Latinska čitanka za tretji gimnazijski razred. Jz Kornelija Nepota in Kvinta Kureija Rufa izbral in za šolski pouk priredil prof. J. Ivosan. Odobrena z odlokom c. kr. ministrstva za bogočastje in nauk z dno 31. marca 1908. št. 12.729. Oonn 1 Jv 5 0 U. Ljubljana 1908. Natisnila in založila Ig. pl. Kleimnavr & Fed. Bamberg. 3»5s6, Latinska čitanka za tretji gimnazijski razred. Iz Kornelija Nepota in Kvinta Kurcija Rufa izbral in za šolski pouk priredil prof. J. Košan. Odobrena z odlokom e. kr. ministrstva za bogočastje in nauk z dne 31. marca 1908, št. 12.729. Cena. 1 KL SO li. Ljubljana 1908. Natisnila in založila Ig. pl. Kleinmayr & Fed. Bamberg. G^OO 23?)% Uvod. Cornelius Nepos. 0 rodu in dobi življenja rimskega pisatelja Kornelija Nepota 1 imamo le pičla poročila. Resnica je, da se je narodil v Gornji Italiji (Gallia cisalpina) in živel v zadnjem stoletju rimske ljudovlade med 1. 94. do 24. pr. Kr. r. Bival je večinoma v Rimu, kjer je prijateljsko občeval z odličnimi moži, s slavnim govornikom in državnikom Markom Tulijem Ciceronom, z duhovitim rimskim vitezom Titom Pomponijem Atikom i. dr., ter spisoval zgodovinske in zemljepisne knjige. Toda njegovi spisi so se porazgubili v teku časa do malega vsi. Njegovo najimenitnejše slovstveno delo je «De viris illustribus*; obsegalo je življenjepise slavnih mož. Imelo je najmanj 16 knjig in je bilo tako-le urejeno. Prva knjiga je bila naslovljena «De regibus exterarum gentium», druga «I)e regibus Romanorum«, tretja «De excellentibus ducibus exterarum gentium», četrta »De excellentibus ducibus Romanorum» itd. Tako so se vzporedno primerjali tuji in rimski kralji, vojaški poveljniki, pravniki, govorniki, pesniki, modro- slovci, zgodovinarji in slovničarji. — Od vsega obsežnega dela se je ohranila le knjiga ‘De excellentibus ducibus exterarum gentium«, t. j. 23 življenjepisov in iz knjige «De historicis Romanorum« živ¬ ljenjepisa Marka Porcija Katona in Tita Pomponija Atika. Nepot ni imel namena, da bi s svojim spisom »De viris illu- stribus« pospeševal zgodovinsko znanstvo, temveč da bi seznanil zlasti mlade Rimljane, ki niso čitali grških pisateljev, z življenjem in delovanjem imenitnih mož ter jih dušno in nravno povzdignil. Zato je njegov jezik preprost in poljuden; pripoveda pa tudi marsikaj malenkostnega, celo neresničnega. Bržkone so ohranjeni življenjepisi le izpiski iz njegovega izvirnega dela. 1 Njegovega predimka (praenomen), po katerem so se ločili udje iste rodbine, ne poznamo. Cornelius je rodno ime (nomen: gens Cornelia); Nepos je cognomen, priimek (hišno ime), po katerem so se ločile različne rodbine enega rodu. Prim. Quintus Curtius Rufus. 1 * Q. Curtius Rufus. Kvint Kurcij Ruf je živel v 1. stoletju po Kr. r. Pečal se je z govorništvom pa tudi z zgodopisjem. Bil je prvi rimski pisatelj, ki je na podlagi grških izvirnikov spisal zgodovino Aleksandra Velikega v latinskem jeziku z naslovom: «Historiae Alexandri Magni Mace- donis* ali <-De gestis Alexandri Magni». Izdal jo je v Rimu 1. 41. ali 42. po Kr. r. za cesarja Tiberija Klavdija (vlad. 41. do 54. po Kr. r.). Vsa zgodovina je bila razdeljena v deset knjig. Prvi knjigi, ki pripovedata o mladosti Aleksandra Velikega, o njegovih bojnih činih v Evropi in o začetku peržanske vojne do zime 1. 334. pr. Kr. r., sta se izgubili; tudi več drugih je pomanjkljivih in nepopolnih. Obe knjigi in vse presledke v ostalih knjigah je dopolnil jako spretno in v lepi latinščini učenjak Janez Freinsheim (1608 do 1660). A. Cornelius Nepos. Peržanske vojne (500 — 449). 1. De Miltiade. Okoli leta 559. pr. Kr. r. so poslali Atenci naselnike pod po¬ veljstvom Miltiada (Starejšega), Cipselovega sina, na traški Kerzonez. Ta je izvojeval večji del poluotoka in tam vladal po želji naseljencev o miru in vojni kakor kralj. Po njegovi smrti je bil samovladar na Kerzonezu njegov nečak Stesagora, Cimonov sin, za njim pa Stesagorov 5 brat Miltiad (Mlajši). Ko je 1. 513. peljal Darej, peržanski kralj, svoje vojne trume zoper Scite, ki so bivali na levem bregu spodnje Donave (Histra), ter prekoračil Helespont, je prisilil Miltiada, da se mu je pridružil s svojimi vojaki. a) Miltiadovo rodoljubje. 10 I. Iisdem temporibus, quibus Miltiades, Cimonis filius, Atheni- ensis, Chersonesi imperium obtinebat, Dareus, Persarum rex, ex Asia in Europam exercitu traiecto Scythis bellum inferre decrevit. Pontem fecit in Histro flumine, quo copias traduceret. Eius pontis, dum ipse abesset, custodes reliquit principes, quos secum ex Ionia et 15 Aeolide duxerat; quibus singularum urbium perpetua dederat imperia. Sic enim facillime putavit se Graeca lingua loquentes, qui Asiam incolerent, sub sua retenturum potestate, si amicis suis oppida tuenda tradidisset, quibus se oppresso nulla spes salutis relin- queretur. 20 In hoc numero tum fuit Miltiades. Hi c, cum crebri afferrent nuntii male rem gerere Dareum premique a Scythis, hortatus est ceteros pontis custodes, ne a fortuna datam occasionem liberandae Graeciae dimitterent. «Nam si Dareus», inquit, «cum iis copiis, quas secum transportavit, interierit, non solum Europa tuta erit, sed etiam 25 ii Graeci, qui Asiam incolunt, liberi a Persarum dominatione erunt. Id facile effici potest; ponte enim rescisso rex vel hostium ferro vel inopia paucis diebus interibit.» Ad hoc consilium cum plerique accederent, Histiaeus Milesius, ne res conficeretur, obstitit, cum diceret: «Non idem nobis, qui 30 6 imperia tenemus, expedit et multitudini, quod Darei regno nostra nititur dominatio; nam rege Persarum exstincto ipsi potestate expulsi civibus nostris poenas dabimus. Itaque adeo abhorreo a ceterorum consilio, ut nihil putem nobis utilius quam confirmari regnum Per- 5 sarum.» Huius sententiam cum plurimi essent secuti, Miltiades non dubitans, quin tam multis consciis ad regis aures consilia sua 493. perventura essent, Chersonesum reliquit ac rursus Athenas d e m i - gr a vit. Cuius ratio etsi non valuit, tamen magnopere est laudanda, 10 cum amicior fuerit omnium libertati quam suae dominationi. b) Miltiad premaga Peržane v bitki pri Maratonu. II. Dareus autem, cum ex Europa in Asiarn redlsset, hortan- tibus amicis, ut Graeciam redigeret in suam potestatem, classem quingentarum navium comparavit eique Datim praefecit et Arta- 15 phernem hisque ducenta peditum, decem inilia equitum dedit, causam interponens se hostem esse Atheniensibus, quod eorum auxilio Iones 499. Sardes expugnassent suaque praesidia interfecissent. lili praefecti regii classe ad Euboeam appulsa celeriter Eretriam 490 . ceperunt omnesque cives abreptos in Asiam ad regem miserunt. 20 Inde ad Atticam accesserunt et copias in campum Marathonium dedu- xerunt. Is abest ab urbe circiter milia passuum decem. Hoc tumultu tam propinquo tamque magno permoti Athenienses auxilium nusquam nisi a Lacedaemoniis petiverunt Phidippumque, cursorem eius generis, qui hemerodromi vocantur, Lacedaemonem 25 miserunt, ut nuntiaret quam celerrimo opus esse auxilio. Domi autem creant decem praetores, qui exercitui praeessent, in iis Miltiadem. Inter quos magna fuit contentio, utrum moenibus se defenderent an obviam irent hostibus acieque decernerent. Unus Miltiades maxime nitebatur, ut primo quoque tempore castra fierent. *Id si factum 30 erit», inquit, «et civibus animus accedet, cum videbunt de sua virtute non desperari, et hostes eadem re tardiores lient, si animadverterint auderi adversus se tam exiguis copiis dimicare.- III. Hoc in tempore nulla civitas Atheniensibus auxilio fuit praeter Plataeenses, qui mille miserunt milites. Itaque horum adventu 35 decem milia armatorum completa sunt; quae manus mirabili pugnandi cupiditate flagrabat. Quo factum est, ut plus quam collegae Miltiades valeret. Eius ergo auctoritate impulsi Athenienses copias ex urbe eduxerunt locoque idoneo castra fecerunt. Deinde postero die 7 sub montis radicibus acie instructa in regione non apertissima (namque arbores multis locis erant rarae) proelium commiserunt hoc coDsilio, ut et montium altitudine tegerentur et arborum tractu equitatus hostium impediretur. Datis, etsi non aequum locum suis esse videbat, tamen numero 5 copiarum suarum fretus confligere cupiebat eoque magis, quod, priusquam Lacedaemonii subsidio venirent, dimicare utile arbitra- batur. Itaque in aciem peditum centum, equitum decem milia pro- duxit proeliumque commisit. In quo tanto plus virtute valuerunt Athenienses, ut decemplicem numerum hostium profligarent adeoque 10 perterrerent, ut Persae non castra, sed naves peterent. Qua pugna nihil adhuc exstitit nobilius; nulla enim unquam tam exigua manus tantas opes prostravit. c) Odlikovanje Miltiadovo. IV. Cuius victoriae quale praemium Miltiadi sit tributum, 15 non alienum videtur docere, quo facilius intellegi possit eandem omnium civitatum esse naturam. Ut enim populi Romani honores quondam fuerunt rari et tenues ob eamque causam gloriosi, nune autem effusi atque obsoleti, sic olim apud Athenienses fuisse repe- rlmus. Namque Miltiadi, qui Athenas totamque Graeciam liberarat, 20 tališ honos tributus est, ut in porticu, quae Poecile vocatur, cum pugna depingeretur Marathonia, in decem praetorum numero prima e i u s imago ponereturhortantis milites, ut proelium committerent. Idem ille populus, postquam maius imperium naetus largitione magi- stratuum corruptus est, trecentas statuas Demetrio Phalereo decrevit, 25 d) Miltiad oblega brez uspeha parsko mesto. V. Post hoc proelium classem septuaginta navium Athenienses eidem Miltiadi dederunt, ut insulas, quae barbaros adiuverant, bello persequeretur. Quo in imperio plerasque ad officium redire coegit, nonnullas vi expugnavit. Ex his Parum insulam opibus elatam cum 30 oratione reconciliare non p os set, copias e navibus eduxit, urbem operibus clausit omnique commeatu privavit; deinde vineis ac testudi- nibus constitutis propius muros accessit. Cum iam in eo esset, ut oppido potiretur, procul lucus, qui ex insula conspiciebatur, nescio quo času noeturno tempore incensus 35 est. Cuius flamma ut ab oppidanis et oppugnatoribus est viša, utrisque venit in opinionem signum a classiariis regis datum. Quo 489 . 8 factum est, ut et Parii a deditione deterrerentur et Miltiades timens, ne classis regia adventaret, incensis operibus, quae statuerat, cum totidem navibus, atque erat profectus, Athenas magna cum offensione civium suorum rediret. 5 e) Miltiad, po nedolžnem obsojen, sklene svoje življenje v ječi. Accusatus ergo est proditionis, quod, cum Parum expugnare posset, a rege corruptus infectis rebus discessisset. Eo tempore aeger erat vulneribus, quae in oppugnando oppido acceperat. Itaque, cum 10 ipse pro se dicere non posset, verba fecerunt eius amici. Causa cognita capitis absolutus, pecunia multatus est eaque lis quinquaginta talentis aestimata est, quantus in classem sumptus factus erat. Hanc pecuniam quod solvere in praesentia non poterat, in vincula publica 488. coniectus est ibique diem supremum obisse traditur. 15 VI. Hic etsi crimine Pario est accusatus, tamen alia causa fuit damnationis. Namque Athenienses propter Pisistrati tyrannidem, quae 510. paucis annis ante fuerat, nimiam civium suorum potentiam extimes- cebant. Ac Miltiades multum in imperiis magistratibusque versatus non videbatur posse esse privatus, praesertim cuin consuetudine ad 20 imperii cupiditatem traki videretur. Nam in Chersoneso quamdiu fuerat, perpetuam obtinuerat dominationem tyrannusque erat appellatus, sed iustus; non erat enim illam vi consecutus, sed suorum voluntate eamque potestatem bonitate retinebat. Omnes autem et dicuntur et habentur tyranni, qui potestate sunt perpetua in ea civitate, quae 25 libertate usa est. Sed in Miltiade erat cum summa humanitas et mira commu- nitas, ut nemo tam humilis esset, cui non ad eum aditus pateret, tu m magna auctoritas apud omnes civitates, nobile nomen, laus rei militaris maxima. Haec populus respiciens maluit illum innoxium 30 plecti quam se diutius esse in timore. 2. De Themistocle. a) O Temistoklejevi mladosti. I. Themistocles, Neoclis filius, Atheniensis, vitia ineuntis adu- lescentiae magnis emendavit virtutibus adeo, ut ei nemo anteferatur, 35 pauci pares putentur. Sed ab initio est ordiendum. Pater eius Neocles 9 generosus fuit. Is uxorem Acarnanam civem duxit, ex qua natus est Themistocles. Qui cum minus esset probatus parentibus, quod et liberius vivebat et rem familiarem neglegebat, a patre exheredatus est. Quae contumelia non fregit eum, sed erexit. Nam cum iudicasset sine summa industria non posse eam exstingui, totum se dedit rei 5 publicae diligentius amicis famaeque serviens. Multum in iudiciis versabatur, saepe in contionem populi prodibat; nulla res maior sine eo gerebatur; celeriter, quae opus erant, reperiebat, facile eadem oratione explicabat. Neque minus in rebus gerendis quam in ex- cogitandis promptus erat, quod et de instantibus rebus verissime 10 iudicabat et de futuris callidissime coniciebat. Quo factum est, ut brevi tempore illustraretur. b) Temistoklej ustvari Atencem mornarico. II. Primus autem gradus fuit capessendae rei publicae bello Aeginetico; ad quod gerendum praetor a populo factus non solum 15 praesenti bello, sed etiam reliquo tempori ferociorem reddidit civi- tatem. Nam cum pecunia publica, quae ex metallis redibat, largitione magistratuum quotannis interiret, ille persuasit populo, ut ea pecunia classis centum navium aedificaretur. Qua celeriter effecta primum Aeginetas fregit, deinde maritimos praedones consectando mare tutum 487. reddidit. In quo cum divitiis ornavit tum etiam peritissimos belli 21 navališ fecit Athenienses. c) Temistoklej pregovori Atence, da se udarijo s Peržani na morju. Id quantae saluti fuerit universae Graeciae, bello cognitum est 25 Persico, cum Xerxes et mari et terra bellum universae inferret 480. Europae cum tantis copiis, quantas neque ante nec postea habuit quisquam; huius enim classis mille et ducentarum navium longarum fuit, quam duo milia onerariarum sequebantur, terrestris autem exer- citus DCC peditum, eqnitum CCCC milia fuerunt. 30 Cuius de adventu cum farna in Graeciam esset perlata et maxime Athenienses peti dicerentur propter pugnam Marathoniam, ii miserunt Delphos consultum, quidnam facerent de rebus suis. Deliberantibus PytMa respondit, ut moenibus ligneis se munirent. Id responsum quo valeret, cum nemo intellegeret, Themistocles civibus 35 persuasit consilium esse Apollinis, ut in naves se suaque conferrent; naves enim a deo significari murum ligneum dicebat. 10 Tali consilio probato addunt ad superiores totidem naves triremes suaque omnia, quae moveri poterant, partim Salamina, partim Troezena deportant. Arcem sacerdotibus paucisque maioribus natu ad sacra procuranda tradunt, reliquum oppidum relinquunt. 5 d) O bitkah pri Termopilah in pri Artemiziju. III. Id consilium plerisque civitatibus displicebat et in terra dimicari magis placebat. Itaque missi sunt delecti cum Leonida, Lacedaemoniorum rege, qui Thermopvlas occuparent longiusque bar- baros progredi non paterentur. Ii vim hostium non sustinuerunt eoque 10 loco omnes Lacedaemonii interierunt. At classis communis Graeciae trecentarum navium, in qua ducentae erant Atheniensium, primum apud Artemisium inter Euboeam continentemque cum classiariis regiis conflixit. Angustias enim Themistocles quaerebat, ne multitudine circumiretur. 15 Hinc etsi pari proelio discesserant, tamen eodem loco non sunt ausi manere, quod erat periculum, ne, si pars navium adversariorum Euboeam superasset, ancipiti premerentur periculo. Quo factum est, ut ab Artemisio discederent et exadversum Athenas apud Salamina classem suam constituerent. 20 e) Kserks upepeli Atene. Bitka pri Salamini. IV. At Xerxes Thermopylis expugnatis protinus accessit ad urbem eamque nullis defendentibus interfectis sacerdotibus, quos in arce invenerat, incendiodelevit. Cuius flamma perterriti cum classiarii manere non auderent et plurimi hortarentur, ut domos suas disce- 25 derent moenibusque se defenderent, Themistocles unus restitit et universos pares esse posse aiebat, dispersos testabatur perituros esse idque Eurybiadi, Lacedaemoniorum duci, qui tum surnmae imperii praeerat, fore affirmabat. Quem cum minus, quam vellet, moveret, noctu de servis suis, 30 quem habuit fidelissimum, ad regem misit, ut ei nuntiaret suis verbis haec: »Adversarii tui in fuga sunt; qui si discesserint, maiore cum labore et longinquiore tempore bellum conficies, cum singulos con- sectari cogaris; quos si statim aggredieris, brevi universos opprimes.» Hoc eo valebat, ut inviti ad depugnandum omnes cogerentur. 35 Hac re audita bar barus nihil doli subesse credens postridie alienissimo šibi loco, contra opportunissimo hostibus, in mari adeo angusto conflixit, ut eius multitudo navium explicari non posset. Victus ergo est magis etiam consilio Themistoclis quam armis Graeciae. 11 f) Kserks se povrne v Azijo. V. Rex, etsi male rem gesserat, tamen tantas habebat reliquias copiarum, ut etiam tum iis opprimere posset bostes. Sed iterum ab eodem gradu depulsus est. Nam Themistocles veritus, ne ille bellare perseveraret, certiorem eum fecit id agi, ut pons, quem in Hellesponto fecerat, dissolveretur et ipse reditu in Asiam excluderetur, idque ei 5 persuasit. Itaque, qua sex mensibus iter fecerat, eadem minus diebus triginta in Asiam revertit seque a Themistocle non superatum, sed conservatum iudicavit. Sic unius viri prudentia Graecia liberata est Europaeque succubuit Asia. Haec est altera victoria, quae cum Maratbonia possit 10 comparari. Nam pari modo apud Salamina parvo numero navium maxima post hominum memoriam classis est devicta. g) Po nasvetu Temistoklejevem zgradijo Atenci pirejsko pristanišče ter obzidajo Atene. VI. Magnus hoc bello Themistocles fuit neque minor in pace. Nam 15 cum Phalerfco portu neque magno neque bono Athenienses uterentur, eius consilio triplex Piraei portus constitutus est iisque moenibus circumdatus, ut ipsam urbem dignitate aequaret, utilitate superaret. Idem muros Atheniensium restituit praecipuo suo periculo. 478. Namque Lacedaemonii causam idoneam nacti propter barbarorum 20 excursiones negabant oportere extra Peloponnesum ullam urbem muros habere, ne essent loca munita, quae bostes possiderent; itaque Athe¬ nienses aedificantes prohibere sunt conati. Hoc longe alio spectabat, atque videri volebant. Athenienses enim duabus victoriis, Marathonia et Salaminia, tantqm gloriam apud 25 omnes gentes erant consecuti, ut Lacedaemonii intellegerent de prin- cipatu šibi cum iis certamen fore. Quare eos quam infirmisšimos esse volebant. Postquam autem audierunt muros exstrui, legatos Athenas miserunt, qui id beri vetarent. His praesentibus illi aedificare desi- erunt ac se de ea re legatos ad eos missuros dixerunt. 30 Hanc legationem suscepit Themistocles et solus primo profectus est; reliquos legatos tum demum exire iussit, cum satis alti ad tuendum muri exstructi viderentur. Interim ut omnes, servi atque liberi, opus facerent neve ulli loco parcerent, sive sacer esset sive profanus, sive privatus sive publicus, et undique, quod idoneum ad 35 muniendum putarent, congererent, praecepit. Quo factum est, ut Atheniensium muri ex sacellis sepulcrisque constarent. 12 VII. Themistocles autem, ut Lacedaemonem venit, adire ad magi- stratus noluit et operam dedit, ut quam longissime tempus duceret, causam interponens se collegas exspectare. Cum Lacedaemonii quere- rentur opus nihilo minus fieri eumque in ea re conari fallere, 5 interim reliqui legati sunt consecuti. A quibus cum audisset non multum superesse munitionis, ad ephoros Lacedaemoniorum accessit, penes quos summum erat imperium, atque apud eos contendit falsa iis esse delata suasitque, ut viros bonos nobilesque mitterent, qui rem explorarent; interea se obsidem retinerent. 10 Gestus est ei mos tresque legati summis honoribus functi Athenas missi sunt. Cum his collegas suos Themistocles iussit proficisci iisque praedixit, ne p r i u s Lacedaemoniorum legatos dimitte- rent, quam ipse esset remissus. Iios postquam Athenas pervenisse ratus est, ad magistratus senatumque Lacedaemoniorum adiit et apud 15 eos liberrime professus est: «Athenienses meo consilio, quod communi iure gentiurn facere possunt, deospublicos patriosque a c penates, quo facilius ab hoste possent defendere, muris saepserunt n e q u e in eo, quod Graeciae inutile esset, fecerunt. Nam urbs nostra ut propugnaculum opposita est barbaris, apud quam iam bis classes regiae 20 fecerunt naufragium. Vos autem male et iniuste facitis, cum id potius intueamini, quod vestrae dominationi, quam quod universae Graeciae utile est. Quare si vestros legatos recipere vultis, quos Athenas misistis, me remittite! Aliter illi nunquam in patriam redi- bunt.» 25 h) Temistoklej, iz domovine izgnan, se potika po Grškem. VIII. Tamen non effugit civium suorum invidiam. Namque ob eundem timorem, quo damnatus erat Miltiades, testularum suffragiis e 470. civitate eiectus Argos habitatom concessit. Ibi cum propter multas vir- tutes magna cum dignitate viveret, Lacedaemonii legatos Athenas mise- 30 runt, qui eum absentem accusarent, quod societatem cum rege Persarum 468. ad Graeciam opprimendam fecisset. Hoc crimine absens damnatus est. Id ut audivit, quod non satis tutum se Argis videbat, Corcyram demigravit. Ibi cum principes civitatis animadvertisset timere, ne propter se ipsis Lacedaemonii et Athenienses bellum indicerent, a d 35 Admetum, Molossorum regem, quocum ei hospitium non erat, confugit. Eo cum venisset et in praesentia rex abesset, quo maiore reli- gione se receptom tueretur, filium eius parvulum arripuit et 13 cura eo se in sacrarium, quod summa colebatur caerimonia, coni ecit. Inde non prius egressus est, quam rex eum dextra data in fidem reciperet; quam ille praestitit. Nam cum ab Atbeniensibus et Lace- daemoniis exposceretur publice, supplicem non prodidit monuitque, ut šibi consuleret; aiebat enim difficile esse in tam propinquo loco 5 eum tuto versari. Itaque Pydnam eum deduci iussit et, quod satis esset praesidii, dedit. Ibi navem omnibus nautis ignotus conscendit. Quae cum tem- 466 . pestate maxima Naxum ferretur, ubi tum Atheniensium erat exercitus, Themistocles, si eo pervenisset, šibi pereundum esse s en s it. 10 Hac necessitate coactus domino n a v i s, quis sit, a p e r i t multa pollicens, si se conservasset. At ille clarissimi viri misericordia captus diem noctemque procul ab insula navem tenuit in ancoris neque quemquam ex ea exire passus est. Inde Ephesum pervenit ibique Themistoclem exponit; cui ille pro meritis postea gratiam 15 rettulit. i) Piše pismo kralju Artakserksu. IX. Scio plerosque ita scripsisse Themistoclem Xerxe regnante in Asiam transisse. Sed ego potissimum Thucydidi čredo, quod et aetate proximus de iis, qui illorum temporum historiam reliquerunt, 20 et eiusdem civitatis fuit. Is autem ait ad Artaxerxem eum venisse atque his verbis epistulam misisse: «Themistocles veni ad te, qui plurima mala omnium Graecorum in domum tuam intuli, quamdiu mihi necesse fuit contra patrem tuum bellare patriamque meam defendere. Idem multo plura bona feci, 25 postquam in tuto ipse, ille in periculo esse coepit. Nam cum in Asiam reverti vellet proelio apud Salamina facto, litteris eum certiorem feci id agi, ut pons, quem in Hellesponto fecerat, dissolveretur atque ipse ab hostibus circumiretur. Quo nuntio ille periculo est liberatus. Nune autem confugi ad te exagitatus a cuncta Graecia, tuam 30 petens amicitiam; quam si ero adeptus, non minus me bonum amieum habebis, quam fortem inimieum ille expertus est. Te autem rogo, ut de iis rebus, de quibus tecum colloqui volo, annuum mihi tempus des eoque transaeto ad te venire p ati ari s.» j) Zadnja leta svojega življenja prebije v Mali Aziji. 35 X. Tantam rex animi magnitudinem admirans cupiensque talem virum šibi conciliari veniarn dedit. Ille omne illud tempus litteris sermonique Persarum dedidit; quibus adeo eruditus est, ut multo 14 commodius apud regem verba fecisse dicatur, quam ii poterant, qui in Perside erant nati. Hic cum multa regi esset pollicitus gratissimumque illud, si suis uti consiliis vellet, illum Graeciam bello oppressurum, magnis 5 muneribus ab Artaxerxe donatus in Asiam rediit domiciliumque Mag¬ nesiae šibi constituit. Namque hanc urbem ei rex donarat, quae ei panem praeberet (ex qua regione quinquagena talenta quotannis redibant), Lampsacum autem, unde vinum sumeret, Myunta, ex qua obsonium haberet. 10 Huius ad nostram memoriam monumenta manserunt duo: sepulcrum prope oppidum et statua in foro Magnesiae. De eius morte varie apud plerosque scriptum est, sed nos eundem potissimum Thu- cydidem auctorem probamus, qui illum ait Magnesiae morbo mortuum neque negat fuisse famam venenum eum sua sponte sumpsisse, cum 15 se, quae regi de Graecia opprimenda pollicitus esset, praestare posse desperaret. Idem ossa eius clam in Attica ab amicis sepulta esse memoriae prodidit. 3. De Aristide. a) Aristida obsodijo v desetletno pregnanstvo, pa ga kmalu 20 pokličejo nazaj v domovino. I. Aristldes, Lysimfi.chi filius, Atheniensis, aequalis fere fuit Themistocli atque cum eo de principatu contendit; namque obtrectabant inter se in re publica administranda. In his autem cognitum est, quanto antestaret eloquentia innocentiae. Quamquam enim adeo ex- 25 cellebat Aristides abstinentia, ut unus post hominum memoriam cog- nomine Iustus sit appellatus, tamen a Tbemistocle collabefactus 485. testula illa exsilio decem annorum multatus est. Qui quidem cum intellegeret reprimi concitatam multitudinem non posse cedensque animadvertisset quendam scribentem, ut patria 30 pelleretur, quaesisse ab eo dicitur, quare id faceret aut quid Aristides commisisset, cur tanta poena dignus duceretur. Cui ille respondit se ignorare Aristidem, sed šibi non placere, quod tam cupide laborasset, ut praeter ceteros Iustus appellaretur. 34 Nec vero decem annorum legitimam poenam pertulit. Nam post- 480. quam Xerxes in Graeciam descendit, sexto fere anno, postquam erat expulsus, populi scito in patriam restitutus est. 15 b) Aristid pridobi Atencem nadvlado na morju. II. Interfuit autem pugnae navali apud Salamina, quae facta est, priusquam poena liberaretur. Idem praetor fuit Atheniensium apud Plataeas in proelio, quo fusus barbarorum exercitus et Mardonius, 479 dux Persarum, interfectus est. 5 Neque aliud est ullum Aristidis in re militari illustre factum quam illius imperii memoria, iustitiae vero et aequitatis et innocentiae multa, imprimis quod eius aequitate factum est, ut, cum in communi classe Graeciae esset simul cum Pausanla, quo duce Mardonius erat fugatus, summa imperii maritimi ab Lacedaemoniis transferretur io ad Athenienses; namque ante id tempus et mari et terra duces erant Lacedaemonii. Tum autem et intemperantia Pausaniae et iustitia fac¬ tum est Aristidis, ut omnes fere civitates Graeciae ad Atheniensium societatem se applicarent et adversus barbaros hos šibi duces deligerent. 477 III. Quos quo facilius repellerent, si forte bellum renovare 15 conarentur, Aristides delectus est, qui constitueret, ad classes aedificandas exercitusque comparandos quantum pecuniae quaeque civitas daret, eiusque arbitrio quadringena et sexagena talenta quotannis Delum sunt collata; id enim commune aerarium esse volebant. Quae omnis pecunia postero tempore a Pericle Athenas 20 translata est. c) O Aristidovi nesebičnosti. Hic qua fuerit abstinentia, nullum est certius indicium, quam quod, cum tantis rebus praefuisset, in tanta paupertate decessit, ut, unde efferretur, vix reliquerit. Quo factum est, ut filiae eius publice 25 alerentur et de communi aerario dotibus datis collocarentur. Decessit autem post quartum fere annum, quam Themistocles Athenis erat expulsus. 4. De Pausania. a) Pavzanija premaga Peržane pri Platejah; njegova 30 prevzetnost. I. Pausanias, CleombrSti filius, Lacedemonius, magnus homo, sed varius in omni genere vitae fuit; nam ut virtutibus eluxit, sic vitiis est obriitus. — Eius illustrissimum factum est proelium apud Plataeas commissum. Namque illo duce Mardonius, satrapes regius, 35 regis Darei gener, in primis omnium Persarum et manu fortis et 16 consilii plenus, cum CC milibus peditum, quos virltim legerat, et XX equitum haud ita magna manu Graeciae fugatus eoque proelio ipse caesus est. Qua victoria elatus plurima miscere coepit et maiora con- 5 cupiscere. Sed primum in eo est reprehensus, quod ex praeda tripodem aureum Delphis posuisset, in quo haec erat inscripta sententia suo duetu barbaros apud Plataeas esse deletos et ob eam vietoriam se Apollini id donum dedisse. Hos versus Lacedaemonii exsculpserunt neque aliud seripserunt quam nomina earum civitaturn, quarum auxilio 10 Persae erant victi. b) Pavzanija se pogaja s peržanskim kraljem; zato mu Lacedemonci vzemo poveljništvo. II. Post id proelium eundem Pausaniam cum classe communi Graeciae Cyprum atque Hellespontum miserunt, ut ex his regionibus 15 barbarorum praesidia depelleret. Pari felicitate in ea re usus elatius se gerere coepit maioresque appetere res. Nam cum Byzantio expugnato cepisset complures Persarum nobiles atque in iis nonnullos regis propinquos, hos clam Xerxi remisit simulans eos ex vinculis publicis effugisse et cum iis 20 Gongylum Eretriensem misit, qui litteras regi redderet, in quibus haec fuisse seripta Thucydides memoriae prodidit: «Pausanias, dux Spartae, quos Byzantii ceperat, postquam pro- pinquos tuos cognovit, tibi muneri misit seque tecum affinitate coniungi cupit. Quare si tibi videtur, nuptum ei des filiam tuam. Id si feceris, 25 et Spartam et reliquam Graeciam sub tuam potestatem adiuvante te redacturum se esse pollicetur. His de rebus si quid geri volueris, certum hominem ad eum mittas, quocum colloquatur.» Rex tot hominum salute tam šibi necessariorum magnopere ga- visus confestim cum epistula Artabazum ad Pausaniam mittit, in qua 30 eum collaudat ac petit, ne cui rei parcat ad ea efficienda, quae polli- ceatur; si perfecerit, eum nullius rei a se repulsam laturum esse promittit. Pausanias regis voluntate cognita alaerior ad rem gerendam faetus in suspicionem cecidit Lacedaemoniorum. Quo faeto domum revocatus accusatusque capitis absolvitur, multatur tamen pecunia; 35 quam ob causam ad classem remissus non est. c) Pavzanija se poda k vojski, toda se mora na povelje eforov zopet povrniti domov. III. At ille non multo post sna sponte ad exercitum rediit et ibi non callida, sed dementi ratione consilia sua patefecit. Non enim moreš patrios solum, sed etiam cultum vestitumque mutavit. Apparatu 5 regio utebatur, induebatur veste Medica; satellites Medi et Aegyptii sequebantur; epulabatur more Persarum luxuriosius, quam, qui aderant, perpeti possent. Aditum petentibus non dabat, superbe respondebat, crudeliter iinperabat. Spartam redire nolebat, Colonas, qui locus in Troade est, se contulerat; ibi consilia cum patriae tum šibi inimica 10 capiebat. Id postquam Lacedaemonii rescierunt, legatos cum clava ad eum miserunt, in qua more illorum erat scriptum, nisi domum reverte- retur, se capitis eum damnaturos. Hoc nuntio commotus, sperans se etiam tum pecunia et potentia instans periculum posse depellere, 15 domum rediit. Eo ut venit, ab ephbris in vincula puhlica est coniectus; licet enim legibus Lacedaemoniorum cuivis ephoro hoc facere vel regi. Hinc tam en se expedivit neque eo magis carebat suspicione; nam opinio manebat eum cum rege habere societatem. Est genus quoddam hominum, quod Hilotae vocatur, quorum 20 magna multitudo agros Lacedaemoniorum colit servorumque munere fungitur. Hos quoque sollicitare spe libertatis existimabatur. Sed quod earum rerum nullum erat apertum crimen, quo coargui posset, non putabant de tali tamque claro viro suspicionibus oportere iudicari et exspectandum esse, dum se ipsa res aperiret. 25 d) Pavzanija se izda sam. IV. Interim Argilius quidam adulescentulus, cum epistulam ab eo ad Artabazum accepisset eique in suspicionem venisset aliquid in ea de se esse scriptum, quod nemo eorum redisset, qui eodem missi erant, vincula epistulae laxavit signoque detracto cognovit, 30 si pertulisset, šibi esse pereundum. Erant in eadem epistula, quae ad ea pertinebant, quae inter regem Pausaniamque convenerant. Has ille litteras ephoris tradidit. Hoc loco non est praetereunda gravitas Lacedaemoniorum. Nam ne illius quidem indicio impulsi sunt, ut Pausaniam comprehenderent, 35 neque prius vim adhibendam esse putaverunt, quam se ipse indica- visset. Itaque illi indici, quid fieri vellent, praeceperunt. Košan, Latinska čitanka. 2 18 Fanum Neptuni est Taenari, quod violari nefas putant Graeci. Eo ille confugit in araque consedit. Iuxta hanc sub terra locum fe- cerunt, ex quo posset audiri, si quis quid loqueretur cum Argilio. IIuc ex ephoris quidam descenderunt. 5 Pausanias, ut andivit Argilium confugisse in aram, perturbatus eo venit. Quem cum supplicem dei videret in ara sedentem, quaerit, causae quid sit tam repentini consilii. Huic ille, quid ex litteris com- perisset, aperit. Multo magis Pausanias perturbatus orare coepit, ne enuntiaret neve se meritum de illo op time proderet; si eam veniam 10 šibi dedisset tantisque implicatum rebus sublevasset, magno ei praemio futurum pollicitus est. e) Pavzanija kaznujejo radi veleizdajstva s smrtjo. V. His rebus epliori cognitis satius putarunt in urbe eum com- prehendi. Quo cum essent profecti et Pausanias placato Argilio, ut 15 putabat, Lacedaemonem reverteretur, in itinere, cum iam in eo .esset, ut comprehenderetur, ex vultu cuiusdam ephori, qui eum admoneri cupiebat, insidias šibi fieri intellexit. Itaque in aedem Minervae, quae Chalcioecus vocatur, confugit. Hinc ne exire posset, statim ephori valvas eius aedis obstruxerunt 20 tectumque sunt demoliti, quo celerius sub divo interiret. Dicunt eo tempore matrem Pausaniae vixisse eamque iam grandem natu, postquam de scelere filii comperit, in primis ad filium claudendum lapidem ad introitum aedis attulisse. Hic cum semianimis de templo elatus esset, confestim animam efflavit. Sic Pausanias magnam belli 25 gloriam turpi morte maculavit. 5. De Cimone. a) Gimon se reši iz ječe. I. Cimon, Miltiadis filius, Atheniensis, duro admodum initio usus est adulescentiae. Nam cum pater eius litem quinquaginta talentis 30 aestimatam populo solvere non potuisset ob eamque causam in vinculis publicis decessisset, Cimon eadem custodia tenebatur neque legibus Atheniensium emitti poterat, nisi pecuniam, qua pater multatus erat, solvisset. Habebat autem in matrimonio sororem alia matre natam, nornine 35 Elpinlcen; quam ut šibi uxorem daret, Callias quidam, h orno non 19 tam generosus quam pecuniosus, qui magnas pecunias ex metallis fecerat, egit cum Cimone pollicitus, id si impetrasset, se pro illo pecuniam soluturum esse. Is cum talem condicionem aspernaretur, Elpinice negavit se passuram esse Miltiadis progeniem in vinculis publicis interire, cum prohibere posset, seque Calliae nupturam, si ea, quae polliceretur, praestitisset. b) Oimon, državnik in vojskovodja. II. Tali modo custodia liberatus Cimon celeriter ad principatum pervenit. Habebat enim satis eloquentiae, summam liberalitatem, magnam prudentiam cum iuris civilis tum rei militaris, quod cum patre a puero in exercitibus erat versatus. Itaque et populum urba- num in sua tenuit potestate et apud exercitum plurimum valuit auctoritate. Primum imperator apud flumen Strymona magnas copias Thracum fugavit, oppidum Amphipolim constituit eoque decem milia Athenien- sium in coloniam missi sunt. Idem ad Eurymedontem flumen Cypriorum et Phoenlcum ducentarum n a vi um classem devictam cepit eodemque die pari fortuna in terra usus est; namque hostium navibus captis statim ex classe copias suas eduxit barbarorumque maximam vim uno concursu prostravit. Qua victoria magna praeda p o t i t u s, cum domum reverteretur, quod iam nonnullae insulae propter acerbitatem imperii defecerant, bene animatas confirmavit, alienatas ad officium redire coegit. Scyrum, quam eo tempore Dolopes incolebant, vacuefecit, quod contu- macius se gesserant, possessores veteres ex urbe insulaque eiecit, agros civibus divisit. Idem postea Thasios opulentia fretos, qui per triennium fortiter restiterant, suo adventu fregit. Ilis ex manubiis arx Athenarum, qua ad meridiem vergit, est ornata. c) Atenci pošljejo Cimona v pregnanstvo, pa ga pokličejo nazaj v domovino; njegova smrt. III. Quibus rebus cum in civitate maxime floreret, incidit in eandem invidiam, in quam pater eius ceterique Atheniensium principes. Nam testarum suffragiis decem annorum exsilio multatus est. Cuius facti celerius Athenienses quam ipsum paenituit. Nam cum ille animo torti invidiae ingratorum civium cessisset bellumque Lacedaemonii Athe- niensibus indixissent, confestim notae eius virtutis desiderium conse- 2 * 10 476 . 16 469 . 20 25 467 - 465 . 30 463 . 35 20 cutum est. Itaque post annum At Critobulus vel finito vel dissimulato metu hortari eum coepit, ut se continendum praeberet, dum spiculum evelleret: etiam levem corporis motum noxium fore. Rex cum affirmasset nihil opus esse iis, qui semet continerent, sicut praeceptum erat, sine motu praebuit corpus. Itaque patefacto latius vulnere et spiculo evulso ingens vis sanguinis manare coepit et rex caligine occulis offusa velut moribundus extendi. Cum sanguinem medicamentis frustra sisterent, clamor simul atque ploratus amicorum oritur regem mortuum esse credentium. Tandem constitit sanguis paulatimque animum recepit et 5 10 15 20 25 30 35 56 circumstantes coepit agnoscere. Toto eo die ae nocte, quae secuta est, armatus exercitus regiam obsedit confessus omnes unius špiritu vivere. Nec prius recesserunt, quam compertum est somno paulisper eum acquiescere. Hinc certiorem spem salutis eius in castra rettu- 5 lerunt. 9. De morte Alexandri (323). (X. 4-5.) I. Alexander Babylonem rediens vix triginta stadiis ab urbe aberat, cum Nearchus ei occurrit, quem per Oceanum et Euphratis 10 ostia Babylonem praemiserat, orabatque, ne urbem ingrederetur: ex Chaldaeis enim se comperisse eam urbem illi fatalem fore. Rex constanti asseveratione motus dimissis in urbem amicorum plerisque ali a via praeter Babylonem exercitum ducit ac ducentis inde stadiis stativa locat. Sed ab Anaxarcho philosopho edoctus contemptis 15 Chaldaeorum monitis, quorum disciplinam inanem arbitrabatur, urbem intrat. Legationes eo ex universo fere orbe terrarum confiuxerant. Quibus per complures dies studiose auditis ad exsequias Hephaestionis, qui Ecbatanis mortuus erat, animum advertit. Quae summo omnium studio ita celebratae sunt, ut nullius ad id tempus regis feralia 20 magnitudine sumptuum apparatusque celebritate non vincerent. Postea cupiditas incessit regi Pallacopa amne ad Arabum fines navigandi; quo ubi delatus est, urbem novam condit ibique Graecorum aetate aut vulneribus invalidos et, si qui sponte reman- serant, collocat. Quibus ex sententia perfectis irridebat Chaldaeos, 25 quod Babylonem non ingressus tantum esset incolumis, verum etiam excessisset. Reversus iterum Babylonem cum Nearchum excepisset convivio iamque cubitum iturus esset, Medii Larissaei obnixis precibus dedit, ut ad eum comissatum veniret. Ubi postquam totam noctem perpotavit, in morbum incidit. Qui ingravescens adeo omnes vires 30 intra sextum diem exhausit, ut ne vocis quidem potestas esset. II. Interea milites sollicitudine desiderioque eius anxii, quam- quam obtestantibus ducibus, ne valetudinem regis onerarent, expres- serunt, ut in conspectum eius admitterentur. Intuentibus lacrimae obortae praebuere speciem iam non regem, sed funus eius visentis 35 exercitus. Maeror tamen circumstantium lectum eminebat; quos ut rex aspexit: «Invenietis,» inquit, «cum excessero, dignum talibus viris regem?» Incredibile dictu audituque: in eodem habitu corporis, quo usus erat, cum admissurus milites esset, permansit, doneč a 57 toto exercitu illud ultimum persalutatus est. Tum dimisso vulgo velut omni vitae debito liberatus fatigata membra reiecit. Propiusque adire iussis amicis (nam vox deficere iam coeperat) detractum anulum digito Perdiccae tradidit adiectis mandatis, ut corpus suum ad Hammonem ferri iuberent. Quaerentibus his, cui relinqueret 5 regnum, respondit, ei, qui esset optimus: ceterum providere iam se, ob id certamen magnos funebres ludos parari šibi. Rursus Perdicca interrogante, quando caelestes honores haberi šibi vellet, dixit se tum velle, cum ipsi felices essent. Suprema haec vox fuit regis et paulo post exstinguitur. 10 III. Alexandro mortuo Macedones pariter barbarique coneurrunt nec poterant victi a victoribus in communi dolore discerni. Persae iustissimum ac mitissimum dominum, Macedones optimum ac for- tissimum regem invocantes certamen quoddam maeroris edebant. Nec maestorum solum, sed etiam indignantium voces exaudiebantur 15 tam viridem et in flore aetatis fortunaeque invidia deorum ereptum esse rebus humanis. Vigor oris et vultus ducentis in proelium milites, obsidentis urbes, evadentis in muros, fortes viros pro contione donantis occurrebat oculis. Tum Macedones divinos honores negasse ei paenitebat impiosque et ingratos fuisse se confitebantur. 20 IV. Septimus dies erat, ex quo corpus regis iacebat in solio curis omnium ad formandum publicum statum a tam sollemni munere aversis. Non in alia quam Mesopotamiae regione fervidior aestus exsistit, adeo ut multa animalia, quae in nudo solo deprehendit, ex- stinguat. Tantus est vapor solis et caeli, quo cuncta velut igne tor- 25 rentur. Fontes aquarum et rari sunt et incolentium fraude celantur; ipsis usus patet, ignotus est advenis. Traditum magis quam creditum refero. Ut tandem curando corpori exanimo amici vacaverunt, nulla tabe, ne minimo quidem livore corruptum viderunt, qui intraverant. Vigor quoque, qui constat 30 ex špiritu, non destituerat vultum. Itaque Aegvptii Chaldaeique iussi corpus suo more curare primo non sunt ausi admovere velut spiranti manus. Deinde precati, ut ius fasque esset šibi mortalibus attrectare deum, purgaverunt corpus; repletumque est odoribus aureum soli um et capiti adiecta fortunae eius insignia. Corpus eius a Ptolemaeo, cui 35 Aegvptus cesserat, Memphim et inde paucis post annis Alexandream translatum est omnisque memoriae ac nomini honos habitus. 1 . 321. Pregled vsebine. Stran Uvod. Cornelius Nepos. 3 Q. Curtius Rufus.4 Iz Kornelija Nepota. 1. I)e Miltiade.5 2. De Themistocle.8 3. De Aristide.14 4. De Pausania.15 5. De Cimone.18 6. De Lysandro.20 7. De Thrasybulo.22 8. De Agesilao .24 9. De Pelopida.29 10. De Epaminonda.31 11. De Hamilcare.36 Iz Kvinta Kureija Rufa. Kratek pregled zgodovine Aleksandra Velikega.38 1. Qnomodo Alexander nodum Gordii solverit.40 2. Alexander Cydno flumine corpus abluens gravi morbo implicatur, sed a Philippo medico sanatur.40 3. De pugna apud Issum oppidum commissa.42 4. Alexander loviš Hammonis oraculum adit.45 5. Alexander Babylone potitur; urbs ipsa describitur.47 6. Alexander Susis potitus matri Darei magnam praestat reverentiam 49 7. Alexander ira incensus Clitum liasta transfigit.50 8. Alexander gravi vulnere afficitur.53 9. De morte Alexandri.56 1 zemljevid. 4? NARODNO Iti UNIUERZIIFIlin KNJIŽNICA