ae ■ ■■ W ■ ■ - ; :': c'; i. - i , \ - •'vŠA: '*•/' 5 V-- ^ ' ■ ’■ ‘V ■ > -'icl, ' \V :■ tj: > ; -‘r v • - - ■■■S.!'' "ckiev Prc/t rvčtOMmin, BISSERTATIO INAUGURALIS P H Y SIO L O GIC O - MEDICA O EFACTIJ, Q u A M /jjg ANNUENTE INCLYTA FACULTATflv MEDICA UIbiSotSeKj IN ANTIQUISSIMA AC CELEBERRIMAv ' UNIVERSITATE ViENNENSI PUBLIC® DIS^UISITIONI SUBMITTIT JOSEPHUS " IGNATiUS FANTIN 3)E BRUNN CARNIOLUS LABACENSIS AA. LL. ET PHILOSOPHLE MAGISTER- Difputabitur in Uuiverfitads Palatio. D1E XI MENSlSTth- MDCCLXX1X. X I E N N M Tvpis ANDREJ MATHLE SCHMIDT, Universitatis Typographi. EMINENT1SSIM0 AC CELSISSIMO CHR1STOPHORO S. R. E. TITULO GUATUOR CORONATORUM CARDINAL! PRESBTTJSRO S.R.I. PRINCIPI, E COMITIBUS DM MIGAZZZJDE JTAAZ JET SOIVIVJEN TJEL UJR2VI METROPOLEOS VIENNENSIS ARCHI - EPISCOPO, EPISCOPATUS VACZIENSIS ADMINISTRATORI PERPETUO, CANONICO CAPITULARI CATHEDRALt ECCLESIARUM Tridentin^s , Brixiensis , KX OiOMUCBNIIS , PRIORI AD SS. ^GIDIUM ET LEONARDUM. Iafignls Ordinis* S. Stephani Regis Apoftolici MAGNiB CRUCIS EQUITI, Sac. Caef. nec non Caef. Reg. Apoft. Majeftaf, actuali consiliario intimo &c. CEL SIS S Ul E AC EMINENTISISSIME PRINCEPS, Q iitid didciuf, quid optatum mcigis, ant /honorificentius quul mihi evenire po - tuerat, quam bas laborum primitias TUO Celfiffime ac Eminentiffime Princeps in- fcribere nomini, T U O fub aufpicio de- fendere. Fateor equidem opufculum hoc tenue admodum nec TUO Fomine dignum* quo condecoratur Infignis enim fcientia - A 3 rum, rum, quibus verfaris amor, ut vera re~ ligio, hominum falus, atque optima Jiudia promoveantur, & innumcra exe?npla Cie- mentice TUiE, qui tanta petere fueram cufus, erexerant animum. Noveram ea, gua in re litteraria cum emolumento rei- publica peragmtur . a TE falubria haberi, ctjlimari, promoveri: InJHtuiJii ideo pr o alumnis collegium, ca fane de caufa, ut fere ab incunabulis patrum docirina im - buti, ad munera Eccleftce adminijlranda fiptitfmi ejformentur: Erexijli ideo ma- gnis tjuidem fumptihis Ecclcfuitn Vaczien - Jem mn ad vanam ofientationem, fed ut fieligionis di^niiates amplijicentur , ut lit- tcr$ terce & profana & potijfnnum 'facra*ex- colentnr. Id ejl, quod omncs m TE admirantur, quod Jera etiam pojteritas nullis laudum encomils fatis poterit depredicare. Atque ut illa, quce Roma, qua Tridentam, quce Hifpania de TE depredicant, £S> aha in- numera, quce nec verbis comprehendi poj -- fe videntur, Jllentio' prceteream, quis ejl, qui & liberalitatem TUAM er ga cegenos, & amorem munificentia?nque erga fubditos- ignoret ♦ Injinitus Jane forem, fi omnia eximia & prceclara gejla, dignitatesque omnes, fuibus coronaris, recenfere velim. Snjčips Kine Celfiflime fic Eminenti{Ti¬ rne Princeps ca, qua fcAcs anhni benigni- tatehascc laborum Trimitias, meque TUIS favoribus participcm reddere non dej!ji e. * EMINENTLE ac celsitudinis ti m DEVINCTIJSIMT7S JOSEPHUS 1GNATIUS E ANTON DE B&UNN. DE OLFACTU. ub nomine Olfadus eum intelligi- mus fenfum .exterum , quo me- diante ccrpora odora percipimus , & a fe invicem diftlnguimus; hic dnfus non peciiliare quodam gene- ris humani eft privilegium, fed in plerisque forfitan omnibus animalibus, imo in non pau- cis exquifitior deprehenditur. Orgaisum Olfa&us nafus eft, licet & in eo tadus aliquis exerceatur, qualitates enim cor- porum exfernorum externas nonnullas egre- gie percipit ? noii vero proprie ad hunc fenfum efl fadus, fed ad corpora odora cxploranda riiflinguenda , dijudicanda , a natura poiitus fabrica fua optiine huic inftituto infervit. _ Apte A 5 autem 10 (o) IStJP autem nafus in partem externam Sc infernam dividitur. P ar s externa in medio faciei prominene triangularis ex lato in anguftum furfum produ* citur, & intermedio fepimento dividitur; haec pars ad olfadus exercitium vel plurimum fa- da, fimulque faciei ornamenta inferviens / pro- prieqwe nafus dida , fit a proceffibus nafali- bus offis frontis quibus duo officula nafi pro* pria adneduntur 9 pars media, quse proprie dor. fum nafi audit, a proceffb nafali offis utriusque maxillaris fuperioris & ab extremitate inferiori duorum oflium nafalium, pars nafi inferior & latior ex cartilaginibus perficitur, atque varii? mufculis & integumentis communibus tegitur. Cartilagines narium _qqinque enumerantur , e quibus una intermedia & quatuor laterales funt, media fulerum reliquarum, partem fepfi narium cartilagineam confiituit, ex utroque li* tere fepti aljae duae cartilagines ponuntur, qui- rum anteriores antrorfum inflexae unione fua apicem nafi conftifuunt, pofteriores autem pin- n;is narium formant, H«e enumeratae quinqua cartil igin^s communiter ordinarjas, atque figa- rae admodum regularis adfunt , dum aliae a nonnullis authoribus defcriptae non nifi accef- fgrise, minores minus regulares, atque nume« ri his minus determinati exifiunt Car- II Cartilaginea nafi pars .prominens mobilis eft, diduci <& conlhingi poteft, prout plus minusve aeris attrahere, & exqui£tius olfacere volumus, hoc tam in homine, guam in guadrupedibus guotidiano experimento videre eft, ob hanc rationem non ex una & indifcreta cartilagine, fed ex pluribus a fe invieem divifis componi- tur , & variis mufculis obducitur nafus, qui & in refpiratione vehementiori & in acuriori olfacftu agunt; Nafo tria mufculorum paria pro- pria funt, & quidem levator alae nafi l;ibiique fuperioris , qui agens & labium fuperius ele* vat, & alas nafi furfum extrorfumque ducif, acdilatat. Cohftridtor vel compreffor nafi agen- do pinnas nafi premit verfus feptum , atque jta nares aliguantulum contrahit & anguftat. Depreffor demum alae nafi alas nafi, dum agit deprimit, & deprimendo minuit foramina na- rium. Nonnuili authores huc infuper refe- runt mufculunr nafalem Albini , feu nafalem labii fuperioris, qui agens aut feptum narium & apicem nafi deorfum trahit aut angulos oris conftringit, hinc labium fuperius eorrugat; alii authores adhuc alios mufculares fafciculos po- fuerunt, omnibus his partibus integumenta ex- terna fuperfiernuntur. His nafus feu preminen* pars circumfc-ribitur, lutenorem nune (IrucSuram & cavitatem fatam> ./ plantj 12 %.#■ C o j plam, intermedio fepimento divifam, concurfu plurium offium fermatam paucis confiderabimus. Hoc feptum partim defcendente media offis ethmoidei lamina fadum, partim ode vomeris & cartilaginibus completur, nafum anteriorem duobus orificiis hiare facit, quse inde ad inter- nam cavitatem ex quovis latere ducunt, hae cavitates proprie nares dicuntur; hi nares fur- fum anguftiores procedunt, inde retrorfum & pofterius defcendunt , & in pharingem itidem fepto diftindi, /ed ovati, ampli & ad perpen- diculum longiores hiant, hae internae cavitates nafi totum fpatium, quod inter nares anteriores atque nares pofteriores immediate fupra forni- cem palati ed, comprehendunt , unae furfum usque ad cribrofam odi s ethmoidei laminam extenduntur, ubi anterius cum finubus' fronta- libus & pofterius cum finubus fphoenoidalibus communicant, & lateraliter inter conchas ad finus maxillares patulam habent viam. Tota h?ec bipartita cavitas fequentibus offi- bus componitur, & quidem ©fte frontis, duo- bus offibus nafalibus , duobus offibus maxillari- bus fuperioribus, offe ethmoideo, fphatnoideo, vomere, duobus offibus palatinis, duobus offibus unguis, quae enumerata offaalias adhuc amplas formant cavitates, finus didas, quibus omnibus capacitas narium augetur; verum haec interna narium (o) %Jf l 3 narium cavitas non ita vacua eff, ut nil praeter feptum in ea contineatur, fed natura .organi olfa&us territorium ampliffimum eiTe volens tria adhuc offium paria pofuit; officula hasc plura nomina acquifiverunt, communiffime au- tem offa fpongiofa ob fabricam nominantur. Horum in quavis parfe tria continentur, fupre- mum, medium, & infimum. Supremum & mi¬ nimum ad os cribrofum pertinet , medium, & infimum ampliffimum ab offe rnaxillari prove- nit, caeterum licet libere quafi in cavitatem narium promineant , tamen a fepto ofTeo ita diftant, ut via a fummo offe cribrofo ad imum narium fundum penes feptum continua fit, qua mucus delabi poffit. Fabricam quod attinet, ea offa lamellis tenerrimis fpongiofis , inflexis, componuntur, in fagatioribus animalibus & mo- > le majora & infiexa magis inveniuntur, unde eo amplior evadit eorum fuperficies, atque ter¬ ritorium olfačtus augetur. Ex difpofitione ho¬ rum offium patet nares tribus in locis per haec officula ita anguftari ut tria fpatia ampliora in« tercedant, quae etiam ideo meatus narium au- diunt, & fupremus, medius, innmusque falu- tantur: hasc anguftatio narium per officula eum habet ufum, ut aer naribus attradtus in his an- guftiis neceffario impingat , atque eo minus fubterfugere queat. Si- (o) %jr x 4 Sinuum demum, qui quafi narium appendices confiderari merentur, tria numerantur paria i fmus jiempe frontales, fphoenoidad, & maxil* lares. Primi funt finus frontales , quorum in quovis latere unus deprehenditur, hi in foetu conftanter defunt, nec nifi per aetatem nafcun- tur, dum lamina olfis frontalis a fe mutuo di.- fcedere incipiunt; funt autem fmus hi, eava , ab antica mediaque parte olTis ftontis efforma- ta , uno binisque orificiis fuperius in catfurn narium hiantia. Magna horum fmuurn diffa- rentia in diverfis fubjedtis f & ratione amplitu- dinis, quse quandoque admodum lata , quan- doque valde parva eft, & r3tione form®, quae fsepius fatis irregularis & in mot|um cellularum fabricata eft, obfervatur. Plane eos & in adul* tis deficere nonnunquam vifum fuit, & hoc in cafu cavitas nafi amplior intus apparet , occurrit etiam fubinde alterutrum eorutn non in nafum aperiri, fed fclummodo cum illo al- terius lateris communicare. Multae adhuc aliae differentiae fed minus eftentiales a diverfis au- thoribus defcriptae habentur. Frontalibus proximi funt finus fphaenoidei, ud illi figura , Communications cum vicinis & extenfione variant, pariterque in foetu defi- ciunt, cum uti os fron&aie, ita etiam fphoenoi- deum in ea setate folidum deprehendatur; in , adult® %jr (o) \y is adulto homine vero os fphcenoideum in por*' fione crafia infra fellae partem anteriorem, & infra intervallum duorum fotaminum opticorum, ufque verfus roftrum ingenti cellula excavatur, ouae per feptum ofleum divifa retro conchas na- fi fuperiores aperitur; raro certe cafu a pau- cis auchoribus notatur, eos finus quidem ad- fuifle, fed oftio car uide. Ultimi demum fed & omnium cspaciffimi funt maxillares finus five antra hygmoriana, in fcetu jam confpicui , licet exigui, dum frontalium finuum nullum adhuc indicium adparet, in ofla maxillari fuperiori fub orbita haerent, & verfus futuram offis mala? , verfus rimam fphaeno- maxillarem, verfus foramen orbitarium inferius & deorfum verfus alveolos dentium ufque ex* currunt, in margine fuperiori quandoque cel- lulas quaedam cum celluiis offis ethmoidei communicantes inveniuntur. Hi finus inter duas conchas nafi retro dučlum lacrymalem per unum aut plura orificia aperiuntur. quse aperturas fundo finuum multo elevatiores funt. Praeter hos amplos finus multa 'alia funt re- ceptacula, fed quae 6b minutiem finus nomen non promeritse cellulae vocantur ; ese frequen- tiffime in offe ethmoideo occurrunt, unde & cellulae ethmoideae dicuntur, numeroincerto^in parte 1 6 ( o ) %jr par te laterali oflis cribriformis exfct'lpt2e, ali« intericres & fepto propiores, aliee magis ex- teriores & inferiores in fupremum narium mea- tum pluribus fabuli s aperiuntur. Omnia ea oda, quae hadenus defcripta ca- va, fmus, cellulas, & meatus coiiftituunt, fuum habent perioftium, & cartilagii.es fuum peri- chondrium, fed praeter id involiicrum c tis a facie utrinque nares fubit, fuamque naturam fenfirn mutat; rpollior magis pulpofa, rubieun- da magis in membranam mucofam degenerat, fuam fibi habet fuperjednm epidermidem, fuam- que fubftratam cellulofam telam, qua cum periodio cohaeret; haec omneha fuperficiem na¬ rium, omnes olTiculorum fpongjofor. m anfra- dus, omnia cava, omnes finus , ceilulasoue inveftiens membrana a defcriptore recepto no* mine Schneideriana vocatur , cum Conradus Vidor Schneider, etfi neque veti ribns iguota fuerir, primus antiquo refutato errore, mucam per foramina cffis cribroli in nares depluere , in ea muci officinam e(Te demonftravert. No- minatur etiam membrana pituitaria ab humore quo perpetuo madefcit & obducitnr. Ant^quam hunc humorem examinemus, opus eft vafa noiTe, a quibus fecernatu’-. Tota membrana copiofiffimis gaud-t & arteriofis & venofis vafis, docet infpeclio, injedio demon- ftrat. ,% P , (9) 17 ftrat. Ea vafa laxi{]fma efle videntur, cum facillime inter omnia corporis. humani vafculi aperiantur, & fanguinem fundant. Primaria arteria, quae huic membrana: rm- fpicit, efl propago arteriae maxillaris internse, ea ramis fuis undique par nares, per feptum, & ofia fpongiofa diftribuifur. Hanc fequitur arteria ethmoidea, quse ex ophtalmica enafcitur, pa: quam etiam faltlta- res ilke narium haeniorrhagiae in morbis prseei- pue capitis calidis eondngere vident..r , cum ea ex carotide interna defcendat , adeoque potenter cerebrum a nimia fanguinis quantifate liberet. Ramis fuis undique ludit per finus fron- tales, fphoenoidales., cellulasque ethmoideas; ad anrra hygmori vero rami diverfi ab arteria pa- latina & dentali fuperiori, pofteriori accedunf. Omnes hse arterije pluribus anaftomofibUS inter fe junguntur, ita ut facilis ab, unius ra¬ mo in ramum alterius fit via. Eandem commu- nicationem etiam venaa obfervant, qiue plerum- que arteriis comites in cognomines veniš fan¬ guinem fuum effundunt, principes tamen ea- rum trunci in venam temporalem, & ramum ve- nae jugularis, quaedam aliae in finus durae ma- tris fefe exonerant; vcnas etlimoidese adf oj h talmicam venam redeunt. Ufus B ,g (o) V Ufus horum va forum eft, ut partim nutritio- ni omnium harum partium profpiciant arterise, partim vero fecretio ibi fiat continua, per vafa minima exhalantia, vaporis cujusdam, qua- lis in orani cavea eorporis humani deprehem ditur, hoc humore molles & flexiles tener2eque omnes fervantur partes: hic humor hyemali frigore in [nubeculam condenfatus, naribus ef- flatus vifibilis fub fumi forma fe manifeftat’.- prae- Ser hunc humorem adhuc in membrana fchnei* deriana mucus fecernitur, de quo quidem longa olim difceptatio fuit inter Schneiderurn , qui eum ex arteriis jam talem fecerni voluit, & inter Stenonium, qui eum ex folliculis feparari reliquit: videtur uterque conciliari ita poffe: noflris temporibus conftat omnem cujuscunque humoris fecretionem ab arteriis fieri; eos fecre- tos humores tenues effe, fed mora & quiete difflatis tenuioribus partibus lentefcere & in- fpiflari. Jam in finubus ubi humores colligun- tur, & quiefcunt, facile ex tenui ab arteriis fe- creto humore lentus nafcitur mucus, in naribus vero ubi hsec facilitas ftagnationis non conce- debatur, natura folliculos plurimos praefertim in narium fepto praeparavit, intra qUorum ca- vitatem fecretus ab arteriis humor quiete in- fpiffaretur, & in fimilem mucum commutaretur: huic etiam opinioni anatomes confentit; folli- cu- %JP C O ) 19 en los copiofos innarium membrana univerfim, & praefertim in fepto, nullos vero in membra¬ na finuum utpote inutiles demonftrans: anterius ad forainiua circa pinnas & feptum pofitae glan- duiae febaceae funt, & pilos vibriffas didos emit- tunt, atque cutn iis ad pulveres figendos ar- čeiidaaiie inleda imerviunf. Mucus hic exiniiaein hoc organo efl: utilita- tis, nervos enim pene 'nudos narium oblinit, membranam Schneiderianam mollem , pulpofam & fenfilem confervat, odorata effluvia fufcipit, nvifcat, retinet, atque contra acrium incurfum nerveas fibrillas tuetur, quas nudos fere ner¬ vos cito deftruxiflent: nudi autem nervi ideo requirebantur ut a particulis odoratis prae tenui- tate ineonfpicuis , atque omni fere impulfionis Vi deftitutis affici poilent, quod in nervis craf- fiori membrana tedis expedandum non fuiffet. Ita etiam fi mucus diuturniori mora nimis in- fpifiatus nervos nimis obtegit, olfadus minui- tur, & fenfim perfede perit, doneč vel emun- dione vel ex/creatione, vel fi plane in duras le- mas concreverit, motu convulfivo fternut tio- nis expellatur, & amiffus olfaciendi vigor in or* gano reftituatur. Hsec muci, hsec arteriarum, quibus mem¬ brana pituitaria, pingitur efl; utilitas, venarum B 2 ver® 20 %jf (o ) %jr vero in eo confifHt, ut fanguinem afecretiok® & nutritione refiduum reducantv Frater vafa arteriofa & venofa, qute per membranam fchneiderianam diftribuuntur, adhuc per eam excurrunt nervi, quorum alii ex pari primo nervorum capitis, aiii ex pari quinto accedunt, alii ex aliis adveniunt locis. Primum par nervorum cerebri, quod olfadorium pro- prie dicitur, quodque in omni animali & qui- dem magnse moliš reperitur, & eo majus, quo •animal fagacius, oritur fibris medullaribus ex bali corporum ftriatorum, inter lobos encepha- li anteriores& medios excurrit, hinc reda an- trorfum ad os ethmoideum fertur: in hoc ofTe plurima funt foramina infundibulis a dura ma* tre fadis plena, qute inde ad feptum narium ducunt, in ejusmodi infundibulis rami mrvi olfadorii haerent, qui inde defeendentes per to- tum narium feptum, & cfficula fpongiofa di* ftributi & ramoli terminantur. Prseter hoc primum p3r nervorum alii adhuc nervi organum olfadorium fubeunt: lic primus famus primi rami quinti pariš, dein ramus ie- cundus ejusdem pariš multis locis ramos ad os fporigiofum fupremum inque (inum frontalem cellulasque ethmoideas diftribuuntf: porro in¬ fra orbitalis nervus, denique alveolaris nervi ra¬ mi dentales fuperiores, & demum ex trunco ' a- •/ ?I palatino anteriori furcuii ad nares tendunt , atque in earum interna fuperficie, prasfertim per finum maxillarem atque loca vidna variis roodis ludunt, Ita fabrefadium eft organum, medianfe quo natura experiri voluit corporum odoratorum indclem & vires, auod, dum facimus, olfacere diciihur: anfequain autem perpendamus, quo- modo, olfadus exerceatur, opus eft, quasdam exponere coaditiones, qna2 in homine olfa- dente, Sl in corpore dijudicando, inque mo¬ do oifaciendi requiruntur. Conditiones in homine olfadente requifitae e?e funt , ut primo mente eonftet, aptusque fit dijudicandis mutationibus in organum fadis, dein ut in organo ipfo nullum fit vitium ftru- durae, vifeque fine liberae, demum ut mucus de¬ bi ta adfit quantitare, nam nimius nervos ob* tunderet, nimis parcus eos n on fatis defende- ret: porro ut idem mucus mitis & inodorus fit, alias enim vel aerimonia fua laederet, vel fuum pro alieno exhiberet odorem: ita in graviffimo narium morbo ozaena mucus šile a putrefcenti aeri materia corruptus perpetuo nares irritat, foetidumque odorem peffimum exhibet. Quod corpus dijudicandum attinet, requiri- tur, ut in eo adfint oderata elementa, quae vel fponte volatiiia fefe perpetuo nianifeftant, B 3 vel £2 V ( o ) %.Jf Vel facili negotio volatilia reddenda, naribus exhi- beri faoilepoflunt, atque, ut ec nimis mitia exha- lenteffluvia, quse apta non eflent organum noftrum afficere, neque nimis acria, quibus nervi ni¬ mis acriter ivritati ideam doloris potius quam odoris exicitarent. In modo demem olfaciendi ea funt rofanda ud, pracmiffis omnibus didlis conditionibus, dum ex induftria corporis inddem per effiuvia odo- rata explqrare volumus, serem certo modo in- fpiremus. Ordinaria enim aeris per nares in- fpiratione, olfacimus quidem, fed non adeo exquifite, avt fi plane non infpiramus, omnis olfačlus cefrat; ita per fcetidiflima loca incol* lumis quisque tranfire poterit fi refpirationem cohibuerif. Debet ergo aer effiuviis odoratis repletus crebris, exiguis, repetitis infpirationi- bus, fine ex f piratione intra nares attrahi, unde pinnae narium dilatatae majorem quantitatem aeiiis & vehemeritius adducunt, fitindc ut par- tfculae cum a ere hauflae in membranam Schnei- derian3m jncurrentes, nervos per eam difpo- fitos afficiant, mutentque, quae mutatio ad fen* forium commune delata exc?tat ideam odoris & quidem varii. prout a diverfo corpore odo-' rato alia atque alia nervis fuerit induda mu* tatio. Qi:am rtf -3 C 0 ) (St! a m jr.ultiplex fenfus hujus {it exercitium Jf ( o ) H vitmt, quse <1 obftru&is-naribus per os fiat, moleftam flccieatcm inducit, & fuas ad voc:s referat um fuavitatemque partes conferunt; no- tum enim eft claufis naribus aut morbo deftru* dis ingratam fufcamque efie vocera. Ultima demum narium utilitas eseft,ut in animi deliquio conftituti homines aut quacun» que de caufa laborantes non meliori via excitentur, & refoeillentur; acria enim irri« tantia medicamenfa naribus applieafa necefia- rio faeiliorem edunt effedum , cum nervi & cerebro viciniffimi & pene nudi, & numerofi, mollesque, nullo aiio in toto corpore exemplo ibi habeantur. Cum olfactus territorium adeo fit amplum 5 atque ex multiplicibus fabrefadum partibus cumque diverfi per hoc organum diftribuantur nervi multum olim difceptatum fuit, qu9tnam praecipua eflet hujus fenfus fedes, & quisnam nervus proprie huic fenfui famularetur. Quod primum atdnet,in eo omnes confendunt fedem olfadus efle in membrana fchneideriana na- riurn, inque nervis per eam diftribuds; verum quidam hanc fedem ita limitaruntp ac fi tan- tum in fepto narium & cfliculis fpongiofis hae- reret olfactus, nullus vero eflet in finubus: hoc quidem nimium efTe videtur, nam licet ut in aJiis fenfibus externis una pars exquifitiori mu- nere uere fungatur, non ideo tamen rehquae parfes omni fenfus cxercitio deflituuntur; ita etiam in olfadus organ o res fe habet. Septum quidem & ofiicula fpongiofa fcinc adeo mire fabrefa- fia, ut fuperficies plurimum augeretur, pluri- mos maximeque nedos gevunt liervo? , aeri, particulisque odoratis plurimum expofhos, in- deque etiam in his partibus vera olfačlus fedes videtur efle ftafuenda ; confirmamur in hac opi- nione ex eo, quod fi in his partibus morbus haereat, olfačlus vix non ex integro pereat, confirmamur prseterea , quod in animalibus fa- gadoribus fabrica harum partium perfečlior & in univerfum major reperiatur, paresque Ion- giores ofTicula fpongiofa majora, magis flexa, tortuofa magis deprehendantur : non mirum ideo fi in his partibus veram exquifitioris^ olfa- dlus fedem ffatuamus, quae nervis abundant.* non auttm ideo reliquis partibus omne hujus fenfus exercitium dl dcnegandum , licet non adeo acutus in iis fit fenfus: nam eadem mem¬ brana fchneideriana nervis licet paucioribus predita, quse totum cavum narium & omnia ofTa inveftit, etiam finus inveflit, & idem aet odoratis effiuviis plenus, qui in omni cavo na¬ rium, quaqua verfus difpergitur, etiam ad iinus penetrat , eur itaaue in finubus olfačtum aliquem exerceri denegaretur, non video, mitiorem ta- B j uien, 2 6 %jr c o y men, & non adeo vividum eum efTe facile per- fuadeor. Ex hucufque allatis etiam altera quaeftionis pars jam foluta eft, quisnam nervus proprie huic fenfui famularetur; quidam enim folum Jprimum par nervorum, alii autem foios ramos nafales quinti pariš huic officio infervire confendebant Copiofiffimi enim rami tam aprimopari, qnam a ramis nafalibus quinti pariš per membra¬ nam pulpofam narium tenerrima epidermide tedlam fparguntur , neque prirrum par moHe & quintum par durius efTe reperitur, ncc quidpiam a fe invicem differunt, nec certo fi primum par nervorum folum olfadhii famu¬ laretur , tot fere innumeri rami ab aliis adhuc nervis in membrana pituitaria diftribuerentur, aut vice verfa; hinc nulla cerfo ratiofuadet , vel folum primum par nervorum, vel folum quintum hunc fenfum exercere, fed potius utrumque olfadui famulari: verum nemo ta- men deerit afferere, pršečipue par primum hoc officio fungi, pariš quinti ramos nafales longe minus: rami enim pariš primi vel plurimum ibi diftribuuntur , ubi mox antea afferuimus fedem exquifitioris olfadus efTe propriam ; hinc & proprium hujus fenlus exercitium pari nervo¬ rum primo competit, minus longe licet femper ali- *%,# (o ) 27 ' aliquod reliquis etiam pet hoc organon diftri* butis nervis. Inter utilitates olf3 uti in lueis radios in fa- lium figuras inque aeris tremores inquifierint; interim qu££ colledim habentur eo redeunt, ut omnes odores in tres clafles difpefci queant, in fuaves nempe, in naufeofos, mediosque in- ter hos odores ; licet in judicio circa odores non omnes femper conveniant homines, tamen plerique circa h se e concordant. Suavis cdor & fragrans plerumque in regno vegetabili habitat, in quibusdam aromaticus, in quibus ab oleo, refinofusin aliis, in quibus a re- fma aut balfamo pendet, rurfum in aliis aquo* fus &fuavis ut in rofis, violis, &c. deprehendi- tur: innumeras gratus vegetabilium odor ad- mittit fubdivifiones, quae tamen aliqua nota cum pluribus aliis concurrentes fpeciem unicam efhcere poffent. In regno minerali rariffimus eft gratus odor & vix ullus, neque frequens in animali regno deprehenditur’, nifi in faebo quo- rundam animalium, aut aliorum excrementis, quor: m quaedam pofl aliquam putredinem per- adam gratum odorem fpargunt. Medii odores frequentiffimi etiam occurrunf, quorum pauciores ingrati, grati plerique, fua- vibus tamen annumerari nequeunf. Plerum- C que que odor raedius rurfus in vegetabili regno habitat; in quibusdam plantis fere in fatuun* tranfit, uti olerum, leguminum , graminum &c. plerorumque; gratus nonnullorum etiam empy* reumaticus dum torrentur uti panis & iiotiffimas Coffdse ; , gratus etiam plerumque odor ex fer- mentatis corporibus, uti vini, aceti,etiamfpi- ritus vini gratus; r.egnum minerale & ammale vix medios odores txhibenč. Naufeofcrnm colo rum qtii vere in foetidum iranfeunt, princeps fedes in regno animali & minerali videtur loeanda effe: ita fodinae, ple- raque earum produdla elent: inter animalia au» tem quodvis peculiarem fibi habefi odorem nau- feofum, nortnunquam fcetidtim: tališ odor tx- erementorum & corrupti adipis & ovi putridi & contabefcentis corporis, a de o validus eft ta* lis odor , ut veneni fere ad inftar agat, fed ne* qtie vegetabilia ex hac claiTe funt eKcludenda, quorum rnulta naufeofum, gravem , imo foeten- tem fpargunt odorem , pleraque huc fpečtant qute vel alliacium vel narcoticum, vel tenuiorem licet, fedacrem exhala«t, fuffieiat interim hxc leviš clafiium odorum adumbratio, Coronidis loco rationem gratiae aut ingratiae eorurn per- fcrutabimur. Gluidam odorescur feaves, naufeofi alii nobis ■ apparent, admodum difficile eft determinare; ple. %JP ( o } %, a p 35 rtimque ea odore fuo dicimus placere, quae irt efcam fuinimus; procul dobio tamen communis quafi plurimorurn hominum eft propenfio infua- veolentia quemadmodum rofa eft, qu$ medio- critate fuae odoriferae liaturae placere videtur, atque fub mentis attentione; in pecukarem gra- tum quendam languorem totum corpus adducit, quae vero gr a vem dpargunt odorem molefta funt, quae fatuum ea non percipimus : fed e dam orga- num hominis olfacientis diverfitatem ponere po- teft , ut aliud afiudque circa odores feratur ju« dicium : fenfilius enim fi fuerit organum faeiiius percipiet odores, aque ienioribus etiam Jani gra- vius affečlum eas refpuet; quod fi callofi nervi kniores odorum impreffiones fuffocent, & tan- tum gravioribus emoveantur, in iis fibi place- bunt: riiffirile eft inde judicium circa odorum gratiam, & multum aut peculiari idiofvncrafise aut etiam confuetudini tribuenduin videtur. g6 C o ) COROLARIA. ^3«?-----p&s^b! t OJfadu corpora odora a fe imricem diftinguuo- tur. n. Non omnia corpora perinde odora funt, feS alia aliis odorem fpirant fortiorenl. m. Alia noftras nares no n afficiunt, neque tamen penitus inodora funt. IV. Cum ea, quae inodora putamus paucis circum- flantiis mutatis odora fiant. V. Materiamodorum conftitunt effluviajfpirftuofa, ©ledfa, falina. VI 87 ( o ) VI Male hinc afferunt rili, qiu materiam odorum in particulis fulphureo - mercurialibus collocant vn. Ea itaque eorpora odora dieuntur, quas efflu- via fpirituofa, oleofa, aut falina fpargunt. vm. Inodora vero ea, quae perfečte . fixa funt drnul¬ jo tritu , nullo igne in alfa exhalationi apta ele¬ menta difcedunt. IX. Inodora quoque & ea funt, quae quidem exha- lant, & effluvia habent, fed ita mitia, ut nervos olfačtorios non afficiant. X. Prout diverfa in rerum natura corpora , ita etiam diverfos odores fpargunt, licet quandoque ex fibi oppofitis fere fimillimi obtineantur odore?. XI. Magnam vim odorum explicat nudita? nervo- rum & cerebri proximitas, non mirum inde, fi ve- nenatas vel medicas vires exerceant. NARODNA IN UNIVERZITETNA KNJIŽNICA