe roSopHOM OKpyry y HcTpa a.sadpana XpBaTa 3a CBora HaponHor nocnaHHKa y deaitoM napnaMeHTy. OnHoca H3Me|y CnoBe- BeHaija a XpBaTa dana cy yBeK HajcpnaaHaja h Hecpeta je caMO ihto ce npeBaine nano, neBano, Ha3npaBnbano, rpnano h ^ydHno, a Mano 3ajenHHHKa y npaKCH panano. UlTa ce naae Cpda a Cpdaje, CTBapa aon CnoBe- Hau;a onnaiHO CToje. Bet npe danKaacKax paTOBa dane cy CBMnaTaje 3a Cpdajy BenaKe; CnoBeHta cy yBea ca 3ed- aoM a HanoM npaTana cse Hanope Cpdaje 3a caMOCTan- hoct CBor nneMena a tenor JyrocnoBeHCTBa. HapouiTO naa cy nodene opyataHor cpncaor Hapona Han Typtaaa a ByrapaMa noKa3ane CnoBentaMa cTBapHo 3Baqeae Cpdaje. OnyaieB*eH.e y cnoBeHaaKHM 3ew^aMa dano je orpoMHo, a to aon tenor Hapona de3 pa3nBKe napTaje. Kao 3a BpeMe TypcKor, tbko a 3a BpeMe 6yiapcnoi parna (oBy HHH>eHan;y napoanTO tonBnaaaM) cee cjioeenaHKe noeuue 6e3 u3y3emKa cmajaJie cy odjiyHHo na crnpauu Cpčuje. Jleanie dpaTOKe conanapnocia He Mory saMacnaTa. Ja caM Tana dao y CnoBeHaaKoj a Mory BaM CBenoiaTa, hito caM naaHo Baneo. Mory BaM peta na je onjmeBjBe&e npemno y Hajniape Mače a na je aneja [iojhtbbkol’ yjenaH>eH>a CnoBeHata, Cpda a XpBaTa HMana npacTanie a y aaj3a- daiajaM nnaHHHCKBM KyhaMa. Ka3aty BaM Kao KapaKTe- pacTaaaH cnyiaj, na cy ce y jenHOM ceny y hctohhoj KpaacKoj cepata onynpna nope3HHM HHHOBHBtaMa, tobo- peta na CMaTpajy Kpan&a IleTpa CBojaM BnanapeM. Y npy- tom ceny no3HaBao caM cen&aKa, Koja je cKHHyo ca 3ana cnaKy $pan.e Jocatjia a datao je non nocTen>y, a Ha ae- tobo MecTO odecao cnaKy Kpaaa IleTpa a peKao: „jI,ocTa 32 Ham je $pa&e“. HaK y KopymKoj, Ha caMoj cAOBeHanKo- HeMaaKoj rpaHHHH, BAacTH cy sancHJie čekane 3dor cbm- naTHja 3a Cp6ajy h jep cy CKynj&ajiH npmiore 3a cpncKH HPBeHH KpcT. Ra# je dnJia KaKa Beta cpncKa no6e.ua, najiHJie cy ce Ha pa3HHM necraMa, ynpKOC h3phhhtoj' 3a- 6paHH ca CTpaHe BAacTH h ynpKOC ModnjimijHjH, CBeaaHe BaTpe. CByrae je CAOBesaHKU sapoA, saKO je toa Morao, MaHatj)ecTOBao CBojy comsapHOCT ca cpncKv-M Hapo^oM. Jej;HOM peajy: jyrocjroBeHcKH noKpeT 3a jjeABaeae y caMOCTaHHy Han;HOHajiHy Ap®aBy ao 6 ho je y CjiOBeHHjn npaBO ode-ieacje jeAHor noKpeTa iiaca. MHoro je TOMe AonpHHeja nraaMna, jep cy brhih cejsaim xaxoM BHCMeHH h HHTajy HOBHHe, a cBe hobhhc daje cy 3a CpdHjy h Hapo^HO yjeflHH.eae. IIoHHTHHKe rapTHje yHHBHjre cy mhoto 3a OHaKO Jiena ycnex jyrocjioBeHCKe mhcah. fia. dacTe BHAejrn, ioko cy ce noBamaiH trko 3BaHH „oepHKajmH“, Ka3aty BaM caiio, Aa je Bapoj,HH nocjiaHHK ap> IIbrh KpeK, ko j n je CTBapHH Bo^a KpaBCK0x ce^BaKa, Ba Bajukom hrpoahom 3dopy Ha JlaiidapcKoj ropn r. 1913. npeA xn.a&aAaMa Hapo^a H3 cbhx K pajeBa, Mel>y cmhhm n.secKOM E3jaBH0, Aa je MOBeHanKH nporpaM yjeABH>en.e CjiOBeHapa, Cpda h XpBaxa n Aa cy cbh JjrocjioBeHH oa KopymKBX Ajihh ao CojryHa jeA8 ,H hcth napoA. PIcTa BajaBa npnxEateHa je Ha bcjihkom 3dopy CAOBeBaHKHX ce-sana y IIlTajepcKoj, r;ce je roBopno BO|a mTajepcKHX CAOBeHana a AaBamaH npeAceAHHK Jyrof-Ao- BeHCKor ttjyda y 6enK0M napjraineHTj, AP- AnTyH Kopomeii;. O ciOBeHaiKHM HanpeAHHM napTBjasia He Tpe6a hh Aa BaM roBopHM, jep je h>hxobo JyrocAOBeHCTBO Ban CBaKe AHCRycnje. Ohh cy to ocBeAOHHAH Ha AeJiy h y — TaMHHu,n. CAOBeHH,H cy AOCTa AHCB,HHJIHBOBaHH. Y3MHM0 HpeT- nocTaBKy: KOHe? yje,n,HH>eH>e Cp6a, XpBaTa h CjoBeHau;a hji a ^a ce nocTETHe cano y caMO- cTasHoj sp*aB0 itoja te o6yxBaTHTH CBe jyrocjoB6HCKe Teparopaje, a Ha ocaoBy noTnyHe paBHonpaBHocTH cbex ^eiOBa Hapoja y cbskom uorjieay. To je najKpata chh- Te3a csoBeHaaKor cxBaTaa>a o jes,HHCTBy. Y. TOBOPM CyiOBEHAHKMX nOCTIAHMKA M C/10BEHAHKE HOBMHE 3A BPEME PATA. ^a npHKaaceM Kaao je CTaae CsoBeHaua 3a BpeMe paTa, j,a bem npe^oaeM hito AaHac CsoBeHpn MHcse, 6nte Haj6o.Be, aKO brm iipoBETaM BajBaffiHEje nacyce E3 roBopa csoBeHaaKHX nocsaHHKa y noc.ieAH.HM OBoroAHniE>nM 3ace- saftHMa 6eiKor nap-ianema h neKe e a j k a p žikto p n c t h k naje H 3 BaTKe H3 csoBeHaHKHx HOBHEa. Mecjihm, jia. EHje no- Tpe6HO yno3opHTH Bac a& cy Hanin y AycTpHjH npnHy^eHH npHKpHTH npaBy CBojy Macao noA njanneM sojasHocra, Koja Me^yTHM Hnje^Hor no3naBaon;a npHUHKa Hete 3a6yHHTH. //3 loeopa nocmuuKa AP- AHTyHa Kopomna, nped- cedmiKa JyiocAoeencKoi Iuy6a u HJiana CMeenanne Hi/mce CmpaHKe y JHmajepcnoj, noju je odpotcan 16./6. o. «. y OemcoM napjiaMenmy: ...„PaT je AOHeo csoBeBaiKOM na- posy ropKa pasonapaina, nuje nocsejHiie ra H=aH.a . _ CaoBeHaua. HHje Moryte npeBHAeTH. Oa noneTKa paTa rpa|aHCKe n BojHHMKe BjiacTn Ha CBe HaiEHe cy yrH>eia- Base cjoBeHanKH HapoA Te ra H3Aarase HajropeM noHH- 3KeH>y, oco6hto y HapoAEOM nor.ieAy, CBe to 6es CTBapHor pa3Jiora, caMO H3 npHpoJjeHor HenoBepeiba h BaKocra npeMa nameM HapoAy, a AesoM H3 rpy6or Heno3naBaH.a HaniHX npnjiHKa. FsaBHH mothb Tora romefta je Mpataa 3 34 npeMa HaMa, Koja ipeTa gaK h koa Mepo,naBHHX. Ta Mpataa npHMHJta je HajrHycHHje ofijiHKe... Ako Ham Hapo^ He ao- 6zje noTnyHo 3asoBo*eH>e 6ojaTH ce KOČHor HenpHjaTeA- CTBa H3Me^y aera h oji,roBopHHX $aKTopa. Hapos, Kojn je HHaBe KpoTaa Kao jarae nnaa Hete AonycTHTH, ja ra yanmTe 6e3 oraopa. HeGpojena cy Aejia caMOBo.se BJacTH nporaB Bac 3a Bpene paTa. CaMO Majio o,n Tora je očijaB.seHO, 3a Majio cjyBajeBa cy ce Mooe hoahcth Ty»6e, Koje HOKpBBa ap- xnBcita npaniHHa, ara napo# Ta HacHjba očeta na ajhih H HHKaA BX He MOSKe 3a6opaBHTH, Ha CB3KOM KopaKy cpe- TaMO atpTBe OBe caMOBO.se. Ga npKOCOM y onima h orop- H6H>eM y cpu;y MHora joni yflapajy Ha MeMjy TaMHBn,a h obh tyTe, tyre aok Mopajy, aok npyaca kpbhh HenpBjaTejb CBojy noxjienHy pyicy Ha Hainy po,a;Hy rpy,a;y... Bet noneTKOM paTa 1914. rofl. nonejia je xajaa nporaB CjioBeHan;a no MaBy. M to y MOMeHTy Ka^a je n,BeT Hamer Hapofla apB jiho npHsoHocetH KpBaBe acpTBe 3a 3aje^HHiKy soMOBHHy. TpaffiHJH cy no HamHM 3eMjbaMa BeJieHSAaj HHKe h nmBjyHe, ko j h cy hm 6hjih noTpeČHH sa j(0Kamy, je noipeČHo y HamHM KpajeBHMa nocTynaTH, Kao y HenpnjaTe^bCKoj 3eMjbH... JKaHsapMepBja h nojmpHja HcnyHHjia je irpHe jmcTe ca TaKosBSHHM hojihthhkh ne- noy3ji,aHHM ejeMeHTHMa. To cy ČHjie jihhhocth, Koje HHcy Kpnjie cBoje HaiiHOHajHO y6el>eE.e h Koje cy 3(5or Tora CMeTaae hckhm BJiacTOApnmHMa. KoMe je noflMeTHjTO ,a,a je o obom cHCTeMy penao Kojy HenpeMHnijbeHy, h ano Ka3HeHonpaBHO cacBHM 6e3HanajHy KpHTHKy, Tora cy Ha ocHOBy o3JiorjianieHe npoTHBycTaBHe napele fiapam y BojHHHKe 3aTBope, npe^aBajH cy hx paTHOM cysy, koh^h- HHpaJIH H JIH HHTepHHpaJIH H TeCTO HM Ce HpHHHCHBajIO 6e3 HKaKBa ocHOBa Aa cy HenpHjaTe^H KpsaBe. TaKO je nocjiaHHK PoniKap npe^aH Kao BejieH 3 AajHHK BojHHHKOM cyj,y y rpan;y, jep ra je acaH^apMepHja 03Hamjra Kao cpCo({)Hja... .Hpjth nocjiaHHUH 6hjih cy OHTyateHH naK paAH KOHCHHpan^Hje npoTHBy ApacaBe... XajKa je ()HJia HanepeHa 35 npoTHB o6pa30BaHHx jbjKti, CBemxeHHKa htj. Ha ctothhc mpiaBa ByMH cy y TaMHHje, H3JOJKHJH cy hx nyieM npe- 3peay h HaciubHMa HajpaKeHe CBeTHHe : nocTynaJo ce Bet y Hanpej c araa, Kao ca joKa3aHHM H3jajHHH,HMa. Y Mapa6opy h jpyrnM rpajOBHMa ocHOBaje cy ce HeKaKBe opraHH3an;Hje 3a jaacHa noTKa3HBaa.a, Koje cy bjbcth pajo cjymaje... ^oKasaHo je, ja noJHTHHKe BjacTH c Majo 03- HHMaKa He cano ja ce HHcy jpacaje nacHBHO y obom 6ecpaMHOM pajy, Hero cy cbojhm jpata&eM OBy xajKy h nouaraie. CjOBenanKHM BojHBH,HMa 6hjo je Burne nyTa 3a<5paaHBaHO khthth ce CJOBeHBHKHM BajHOBajnHM Tpa- KaMa, 6HJe cy hm HaMeTHyTe h e,M anuo-H a ju o h a jih e snaBKe h neBaae cjoBeBaBHHx HapojHHx necaMa 6hjo je BHme nyTa saSpaiBeno. JejHo-rojHmttHM jo6poBoj.ii,HMa noj npemoM Ka3He 3a6paH>eHo je cjyffiHTH ce MHTepH>HM je3H- kom y Me^yco6HOM pa3roBopy, npeTnocTaB^eBH HCMejaBara cy cjoBeHaHKH je3HK, cjOBeHanKH BojHHB,H h ofjtajnpH 36or HajHOHajHor VBepeaa h HcnoBejama HCTor 6bjh cy Kao Henoy3jaHH rpaijaHH CMaTpaHH h Kao o tbkbhm bo- jhjo ce panyHa; aima je jejHHO Ch.io joBBOjteHO: 6opmn ce h rHHyra. HečpojeHe cy acajče, Koje cmo jočhjh h3 BojHHiKHX KpyroBa o OBaKBOM noHH®aBajyteM nocTynan.y. JKaJHJH cy ce h yMHpaJH. Ilajo hx je HeKOJHKo jeceTHHa XH«2B£l^3» IIoneTKOM paTa noneja je koj rpal>aHCKHx BjacTH h ko j -.KejeBHHua HecHocna repMaHH3an,Bja. ]HnHjyHaJKa je y nyHOM jeKy, cBara bbhobhhk, ko j h očeta h mbcjb Ha- n^HOHajHO cjOBeHanKH Moace, cBaKH nac oneKHBaiH ja ra 03Haie Kao noiterniKH Henoy3jaHa. EjpHH KaČKiieT pajno je He x iyjno, cJvatetH ce aHOBHMHHM jeHyHn;HaHTHMa, He- mkhkhm „Volksrat“-OM h HeMaHKO-Han,HOHajHHM opra- HH3an;HjaMa. IIpeMenrraB&e CJOBeHanKHx HHHOBHHKa y HeManKe KpajeBe h H>HX0Ba 3aMeHa ca imoHHpiiMa repMaHHsanHje, Ha jHeBHOM cy pejy. YnoTpe6a je3HKa koj bjikcth y pasuHM 3eMj&aMa je irocTajia npena cJioBenanKOM ciaHOB- 36 hhihtbj HenoAHoni^nea. CAOBesaHKOM je3HKy j KopjniKoj SaT je nocAeA&H yxap, Kao Aa lano Hena 100.000 Cao- BeHan;a. y jyatHoj IITrajepcKoj HeMajy BHiae HHsaKBor o5.3Hpa 3a je3H>me noTpeče CTaHOBHHmTBa, BapoHHTO koa ( jmHaHCHjcKe h noAHTHHKe ynpaBe, a TaKo^e h y cyAy je Ha pa3HHM MeCTHMa HOTHCHyT CJIOBeHaBKH je3HK H8K H3 cno^BHe c.iyjK6e. Taj Tajac san^ycKyje Bet h KpaacKy. JKeAe3HHii;e cy repMaHH30BaHe oa rope ao dpocthx paAHHKa h ynoTpe6a CAOBeHaiKor je3HKa Meljy CAyac6eHH- n;HMa KaaiH.aBa ce taoOom. YnpaBa nomTe Ha Bajdo^eM je nyTy Aa ce yrjeAa Ha Hcexe3HHHKy. Tyl,e je3HHHe mKOAe Kao Aa HHiy H3 seM.se, CAOBeHaiKy H36erAHHKy Aeny ocTaB^ajy 6e3 naciaBe hah hx Tepajy y HeMaHKe HiKOAe, a 3a HTaAHjaHCKy H36erAHHKy Aeny ocHHBajy ce “HTaAHjaH- CKe niKOAe. CAOBeHaHKHX hikoackhx 3aB0Aa HecTaje. Haj- rope HeMaHKO Hau;noHaAHe moBeHe je npeAyxnTpHAa npaKca b;hbhahhx BAacTH y3 capaAHHiHTBO BojcKe, Aa ce hhm npe repMaHH3yjy 3eM.se jyatH0 oa UpaBe. *laK no HeMaHKO- paAHKaAHOM nporpaMy TpečaAe 6h bahcth Aa Ao^y y cy- cper CTanoBHHBiTBy y onxo^CH>y ca CTpaHKaMa y cnosnoj CAyai6H, aAH OBa 0Apel,ena HapeAČa h y npaKCH BHine hah Maae pannje ynoTpe6seHa je3HHHa naBHKa pyniH ce h CHCTeMaTCKH HanymTa.“ j^ase BeAH, Aa te CAOBenaiKH HapoA BajBetoM eHep- rnjoM OpaHHTH „npaBa cnora je3HKa, CBojy caMOCTaAHOCT h ca MyK0M nocTHrHyTy KyATypy, CBojy 3eM.sy h CBoje CHHOBe npoTHB TaKBor yrH>eTaBaH>a. u „ Ham HapoA TpaatH h npaBo ynoTpe6e CBora je3HKa, h 6paHHte OBa CBo.ja npnpoAHa npaBa ao KpajHOCTH. 36oi oeot npoumaiba o6y3ejia je cMeenavm napod onajna cpdumocm, aAH cy BAacTH 6pHJK.sHE0 3aTBopHAe BeHTHAe, KojHMa 6h motao Hata OAyniKe obo oropHeae. JKaA6e h Tyffl6e ocTajy HepemeHe, y koahko OHe He Ha- BAane HOBa nporoHCTBa 3a oHora kojh ce »aru. CAoOoAa H3paataBaH.a MHmseaa je yrymeHa. CAOBeHancoj HrraMBH ycTa cy 3anyrneHa, h u;eH3ypa CAaBH npaBe oprnje 6esyMsa... 37 y CJioueHa^Koj inTaMtra cy a aajneBBHaje HOTHpe 3a6pa- BbHBaHe, MeJjVTMM HesiaBKBM JHCTOBBMa n;eH3ypa je jonj- arrajia cBano, h cyMapHo (pauchale) cywH.BHeH>e c.ioBe- HaBKor napoja-“ „...HaMa je ocTaio caMO je^Ho npaBO, DpaBO Aa Aa- jeMo iKHBOTe h HMaaa. Hanin HapoAHH iipgthbhhuh cTHBy 6oraTCTBa JiH^epapHjaMa, a Hani HapoA ocHpoMamyje, 6ec- npHiiepHo TeniKO oaTepe&eH peKBHSHHHjaMa h paraHM cnaSAeBaaHMa. HaTaBa 3eM*a (TopEHKa) je onycTonieBa, caB Hani Kpaj je npHApyiKeH paTHoj 30 hh h HenoepeAHo choch TepeTe paia. Obo cy caMo BajnoBpuiHHje KOHType (j )a KTHHKHX npHJiHKa Ha jyry MOHapxnje. Cee cAojeee CAoeenaunoi napoda o6y36AO je 6e3ipa- huhho mopneibe npomue eMcmodpoiccma u npotjspoKoeana oeux nenpuAuna, neiodoeaibe npomue moi mpnjbena na zeHepatfuje he c,e npenocumu jep nadMamyje u najee/ie nacujbe nad CAoeenauKUM napodoM 3a epeMe mypcKux pa- moea no Ayicaecmey , 6e3o63upnocmu u HeuoeeuHocmu. “ Ih toeopa AP- PaBHHxapa, A>y6A>ancKoi nocAamina u v,jiana CAoeeuamce Ilapodno-Hanpedne Cmpanue, odpoicanoi 14./6. o. i. y OemcoM napJiaMenmy : „...jI,omao je AP«aBHHK, Kojn je Kao aajBefcy ao6ht OBor KpBaBor para, MeTHyo y CBoj nporpan aeiuaHKH Ap- acaBHH je3HK. O TOMe cacBHM jacHO h raacHO nopyqyjeMo: mh oAČnjaMo cBaKH cjiHHaH ii0Kymt>j; CMaTpaMo ra Kao aTeaTaT Ha npHimnn paBHonpaBHocTH, Kao jaBHo aenpH- jaTe^cTBO, raje 6 h nocje;i,Hne 6nje HeAorJieAHe He cano y no3aA0HH Hero nm Bame y caMHM poBOBHMa h jom npeKO H>HX... Mh Hetesio kaohjth npeA abkihtom. JI,o6po no3HajeMO HiinepHaiHCTHiKe acaHpapBje aaajHX Hesiapa... IIpeKO 100.000 KopymKHX CjroBeaapa joai Aasac HeMa HHjeAae c-ioBeHarae ocHOBHe aiKOJie. HajBHiaH cyA ae H3- Aaje BHme HHjeAHy npecyAy Ha c-ioBeHaraon je3HKy. ^ocneAHo ce BpmH 3anocTaB.saH>e cAOBeHaraHx a 38 xpBaTCKHx 'iHHOBHHKa, MecTO h>hx CBy,fl,a HaM ce HaMete HesiaBKa finpoapaimja. CBa npe^ceAHHBKa h no^npe.nce^;- HHBKa Meda koa, 0KpyatHHx h 3enaj&CKHX cy,ii;oBa ?ay3H- Majy HeMn;H. Y rocno^CKoj xytH HeMa ceM u;pKBeHnx AoeTojaHCTBeHHKa HHjexHor CaoBeHna. O^EaKO je AycTpBja ydaBHa .upacaBa mh Jyroc.iOBeHH HHEa,n hhcmo HMajiH sa- CTy nHHKa y MHHHCTapcKOM caBeTy! y paTy Hani je jyrocjoBeHCKH Hapofl, kphbhh;om He- MaBKe 6HpoitpaTnje, cTeKao MyieHHiKH Benan. CTOTBHaMa Hanrax ^By^n je KOH(f»HHHpaHHX, Hame HBHOBHHKe cy ,a;e- noprapajiH y Tyl>e KpajeBe. .HoBoaaH je 6ho Mar HeuaiKor „Volksrat-a“, ,a,eHynijHjaH,Hja ninnjjHa — HHje noMorao HHKaKaB npoTecT, hbebebo o6janiaeE>e, HHKaKBa atajiCa. PacTepaJH cy cjpaMH-inje, o^BojH^H h ^eiiv o,n MajKu h ateHa, TepaJH hx y nporaaHCTBO, h3jiojkh.ih Ha xH.&a,!i,e .®y^H najBetoj 6e^n h npHBpesaoj nponacTH. H flanac jom XHjbaji;e obhx HamHx HecpeTHHKa He3Ha, 3amTO hx npo- roHe... MHoro hx je 6hjo nymTeHo H3 'račopa ara He CMe ^a ce BpaTe Kyt«. BaaeHH cy y KpaTKo Ha yran;y: CBojy HeBHHOCT njatajy CTpanmoM 6e,a;oM. Hpyre cy H3 Tačopa ynyTHjra y BojcKy, r^e cy hm Kao poČHjaniHMa Ha rajie- paMa CTaBHJTH cpaMHH 6e.aer „p. u.“ hjih „p. v.“ To je 3HaK 3a HajBehe roaeae. IIpo(j)ecopHMa, aABOKaTHMa, HOBHHapHMa h cyAHjaMa 3aTBopeHa je 0(jmn;HpcKa niKoaa. ^o^eaeHH cy paxHHHKHM o^ejBeHHMa, r^e hx roHe Ha HajHHate pajoBe, 6n hx hito BHHie HOHH3HJH. HHKaKBa JKa.s6a He noMaare. PaTEa HHcneKH;Hja pa^H y tom norxe,ny cacBHM MeTOflOM cpe^ae- BeKOBHe HHKBH3Hipije. CTOTHHe HeBHHBX HCpTEBa OBe HH- KBH3Hn;Hje, koihm H^e rope Hero ohemb, ko j h cy 6hjih ocyi)eHH, roBopa npoTHB MeTo.ua, ko j n He no3Hajy HHKaKBor HomTOBaaa npen cjio6o,hhhm jpataB^BaHHHOM. (JKHBaxHO o^ofipaBaae). Obo cy Banajyte KpHBHije, rocno^o, a uocjiaHHK ,J,o- 6epHHr joni ce yeyl>yje tbpahth ra hhcmo mh Jjrocjto- BeHH yraeTaBaHH, ra hhcmo Bapo,n II., y CTBapn cmo bhk 39 III. h IV. pesa.. Mh 3 axTeBaM 0 cano oho hito Bet Hiiajy HeMn;H y H 3 o 6 HJby: cao 6 osy, He 3 aBHCH 0 CT, caMocTajraocT y HaposHOM iiorjesy, paBHonpaBHOCT npes 3 aK 0 H 0 M h y jaBHOMe MBOTy. MeTHyja cmo Ha He.ao enoje „magnae cartae", cBojy c.so 6 osHy HaposHy caMOCTajraocT, Mo 6 ojHy os CBaKor Ty^er rocnoscTBa, y 6 e^eHH sa te HaM HaposHH pa 3 Boj soHeTH noTnyHy no 6 esy OBor Haaejia. JIjhihoct aycTpHjcKe BJiase 6h OHJia, sa hckophcth OBaj MOMeraT, Kojn te HHaie npotn nopes E>e. PasBoj soraijaja He Moate 3 asp®aTH HHjesHa aycTpnjcEa, HHjesHa yrapcKa BJasa." (BypHo oso 6 paBaae kos JyrocjioBeHa, Hexa h IIo^baKa). Ih loeopa nocAanuKa sp. EeHK 0 BH*a, uacihci „Cao- eenaHKe nyuKe cmpauKe “ 3./7. o. i. y OeuKoM napAUMeump: „...rosHHy saHa npe CBeTCKor paTa Ka3ao je y nnajep- ckom 3e>ia.i.cK0M ca6opy jesaH h eManKO -h apn ob hjihh no- cjhhhk : „Ko HaM rapaHTyje, ko HaM jaMHH, sa y 036 h.&- hom cjynajy — OBse je mkc.iho Ha MorytnocT paTa — hhm npe^eMO ,H,paBy He HanljeMO y HenpnjaTe^cKy 3eM*y?“ Obhm peHHMa je nyn;ao Ha „jyroc.JOBeHCKy nponaraHsy-“ OBe cy pena jacaH soKa3 seHyHii;HaHCTBa, noje je y n;BeTy kos HamHx sem^aKa spyre HaposHOCTH h KojBMa je yraio obo seHyHn;0aHCTBo y Meco h KpB. TjiesHniTe, Koje ce ospiaBa y obhm peiHMa, oesHniTe je TasaniE>HX MeposaBHHx ^aKTopa, KojHMa je 6nja yBeK Ty^a jyro- cjOBeHCKa syma. H jom saHac ce BJiasa sp®« obhx Ha- aejia, k&s noKyniaBa sa onpaBsa CBoja npoTHBycTaBHa seja, jom saHac bhshmo KaKO Bjasa CHJian CTpax os hs- saje Ha jyry MOHapxaje. .HaHac hmhmo Tpa rosHHe CBeTCKor paTa sa co6om. Ha n;eJioMe jyry Bjasao je y obhm TpHMa rosnHaMa y noaasHHH He6ecKH Map. Hanm nyKOBH npocjaBMH cy ce jyHamTBOM, sse rosHHe cy spatajra e). OBy AP®aBBO- npaBey AeKJiapai;Hjy, obv jyrocAOBeHCKy nponaraHAJ 7 , Hefee Mota Aa OACTpaBH BHKaKaB BojBBBKH cyAuja, BH je^as acasAap. (BypHo OAOČpaBaae h n-secKase.) Ose iecapcKe HapeAČe Hcae3Hyte, Ba^aMO ce, AaHac h jih cyTpa ca BHAHKa h Tune te ao6h Kpaj Ao6y nyKa, ropBHBe h cpaMOTe 3a Bani jyrocAOBeHCKH sapo A- ToAHne 1914. BporoHMH cy CBaKora, Koja je 6m boa cyMB>OM Aa HapoABO mhcah. (Boca. CnuHaHt: Aa caobchckh mhcah.) CAoeeucKu nap o d n a k .vtamiAO je ucmo turno u cpOocpuJi. Ja caii CBojHM OBHMa BHiao BHTaB peA npajaBa, rAe je 6hao Kao AOKa3 BeAeasAaje 03HaieH0, Aa je aothbhh bo- BeK CAOBeHCKH BapoAHH <|>aaaTHK h 36or Tora epčoijraA. iKan/iapH cy 3anAeEHAH Kao corpora delicti KH>nre mTaMnaae hupHAHUOM h seBHae npeBOAe pycKHX h cpncKHX BBcapa, Kao TypreE>eBa hta. Be3 pa3Aora cy cAaAH y nporHaHCTBO BHHOBHHKe. BojaHBKH 3aTBopH 6 bah cy nyBH HeBHHHX acpTaBa. BjacTH cy 6sxe 6e3 Mota. IIpothb obhx cpaMHHx nocTynan>a aacy bh bpct A^rAe, aaBpoTHB Be- BHae aipTBe cy 6nAe 3a Bpene TpaacnopTa HanyniTeBe yAHBHoj yKapH, Koja hx je 6aAa h Napaja KaMeae aa aax. (Oropaeae). J oho Ao6a OTBopHAa ce npoBaAa H3»ie^y aac h HaiUHX 3esi^aKa Apyre HapoAHOCTB. OBy npoBaA0jy Baje BHnie Moryte npeMOCTHTH. HaoamjjeM, Aa cy oBe MHoroSpojHe AeHyHn,Hjan;Bje, Koje cy 6sjie ckob- aaHe y HajpasAHBHBjaM KOBaaHHn,asia — mhcahm y KOBaB- HHii;aMa AeHyBii,0jaHaTa — B3BapaAe 03 KpjroBa HaniBX 3eMj&aKa APyre HapoAHocm PoCIIOAO ! II y OBHM TemKHM AKHHJia HBCHO CTajaAH npeKpinTeHHx pyKy, aAH n,HBHAHe h BojHHBKe B-iacra cy 6HAe rjyBe. Obac hy cnoMeHyTH peBH, Koje je H3roBopHO MeHH y OHOM Te IH KO M BpeMeHy 6HBIDH BOjllHBKH K0M8H- AaiiT y PpaAa;y. H3pa3HO ce, h aKo HHje Taano 3nao 3a 41 canpataj nojea,HHiix npnjaBa h ano HHje 3Hao na jih cy onpaBnaHe hjih He: »CBara OHaj kojh ce say3HMa 3a OBe jbyne, y mo j hm oiHMa je hcto Tano cyMaHB.“ (Orop- neme). Kan cy Bet Ha OBaKBHM MecTHMa HMaiH TaKBe na3ope, oHna HHje nyno na cy aiaHnapMH h hejkh opraHH panHJH ihto cy xtcjih, na cy (5e3o63upHO 6ecHejiH npoTHB CBera hito ce 3Bano cjioBeHanKO hjih xpBaTCKO. ...3amo je y cpyy ocmao in>ee na dpwcaey h OBa MpjK&a h cy'MBa ocTaie, ano ce napjraMeHaT He no6pHiie na HeBHHH no6Hjy 3anOBOJBCTBO H OHITeTy... ...Focnono, mh cmo noaBaHH na cynHMO h roBopHMO iHTa mhcjih h 3axTeBa Hani Hapon y no3anHHH Kao h Ha 6ojHiHTy. EojuM ce caMo jedno, da He navnu jynayu, Kad cmyne onem na mjio doMoeune, peHu da, nama nojiumuna nuje 6ujia docma padunajma u enepiumia. /ja He Ka3amu tocnodu na Jieeuyu, noja nam čada o6ehaeajy npeype%ene Aycmpuje: /(oyKan je!“ (BypHO onočpaBaBe h nj&ecEafte Kon .IyrocjioBeHa). HoBHHe Han HHcy noHejie TeKCT HHTepneJiaiiHje niTa- jepcKor naponHor nocjianHica BepcmoeuiKa o nporoEEMa CjOBeHapa on noneTKa paTa no naHac, Taicolje hmhmo y cJiOBeHanKHM HOBHHaMa caMo OBy KpaTKy 6eJiemKy o jenHoj HaponHToj HHTepnejiaiiHjH np- Kopoiuya ynyteHoj mhhh- CTapcKOM caBeTy 36or raBaaa KopyniKHx CUoBeBata: „,ll,aHac (7. VI.) nonHeo je np- Koporaen; HHTepnejiaHBjy 36or neaviieHor nocTynKa ca CjioisennHMa y KopymKoj. HHTepne.iaif,Hja oiiciiHie wraisHX 86 CTpaiuma, h y ib o j cy Ha6pojeHe TanHo CBe nojenHHoeTH CTpamHor rcaeaa h nama KopyniKHx C.ioBeHan;a on none/nca paTa no naHac. “ ll,eH3ypa ne no3BOJ6aBa na ce no3Ha HCTHiia o cbhm He- ne^HMa, Koja je AycTpHja H3BpmHJia Han jyrocnoBeHCKHM CTaHOBHHinTBOM. „CjioBeHCKH Hapon" on 18. VI. CKpete HapoHHTo naacay Ha to, na cy 6hjih roBopH nocjiaBHEa jom oniTpajH Hero hito cy npeHene HOBHHe: „HeKa hhko He mhcjih na te H3 HOBHHa Motn na časna HCTHHy o roBopHMa 42 y napjiaMeHTy...“ Ajih anaK ce M0»e H3 HaMa no3Haior TeKCTa thx HHTepnejan; 0 ja HMara npa6jHatHa cjmaa o TeniKHM MyKaMa, Koje je ciOBeHaHKU Hapo.ii, asiao fla npeTpna 3a Bpeue paTa os aycTpajcKor nacnjiCTra. 3aTBopeHH cy He caao yrjeaHH nojiHTHBapa (Kao h. np. HBaH Xpa6ap, 6hbhih *yč^&aHCKH npe^ce^HME onmTHHe, KopymKH Ha- po^HH nocjaBHK HBaH Tpa(j)eHayep, nnajepcKH Hapo^HH noMaHHK HBaH PomKap ht^,.), He caMO Ma^a HOBHBapa h yMeTHHKa (Me|y anMa caM HBaH I^aHKap) CTyflenaxa, ^aaa h «pyrHx HHTe.3eKTya.aaij;a, Hero h Maca ceocKe hh- TejrnreHu;Hje, Kao yiHTe.fca, yor jyrocHOBeHCKe cbccth y HameM Haposy h 3(5or CHMnaTHja 3a Pycnjy h 3a Cp6Hjy. Ajih cjtoBeHaHKH nocjaHHUH y 6e?- Ctiobbh^hkh kom napjiaMeHTy Hncy ce 3ay:sejn cano nocjiamiuM 3a Cpfie 3a cBoje noTHniTeHe yate 3eM.z&aKe, Hero M XpBaTe - cy CMaTpajin 3a cBojy .jjjkhoct ^a, kojihko hm je Moryhe, h ohh yHHHe ^a ce CMa&H npHTHcaK Ha n;e.aoM jyrocxo- BeHCKOM iiapo^y, #a noKa®y jia CjroBeHip oceiajy cpncra H XpBaTCKH 60 X TaKO HCTO KaO CBOj BJtaCTHTH 6ox, sa y npaKCH noKaajy CBoje jyrocjoBeHCTBO. Ja hy BaM HHTHpaTH caao nap HajBa»BHjHX nacyca. HocjaHHK AP- Kopoiueu penao je y cbom roBopy Ha £aH 26. jyHa o. r. y 6eHK0M napjiaMeHTy H3Me^y ocTa- Jiora obo: 48 »...PaHe Hamer Hapoja jy6oKe cy h Temne, Mope cy3a h kpbh nonjaBMO je Hainy jyrocjoBeHCKy joMOBHHy. II 3 BocHe h XepijeroBHHe joja3e HaM cBe onajHHjH no- kjhjh sa noMot, bokjihii;« 6e3o63Hpno nporcaeHor cia- HOBHHinTBa. Maora KpajeBH OBe Hame jene jOMOBHHe onycTOBieHH cy, ocTajra cy caopo 6e3 naceja n ca cxpa- xom 0 6pHroM rjejaMO y 6yjytHOCT. YBpeje h 3anocTaB- •sama npaTe xpBaTCKO-cJOBeHanKy HCTopHjy jo HajHOBHjnx jaHa. r HpxTefeH y 3jy rjeja ^ajMapnja ko te je cnacra iiacHAa, rjajH h iiojhthbkiix nporoHCTBa. IIpeKO Kpnme HcTpe koch raaj ca CBojoM cecTpoM — cMpty, 36or Kaat- H>HBe Hefipnre bjhcth. y KopyniKoj ce npHjpyjKyje cbhme MyKawa h rpo30- Tasia paTa jom h nopajame ho.ihthhkhx HapojHHX npaBa.“ Hcth nocjaHHK penao je y jejHoj jpyroj HHTepne- japajH 3Čor npHJHKa y Bochh h XepiieroBBHH, Kojy je nojHeo 3ajejH0 ca jpyroBHMa CnHHHHteM, XpBaTOM h E aj&aKOH, CpČHHOM, cjejete: „...,]I,oniao je paT. Ta jamam, 3JorjacHH 3eMajbCKH norjaBap yKHHyo je CBa rpaljaHCKa h noBeaaHCKa npaBa. IIoTnyHO HeBHHe .syje saTBapam cy h ByKJH y apajcne KasaMaTe. OrpoMHo BejHKH 6poj jbjae y3eJH cy 3a Taone h mhoto ee>hx 6es HKaKOBa pa3Jora cy CTpej>aJ0. IIoTHopeK je ocnoBao T3K03BaHy 3amTHTBy neTy, y Kojy cy npHMaJH HajcyMH>HBHje Jbyje xe hx HaopyatajH. HeKojn oj, h.hx 6hjih cy Bet BHme nyTa KaiKtteHH s6or Kpa^e, npeBape h n^anKe. JejBa je noryte, ja ce oname niTa je narajo cTaHOBHHniTBO <5e3 CBane ojčpaHe noj Te- popoM obhx xopja. TaMO rje cy ce nojaBHje 6nja cy na jHeBHOM pejy Hacn-ta, y6HCTBa, nxanKe, Kpalje h naie- BHHe... JejHOCTpaHa ynpaBa 6npoKpaTa ca 36JieHor CTOJia, HapomTo koj 6pare o ncxpaHH, npoy3poKOBa.ua je TemKe norpeniKe. 36or norpemnnx ojpejača h 36or HejocTajaaa noTpeČHe o6a3pHBOCTH, jecnjo ce ja cy Mopajra y Bochh h Xepn;eroBHHH pe-in 0Kpy3H ja rjajyjy h ja je Ha xh- 44 .zbaje ^&y^H nojipjo oa rjta^H. Jom h AaHac y3BMajy pe- KBH3nn,HjoM ja^HOM ceA>aKy n oho iiajio mio jom Hiia. Obo cy f*Be nocAeABpe CTaaa 6e3 KOHTpoAe. 03rAeAa Aa y Bochh h XepueroBBHn jom h AaHac Basen, cscbhm y cynpoTHocTH ca bcahkhm AyxoM BpeMena, naneso Aa ho- CTojn MaicTopnja BAaAama y y3jpnHpaay bjihcth h hsch- jbj. y MOAepHHM npaBHHM APJaaBaMa yMeTHOCT BA^Aama je y Tone, Aa ce BJiaAa naMerao npHjraroAH jaBHOM MmeE>y, ocetajHMa HapoAa, Te Aa ce oč>3Bpe Ha noTpefie HapoAa h 3eM^e. BocHa h XepperoBHHa, AaHac cy jeAHHe 3eM^&e Ha 3eMa^&CKoj KyrAn, rAe Buje HapoAy A03Bo^.eHo jnemke y 3eM3A>CKHM CTBapHMa...“ Ap. OTOKap Pn6apm, cAOBeHanKH HapoAHH uocAaHBK H3 TpcTa y -SeHKOM napjiaMeHTv, ob8ko je rosopno Ha ceAHHpa oa 28. jyHa o. r. : „...Mh JyrocAOBeHH oTBopeHO H3jaB^ByjeMO, Aa mh He saMo Aa HaM ce 0Ay3Me upaBO caMoonpeAe^ben.a. (Boiiobho 6ypno oAobpaBaae) h Aa keiio ce dopHTH nporaB CBane BAaAe, Koja ne npn3Baje obo npaBo. (TaKO je!) Aah mh CjioBeHH cmo jyae AostHBeAH jom jeAHo pa 30 HapaH>e. BobophhK HejjaiKor Nationalverband-a, IIlTeApep, noKymao je Aa onpaBAa CBe CTpamHe HenpaBAe Koje cmo y oBe TpH paime roAHHe npeTpneAB. IIlTespep ce no3HBao Ha npaBo AP*aBHe HystAe. Aah napsaMeHaT, ko j h je cBecTaH CBoje nacTH h 3Hanaja He Moste Aa npn- 3Haje npaBo HystAe, Koje HHje ocHOBaHO Ha 3aKOHHMa KojH B.aate, ne Moste Aa Tpnn Aa MecTO saKoaa babah HenpaBAa h OTBopeHH ancoAyTH3aM. BlTesijep stasce, ApstaBa bms npaBo Aa jkhbh a ja ce y noTpečn nocAystH h Bacmz&eM. Aah h HapoAH HMajy npaBo Aa stHBe h no Toj AornuH CMejy h ohh Aa ce nocAyste HacnA&eM! OBy je Teopnjy npasHaAa sama AHHAOMaTBja pjCKoj peBOAyH,Hjn. Ako je KOHseKBeHTHa, Mopa obo Aa npn3Ha h y CBojoj 3eMs>H. (JKhbo OAo6paBame). 45 Xote jth ce HeMMKH Hapoj HjeHTHijiHKOBaTH c rje jsnnTeM roBopHHKa Nationalverband-a? Je jh 3a5opaBiio CBojy npomaocT? FojHHy 1848.? Tpe6a jh ja >iy ja Kao CjoBeH oneT o6janiB.aBai£ 3HaneBe n;pHO-npBeHO-3JaTBe Tpo6ojKe? Je m sačopaBno, ja Tpe6a ja ra OBa Tpočojita bojh „aus finstrer Nacht durch blutigen Kampf zum goldenen Licbt der Freicheit?“ (BypHo ojodpaBame.) Točno jo ano hhcho hh y tgm cjojkuh, ja MopaMO CJioaiHO ja iyBaMO yciaB h ocHOBHa npaBa napjiaMeHTa OHja ce HeteMO cnopa3yjieTH hh y jejHOM iiBTaay... Mhcjhm ja hhko BHffle He JKeiH MHp bo jyroc.no- BeHCKH napoj. HeMa jaHac JyrocJOBeHa hh c OBe hh c oHe CTpaHe rpaHHga MoHapxnje, Koja He 6h xeatHo 3a MHpoM. Mh JyrocjOBenH cmo 6hjih CHrypHo paTočopaH Hapoj jo iiocjejs.HX BpeMeaa, obo cy npojspoKoiajie npn- JIHKe H HCTOpnjCKH pa3BOj. AJH JOBOJbHO KpBH CMO npO- jivum , joboj&ho kpbh 3a ce6e h 3a jpyre. Caj xoieMO jejaHnyT MnpaH paj. Mh Kojn cmo tojhko BpeMeHa 6hjh hbpct 3hj npoTHB nonjiaBa a3HjcKHX xopja, jok ce 3a- HajHa EBpoiia mhpho pa3BHjajra h CTBapaja CBojy KyjiTypy, xoteMO jejaanyT mhpho ja pajHMO, ja paBBHjeMO CBojy Kyj[Typy. (JKhbo ojoCpaBatte.) Tpo30Te paia Hncy HHKora Teste norojHJie ho Bac JyrocjioBeHe. IIoj&ckh h yicpaj hhckh rpajOBH jom CToje, y ftHMa ce pasBHja joni hchbjbh hchbot ho npe paxa. Ajh HjHTe Ha BajKaH, y BocHy, Xepn;eroBHHy, JiaJMau;Ejy h BHjulieTe saKO cy oj n;BeTajyliHx Haceo^HHa ocTaja tej>a h rpajOBH y chmhm pynieBHHaMB. Obo ce HHje pajHJio hito 6 h to 3axTenaje noTpeCe paTa ! UlTa BHHie koj sac cy nycTomHJie Hanie bjihcth CBojeBOj&HO ; OHe cy 6ecHMe npoTHB CBera hito hoch cjtobchcko HMe h to Ha HaanH KaKBor EBpona joni Hnje BHjejia oj 6nTKe Ha KocoBy. Od Kocoea naui napad nuje eučeo u dooKueeo cjtmny Kamacmpojjy. (Tano je). Hani jajaH napoj je pacTepan, H3 nojejHHHX noKpajHiia Tepam cy jeny h sceHe h CTapje 46 y poncTBO, Kao HeKaA CTapa PaMjbaHH h Tppn ctrhob- hhhitbo ao^japM*eHHX aeMa^ba. (HjjTe I BjjTe!) Como U3 oKOMiue Huma, Eyiapu cy odee.m 30.000 Haiuux Jbydu y Mcuoa3ujcKe nycmun>e. ( l Iyji’e ! ByjTe!) Bop6a ko j a HAe sa hruihm yHHnrreE>eM h HCTpeCji,eH>eM boah ce nporaB Hac. 36or Tora ce očpaiaMo Ha Hamy Bjaay h TaKo^e Ha Bja^e Cnopa3yMa, a& y HHTepecy canyBaiba jyroMOBeHCTBa yHHHe Kpaj oboji 6ecHMy h npoJHBaH>y kpbh...“ Ja caM THMe xTeo HaBecra, n3Mel>y mhoito, caMO ABa npHMepa, KaKO CjOBeHijH cxBahajy jyroc.30BeHCKO 6paTCTB0. Mopan narjiacHTH Aa o6a nooiaHHKa npHnaAajy pa3HHM cjroBeHaHKHM hojihthhkhm napTHjasia. Oj; nejHKe je BaassiocTH HapouHTO H oajiviHO spataae MOBeHaHKHx nocjta- noMammn . h vrocjioBeHCKa hhkb y nor.aeAy iyroc.roBeHCKe nojiHTHHKe „„„„ HAeje. ,HajH cy ohhms, Kojn ce y caBe3- hhhkhm 3 eMJBasia 6ope 3a peajiH3aii;Hjy je^He He3aBHcHe Jy- rocjaBHje, AOKa3 j,a Ham napo a koa Kyfce boah hcth mhcbo. Ap. MeaH Kpen peKao je y cbom roBopy y aycTpnj- ckom napjiaMeHTy Meceaa jyHa OBe roAHHe: „.../lee udeje uefie HuKad yMpemu: /(a cy Cjoeeuifu , Cp6u u Xpeamu jedan napo d u da npunadajy dpoicaano 3ajedno u Mopajy dofiu y jedny dpMcaey. u (OAo6paBaae koa JyrocjtoBeHa). Ap. AHTyH Kopouieu, npeAceAHHK JyrocjioBeHCKor Kjiy6a, Ka3ao je ca CBoje cTpaHe : „...Ha 6ojHuiTHua je npoTeMO MHoro jyrocjioReHCKe KpBH. Mh hmbmo caMO jeAHy ®e*y: nem 6u ce U3 me npeu poduAO jedmcmeo u cAoSoda nameta jytocAoeeHCKOia napoča. OcehaMO ce cjy®6eHHn;HMa Hame BeJHKe HapoAHe HAeje. 3aTo cmo ce 3Apy»HJiH mh, CjioBenn,H, XpnaTH h Op6h, y jeAaH oy6 Kojn Bena 6yAe npeA neJiHM CBeiOM cjtHKa Hamera jeAHHCTBeHora HapoAa. HapoA naK koa Kyfce no3HBaMo, HeKa ce jratH HAeje yjeAHH>eE>a, nena ne 47 y3Ma,KHe hu nped npenmaMa hu nped oSeiaibUMa, iteua ucmpaje — na He u nama ceanymu cynye “. Hcth nocjraaHK H 3 jaB 0 o je y jeAHOM ApyroM cbom roBopy y HMe CBora Kjy 6 a: „Mb JyrocaoBeHH 6 nheMO bbpcth, HenoKOJie 6 ^HBH a jesHosyniHH y 6 op 6 a 3 a cjio 6 oAy, caMOdajHocT h caMoonpe,n,ejBHBa]i.e CBoje jyroc.aoBeHCKe AOMOBHHe.“ CjioBeHaiKe HOBBHe cBe 6e3 B3y3eTKa HoBmte c oji;yffleB*eaeM nHmy 3a JyrocjiaBHjy. h jyrowoBeHCKa Heaa HaBe^eM cano Asa HajBaiKHHja cjio- BeHaHKa .racTa. „CAOBeHCKH HapoA“ 4. Vlil. OBe roAHHe nacao je: „y MyKaMa h Tpn.&eH>y paTHor BpeMeHa Ham ce HapoA npenopoAuo, y noHHateay h roif.eE>y ahfbo ce aeroB noHoc, nponrapHO ce aeroB norjreA, nopacjia je aeroBa caMOCBecT h poA&^a ce ;i,y 6 oKa Bepa y 6 oay 6 yAytHOCT. OcBecTHO ce HapoA, BH^eo ja je, yje,zuiaeH ca XpBaTHMa h CpČHMa, Heno 6 e,n,HB h oceTBo je KaKo B^eja yjeAHaeaa nojanaBa aeroBy yHyTapay CHary“. JIhct b 3 hocb, Ha apajy aiaHKa, Kao 3 axTeB JyrocjroBeEa: „ApataBHy h Tepn- TopBjajiHy caMOCTaiHOCT! “ „C/iOBeHCKM HapoA“ oa 4. Vlil. OBe roAHHe BeM: „He BepyjeMo hh BeHy hh IleniTH, Kao hito cy Hac yiHJH KBaTepHHK h CTapneBHfe. Tano je Aocnejia nama nojHTHKa, nocjie chjihbx CTpaHnyTHn;a, noc.se 6paToy6H- jiaHKBx 6op6H, noc.se cenapaTB3Ma KpaTKOBBAHHx JiOKajtHBx naTpHOTa, npeKO 6eiKHx h neniTaHCKBX CBMnaTBja, npeKO „Ma^apoHCTBa“ h „HeMaHKapcTBa a , npeKO 3arpe6aiKHx H3rpeAa, npeKO BepcKHX yHHOHHCTa, npeKO AeBH3e „XpBa r ra ynpaBO HeMa“, „Cp6a HeMa“, „n.saHHHCKHX XpBaTa“ h n CTapocp6a“, npeKO „6ocaHCKor je3HKa“ h Memaaa e CjoBeHaua o jyrocaoBeHCKoj 6yjytH0CTH : „Ha- pOJHB atHBOT 6e3 jpataBHOF KOHKpeTHOT OČJIHKa je HeMO- rvt. HapojHa ayTOHOMHja 6e3 jpataBHor KOHKpeTHor o6jHKa HeMa npefl,ycJOBa 3a atBBOT. Samo mpeča: yjedimen>e, a y]eduTbenoM napodi) caMocmajna, cAoOodna d pote ae a... CaMO y caMocTanHoj jpataBB xoie yje,HHH,eHH caoBeHaHKH, xpBaTCKH h cpncKH napoj pa3BHjara cBojy CHary jynieBHy h MaTepajaiHy; oh xote nočnin CBojy 3eMa>y h H3 ae HCKcnaTH He6pojHO 6aaro; caiio yjejBH>eH mo at e Hapoj jaTH cjaj CBoje MojepHe eKOHOMCKe KyaType, ncnoanTH CBoje 6orare choco(5hocth KojHMa je odjapeH aeroB yM h cpn;e...“ \ EHEIHOTEKA jyrOCIOBEHCKE KK.H2KEBHOCTH Sok Hama npBaijH cHaacao paje Ha noRBTHiKo-RHHROMaTCKOM HO*y, «a H 8 OBor tcpBaBor xaoca oOesSeRe CROfiORy Hame OTapfiaHe, Ra CTBope Rejo noRHTHRKor yjeRBH>en>a Hame Haiiaje, Ra oatHBOTBope Jyroc.iaBHjy — rotjib je Hama ace.Ba Ra pasBnjeMo paR Ha KyRTypH 0 M no.i.y, Ra paRBMO Ha RyxoBHOM HBpmneH 36RBaren.y h M 6 pyco 6 HOM ynosHaBan.y. Hama je (mara CKpoMHa, a .ih mmo rhhhth cbb Ra mio BHme RonpHHeeeHO onmTe« jsjiJbj. y Ty CBpxy noiejm cmo BSRasaTH HH3 0 Ra 6 paHHX Reaa Haj- npH3HaTBjHx Hamnx KHmaeBHBKa, hor ohihthm hrcrobom »BbOrbo- Teica JyroejioBeHCKe KiMjKeBBocTH«. 1. Hbah D,ahkap, »3a Kpctom«. HoseRe. CpncKH npnpeRHo h vbor HaiiBCao BaaRBCRaB ‘JafijaHiHt. Rena 1. $p. 3a OBHM M3.iaf;n: 2. Hbah Mabcvpahhb, »Cmpt CMaHji-are 'leHrHta«, hor peRaKRHjoM J(p. Jby 60 MBpa IlepsoBHJia H c hobhm oparn- HaRHHM CRHKaJia OR yM 0 T- HHKa J. Kj&aKOBBta. JIyK- cy3HO HSRatte <|>p. 1.50. 3 . n. n. ibErora, »ropcKH Bh- jeHan;«. Ca yiieTHHHKH as- papeHHM HopTpeiOM necen- kobhm, onmapHOM Oaorpa- Ja 6a cTBapHo nocTar.ia h ha, mb cmo oRpeRHRH Hajaoace pene samHM ii3Ra.Mii a, h tbko oMorytiiR h Ra ysop Re.ia Hame Ry- xobho KyRType 6yny npacTynaHHa h HajmapHM caojeBHMa Hamer H86erjior HapoRa. HapaRa je Bpjo yttycHa. Hobbu Tpe6a vHanpeR cjiaTH. OpHMajy ce mccto hobirb h Mei,yHapoRHa nonmHCEH KynoHH sa oRroBop. Tpaace ce noBepeflHRH 3a cbb nama H3Rax>a. Ha HMe HarpaR« sa Tpyfl 30%. Morhmo sa aRpece cBajy jyrocROB6HCKax yciaHOBa h npaBaTHHi Rana y HHocipaHCTBy. LUTAMI1APHJA JyrOCROBEHCKE K yJlTy PE — JKeheba Genčve, rue de la Svnagogue, 31. (J)HjoM H KOMeHTapOM.HaRa- me 8a HapoR 1.50; RyKcy3H0 HSRame 2.50 $p. 4. JIasa E. JIabapebhb, »Ors- 6paBe npauoBeTK««. 5. Cbrbhje Ctpaxomhp Kpab- HEBHE, »HeCMe«. 6. Khe3 Hbo Bojhobhs. »Cmpt Majke JyroBHEA«. 7. Br. JIectbhk, »OcypEHHRH«. 8. Jocan KOSAPAH«, HoB6Re. 9. l>ypA jAKmHE, »Hecne«. 10. Chma HATABy.E, »Eaicoaa $pa BpHe«. 11. A. T. MATom, »0Ra6paHH KpHTHUCH BRaHRB«. 12. Hetap Kohhe, »BocaHEe«, HOBeRe. / NARODNA IN UNIVERZITETNA KNJIŽNICA