tn tl|P tbranj af rtiintl §>crmty nf tl; p (Umutig of iKtngs b» E X C H -A.-K -_.fi E (.UNIVEBSITY LIBRARY OF UPPSALA^ _ MAV 2 3 TRACTATU S II. D E V A KI O LIS. A U T 0 R E MARCO ANTONIO P L E N C I Z, MEDICO VINDOBONE NSI; VIENNJE AVSTRIJE , T ypis JoANNIS ThoMjB TRATTNKR, CiESAR. RE«» Ap ost. Majest. Aur.® Typogji. kt Bintror. MDCCLXII. X/ž>4£'i>--;c, . 516483 PRJEFATIO AUTORJS ' J Ad Tra&atum de Varilk ateries de variolis adeo jam a quam plurimiš Eruditillimis Viris trita hucusque fuit, ut me- tuam , ne de his ačlurus ačtum agere cuipiam videar. Verum tamen boe nov obefi , C dicit Erudiffimus D. Werlhotf in Praefatione de novitate vario- larum ) quo minus indoftior quis - quam fafta rei alicujus curiofiori inquiJitione in vir or um docHjjimo- mm conje&uris aliquid nonmmquam inv eni at , ubi rem acu tetigijfe band videniur, Etenim cuilibet in praxt medica verfato notum eft, multa, quae tam aethiologiam, quam patholo giam atque Therapeuticam vario- larum praecipue malignarum con- A 2 cer- cernunt, adhuc deliderari, quibus neque ego, neque quisque alius tam facile fatisfacere valet. Interea confido , atque fpero, fore, ut benevolum Ledorem la- boriš, quem in ledione hujus de variolis Tradatus impendet, non pceniteat. In adjundis obfervationibus tam in boe, quam in fequente de Scar- latinaTradatu nomina asgrotorum, maximam partem expreffi, ut quis- que ingenuus Ledor, has non con- fidas aut ad propriam bypothe- fim, ut fieri folet, ornatas judicet, iive fufpedas habeat. Reliqua benigno Ledori diju- dicanda relinquo. Vale. Se- 5 t*.<£2*Z£> <2Jiii9 tiS <2iu£9 (ž2m£9 <22ai£S 23^^, Jk A A. A A A. A, A- A. A. t>7 rJ t' (avVc) (ai 1 ^) ta>'"rQe^ •5 perverfaqus me * CAPIT. ET PARAGRAPH. 9 m edendi metbodo , mit ipji epidemia attri- buenda Jit. SS • CAPITE III. XV. H ic afferuntur & rejiciuntur , diver- fa de variolamm origine , natura , caujisque opiniones. 54. XVI. Venim neque Arabum mediconim opi - niones , variolas a Jdnguine menflruo deri- vantium , neque Lifteri, Mead , aliornm- que tales a morju alicujus bejliola , de- ducentium , Jiib/iftere poJfunL 56. s/- XVII. Multo minus illorum fententia admit- tenda efl , s qui variolas a capjulis atrabila- viis t &ut a certis fdlibus Jive acidis , Jive dcalinis , five neutris , aut qiti a certis fermentu , dsrivare conantur. jS.Sp- A 5 XVIII. I N D E X I O * XVIII (juamvisJententia Eruditijjimi & Ce- M enimi Domini de Habn , Conjiliarii Re¬ gi i , nnperrime puhlici juriš faSia , ma- gnam Sf profundam in Autore eniditio nem pra Je jer at , no n rejpondet tamen ori- gini natura variolarum. O 2. 63. 64. fifr. . XIX. Tandem ajfertur propria de variola - rum origine, natura , caujis faltem ma- terialibus, jententia, 71. 72 . %X. Hac rationihus corroboratur, & ah fidverjdriorum injuriis vindicatur. 73.. 74 , XXI. Multiplicatio propagatio putredinis p per multiplisationem animalculorum , '7*7*1 XXI/. Denmiftratur putredo ejje effečlus ,, cf* mn. cauja alicujus yet, 7s, 73. XXIII\ Cm v $ viola nune magis benigna^ nuno magis CAPIT. ET PARAGRAPH. II magis maligna grajjentur, quaritur, an eantm Jeminia inter Je dijferant. $i. 82. XXIV. Miajma variolojim videtur primario petere , er 1 afficen genus nervojitm. 83. 84. &>c, - XV. Tale miafma variolofkm potejl diu , qum imo a nativitate corpori inejje , 86. 87. Bfc. XXVI The ajfermtur illa, qua ad prognojim variolanm JpeBant. po. p 1. CAPITE VI. XXVII. H ic formantur indicationes, qua pro diverfo variolarum'Jladio, etiam du ver (a e (je debent. 101. XXVIII Ajfermtur remedia , qua immediate in tnuifma variolojim agere pojjunt; qua Jdl tem 13 I N D E X tem illud ita difponere dicuntur 0 ut variola benigna exjitrgant. 103. XXIX. Pblogiflica himorum conflitutio in va- riolis , videtur differre ah illa , qua in aliis inflammationibus obflrvatur. 104. XXX. Unde patet, quare ne c difcuti , nec difl Jipari fine Juppuratione pojjit , ut in aiiis inflammationibus fape contingit. 1 o S- XXXI. Exponuntur remedia, qua in pblogifli- ca humor um conflitutione conveniunt. 10 g. no. XXXII. Alia debet ejje ratio medendi in infan- tibus , & alia in adultis ; item alia in vtir riolis dijcretis , benignis , C 5 1 alia in ma¬ ligni s, & confluentihus. (fuapropter male a quibusdam prafticis remedia , qua in be¬ nignis proflcere objervant , tanquam Jpecifl- ea in malignis depradicantur. 112. XXXIII I CAPIT. ET PARAGRAPH. 13 XXXIII. Vena Jeciio in quibus caftbus celebrari , ant omitti , qna quantitate injlitui de- beat. n 6 . ir/. XXXIV. Qua cautela ratione nitri, fir* pare- goricorum in infantibus adbibenda fint. n 8 . XXXV. Remedia volatilia , variolas a centra ad peripberiam pellentia non facile in njim vocanda. 120. XXXVI. Affertur cafus , qui quoad Jimilia re¬ media adbibenda facile imponere poteji , qua^ Jt adhibeantur , gangrana & mor s accekra- tur. 121. XXXVII. In jimilibus caftbus fanguinis mijjio , remedia antipblogijlica , omnibus aliis prafenmtur. 122. XXXVIII i4 In d e x XXXVIII Adducuntur cajiis in quibus Itnla vo- latilia adhiberi pojjunt. 123. XXXIX. Nitrata , p ar ego vica & fanguinis in delita quantitate detraciio in adultioribns , quamvis variola benigna filtrira videantnn , in ufium vocanda Junt. 12/. XL. In confluentibus , anomalis , maligni s que variolis , quamvis omnia , qna in be * nignis fiecundo cum effectn adbibentur, in n- Jim vocentur , nihilominus tamen non fdtis - faciiint. (fiiapropter alia procedendum erit via. 128. 12 p. XLI. In variolis malignis repetita vena [e- cliones perquam necejjdria fimt; qua fere omni tempore morbi urgente necefiitate infii - tui pojjunt , &T* debent. 132. 133. XLll KKT?. CapIT. ET PARAGRAPH, Ig Hoc ajjertum experientiis autorita « tibus corroboratur. 136 . 13/. &c. XLIIl Adjlruitur reg imen , quoad alias res mn naturaies in varielis obfervandum. 138. XLIV> Si Jufpicio fit, in primis viis barere humores peccantes , ifii debent per lenia eva- cuantia antipMogiftiea e corpore dilui, & ab- lui. 140. XLV. Si malignitas fanta adjit, ut or dinariis antipblogijiicis domari non pojjit , debemus ai corticem peruvianum confugere . 141. XLVl AJJignantnr regula de exbibendo in Ji- milibus cafibus cortice , qui in infantibus , ajjumptioni remediorum objiantibus , in cly- Jmatibus injici poterit. 143. 144. £srk XL Vil. Hydrogala , qua e tribus aquee pura partibus > & una iaclis ? invicem mixtis 9 & 16 I N D E X M" "*~ ,m 1 rin ’" 111 .. U cottis, & fufiiciente quantitate Jaccbari conftat, omnibus aliis potionibus diluentibus & lenientibus prafertur. 148 . 149. XLVlll Quomodo catis emolliri , tom' <že- toč, ad boe , ut facilior fiat variolarum e, ruptio , &T* benignior earundm fuppuratio 4 1.57. 17^. XL 1 X. Fit mentio Jpecialis variolarum epide¬ mije , i» qua Janguis non efi Jpiffus , lardaceus, fed dijjolutus , dijfiuens. In bac prodefi Jpiritus vitrioli , aliaque Jubacida , Sr 5 Jubaufiera. 160 . csfr. L. Quil tandem notandum fit de uju mer- curii in variolis ? Ll. Exponitur ClariJJimi Gundelsbaimeri metbodus traetandi variolas. 16p. LIL Sequitur metbodus 0 qua Arabes vario¬ lis medebantur. 1/1. LIIL CaPIT. ET PARAGRAPH. 17 Lili. His adjungitur Cekberrimi medici Bayri variolas traciandi ratio. 173. LIV. BreviJJime quadam de injitione, in - ocuiatione variolarum. 17s. 176. CAPITE V- hv. D ocetur, qnomodo diverfis Jjmiptomati- bus , qiu e variolas antecedere, con - comitari, ant fubfequi folent mederi , iebea- mas. 17 7. LVl Statuitur quid agendam Jit, Ji adjint convuljiones , ant nimia diarrhaa ant aliqua urgens bamorrbagia. 186.7. 8. lvu. Demonjiratur in pbreneji nimius , eommunis paregoricorum , anodynornmque Tom. n. B ujks 18 I N D E X ujus ejje noxius; quibus praferuntur lenia per epi crajim evacuantia antipblogiftica. 192. LVlll Ouidinficundaria Variolarumfebre agen- dnmjit. 195. LIX Quid fit miciuritio in variolis , quid denotet Cff quomodo tracluri debeat. 197* 8. LX. Urina in variolis fiippujjio , effectus, cum. 199. LXI. Si puftula variolarum deprejja , flac- cida; & fi interfiitia variolarum minus rubeant * tmneantque minus , quid agendam . 202. 4. L KIL CJuomodo leniatur , mitigeturque vario- larum ardor , dolov , &r tenfio. 20 7. LXIII. Qua ratione deglutitioni Uifficili obviam eundum fit. 200. LXIV. Quid de falivatione in variolis Jentien - dum; quomodo bac cuftodienda , ant deji - eiens promovenda ? 214. 214. LXV. CAPIT. ET PARAGRAPH. 19 LXV. Ouomodo očali a malignitate materi<2 varioloja ciifto diendi; afjetli vero , quomo- do curandi? 224. Si aures , Ji facieifor¬ ma & nitor ojfendantur , quomodo illis pro- Jjoiciendum? 242. LXVI. Si poji variolas ulcera maligna exeden * ti a , Ji furmculi vires exbaurientes diu & pertinaciter aJjUgant , tune prater remedia diluentia , cJ lenientia , cortex peruvianus , Č5 2 mercurius JpeciJica a celeberrimis praBicis depradicantur. 241. im Exponuntur plures alii ajjechis qui va- riolis Jupervenire Jo lent. LV 111 . Tandem capite VI. ultimo ajferun * tur quadam Jingulares de variolis obferva * tionss , cajusque JeleBiores , adjunBis ad eosdern annotatiombus; quibus illa, qua de variolis Jjperius expojita fant ? magis dih- eidantur , S 3 confirmantur . B 3 TRA* 520 TRRCTATUS II. D E V A R I O L I S C A P U T I. ]jc quibusdam cid mriohs fpe- Bantibus. apulse , quse quafi vari faciem % * v =r—\-”Y | reliquamque cutem , defoe- ;[ Pi v.^-t_3^K V>XX X dant varioise vocantur. Un* >iPP3e^PM de fit , ut Indi variolas fub forma excelfe muiieris effingant , turpi macie torridte, furise inftar bicipitis t & DE VARIOLIS 21 ■ ■ ■■ fr— »n i , r . . . v ■ II—Ml ., i m < & quatuor brachiis prasditae, cujus fimu- lacrum efformant, cui vota ineptiffima, ut graffantibus variolis, ab hac turpitu- dine liberentur, facere folent. i: In prima ftatim variolarum contem- platione fe ofiert communis, & fere oni- nium , qui de his tradarunt, error ; quo alias celebres in arte medica viri , variolas , & morbillos promifcue, & quafi una fidelia dilucidare , iisdemque eandem tum sethiologiam, quin imo, & curam, adfcribere folent, cum tamen , uti jam fuperius de contagio probatum eft, duo hi affedus fpecie inter fe dif- ferant, & diverfifiimis fymptomatibus ae- gros affligant. Experientia enim eft cui* libet obvia, ordinaria naturae lege a va¬ riolis variolas , & a morbillis morbillos, non autem a variolis morbillos , aut a morbillis variolas propagari. 22 Tractatus II. II. Hoc confirmat arti ficialis propaga- tio , quas per infitionem feu inoculatio- nem variolarum inftitui folet. Quin imo annis 1757. & 1758. Celeberrimus D. Dočlor Home eadem hac arte morbillos feliciffimo eventu in Anglia propagavit; neque unquam obfervatum eft ab inocu- iatis variolis morbillos aut a morbillis variolas exortas fuilTe. III. Sicut igitur plantarum femina a. b. c. eorumque ex illis ortas plantas fpecie differre dicimus , quia ordinaria naturse lege a femine a. plantam a. & a femine b. plantam b. produci,& propagari vide- mus ; ita pariter ex eodem fundamento femina variolarum, & inorbillorum fpecie inter fe differre aflerere debebimus ; fe- cus enim omnia femina plantarum una cum fuis plantis ejusdem fpeciei contra omnium opinionem dicenda erunt IV. DE VARIOLIS. 23 IV. Quare judico, variolas feorlim, & feparatim a morbiilis tračlandas & defi- nienaas efle , pace omniam ali ter fenti- entium. Antequam autem ad differen- tias, defcriptionem, & aethiologiam va- riolarum accedamus, dilucidanda , & e- nodanda venit celebris alias inter medicos quaeftio : num videlicet variolae femper, & omni aevo genus humanum afflixerint ? aut quo terapore, faltem in Europa vi- gere ceperint ? Alii vero hanc q usedi o- nem proponunt: An variolae veteribus notae fuerint, nec ne ? V, Fateor , quamvis hsec quaedio exi- gui, aut nuliius , five in re medica, fi- ve in republica videatur efle commodi, acerrime tamen celebres inter medicos ad haec usque tempora decertatum fuif- fe. Ego ne crambem toties jam cočlam recoquere videar , in his diu non mora¬ li 4 bor, 24 Tractatus II. bor, fed Benevolum Lečlorem ad le- čtionem eorum autorurn, qui data ope¬ ra, perquam erudite de hac quseftione tračlarunt, remittam. Inter multos alios praseminet elegantiffimus Tractatus : De variolamm. novitate , celeberrimi, & eru- ditiffimi viri D. de Werlhoff contra do- dliflliiium pariter virum Gothofredum Hannium; qui veterum monumenta fum- mo labore conquifivit, & collegit; un- de variolas a veteribus delineatas, & de- fcriptas effe probat; alter vero pro fua, quas in omnibus eft ipfi communis mode- ftia, & eruditione, oftendit variolas ef¬ fe morbum novum, & veteribus igno tum. Hic invenies B. L. in utramque partem, quam profundilfime & eruditif- fime decertatum effe , ut vix aliquid fu- pereffe rear, quod fuperaddi podit. VI. Interim , ut quam breviffime fieri poffit hac de quaeftione me expediam; ju- DE VARIOLIS. 25 judico , cuilibet jam conftare - quod ju- xta data principia de contagio, haec quseifio facile a nobis folvi, & determi- nari poffit. Nam fuppofui, quod fieut femina omnium vegetabiiium , ita etiam femina verminofa omnium morborum con- tagicforum in principio creationis jam produ&a fuerint, adeoque in rerum na¬ tura nulla alia de novo producantur, fed tantum evolvantur, & ultro propagentur. VIL Unde ex his principiis lequentia deducimus. Primo; quod femina variolarum fem- per & omni tempore in rerum natura ex- titerint. Secundo; quod femina valde diu in- ertia latere poffint; quin imo Tertio, a fummo Creatore ipfis fe- minibus inditas elfe certas pro eorum e- volutione leges, ut aliqua citius , alia tardius evolvantur. B 5 Omnia 26 Tractatus II. Omnia hsec allata fundantur in ob- fervationibus , de quibus vix aliquod dubium mo veri poffet, nam experientia conftat, femina luis venereae, podagrae, aliorumque hasreditariorum morborum in feris prirno nepotibus fobolefcere , item periti agricolae norunt, eadem iemi- na & eidem folo faepius commiffa in fui multiplicatione, & fručlificatione tan¬ dem valde deficere, five hoc fiat, quod per repetitas evolutiones tandem exhaurian- tur; five, quod eidem terrse ita afue- fcant, ut non amplius afficiantur; uti hoc videmus in noftris corporibus ; quam- vis enim cum aere efculentis, & potu- lentisquotidie vix non infinita mufcarum, aliorumque infečlorum ovula deglutia- mus, tamen illis ita affuefcimus, ut non afficiamur. VIII. Quapropter ex jam allatis rationibus fit, ut lepra, elephantialis, mentagra alii- DE VARIOLIS. 27 aliique , qui quondam communiffimi, & diriffimi erant morbi, nune ferme defici- ant; aft fieripoteft, ut tardius eorum femina prseftabilitam adipifcantur maturita- tem , ficque frequentiore evolutione, ac majore faevitie fe inanifeftent. Sed hoc ipfum nune videmus in lue venerea; notum eft quanta faevitie, quan- ta drage in fui initio fe manifeftarit, nam quam citiffime omnia pervadebat, & corrumpebat membra, nune vero ge- nitalium fede contenta per gonorrhaeam, faepe abfque omni remedio feliciter fu- um abfolvit decurfum. Sed de his plu- ra legi polfunt in tračlatu de contagio. IX. Unde ex his inferre polfumus, quod tempore Hippocrat. ante & poft illum non tantum femina variolarum jam extite- rint, fed quod etiam variolae genus hu- manum afflixerintj verum non tam fre- quentes, uti hoc tempore. Qua- 2 S Tractatus II. Quare mirum non eft, fi in veterum monumentis inveniantur quaedam vario- larum veffigia, quae modernis refpon- dent variolis. Prasferea contingere po- tuit, ut tempore Hippocratis, Celfi, & Galeni; item in illis provinciis, quas ipfi inhabitabant , aut forte univerfim, nec in Afia, nec in Europa, tune va- riolae graffatse fuerint, qaas tamen in A- frica , America, abisque tune incognitis infulis, eandem, quam nune apud nos ftragem agerent. Sic Ioann. Helwig narrat, quod ante Batavorum in infulas orientales , & occidentales adventum variolae , & morbilli incogniti ibidem fue¬ rint; qui tamen ibi nune tam frequentes, & tam maligni exiftunt. X. Aft primam accuratam & adaequa- tam variolarum deferiptionem feculo duo- decimo Medicis Arabibus debemus;quos nos uti & alios recentiores fequemur. An- DE VARIOLIS. 29 Antequam vero variolarum definitionem feu defcriptionem adducamus , praemit- tendse erunt variolarum differentiae, & diviiiones; ex quibus dein earum natura facilius exponi poterit. d variolarum diagnofim , progno- fim, & curam multum intereft fcire earum differentias , & divifiones , auare variolae primo dividuntur in veras, feu legitimas, & nothas, feu fpurias ; iftae funt veficulse plus minus latte , humorem ferofum, aut aqueum majore aut minore quantitate continentes, derepente ple* rumque invadentes ? & erumpentes; bidui C A P U T II. ptione variolarum, XI. aut 30 Tractatus II. aut tridui collabefcentes, & flaccefcen- tes, & fine periculo affligentes. XII. Variolas autem vera?, de quibus hic potiffimum agemus , in fuppurationem tendunt, & plus temporis doneč acmin attingant, requirunt, nam rariffime pri- rao , quandoque fecundo, plerumque tamen tertio aut quarto die erumpere folent, feptimo, očlavo, aut nono die, aliquando tardius, ut in malignis, & confluentibus, fuppurantur. XIII. Variolas vera? dividuntur ultro in difcretas feu diftinčtas , & confluentes ; item intermedias , quae cohaerentes au- diunt. Diftinčtas dicuntur, quae papulas ab invicem fejunčtas habent; quando ve¬ ro plures papulas quafi in unam conve- niunt, tune confluentes vocantur. Iftae folent eryfipelatis, aut morbillorum ri- tu DE VARIOLIS. 31 tu erumpere , & colore rubro adinftar fcarlatinas faciem notare. Cohserentes funt mediae inter difcretas , & confluen- tes , quando nimirum fe quoad aliqua tantum fuae moliš punčla tangunt. XIV. Item dividuntur in regulares & irre- gulares, feu anomalas , illae funt , quae eadem vix non femper exhibent phae- nomena, & pari fymptomatum agmine, atque potiffimum tempore verno aegros adoriri confueverunt ; quare diftinčtae quarta ab invafione die erumpere incipi- unt, & ulteriorem morbi decurfum mi« tiorum fymptomatum agmine abfolvunt, qua ex ratione benignae audiunt. XV. Si veropraedičlas notas non praefefer- runt variolae irregulares, & anomalas vo- cantur, quae , fi difcretae funt, tertia die jam erumpere incipiunt , plerumque Valde parvas, puftulas, fufcas, aut ui¬ graš 32 Trač tat us II. gras referunt , quin imo faepe ptyali- fmus , qui confluentibus qaafi proprius eft, illas concomitari folet, adeoque ma- jore cum periculo fua ftadia decurrunt , unde etiam malignse dici poflunt. XVI. Variolse confiuentes irregulares di« ftinguuntur a confluentibus regularibus in eo, quod tempus eruptionis magis an- tevertant, adeoque jam fecunda die e- rumpere foleant Htec eruptio fit fpe- cie tumoris plus minus rubri vultum o* mnem contegentis abfque notabili papu* larum difcrimine ; adeft prseterea ftatim fub initium morbi major virium exfolu- tio , & variolarum major in gangrenam propenfio. XVII Dantur etiam alias variolarum, fed minoris momenti differentite, fic Cla- riflimus Diemerbrceck, alias dicit efle rubicundas , alias lividas , violaceas ; item DE VARIOLIS. 33 item alias inoUes, alias duras ; depref- fas, elevatas, albicantes, fplendentes , alias latas , & alias contračlas. XVIII. Quin imo ipfae variolae nothas feu. fpuriae videntur notabilem differentiam praefeferre ; nam aliae funt chriftallinae , & lymphaticae, plus humoris feroii & lymphatici continentes , unde etiam vuigo ine Safjerblatta audiunt; aliae vero funt duriores, nodofe, veru« cofae, tuberculofae, & vix aliquid humo¬ ris continentes &ideo etiam bte @tdlt= blflttCttt vocari folent. Quamvis Cla- riffimus Mead, & Freind variolas ve- rucofas & Chryftallinas ad maiignas po- tius reducant; ego tales faeoe vidi ; led femper fine febre & periculo; adeoque inter fpurias potius reputandas cenfeo. XIX. Praefappofitis diviftonibiis & differen* tiis variolarum facilius poterit concipi il- Tom. ir. C k- 34 T R ACTATUS II. larum deicrjptio, quae aiias definitio vo- catur. Anteauam variolarum defcriptionem proferamus, infinuandam eft , raro eas exacle, & adaequate definiri, quia fub tali defcriptione non comprehenduntur variolae tam ve ras, quam nothae; item quia faepe talia fymptomata pro effentia variolarum adduci folent, quae in vario- lis adeffe,aut abelfepolfunt,utdeinpatebit. XX. Variolas igitur defcribi poflunt, quod fint morbus exantematicus contagiofus, ( I. ) plerumque epidemicus ( II. ) & paffim cum febre conjunčlus ( III. ) o- mnem aetatem, fed prascipue infantes in- vadere folitus. Si veras funt variolae in fuppurationem, fecus , fi nothae funt , tendens Q IV. ) diverfisque aliis , pro diverlltate ftatus morbi ftipatus fympto- matibiis. Q V.} I XXL DiS Vakiolis. 35 XXI. Ratio vero dietorum , uti & ulte- rior eorum expofitio fequens effe pote- rit: dixi enim ( I. ) variolas effe mor- bum exantematicum , & contagiofum, & ( II. ) plerumque epidemicum. Va¬ riolas effe contagiolas omnes nount, fed illas non effe femper epidemicas pariter admittent, fi perpenderint eas facile per fomitem ab uno loco ad aliam regio* nem , ubi epidemice non graffantur , ibique faltem per infitionem, au£ inocu* lationem communicari, & propagari pof- fe; fic Eruditiifimus Willis multos ad- ducit cafus de variolis fine epidemia af- fligentibus. XXII. ( III. ) Variolas effe febrem exan- thematicam, adedque febrem effe de ef- fentia variolarum , p1erique autumant. Verum rationes , quibus moveor, fe¬ brem non effe de effentia variolarum funt fequentes: C j* Pri- 36 Tractatus II. Primo in variolis fpuriis faepe nec febris,, nec ullum aliud fymptoma quod incommodo effepoffit, obfervatur. Secundo in variolis, & praecipue benignis, laepe nulla obfervatur febris; quia tales infantes ab initio ufque ad fi¬ nem morbi omnes functiones , ut alias lani peragunt ; funt enim hilares , cir- cum ambulantes, ludentes, bene appe- tentes placide dormientes, verbo: nulla alicujus incommodi figna praefeferre vi- dentur, qui talia non credit, ruri prae- cipue talia obfervare poterit. XXIII Sed quamvis admitterem tempore e* ruptionis & fuppurationis adelfe febrem; interim omnes pračtici norunt, quod in variolis difcretis & benignis, fačla ple- naria eruptione, febris plerumque per unam, alteramve diem fileat, doneč fe¬ bris fuppuratoria accedat; quod patet ex eo , quia infantes vix exačfa eru- ptio- DE VARIOLIS 37 prione hilares, elurientes & bene dor- mientes evadunt, quod fieri non poifet, li febris adeflet. Sicut igkur calor de eflentia febris dici non potek, quia ali- quando abefle potek, ex eadem etiam ra- tione febris de eflentia variolarum non erit , cum pariter a variolis feparari poflit. XXIV. • Verum doleo, quod tantum de fe> bre difputare debeamus , cum necdum evidenter conftet, quid , & in quo pro- prie calor , & febris confiflat. Quam- vis enim hoc tempore fere omnes, ab aučlo attritu, & exinde orto pulfu fre- quentiore, & celeriore naturam, & ef- fentiam , febris & caloris derivent, fu- perfunt tamen quam plurimae difficul- tates, quae hanc communem opinionem labefačlant, tales diflicultates nuper no- bis publici juriš fecit Eruditillimus & Ma- gnificentiflimus Dominus de Haen : in C 3. par- 38 Tractatus II. " ■■■■■■ " ■ ' ■ — ——| parte altera rationis medendi pag. clx- iv. v. vi. & alibi. Verum ne hsec , quaravislaude & venerafone digna, no viiiima eife videantur , talia legi pof- funt in operibus jam 1748. a Medico Vindobonenli typis datis cap. v. de ve¬ rne fečlione pag. cxxvn. quibus titu- lus eft : Animadverjiones in Ubellum eni titulus : AndropbUus Ajckpiadens &c. ve¬ rum manum de tabula, haec hujus lo¬ či & noftri fcopi non funt, quare ad (XV ) Properamus ; per hoc enim, quod varioiae vera; fuppurentur, diftinguuntur a fpuriis , quae faepe inopinato erum- punt. & bidui aut tridui ilaccefcentes exiiccantur, uti in dilferentiis variolarum, ab aliis eiflorefcentiis clarius patet. XXV. Tandem ( V. ) diximus variolas pro diveriitate Itatus. & ftadii earum di* verfis flipatas elfe fymptomatis. Cia- DE VARIOHS 39 Clanif. Sydenham aiiignac dao ran. tum variolarum tempora , nimirum u- num feparationis ; & alterum expulfro- nis; aft judico commodius qua£uor in variolis terminos feu epochas conftifu- endas efTe ; primus terminus elt praepa- rationis, feu feparationis , fecundus ex- pulfionis, tertius fuppurationis, & ulti- mus exficcationis. Primus feu praepara- tionis terminus in variolis difcretis , & benignis intra triduum aut quatriduum abfolvitur; in malignis vero, aut con- fluentibus citius ; fecundus intra tridu¬ um circiter ; tertius diverfa habet tem¬ pora ; nam in difcretis & benignis , ci¬ tius, in malignis autem & confluentibus tardius & lenti us abfolvitur fuppuratio, & ad decimam feptimam quin imo etiam ad vigefimam primam diem protrahitur. Idem dicendum efl: de earundem exficca- tione. Ut vero tota hiftoria , & pro- grelfus variolarum eo facilius intelligatur,, C 4 ini- 40 Tractatus II. initium ducam a dilcretis, & regulari- bus, ficque ab his fiet tranfitus ad con- fiuentes & anomalas. XXVI. Diverfa funt fymptomata pro diver- fitate genii variolarum , quae earum e- ruptionem praecedere folent; fpecialiter vero affligit capitis, lumborum, & fpi- nse dorii doior; laffitudo, viriumque lan- guor, praecordiorum anxietates, inquie- tudines, refpiratio laboriofa & fufpirio- fa; fopor , fomnus tamen inquie- tus , interruptus ; quibus praecipue autem juvenibus jungitur delirium; item adeft ciborum faftidium , naufea , quan- doque etiam vomitus maximam partem biliofus ; in infantibus autem plerumque diarrhaea, pavores in fomno, & fubful- tus tendinum; in adultis vero adeft in- coercibilis n fudores propenfio. Praete- rea hor, lpiiiationes intercurrere confue- verunt, calor corporis aliquando major, ali- DE VARIOLIS. 41 aliquando minor; idem dicendum eft de fiti ; pulfus eft plerumque foiito ce* ierior; infantes faspe inopinate convellun- tur , quibus paulo poft variolarum eru- ptio fuccedit. XXVII. Hic tacitus praeterire non pofifum quaedam anomala, & minus vuigaria fym- ptomata, quae variotas quandoque diu prsecedere folent. Ego aliquando ob- fervavi, quod očto, & pluribus diebus certi dolores rheumatici aliquando unam, aliquando alteram partem corporis oc- cupare, quandoque cum, quandoque fi¬ ne febre affligere foleant; ficque aliquan- do colicam, quandoque pleuritidem, aut rheumaticum artuum dolorem aemulen- tur ; quales cafus hac de re a me obfer- vati dein fpecifice adducentur. XXVIII. Dixi, quod pro diverfo variolarum genio, prout nimirum difcretae, autcon- G 5 fluen- 42 TrACT ATUS II. fluentes; benignse aut malignse fuerint » & jam diverfo efilorefcant tempore; ma- lignae enim & confluentes longe citius ; difcretas vero & benignae plerumque quar- ta die erumpere folent; & quidem pri- mo in facie & collo papulas quaedam ru- brae fe manifeftant , quas pededentim numero plures efflorefcunt; dein pe- člus , brachia , abdomen , dorfum cum femoribus , pedibusque occupant ; quo tempore fiunt frequentes fiernutationes, difficultasque nune major, nune minor in deglutitione perfentitur; quia variolae tam nares, quam fauces occupant; quin imo faape -fit , ut totus tračlus arterias af- perse, efophagi, quin imo pulmones , ventriculus , inteitina, aliaque vifcera iisdem obfideantur. Protrahitur variolarum eruptio ad duos tresve dies, quo tempore omnia fu- perius recenfita fymptomata aut remit«> tunt, aut plane evanefeunt. XXIX. DE VARIOLIS 43 XXIX. Tandem circa diem fextum eodem tenore & ordine ut eruperant variolae , incipiunt fuppurari ; adeoque puftulae , quae in fui exordio rubebant fucceffive albefcere incipiunt, magis latae, & acu- minatse fiunt cum circulo rubente, item * variolarum interftitia rubent , tument , tenduntur ; & dolent ; ifte tumor prse- primis faciem occupat, fic palpebrae fae- pe ita turgent, & connivent, ut vefi- cam aqua plenam repraefentent, & se- grum uno alterove die luce privent. Interea dum ifta fiunt febris , fitis, inquietudines, deglutitio difficilis , vox rauca, & reliqua intenduntur nune ma¬ gis nune minus pro diverfa ratione va¬ riolarum. XXX. Die circiter ab invafione nono pu- ftulas , quse albae & leves erant ad ta- dlum, fiunt afperse , fufese , & flavae, fic- 44 Tractatus II. ficque mox dein & ferme eodem ordme, ut eruperant , & fuppurabantur, rum- puntur, & exficcantur, & ufquead 14. circiter diem, illse, quse faciem, col- lum occupabant, abfcedere, & decide- re folent; reličtis fquamulis furfuraceis fucceilive pariter decidentibus. XXXI. Interim , dum haec die očlavo, & nono, & fequentibus in facie fiunt, & ad declinationem mor bi vergunt, manus vero & pedes fummum tumoris gradum affequuntur, rubent, tenduntur, & do- lent bidui aut tridui longius, quam fa- cies; variolse pariter diutius albae, ple- nse, & tenfse perfeverant; quae dein de- cima tertia aut decima quarta die flacce- fcunt, & humorem fed non ita fpifiiim, ut illae, quae faciem occupant, verum liquidiorem fundunt; ficque exficcantur & decidunt, ut fuperius diclum eft. XXXII. DE VARIOLIS. 45 XXXII. Dum tumor faciei , reliquarumque partium augmentum capit, urina pauca & faturata redditur; dum vero tumor decrefcit, fuccedunt urinae crudas, aqueas, valde copiofae; quibus diveifa filamen¬ ta , & quafi fquamularum ramenta inna- tare videntur ; quin imo prafertim ulti- mis refipifcentiae diebus, fedimentum al¬ bum nune majore nune minore quantita- te in urinis obfervatur. XXXIII. Ex data deferiptione variolarum, ,quae maximam partem diferetas, & re- gulares attingit, variolae confluentes, & anomalae facilius concipi poterunt; ete- nim fymptomata , quae expulfionem va¬ riolarum confluentium prascedere folent, funt ferme diferetis communia, fed lon- ge atrociora & ferociora; namhicadeft major virium proftratio, major anxie- tas 9 materiae biliofae vomitus, major fo- poro- 4-6 Tractatus II. poroiitas & major febris ; ex qmbus va- riolas , aut confiuxaras, aut anomalas, & mali moriš futuras expertus medicus pnedicere poterit. XXXIV. Diximus in difcretis benignis fačla eruptione febrem mitigari, aut plane io- piri; in confluentibus vero peračta eru¬ ptione febris adhuc fupereft, item iali- vatio adultos , diarrhsea vero infantes affligere folent; nam falivatio aliquando una cum variolarum eruptione aliquan- do poftridie fupervenit; a princlpio ma- teria fat tenuis procedit, quas vero cir- Ca undecimum morbi diem tam tenax & fpiffa fit, ut nifi manus & pedes tune debito modo tumeant, a?ger in fummo vitae periculo verfetur. XXXV. Variolse confluentes , quae faciem occupant, funt multo minoris voluminis, quam in difereto genere eife foleant; illse ve- de Variolis. 47 vero qua? manus & pedes obfident, ha- bent mollem majorem illis, qua? in facie funt. Hoc praeterea obfervamus, quod ftatim fub eruptionis initium facies ex confluentibus tumida evadat, qualis et- iam diutius quam in difcretis permanet. XXXVI. Variolae autem anomalae hoc ha- bent primo fingulare; quod quamvis fue- rint difcretae diem quartum, alias difcre¬ tis regularibus pro expuliione commu- nem , antevertant; adeoque prout plus, aut minus maligna? funt indolis , fecun- do, aut tertio die erumpant. Secundo , omnia fymptomata ferme ut in confluentibus diftum eft, funt gra- viora. Tertio puftula? funt minoris vo- luminis, non ita elevata?, fed magis de- prellae , quam illa?, qua? in regularibus & difcretis elfe folent. Quarto, quamvis variolae difcreta? vdeantur, fi tamen maligna? funt, jun- gi' 48 Trač tatu s II. gitur his in aduitis ptyaiifmus, ac fi confluentes eflent. Tandem variolae anomalae folent multis puftulis nigris ad corruptionem & gangrenam magis difpofitis, interfperfae efle; unde magnam malignitatem lllis ineiTe judicare poffumus , propter quam etiam fit ut talibus variolis anomalis fa- cile alia exanthemata ut milliaria jun- gantur. XXXVII. Solertiffimus Sydenhamius judicat variolas tempore verno graflantes ef- fe difcretas, & benignas; illas vero , quae hibernum tempus obtinent, efle ut plurimum malignas. Veram multae ob- fervationes a me hic Viennae captas ali- ter nos docent, nam recentiflima epide- mia, qua Vindobonae variolae graflaban- tur, nobis oftendit tempore hiemali va¬ riolas difcretas, &. benignas faepe graflari. XXXVIII DE VARIOLIS 49 XXXVIII. Haec epidemia ltatim polt folilitium seftivuin initium fumplit, & hinc indefe manifeftavit; alt menfibus Novembri, & Decembri 1759. item 1760. Janua* rio, & Februario quam plurimos & in- fantes , & adultos agrediebantur vario* lae, cirea 3 equinbčtium vernum jam de* ferveicere videbantur, ita ut fequenti* bus menfibus vix earum veltigia luper* eflent. Eodem tempore nunciabatur va» riolte gralfatae fuille in multis aliis regio* nibus, fed potillimum in Dania; erant autem ibidem ita malignse 5 ut quam plurimi exinde denati effent. Apud nos autem contrarium evenit; etenim erant tam benignae, ut fi debita methodo tra- ktatae fuiifent, vix aliquis aegrotorum ex- inde defideratus fuiiTet; quod confir- matum legi poteft in elegantiffimo tra¬ ktatu de miliaribus & petechiis Ma gnili* Tom. ti. D cen* m ——■—— — ■ ■■ ■■ ii i i, . n—^ 50 Tractatus II. centiflimi , & Eruditiffimi Domini Ant. de Haen Vindobonas editi 1760. Ego ipfe, ut absque jačlantia efferam, ha- bui quamplurimos, tam intra, quam ex- tra urbem in celeberrima Academia Sa- baudica tračlandos fimiles aegros , & quamvis multi eorum viginti & ultra annos nati fuiflent, tamen favente Nu- mine omnes integrae & perfečlae fanitati reftituti fuere. XXXIX. Similes benignarum variolarum epi- demiae , quse tempore hiemali hic loči obfervabantur, erant plures, ut annis 1749. & 175°. 1757. & 1758. & recenter 1759. & 1760. Cum huja- tes benignarum variolarum epidemias re- tulerim , necefie eft, ut etiam illarum , quse maligna & anomalas erant indolis, quam breuiffime meminerim. XL« DE VaRIOLIS. 51 XL. A triginta fere annis quibuS praxi medica addičtus lum, duas , ut aliaS praetereana , malignas & memorabiles obfervavi variolarum epidemias. Prima fuit anno 1742. in hac erat ftatim ab initio morbi fumma virium proftratio 9 ingens febris, fumma anxietas, & foporo- fitas . variola erumpere folebant ad fi¬ nem diei fecunda, aut a principio diei tertia, erant fere apud omnes difcreta, fed parva, non elevata , fed deprefla; aliqua earum erant lividse aut nigra. Verum hoc pra omnibus aiiis notandum eft , quod die nona, aut undecima, ali* quando tardius, ubi omnia jam ad vota Medici, & segri procedere videbantur t mox ager fieret inquietus, anxiofus, fi* ticulofus, febris augeretur, mičiuritio af- fligeret; urina enim iape, copiofa, & limpidiilima excernebantur ; dum hac aderant fymptomata expertus medicus D 3 po« 52 Tractatus II. potuit pro certo praedicere miliaria alba paulo poft, aut poflridie in confpe- člum ventura; qualis eventus dein me¬ dici prognoftico magnam fidem concilia- vit. XLI. Dum prsedičta miliaria ex centro ad peripheriam corporis propulfa fuillent, praefertim fi fat copiola ifta eftet eru- ptio, ut plurimum aeger melius hab.ebat, & omnia praedičta fymptomata remitte- bant, flcque fi nulla alia exacerbatio huic fimilis fuccederet, aeger brevi perfečte, & integrae reftituebatur fanitati. XLII. Verum tamen fsepe evenit, ut poft unam , alteramve a prima exacerbatio- ne diem , ubi asger refpicere videbatur, iterato inquietus anxiofus, magis febrici- tans fieret , ut fuperius diximus ; cui exacerbationi diverfi recentium miliari- um, aut albarum > aut rubrarum , aut utriuf- DE VARIOLIS. 53 utriusque limul hinc inde in corpore ap- parebant manipuli. Ifta alternatio , & exacerbatio folebat fepius repetere ; & asgrum magis iemper & magis viribus ex- haurire; ficque nifi o pportunis remediis obviam itum fuilfet, e medio tollere. XLiir. Ejusdem plane indolis obfervatio* nem hic tacitus prseterire non polTum , quin meminerim, idem faspe continge- re in omnibus morbis acutis , ut febri- bus continuis , ardentibus, malignis in- jflammatoriis, ut potiiTimum in pleuritide & peripneumonia. Si enim materia phlogi- ftica in pleura & pulmonibus reftagnans ; nec difcutiatur, nec per copiofum fpu- tum evacuetur, tune femper magis & magis comimpitur, & ad Maflam fan- guineam reforbetur; ibidem majorem fe- brem, majorem in aegro inquietudinem, jnajoremque anxietatem excitat; ad pe- D 3 riphe- 54 Tractatus II. ripiieriain corpons propeiiitur, ficque cxanthemata miliaria propululant, XLIV. Si ifta materia corrupta magna fui parte puimones ab onere liberet, & ad fanguinem reforbeatur, ficque ad peri- pheriara pellatur ; fi hoc fiat die criti. co; tune contingit magno cum levami- ne ; quales cafus aliquot ipfemet vidi , & quamvis lint rari, tamen omnes pra- čtici fimiles norunt; tališ enim motus na- turae criticus dici debet; quia fit mate- riae peccantis cocfoe a partibus nobiliori- bus ad minus nobiles depofitio. XLV. Ssepius auiem evenire folet, ut ma¬ teria peccante exiftente adhuc cruaa, vel dum materia phlogiftica in abfceffum degenerat, exanthemata miliaria fuper- venire foleant; quia materia corrupta pu- rulenta maffie fanguinese mixta ad cir- cumferentiam corporis propeiiitur : ve- mm DE VARIOLIS. 55 rum hoc non fit cum euphoria, & leva« mine ; quia cum fomes materi se puru* lentae generandse in corpore lateat, non poteft deri aliqua critica evacuatio do¬ neč ide fomes expurgetur , abfirergatur « & confolidetur. XLVI. S ie in variolis fsepe vix non idem contingere obfervamus; nimirum die nona, aut undecima materia vario- lofa purulenta ad fanguinem reforbetur ; ibidem excitat majorem febrem, inquie- tudinem , anxietatem, ex quo fit , ut dein hsec ipfa materia purulenta fub fpe- cie exanthematum miliariura ad periphe- riam deponatur; quod li plenarie & fecun- dum potiorem ejus partem contingat, fit critice , & cum levamine; fi vero hu- jus materise purulentse minor aliqua por- tio ad circumferentiam corporis propella- tur, manente majore ejus portione mixta cum fanguine , aut fi in aliqua interna D 4. cor 56 Tractatus II. corpcris parte ex variolis fiat abfceffus, quod faspe contingere dein dicemus; tune materia purulenta exinde feparata, cum fan- guine mixta, & ad peripheriam protru- fa non alleviat morbum , nec aegrum , non fuccedit critice , fed fymptomatice; quia princeps horum exanthematum fo- mes adhuc in corpore fupereft, eandem raa- teriara peccantem ad excitandos ulteria- res motus febriles in pofierum exhibiturus, Tales motus fymptomaticos faepe ob- fervavimus in variolarum epidemia, qua anno 1742. graflabatur. XLVII. Verum atrocioris, & funefiioris va¬ riolarum epidemiae vix memini, quam fuerit illa, qua annis 1745, & 1746. hic Vindobona graflabatur 5 & hac efl ratio J qua me movet, ut paululum di- ftinčtius illam exponam, & declarem, Ad finem Augufti, & initium Se- ptembris 1745. variola hinc in de in hac me- DE VARIOLIS. 57 metropoli fe manifeftabant, ut plurimum difcretse, & utcunque benignse; verum mox larvam deponebant, menfibus prae- cipue Novemb. Decembris 1745, & Januar. Februar. 1746. perquam mali- gnae fačlae quam plurimos tam infantes , quam etiam se ta te provečtiores, prsefer- tim ex hujatibus perquam illuflribus fa- miliis vita privabant, fed Martio & A- prili mitiores, & rariores fačlse tandem evanuerant. XLVIII. Harum variolarum infultus & pro- greffus fequens erat: segri per intervalla horrebant, biliofa vomebant , comatofi jacebant; fumma anxietas, & virium proftratio illos occupabat. Aliquando fecunda, aliquando tertia ab infultu die variolae in confpečlum veniebant, erant ut plurimum difcretse. Sed peračla ex- pulfione prsedičla fymptomata non miti- gabantur, ut alias fieri folet; quin imo fae* D 5 pe 58 Tractatus II. pe augebantur; nam & inquietudines, infomnia, deliria, item fepe convulfio- nes , quamvis prius non adfuiffent, prše- terea mičturitio , diarrhsea in infantibus; ptyalifmus vero in adultis die quinta aut fexta prioribus jungebantur; quibus die fequente miliaria ferme femper alba, tam certo fupervenere, ut ex prsefen- tia dičforum fymptomatum miliarium prognofim ferme infallibilem medicus ex- pertus inftituere potuerit. XLIX. Diarrha^a, quas hic aderat, non lo- lebat tantum negotii , & difcriminis fa- ceflfere quantum ipfa mičluritio, quse fe- re diabetica dici poterat ; nam nicthe- meri fpatio ad libras XII. aut XVI. aliquando etiam ultra, urinae limpidiiiimae feceflerant. Iftud urinse profluvium in aliquibus aegris totum morbi decurfum concomitabatur ; quapropter neceflario quidam anomali effečtus exinde refulta- bant, DE VARIOLIS. 59 bant, nimirum vanolae non erant eleva- tae & turgidas, fed depreflae, flaccida;, multas lividae, aut n igraš tempore fuppu- rationis manebant; item nec facies, nec variolarum interftitia folitum adipifceban- tur tumorem & ruborem. L. Hoc praeterea fingulare in hac epi« demia fuit, quod diarrhaea non tantum infantes, fed multos alios triginta & plures annos natos, affligeret; quae fi a« derat, ptyalifmi vix aliqua aderant ve- ftigia. LI. Dum praedi&a miliaria fexto, aut feptimo, ut dixi, die expulfa fuiffent, vi- debatur aeger melius fe habere , nam praedi&a fymptomata, nimirum anxietates, deliria aut convulfiones remittebant, quss non mitefcebant, dum variolarum eru- ptio fačfo fuilfet, Lil, 6o Tractatus II. LIL Si zeger in hoc refipifcentise La¬ tu absque nova exacerbatione permane- bat, tune plerumque decima quarta mor- bi die, aliquando vero primo decima fe- ptima judicabatur; fed fimiies cafus op- pido rari erant. Verum frequentius e- veniebat; ut očtava aut nona morbi die praedičta mičluritio, febris , anxietates, inquietudines, aliquando deliria repete- rent, & revivifcerent; quae mox nova, five alborum , five rubrorum miliarium eruptio fequebatur; ficque ifta exacerba- tio, & alternatio aliquoties repetere fo- lebat; aeger interim exinde magis fem- per & magis fatifcebat ; & nifi oppor- tunis, & appropriatis remediis tempori- us occurreretur } ad plures migrabat ; quod vigefima prima morbi, aliquando tardius , contingebat, quin imo habui duos tresve cafus aegrotorum; in quibus non tantum praedičla fjmptomata , fed pr-- DE VARIOLIS 6i praeterea diverfarum corporis partium fer- pentia, & gangraenofa ulcera aderant, quas exhaufto, & exefo fere toto cor- pore quadragefimo circiter primo die fi¬ nem vita? imponebant. LIH , Verum dicet aliquis, iflam vario- larum malignitatem regimini calido, quo variolae tračlari folent, potius adfcriben- dam effe, quam alicui malignae epidemij. Aft quamvis inficias ire non valeam in lino, alterove fubječlo a!iquando vario- las indole fua benignas per perverfam methodum malignas reddi pode, qual.es cafus faepe vidi; tamen univerfaliter hoc aici non poteft; quia alias ratio reddi non poflet, quare uno anno benignae , alio vero maximam partem maligna? graf- fentur; cum univerfalis eas tračlandi me- thodus, regimenque fere femper idem fit. Accedit, quod methodus regimin e calido variolantes tračlandi apud noftra* tes 6a Tractatus II. tes medicos jam dudum exoleverit, quod jam fuo tempore agnovit, & improbavit celeberrimus quondam hic Vindobonse pračlicus Sorbait in fuo tračlatu de va- riolis Cap. XVII. Tračlatu III. item Cap. XIII. Tračlatu VIL Ex his, quse fuperius dičla funt de differentiis, & defcriptione variolarum , eruitur facile earum diagnofis, & diffe- rentiae ab omnibus aliis exanthematibus; nam per hoc, quod variolae fint papulae elevatae, & prominenres , & quod in fuppurationem tranfeant, diflinguuntur a morbillis, petechiis , fcarlatina, purpu* ra aliisque exanthematibus. CA- de Variolis. 63 CAP UT III. D c Variolarum M biologi a. LIV. P lures & diverfas habemus de origi- ne, natura , & caufis variolarum opiniones ; inter quas princeps & prima fuit Arabum Medicorum. Quemadmodum enim illi primi fue- re, quia accuratam variolarum defcri- ptionem nobis exhibuerunt; ita fere una- nimiter variolas a fanguine materno deri va- bant, & deducebant. LV. Affertum hoc fequentibus firmabant rationibus : credebant enim ; primo , quod fanguis menftruus fit humor corru- ptus, & quafi venenofus. Secundo obfervabant, uti etiam nune videre eft, quod uterum gerentes ple- rumque menflruo illo fluxu priventur ; adeoque exinde inferebant, quod cum foe- 64 Tractatus II. fetus in utero matris nutriatur, praedi- do fanguine menftruo, eidem neceifario inferatur tališ labes , ejusque humores ita confpurcari debeant, ut non nifi per fupervenientes variolas depurari & defe- čari poffint. Quamvis vero aliqui, ut Avenzoar dicant, fetum in utero matris fanguine puro nutriri, admittunt tamen variolas ab utero matris derivandas elfe. Sic Glariff. Willis ipfe hoc fermentum vario- lofum ab utero deducit, & in medulla fpinali tamdiu iners hofpitari ait, doneč in ačtum deducatur. LVI. Verum hoc tempore per demonftra- tiones conftat, fanguinem menftruum ef- le ejusdem indolis cum alio, qui in va- fis circulat, adeoque non elfe corruptum, aut venenofum. Secundo certum efl, multa alia ani- malia bruta habere fua menftrua abfque eo, quod corripiantur variolis. T er- DE VARIOLIS. 65 Tertio, multi fenefcunt, quin la- borarint variolis. Quarto, neque concipi aut demon- ftrari poteft, quare haec materia variolo- fa non ftatim in ačhim deducatur, cum minima ejus portio five per contagium, five per iniitionem corpori communice« tur, ftatim variolas excitet. Tandem cum ftatus conceptionis , nutritionis & partus a principio mundi femper fuerit idem, ratio dari non po* teft, quare fuperioribus feculis tam ra- rae fuerint variete , ut in antiquorum monumentis vix earum veftigia invenian« tur. Negiigentifiimi fane dicendi effent veteres, qui alias minutias diverforum minoris momenti morborum defcripfe- runt, hunc principem inter alios mor« bum preeteriiffent aut fuperficialiter tan- tum tetigiffent Tom. ir. E LVII. 66 Tractatus II. L VIL Secunda atque recentior de origine, propagatione, & caufis variolarum cir- cumfertur opinio , quam Clariffimi Li- fterus, Mead aliique potiffimum vero il- li, qui variolas novum morbum efle cre- dunt, adoptarunt. Ifti variolarum origi- nem, propagationem a morfu alicujus beiliolas venenatse deducunt, & derivant; quae alicui hominum vulnus inflixerat il- lique tale variolofum venehum inftilla- verat, quod dein ultro aliis hominibus communicatum, nune partiin hcereditario titulo, par tim per contagium ultro pro- pagatur, & multiplicatur. In confirmationem hujus opinionis adducunt, quam plurima beftiolarum ve- nenatarum exempla,quarum morfus, ut illi opinantur, cum variolis congruere videntur. LVIII. Aft contra eft primo: Prsefati auto- res non poffimt affignare locum , ubi pri- DE VARIOLIS. 67 primo tališ morfus iniiičhis; nec polfunt fpecificare beftiolam , a qua tališ mor¬ fus fačlus fuilfet, adeoque videntur ta- lia ad libitum alferere & eilingere. Secundo: cum hoc tempore multi, & magni trači us terrarum, qui quondam nobis incogniti erant, pateant, deberet faspius tališ morfus * fuccedere , de quo nobis certe conftare deberet. Tertio: deberemus pariter admittere, quod alii morbi contagiofi, ut morbilli, lues venerea, petechiae a fimilibus mor- fibus originem haberent, quod ipli ad- verfarii non admittunt. Tandem quarto: ex noftris de con- tagio principiis deducitur princeps in contrarium ratio ; demonftravimus nimi- rum , quod venena five ex regno anima- li, minerali, five vegetabili defuman- tur, non fint contagioia; adeoque quam- vis prsedičtus befliolae morfus reipla de- monftrari poflit, hoc tarnen femper ve- E 3 rum 68 Tractatus II. rum effet, quod non fit contagiofus ; & ultro multiplicabilis, quemadmodum va- liolse reipfa funt. LIX. Sed dices: morfus canis rabidi eft contagiofus,. & ultro propagabilis, adeo- que potell effe, quod alicubi detur ta¬ liš beftiola, quae praedita fit fimili mor- fu variolofo & contagiofo. Refpondeo, qua.mvis boe argumen¬ tu m prima fronte confideratum videatur nabere aliauam vim; intimius vero tru- tinatuin deftruit funditus hanc ipfam fen- tentiam ; quia in traktatu de contagio oftendi fimiles morfus ut urfi, canis ra¬ bidi effe animalis segri non fani, adeo« que fe habere eodem modo, ac fi quis- quam hominum febre maligna petechiali, variolofa aut morbillofa laborans alium iiominem fanum morderet; in quo ca- fu homo demorfus in eundem morden- tis incideret morbum, Ta, DE VaRIOLIS. 69 Talem funefturn cafum expertus quondam fuit pie defundus , mihique as ter n a memoria venerandus Perill. Do minus Weber de Fiirnberg Celeberri- mus quondam Medicus Vindobonenfis ; qualem mihi , aliisque repetitis vicibus narrabat: Hic illuftris vir quemadmo- dum in omnibus fuis negotiis perquam induftrium fe exhibuit, ita vel maxime in illis, quae artem medicam fpedabant; in fua juventute omnem in his profici- endi quasrebat occafionem , & oblatam lubens ampledebatur; unde fadum eil , ut creatus Neo-Dodor perquam fedulus asgrospraefertim inNofocomio vulgo(i)fl6 } dido inviferet; mor- bos, eorumque fymptomata ibidem exa- minaturus. Dum femel incideret in ae- grotum febre maligna petechiali decum- bentem , defiderabat ftatum linguae in ae- gro explorare; in quo cafu incautus ni- mis profunde digitum in os aegri adegit , E 3 ut 7° Tractatus II. ut segrotus eundem ad cruentationem uf- que momorderit; unde dein brevi in- horruit , & eadem febre maligna corre- ptus, tandem ad incitas rodačlus fuit, lit omnes tam Medici quam confanguinei conclamatum effe judicarint. Aft pras- ter omnium opinionem refipifcere incepe- rat, ac tandem judicatus, altioribusque in pofterum Reipublicas muneribus fum gendis fervatus fuit. LX. Ut vero evidentius pateat, $b ali. quo fimili morfu contagium variolofum dependere non polTe, confiderare debe- mus , faltem quantum a pofteriori nobis conftat uniuscujusque proprietates, & na¬ turam ; ficque videbimus, quanto inter- vallo inter fe diftent. Experientia enim nos docet, contagium canis rabidi, aut cujuscunque alterius animalis, non nifi per immediatum contagium communicari pofle; contagium variolofum vero non tan- DE VARIOLIS. 71 tantum immediate , fed & mediate per exhalationes , vapores multiplicabile ef- fe omnes norunt; adeogue tale contagi- um a morfu alicujus befliolas derivari nequit. LXI. Nihil dicam de capfulis atrabilariis, a quibus Sylviani variolas derivare co* nantur. Nihil de Candorse pixide , e qua uti alios morbos ita & variolas qui- dam derivant Nihil de falibus five a- cidis, five alcalinis; ad quos multi ma- teriam variolofam reducere fatagunt; quia haec omnia, aut in cerebri idaeis fedem habent, aut jam fuperius in tračlatu de contagio in genere, refutata funt. LXIL Majoris momenti, & altioris indagi- nis, quam omries, quas hucufque addu- ximus, eftilia, decaufis, & origine va- riolarum fententia, quam nuperrime pu¬ hlici juriš fecit , magno labore exorna* E 4 vit 72 Tractatus II. vit V ir iiruditillimus, & Acutiiiimus Do* minus Johan. Gothofredus de Haen Con- filiarius Regius , Vir in Republica opti- me meritus. Hic profundiiiimo , quo pollet ingenio, judicat variolas nihil a- liud effe, quam aliquam evolutionis fpe* ciem ultimorum arterioforum vaforum, cutem perreptantium ; adeoque variolas dicit effe pnegnantes arteriarum gemmas, paritate a plantarum gemmis defumpta ; quemadmodum enim iftae debito tempore evolvi, & effiorefcere folent, idem in« telligendum effe de illis afferit. LXIII. Princeps hujus afferti ratio exinde adducitur, quod tota animalium vita fta- tis, & fere continuis ev r olutionibus ab* folvatur ; quarum notabiliores funt, quae in dentitione , pilorum, barb3eque incre- mento, vocis mutatione, menfium pro- ventu, feminis exuberantia , aliisque in* numerabiiibus partium folidarum mutatio- nibus obfervantur. Quo- DE VARIOLIS. 73 Quorum plura apud praefatum auto- rem tam erudite quam ornate expofita, ut alium Celfum te legiffe credas, vi- deri poffunt LXIV. Si hanc de variolis fententiam cum omnibus aliis hypothefibus , quse ad haec ufque tempora in publicum prodiere , confero, absque omni haefitatione judi- co, hanc omnibus & fingulis praeferen- dam effe; etfi ex jam datis de contagio principiis alicui alteri hypothefi obftri* dlus non viderer, hancipfam prae omni¬ bus aliis amplečlerer. Neque enim ex illis , quae contra hanc opinionem oppo- ni poflunt, ab alTenfu dimoveri paterer, quoniam his facilius , quam illis , quae alias fententias premunt , fatisfieri po- teli LXV. Interea quemadmodum incomparabi- li hujus fententias Autori gratulor, ita E 5 mihi 74 Tractatus II. mihi gaudeo , quod in quibusdam,. quse naturam variolarum diiucidare poffint, conveniamus , quamvis in multis difcon- veniamus; convenimus enim ineo,quod ambo in quadam evolutione variolas con- ftitu&mus. Etenim evolutio, quam Cla- riffimus Autor in fuo fyilemate affu- mit, eft gemmarum , glomerumque in minimis arterioiis evolutio , & efflore- fcentia, noftra vero ut dein patebit, eft feminii variolofi evolutio, & multiplica* tio. Sed quid vetat dicere, has gem- mas, quemadmodum in vegetabilibus ex Clariffimo Linnaso, aliisque Botanicis notum eft, efle glomos, foliis, floribus, quin imo etiam propriis feminibus evolu* bilibus , & ultro multiplicabilibus fcetos; in quo cafu inter hanc & meam mox ad- ducendam fententiam major effet analo- gifmus , & fere idem fenfus; nifi quod base fententia in vaforum extremitatibus> ego vero in toto corpore talia feminia e- vol- % DE VARIOLIS. 75 volvi, effiorefcere, & multiplicari fup- ponam. Difficultates vero, quae prše* ter illas, quas Clarilf Autor ipfe fibi op- ponit, hanc fententiam premunt, funt fequentes. LXVI Primo : concipi non poteft, quo mo? do minima portio materise variolofae 5 five illa per infitionem , ,five per conta* gium communicetur corpori; poffit prše- dičtas arteriolarum gemmas , ut flore- ant, in ačtum dedu cere , nifi dicatur , quod tališ materin variolofae portio pri¬ mo excitet motus febriles, & medianti- bus his motibus fiat tandem prsedičia e- volutio. LXVII. Verum exinde neceffario, fequere- tur , quod quilibet motus febrilis idem facere deberet, quod eft contra experi* entiam; nam faepiffime videmus homines febribus continuis, ardentibus, malignis, 7 6 Tractatus II. inflamatoriis affiigi , abfque eo, quod taies variolae efflorefcant; quae taraen fae- pe a leviilima febre variolofa extrican- tur. Quapropter exinde patet , quod caufa materialis variolarutn debeat effe aiiquid aliud; & quod illa mutatio, quae in variolis fit circa arteriarum extremita- tes, fit tantum effe&us non vero ipfa na¬ tura variolarum. LXVIII. Secundo: omnibus notum eft mate¬ ram variolofam effe contagiofam; fed quis afferere poterit in vaforum extremi- tatibus, illarumque gemmis hoc contagi- um confiftere ? nifi fimul ibidem dari ta- lia feminia variolofa admittat, quse da- to tempore evolvantur. In quo cafu lisec fententia aliam prae fe fert faciem. LXIX. Tertio: ftručtura machin« humana: eft ferme eadem, ac in brutis fecundum oranes vit« evdiutiones; in brutis au= tem DE VARIOLIS. 77 tem tališ variolofa evolutio non oblerva- tur ; unde inferre poflumus, quod haec in homine non propter ultimorum vafo- rum flručluram , fed aliis ex rationibus obfervetur. Quarto : Morbillofa exanfhemata non dependent a praedičla evolutione , quamvis femel tantum in vita effiorefce- re confueverint; igitur idem dicendum erit de variolis? LXX. Tandem quinto : Dantur cafus , ubi. faepius idem homo bis aut etiam ter variolis laboret. Quomodo itaque fiet, ut illud, quod jam evolutum & plenarie obliteratum eft, iterato revivifcat; adeo- que ex omnibus jam dicftis inferre de- bemus, quod caufa materialis variolarum ab externo Corporibus communicari fo- leat, aut , quod , quamvis haec aliquando diu iners in corpore la- teat, & data occafione evolvatur, pof- fit 78 Tractatus II. fit tamen iterato, & in alia epidemia communicari , & in ačlum deduci. LXXI. Examinatis plerisque de contagio variolofo fententiis fup.ereft, ut noftram de variolis palam faciamus opinionem. Dicimus itaque , quemadmodum ex tra- člatu de contagio aliunde conftat, quod varioUe habeant fuse fpeciei propria fe- minia, quae data occafione evolvantur, propagentur , & multiplicentur. Haec fententia poterit cuique ex eo jam capite prae aliis arridere, quod fit fimpliciilima, & naturae operibus maxi- me analoga , & explanandis phcenome- nis, fymptomatifque perquam opportu- na. Cujus ulterior ratio eft, quod va- riolč debeant dici fpecie diftinčbe ab o- mni alio exanthemate contagiofo, adeo- que debeant etiam habere feminia fpecie diftinčla ab omni alio ; fecus enim ratio dari non poterit, quare a variolis vario- lse / DE VARIOLIS. 79 lse tam per infitionem, quam per conta- gium, & non alia exanthemata propu- lulent Quemadmodum enim feminia vege- tabilium Ipecie inter fe diftinčta dicimus, quia videmus, ex certo femine eertam, & non aliam evolvi plantam ; idem pa- riter de miafmate , feu feminio variolo- fo dicendum erit Quod vero hsec fint vera feminia > & limilia illis, quae in vegetabilibus & animalibus videmus , patet exinde & Primo : quia htec uti feminia vege- tabilia ultro propagari, & multiplicari polfunt, quse propagatio, & multipli- catio ex nullo alio, quam noftro prin- cipio concipi & explanari poteft. Secundo: quia, fi materia purulen* ta variolofa examini fubtiMmi micro- fcopii fubjiciatur, exhibet innumerabilia LXXII. 8o Tractatus II. animaicula, eorumque feminia, leu ovu- la ultro multiplicabilia; quod Tertio ipfa infitlo variolarum adhuc evidentius demonftrat, & confirmat , quod inter infitionem, feu inoculationem plantarum, & variolarum , vix aliqua videatur intercedere difFerentia ; nam five furculum five gemmam ad infitio¬ nem , aut inoculationem affumas , ha- bebis cum tempore innumerabilia ejus- dem fpeciei, cujus eft furculus aut gem- ma , exinde evoluta femina; aft in hoc cafu admittere debemus, omnia hsec fe¬ minia in illis gemmis jam praeextitilfe; fecus enim cogemur dicere , lisec feminia elfe produ&a de novo, quod admitti non polfe in tra&atu de contagio evidentiffi- mis rationibus evičtum fuit. Idem di- cendurn erit de materia variolofa ad infi¬ tionem adhibita, quod nimirum huic in- fmt talia feminia vaViolofa fuccelfive e- volvenda , & ferme fme fine multiplicabi¬ lia. Qui DE V A R 10 L I S. 8L Qui plura iirniiia , quae ad firman- dam noftram de variolis fententiam in- fervire poiFunt, legere cupit , nofter tračlatus de contagio in genere ipfi ex> hibebit talia magis expofita , & explana- ta, quae, ne ačluin agere videamur mi£ fa facimaSi Lxxrir. Afl aliquis objicere poteft dicendof conftat experientia 5 a parva panificii feii fermenti maifa, ingentem aliam panificii maffaineodem imbui fermento; adeoque ifta ulterior propagatio , & multiplicatio variolarum concipi & expianari poteft absqne diclis feminiis. Refpandeo: qai veram fermenti pa- nis examinaverit ^ & noverit naturam ; item qui variolas una cum aliis, qu£ cum his junguntur phaenomems, rite per- penderit; longe aliter fentiet, quam qui talia objicere folent Tnm. II. ' F LXXIV 82 Tractatus II. LXXIV. Nam primo adverfarii folent hanc de fermento panis paritatem ad omne cujusque fit fpeciei contagium applicare; adeoque fi hsec paritas haberet aliquam vim, deberent omnia contagia effe ejui¬ dem fpeciei , ficut mafla qusecunque per mixtionem praedičti fermenti prius fer- mentefcens, femper eft ejusdem indolis; nimirum natura: acidte , aut faltem ace- fcentis; aiiud vero eft de contagio, quod diverfas ejufdem fpecies habet; alia eft nimirum materia contagii variolofa , alia morbillofa, alia venerea, & alia fcabio- fa. Quis ergo mortalium lumine natu- rali tantum inftručtus, admittere poterit, omnia praedičfta exanthemata ab eadem materia fermentefcente dependere ? Secundo: obfervationibus conftat , quod non tantum morbus variolofus, fed omnia alia exanthemata in putredinem ver- DE V A RIGLI S. 83 vergant; praedičtum autem fermentum panis naturam acidam poti us induat. LXXV. Sed hic oppones , quemadmodum Eruditiffimus Frider. Hoffman nus cum o* mnibus fuis adhaerentibus opponere folet: materia putrida ( ut variolofa ) hoc ha* bet, quod aliis mixta eadem putredine, talia inficiat; & in fui naturam mutet; adeoque mirum non efl, fi materia va¬ riolofa , putrida humoribus noxiis mi- xta, eofdem in fui indolem mutet; fic- que ultro propagetur, & multiplicetur. LXXVI. Quod materia putrida illud in fui naturam mutet, cui mifcetur; hoc jam dudum omnes agnoverunt, quomodo au¬ tem hoc fiat ferme omnes ignorarunt. Ex meis vero decontagio, & putredi¬ ne principiis hoc facile & clare concipi* tur; nam dixi ornnem rem/putridam con- ftare ex innumerabilibus anirnalculis, il* F 2 lo- 84 Tractatus il. lorum ovuiis & excrementis; quse fi a- licui v. g. liquido non putrido mifcean- tur in eodem evolvantur , & multipli- centur, ficque fibi aflimilent. LXXVII. Eadem eft ratio de fermento panis, quod magnte panificii maffie mixtum ean- dem in fui indolem mutat. Ego ut hanc methamorphofim , vel dixero po- tius multiplicationem, intimius cognofce- rem, folvi in aqua portionem fermenti panis & alterius maffae, cui fermentum panis mixtum erat; hanc folutionem e- xaminavi microfcopio, & obfervavi ea¬ dem animalcula, in fermento panis, & in maifa, cui tale fermentum mixtum erat; adeoque fignum eft, quod eadem maifa naturam fermenti adipifcatur, quia animalcula fermenti in eadem multipli- cantur. Hoc ipfum obfervavit Celeber- rmtus Baker aliique in glutine acefcen- te , quod componitur ex farina , aut amy- DE VARIOHS. 85 amylo & aqua. Vide ejas partem I. Cap. IV. LXXVIII. Tandem ubi adverfarii aliud efFugi- um non inveniunt, illam adeo decanta- tam objedionem in fui auxilium affu- mtint; dicunt nimirum putredinem elfe quideni cum variolis conjun&am, item in rebus putridis omnino obfervari prte- dida animalcula , fed illa eile efFedus putrediniš, non vero ipfam putredinem. Quamvis ad hanc difficultatem jam in tradatu de contagio refponfum fuerit; quia tamen haec difficultas faepius move- ri confuevit, debet hic pro poffibili con- velli. Adverfarii ipfi admittunt, quod materia putrida in variolis, purpura , petechiis, lue venerea , aliisque fimili- bus morbis , alteri corpori commimi- cetur, propagetur, & multiplicetur. A- deoque ficut praedidi morbi fpecie inter fe differunt, debet neceifario etiam prae- F 3 dida 86 Tractatus II. dičta materia putrida v. g. variolarum fpecie difrerre a materia putrida luis venereae, & aliis. S*d ifta differentia non poteft in alio confiftere , quam in di- verfis animalculis , eorumque feminiis; nam. materia putrida fecundum mentem adverfariorum conftderata non admittit aliam differentiam , niti magis & minus, in quantum nirnirum una magis altera minus putrida dici poteft, LXXIX. Sed clariffima inftantia eft in femini- bus vegetabiliurn animalium, quia fcili- cet planta, A. fpecie differt a planta * B. debebimus admittere, quod feminia plantae A. pariter fpecie differunt a fe¬ miniis pianetse B. Item quamvis ftričte Ioquendo planta A. nihil fit aliud quam femen A. evolutum , & magis in fuas partes explicatum, poffemus tamen laxe loquendo plantam A. ejufque partes ek . fečtum ipfius feminis A. vocare. Et quam- v DE VARIOLIS. 87 quamvis alia, & nova feminia ex Temi¬ ne A. & planta A. fint tantum evolu- ta; poffemus tamen, quin imo folemus; fed minus proprie, talia Temina de novo evoluta , effečirum feminis A. & plantaž A. vocare. Sic idem dicendum efi: de animalculis, eorumque Teminiis in rebus putridis obTervatis. Quamvis enim pu- tredinis multiplicatio reipTa nihil aliud lit, quam animalculorum, ovulorum, eorum- que excrementorum ulterior propagatio, & multiplicatio, Tolemus tamen haec a- nimalcula, & Teminia , quamvis minus apte, effečlus putredinis vocare; cum re¬ ipTa putredo in his confiftat, & ab his dependeat; adeoque ipTa putredo potius pro effečtu habenda lit. Unde cogno- Tces B. L. quam male ex odore rerum putridarum nauTeoTo elTentiam putredinis extorquere Tatagant multi , quia nimi- mirum talem odorem a particul s Tulphu- reis valatilibus & quidem merito deri- • F 4 vant; 88 Tkactat us IL vant ; in his ipfillim.s pariicuus iaiphu- }*eis volatilibus effentiam putredinis pari- fer conftituunt, cum prasdičtus odor fit potius effedtus quam ipfa putredo di* pendus. Plura Vide capite de putredine. LXXX. Stepe contingit, ut in rebus phyfi- pis , & medicis caufa, eflentia & effe- £tus invicem confundantur; ut inflammatio eft ftafis fanguinis in minimis arterioiis ; item caufa immediata inflammationis eft jlla ipfa ftafis, ipfa tamen inflammatio fo- lef etiam confiderari tanquam effečius jllius ftagnationis. Idem videmus in phyficis v. g. in frigore: frigus eft quies particularum, & fimul illud dependere (iicimus a tali particularum quiete. Itaque multa folemus refpečlu noftri, k fub diverfa ratione confiderare, quse rejpfa unum idemque funt. LXXXl DE VaRIOHS. 89 LXXXI. Hic quseri poteft an variolarum ma- teria feu ipfum illud alias dičtum miafma fit in Te ipfo femper ejufdem indolis an vero diverfae? Ratio dubitandi eft; quia va iolae, uti fuperius in divifionibus, & differentiis dičlum eft, faepe ita variant, ut vix fibi fimiles videantur. Refpondeo abfurdum non efte fi fe- minia variolarum dicantur inter fe differ- re ; hoc ipfum videmus in feminibus a- nimalium, & praecipue vegetabilium ; fic dantur diverfae fpecies pyrorum, pomo- ruin, ieraforum, & aliorum. LXXXII. Interim hoc admittere debemus, quod diverlitas, quae aliquando in variolis ob- fervatur, dependeat faepe a certa confti- tutione temporum , loči, aut aegroti, obfervationes enim nos docent, quod fe- minia variolarum difcretarum, & beni- gnarum five per contagium, five per F 5 inft- 9° Tractatus II. iniitionem alicui communicentur , ali- quando in variolas malignas degenerent; idem a contrario faepius obfervavi , ex confiuentibus, & malignis in aliis fubje- člis exortas fuifle difcretas, & benignas. Item ex relationibus conftat in cer tis re- gionibus graflari variolas plerumque ma¬ lignas & lethales , fic nulli dicuntur tam funeftae effe variolas quam Nigritarum , & Cafrorum genti. Item recentiffimum habemus hujus exemplum, nam 1759.' apud nos erant variolas ut plurimum be¬ nigna? , quae tamen eodem tempore in Dania malignae fuifle dicuntur. } Quantam varietatem , quin imo & damnum certae tempeftates, & certi flantes venti feminibus, prarier tim puberibus vege- tabilibus afferant, omnibus notum eft, unde mirumnon eft, fi idem in variolis, aliis* que morbis contagiofis , & epidemi- cis ferme quolibet anno obfervemus, & unam Epidemiam ab altera differre judi- eemus. LXXXIIL DE VARIOLIS. 91 LXXXIII. Praeterea prseterire non poflum, quin aliquid faltem verifimile proferam de pri- ma, & principe fede, quam miafma va- riolofum in noftro eorpore occupare fo let: Hasc fedes videtur efle genus ner- vofum , five medullae fpinalis , five ob- longatae , five utriusque. Ratio aflerti deducitur ex fymptomatibus, quse in va- riolantibus praefertim llatim fub initium morbi perfentiuntnr. Intercurrunt enim diverfae horripilationes; lumborum , & fpinac dorfi dolor, diverfi fpafmi, quin iino faepe convulfiones ; quae omnia a genere nervofo dependent. LXXXIV. Ratio ulterior eft , quia quocunque modo miafma variolofum communicetiir corpori, tandem perveniet ad vafa fan- guifera, ficque cum aliis humoribus leges circulationis fubibit ; cum vero haec miafmata fmt tam parvae moliš, ut in va- 92 Tractatus II. vafis fanguineis a;iquod obltaculum tam facile non inveniant, fit, ut lege cir- culationis pellantur ad minima vafcula nervos perreptantia, & circumambientia; quin imo ad ipfas fibrillas nerveas ; in quibus facile fubfiftere , conquiefcere , ac tandem fobolefcere , & evolvi inci- piunt; doneč ultro, & ad maflam fan-. guineam mediantibus prsedičlis motibus fpafticis excutiantur ; & in vafis fangui- neis, quin imo etiam in lymphaticis fem- per magis & magis propagentur , & multiplicentur. LXXXV. Fundamentum talia, quse forte ali- cui paradoxa videri poffent, aflerendi confiftit in eo , quod obfervationibus conftet, five miafma variolofum percon- tagium , five per infitionem communice- tur corpori, non foleat ftatim in ačhim deduci, fed intra očtiduum , & tardius primo efflorefcat; adeoque fignum eft. quod .. ' . 11 1 .-.. • ' 1 ■ DE V A f vi O L I S. 93 quod prima tališ evomtio non fiat in va- fis fanguineis, faltem non in illis , quse funt majoris diametri. LXXXVL Ex hoc fundamento afferere etiam pofTumus, quod talia miafmata variolo- fa in fibrillis nerveis diutiffime inertia latere poflint, antequam ab aliqua cau- fa externa in aftum deducantur. Item debemus admittere/ quod fsepe talia mia¬ fmata contagiofa a parentibus literedita - rio titulo poffideamus, quae diu inertia in noftro corpore latent, cum tempore vero, aut ab aliqua caufa externa in ačlum deducantur, aut quando talia fe- minia proprium , & quafi prseftabilituni fute maturitatis terminum attigerint, evol- vantur, & effiorefcant. LXXXVII. Omnia htec , quae dixi, fundantur in certis & omnibus notis obfervationi- bus; fic conftat, femina , tam animali- um 94 Tractatus II. um quam vegetabilium habere certos pro fui tam fotu,incubatu , quam evolutione terminos, adeoque idem de feminiis con- tagiofis dicendum erit. LXXXVIII. Item experientia nos docet, & ob- fervationibus confirmatum habemus,quod fratres & forores , multis miliaribus ab invicem diiliti eodem tempore, & eodem afflentur, Corripianturque contagio; qua- les cafus legi poffunt in Trači, de con¬ tagio §. CXLI. Verum in his cafibus nulla poteft aflignari caufa externa exci- tans; neque pollibile eft, ut contagium in tantam diftantiam agat, & propage- tur, adeoque in fimilibus cafibus admit- tere debemus, quod talia feminia con- tagiofa illis corporibus jam infint, & cum ex eodem fonte nimirum a parentibus o- riginem habere fupponere poihmus, mi- rum non eft, fi eodem ferme tempore terminum maturitatis adipifcantur, Hoc DE VarIOLIS. 95 Hoc ipfum patet ex aliis morbis hae- reditariis , ut arthritide podagra, lue venerea, aliisque , qui diu antequam ef- florefcant, in corpore iatere poflunt. LXXXIX. Tandem multae obfervationes nos do¬ cent , qual.es pariter in tradfot. de conta- gio legi poflunt, quod ex animi pathe- matibus, ut ira , terrore morbi conta- giofi ut variolse, morbilli, miliaria qua- fi refufcitentur, & contrahantur, & qui- dem faspe tali tempore , ubi nulla fimi- lis Epidemia graflatur. Sic faspe con- tingit, ut ex afpecflu horridae a variolis foedatae faciei variolis corripiantur quidam, & exinde aegre decumbant. Ex quibus obfervationibus inferre poflumus, quod talia miafmata conta- giola , in fimilibus faltem cafibus, in corpore, & quidem in genere nervofo, Iatere debeant ; quia praedičfo animi pa- themata direčle & immediate genus ner vo- 96 T RACTATUS II. volum attingunt, & affligunt, unde prse- dičla miafmata , feu feminia contagiofa commoventur, excutiuntur; & in ačlum deducuntur. His prasmiffis recepto or- dme fequitur prognofis. XC. Quo mitiora funt fymptomata, quas eruptionem variolarum prsecedere folent, eo tardius nimirum ut plurimum die quarta fit variolarum eruptio. In quo cafu variolas fere femper difcretas, & benignas obfervavi. XCI. Ex majore aut minore gradu febris* idem dicendum efl: de proftratione viri-' um, variolas benignas, aut malignasfu- turas prsefagire polfumus. Si febris fit magna cum fopore conjun&a , plerum- que variolae aut confluentes , aut ano- malse fupervenire folent, XCII. DJS V ARIOLIS. 97 xcir. Vidi faepe praši ente minore febre , quamvis convuliiones cum deliriis , cla* monbus per biduum, aut etiam triduum afflixerint, variolas diftinčliffimas , & be, nignas lupervenilfe. Unde convulfiones, quae eruptionem variolarum praecedant nullum porten* dunt periculum, fecus vero, fi alio fu- perveniant tempore; etenim vel demon* ftrant, latere adhuc alia exanthemata in corpore vel metaftafim in principem ali* quam corporis partem fačlam effe. Si fanguis e vena miifiis eft larda- čeus Bacclivius judicat, variolas mali' moriš futaras , quod ego ipfe confirma* tam obfervavi, fi feb ris lit magna, & ingens virium deječlio. Juvenes femper facilius variolas to- lerant, & fuperanf, quam qui aetate funt prove&iores, Variolas coufluentes plus periculi fecumferunt quam difcretas, item Tom. tl G di* 98 Tractatus II. difcretae anomalse magis metuendae, quam regulares. XCIII. Variolse, quse impetuofe , & con- fertim erumpunt, femper majus pericu- lum portendunt, quam, quse lente, & fucceflive prodeunt ; quia quse una e- rumpunt, etiam una fuppurantur , ficut quse fucceflive erumpunt , fucceflive in fuppurationem tendunt; unde in illis fem¬ per vehementior febris fuppuratoria 3 in his vero mitior urget. Variolae ex facie potius, quam ex aliis corporis partibus judicantur , quare fi in facie frequentes , aut confluentes fuerint, quamvis in aliis partibus diftin- člae, aut rarse appareant, prognofis ta- men ex illis, quse faciem occupant, de- fumenda eft. Variolse, quo fub ipfa eruptione magis rubent , eo benigniores. Si in principio quartse diei, aut finiente jam tertia die erumpant variolse, ad re- 99 . ---- w D E V ARIOLIS. reguiares Ipe&ant, & pierum jue beni- gnam inducunt indolem. Si vero in prin¬ ci pio tertiae diei , aut fecunda jam die prodeant; denique quo magis quartair» diem antevertunt , eo pejoris funt o* minis. XCIV Si exačla jam variolarum eruptione febris , & reliqua l‘ympiomata perfe- verant, fignum eft , aiia exanthemata , ut miliaria in corpore lat ere , quae noil mitigantur , doneč praedičta miliaria in confpečlum veniant; quod in epidemia An. 1745- & I 7 4^• fere quotidie vi- dere erat. Diarrhsea, nifi excedat, ut in prae- didla epidemia i74\. quae fere colli- quativa erat; nihil mali po ter d it ado- que non eft fifienda. Idem d : c ndum eft de fudcribus, qui in varolis djlcre- tis setate provečtiores tenent. G 2 xcv xcv. Ptyalifmus , qui in confluentibus & in anomalis variolis adultos affligit , fi rite procedat, & quo diutius durat, eo magis segrum levat; fi vero, ut faepe contingit , die undecima fiftatur, tune refpiratio & deglutitio fit difficilis, vox rauca, & clangofa , seger inquietus , an* xiofus , delirans , & mičturiens, in quo calu mox convellitur , & moritur. Si vero in illo ftatu, quo ptyalifmus fifti- tur, manuum pedumque tumor inere- fcat, prsedičla fymptomata leviora, & mitiora effe folent. Narium haemorrhagise , quae ante variolarum eruptionem, aut fub ipfa e- ruptione contingunt, aegrum potius fub- levant, quam opprimunt. Variolte, quo magis funt elevatse, & turgidae , item circulo rubro donatse, eo melioris iunt notse , latse vero & de- preife aut in medio foveam habentes, j aut D K V A iU O U S. IOI aut praediCto circulo rubro carences, ut plurimum funeftae eiFe folent. Infantes minus periclitantur , quam adulti , quia iliis morbus congruus, iiiis vero non ita, five fcetus in utero ma- tris, five mulier uterum gerens, five uterque variolis laboret, femper pro u- troque fummum abortus & vitae pencu- lum fubeft. Variolae lividae aut nigrae indicant materiam acrem cauftlcam facjle in gangraenam tendentem. Si poit peraeiam eruptionem foporo- fi maneant, aut tales fiant, qui prius non erant , fignum eft, vel quod alia lateant exanthemata, velquod inflammatio cerebri adfit , quam dein convulfiones & mors excipere folent. Variolae, quibus purpura, aut pete- chiae interfperfae, plerumque funeftae funt. XC VI. Si tempore fuppurationis interfiitia variolarum rubeant, & tumeant, fi tu* G 3 mor. 102 Tractatus II mor faciei fit competens quantii.ati & quaii- tati variolarum, fi denique tumorem faciei excipiat tumor manuum, & pedum , fignum eft, morbum via falutari inče- dere. Si vero praedičta non fuccedant, aut, fi tumor adfit, fed prsecipitanter, aut temporius concidat , tum aegri anxiofi fiunt ; & derepente moriuntur. XCVII. Metaftafis , quae per modum abfcef- fus fit, five haec interne, five externe contingat, mala. Saepe enim in fuperficie corporis fiunt ulcera maligna ferpentia , quse vix curam admittunt. Sic talia ulcera plena vermiculis obfervabantur in variolis, quse in Infula Rugia , & Stral- fundia graflabantur, XCVIII. Materia purulenta variolofa ad fkn- guinem relorpta, fi nec per urinam, nec per alvum 5 aut aliam viam e corpore fe- DE VaRIOLIS, loj > ' !■ ■ ■ » ■ > ■ '■ «n— ■■■■ mil. * fecedat, folet fuperatis jam variolis in foperficie corporis diverfos furunculos nune majores nune minores formare , qui valde dolorifici , & tandem fuppurati, atque aperti magnam materia? purulentae copiam fundunt. Hi plerumque plus incommodi, & dolorum, quam pericu« li fecumferunt. XCIX. Interim vidi tales furunculos, fat frequentes & in longum tempus protra- dtos; nam aliquot eorum vix apertis, mundatis, & needum confolidatis alii re- centes, & fic repetitls vicibus, fuper« veniebant ; qui segre febrem lentam , morafmum , ac tandem mortem infere- bant; in fimilibus cafibus judico , fi- cut partes externas , ita etiam interna vifcera fimilibus furunculis occupari. Va- riolas nothae, alias chryftallina? , lym- phaticae, aut fatuae dičlae perhibentur ab aliquibus funeftas fuifle. Ego viginti & G 4 plii' xo4 Trač tat us II. plurium annorum curriculo faepe & plu- res vidi, fed femper tales vidi, quae at- tentionem medicam vix mererentur; a- deoque fi quis exinde denafcatur, forfi- tan ex aliqua alia nobis invifa interna la- be ho'c contingere fatius judicari poterit. Tandem generalis Hyppocratis re- gula, & prognofis hic oblivioni danda non eft; qua docemur in morbis acutis incer« tas effe prsedičliones falutis & mortis, CA- DE VARIOLIS. 105 C A P U T IV. Sijlit curationem variolarum , earumme Jtem infitionmi , diverjafaie de variolis enerandus artis medicae reflaurator Boerhavius in fuo tra&atu de va¬ riolis judicat , quod vulgari , & nune recepta variolas traflandi methodo ne¬ mo , nifi fponte , evadat. Unde ve- reor, ne cuipiam eorum , qui jurarunt in verba Magiftri; inofficiolus, aut in- jurius videar, fi indicationes variolarum curativas inftituam. quae cujuslibet votis non refpondebunt, refpondebunt famen uttpe- ro, a me fuperius ailatis caufis & phoqno- meniš, G 5 JJUc objervationes. S E C T I O I. De Variolarum curatione. c. io6 Tractatus IT. Hic tamen praenotandum judico, qaod pro diverfo variolarum ftadio etiam di- verfse exurgant indicationes; nam aliae funt in primo ftadio, nimirum invafione, & apparatu; aliae in fecundo, feu expul- fione, & aliae in maturatione feu fuppu- ratione. CI. In primo illo ftadio indicationes de- bent refpicere principaliter ipfam caufam immediatam variolarum, deinde primo principes effečtus, qui in hoc ftatu ob- fervantur, uti eft febris, & phlogiftica humorum conftitutio. Pro caufa immediata materiali va¬ riolarum conftitui feminia propria vario- lofa , evolubilia , & multiplicabilia , a- deoque prima, & princeps indicatio de- beret elfe, ut haec deftruantur, inertia reddantur , eorum evolutio, multiplica« tio , eruptio & fuppuratio impediatur ; hoc fieri deberet remediis , quae in prae- dičlum miafma variolofum agendo, illud a ut D £ VARIOLIS. I07 aut iners, & 9 ut dic a.n fieriie etticereik , aut per convenientes vias antequam e* volvatur, eliminarent. CII. Alt talia remedia, quse his indicatio nibus iatisfacerent ad hanc ufque diern in votis funt; interim defperandum non eft, quin talia, ut Clariffi Boerhavius confidit, ex antimonio , & mercurio , prseparari poffint. Nam experientia ha* bemus, quod per remedia mercurialia cum aliis mixta, debito tempore, ordi- ne , & dofi adhibita, variolse alias con- fluentes futurae, ad paucas, & benignas difponi poffint. Tale remedium, multi* plici experientia comprobatum defcri- ptum habetur in Adi. Acad. Reg. Sue- cicse fcient: Anno 1751 Vel XII. Item in commentariis de rebus in fcient, nat. & med. geftis vol. III. p. 533. Hoc remedium conftat ex calome* lan. camphora, aloe, & refina quajaci. cm. io8 Tractatus IT. cm. Si effedtus hujus remedii tališ eft , ut ibidem laudatur , tune aiiter hoc fie- ri non poteft, quam quod praedičta fe- minia variolofa fecundum quid e corpore eliminentur , & inertia reddantur. Aut quod corpus ita difponant, ut numeroia & frequens variolarum evolutio impedia- tur. Si itaque talia remedia in rerum natura exiftunt, quae miafma variolofum fecundum quid iners efficere poffint, fpe- randum eft, fore , ut alia adinveniantur, quae illud in totum evertant , & iners reddant. CIV. Aliud fundamentum hsec aflerendi deduei folet ex eo, quod in variolis phlo- giftica , & inflammatoria quaedam indo- les adeflfe obfervetur ; nam fanguis ve- nas fečlione extradlus lardaceus ut pluri- mum elfe folet; adeoque ficut videmus alias inflammationes , ut pleuritidem , DE VaRIOLIS. IO9 peripneumoniam, eryfipeias difcuti faepe abfque aliqua fuppuratione, idem fieri poife in variolis autumant multi. CV. Attamen fi a pofteriori confideretur phlogiftica conftitutio humorum , quae in variolis obfervatur , videbimus , quod difFerat ab illa, quae in aliis morbis in- flammatoriis obtinet. Namillam venaefečlionibus, iifdem- que antiphlogifticis remediis tračlamus , quemadmodum alias inflammationes; & tamen nunquam abfque fuppuratione ac- min attingere videmus, uti alias inflam¬ mationes. Quapropter exinde cogno- fcere polfumus magnam hic i ntereffe dif- ferentiam, quod ex noftris de contagio piincipiis facile concipitur, nam in va¬ riolis humores noflri corporis corrumpun- tur, & confpurcantur, dum feminia va- riolofa evolvi & multiplicari incipiunt, tune enim animalcula illa deponunt co- pio- I IO Tractatus II. piola excrementa, & ovula, quae humo- ribus noftris mixta eosdem corrumpunt eodem modo, uti dix;mus de aqua nu- ceriana putrida, & exiade turbida reddi- ta; vide tračlat. de contagio. C VI. Itaque hic monendum duco , quod fsepe fallamur, dum credimus variolas fme fuppuratione fuum curfum abioivif- fe , ego ipfe multos fimiles cafus habui, qui mihi impofuerant , dum credebam miafma variolofum per urinas fecelfiffe ecorpore abfque fuppuratione; fic 1759 & 1760. ex quinque prolibus idem cu. bile inhabitantibus una corripiebatur va. riolis utcunque difcretis & benignis, hac vix fanitati jam reftituta, aegrotabat alia cum ingente febre, fti, inquietudine ; denique videbatur adelfe totus appara- tus ad variolas; quare fanguis mitteba- tur, clyfteres emollientes quotidie inji- ciebantur, & antiphlogiftica in ufum vo- ca- III DE VARIOLIS. . . ■ ' ■ ■■ " ■ ■ ! ■ ■■■■■■■ ■■. . . II i w cabantur ; die tertia morbi, qua variolas expečtabamus , deferuefcebat in totum febris, & segra bene valebat. Quia ve¬ ro urina cura copiofo fedimento feceiTe- rat, credebam miafmata variolofa motu fe- brili digefta , & cočla per urinas elumi* nari; aft experientia aliter docuit, nam altera foror brevi pod; corripiebatur va~ riolis ; cui alicjuot poli diebus fucceflit prtedičla segra. CVII. Cum itaque remedia, quas ipfum miafina variolofum juxta jam datas indi- cationes direčte attingant, necdum no- bis nota fint, fupereft, ut alise formen- tur indicationes , quse nitantur in illis praecipue duabus obfervationibus, jamfu- perius notatis , nimirum, quod in pri- mo , & fecundo ftadio variolarum hu- mores noftri phlogifticam induantindolem; item quod obfervemus, quo magis urget febris , eo plures, & pejores erumpere foleant variolse. CVIII- t 11 2 TraCTATUS II. CVIII. Quapropter refpečlu primse obfer- vationis indicantur omnia antiphlogifti- ca, diiuentia fepe, & magna copia af- fumpta. Vičtus tenuis ex hordaceis, a- venaceis, farirtofis, pomis horaeis. Re- fpečlu aufem motaš febriiis excedentis indicantur jam praedičta antiphlogiftica , & fanguinis mililo & quidem ea quant.ita- te , ut fuperfit motaš febriiis, qui fuffi- ciat variol is expellendis, digerendis & fuppurandis. CDC Haec fummatim dičla funto; nam multa in particulari de his dicenda reftant, uti hic enumeranda effent fingiliatirn re- media antiphlogiftica, quse defumi pof- funt ex aquofis , nitrolis , & farinolis , acidis acefcentibus, lenioribus faponaceis, aliifque humečlantibus , diluentibus, & emollientibus ; ex quibus dein diverfae formulae: mixturse > julapia, decočla , in- DE VARIOLIS, lig , j n — . ■ ■■ ■ i m l ■ 1. .. tt infufa, Syrupi, Rhob, emulFa parari poiFunt. Verum haec videri poiFunt in Clariffimoram Boerhavii , & Davidis Gorter materia medica; ideoque milFa facimus, cx. Unde diFquirendum tantum erit, in Cfliibus cafibus , & circumftantiis aliqua eorum adhiberi debeant, nec ne. Idem intelligendum eft de venae fedtione. Ge- ■nerales enim regulas in cura variolarum afFerre non aufim; alia quippe debet eF- fe ratio medendi in variolis difcretis , & benignis, quam in malignis, & con- fluentibus. Item alia in infantibus, pue- ris, & alia in adultis ; idem dicendum eft de aliis cafibus , variiFque circum¬ ftantiis. CXL Quare male agunt illi, qui femper fere eadem remedia praeftituere Folent in uno ficut in altero caFu. Alii vero ad- H huc Tom. IL ii4 Tractatus II. huc majore animadverfione digni funt, qui audent , remedia, quae in variolis benignis proficua effe obfervarunt, tan- quam fpecifica in & pro variolis malignis venditare; cum experientia doceat, va* riolas benignas leviffimis , & fere iner- tibus remediis quam facillime, & felicif- fime ad acmin perduci poffe , quod in malignis exquifita arte, omnique adhibita folertia vix obtinere fas eft. Variolae enim benignae vix aliam cu* ram exigunt, quam regimen tam quoad Diaetam , quam quoad aera moderatum, & temperatum, fic enim natura ipfa totum reliquum negotium melius, quam qusecunque nfmium exculta, & acuminata ars, perficiet, quod folertiffimus Syden- ham ipfe obfervavit, & indica vit fečlio- ne III. Cap. II. de variolis regularibus Annor. 1667. 1668. dicens : Natura enim fibi permijla nogotium finim Jiio tem • pore exequitur, mater iamque delno or time fiC D K V ARIOLIS. I I 5 ac via tum decernit , tum etiamexpellit 9 cs 8 nojlra upe , noftrisque artificiis , atque dim¬ iti s non indutet , Jniš viribns optime injlru- cla , fitis opibus ioeiiples , fuo denique inte¬ rno futis e doti a. CXII. Ex quibus edocemur, quod , fi medicus, ad infantem aut puerum vario- lis laboraturum advocetur, quem mode- rate febricitantem invenit, quamvis in- quietudines , anxietates , delirja, aut convulfiones urgeant, non debeat ftatim ad fanguinis miiiionem, veficatoria , aut ad antiepileptica volatilia confugere ; fed clyiinata emollientia, pediluvia , diluen- tia , atque leniora antiphlogiftica in u- fum vocare, quibus dein paccatiffima , & benigniiFima variolarum eruptio cum praedičtorum fymptomatum mitigatione fuccedere confuevit. E contrario, fi praedi&a genus nei** vofura irritantia, orgafmum inducentia* H a ta* 11 6 Tractatuš II. atque variolas praspoftere expellentia ad* hibeantur ; fequitur feftinata, & mali moriš eruptio , diximus enim fuperius , quod variolas, quo citius erumpunt, eo maligniores elTe foleant. CXIII- Quamvis venae fečlio variolas nee promoveat, nec malignas reddat, fi ta- men in debili, & laxo infantum corpo- re, & abfente magna febre inftituatur , gen us nervofum, membranofum, & va- fculofum nimiam exinde contrahit ato- niam, ex quo fit, ut motus tam in ex- pullione , quam in fuppuratione langue- ant , adeoque miafma variolofum, quod ad peripheriam corporis pelli deberet , in partibus internis, & vifceribus hte- reat, diverfisque formandis internis ab- fcelfibus viam fternat. CXIV. Quare mirari non debemus fi ali- quando ex variolis benigniffimis mors repen- DE Va&IOLIS. I 1 7 repentina, & inexpe&ata eveniat. Ego vidi aliquot tales cafus , alii pračlici plurium merainerint fimilium,ubi aegri va- riolis difcretiffimis, & benigniffimis la- borantes, jam in vado conftituti efle vi- debantur , convellebantur, & einorie- bantur, quales inexpečlati & funcfti ca¬ fus non aliunde dependent quam, quod, aut diu jam latentes in corpore abfcef- fus, aut primo a materia variolofa pro- ducti, rumpantur, materiam puruientam in nobilia vifcera effundentes. cxv. Interim inficias ire nolim, quod fle- pe contingat, infantes non tantum ma- gna febre variolofa, fed fimul etiam fe- bre inflammatoria cum fopore ex denti- tione affici, in quo cafu , quia variofee maligna metuendse , fanguis in debita quantitate mitti debet , & quidem in pede. H 3 cxv T ii8 Tractatus II. C XVI. Si vero propter nimiam in tenerri- ma hac aetate vaforum tenuitatem vena lanceola aperiri non poffit, hirudines ap- plicandas erunt, quae, cum gutatim cruo* rem evacuent, non ita debiiitant. CXVII. Interim obfervationem , cujus nul* lus , quantum fcio , meminerit, taeitus praeterire non poffum, quod nimirum in illo cafu , ubi febris variolofa cum fe- bre inflammatoria ex dentitione conjun- gitur optimum fit, fi hirudines poft au- res applicentur, fecus enim ex convul- fionibus, & fphacelo cerebri pereunt in* fantes antequam plenaria variolarum eru- ptio fuccedat. Ratio hujus obfervationis confiftit in eo, quod infantes in iimili cafu foporoii, & deiirantes jaceant; facies eorum, fi- cut gingivae, rubeat, & tumeat, quod denotat ftafim inflanunatoriam haarere in vafis DE VaRIOLIS, II9 . .—.. . . . .. vans cerebri, cerebeili, meningum , a- liarumque partium adjacentium, adeo- que ii jugulares, quse immediate cum fi- nubus , carotidibus, aliisque vafis com- municant, evacuentur , & exonerentur ex legibus hydraulicis , & derivationis fanguis carotidum, & vertebralium libe- riorem exinde adipifcitur motum, CXVIII. Quare obfervavi, quod fimiles in- fantes fub ipfa.operatione jam pallefcant, quieti, & tandem fomnolenti evadant , deinde vero expergefa(fti tota facie & a. čtionibus animalibus in melius mutati vi- deantur. Quod dixi de febre inflammatoria ex dentitione cum febre variolofa conjunčla, idem intelligendum eft, fi nulla adlit fe- bris variolofa. CXIX. Eft prasterea ratione nitri, & pare- goricorum in infantibus cautela adhi* H 4 ben- 120 Tractatus XI. benda, ne hsee duo remedia in tenerri- ma hac »etate eadem liberalitate uti in tetate provečlioribus in ufum vocentur. Quamvis enim haec in motibus febrilibus, & fpafticis domandis primatum obtineant, nihiiominus tamen in hac astate primum nimium iritat genus nervofum, alterum vero fpiritus opprimit , nervosque ftu- pefacit, ex quibus dem. plus damni quam emolumenti expečtandum eft, cxx. , Supereft alia multorum , fed erro- nea opinio , qui judicant, vires quan- doque itaque languere, ut variolarum expulfio , nifi remediis alexipharmacis volatilibus adjuvetur, perfici & abfolvi non podit ; quare mox ad myrrhata , aliaque volatilia , veficatoria , confugi- unt; ex quo fit, ut non tantum febrem & variolarum numerum augeant, fed & earum qualitatem benignam in malignam fepe mutent. Quod ipfe inelučlabili eX’ P e * DE V A R I 6 L I S. I 2 I perienua edočhis Sydenham de variolis regularibus fentit dicens: Neqne Jane ijje vidi , ant fando accepi , quemqnam ex eo periijje , quod v ari o la non eruperint , etji nimis multi periennt , quorum variolre lau- dabiliter eruperant. CXXI. Eft tamen cafus dabilis, quales ipfe vidi , ut expulfio variolarum difficilis fiat; ut fi nimia adfit febris inftamma- toria, uti praecipue hoc fit ex dentitio- ne, in quo cafu minima vafa una cum čute nimium a fpafmis conftringuntur , ficque expuliio variolarum impeditur. Verum enim vero in tali cafu omnia vo- latilia, omniaque irritantia necrotica dici debent, quia praedičfia obftacula exinde augentur - convulfiones, gangrena & mor s acceleratur. - CXXIL Quapropter in periculofo, & ancipiti fimili fiatu, auamvis aliquot variolarum H 5 ma- 122 TRACTATUS II. manipuii in čute jam appareant , necef- faria eft fanguinis mililo, clyfmatum e- moiiientium , pediluviorum, diluentium , & antiphlogifticorum affiduus ufus; qui- bus dein fat benigna fuccedere foiet eru- ptio, & fuppuratio. CXXIII. Si tamen, quod oppido rarum, ob- jiciatur cafus, ubij prae debilitate eruptio variolarum fuccedere non poffit, ut fi diuturna praeceiferit diarrhaea, aut largif- fima haemorrhagia , in tali cafu omnino htec adjuvanda eft remediis nimirum le- nioribus cardiacis , & expelientibus , non vero nimium volatilibus, & excaie- facientibus. Optima in Umili cafu funt illa remedia, quas faie volatili fulphureo anodyno prsedita funt, ut flores Sambu- ci , chamomillorum; crocus, faifafras, & alia his analoga, quorum ope natu¬ ra non irritatur, fed fuaviflime ad expel- lenda heterogenea in corpore latentia ad- juvatur. CXXIV. I DE VaKIOLIS. 12J CXXIV. Haec brevis , fuccinčta mitisque va- riolas praecipue infantum , puerorumque tračtandi ratio, eft hoc tempore apud plerosqae pračlicos recepta ; quia cum longe abfit ab omni violentia , eft natu- rae agenti, ipfique tenerrimae huic aetati quam maxime conformis, & appropriata. cxxv. Haec ipfa methodus congruit etiam adultioribus, praefertim illis, qui vario- lis benignis laborant, aut primo labora* turi funt; etenim in fimilibus pariter , praeter regimen aeris, & diattae tempera¬ tura & moderatum, diluentia , antiphlo- gidica, ciyfmata emollientia, pediluvia, in ufum vocanda funt. CXXVI. Nitrata, paregorica , & fanguinis midio largiore, & liberaliore manu ad. miniftrari polfunt hic , q'.;am in infanti- bus : quod de venae feftione prae aliis 124 Tractatus II. intelligi debet; nam quamvis in pri mo ilio variolarum ftadio a febri fat levi hsec vix indicaretur , debet tamen fanguis mitti, ad hoc ut facilius mitis , & be¬ nigna fuccedat fuppuratio; diximus enim nec in primo, nec in fecundo ftadio, fed in & ex fuppuratione fubefle vitae peri- culum, quia in hoc ftatu folet ftepe fieri raptus ad cerebrum, ex quo dein phre- nitis, convulfiones, & mors fequuntur. CXXVII. Item fi magna fit febris fuppurato- ria, facile evenire poteft, ut fcirrhi, aut occulti interni abfceflus, fi qui ad- funt, inflammentur, tandemque rumpan- tur. Ex quo fit, ut miremur attoniti variolis de fe benignis aliquando impro- vifam fupervenire mortem; quales fune- fti cafus cuilibet medico praftico noti funt, iimilesque legi poftiint prseter alios apud Zarutum Lufitanum lib. II. hifto- ria HI. Quapropter, ut funefta fym- pto- de Variolis. 125 ptomata in adultis tempore fuppurationis fupervenire folita prcecaveamus, praefta- bit in variolis etiam benignis venam fe- care. II iM i wi i TWHnw aMMMMM M i iinwmi:) DE VARIOLIS. I3I aHBaBHaMeHHBMaHBB!IHmHaaaa i Mai(BHIBUHWa gnaBaaBE3L2SČ qui perquam iiluftrem familiam de Stock- hamer concernit; nam viventis, & flo- rentis hoc tempore nobiliffimae hujus fa- miliae Parentis omnes fratres , fororef- que ex variolis denati funt, hoc unico ex largis & repetitis venaefečtionibus fervato. Idem cafiis attigit Excellentiffimam Comitem N. N. 30. circiter annos na- tam, & 1745. variolis correptam. Huic ego, & Eruditiflimus D. Collega Stain- del de Bleffenet, diu nočluque adftite- ramus , curam dirigente Magnifico pie defunčlo Domino Weber de Fiirnberg. Principium & infultus morbi variolas con- fluentes & peffimas praefagiebat. Non obftantibus multis, quse jam fecunda mor¬ bi die eruperant, fanguis repetitis vici* bus ad quadraginta circiter uncias mifllis erat. Unde dein illa furibunda febris mitigabatur, variolae, quamvis frequen- tes , benigna tamen eruperant , faeile I a fup- 132 Tractatus II. fuppurabantur, & feliciter ad acmin per- ducebantur. cxxxv. Quod vero infecundo &tertio vario- larum ftadio, fi febris adfit magna, fi phras- nitis, fi fanguinis per alvuni, per urinam aut per os feceffus urgeat , fanguis mitti poffit, & debeat, videre poffumus a- pud Sydenhamium, Sidobre, Medicum monfpelienfem; Sigifm. Graffii obfervat. XIII. apud Bonetum Medic. Septentr. part. alt. pag. 1223. & alios. CXXXVI. Quod autem apud noftrates, lanio- res pračticos haec methodus jam dudum. obtinuerit, patet ex Celeberrimo quon- dam hic Pračlico Sorbait; qui tračtat. VII. Cap. XIII. de variolis periculofiffi- mis fequentem notabilem adducit cafum: lilujlrifjima de Berg 26. annos nata, cum pulvere ex lapide Bezoardico Jat copiofe ute- retur, variola quidem ajfatim per totuvn cer - DE VARIOLIS. 133 corpus eruperant, Jed facla ingenti fermen- tatione iumores ita in cap ut inuerunt , ut in foporem fir* alienationem mentis devo. luta ejjet; Ha , ut oculis apevtis quafi convuljis cum ingenti fiertore dormiret , cT* ad funeflum SereniJJimi Ferdinandi IV, re- cens exemplum jamjam apoplexia tangi vi - deretur. In tantis venim angujiiis adve- catus ego , JiiaJi , ad faciendam humorun} in caput inuentium revuljionem , ut utr a- que pedis vena fecaretur , - - aperta itaque pedis ufraque vena , &F 3 jluente Jan- guine , agra loqui easpit , de prafentif Jimo mortis periculo ereptafuit . Ex quo fundamento in tračlatu de variolis lapi- dem Bezoardicum aliaque volatilia da- mnat; qua2 ut ibidem dolet, perniciofa, funeftaque fuere Ferdinando IV. Roma- norum Regi. Idem fere cafus legitur in mifcellaneis naturae curioforum Anni tertii p. 92. obf. 55. I 3 CXXXVII. 134 Tractatus II. CXXXVIL Ratio vero, quare in nimio calore febrili larga debeat inftitui fanguinis mif- fio, ex noftris de contagio principiis fa- cile concipitur; oftendimus enim ibidem, quod in majore calore febrili fiat ma¬ jor corruptio & putrefačlio humorum , adeoque copiofior , & frequentior mia* fmatis contagiofi evolutio, & multipli- catio. CXXXVIII. Ex quo ultronee deducere poffu* mus, quod in variolis omnia evitari de* beant , quae calorem five interne five externe augere potiš funt ; quia expe- rientia docet, omnia haec perquam per- niciofa effe aegris. Unde exulare debent omnia vulgo di&a calida remedia; aegei* debet iifdem ftragulis tegi, quibus fanus erat affuetus. Calor cubieuli debet effe graduum circiter 6 6. Verum fuperflu^ um effet plura d? variolarum regimine gddu- DE VARIOLIS. 135 adducere , quia lisec certis experimen- tis confirmata & repetitis vicibas incul- cata legi poflunt apud Sydenhamium; & apud eruditiffimum archiatrum Anto- nium de Haen , in operibus ab ipfo nu per in lucern editis. CXXXIX. Haec de venasfečlione ditfia fuffici- ant, reliquum eft, ut rernedia indicemus, quae materiam peccantem variolofam re- fpiciant, & enervent. Superius jam di- ximus, in variolis malignis, five confluen- tibus , five anomalis convenire quidem omnia antiphlogiftica, nitrata , diluentia, & reliqua ibidem expofita. Verum vi¬ rus miafmatis variolofi vidcmus quando- que efle tam malignum, ut prsedičta re- media imparia huic debellando inventa fuerint. Quapropter qnam plurimis, & a probatiffimis Pračlicis captis experi- mentis cortex Peruvianus , uti in omni- I 4 bus 136 Tractatus II. bus aliis malignis febribus, ita etiamin variolis malignis obtervatus eft elfe re- mediurn, quoi omnibus aliis praeferri debet. Ciijus adhibendi methodus, quan- tum ego obfervavi , fequens aliis praefe- renda eft. CXL. Si segrotus diaetce regulas faepe tranf- greflus fundamentum exhibet medico fu- fpicandi, humores corruptos in primis viis latere; in fimili cafu debent ifti prius e corpore ablui, & per epicrafim evacua- ri; fecus enim, fi tales ad fanguinem deferantur, majorem putrefačlionem & malignitatem inducunt. CXLI. Remedia, quse huic indicationi in- ferviunt, & apprime fatisfachmt, defu- mi pofliint ex tamarindinis, manna, caf- fia, magnefia nitri , aliisque fimilibus evacuante & antiphlogiftica vi praeditis / quorum effečtus adjuvari, & promove- n D K VARIOLIS. 137 ri poterit per iaepius inječtos ciyiteres: quare abfint in hoc morbo omnia aloeti- ca , rhabarbarina , aliaque acria , irri- tantia, & draftica. CXLII. Evacuatis itaque hoc modo humori- bus in primis viis ftabulantibus, & prae- milfa fufficiente detračlione fanguinis, ftatim ad corticem confugiendum eft. Debet autem praemitti venaefe&io , ut exinde pulfus fiat mollior, & debilior ; fecus enim fi pulfus perfeverat inflamma- torius , nimirum frequens , durus, & tenfus, omnes Pračlici obfervant ex ufu corticis plus detrimenti , quam emolu- menti allatum iri. cxLm. Unde ille ftatus variolarum, inquo fit, aut jam exačla eft earum eruptio , cenfendus eft perquam opportunus exhi- bendo cortici, quia tune febris eft re- miflior, & aegri, cum tune melius ha- I 5 beant, 138 Tractatus II. beant, medico magis obfequion elfe ib- lent CXLIV. Si cortex in fubftantia afliimi poflit, prše valet omni alii methodo, deberet a li¬ tem duabus aut tribus illis fecundi ftadii diebus, antequam febris fuppuratoria fu- perveniat, omni nychthemeri fpatio ad mi¬ nimum ad unciam imam affumi; aut e- jus extraclum ad unciam dimidiam; aut denique omni bihorio grana quinque » fexve ejusdem falis effentialis methodo Gareana preparati. CXLV. Sic enim via fternitur ad benigni- orem fuppurationem, faciliorem exficca- tionem, fquamularum cruftarumque citio- rem feparationem, ex quo dein alter refultat effečlus, quod hac ratione profundiores foveae, & ulcera maligna exedeniia , depafcentia, prtepediantur, CXLVT. DE VARIOLIS. 139 CXLVI. Si vero quls, quemadmodum apud infantes faepe evenit, abhorreat inter- num ufum corticis; pofiet idem effečlus, quamvis in remiffiore gradu , ex ejuf- dem in clyfteribus ufu expečtari; fini- mirum ejus pulveris uncia una aut alte* ra diu in lačle, aut alio liquido emolli- ente decoquatur, & filtrata faepe inji- ciatur; Experientia enim oculatioribus pračlicis nota conftat, hac methodo fa- nari poffe febres mali moriš, ac fi per os cortex fumatur; adeoque idem in noftro cafu dicendum erit. CXLVII. Verum illud hic annotandum habeo, quod ufui corticis peruviani interponi debeant copiofa diluentia, humečlantia, antiphlogiftica vi praedita, quas frequen- ter & ea , quam ferre aeger poteft, quantitate exhiberi debent. CXLVIII. 140 Trač tat us II. CXLVIII. Aft experientia edočtus, & Auto- ritate Clariff. Sydenhamii , aliorumque Pračticorum firmatus edicere poflum, quod inter omnia alia diluentia antiphlo- giftica primatum obtineat Hydrogala , quae e tribus aquae purae partibus, & una lačlis, invicem mixtis & cočlis, addito- quefaccharo ad gratiam, conftat. Ifte potus eft multiplici titulo omni¬ bus aliis prseferendus ; eft enim anti- phlogifticus, diluens, humečlans , de- muicens , acrimoniam temperans obvol- vens; adeoque benigniorem, faciliorem, minusque dolorificam fuppurationem reddens. Quemadmodum enim fomenta ex lačte partibus fuppurandis externe applicita demulcent, leniunt, faciliorem & minus dolorificam efficiunt fuppura¬ tionem ; idem dicendum erit, fi ifte ipfe humor de in minima vafa infinuet, eaque pervadat; foveatque. CXLIX, DE VARIOLIS. 141 CXLIX. Prseterea vix non omnia alia diluen* tia difficulter cum noftris mifcentur hu- moribus, facileque & fubito e corpore per urinas fecedunt. Hydrogala vero eft humor, natur« noftr« amicus , & ideo facile, libenterque affumitur, dige« ritur , & cum noftris humoribus mifce- tur , diutiusque in corpore retinetur. Unde dein prasbet materiam laudabiiem ptyalifmo , & tumori, fymptomatibus , in variolis tam neceffariis, fine quibus vix aliquis adultorum evadere poteft. CL. . Sančlorius medicin, ftatic. fečlion. prima aphor. 81 . dicit, in morbo acuto, uti funt variolae, triginta circiter humo- rum libras diffipari & defiderari. Aft quseso , quid ergo illud eft, quod ab attritu febrili alfumitur , & diffipatur ? Nunquid funt humores inquilini rofcidi, balfarnici, & fubtiliffimi ? remanentibus acribus, falinis, terreftribusque partibus, quae 142 Tractatus II. quae in minimis vafis facillime reftagnant genus nervofum, vafculofumque irritant, erodunt, ad gangrenam & fpacellum difponunt. CLL Quisque autem concipiet, quod il* lud rofcidum , & fubtiliffimum diffipatum per fupradičtam hydrogalam facillime & appofitiffime refarciatur, acre tempere- tur , & obvolvatur 9 humorefque fluidi- ores reddantur, a ftagnatione & gangre¬ na liberentur. CLIL Sed dices, omnia predičia commoda, quae hydrogale adfcribuntur, ab emulfio- nibus fperanda, & expečlanda funt. Refpondeo ab hydrogala longis > multisque paraxangis fuperari omnia e- mulfa ; nam experientia nos docet, o- mnes emulfiones continere in fe aliquid crudi, & fiatulenti, unde fit, ut in pri¬ mi* viis diutius hereant; etenim fubti* iiffi- DE V A RIO L IS. 143 .. . . ■i -w. i nnwrwi— ——pwM< liffitnum illarum aqueum principium re< forbetur ad maftam & circulum humo- rum , craffum vero & terreftre intra ru- gas ventriculi , & inteftinorum diutius moratur , corrurapitur , flatulentias , ruchis, fpafmos & anxietates plerumque excitat. Aft omnia haec mala ex hy- drogala pertimefcere non polfumus; nam haec eft liquidum aqua dilutum, tenuiffi- mum, quod fecundum totam fubftantiam facile tranfit vafa latftea, ficque ad cir- eulum humorum defertur. CLIII. Praeterea eft liquidum fere homoge¬ nemu , noftris humoribus analoguin, fa¬ cile illis mifcibile, quia illis jam mixtum erat; unde nec crudum, nec flatulen- tum , quia per circulatioaem , antequam leges fecretionis fubiret , jam excočlum, & per attritum utcunque unitum, ex quo lit, ut partes ejus craftk non tam facile fece- 144 Tractatus II. fecedant, & ad fundum praecipitentur, uti hoc in omnibus emulfis videmus. Tandem hoc prše aliis liquidis com- modi ex hydrogala habemus , quod in omni cafu, & quibuscunque urgentibus fymptomatibus , fine omni detrimento, quin imo potiuš magno cum emolumento in ufumvocaripoffitj five enim menftrua flu- ant,five non; five adfit diarrhaea, five ablit, femperconfert, tefte expertiflimo Sydenha- mio, mičluritionem mitigat, ptyalifmum facilem & diuturnum reddit. Alia vero eft ratio de emulfis , quae menftruanti- bus, & diarrhaea laborantibus, ut pra- člicis notum eft , perniciofa eife folent. GLIV. Quod vero illa, qu2e de his , prae- cipue autem, quae de ufu corticis dixi, longo ufu probata, illuftriumque Medi- corum repetitis obfervationibus confirma- ta hoc tempore habeantur prae reliquis legi poflunt obfervationes, & epiftola Cia- DE VARIOL1S. 145 Clarillimi Georgii Bayly ad ClarifT. Pem- perton fcripta de ufu corticis peruviani in variolis. Vide Commsntar. de rebus in Jcient , nat. &T* med. geftis Tom. III. pag. 7. CLV. Expertiff. Alexander Monro, 'Pro- feffor Edenburgenlis per diverfa capta experimenta probat, oftenditque, corti- cem non tantum in gangraena, & fpha- ceilo, fed etiam in variolis effe fpecifi- cum remedium : Vide acia Edenburgenfia in germanicum verjd Tom. V. part. I. par. 10p. Idem fentit Richardus Morton in traftatu de variolis, aliique plures ce- lebres Pračtici. CLVI. Sed unus pro omnibus fua autori* tate confummataque experientia valet E- ruditiflimus, & Magnificentiffirnus Cte* fareus Archiater D. de Haen , cujus e* legantiffima opera hic typis data quis- que hac de re confulere poterit. Tom. JI. K Nune 146 Tractatus II. Nune ordine fequerentur paregorica, eorumque tam deprsedicatus in variolis ufus , exponendus ; verum opportunior erit occafio de his feetione fequente , dum fymptomatum curationes tračlabi- mus , diflerendi. CLVII. Quare, cum prognofim judiciumque de natura, & indole variolarum ex iilis potiffimum, quse faciemoccupant, defu- mere folearnus , debemus in primo, & fecundo variolarum ftadio effe folliciti, ut illae magis ad partes inferiores allician- tur, & determinentur; hoc autem af- fequemur, fi clyfmata emoliientia faepius injiciantur, fi pediluvia cum lafte , aut cum incočiione fpecierum emollientium adhibeantur ; quibus efficiemus, ut cutis afpera, & tenfa prsecipue partium infe* riorum una cum ejusdem vafis emol- liatur, & laxetur; ex quo fiet major impetus & nifus iaumorum ad has partes mi* I DE VARIOHS. 147 minus refiftentes , variolarumque ibidera major proventus. CLVIII. Ex eodem fundamento, judico, non abfonum fore, fi adulti variolis labora- turi, aliquoties fimili emolliente balneo toto corpore utantur , ut non tantum facilior fieret variolarum expulfio , fed & benignior fuppuratio. Neque enim fundamentum aliquod in contrarium novi, excepto quorundam hominum praejudicio; praecipue ii setas , virefque segroti tale balneum ferre poflint, & fi segri ftatim polt balneum ad leelurn, & udorem fe componant. CLXX„ Ex veterum Medicorum monumen- tis notum eft, quam frequens , quam proficuus fuerit in diverfis, fed pršeči- pue acutis morbis, balneorum emollienti- ura ufus : haec apud Hippocratem, Ga- lenum, Lseiium Aurelianum, Arstaum, K a Cel- 148 Tractatus II. Celfum, & Trallianum videri polTunt; cur autem in raorbo acuto variolofo balneo- rum ufus non etiam admittatur, non video. Sic Clariff. Varnier variolas retro- pulfas, optime balneis ad fuperficiem corporis revocare folebat. Vide Coni* ment. de reb. in med. geftis vol. VIL pag.478. CLX. Ex obfervationibus Sydenhamii da- tur qusedam fpecies variolarum maligna* rum, quae ftatim fub fui initium Gan* grsenofam indolem prše fe ferunt; nam ni- gredine fuliginem reprsefentant, fcetorem intolerabilem fpargunt, unde tales vario- lse denotant fummum putredinis gradum; fanguis in fimilibus cafibus non eft fpif- fus, tenax , fed diffolutus, diffluens vix cohaerens. Quare evenit, ut fuis vafis vix coerceri valeat, fed vel per urinam, vel per alvum, fputum, vomi- tum, aliamve viam una cum anima exi- tum DE VARIOLIS. 149 tum fibi paret. Tališ epidemia vario* larum maligna erat 15 74. in infula Ru- gia, & vidna urbe Stralfundia, ubi de- tračtis cruftis fubječta qaro putrida 9 & gangrsenofa apparebat. clxi. In fimilibus funeftis cafibus fpiritus vitrioli unicum videtur fuperelfe remedi- um, quod ad gratam aciditatem decocdis julapiis, aliisque liquoribus pofleticis mi- fceri, & in ufum vocari debet. Eadem eft obfervatio Expertiff.Joan. Huxham de annis 1737. &1738. cujus hsec funt ver- ba: In epidemkis parvis, atris & gangra- no/is mrioiis optimu funt ftbauftera, cor- tex peruvmus, elixirium , dut Jpiritus vi¬ trioli. vid. comment. de rebus in fcient, nat. & med. geffis vol. II. pag. 523. CLXII. Hsec, quae hucufque de variolarum tam benignarum, quam malignarum cu- ratione attuli „ funt hoc tempore vix K 3 non igo Tractatus II. non ab omnibus fanioribus Medicis pra- clicis recepta, & approbata; fuperfunt tamen adhuc qu3edam aliquorum non contemnendae variolas tračlandi methodi, quas brevitate, qua pareft, pertračlabo, Sic cum quidam Medicorum ocula- tiores vidiffent, quod quandoque vario- lae pr«ecipue malignse , quacunque ex prsedičlis methodo traclentur , difficul- ter, aut plane non ad felicem perducan- tur exitum, inceperant cogitare, & ea- periri, quid remedia mercurialia in fimi- libus malignis epidemiis efficere valeant. Hsec methodus fundatur in noflris de contagio principiis , ubi oftendimus, mer¬ curialia remedia effe generalia, & fpeci- iica anthelmintica , adeoque haec conve- nire debere in omnibus morbis, putri- dis malignis, exanthematicis , ut pete- chiis, miliaribus, variolisque malignis. CLXIIL CLXIII. Sic in febribus malignis Brandelii e* pidemice graffantibus Jofephus Beneve- nutus mercurium cum cortice peruviano mixtum tanguam fpecificum remedium depraedicat in epiftola ad JBarthoiomaeuin Beccarium, ubi ex ducentis aegris febre maligna laborantibus , & praedičla me- thodo tračlatis nullus defiderabatur. Vi¬ de comment. de rebus in fcient. nat. & med. geftisvol. V. pag. 668 . CLXIV, Sigifmundus GraiRus multis captis experimentis obfervavit, mercurium uti malignarum febrium , ita vel maxime variolarum efle fummum alexipharmacum; cpemadmodum in obfervatione LVI. ita effatus eft: M uiti damnant mercurium in variolis , Jed cenfura nimis rigoroja , mn enim refpondet ejusmodi malediciis experien- tia , Vide mifcellan. curiof. med. Phyfi- ca Acad. nat. curiof. Ann. tertii, pag. K 4 93- 152 Tractatus II. 93. Idemibidem pag. 13. feniit Francif- cus Bouchardus obfervatione IX. de mercurii dulcis in variolis ufu. Item Clariff. Bohnius aicit, perfedam vario- larum curam in antimonio, & mercurio confiftere.Idem experti funt ClariffimiFor- tunatus Bianchini, & Joan. Baptifta Mo- reale, aliique plures Celeberrimi Pračli- ci, ut videre eftin comment. de rebus in fcient. & med. geftis, voiumine Xmo pag. 237. aliaque plura legi poffunt in noftro tračlatu de contagio, CLXV. Videtur tamen apud hos, aliosque eelebres viros in modo mercurium adhi- bendi magna intercedere differentia; ali- qui enim utuntur mercurio vivo depura- to cum fyrupis aut confervis in bolos redačlo; alii confidunt in asthiope mi¬ nerali, utLoob, videber mebtdmfcfiert Serfii^e tim defedfcpaft (Ebin- btsrg erjleii ^anb. pag. 456, Alii DE VARIOLIS. 153 Alii vero mercurium dulcem, aut de- cočtionem mercurii vivi omnibus aliis praeparationibus prasferre folent. Unde fit, ut ex tot & diverfis opinionibus obfcura, & infida oriatur medendi me- thodus, alii enim praejudiciis , alii pro- priis fičlionibus, novitate rerum potius, quam natura nutu reguntur, vili pen- dentes laudabile confilium magni Verula- mii, dicentis: Non fingendnm aut excogitan - dum , Jed invenienium, quid natura faciat , autferat. CLXVI. Si tamen de ufu mercurii in variolis meam debeam aperire palamque facere opinionem , judico experientia edočtus, abftinendum effe a mercurio, qui hu- moribus noftris mifceatur, & cum iifdern per vafa moveatur; nam ciim mercurius in pondere ad nodros humores fe habe- at, ut unumad 13. circiter, debetne* ceflario contingere, ut minima & tener* K 5 * 154 Tractatus II. rima vala diiaceret, feque in unam, al- teramve nobilem corporis partem effun- dat, eamque lasdat; unde dein pericu- lum majus & mors inevitabilis oriri folet. CLXVII. Quapropter,fimercurium dulcem cum aliis purgantibus mixtum propinemus , debet ifte in majores portiones , feu ut dici folet groifo modo divifus, aut con- tufus exhiberi ad hoc , ut fere integra mole per inteftina feratur, ficque per alvum egeratur. Continget tamen , ut liquor gaftricus , bilis, fuccus pancrea- ticus , aliaque iiquida ingefta, aliqua virtute anthelmintica imbuantur , quam dein, dum aliis humoribus circulantibus mifcentur, communicant eifdem. Hoc videmus , quod mercurius in aqua dige- flus , decočlus aut methodo Gareana tri- turatus liquidis virtutem vermifugam conciliet, & communicet, adeoque idem in noflro corpore contingere debere nullus dubito. CLXVIII. L DE VARIOLIS. 155 CLXVTII. Gundelsheimerus illuftris auondam Medicus, Regiusque Borufficus Archia- ter aiiam adoptarat varioias curandi me- thodum, quae ab omnibus aiiis quoad quid e (Tet diverfa propinabat nimirum variolis laboranti, fingulis alternis diebus medicamentum emetico • catharticum, quod e tartaro emetico, manna, aut caffia com- pofitum erat. Hoc fere unico remedio, & regimine moderatiffirno , fepofitis omnibus aiiis artificiis fuos traelabat aegrotos. CLXIX. Clariffimus Stahlius fuo jam tempo- re fingula hujus methodi momenta fol- licite & exačte excu(Terat, ut vix ali- quid ultro defiderari poffit. Interim fi familiaria qutedam variolis fymptomata intimius confideramus , emeticam prasdi- čli remedii vim haud approbare poflu- mus; notum enim eft, deliria , & de- glutitionem difficilem familiaria elTe vario- la- 156 Tractatus II. larum iymptomata , multumque negotii segris faceffere. Verum unusquisque a ftudio partium alienus facile cognofcet, quantum haec duo fymptomata a praedi- člo emetici nifu fuperiora verfus augean- tur, ut exinde plus detrimenti timen- dum, quam emolumenti fperandum fit, CLXX. Aliud autemdicendum eftde leni eva* cuationeper alvum debito tempore, &de- bito modo inftituta ; nam hsec efFečlum fere priori emeticse evacuationi contrarium exe- rere folet,nifum enim & motum humorum, qui ad partes fuperiores tendit, ad inferiora determinat, ex quo dein fperare poflumus, fore, ut cerebrum & fauces a fuo onere liberentur, phrenitica illa difpofitio diffi- petur, & deglutitip liberior reddatur. CLXXI. Hanc ipfam femitam felici eventu fe- cuti funt plures iliuftres in arte medica Viri: Clariffimiis Joan. Freind expertus DE VARIOLIS. *57 eft fecundos effečtus ex purgantibus in fecundaria confluentium variolarum fe- bre, uti apud eundem videre eft. Sydenham ipfe in fchedula monifo- ria eft ejusdem opinionis , afleritque ibi- dem: dur o huic nodo dimim cuneum aptan- dum ejje. Idem legi poteft inlibello : legs d’un ancien Medeči n afaPatriepag. 13 7. Verum omnium optime nos propriis & repetitis obfervationibus docuit Eru- ditiftimus Thomas Simfon, qui indefefla fua induftria expertus eft, quod delirlum in variolis , ft paffim recepta methodo copiofis paregoricis tračletur, augeatur, & asger exinde in pejus ruat, a laxan- tibus vero antiphlogifticis quam optime abigatur, & fopiatur. Nec obftare vi- dentur dičla Hippocratis de morbis po- pularibus: mortms eft , quiapurgatus eft. Nam hicintelligunturpurgantia acria, draftica, veteribus ufitata, non vero le- nia laxantia antiphlogiftica, de quibus hic eft fermo. CLXXII. 158 Tractatus II. CLXXII. Supereft , ut quam breviffime attin- gamus methodum, qua Arabes, aliique primi de variolis Scriptores, eafdemtra- člabant. Haec videtur maximam par- tem confiitiffe in lentibus, lacca, traga- canto, diverfis acidis, opio. Sic Syru- pus Avicense ad variolas conftat ex fuc- co foliorum papaveris viridis , & fucco citri. Quas cum fint demulcentia, ob- volventia , leniterque pellentia, nihil ab- foni in fe continent. CLXXIII. Poft Arabes medicos apprimus fuit Bayrus, qui 1542. variolas Augufte Taurinorum accuratiffime defcripfit, & quam appofite tračbavit; nam remediis temperantibus , diluentibus antiphlogifti- cis, & vensefečlionibus totum negotium abfolvit, ut hoc tempore vix aliquid fu- perfit addendum. Hic aliquid dicendum effet de quarto, & ultimo fladio vario- la- DE VARIOLIS. I59 larum , feu de earum exficcatione; quia vero, qui attigit hunc ftatum , jam in vado elTe plerumque dicendus eft, in* commoda , qu qua in variolis objervari Joknk ix affignabile eil fymptoma, quod non quandoque variolis jungatur. Unde fatis erit meminifle eorum tantum, quae variolas concomitari, aut fubfequi plerumque confueverunt. Symptomata autem, quae eruptionem variolarum praccedere folent, mitigantur diluentibus, emollientibus nitratis, aliis- que antiphlogifticis jam fuperius recenli- tis; item pediluviis, clyfma£is emollien¬ tibus ; aut etiam, fi febris exigit, ve- nacfečtionibus; nam fuperveniente dein variolarum eruptione, fymptomata gra- viffima, ut vomitus , convulfiones, de- liria mitigantur , aut plane abiguntur , CLXXVII. quem- DE VARIOLIS. 163 quemadmodum jam fuperius dičium fuit, neque enim reftat hic quidquam ultro adjiciendum. CLXXVIIL Verum altioris funt indaginis illa fymptomata, quae eruptionem & fuppu- rationem concomitantur, aut fubfequun- tur; etenim fačla jam variolarum expul- fione nihilominus quandoque' convuliio- nes , inquietudines , anxietates perfeve- rant, quae denotant, .inateriam exanthe- maticam purpuraceam, aliamve adhuc in corpore latere. CLXXIX. In fimili cafu, fi omnia prsedičla re- media CLXXVII. jam in ufum vocata fuerint, nihil fupereft, quam, ut medi- cus epifpaftica praeftituat, quae materiam peccantem a centro ad peripheriam cor- poris avocent. Interea vero copiofis di- luentibus, & antiphlogifticis quam dili- gentiffime iniiftendum eft. L 2 CLXXX. 164 Tractatus II. CLXXX. Quia vero tales variolae ad malignas reduci debent , antiieptica , fpecifica , ut cortex peruvianus , in ufum vocanda funt, ut fuperius §. CL'IV. jam di- ximus CLXXXI. Diarrhaea , ii non excedat modum, intaela relinqui debet ; li vero nimium urgeat, ut vires exinde deficiant, ficque obftet, quo minus variolarum debitaeru- ptio, fuppuratio,uti & faciei , manuum, pedumque neceffarius fubfequatur tumor, tune debet appropriatis remediis tradlari. In tali enim cafu fignum eft aut aliquam materiam aerem in tračlu inteftinorum haerere, aut eundem inteftinorum tračlum a variolis obfitum efle; a quibus caufis dein perpetua inteftinorum irritatio, fti- mulusque derivari debet; uti hoc clare videmus in illis variolis, quae fauces oc- cupant. CLXXXII. DE VARIOLIS. 165 ~GLXXXII. Quare in fimili cafu conveniunt omnia, quse demulcent, leniunt, acre abluunt, leniterque roborant; unde clyfmata emol- lientia ex decočlo radicis Althasae, fe- minam Lini, cydoniorum, pedum ver- vecinorum cum gummi Arabico, & The- riaca veneta optima funt. Interne verodecoftum album, aut hy- drogala cum lačle chalybeato preparata ; aliaque fimilia cum paregoricis omnem abfolvunt paginam. CLXXXIII. Si vero tanta fit humorum colliqua- tio, ut omnia prsedičla remedia imparia fint huic urgenti tollendo fymptomati, tune fpecificum remedium expertusr fum in fpiritu vitrioli, aut fuiphuris per cam- panam, qui in diverfa formula , prout a?gro magis arridebit, preeferibi poterit. ^ 3 CLXXXIV. 16 6 Tractatus II. CLXXXIV. Ali idem hoe remedium, & ex ea- dem caufa plurimum valet & in illo ca- fu, ubi fudoribus videtur diffluere seger, & nec ab hydrogala fero lačtis, emulfis paregoricis , aliisque fimilibus auxilium aliquod experitur. In fimili cafu aeger refrigeratur, & refocillatur ex jam dičlo remedio, CLXXXV. Eft vero aliud, & quidem periculo- fiffimum fymptoma, ubi fanguis diffolu- tus, & quafi colliquatus, ut disflum eft g. CLX. fuis vafis coerceri nequit, iic- que per diverfas vias, nimirum vel per fputum , per urinam, aut per alvum fecedit; in hoc cafu debent non tantum praedičla demulcentia, & humores in- craflantia , fed prasterea fpiritus vitrioli in ufuin vocari, fecus enim in fimili de- fperato cafu vix aliquid boni fperandum reftat, CLXXXVI. DE VARIOLIS. 167 CLXXXVI. Ratio hujus aliorumque fupradičlo rum ex effe&ibus, quos fpiritus vi- trioli in noftro corpore exerere folet,de- furni debet; nam febrilem motum mitigat, humores diffolutos aliquantum compagi- nat, compingitque , vafa laxa hiantia , aut aperta firmat, ut impetui humor um magis refiftere poffint. Hsec , quae af- fero, praeter alios confirmat Clariirimus Allen in fynopfi univerfae medicina; pra- člicae capite X. Articulo LXVII. dicens: Spiritus vitrioli , vel ejusdem oleum in aqua ftmplici infiiliatnm in bamorrbagiis periculojis ejl extremum remedium , & raro falkx. CLXXXVII. Haec itaque intelligi debent de hae- inorhagiis, qute a praedi&a caufa , nimi- rum ab humoribus diflolutis dependent. Adeft vero in variolis fepe alia haemor- rhagiae fpecies, quas a nimio humorum motu, eorumque orgafmo dependet; in L 4 quo i68 Tractatus II. quo cafu vafa, prseiertim minima , ni- mium diftenduntur , & a fortioribus fy- ftoles & dialioles ičtibus nimium atterun- tur, ex quo fit, ut ofcula eorum facile aperiantur, aut rumpantur ; ficque fan- guis fepe una cum anima exitum quaerat. Tališ hsernorrhagia contingere folet in prima lila ebullitione , quse variola- rum expulfionem praecedere folet ; aut tempore fuppurationis; quia his tempo- ribus adeft fummus humorum orgafmus, febrisque , quam de infiammatoria indo- le participare diximus. CLXXXVIII. In hac haemorrhagia , nifi fanguis in fufficiente quantitate mittatur , remediis, quibuscunque pharmaceuticis nihil efficies; venaefedbone vero praemilfa ex remediis antiphlogifticis, .& paregoricis multum fperandum reftat Si vero neque ex 'his refipifeat seger , tune ad praedičlum fpiritus vjtrioli reme- dium DE VARIOLIS. 169 dium, aut ad ufum aluminis methodo , & confilio Eruditiffimi Helvetii, con- fugiendum erit. CL XXXIX. Delirium, phrenefis funt duo pericu- lofillima fymptomata, qua? variolis prae- fertim malignis fepe adjunguntur. Si haec in primo variolarum fladio, nimirum ante earum eruptionem adfint, tantum periculi non portendunt; quia peračta & corapleta eruptione mitefcunt aut eva- nefcunt. Aft multo majoris funt momenti, fi tardius, nimirum tempore fuppurationis, aut pofterius, dum febris fecundaria ac- cenditur adveniant ; fignum enim eft in tali rerum fiatu, aut vafa cerebri in- flammata effe aut cerebrum genusque ner- vofum a materia exanthematica occupa- ri; unde dein convulfiones, gangrsena, morsqae metuenda funt. L 5 cxc. 170 Tractatus II. ČXO Quapropter in fimili periculofo fiatu, fi febris urgeat, debet prius fufficiens fan- guinis quantitas detrahi, uti hoc jam pro- bavimus, & diverfis obfervationibus con- firmavimus §. CXXXVI.& CXXXVII. Dein debent diverfa clyfmata emollientia injici,item fuperius jam addučta antiphio- giftica in ufum vocari; debet prasterea ca- pillitium abfcindi , aut radi, ut caput magis tranfpirare poffit; item debet ae- ger ex confilio Sydenham elečto exuni; tandemque debent veficantia partibus in- ferioribus applicari, & capiti rafo colum- bae vivas recens cultro in duas aequales partes divife, & naturali adhuc calore praeditae, apponi, faspiusque renovari. CXCI. Quod vero veficantia concernit, ge- neraliter & probe notandum velim, ne unquam fervente febre, nifi prius fuffi¬ ciens fanguinis quantitas detra&a fuerit, appli- DE VARIOLIS. 171 applicentur, fecus haec febrilem motam, inflammationem , & periculum augent. CXCII. Si vero omnia haec non ad vota me- dentis, & aegrotantis cedunt, phrenefif- que pertinaciter perfeveret, Sydenham fpiritum vitrioli fuadet ; dicitque Capite II. quod in febrium continuarum phre- nefi fit fpecificum remedium, cujus ver- ba de febribus continais annorum 1670. 4? 5- & de phrenefi his febribus fuperve- niente , haec funt: Indiicias non tulitJym- p torna boe , agrum intra paucos dies tolle- bat , nifi inflammatio cohiberetur; atquc bic mihi Juppetias tulit pr a alhs Jpiritus vitrioli poji venaJeBionem adhibitus , qni intra pau¬ cos dws Sr* Jomnum conciliabat , & Janita- tem agro reddebat; quod nulla metbodo ef- Jicere valebam ; atque boe reiterata fape ex- perkntia mibi abunde conjlabat. Si itaque in phrenefi febrium conti- nuarum epidemicarum tantas , ut audi- 172 Tractatus II. vimus , habet vires, cur easdem non ex- erat in phrenefi variolarum epidemica- rum non video. Quod mihi veftigia fo- lertiffimi Sydenhamii terenti aliquotiesad vota ceffit. CXCIII. Praeterea judicat Sydenham, utpaf- fim in ejus operibus legere eft, copiofis paregoricis praedičba duo fymptomata optime compefci & fubjugari poffe. Sed Clarifr. Thomas Simfon Ce- leberrimus medicina Profeffor evidentibus experimentis , & repetitis obfervationi- bus oftendit, quod quo plus in Umili cafu paregoricis utuntur aegri, eo magis delirent , & obtundantur ; unde obfer- vavit, in tali cafu optima elfe lenia pur- gantia antiphlogiftica; quia hac ratione motus humorum ad partes inferiores ma¬ gis determinatur. Exačta vero purgan- tis operatione , paregorica ad motus ex- citatos compefcendos optima effe. Vide ačta DE V ARIOLIS. 173 ačla Edenburgenfia in germanicum ver- fa, volum. V. part. 2 . pag. 762. CXCIV. Et fane haec ipfa methodus refpon- det illis, quae Clarilfi Freindius in fecun- da, feu putrida variolarum febre exper- tus eft, nobisque in fuis fcriptis com- municavit. Quin imo ipfe Sydenham, fed fat fero, nimirum jam fenex videtur hac in re primo fapuifle , nam in fua fchedula monitoria dum de variolarum febre pu¬ trida feu fecundaria agit , ingenue fatetur, quod quandoque circa finem va¬ riolarum a materia purulenta variolofa ad fanguinem reforpta fanguinis orgaf- mus ita fupra efferatur , ut aeger ad in- citas redačtus animam mox ačturus vi- deatur, nifi ftatim venaefečfione, pur- gatione, & tandem paregoricis obviam eamus, & reliqua, quae ibidem in ex- tenfo legi polfunt. cxcv. 174 Tractatus II. cxcv. Ex quibus patet, neque enim čre¬ do neceffe effe, ut ultro, & feparatim agamus, quid in illa adeo periculofa fe- cundaria variolarum febre agendum fit. Interim unicum reftat, ut indicem methodum illam, qua Eruditiflimus Do- minus Varnier magno cum fručlu uteba- tur , ut funeftam hanc febrem fecunda- riam averteret; ficque facile & feliciter variolas etiam malignas ad finem perdu- ceret. Res eft tanti momenti, ut per- opportune fačlurus mihi videar , fi ea adduxero, quse in Comment. de rebus in fcient. nat. & med. geftis vol. VII. part. i. pag. 478. habentur. In variolis con - f uentibus pne aures in nucba , femoribus, ČS 3 cruribus veficatovia bono cum juccejfu ad- hibuit. Cum autem tam in variolis con- Jluentibus , quam ipjis difcretis a pure re- Jorpto febris fic dičia jecundaria perfape matur , hacque band raro agrotantes e vi- vis DE VARIOLIS. 175 vis tollat. Nojier (id ejl CiariJJ. Varnier J hleo , quo cunčia fnnejia Jjmiptomata eviten- tur, pujlulas ope injlrumenti cujusdam ape- riri jubet. Optime enim rem JkceJJiJJe , atque febrem Jecundariam non Jolum impedi- tam , venim agrotantes optime tune vi - Jo s fuijje , perbibet. Hincque omnibus bane metbodum commendat. Sed hic monen- dum eft , quemadmodum Eruditiffimus Dominus de Haen quam fapientiffime an- notavit, quod puftulse femel apertse fae- pius aperiri, & a pure, quo ftatim re- adimplentur, liberari, ablui, & abftergi debeant. Sic enim impedimus, ne pus ad fanguinem tranfeat, aut in, & fub čute in membrana cellulofa diutius hae- reat ; adeoque nec foveas profundas, nec ulcera depafcentia efformet. CXCVI. Symptoma, quod lotium feu urinas concernit , duplici & quidem oppolita ratione affligere poteft; vel enim folito fas- 176 Tractatus II. fsepius niraiaque quantitate, quafi diabe- tice redditur, ut contigit in dida epi- demia vide XLVII. Unde dein variola- rum elevatio,plenitudo, fuppuratio,debitus que tumor, & rubor impediuntur. Si enim tardius , nimirum in quarto ftadio fuper- veniat, nihil mali portendit, ut jam fuperius demonflratum eft. Tališ miduritio denotat, a materia acri exanthematica, aut etiam a variolis veficam, renes, ureteres, aut etiam ple- xum renalem, oceupari , & perpetuo irritari. CXCVII. Quare in fimilicafu omnia fupradida demulcentia,paregorica, quin imo appro- priata antifeptica , ut cortex peruvianus, apprime conveniunt. In cafu vero ex- tremo fpiritus vitrioli, ut fuperius jam dičtum eft, omnibus aliis praeferri debet. CXCVIII. DE VARIOLIS. 1 77 CXCVIII. Alter vero cafus, ubi urina plane fupprimitur, plerumque dependet etiam a frequentibus variolis fed fphinčlerem , uretramque veficae, au£ etiam fubftantiam renum tubulofam occupantibus, a quibus dein praedičtae partes ita tument ; ut nec libera urinae fecretio , nec excretio fuc- cedere poffik Aliquid limile videmus fieri a vario* tis, quae fauces, quin imo aliquando tračtum arterise afperae, & aefophagi ob- fident , a quibus praedičhe partes ita tument, ut non.tantum laboriofa & dif- ficilis deglutitio , fed & refpiratio afc ftigat» CXCIX. In fimiii cafu fapiens eft Sjdenha- mii confilium, ut aeger e lečto exima- tur , & adftantium manibus fuffultus cu- biculum bis, terve circuraambulet; fid enim mox tam magnam urinae quantita- 178 Tractatus II. tem reddet, qu.se omnibus, diu rečricorum tribubus in auxiiium vocatis, accerfiri non poterit. Ratio efFectus eft, quia urina ipfa, prsefertim , fi in veiica haereat, propria fua gravitate fibi exitum quserit. CC. Si vero prše debiiitate aeger lečlum deferere non valeat, aut forte adftantes, praejudiciis capti, admittere nolint, de- bent fomenta , uti facculi, fpeciebus e- mollientibus repleti, in iaele cočli , ex- prelli &calidi,illi parti, ubi caufa latet,ap- plicari. His facculis fubftitui poteft ve- fica fuilla decočto emolliente aut lačte ad medietatem repleta, & parti affečlae appofita. Item fi non major effečtus fperari poteft ex milio cum lacfte in pul- ticulam cočlo, & parti affečfce fuperim- pofito, clyfmata emollientia inječla prsebent veficse idem fomentum interne, quod alia fupra dičla externe. Huc etiam fpečlant diverfa interna diluentia , & DE VARIOLIS. 1 79 & ienia diuretica , ut fpecies de aithtea fernelii , & reliqua ex materia medica emenda. CCI. Si tamen omnia haec fuo effe&u fru- ftrentur , & urina, ut fere femper fieri folet, in vefica hsereat, tune debent ap- propriatte candelse, ex cera, & gummi arabico aliisque pneparatae , per uretram in veficam ufque immitti, quarum defe- člum catheter fupplere poterit; unde dein libera urina; via, absque omni alio artifr cio efficietur. CCII. Superius jam diximus , quod puftu- lae variolofae, quse tumidae elevatae, & cireulo rubro donatae funt, bonas notas prše fe ferant; fi vero pallidae, deprefla* maneant, fi interftitia earum, uti & fa- cies, manus, pedesque minus tumeant, minusque rubeant, timendum elfe , ne ilia ipfa caufa materialis , quae pnedi- M s &um 180 Tractatus II. dum tumorem, & ruborem conftituere deberet, vifcera interna occupet, gan* graenam, mortemque afterat. CCIII. In fimili cafu aliqui Pračlicorum mox confugere folent ad cardiaca, calida, & volatilia, fperantes fore, ut praedidam materiam morbificam hoc modo a centro ad periplieriam pellere poffint. Verum experientia Sydenhamii , aliorumque docuit, exinde prsedidam materiam mor¬ bificam potius ad cerebrum quam ad pe ripheriam determinari; unde dein phre- nefis, convulfiones , morsque accele sratur. CCIV. Qua etiam ex ratione ClarilT Sy- denham alia expertus eft remedia, quse fuis indicationibus, votisque magis re- fponderent; talia erant praeter ordinaria antiphlogiftica, etiam copiofa paregori- ca de Variolis. 181 ca , ex quorum aliiduo ufu dicit tumo- rem , & ruborem in variolis refufcitari. ccv. Ego vero, quod obfervando didici, eandide afferam ; nimirum , quod qui- dem ex propinatis copiofis paregoricis plerumque prsedičlus tumor augeatur; quia multum eorum, quse difflari, tranf- pirare, fecerni, & excerni deberent, ab ufu paregoricorum folito diutius in cor- pore retinetur; unde aučla in corpore hu- morum molemirum non eft, fietiam tumor augeatur. Verum quia ex eadem ratione motus in corpore pariter languent, timen- dumeft,ne caufa morbofa in aliquo nobili- um vifcerum fedem figat, exinde non ampli- usdimovenda. CCVI. Quapropter in fimili cafu praeter prač- dičla paregorica, & antiphlogiftica curo applicari veficantia; item a cardiacis cali- dis volatilibus abftineo quidem, his etiara fubftituo, & praeftituo talia, qua? ful- M 3 phu- l 82 Tractatus II. phure volatili anodyno conflant; qualia funt : v. g. flores fambuci violarum , primulae veris , chamaemdlorum; item crocus faflafras & aliquando camphora , aliaque fimilia plura, quas infufa deco- čta, aut alia forma propinari poffunt. Ab his enim humores attenuantur , flu* xilesque redduntur , & lente, non vio- lente commoventur, ficque a centro ad peripberiam pelluntur ; unde dein ma¬ jor praedičlarum partium tumor, & ru- bor exurgit. • CCVII. In illo vero cafu, nimirum tempo- re fuppurationis, ubi variolae in facie , manibus & pedibus debito tument , & earum interftitia valde rubent, 'fit ingens dolor, ardor, & tenfio iftarum partium; in hoc inquam cafu debemus tam inter¬ ne quam externe fuppetias ferre, ut do¬ lor , ardorque leniantur, tenfio vero la- xetur. Jnterne igitur conveniunt omnia fupra « DE VARIOLIS. l83 fupradidta antiphlogiftica , & paregorica. Externe vero fomentationes calidae, vel potius tepidse ex fpeciebus emollientibus cum vel fine lačle. Meas intentioni, segri commodo optime foleo fatisfacere , fi fpongia ad hoc munus adoptata pras- dičte decočtioni intingatur , exprimatur, faepiufque partibus dolentibus apponatur. CCVIII. Quantum vero iftae fomentationes emolumenti, & levaminis afFerant, co- gnofcere poflfumus ex illis variolis, quae fauces occupant, quae , quiafaliva, ali- ifque liquidis ingeftis continuo fomentan- tur, & e^olliuntur, flaccidse fiunt, ne- que ad illam , prout in illis fit , quae externum corporis habitum occupant, deveniunt fuppurationem. CCIX. Quare ordo exigit, ut de illis aga- mus incommodis, quse variolae fauces occupantes afferre folent. Princeps au- M 4 tem 184 Tractatus II. ...■wn ■ im i n .» n i. W tem incommodum eft illadifficultas, quse in deglutitione percipitur. Haec ienitur per gargarifmata ex diveriis emollienti- bus, & mucilaginofis, ut malva althaea hordeo , avena & fimilibus addito ni- tro, & melle rofarum. Ex quibus fi neceffitas urget, etiam inječliones fieri poffunt. ccx. Huc etiam fpečlat ptyalifmus, qui drča diem undecimum morbi bene obfer- vandus eft. Eft fane mirabile fympto« ma, quod non tantum adultis, fed ali- quando etiam junioribus; item non tan¬ tum in confluentibus, fed aliquando et¬ iam in difcretis prsecipue anomalis vario- lis fupervenire folet. ccxr. Quin imo non tantum in variolis, fed in aliis etiam cafibus abfque omni ar- te, folis naturae motibus, excitata obfer- V3tur falivatio fig in ferninis, quse hy- fte~> DE VARIOLIS. 185 ftericis fsepe laborant affečtibus, faliva¬ tionem, quafi mercurium aifmnpfilTent, fsepe vidi. Item falivationem , quse o* dontalgiae familiaris eft, omnes nove- runt. CCXII. Prseterea legiraus falivationem fpon- taneam epidemice quandoque gralfari in Ačt. Nat. Gur. Cent. I. obf. 137. pag. 277. Neque enim in hoc fpecialis dif- ficultas videtur fupereffe; fi enim confi- dero, qnod falivatio fe habeat uti co- ryza, quae a certa inclementia atmofphae- rae membranam adipofam afficiente de« pendere poteft; non miror, fi falivatio, ex eadem aut aliqua fimili ratione epi¬ demice gralfari, & affligere poffit. Sic obfervavit Sydenham falivatio¬ nem epidemicam in febribus eontinuis epid. Annorum. 1667. 1668* & 1669, M 5 CCXIIL 18 6 Tractatus II. CCXIII. Adeoque quandocunque fit praedi- čfus humorum ad fauces affluxus fucce- dere poterit ptyalifmus, quando vero humores minus tranfpirant, ut in vario- lis plerumque contingit, fiet major hu¬ morum affluxus, vel ad alvum, unde dein in infantibus diarrhaea, vel ad fauces, unde falivatio derivari debet. Quod ul- tronee obfervationibus conftat, a fup* preffo manuutn fudore ingentem faliva- tionem fucceflifle. Vide 58 tcfl((UltfrfjC @ef$t$teobf..36. pag, 727. CCXIV. Multi clarique in arte medica viri judicant, quod illud , quod ptyalifmo excernitur, fit illud ipfum pus, quod variolas, earumque interftitia occupat; fed falluntur, fit dičlo venia ; quia illud, quod ptyalifmo excernitur , nunquam aliquas materiae purulentae notas prše fe fer- re obferva vi, data enim opera examinavi fse- pius, DE VARIOLIS. 187 pius, aft femper inveni, quod quisque fedulus, candidusque indagator confir- mare poterit , materiam, qua? in vario- lis falivatione excernitur, dfe plus mi- nusve vifcidam, tenacem, inodoram, & infipidam ; denique in omnibus illi , quae in corrhiza excernitur , fimilem; fed quis medicorum, talem materiam pro purulenta habebit? Experientia enim ha- bemus, quod omnis materia parulenta dif- fluat, fceteat, partesque, quas occupat, arrodat, & exulceret, quod in noftro cafu alienum eft. Hucusque confideravimus naturam ptyalifmi, lupereft, ut eundem confide- remus, in quantum in variolis segros al- leviet, aut eos aggravet, laedat, quin imo fsepe perdat. Si falivatio facile, fi¬ ne magno labore, debitaque quantitate, nimirum nychthemeri fpatio ad libram unam, alteramve procedat, videtur vo- ta Medici, & segri explere. Hoc au- tem 18 8 Tractatus II. tem obtinemus, fi diluentia & antiphlo* giftica debita quantitate afliimantur ; in* ter quae principem locum obtinere hy= drogalam, fuperius jam probavi. CCXVI. Si tamen non obftantibus prsedičlis diluentibus copiofe alfumptis falivatio non rite procedat, fed cum malis aegri rebus die undecima, aut etiam tardius dere- pente Matur , tune seger fit inquietus» anxiofus, refpiratio fit difficilis, vox evadit rauca, clangofa, mensquc labans, quae omnia indicant, materiam falivationi infervientem ad nobiliora vifcera , ut pulmones cerebrumcjue raptam eflfe. In quo cafu nifi tumor manuum, pedum- que augeatur, de segro conclamatum ef¬ fe, experientia docet. CCXVII. Unde in Umili cafu indicationes,funt ut praedičla materia morbifica nobiliora vifcera petens, diffipetur, & ad partes mi- DE VARIOLIS. 189 minus nobiles avocetur. His indicatio- nibus fatisfacimus clyfmatibus veficatori- is , etfi pulfus lit fortis , venaefečtio- nibus. CCXVIII. Si vero pulfus fit debilis, & celer, quemadmodum fepe contingit, abfit o* mnis vensefectio ; quia in limili cafu mors jam prae foribus eft; ne medicus videatur interfeciffe illum , quem fors ipfa interemit. CCXIX. . In fimilibus autem cafibus analeptica prseftituere debemus, quibus etiam alia remedia, quse fale volatili anodyno con* ftant, adjungi poffunt; qualia funt, ut fuperius jam dixi, fiores fambuci, falfa- fras, crocus, quin imo aliquando etiam camphora, & reliqua jam dičta, quibus materia peccans a centro ad periphaariam pellitur. ccxx 190 Tractatus II. CCXX. Interim fi materia £enax, & vifcida fauces occupat, fignum eft eandem to- tum arterias afperae tračlum una cum ejus ramificationibus, occupare. In fimili ca- fu gargarifmata, inječliones ex emoilien- tibus cum melle rofarum, & nitro per* quam neceffarise erunt. Ad folvendam hanc materiam vifci- dam conducit eciam chermes minerale , vel fulphur antimonii tartarifatum. Alt quamvis omnia praedičta reme- dia in praedičlis cafibus in ufum vocata fuerint, evenit tamen proh! dolor, fse- piffime, ut aeger ad plures migraret; unde cogitare coepi materiam morbificam cer- tis nobilibus corporis partibus jam ita in- fixam haerere, ut quibuscunque tune ad- hibitis remediis e fua fede dimoveri non poffit. Quare in fimilibus periculofis va- riolis alia methodo proceffi , quae mihi advota ceffit. Nimirum ftudui diem DE VaRIOLIS. 191 qua /ali vati o evanefcere confuevit, cer* tis & appropriatis remediis antevertere. Sic die jam nona curavi duo veficantia partibus inferioribus, aliquando etiam ad brachia applicari, ad hoc, ut materia peccans direčfo. ad partes minus nobiles, vifcera interna iibera, & intačla relin- quant. CCXXI. Quemadmodum enim foliciti effe de- bemus de vita & fanitate totius machinas eorporeae confervanda, ita non minus at- tentos nos efle oportet de oculorum, aliarumque partium affečlibus, qui in & pod variolas ibidem fedem figere folent. Quamprimum Medicus praeviderit variolas futuras, debet pro oculis talia praeftituere, quae earum in illis proven- tum impediant, quae ardorem, ruborem- que leniant, leniterque roborent; talia funt aqua rofarum fambuci, lac quod- cunque femina fumach , cydoniorum, ero- 192 Tractatus II. crocus, & plura fimilia , quae aut infu- fa, aut decočla, ipongia, aut linteis te- pide applicari, fsepiusque renovari de-- bent. CCXXII. Contingit faepe, prsefertim vero tem- pore fuppurationis, & adhuc tardius, ut palpebrae tumeant, veficamque hu- more plenam reprsefentent - & tales diu maneant, segrumque luce privent; ex quo periculum fubeft, ne vifio ipfa lae* datur. CCXXIII. In fimili cafu opponendae erunt fo- mentationes tepidae ex fpeciebus carmina* tivis cum vel fine lačle, ad hoc, ut tu¬ mor eo citius difcutiatur , ficque oculieo citiusaperiantur; ad quod etiam multum conducit, fi polt fuppurationem aridae lila crufte, quae prseprimis oculorum an* gulos, feu canthos occupant, illisque tenaciter liserent, lačle tepido, aut le* ni DE VARIOLIS. I93 * 1 1 . . ' ■' . ■■ ■ ■■■■■■■■■■■ ni aliquo oleo mobiles reddantur, ut facile decidere & feparari poffint CCXXIV. Ši vero diffipato jam palpebrarum tuiiiore, oculisque jam apertis aliqua in ipiis labes oblervetur* alia procedendum efit methodo. Sic fi maculas qusedam in cornea adiint, qua? impediunt, ne ra¬ dii iuminis libere ad retinam transmitti poiTmt, tune omnia, quse detergente , & abluente virtute pollent, conveniunt. Talia funt facharum oculis injeblum,fan- guis columbarum recens , & calidus iri oculos inftiilatus, item aqua ophtalmica cum fapone, aqua, feu infufio vitri an- timonii, aut croci metallorum, quae o- mnia & fimilia , fi oculos , aliunde fen- files, nimium irritant , mifceri & dilui poterunt cum aquis rofarum fambuci ; licque fepius oculis inftillari. Totti. Iti N CCXXV ecxxv. Aft fpeciiicum detergens invenio in bile pifcium , ut anguillarum, & luc i. Hoc confirmat hiftoria Tobise coeci felie vifum recuperantis; ex facris enim lit* teris conflat, eundem ex cafu ftercoris columbini calidi in oculos viiione priva- tum fuille , quod cum calidum & recens fuiffet , legitime lupponi poteft etiam li- quidum fuiile j adeoque partim fuo pon- dere, & impetu, ex cafu inflamationem aliquam in ocuiis induxiffe, partim ipfe tunicae corneae , & adnatae ita adhaefiife , ut leucoma , feu albuginem produxerit , quae dein, praeterfpecialem Dei concur- fum, etiam remediis phyficis, nimirum felle fublata fuerat. Qui plura deiiderat, legat Valefii phyficam facram. CCXXVI. Praeterea contingere folet, ut mate- ria variolofa, aut fangais ipfe intret i'afa miniina lymphatica, corneam perreptan« tia. DE VARIOLIS I95 tia, & a Nukio expoiita, li diicuti & refolvi non poffit, tandem in fu ppura- tionem degenerat, & hypopyon format. Unde dein contingit , ut cornea a pure erodatur, ficque ulcus continuo materiam purulentam plorans producat. In quo cafu fiet, ut erofa cornea, uvea, quae illi fabjacet, excidat , & ftaphyloma efficiat. CCXXVII. Quare in primo propofito cafu cura* re debemus , ut illud, quod in vafis fe- cundi aut tertii generis hseret, & refta- gnat fluxile , & meabile reddatur, re- foivatur, & in liberum circulum redu* catur; quapropter cataplafmata ex fl> ribus rofarum , fambuci, verbafci cum aqua cočla , conveniunt , quibus dein addi poteft aliqua portio aceti de lithar- gyrio ; aliqui etiam adjungere folent ali- qiid de fpiritu vini rečlificato, quae te- pide, & fepe oculo affečto apponi pof- N a funt. 'E """ Mr ™ lr 1 riTTnT i rf i HTTfnrniiiT—unmrrr~Tr i tvw »* -ptm i ■ ■mr . ninrr ^ ni tmurnmmm 196 Tractatus II. L _ funt. Ad eundem ufum inferviunt fple- nia fimili decočlo intinčla, madentia, & tepida fsepius appofita , quibus non tan- tum humor reilagnans fiuxilis redditur, fed vafa ipfa, quibus continetur, leni- ter conftringuntur , ita ut humor facile ad ramos diametri majoris retropellatur, & retrocedat. CCXXVIII. Si vero non obftante omni adhibita cura, & cautela humor reftagnans non di- fcutiatur, fed fuppuretur, tune materia purulenta intra corneam & uveam hserens, ut dixi, hypopium format. In tali ca- fu duplex fupereft medeia. Prima con- fiftitineo, fi affečlus fit recens, ut difeu- ti, & refolvi, & per vafa abforbentia ad circulum reduci poffit; tune prseter fupradičta cataplafmata conveniunt fpecia« liter falvia, euphrafia, hyfopus, & femen fceniculi in vino cočla, quibus fplenia mun¬ gi, & tepida hepilfirne applicari debeni. CCXXIX, DE VARIOLIS. 197 CCXXIX. Quando vero ex his non efficitur, quod in votis eft, fupereft unica operatio chirurgica ; qua fit phlebofomo ad id ad- aptato corneae apertio , ut materia pu« rulenta evacuari poffit; fed magna adhi- benda eft cautela, ne fub ipfa apertione fubtus delitefcens uvea lasdatur. CCXXX. Item contingit, utjamdixi, ut aper- ta aut erofa, a materia acri purulenta , cornea, uvea ex ilia apertura promine- at, tumoremque acinum referentem ex- hibeat ; boe malum fi needum radices egit, poteft dexteritate chirurgi ad fta- tum naturalem reduci, & vulnus debita methodo confolidari CCXXXI. Sicut oculi, ita etiam aures a va« riolis affici folent. Dolor, qui faspe enormis adeft, mitigatur leniffimis oleis, utchamam: verbafci, amygdalar: item N 3 de* 198 Tractatus II. decočtis emollientibus in aures immiffis , inječtis, ibidem retentis. Sed omnium optime fomentis, cataplafmatis emollien* tibus cum vel fine lačte, tepide ad au¬ res appofitis , faepiusnue renovatis. CCXXXIL Si vero abfceffus in auribas forme- tur, debet materia purulenta prius ab- 1 ii & abftergi ; dein vero pars laefa con- folidari. Primo fcopo fatisfaciunt omnia fupradi&a decočta emollientia cum melle rofarum faepe auribus immiffa. Tandem pro confolidatione poterit prioribus addj aliquid de tinčlura mirrhae. CCXXXIII. Superius jam aliquid infinuavi, quo- modo in variolis forma, & nitor faciei confervari poffit; hic reliqua adjungam, quae opportuna hoc in cafu obfervavi. Prteprimis enim ante variolarum eru- ptionem curare debemus, ut quam pau- ciffime fieri poffit , faciem occupent ; hoc D H V/ A K i O U S, I 99 hoc efficimus per illa , quae a partibus fuperioribus ad inferiores derivant, talia funt venaefečlio in pede, ciyfmata emol- lientia , faepius injecfta pediluvia faepius adhitita. Huc etiam fpe&at jllud me- dicamentum mercuriaie laxans , de quo §. CLXII. diximus. CCXXXIV. Item huc referri de|?ent illa remedia topiča, quae vafa cutis ita afficiunt, ut illud , quod hic efflorefcere deberet, di- fcutiatur , refolvatur, ficque ad alias partes , nimirum inferiores, dirigatur. Inter multa alia duo invenio, quae faepi¬ us captis experimentis refpondent; pri- mum eft tinchira croci five cum aqua pu¬ ra, five cum lačle fačla , alterum vero eft aqua cinamomi; horum remediorum uno, fi ante variolarum eruptionem fa- cies faepius lavetur, fiet, ut pauciiftmae faciem , eo plures vero alias corporis partes occupent. N 4 Hoc 200 Tractatus II. Hoc iaepius & repetitis experimen- tis ad vota fucceffiife affirmat Clariffi Diemerbrocck hiftoria 12. & 13. ccxxxv. Aft fačla jam variolarum eruptione nihil amplius agere polili m 11 s quam Primo, ut fuppuratio benigna red- datur, unde fiet, ut pus laudabile , &z minus acre fubječlas partes erodere non poffit; quomodo vero fuppuratio beni- gnior reddatur, diximus fuperius. CCXXXVI Secundo, ut pus jam fačlum, quam primum fieri poffit, exitum adinveniat , quod fit puftulas maturas aperiendo, fse- pe abluendo , & abftergendo , ne pus diutius inhserens profundas efFormet fo- Veas. CC XXXVII. Hoc ipfum dein eo facilius obtine- bimus* fi cruftas aridas, čuti arčle ad- hgreitfes kepe illiniamus 7 oleis, blan- DE VARIOLIS. 20 1 diiiimis, ut oleo amygdalarum dulcium, ovorum, fed praeciptie raparum; quod pro fecreto habuit Harfcampius, ut Die- merbroeck hiftoria decima alferit; hoc modo fiet, ut illae cruftae eo citius de* cidant, & materia illa acris, & rodens temperetur & detergatur. CCXXXVIII. Poftquam aridae illae cruflae jam de- ciderint, ego bono cum effečtu uti foleo decočlo hordei , aut orizae, fed re- cens femper fačlo , quo tepide faciem curo faepe de die ablui ; qua ratione omne acre polt deciduas cruftas abluo, & detergo; quo fačto, ne exinde ali- qua rheumatica defl.uxio contrahatur, fo¬ leo & jubeo, faciem linteis ficcis , ca- lidis, & myrrhae, aut thuris fumo im* butis detergi, leniter fricari, .& tandem obvolvi. N 5 CCXXXIX. 202 Tractatus II. CCXXXIX. Tandem variolis folent fupervenire ulcera exedentia, & depafcentia, fu un- cuii, item phtifis, & febris lenta. Hcec vero metuenda funt prcecipue in variolis malignis, raro in benignis. CCXL. Si materia purulenta variolofa nota* bili quantitate ad fanguinem reforbeatur , aut fub čute in membrana cellulofa jam lateat, fit per modum metaftafeos ejuf- dem ad diverfas corporis partes internas, aut externas decubitus; in externis fiunt prasdičta ulcera, aut furunculi; in mter- nis vero phtifis, aut febris lenta. CCXLI. Si propter malignitatem variolarum aliquod ex praedičtis metuendum fit; tune debet aeger ftatim poft fuperatam fuppura- tionem remedio purgante antiphlogiftico, & mercuriali evacuari. Si vero ultra foli* tuni maturationis tempus febris urgeat, de¬ bet DE VARIOLIS. 203 bet languis mitti, quem ego femper iar- daceum obfervavi. CCXLII. Praeterea debet aeger cortičem peru- vianum una cum copiofis diluentibus an- tiphlogifticis in ufum vocare ; quibus prsedičla laxantia cum mercurio dulci omni triduo aut quatriduo interponi de- bent. His enim efficiemus , ut praedi- čla mala impediamus , aut, fi aliquod eorumjam adfit, eo citius , facilius, & fecurius tollatur. Quae de purgantibus dixi, illa concernunt magis furunculos, & ulcera externa, quam illum ftatum , ubi aeger ad tabem difpofitus effe videtur, CCXLIII. Aft, ne quis credat, haec ad libitum dičla, & prolata effe, poffem lisec ex probatiffimis, fi opus dlet, autoribus corroborare. Interim fatis erit, fi aliquorum tan* tummodo teftimonia adduxero. Sic 204 Tractatus II. Sic CeieberrimusMortonius in fuo tra- čfotu de variolis repetitis experimentis comprobavit, tam in ulceribus variola- rum malignis, quam in furunculis, fca- bie , phtifi, & febre lenta fpecificum ef- fe corticem peruvianum, & ad evacuan- dam, & domandam talem acrimoniam verminofam, purgantia mercurialia, ef- fe perquam neceffaria. Quod prseter alios, Celeberrimi Junkerus, & Nente- rus propria edočli experientia in tračlatu de variolis confirmarunt. CCXLIV. Item Clariffimus Diemerbroeck hi- ibor. 28- habet cafum , ubi tabes a fu¬ runculis poft variolas inducta cortice pe- ruviano curata fuit. CCXLV. Quin imo ulcera maligna a materia variolofa indučla mercurialibus curata fuif- fe legimus apud Bonetum Poljalt. Tom. III. pag. 630. item apud Ettmuller : col- DE VARIOLIS. 205 colleg. confult. cafu 24. Plura de ufu mercurii, & corticis peruviani in vario lis legi polTunt fuperius. CCXLVI. Sed neque hic eft finis raalorum, quse variolis praecipue malignis fuperve- nire folent; obfervationes enim docent, plures alios magni momenti affečlus, va¬ riolis jam valedicentibus, & dum žeger ferme jam in vado efle creditur, accedere, quia ifti rariores funt cafus, illis expla- nandis non immorabor ; breviter tantum quosdam attingam. Sic in Ephemerid. Nat. cur. Annor. 6. & 7. pag. 132. legitur mania variolas fecuta fuilfe. Item apud Carolum Drelinkurtium invenio poft variolas furdos , elingues, & olfa- člu carentes, fačlos fuilfe; quas omnia & fimilia dependent a reliquiis materias va- riolofae in certis nervis fedem figentis , eosdem comprimentis , aut obliruentis. Do- ao 6 Tractatus II. Dolaeus ipfe meminit puellas 7. anno- rum ex variolis mutse fačtae, qu£ mul- tis poli annis ex improvifo loqui cceperat. Idem cafus contigerat non pridem hic Vindobonae. Illuftrillima fcilicet Do- micella Comes de Hohenzoller ex va¬ riolis paritermuta fačla, ficque diu per- feverans, tandem ad naturalem loquendi facilitatem redučla ell. C A P I T I S IV. SECTIO III. et ULTIMA. Sijiit particulares qwsdam de variolis oijervationes , er annotationes. C A S U S I. CCXLVIL P erilluftris adolefcens de Hackin 15. circiter annos natus, cetera fanus, in- DE V A R I O L I S. 207 inceperat conqueri de dolore capitis, & dorfi, de lallitudine totius corporis, de anxietatibus , naufea. Die fequente vomuit biliofa fa?pius, fiebat foporofus, inquietus, anxiofus, infoinnis, & per in- tervalia delirans. Haec erant figna , ut optimo jure variolas , quae illo tempore epidemice gralfabanrur,futuras praediceremus. Even- tus iple firmabat fačtam progno; m ; nam die tertia in facie, cum quadam rubedi- ne totam faciem oecupante , lat frequen- te s in conlpečlum venerant papulae, quae quarta & quinta d e per totum corpus numero aucbe, in facie partim coafluen- tes fuere, partim cohserentes. CCXLVIII. Quare, cum jam fub morbi initium vehementia illa fymptomata variolas ma¬ li moriš futuras iignificarent; primis dua- bus morbi diebus curavimus , ut clyf- mata emoUienua fepius injicerentur. fan* guis 2o8 Tractatus II. guis repetitis vicibus mitteretur, diver- fa antiphlogiftica, & diluentia in ufrnn vocarentur, & ut plantis pedum epifpa- fticum ex fermento panis cum aceto ru- taceo apponeretur. Circa finem diei quintae, & fequen- te die fexta teger videbatur quietior ; dormivit rnagnam nočlis partem , & alb quot horas inter diu, febris remittebat, fed non penitus filebat. Quarta circiter morbi die ptyalifmus acceffit, qui fequentibus diebus augeba- tur, ita ut nychthemeri fpatio ad libram unam & ultra exfpuerit; decima autem die fpiffiore fačlo fputo decrevit,& tandem duodecima die penitus ceffavit falivatio. Tempore fuppurationis tumor faciei in immenfum augebatur, ex quo seger jam die feptimaferme luce privabatur. Cum prseterea segrotus mente conftaret , & utcunque tranquillas usque ad undeci* mam tranfigeret dies , omnia bona omi- DE VARIOLIS. 200 cminabamur, Alb die duodecima tu¬ mor faciei fere aliquot intra horas eva- nuit; neque tumor manuum, pedumque, ut fieri folet,exceperateundem.y£ger erat inquietus, infomnis, delirans. His acceilit continua mičturitio, ut plus urinse lim- pidiffimas, quam liquidorum alTumpfe- rat, excreverit. Sitis & febris auge- bantur. Die 13. in pečtore, collo , dorfo, fed vel maxime circa lumbos, & hypochondria , aderant magno numero miliaria exanthemata, tam rubra quam alba* CCXLDC Quare, ut materia peccans, ad par- tes internas nobiles depofita , ad partes externas avocaretur; veficantia appofita erant „ interne autem, ut partim febris , mičluritio, & partim reliqua fymptoma« ta mitigarentur, propinabantur diverfa antiphlogiftica , diluentia, paregorica , emulia. Item pro potu ordinario erat Trn U, O 210 Tractatus II. decoctum album, & tinčtura florum rhsea- dos cum phlegmate vitrioll. CCL. Verum omnia fine levamine prrefbitue- bantur etenim febris , delirium, mičtu- ritio augebantur , vires vero minueban- tur , ficque convulfus diecirciter 17. morbi obiit optimse fpei adolefcens. C A S U S II. CCLI. Perilluftris Dominus de Smerling 19. cireiter annorum, laborabat eodem anno variolis confiuentibus , eisdem fere, ut in primocafu, fymptomatibus ftipatis. Ade- rat nimirum ptyalifmus , qui undecima cireiter die, evanuerat; eodem vero tem- pore facies detumuerat, fine fubfequente manuum , pedumque debito tumore ; mičluritio diabetica pariter affligebat, & tandem exanthemata miliaria tam alba quam DE VAR.IOLIS. 2 11 quatn rubra fupervenere ; omnia qu£ mortem, uti in primo cafu, minabantur. ccLir. Quod curam medicam concernit in fecundo cafu primis mor bi diebus, & uf- que ad duodecimam fere eadem erat, quae in prsecedente cafu. lilo vero tempore , quo micturitio & miliaria fupervenerant, methodus quoad curam mutata erat; fic- que prius recenfitis remediis cartex peruvia- nus adjungebatur, ex cujus ufu fecundos vidimus effe&us; nam non tantum illa mo- lefta, & periculofamiduritio minuebatur; fed & febris , delirium, anxietates, & reiiqua letballa fymptomata leda ban tur, ficque 3eger vigefima prima morbi die ja- dicabatur. O 2 AN- 212 Tractatus II, ANNOTATIONES Ad praedičtos duos Cafus. CCLIII. Hofce duos dafa opera fifio cafus, quoad morbi decurfumquidem fimiles,fed quoad eventum toto coelo differentes. Efec differentia diverfis 3 in his cafibus adhi- bitis, remediis procul dubio adfcribi debet. Poflem plures hujuscemodi adducere cafus, quos, aut ego ipfe tračtavi, aut ab aliis medicis tračiatos vidi ; fed hi duo recenfiti fufficient ad confirmandam anti- fepticam , & alexipharmacam corticis virtutem , cui parem in materia medica vix invenire eft. Selegi itetn tales ca¬ fus , qui ante viginti & plures annos hic loči contigerant, ut conftet, hujatibus medicis cortičem in morbis malignis jam dudum in ufu fuifle. Nam curam horum segro- DE VARIOUS. S13 sgrorum tanquam medicus primarius diri« gebat Magnificus, mihique Sterna memo* ria colendus D. Weber de Fiirnberg, eujus humanitate & benevolentia mul ris annis frui mihi conceflum erat. Unde ego ut Medicus fecundarius, & lilo tempore adhuc novitius his, aliisve quam pl url- mis fimilibus sgris adftiti, invigiiavique, ut omnia prout ordinata erant, executio- ni religiofe darentur, quo tempore etiam copiam habui, ut non tantum exaftum morbi decurfum, fed & remediorum ex« hibitorum fecundos aut finiftros effe&us annotarem. CCLIV. Experientia medicos Praclicos edo- cuit, quod , fi, dum ptyalifmus ceflat, & tumor faciei evanefcit, extrema cor- poris, nimirum manus, pedesque valde tumeant, acger fe exinde bene habeat;, fecus autem fi hoc non eveniat Signum enim eft, illam materiam corruptam, quse O 3 fa- 214 Tractatus II. faciem in tumorem attollere folet, ad cir- culum humorum rapi, & deponi ad alias corporis partes, nimirum aut ad cerebrum, unde dein delirium & convuifiones, aut ad circumferentiam corporis, unde illa mi- liaria exanthemata, aut ad alia vifcera, unde illa mičluritio , & gangrsena. Si itaque materia variolofa ad maflam humorum reforpta in nobiliore aliquo vi- fcere fedem figat, fubfequetur dein eo ci- tius gangraena & mors ; fi vero fiat hujus congeftio in aliquo minus nobili vifcere, aut fi diu cum mafla humorum circulet, abfque eo, quod in aliqua interna corpo¬ ris parte fedem figat, fiet, ut, prout plus aut minus praedičtae materiae corruptae fanguini immixtum erit, etiam motus fe- brilis nune major nune minor obfervetur; fub quo motu febrili adaučfo fiet iterum novus in peripheria corporis exanthema- tum proventus; quse febrilis, & exanthe* matica exacerbatio faepius repetere obfer- va- JOE Variolis. 215 vatur, ut jam §LII. annotavimus. In fimilibusautem circumftantiis morbus quam longiffime nimirum ad 30. 40 & ultradies protrahitur; unde aeger femper magis & magis languefcit, & tandem exhauftis vi- ribus expirat. CCLVI. Quare in fimilibus cafibus conveni- unt quidem omnia , quratio- nem, aut etiam aliquando per vomitum evacuatur illud, quod officit. P 5 CA- 234 Tractatus II. C A S US V I I CCLXXXIII. Perilluftris Domina Herula de Sut- ner 8- circiter annorum ex parente hae- mophtificonata,laborabat varioiis quidem difcretis, fed anomalis , malignis , & cum miliaribus intermixtis. Die odtava morbi, ubi febris fup- ' puratoria in fummo erat conftituta gradu afficiebatur tuffi ficca moleftiflima, & quafi convulfiva ; quam paulo poft, quamvis ab initio morbi fanguis miflus fuerit, fequebatur fcreatus, & fputum fanguinis fioridiffimi, quotiescunque tuf¬ fi ret, fat copiofus. CGLXXXIV. Anxietatem meam, & adftantium au- gebat recordatio funeftiffimi cafus, qui anno praecedente, unicum hujus celebris familiae filium, fub diredtione alterius Me¬ dici varioiis laborantem, concernebat; huic DE V ARIOL1S. 235 huic enim pariter die odtava iupervene. rat fanguinis feceffus per alvum cum di- fpendio vitse. CCLXXXV. Quapropter in fimili urgentiffimo ca- fu, qui ftatim poft mediam nočtem acci- derat, adivi Magnificum D. Weber de Fdrnberg, tune pariter ex febre catar- rhali segre decumbentem, ut ille, qui ab initio morbi fuo confilio segrse adftite- rat, in hoc periculofo, & urgente ca- fu, quas agenda effent, fua, qua apud omnes valebat autoritate, firmaret. Un~ de conclufum fuit. Primo, ut quamprimum fieri pof* fit, fanguis ex pede , revulfionis caufa, mittatur. Secundo, ut tuffis illa molefta, cu* jus violento motu vaforum rixis, & fan- guinis fputum fuccedebat, fedaretur, & tandem motus febrilis mitigaretur. Un- de ordinabatur mixtura ex aquas floram rhsea- 236 Tractatus II. ?WH— I " 1 ■ hhtimw m wi rhaeados unciis quatuor; opii puri grano uno, & fyrupi papaveris albi uri- cia una. Tinčtura vero floram rhaea- dos cum phlegmate vitrioli erat pro po¬ tu ordinario. Ex his effečlum eft, quod in votis erat, & segra brevi priftinae reftitueba- tur fanitati. Aft parentes confanguinei, aliique prasjudiciis capti, & metuentes variola« rum retroceflionem, nos valde nigro ubi- que notabant carbone ; doneč fecundus curae eventus convitia convelleret de tri- vio. Sunt enim quamplurimi etiam ar- tis Apollineae cultores, qui malunt, ae* gros in extremis cafibus ordinaria meden- di methodo interire, quam fingulare & anceps moliri, & experiri remedium. A N- DE VARIOLIS, 23? ANNOTATIONES Ad Cafom VIL CCLXXXVI. In variolantibus hoc quisque medi- cus fedulo obfervare debet : an non qu2edam vifcera , five titulo a parenti- bus haereditario, five adfcititio, fpeciali atoni‘a affefta fint? nam dum mo- tus febriles adaugentur, uti hoc praeci- pue in febre luppuratoria, videre eft , facile evenire folet, ut tale vifcus affi- ciatur ; cum enim illud fit prae aliis de¬ bile, & minus refiftens; fic fit, ut to* tus, aut faltem major pars febrilis impe- tus dirigatur ad tale vifcus ; ex quo dein evenit, vel ut aliqua humorum congeftio in ea fuccedat parte, vel ut vatorum di- laceratio, & ruptura fequatur. Quod in noftro cafu fačlum efle diximus. Tan- 238 Tractatus II. Tandem, quod jam fuperius de fan- guinis miffione in variolis inftituenda di- xi, hic ultronee Armatur, & corrobo ratur. C A S U S VIII. CCLXXXVII. Jlluftriffimus Comes de Afpremont- linden setatis fuas viginti duorum circiter annorum, temperamenti fat robufti*, & vegeti, dum in Academia Sabaudica ftudiorum caufa commoraretur, corripi- ebatur variolis magnam partem in facie confluentibus. Salivatio cum fcreatu fat copiofae materise plus minus vifcidse die quinta inceperat ; die vero ineunte jam decima minuebatur ; unde multi hu- mores vifcofi occupabanc laryngem, pha- ryngem, aliasque adjacentes partes, ex quibus deglutitio , & refpiratio difficiles fiebant. Praeterea eodem tempore, quam- visab initio morbi quatuor enematibus bene DE VARIOLIS. 239 bene evacuatus fuerit, conquerebatur de certo tenefmo valde moleflo , quin imo de quibiisdam etiam doloribus colicis, ex quibus anxietates , & inquietudines ad- huc magis augebantur, & quolibet fere momento metuendum erat , ne convul- fiones univerfales accederent. CCLXXXVIII. In hoc tam ambiguo, & urgente ca* fu, capto cum Magnifico Domino de Zwenhoff confilio, ftatutum fuit, ut ad evacuandam, & abluendam illam acri- moniam in inteftinis hserentem , & irri- tantem quamprimum clyfma ex decočto hordei, & oleo lini , cum vitello ovo- rum mixtis, & unitis , injiceretur, & fi opus eifet, repeteretur ; & ut evacuans mannatum propinaretur. Quse omnia & fingula, ut ftatuta erant quantocius executioni dabantur ; e quibus dein etiam effečtum erat, ut in- gens copia excrementorum una cum pi- tuita 24 ° Tractatus II. tuita quadam vifcofa evacuaretur. Pri- mo enim fecedebant fcybala dura, com- pačla, & iigurata in magna quantitate, dein fequebantur iiquidiora foetidiiiima , quibus multa mucofa mixta erant. Hsec omnia fiebant fummo cum le- vamine; nam aeger exinde faciiius de- glutiebat,facilius refpirabat, tenefmus,alii- que dolores ventris cum omnibus aiiis fymptomatibus abigebantur, ficque aeger vigefima prima die perfečie judicabatur. ANNOTATIONES Ad Cafom VIII. CCLXXXIX. Sane mirabamur omnes adftantes , quod quamvis primis morbi diebus ex aliquot clyfmatibus inječlis magna excre- mentorum copia evacuata fuerit; nihi- lominus tamen dein tam notabilis eo- rum DE VARIOLIS, 241 rum copia fuperfuerit, & ex fuperiua recenfitis remediis per alvum fecefferit; nam toto morbi decurfu non nifipanatella, aut cremore hordei nutriebatur, ex qui* bus urinarum potius, quam excremen- torum moles augebatur. Quapropter fupponere debemus, ta- lia intra rugas, cellulasque ventriculi, & intefiinorum haerere, quae dein abhu- more gaftrico , aliisque ad ventricu* lum,& inteftina plorantibus liquoribus, & cum eisdem mixtis quan£itate au- gen tur. ccxc Unde ifti humores plus minus pra diverfitate temperamenti, fpiffi, & cum aliis excrementis commhcti, conftituunt illam colluviem putridam, quas fi diu- tius in inteftinis hseret, femper magis corrumpitur, & partim per vafa lačtea, partim per alia vafa abforbentia ad cir- culum humorum defertur; ibidem debet Tom. [L Q 243 Tractatu-s II. neceflario febrera augere; quin imo.dum hasc mater i a putrida ad circumferentiam corporis propeilitur, debet etiam nova exanthemata exhibere. CCXCI. Ex quibus patet, uti jam fuperius oftendi, quam neceflarium lit, ftatim ah Initio morbi faburram in primis viis hžerefitem tam per levia purgantia, quam per clyfmata appropriata evacuare; quin imo , fi hoc ab initio morbi facdum non fuerit» au£ fi tališ colluvies putrida in primis viis hofpitari videatur , quolibet variolarum tempore abfque omni peri- culo, id ipfum fieri poffe, & debere. C A S U S IX. CCXCII Infans bimultis, hujatis mercatoris fiJlus, quatuor dentibus inciibribus, & duobus mclaribus jam prsditus; incepe- rat DE VARIOLIS. 243 rat fieri morofus , ianguidus, inquietus ; lečtum femper petebat; fi vero in fitum rečtum elevabatur , caput quali nimis ponderofum inclinabat j cibos fibi obla- tos refpuebat, fitiebat folito plus , fle- bat, clamitabat, faspiusque expavefce- bat; & tandem fecunda morbi die con- vellebatur; quo tempore tota facies ru- bore quafi eryfipelaceo perfufa vide- batur, maxilla inferior fpafmo ita ftrin- gebatur, ut non nifi magno labore afu- periore dimoveri potuerit; gingivae hinc inde prsecipue vero in illa parte, ubi dentes camini erumpere folent, tume- bant, rubebant, & dolebant. Convulliones, aliaque fuperius rečem lita fymptomata nune magis, nune mi¬ nus urgebant. Tandem die tertia mini- mas papulas hinc inde in facie obferva* bam, quas tamen ita mobiles & vagas vidi, ut mox vifibiles , mox vero invi-* fibiles, apparerent, ex quibus luce clau Q a rius 244 Trač tat us II. clarius cognovi , has effe variolofas , unde fperavi, fi copiofiores erumpant , fore, ut prtedičti motus convulfivi mi- tigentur, & tandem plenaria fačta eru- ptione , ceflent. Verum quamvis clyfmata emollien- tia , pediluvia ex lačte, aliaque diluen« tia , & antiphlogiftica remedia a me or¬ dinata, fedulo in ufum vocarentur, per- iiftebat tamen idem fuperius defcriptus calamitofus flatus. Ex quo flatim co¬ gnovi , illum inflammatorium ftatum, non tam a miafmate variolofo, quam ab ipfa dentitione dependere, & ab iliis fpa- fmis ita ftringi peripheriam corporis , ut varioke erumpere non poffint. COXCIII. Qaapropterparentibuspropofui , aut gingivarumincifionem,utdentes canini eo facilius erumpere poffint; aut fanguinis mif- fionem/iveper vensefečtionem/iveper fan- guifugas inftituendam, aftinaniaerantmea con- de Variolis. 245 confilia & vota; nam utrumque hoc re- medii genus vulgus , praejudiciis certis captum , in infantibus abhorret. Inte- rea convuifiones , aliaque fymptomata femper magis, & magis augebantur; & die quinta infans aliquot tantum papulis praeditus variolofis, ad plures migravit. C A S U S X. CCXCIV. Alter infans pariter bimus, eisdem in caiu IX. recenfitis affligebatur fym- ptomatibus ; unde judico fuperfluum fo- re, fi eadem recenferem; fufficiat dice- re, quod quoad omnes, tam aetatis, quam morbi circumftantias cafus fuerit priori fimilis. Cura fuit pariter eadem , excepta fanguinis miffione; nam die tertia morbi curavi, & juifi applicari hirudines pod aures, & quidem in quolibet latere tres; quarum ope intra fefquihoram quin» Q 3 ^ ue 246 Tractatus II. que circiter unciae fanguims extračte fuere. Sub ipfa hac operatione infans, qui bidui integro infomnis erat, fiebat paca- tior, &tribus, quatuorve horis, quam- vis aliquoties artubus contremifceret , obdormiverat. Tandem fequebatur fa- cilis, & pacata variolarum difcretarum eruptio; fuppuratio & exficcatio; ficque infans, qui periturus erat, in vita fer- vabatur. ANNOTATIONES Ad Galuni IX, & X* CCXCV ? Hujufcemodi cafus ipfe multos ha- bui, fed longe plures ab aliis tračlatos vidi; obfervavi tamen conftanter, quod infantes, qui variolis, & dentitione fimul afficiuntur raedentibus multum negotii fa- cef- DE VarIOLIS. 247 ceffere foleant, & quod in fimilicalu plus ex dentitione, quam ex variolis, metu- endam fit; nam dum omnia ad vota ce- dere videntur ex variolis, fuperveniunt quandoque inquietadines , calores, pa- vores , aliquando etiam convulliones ; quae fi magna adfit febris inflammatoria , non nifi gangrsena & morte terminantur. CCXCVI. Si haec in primo variolarum ftadio eveniant, tune propter confenfum generis nervofi, non tantum illa tunica gingiva- rum a dentibus tenditur & irritatur, fed fimul omne genus nervofum, & mem- branofum in confenfum trahitur, ex quo cutis, ejusque vafa ita ftringuntur, ut miafma iilud variolofum ad cireumferen* tiam corporis propelli non podit. CCXCVIL In fimili cafu debent talia praeftitui, quse iilam irritationem, terifionem , & preffionem tollunt Item quae Mana* Q 4 t . ma* / 248 Tractatus II. matoriam ftafim in minimis vafis, prae- fertim cerebri diffipant; & tandem, qua? placidae variolarum eruptioni famu- lantur. CCXCVIII. Irritatio & tenfio membrana? gingi- vas ambientis debet leniri, emolliri, cre- more lačlis, butyro dulci, aiiisque pin- guedinibus recentibus, fed non rancidis. CCXCIX. Aliqui fricant gingivas corporibus duris; aut foliis nicotianae, quod melius, quia exinde falivatio excitatur. Hoc ipfum efficimus interne per di- verfa diluentia, ejnollientia antiphlogi- ftica. CCC. Si vero his non obflantibus, dentes necdum prodeant, tune debet membrana, ubi dentes canini protuberant, fcalpello difeindi, quo fado membranae tenfio, & irritatio una cum omnibus aliis funeftis fymptomatis ceflfabit. CCCl DE VARIOLIS. 249 CCCI Aliqui vero ex confilio Sydenhamii in fimili cafu, ubi convulfiones ex den- titione urgent, propinant unam, alte- ramve guttam fpiritus cornu cervi. Aft hoc experientia edočtus judico, caute agendum etfe; fi enim adfit ma- gna febris inflammatoria tune femper con¬ vulfiones exinde augentur, gangraena, & mors acceleratur. CCCII. Prasterea alii in fimilibus cafibus ve- ficatoria applicare folent, fperantes fo- re, ut per hanc revulfionem, aut deri- vationem convulliones fopiantur, & mia- fmata variolofa a centro ad peripheriam pellantur. Verum candide , & ingenue fateor, quod in illo cafu, ubi urget febris in¬ flammatoria , femper magis exinde au- geatur febris, delirium, convulfiones; & tališ funeftus flatus diutius perduret, Q 5 tan ' 2 praecipue vero in facie variolae fpu- riae cryftallinae, aut lymphaticae dicen- dse; nam ftatim fub eruptionis initiam veficulas lympidas , in medio tamen fo- veas habentes formabant; quae five ipfe rumperentur, five aperirentur, humorem aqueum fundebant. Hoc tamen notabile erat, quod fub initium fecund* diei circulum rubrum cnm fenfu alicujus doloris, ardoris & ten- fionis formarent. His tamen non obftantibus die quar- ta circiter & quinta, fine aliqua fuppu- ratione ficcabantur , & tandem evanefce- bant; pulfus erat naturalis , appetitus * fo* DE VARIOLIS. 255 fomnus 5 Sl reiiqua in bono ftatu. Ve- rum tamen decima circiter poft has no- ihas variolas die aeger inceperat vomere biiiofa, aderant inappetentia , fitis, do iores capitis, & ingens proftratio virium, qux fympfomata alicui in fex rebus ne*, naturalibus commiflo errori tune adfcri- bebantur. Aft die fequente patebat, quas ef- fet horum fjmptomatum caufa ; nam to- ta facies, quin imo & reliquum jam cor- pus ( quod oppido rarum ) fcatebat fty- gmatibus variolofis, quas cum fucceffive uon tantum numero, fed etiam volumi- ne augerentur, • pro variolis veris , con- fluentibus , & malignis declarabantur. Fačla hac eruptione, febris non mi- nuebatur, quin imo febris , anxietates augebantur; hisque accedebant infomnia, fufpiria, fubfultus tendinum, & frequens arinae aquofe feceflus, Um 256 Tractatus II. Unde fačtum , ut quartajam a va- riolarum eruptione miliaria fupervene- rint. Dum purpurse tam albae, quam ru- brae copiofa fačla fuiflet eruptio , seger videbatur melius habere, liberius enim refpirabat ; fat bene , &, ut relatum fuit, fequente nočte placide dormiebat, febris pariter minui videbatur ; ita , ut praefens morbi, & asgroti ftatus omnia iaufta promitteret. Verum, quia fequentibus diebusne- que infacie, neque in interftitiis aliarum variolarum aderant debitus, & neceffari- us tumor, & rubor; pnedičtis preema- turis, & fallacibus fignis fidendum non erat. Quemadmodum etiam die morbi cir- citer undecima evenit, ut a meridie poft aflumptam panatellam inexpečtate lior- ripilatione, totiusque corporis tremore, anxietatibus , fufpiriis, ac tandem con- vul- DE VARIOLIS. 257 vulfionibus prehenaeretur , quibus intra horse fpatium jugulabatur. ANNOTATIONES Ad Cafum XII. CCCVIII. Ifte eft fingularis , qui mihi toto mese praxeos tempore obvenit cafus. Plures autores obfervarunt, & ego ipfe vidi, quod morbillis variolas fupervene- rint, quod variolas fpurias verse exce- perint , quod fcarlatinse fupervenerint morbilli, aut variolas; Item puerperara, cui lochia ftftebantur , primo purpura & očtiduo tardius variolis correptam vidi. Sed quatuor exanthemata fibi breve in¬ tra tempus fuccedentia nonnifi in hoc unico allato cafu obfervavi. Quamvis, ut in cafu dixi, aliqua fymptomata mul- tumfpei promitterent, fačium eft tamen, Tom. ir. R u£ 258 Tractatus II. ut brevi & fere inopinato convulfus ad plures migraret. Sane admirabar faepe repentinas il- las mutationes , quae in variolis contin- gere folent. Quoties enim obftupefcens vidi variolarum die nona, 14. 17. aut 21. quin imo etiam tardius , ubi seger jam in vado conftitutus ab omnibus me* dicis declaratus & judicatus fuit, dere- pente convulfiones, & mortem fuper- venilTe. Similes finiftri eventus certe aliunde derivari non poffunt, quam quod per decurfuin morbi in nobili aliquo vifcere materia morbifica , eodem fere modo uti furunculi in partibus externis , congera- tur , fuppuretur, ac tandem rupta aut exefa apoftematis tunica efFundatur, fic- que prsdidlas tragoedias Iudat. In noftro vero cafu videtur lila ipfa materia , quae faciem reliquumque corpus in tumorem elevare debuiffet, alio nimi- rum Bfi V ARIOLIS* 259 rum ad cerebrum rapta fuiffe, quod ple- rumque in fimilibus cafibus evenire folet. Ex hoc pari ter cafu conifat, quod quamvis poft eruptionem miiiarium aeger aliquando alleviatus videatur , hase ta* men non ihtim pro criticis habenda -& declaranda fint. C A S U S X IIL CCCIX. Hujatis civus fiiius 14. annos na- tus corripiebatur anno 1756. in Mar- tio variolis difcretis, fed anomalis & malignis; nam fecunda jam ab exacerba- tione die in confpe&um venerant, qua- rum plures ad iivorem & nigrorem ae- cedebant. Prasterea fere omnes depreffie, & in medio foveam habentes ufque ad finem perfiftebant, Qnamvis aeger non aliis remediis, quam fuperius § CXXVL defcriptis an- tiphiogiilicis uteretur ; & in regimine R a teni- z6o Tractatus II. temperatiffimo confervaretur , nihiiomi- nus tamen die circiter ab eruptione no« na miliaria fupervenerant. His funeftis fymptomatibus tamen non obftantibus, tandem die decima fe- ptima, cum quoad omnes funčtiones, & ačtiones bene fe habere videretur, judica- tus fuit. Veram tamen die circiter vigefi- ma de languore & totius corporis laffitudi- ne inceperat conqueri asger; aderat febris, fitis , dolor capitis , & anxietates; his tandem fupervenerant qu3edam tubercu- ia in dorfo, clunibus, & hinc inde in reliquo corpore. Haec dolebant, arde- bant, & nychthemeri fere fpatio fup- purabantur , aliqua eorum erant mole e* xigua, alia nucem avellanam aequabant, ali a vero fuperabant; quae, debito tempo- re a Chirurgo aperta, plus aut minus ma¬ terije purulentas fundebant. Vix autem confolidatis his alia fuperveniebant, quse magis dolebant, magis ardebant, & ma¬ jo- DE VARIOLIS. 26l jorem febrem coi\junčlam habebant, & tandem difficilius ad confolidationem per- ducebantur; quin imo muka eorum in foediffima , & maligna ulcera , ad olTa ufque fubkantiam carneam exedentia de- generabant. Hoc modo alia femper & alia praedičlorum tuberculorum eruptio fuccedebat , & ad hebdomadas fere fex protrahebatur ; cujus pofterior fem¬ per pejor erat priore, ut prius jam dixi. Interea seger partim febre lenta , dolori- bus, inquietudinibus confečlus, &ad in- citas redačlus videbatur. Quamvis enim toto hujus morbi tem- pore copiofa diluentia , emollientia, la- člicinia , hydrogalam , ferum lačbis , herbis antifcorbuticis impraegnatum, emul- fa, & fimilia , quas tam febri, quam acrimonise temperandae dicata elfent, af- fumpfilfet; nihil tamen proficiebat, fed in pejus ruebat seger. R 3 Qua- 262 Tractatus II. l^uapproter in iimili extremo cafu ad corticem peruvianum ex confilio Magni- fici pie defunčti Weber de Fiirnberg confugi, cujus dragmas fex aut faltem unciam dimidiam quotidie aiTumebat, & debitam quantitatem praedičtorum diluen- ti um fuperbibat. Ex cujus ufu non tan- tum recentium furunculorum propulula- tio , fed & ulcerum malignorum ulterior progreffus, impediebatur ; haec facilius ad confolidationem , & aeger tandem , quamvis fat lente , ad priftinam fanita- tem perducebatur. ANNOTATIONES Ad Cafu m XIII. CCCX. Pračtici norunt variolis non tantum malignis, fed aliquando etiam benignis fu- DE VARIOLIS. 263 fupervenire farunculos, qui segrotanti- bus non tantum molefti, & dolorifici, fed fepe etiam periculofi effe folent: etenim in variolis, praefertim malignis, dif- jficulter ad confolidationem perduci pof* funt, & plerumque cum ulceribus mali¬ gnis conjunguntur. In fimilibus cafibus non tantum propria fed aliorum quoque experientia edočlus candide edicere polfum, & teneor, quod ex fuperius nominatis diluentibus, tem- perantibus, aliisque antiphlogifticis diffi- culter aliquid fperandum fit ; nifi illis prsedičlum antifepticum jungatur. Tales obfervationes tam proprias quam aliorum pra&icorum, data opera mihi annotavi ; femperque vidi, quod praedifta remedia fine aliquo fperifico an- tifeptico imparia fint tanto tollendo malo. Ut alias obfervationes taceam , me- minerim folummodo Nobiliffimae herulse Comitis de Rothal; quas 1746. vario- R 4 lis 264 Tractatus II. lis difcrei is, led maiigms laboraverat, & omnes iblitos malignitatis infultus usque ad diem morbi circiter decimam odtavam feliciter faperaverat: quo tempore ulcu- fcula qu