to tljf ibranj uf % Ubirati §>atwty (ttomttg nf IKuups . E X C H A N G E C U NIVEBSITY LIBSAii* O F __UPP S AL A ).. MAY 2 3 1931. 1 TRACTATUS III SCARLATINA A U T O K E M AR CO ANTONIO P L E N C I Z, MEDICO VINDOBONE NSL VI EN N JE AVSTRIJE , Tyms Joannis Tuomte Tkattnbr, Cjesar.Re«. Afost. Majest. Aijl^e Typogr. et Bibliop. ' mdčclxiT " 6 i£ H £3- *> . PRiEFATIO AUTORIS A D TRACTATUM DE SCARLATINA. ntei* morbos contagio- fos, qui humanum genus affligere fa;pe confueve- runt, princeps efl affe&us quem fcarlatinam nominamus. Medici enim pračtici norunt, quanta fasvitia in juventutem fure- re , quanta celeritate integras, ce- lebresque famiJias delere, &exhau- rirefoleat; ut unico hoc ex titulo peftis juventutis merito vocari de-' beat. Q uapropter mirabar, quod mor- bus tam truculentus, humanoque generi tam infenfus hucufque tum quoad ejus principi um, progreilu m, decurfum, finem, ejusque confečta- ria, cum quoad curationem 9 tam A 2 pa* param tam mance defcriptus inve- niatur. Qua ex ratione a viginti & plu- ribus jam annis fedulo , ferioque omnia, quas in, & poli huncmor- bum memorabilia obvenire , quae prodefTe & obeiTe foleant, mihi an* notavi, quasnunc puhlici juriš fačio. Undehabes hic, benevole Le- čtor, genuinani & ex le&o hauflam hiftoriam hujus faepe funelti morbi, habes ejusdem progreffum , decur- fum, aliaque fcarlatinže confedlaria; denique omnia, quae tam ejus asthio- ■ logiam, quam pathologiam con- cernunt, tibi candide communica- re conabor, quibus fruere , & vale. V • ELEN- ELENCHUS SECTIONUM QU^E IN TRACTATU DE SCARLATINA CONTINENTUR. S E C T I O I xponit diverjas Medicorum de fcarUti- na rdationes , {jf dejcriptiones. S E C T I O II Vroponit propriam de Jearlatina defcri- ptionem. S E C T I O III Subjungit fcarlathue dijferentias, Diagnofim. S E C T I O IV Rimatur Jčarlatina veras , ant faltem verofimilioves caufds. S E C T I O V Declarat Jymptomata , uti & Jedem fcarlatintfi SECTIO S E C T I O VI S ubjeffum &T 5 progno/tmJčarlatinee ra* ponit. S E C T I O VII Scarhtina ejusque Jymptomatnm cura- tionem proponit. S E C T I O VIII Scarlatina fiadium , Jeu periodam Je - cundam una cum curatione explanat. SECTIO IX ETULT, Quasdam Jingulares de Jcarlatina objer- vationes una cum adjeStis anmtationibus communicat . TRA- EXHIBET SCARLATIN/E HISTORIAM ET RESCRIPTIONEM MEIS OBSERVATIONIBUS RESPONDENTEM. A n Scarlatina veteribus nota fuerit, nec ne ; videtureadem & ejusdem farinae efTe quaeftio, quam fuperius §. V, de variolis propofueram. Haec enim ali- A 7 quid 8 Tractactus III. quidad eruditionem , led ne hilum quidem ad aegrorum commodum facere , & contri- buere videtur. Unde etiam fimilia mifla facio, neque his perquirendis diu immo- rabor; fatis enim reor } fr meminerim , veteres medicos multa de maculis, papu* lis & puftulis dhdffe, adecque plures ex- anthematum fpecies exinde intellexifle; qua vero ratione id fecerint, aliis difcu- tiendum relinquo. Quo tempore vero graffari coeperit, aut potius quo tempore primo fcarlatina obfervata fuerit, dein patebit, dum Au- tores de Scarlatina tračlantes adduxero. II. Hic propofiti ratio exigit , vt ante omnia hiftoriam , progreifum, decurfum Scarlatina? , ejusque confečlaria, quam accuratiffime , & quam breviffime expo- nam , talemque exhibeam notitiam, qua- lem non ex libris, aut prdprio ex cere- bro. DE SCARLATINA. 9 bro , fed ex aegris ad lečtum haufi, col- legi, & annotavi. Quare fiet, vt fymptomata omnia, aut faltem praecipua , quse non tantum qualibet morbi die , fed qii3e fere qualibet hora obfervavi, debito ordine afferam, & recenfeam; ex quibus fpero fore, ut quisque hiftoriae morborum peritus, faci- le cognofcat & candide fateatur in fcarla- tina tum quoad aethiologiam, cumquoad ejusdem curationem ad haec ufque tem- pora quam plurimum defiderari. Quapropter fatis mirari non valeo, quod morbus , qui multarum illuftrium familiarum progeniem funditus faepe ex- haurire confuevit, fuperficialiter tantum delineatus fit, ut exinde necdum conftet quid fit, nec qua falutari methodo tra- dari debeat ; etenim quam plurimi nul- lum periculum , nullam malignitatem in fcarlatina agnofcunt. A 5 Item io Tractatus III. Item a quibusdam pro purpura, ab aliis pro petechiis, aut rofalia venditatur. Quidam eundem cum morbillis confun- dunt; ficque una eademque tračlant me- thodo; cumtamen, ut dein patebit, ifti morbi toto inter fe differant ccelo; adeo- que aliam exigant medendi rationem. Ut vero hssc clarius pateant, neceffe erit, ut primo fcarlatinse principium, ejas pro* greffum, & decurfum ; dein vero ejusdem confečlaria, & reliqua, quse ab eadem dependent, exhibeamus. III. Omnis fcarlatina, live fit benigna, five maligna orditur cum majore , aut mi- nore lalTitudine , viriumque dejedtione , quam mox fequitur plerumque horripila- tio, calor, febrisque. Hoc ipfotempore, prsefertim in ma¬ ligna , adeft ingens dolor capitis, fopor, quandoque delirium, nifus ad vomitum, tandem ipfe vomitus ; quibus aliquando propter DE SCARLATINA. II propter nimis violentam ventriculi con- ftričlionem lypotimiae accedunt. Eodem fere tempore conqueruntur aegri de deglutitione difficili, anxietatibus, anguftiis praecordiorum, & inquietudini- bus, refpiratio videtur parva , laboriofa, & folito frequentior. Tandem prsefertim in fcarlatina ma¬ ligna , jam prima, aut fecunda, aliquan- do tertia die, aut tardius, fuperveniunt exanthemata, quae maculas rubras, inae- quales, plus minus latas exhibent; iftae maculae quandoque ita ad in vicem conve- niunt, ut uniformem per corpus fcarlati* num colorem praefeferant; ifta eruptio fit primo in facie , collo , faucibus, pečto- re; tandem in dorfo, abdomine, & in reliquo corpore. Si fauces infpiciamus , videbimus omnes earum partes, ut palatum, tonfillas, uvulam , linguam , laryngem, pharyn- gem aliaqueibidem fita organa, rubere, & tu* $ 12 Tractatus III. tumere ; quod etiam in facie , & reliquo in corpore nune magis nune minus obfer- vatur. Ex quo evenit, ut segri nec de- glutire, nec refpirare , ne quidem Id- qui valeant; & nifi pnefentaneum affera- tur auxilium, brevi fuffocentur. IV. Haec exanthemata, quia primis mor- bi diebus colorem rubrum cinabarinum repraefentant, fcarlatina vocari folent Verum ad finem Vergente ab eruptio- ne die tertia , aut ineunte quarta, hasc ipfa exanthemata pallidiora fiunt, & tan¬ dem fucceffive , nimirum , quae primo eruperant prius , alia vero tardius eva- nefeunt, Interim hoc obfervavi, quod exan- themata fcarlatina primis etiam morbi die¬ bus facile , & fiepius variare foleant; nam nune magis, nune minus rubent; nune plura, nune pauciora in peripheria cor- poris confpiciuntur. V. DE S C A R LATINA. 13 V. Aft hic fpeciale phoenomenon, quod fub finem horum exanthematum faepe, quamvis non femper obfervatur , expo- nendum reftat; videlicet die fexta, aut feptima poft eruptionem fcarlatinae, cer- tae papulae, feu puftulse fat frequentes, prsefertim vero in pedibus , & manibus in confpečlum veniunt, quae miliaria alba vtcunque referre viden tur, qua ex ratio- ne multis in hoc morbo minus expertis imponunt, ut tales pro miliaribus vendi- tent; aft fi iftae intime explorentur toto coelo a miliaribus differre obfervantur; nam funt merse veficulse vacuae , quae a feparatione, & elevatione epidermidis dependent; & nil nifi aera in fe continent; unde fit, ut dein latiores fačlas, & fuo volumine aučlse decorticationi cutis , de qua mox dicemus, fundamenta prsebeant. Ego data opera plures & faepius tales pu- 11 u- 14 Tractatus III. ftulas, aut dixero potius veficulas, dif- cidi, & femper tales,ut defcripfi, inveni. VI. Igitur ex hoc ipfo mirabili phoeno- meno exurgit aliud adhuc majore admira* tione , & attentione dignum: nimirum cutis decorticatio. Hsec iit , in facie, collo, pečtore &c. fed prsecipue in mani- bus & pedibus; ita , ut lameke integrse fat longse, latae, & denfas abfcedant, & feparentur. Obfervavi, quod ifta decorticatio eo major lit, quo magis cutis exanthemate fcarlatinse obfita, & occupata erat. VII. Sed neque hic finis malorum , quoe a fcarlatina dependere foient, nam dum aeger nonam decimam, aut undecimam at- tigerit morDi diem, incipit placide dor- mire, cibos appetere, aliisque funčlioni* bus bene, & fere naturaliter fungi, fic- que omnia morbi pericula fuperaffe vide* tur; DE SCARLATINA. 15 tur; unde fit, ut parentes, adftantes, quinimo faepe etiam medentes, segrotum tune in vado conftitutum efle credant. Afi: falluntur; fupereft enim majus jam fupe- rato periculum; etenim die decima quar- ta aut decima quinta aliquanllo etiam tar- dius a diiilpata fcarlatina segrotus incipit fieri languidus, debiiis, morofus; ac tan¬ dem toto corpore tumidus ; nam non tan- tum facies, fed & pedes, manus, pe- čtus , abdomen, & ferotum , denique univerfum corpus, leucophlegmatico tur- get tumore. Urinae fecedunt fat paucae, & quod admiratione dignum , plerumque cruentse, aut loturse carnium fimiles. lile tumor manifeftat fe primo infacie, & dein in reliquis corporis partibus. Vidi, quod aliquando ita increfcat, ut luce ca- piantur segri, & nec pedibus infiftere, multo minus progredi , valeant VIII. 16 Tractatus III. VIII- De hoc hydropico tumore fequentes obfervationes notari debent: & quidem Primo, quod ide leucophlegmaticus datus fuperveniat potidimum illis, qui copiofis aut malignis fcarlatinae exanthe- matibus afficiuntur. V idi tamen benignif- fimae fcarlatinae ingentem totius corporis tumorem adveniife. Secundo, quod illi, qui majorem ču¬ tiš decorticationem experiuntur, foleant etiammagis tumere, quam alii. Interim obfervavi valde magnum tumorem in ali- quibus, qui nullam experiebantur de¬ corticationem. Tertio, quod infantes facilius , & magis tumeant, quam illi , qui funt seta- te provediores. Quarto, quod segri magis tumeant in hyeme, quam in aedate; item illi magis, qui temporius libero fe exponunt aeri, quam qui in debita tranfpiratione degunt. Tan- DE SCARLATINA. 1 7 Tandem quinto, quod ifte hydropi- eus ftatus periculofior fit, & plures ex- inde moriantur, quam ex primo fcarlati- n, ut dem patebit, morbus acutiffimus & periodo- fiffimus effe folet. Unde credendum eft a Sydenhamo , nullumaliud notabile fym- ptoma in fcarlatina praeter convulfiones, aut coma unquam obfervatum fuiffe; quia alias, ficut alibi in defcribendis morbis, illorumque fymptomatibus perquam fedu- lum, & accurafiffimum fe exhibuic; hie quoque aliorum meminiffet, fi talia un- quam obfervaffet, XIV. Interim fatis mirari noji valeo, quod Richardus Mortonus, čeleberrimus quom dam in Anglia Medicus pračlicus, &Sy- denhamo coaevus fcarlatinam malignam ob- fervarit, & defcripferit , quse Sydenha- mum latere videtur. Quinimomagis adhuc miror, quod Daniel Sennertus čeleberrimus quondam Pračlicus feculo jam prascedente, adeo- que DJE SCARLATINA. 35 ClT rOt!)C ijpitnb vocetur. Lindanus vero illud exanthema, quod Belgae Rood-bont appellant, ait, effe pult ul as rubicundiffi* mas inftar flammae urentes; quae potius ad rofalia, aut urticatam referri debent, Tem- UI. C quam 34 Tractatus III. quam ad fcarlatinam , quse non in pufiu* lis, fed maculis rubicundis confiftit. Eadem fere de fcarlatina legi poflunt ibidem Vol. VI. pag. 21. XIX. Quantumvis itaque hic videatur fcar¬ latina maligna fecundum quid expofita ef- fe, ejusdem tamen curatio non alia, quam fupra dieta Sydenhamianaadducitur; quae, quamvis omni fcarlatinse conveniat, eft tamen impar lisec fola iliis, quse fcarla¬ tinam malignam concomitari, aut fequi folent, tollendis diris fymptomatibus. {a) Hic dicuntur fauces inflammatoria con geit ione affici dum morbus declinare videtur, quod circa odtavam, aut nonam morbi diem contingere deberet. Ego ingenue fateor, quod primis tri- bus aut quatuor morbi diebus plerumque talem anginam inflammatoriam obfervave- rim, rarillime tardius; ut dein ex obfer- vationibus patebit. XX. DE SCARLATINA. 35 XX. Duo adhuc fuperfunt celebres defcar* latina Scriptores. Unus eft Daniel Sen* nertus, Archiater Saxonicus, & celeber« rimus quondam Medicus pračlicus, qui jam fub initium faeculi praecedentis, adeo- que fere primus fcarlatinam quamvis ano- nyme, interim fat apte ad rem defcri- pfit ; quse enim Foreftus lib. 6. obferv. 41. & 59. affert, potius ad purpuram, quam ad fcarlatinam referri debent. Alter vero recentillimus & eruditiffi- muS autor, & fcriptor eft D. de Navier Academise fcientiarum Parifinae focius, qui idiomate gallico dilfertationem epifto* Jarem de diverfis morbis epidemicis 1753 edidit, publicique juriš fecit. Clariffimus Daniel Sennertus libr.IV* de febribus cap. XII. de variolis & mor* billis fcarlatinam fub fpecie morbi anony* mi fic defcripfit: C & ^ Praž* 36 Tractatus III. „ Praeter has differentias adhuc alia ,, eft, fed rarior quidem , quam aliquo- „ ties obfervavi, quo nomine autem ab „ aliis difcernerem , hačlenus dubius fui; „ etfi enim inftar eryfipelatis totum fere „ corpus prehendat, tamen non vidi, quod „ adultos quod in eryfipelate fere „ fieri folet, fed infantes folum corripiat. „ Malo ergo ad morbillos referre; & „ forfan malum eft ,quod Foreftus lib. 6 . „ obferv. 59. Purpuram & rubores appel- „ lat. Joann. Philipp. Ingraifias rofaliam „ a Neapolitanis noniinari fcribit. (V) „ Maculae rubrae & quafi ignitse cum „ vix effatu digno tumore per univerfum „ corpus, quafi parva eryfipelata erum- ,, punt in principio, feu morbi die quar- „ to,velquinto (V) In ftatu vero univer- „ fum corpus rubrum, & quafi ignitum ap- 5 , paret,acfiuniverfali eryfipelatelabora- „ ret. In declinatione rubor ille immi- „ nui, & maculae rubrae latae, ut in principio ite- DE SCARLATINA. 37 „ iterum apparent, quae tandem feptimo „ vel nono die evanefcunt, epidermide „ fquamarum inftar decidente. „ Malum hoc grave, periculofum, & ,, faepe let hale dl; namcaloreflferventih ,, limus, fitis inextinguibiiis & plerumque „ pulmonum ( undetufles exdtantur ) fau- dum, & aliorum vifcerum inflammatio- „ nes, deliria, & alia mala urgent (e) ,, In dedinatione tandem materia ad „ articulos extremorum transfertur, ac „ dolorem, &ruborem, ut in arthritids ,, exdtat, cutis fquamarum inflar ded- „ dit; mox pedes ad talos , & furas uf- „ que intumefcunt; hypochondria lae- ,, duntur, refpiratio diffidlior redditur, „ tandemque abdomen intumefdt, (/) ,, 3egrique nonfine magno labore, &poft „ longum tempus priftinae fanitati refti- „ tuuntur, fcepeetiam moriuntur. - - Et reliqua , quae quilibet, fi lubet, ibidem legere poteft. Eruditiffimus hic ah C 3 fe- 38 Trač r atus III. ferit, quod Scarlatinam in adultis nec dum obiervaverit Qa^) unde judicat, elle morbum infantum; fane hoc modernis & repetitis obfervationibus videtur eiTe con- forme; quia, ut dein videbimus, rarif- fime adultorum aliquis eadem afiligi tar. Neque mirum cuiquam videbitur , fi clariffimus Sennertus dubius hsereat, an ad morbiilos, ad purpuram , aut rofali- am , talem morbum referre debeat, ut ( 'b ) cum noftro adhuc tempore multi illu- fires viri easdem erroneas foleant imbibe- re opiniones, fed dein oftendam , fcarla- tinam efle morbum ab omnibus his diver- fum. Piaeterea unicuique' hasc attente le¬ gend , & confideranti patebit , quod fa- mofiiiimus quondam Pračlicus Sennertus videatur hic vix non omnia , aut faltem praecipua fcarlatinae malignae recenfere fymptomata, ut (c) (d) (e) & tiare demonftrant, exceptis tantum qui- bus- DE S C A R LATIN A. 39 busdam ; quse partim ex jam dičlis, par* tim ex dein dicendis patere podim.t. Quapropter fatis mirari non poiTum, quod tot, & tam illuftres autores, qui poli illmn de morbis , in fpecie vero de fcarlatina fcripferunt, tam mance & de- fečluofe eandein explanarint, & cum Sy- denhamio fcarlatinam benignam , nullo mo¬ do maiignam defcripferint, & exicripferint. XXI. Clariffimus autem & recentiliimus de fcarlatina, aliisque morbis epidemicis fcri- ptor D. de Navier fequentia de fcarlatina nobis communicavit: „ Variolis tandem a mediocri orto fri- „ gore fere penitus extinčlis, tempefta- „ te dein paalo mitius fačia alius appa- „ ruit epidemicus morbas variolis longe „ magis inflammatorius , febris nimirum >, rubra, fcarlatina dičta. Hic rnorbus >, per febrem admodum vehementem fe •» manifeftavit, qu, mate jugularem quoque fecare curavit. „ Serum lačtis tamarindinatum plantis- „ quenitrofis fociatum pro potu largo& j, clyfmate injiciendum , poit inftitutam ,, venaefečtionem maxime commendat. „ Si purgantia propter fymptomatum vio- DE SCARLATINA. 45 „ violentiam exhiberi non poifunt, vefi- ,, catoria inter fcapulas vel in furis opti- „ mi effečlus efle deprehenduntur. Ad ,, refrsenandum datum folidorum fpafmo- „ dicum paregorica parva dofi pod pur- ,, gationes vero majori exhibuit. Infan- ,, tes, hac febre fcarlatina decumbentes „ ordinarie ante febrem tulTi ferina labo* ,, rarunt, quse vero cum febre fefe im- „ minuit & cum ilia quoque evanuit.,, Vide Commentar. de rebus in fcientia na* turali & medicina gedis, Part. I. Vol. IV. pag. 338. XXII. Quemadmodum D. Daniel Senner- tus omni cum fundamento primus dici de¬ bet, qui morbum, quem nune fcarlati- nam voeamus, fat congrue deferipferat; ita nodro tempore non invenio feriptorem, qui in explanatione fcarlatinas magis, & melius refponderet meis, quas fuperiusjam adduxi, obfervationibus, quam fit prae- fatus 46 Tractatus III. expertiffimus D. de Navier. Hic enim prsecipua fcarlatinae praelertim malignae recenfet , explanat & enumerat fympto» mata; periculumque , quod illis immi- net, declarat, atque methodum, qua illis obviam eundum fit, egregiam expo- nit. In hoc vero mihi fatisfacere non vi- detur , eo quod tempus , debitumque prsedidlorum fymptomatum ordinem non determinet; fic exinde conftare non pot* eft, quando illa angina inflammatoria fcarlatinae advenire foleat, neque quando ille tumor leucophlegmaticus fcarlatinam fequatur; ut nihil dicam de decorticatio- ne , aliisque fymptomatis, quse fcarlati¬ nae junguntur, & quae ego jam recenfui. Item afferit, quod leucophlegmati¬ cus ille tumor in infantibus tantum obfer- vetur; ego vero talem etiam in illis , qui non tantum ex infantia , fed & ex ephe- bis exceirerant, obfervavi, ut dein pa- tebit. Prše- DE S C A R L A T I N A. 4 ? Praeterea in meis de fcarlatina captis experimentis dixi, quod die circiter ab eruptione fexta aut feptima plerumque obfervari foleant, praefertim in manibus & pedibus , certte puftulte, albae, aut albo flaveicentes, & purpuram albam re- ferentes; quse fi rite explorentur, nil nifi aera in le continent; & ideo ut fuperius dixi, potius veficae dicendae , propter quod etiam a purpura alba diftingui de- bent. Tales puftulas neque a noftro re- centiffimo fcriptore , neque ab alio an- notatas legi ; quamvis nullus dubitem ■> quin tales , ut defcripfi, fepius etiam ab aliis obfervatae fuerint. XXIII. Tandem aliqua adhuc hic offendc de caufis, & curatione fcarlatinse, quse meis de contagio principiis contrariantur. Qua- re fpero fore, ut Cl. Autor innata fua humanitate patiatur, qu$dam fcholia, ferva* 48 Tractatus III. fervatis pariter debitis humanitatis legi- bus , fibi opponi. Sic enim caufam materialem fcarlati- naecumilla, quae morbillorum, fudoris Anglici, & aphtharum eft , comparat & eandem efle judicat. Item aflerit, fcarlatinam efle morbum analogum morbo epidemicopecorum; ra- tionem affert, quia in tali morbo epidemi- co pili & epidermis, ficut in fcarlatina, decidere folent. Unde credit, quod ex tali pecorum morbo per contagium fcar¬ latina ortum & originem duxerit. XXIV- Quod autem caufa materialis fcarla- tinae fpecie diftinčla fit a caufla materiali morbillorum , fudoris Anglici, aphtha¬ rum, aliorumque morborum, conflat ex- inde, quia ordinaria contagii lege vide- mus, a fcarlatina fcarlatinam, non vero morbillos , aphthas , aliosque morbos ultro propagari & multiplicari. Item aph* DE SCARLATINA. 49 Aphthae folent occupare tantum os inter** nuni, fauces, aliasque partes adjacentes, non vero totum habitum corporis exter- num, ut fcarlatina. Tandem in Aphthis funt puftulae , in fcarlatina vero fant ma- culae, quas nullatn praefeferunt ultra cu- tem elevationem aut eminentiam. Quapropter per fe corruit illa fcarlatina analogia cum morbo contagiofo & epide. mico pecorum; multo magis vero ortus fcarlatinse a tali pecorum morbo; quae fententia fere coincidit cum illa Clarillimi Lifteri & Mead de ortu variolarum a morfu beftiolse venenatae, de qua jam fu- perius in traftatu de variolis diximus. Prasterea huic fententias officit, quia deberemus faepius obfervare, quod hoc tempore non tantum fcarlatinae contagium a pecoribus ad homines , fed quod etiam ab hominibus ad pecora propagetur, quod certe nullus adhuc obfervavit; quin hoc ipfum primis de contagio principiis adver- Tom III . D fa- 50 Tractatus III. fatur; diximus ep im in tračlatu de conta- gio; aliam effe luem bovinam, aliam o Vi¬ nam , aliam caninam, & aliam humanam, XXV. Quod verocurationem fcarlatinae con- cernit ( unico excepto gargarifmate cum fpiritu vini confečto) judico perquam appofite talem inftitutam fuiffe. Cum enim fcarlatina in methodo medendi tanquam morbus infiammatorius ab expertiffimo Vi- ro confideretur , lic debet neceffario fan- guis mitti, item debent omnia diluentia & emollientia antiphlogiftica in ufum vo- cari. Quare optime fačlum efle cenfeo, quod vensefečlio fuerit inftituta , ferum lačlis tamarindinatum , diverfis plantis nitrofis fociatum fuerit segris in magna quantitate exhibitum; fimilia pariter clyfmata inje- čla, & tandem pro rerum exigentia ve- iicantia appofita iuerint. De quibusomnii- bus dein, dum noftram de eodem morbo cu- DE SCARLATIlfA, 51 curationem proponemus, prolixior erit fermo. Interim cum haec propter datum in* fiammatorium fant, ex eoderri fundamen- to ego fane non auderem, illud gargarifma ex oxymelle & fpiritu vini camphorato in ufum vocare; quia quamvis cum faie alcali methodo Hoffmanniana prasparetur, gaudet tamen femper particulis acribus ir- ritantibus & volatilibus, a quibus metuen- dum eft , ne faucium inflammatio potius augeatur, quam minuatur. Si vero iila deglutitio difficilis fit fine inflammatione, ut in fcariatina benigna aliisque rheuma- ticis defluxionibus contingere folet, tune nullus abhorrerem, quinimo fimile gar¬ garifma ad impediendumulterioremad par* tem affečlam affluxum lubens fuaderem. XXVI. Exhis, quas ego fuperius adduxi, & aliis, quas alii iliuftres pračlici anno- tarunt, obfervationibus, quisque cognof* D 2 oet, 52 Tractatus III. cet, & ut fpero lubens fatebitur, fcarla- tinae praecipue malignae hiftoriam, aethio- logiam, praefertim vero curationem ad haec ufque tempora fat mancam, incongruam & inadaequatam fuiffe; adeoquein his mili¬ ta adhuc deliderari; quibus ego pro mo- dulo & tenuitate mea faltem quoad quid fatisfacere conabor; reliqua vero aliis per- ficienda relinquam. Interim fi quis ex his, quae jam dičba funt, fcarlatinae de- finitionem feu defcriptionem expoftulet, fequens ex his erui poterit : nimirum , quod fcarlatina fit morbus exanthematicus contagiofus & infantibus familiaris, in quo maculas rubrae, plus minus latae primofa- ciem, collum , pečtus, dein univerfum corpus obfident; intra triduum aut qua- triduum , aliquando tardius evanefcentes; nune majorem, nune minorem, aliquan- do etiam nullam comitem habentes febrem, ac tandem diverfis aliis, prout benignae aut malignae funt, ftipatae fymptomatibus. Haec DE SCARLATINA. 53 Haec icarlatinae genenca defcriptio deter* minat non tantum, quid fit, led etiam quotuplex fit fcarlatina, & quomodo ab aliis morbis exanthematicis dilferat. Qua- re fit S E C T I O III. De divijione c f dijferentiis fcarlatina. XXVII. Princeps & necelfaria divifio fcarlati- nae eft in benignam & malignam; beni- gnam illam vocamus, qdae leviffimis & vix moleftis ftipata eft fymptomatibus; qualis jam fuperius a Clarifs. Sydenhamio defcripta fuit. Maligna vero periculofa & atrocia fecum fert fymptomata. Haec eft quidem generica fcarlatinae benignae & malignse defcriptio, interim necelfe erit, ut indicemus, quae fint illa fymptomata, D 3 quae 54 Tractatus III. quae fcarlatinam benignam & maligna m comitari folent, ut differentia unius ab altero eo magis & clarius unicuique pate- at; quod eo magis neceflarium efle judi* co, quo plus ex obfervationibus conftat, a fcarlatina benigna nihil, a maligna vero plurimum metuendum efle. Scarlatina ita- que benigna folet alias fanos , aliquando cum leviffima aliquando etiam fine ali- qua fenfibili febre inopinato invadere, ali- quando prima , aliquando fecunda die , quandoque etiam tardius maculae rubrae primo in facie, collo ; & dein in reli- quo corpore in confpecfliim veniunf; ficque tridui, aut quatridui, raro diutius, & fine magna moleftia perdurant, & tan¬ dem fiaepe fine omni defquamatione termi- nantur, quamvis Sydenham dicat, illas cum defquamatione terminari. Infantes tali fcarlatina laborantes bene appetunt, & placide dormiunt, reliquasque funčlio- nes fine labore peragunt. Hic DE SCARLATINA. 55 Hic tamen probe notandum eflfe judi- co, quod quandoqaidem icarlatinae etiam benignae poft quindecim aut fexdecim a fcarlatina elapfos dies fupervenire foleat leucophlegmaticus ille tumor , qui multo plus negotii, & aegro & med en ti, quam ipfa fcarlatina facelfere confuevit. XXVIII. Aliter vero fe habent fymptomata in fcarlatina maligna; nam ingens proftratio virium uti & appetitus , inopinato acci- derefolet, tandem fequitur voraitus; ali- quando, fed raro diarrhaea ; adfunt do- lores capitis, febris & fitis magna; in- quietudines, anxietates, vigiliae, fopor, aliquando deiirium; tandem aliquando pri- ma , aliquando fecunda, aut tertia die in confpečtum venit fcarlatina; hoc tem- pore fauces dolent, tument, rubent; ut non tantum deglutitio, fed & loquela dif- cilis reddatur. D 4 Haec 56 Tractatits III. Raec Icarlatina maligna diutius folet habitum corporis occupare, quam beni¬ gna; nimirum aliquando ad fextam, aut feptimam protrahitur diem. Una vero alterave die , antequam evanefcat, ex- urgunt in čute, ut fuperius jam expofue- ram, illa phymata feu qusedam veficulas, purpuram albam referentes, quae majo- res & amplio;es fpatiobidui fačfce flacce- fcunt & collabuntur; ficque illi mirabili decorticationi , quam fuperius defcripfi, fundamenta praebent. Hic pariter probe notandum eft, quod prsedičbse veficulae, praefertim, dum ampliores fiunt, videantur externa facie elfe fimiles variolis fpuriis lymphaticis dičlis. Aft magna eft inter ipfas differentia, quia, fi tales variolse lymphaticae aperi- untur, ferum aliquod in fe continent, in nofiro vero cafu femper ohfervavi tales veficulas efle vacuas. Tan- DE SCARLATINA. 57 T andem lcariatinam maiignam fequi- tur plerumque fuperius jam defcriptus tu¬ mor leucophlegmaticus, qui in benigna raro obfervatur. Unde ex his , qua? hačlenus di&a fant, facilepatet dilferentia fcarlatinae be- nignae a maligna , quam quifque in praxi medica expertus non tantum in ftatu, fed jam ab initio morbi facile cognofcetr XXIX. Exanthemata fcarlatina multis impo- fuerunt, & etiamnum imponere folent, ut illa aut pro petechiis, aut pro morbillis, aut pro purpura venditari foleant; quare nune oflendam, quae fit dilferentia fcar- latinae a petechiis, morbillis, purpura , urticata,rofalia, aliisque exanthematibus. Petechiae enim raro ante quartam diem morbi erumpunt; fcarlatina vero aliquan- do fecunda aut tertia die in confpeclum venit. Secundo fcarlatina faciem & totum corpus occupat; petechias vero collum, D 5 pe* 58 Tractatus III. pečlus, dorfum & lumbosobfident. Tandem petechiae funt diftin&ae maculae, fcarlatina vero habet unam continuam cutis rubedinem. Scarlatina difFert a purpura per id, quod purpura habeat papulas ultra cutis fuperficiem prominentes, fcarlatina vero habeat maculas, quse cutis fuperficiem non excedunt. Item purpura nunquam flatim fub initium morbi in confpečlum venit, ficut fcarlatina. Eadem ratione difFert etiam fcarlati¬ na a morbillis , quod videlicet morbilli fint exanthemata fupra cutem aliquantum prominentia, nec tam lata, ut in fcarla¬ tina ,praeterea cum morbillis jungitur molefla tuffis, coryza, & oculorum ftillicidium, quae in fcarlatina non obfervantur. Ex iisdem pariter rationibus difFeren- tia fcarlatinae facile eruitur ab aliis exan- thematibus, ut rofalia, urticata, eryfi- pelate, & maculisfcorbuticis; quia prio- ra prominentia habent exanthemata;'ery* fi- DE SCARLATINA. 59 fipelas vero unam tantum corporis partem occupat, fcarlatina autem totum corpus ; & tandem maculae fcorbuticae non rubent, ut fcarlatina, fed livent, item funt fine febre, diuque corpus defcedant. Haec, quae nune de divifione & dif- ferentiis fcarlatinae dičla funt, inferviunt pariter pro facienda fcarlatinae diagnofi ; unde fuperfluum fore judico, diagnofm fe- paratim tračlare, ejusque figna diftinčti- va adducere, quia ex his jam facile co- gnofci poteft, quae benigna & quae mali¬ gna dici debeat; item ex iisdem fcarlati¬ na facile a morbillis , purpura, aliisque fupra dičlis exanthematibus difbingui poteft. S E C T I O IV^ De fcarlatina caufis. XXX. Quemadmodum aliorum morborum taminternas, quam externas, tam pro- xi- 6o Tractatus lil. ximas, quam procatarčiicas quisque me¬ di,cus debet indagare caufas, ita pariter noftra intereft, fcarlatinae inquirere & af- fignare caufas, quae fcarlatinam ab aliis exanthematibus diftinguant, quod, ut eo facilius affequamur , fequentes obferva- tiones notandae & praemittendae erunt, ut Primo , quod fcarlatina plerumque epidemice graffari foleat, etenim uno al- terove anno plures, alio vero neminem affligere folet. Secundo , quod tališ fcarlatinae epi- demia, quamvis Sydenhamius illam ad autumnum tantum referat, quolibet anni tempore graffari foleat ; interim viginti & aliquot annorum fpatio ego hic Viennae illam faepius circa aequinočlium vernale, quam alio tempore obfervavi; quo tem¬ pore etiam obfervarunt D. D. Schulzius, Navier, aliique. Tertio, quod fcarlatina fit affe&us, qui ut plurimum infantes, illosve, qui non DE SC ARLATINA. 6l nondum ex ephebis exceirerunt, inva- derefoleat; quamvis ego aliquos trigin- ta , & ultro annos natos noverim, qui fcarlatina correpti erant. Idem legimus in A&is med. Berolin. Dec. i. vol. VI. pag. 21. ubi legitur fcemina adulta fcar¬ latina laboralfe. Idem etiam obfervavifi & annotavit Eruditifs. Magnific. D. Haen in fcarlatina maligna, quae 1 748. in Ho- landia gralfabatur, & infantes adultosque corripiebat. Quarto quod fcarlatina prtecipue ma¬ ligna fit morbus fumme contagiofus, & periculofus, qui integras familias quando- que delere folet, & ideo peftis infantum vocari confuevit. Si enim in communi- tate decem infantum unus eadem corripia- tur, vix aliquis praefentium ab ea immu- nis erit. Unde videtur ejus contagium facilius propagabile & multiplicabile, quam in variolis & morbillis ipfis. Ve- 62 Tractatus III. Verumtamen adeft hic obfervatio admiratione digna , quod aliquando fan- guine junčli , quamvis longo locorum intervallo inter fe diffiti, eodem fcarla- tinse contagio afflari & fere eodem tempo- re laborare obfervati fuerint. Tales fu- nefti cafus attigerant quondam nimiram antetrigintacirciter annos Nobiliilimam fa- miliam Auftriacam , Comitum de Cur- land, cujus quinque proles diverfa pras- dia inhabitantes , ubi nulla fcarlatinagraf- fabatur, fcarlatina vix non eodem tempo- re corripiebantur, & fummo cum nobi- liffimae familiae lučlu enecabantur. Tandem quinto, quod caufa mate- rialis fcarlatinae tam benignae quam mali- gnae videatur, efle una eademque fpecie; ratio afferti eft , quia repetitis vicibus obfervavi, quod contagii lege fcarlatina benigna communicata fuerit aliis , in qui- bus malignae notas praefeferebat, & vi- cilfim ; fic in communitate aliquot infan- tum DE SCARLATINA. 63 tum non videntur omnes laborare maligna, neque omnes benigna. Hoc ipfum videmus in contagio variolarum, quod nimirum aliquis variolis difcretis laborans easdem communicet alteri, in quo malignae indo- lis notas exhibent. Verum hoc dein ma- gis dilucidabitur , dum caufa materialis fcarlatinae in aprico erit. XXXI. Cum itaque ex mox antea di&is con* ftet, caufam materialem fcarlatinae effe contagiofam & multiplicabilem , debemus primo determinare Jn quo proprie tališ caufa confiftat; item cum ex obfervatio- nibus conftet, quod tališ caufa materialis non femper agat, feu non femper ultro communicetur, & multiplicetur, unde debent alfignari tales caufae procatar^icae, occafionales & difponentes, quae illam caufam materialem in ačtum deducant, Ut hoc modo multiplicetur, ideil, ut 64 Tractatus III. (^uare, fi conlidero generalia con- tagii principia, quae fuperius in tračlatu de contagio adduxi, nullus dubiiabo, quin ftatuam, quod caufa materialis fcarlatinae confiftat in certis feminiis animatis multi- plicabiiibus; eodem fere modo, uti fci* mus, &videmus, alia femina animalium & vegetabilium ultro propagari & multi- plicari; qua ratione propter anaiogifmum iacile concipitur & explanatur, quidquid in hoc genere difcutiendum occurrit. Etenim pro certo habeo, quod fi cum miafmate fcarlatiaae fieret infitio, aut inoculatio, uti tališ cum variolis fieri con> fuevit, quod fcilicet fcarlatina exinde ex- urgeret, & non alius morbus, in quaopi- nione eo magis confirmor, ex aliis expe- rimentis non pridem inftitutis. Sic novi- mus , hoc modo morbillos , quin imo morbos contagiofos armentorum propa¬ gari, & multiplicari pofle. Vid. Traftat. de contagio,& de variolis. Siigitur fcai:- la- ' DE SCARLATINA. 65 latinae variolarum , aliorumque morbo* rum contagioforum eadem eft ratio, & modus propagandi & multiplicandi, uti in vegetabilibus, tune ficut admittere de- bemus, quod in vegetabilibus nat pro- pagatio & multiplicatio per propria femi- nia, idem a pofteriori dicendum erit de fcarlatina , aliisque contagiofis affečlibus. Quare huc quam optime quadrat, illud eruditillimi Mareelli Malpighii fa- pientiffimum eifatum: Rerum enim natura tenebris obvoluta, cim Jolo amlogijmo pa¬ tent, tota percurrenda venit. £fc. XXXII. Poftquam igitur pro caufa materiali fcarlatina; certa & propria feminia confti- tuiflemus, fupereft, ut procatardicas & occafionales feu praedifponentes affigne- mus caulfas, a quibus prsedidum iniafma, feu feminia in adum deducantur. Quare judico , tales procatardicas caulfas a certis tempeftatum mutationibus Tom. lil ; g p] e . 66 Tractatus III. plerumque dependere ; quae vero illae tem- peftatum mutationes fint, difficile eft de- terminatu, quia quascunque fenfibiles af- fignavero, femper veram erit, quodfub iisdem mutationibus etiam alii morbi con- tagioli, ut variolse , morbiili, petechiae, purpura, aliique aliquando graflari foleant. Quapropter neceffe erit, ut recurra- mus, aut ad certos ventos talium femi- niorum večtores; aut ad talium feminum certum y & debitum maturitatis terminum, ad hoc, utdicere poffimus , quod haec feminia fcilicet fcarlatinae potius,. quam alia in ačhutt deducantur. Unde tales caulfas praedifponentes deduco a tempeflatibus humidis prsefenti- bus, vel praegreffis, & diu durantibus, aut a certis tune temporis flantibus ven- tis i Euronothis , aliisque Auftralibus, feminum večloribus, illorumque evolu- tiones foventibus & promoventibus. Ta- lia enim femina vel a praedičtis caulis af- fe- DE SCARLATINA. 67 afferuntur , vel inertia jam dudam laten- tia, in ačtum deducuntur, hoc eft malFae humorum communicantur , ibidem evol- vuntur, & multiplicantur, humores in- ficiunt, & confpurcant, uti fuperius in tračlatu L de aqua nuceriana putrida §. 74. dičhim fuit; ifta materia putrida exanthematica in malha humorum aučta, aliquando occupat pulmones,hepar, ven- triculum, aliaque interna vifcera, alia vero fubfiftit, & haeret maximam partem in membrana cellulofa , ejusque v r afis; unde etiam fit, ut non tantum totus cor- poris habitus rubicundus , fed etiam plus aut minus tumidus appareat; quin imo dein oftendam, quod fubfequens ille leu- cophlegmaticus tumor exinde dependeat. XXXIII. Ifte, dequo nune dixi, eft commu* nis & ordinarius contagia propagandi, & muitiplicandi modus. Interim debemus admittere , quod caufa materialis conta- E a gii, 68 Tractatus III. gii, five fcarlatinae, five cujusque alte- rius, aliquando in terne in corpore lateat , diuque haereat iners ibidem, doneč a cer- tis caulis in ačlum deducatur, ut evolva- tur, efflorefcat& multiplicetur. Ratio ve¬ ro & neceffitas, talia feminia in corpore latentia admittendi eft: Prirno, quia ex obfervationibus ha- bemus , quod fcarlatina, uti jam dixi- mus,de variolis & purpura (§. 21 .) ali- quando fporadice, & dum nulla adeft epi- demia, efflorefcat. Secundo, quia experientia nos do- cet, quod profunda , fortis imaginatio, horror, aut terror tales excitare poffinC morbos exanthematicos. Vid. Tračlat. de contagio , & alium de variolis. Tandem tertio, quia in prtedičlo ca- fu DD. Comitum de Curland aliquot mil- liaribus ab invicem diftantium , & fcar¬ latina fere eodem tempore laborantium, leges ordinarij contagii locum habere non pof- DE SCAUATINA.v 69 poilunt; quis enim admittere poterit fcar- latinae contagium ad aliquot milliarium diilantiam propagatum, aiiisque fratribus & fororibus communicatum fuilTe ? Quapropter admittere debemus,quod talia fcarlatinae feminia in iliorum corpori- bus praeextiterint; haec vero iliis quondam communicata fuerint vel titulo haereaitario a parentibus vel ab aere , efcuientis po- tulantisque. Talia vero in noftris corpo- ribus aliquando contingere , legere poifu- mus Tračlatum de contagio. XXXIV. Sed major videtur difficultas in eo , quod talia feminia brevi temporis interval' lo in locis ab in vicem diffitis, & ubi nulla fcarlatinae epidemia obfervabatur, omnes fratres & forores prehenderit & afflixerif. Haec mira phcenomena procul dubio deducere debenius , vel exinde, quod praedicla fcarlatinae feminia in corpo- re hofpitantia fibi praefixujn maturationis E 3 & 7° Tractatus III. & evolutionis terminum eodem fere tem* pore attigerint; vel quod ab illorum for- ti imaginatione praedičta feminia fere eo¬ dem tempore, ut efflorefcerent & evol- verentur, in ačlum dedučla fuerint; nam frater, qui primus fcarlatina maligna la- borabat intra triduum, quatriduumve ex- inde denatus erat; quo trifti nuncio ab aliis fratribus & fororibus accepto, de- buerit neceftario in iisdem non tantum tri- ftis & rncefta idea , fed fimul borror & pavor de hoc funefto morbo exoriri; ut exinde idem etiam morbus ortus fuerit. Vide Clar. Fieni elegantifs. tračlatum de viribus imaginationis. Plura fimilia vi* deri poffimt in tračlatu de contagio. Huc enim referri poteft obvia & no- flris affertis analoga obfervatio, quae ex vegetabilium efflorefcentia & fručlificatio- ne deduci poteft ; fic conftat, vegetabi¬ lium femina terca? mandata aliqua citius, alia tardius effiorefcere; aliqua primo an* no, DE SCARLATINA. 71 no, alia fecundo aut tertio, alia vero longe tardius fručtificara Hoc ipfum videmus etiam in anima* libus; quaedam enim , ut infečla,, & alia animalcula minima, armato tantum oculo vifibilia vix nafcuntur, jam multiplicant, & multiplicantur. Vide Lcevvenhceck de arcanis naturae; alia verointraunum, alte- rumve annum,aliqua,ut komo intra quin- decim, & plures annos multiplicant: fi itaque in aliis feminibus certos & diverfos pro fui evolutione, & multiplicatione de- bemus admittere terminos, cur idipfum etiam in leminiis morborum contagiofo- rum non admittamus non video. Ver um fi haec pro tenuitate mea al* lata alicui ut facile prtevideo, non arri- deant, ut meliora proferre ftudeat, ro* go, quibusut afientiar, non iaborabo. XXXV. Superefl: adhuc alius, quamvis for- fitan valde rarus modus, quo fcarlatina, E 4 alia- / 72 Tractatus III. aliaque exanthemata externae corporis fu- perficiei communicari folent; contingit nimirum quandoque, ut animalcuia & fe- minia v. g. fcarlatinae in aere volitantia ipfi čuti adhsereant, ibique fedem figant, aliquando etiam ultro penetrent, atque reforbeantur, ficque in čute praedičla ex- anthemata exhibeant. Hac de re duas fingulares, & valde curiofas adducam ob- fervationes ,quaxum primam invenio apud Clar, JLancifium in eruditifs. ejus tračlatu de noxiis paludum effluviis lib. I. Part. I. cap. XVIII. Dum de minimis animalcu- lis in locis humidis, & paiudofis genitis, atque per aera volitantibus, ratiocinatur, fic effatur. „ Nam cum ejusmodi animalcuia ab 9 , ambiente aere in omnia foramina, ,, quae habent oftiola paulo latiora, quam „ fint illorum moles , foleant irrumpe- ,, re; ubi tamen anguftiora invenerint, „ fieri poteft, ut cunei more diffindendo, -Ml* „ VUl- DE SC ARLATIN A. 73 „ vulnerandoque ampliora reddant, ido- ,, nea nimirum excipiendis illorum. ovu- ,, lis. Probabilem vero ejusmodi conje- „ čluram faciunt ea, quae nos ipfi con- ,, tingere videmus, apud illos paluftrium locorum incolas , qui dati m atque no- ,, cens illud hofpitium experiuntur, fa- „ ciei colorem in deterius mutare, va- ,, riisque pultulis, atque exanthemati- „ bus fcedari folent. XXXVI. Altera vero majoris indaginis , & ma- gis curiofa legiturhacde re hiftoria apud Paulum Sorbait celeberrimum quondam Pračticum Vindobonenfem in illius med. Prači. Trači. III. cap. XVI. de febre petechiali hoc modo. Exanthemata petechiis fimilia totam ,, propemodum aulam caefaream, & utrum- „ que Gynaeceum nuper 1 6 74. in fylvula „ ad pulchrum fontem dičla , cum fub dio inter abfciffas arbores, comcedia E 5 „ ex- „ exhiberetur, fub crepufculum nočtur- „ num , corripuerunt; ita, ut ad gy- „ naeceum derepente vocatus tantam ex- ,, anthematum copiam nobiliflimarum do- ,, micellarum corpufcula defcedantium, „ obftupuerim; nullusaderat calor, non „ conquerebatur de quadam cordis op* „ preiiione. Sufpicabar primo fuffitum ,, aliquem arfenicalem venenatum, ad „ venti favorem a ficariis fačlum fuifle; ,, fed poftquam intellexi, locum illum „ plenum fuifle ferpentibus, ftellionibus „ & lacertis , plurimas arbores putridas ,, vermibus plenas, & infečtis putridis ,, & venenatis infečfos adefle , nec lo- „ cum adeo perflatum fuifle, conjeci, ad- ,, fuifle miafma quoddam, quo aer in* „ fečlus fuit, & confequenter homines, „ qui tamen ab imbecillitate veneni omnes „ perfanati fuerunt; nec fuerunt pete- „ chiae, ut fibi quaedam finiftre per- ,, fuadebant. Ex DE SC A R L A T I N A. 75 Ex hac fingulari, & notabili hiftoria plura medicis 'praclicis necelTaria edoce- mur,. & quidem primum , quod hic ab eruditiffimo Sorbait annotatus exanthema- ticus arlečlus ad fcarlatinam benigniffimam reduci debeat. Secundum , quod morbi exanthema- tici a miafmate animato , feu ab animal- culis, illorumque feminiis per aera voli- tantibus , & externse fuperficiei corporis adhserentibus , aut per alias vias eisdetn communicatis dependere poffint. Tandem Tertium , quod iimilis morbus exan- thernaticus, & benignus a petechiis , ali- isque malignis diftingui debeat. Si quis vero plura de exanthemati- bus praedicda ratione communicabilibus, videre velit, legat & relegat elegantifli- ma, omnique eruditione plena IUuftrifs. & Eruditifs. D. L. B. van Swieten com- mentaria in Tom. II. §. 723-4-5. SE- 76 Tractatus III. S E C T I O V. Expnit jjmptomata , & Jedem Jcarlatina. XXXVII. Statum morbi in fcarlatina effe inflam- matorium demonftrant rubor, ardor, do- lor, & tumor, quare evidens eft, fan* guinem in minimis vališ reftagnare, unde prsedičla dependent. Ifta ftafis videtur fieri praecipue in illis vafis, quae membranam cellulofam perreptant, aut ineam terminantur; unde dein non tantum ille tumor, qui praefen- te fcarlatina, adeft, fed vel maxime alter tumor leucophlegmaticus , qui tardius fcarlatinam fubfequitur derivari debet. Si confideremus experimenta , quas Clarifs. Ruifchius de membrana cellulofa inftituit, videbimus , quod illa non tan¬ tum omnia vafa fanguifera, illorumque mini- DE SCARLATINA. 77 minimas ramificationes; fed omnes etiam nervos , illorumque minimas divifiones ob vol vat & comitetur; item quod haec membrana in diverfam molem tendi, & elevari poilit; quod diverfi tumores, prae* cipue vero emphyfemata nos docent; fi itaque haec, aliaque fimilia perpendamus; facile concipiemus, quomodo praedičlus tu¬ mor in fcarlatina fieri poffit. Major quidem videtur difficultas, de illo tumore leucophlegmatico , qui fcar- iatinam fequitur ; fed facilius concipietur, fi intimius illa, quae fub ipfa fcarlatina, aut ftatim poft illam, obveniunt, per- pendantur; dixi eniin quod tempore ex- anthematum fcarlatinae humores in vališ ipfis, quae cutem membranamque cellulo- fam perreptant, reftagnent, adeoquehaec nimium tendantur, lacerenturque ; unde dein tollitur illa cohaefio epidermidis cum čute , quam deinde fequitur illa defqua- matio & decorticatio. Quo 78 Tractatus III. Quo fačlo alia vafa peripherise cor- poris privantur illo fibi neceflario tegu- mento, & fuftentaculo; unde mirumnon eft, quod ipfa membrana cellulofa, irru- entibus majore quantitate in illam humo- ribus , tendatur, & in tumorem leuco« »- phlegmaticum elevetur. XXXVIII. Ex quibus etiam patet ratio illorum, quse §. VIII. dixi; quare nimirum illi majorem defquamationem , & decortica- tionem experiantur, qui pluribus fcarla- tince maculis obfidebantur. Item quare illos major, & periculonor leucophlegma- ticus tumor vexare foleat, qut majorem, decorticationem experti erant? Huc debet etiam referri fmgularis qu 3 edam obfervatio de čute five boum five ovium morbo a!iquo contagiofo de- natorum; corium enim ex tali čute prte- paratum nullius ufus effe folet 9 quia tan- tam de scarlatina, 79 tam poffidet teneritudinem , ut facillime laxetur, & dilaceretur. Ratio hujus phoenomeni in eo confi- itit, quod in tali morbo fiat ftalis humo- rum in minimis vališ cutem perreptantibus unde haec vafa partim nimium diftendun- tur, partimque rumpunturj ex quodein exurgit minor partium, fibrarumque cu- tis ad invicem cohaefio, minorque firmi- tas, Haec vero adhuc magis patent, quod ex fimilibus morbis pili in brutis,ca- pilli in hominibus fuo nutrimento deftituti, fponte decidere foleant. XXXIX. Dixi fuperius §■ III. IV. & reliquis quod in fcarlatina prtefertim maligna ad- fit tam vehemens faucium tumor, rubor, & ardor, ut aegri quandoque nec deglutb re, nec loqui, nec refpirare valeant; ex quibus fpero fore, ut quilibet judicet in tali cafu fummam adefle inflammationem, quae non tantum laryngem 9 pharyngem, lin- 8o Tractatus III. linguam, tonfillas, aliasque partes in fau- cibus fitas occupet, fed faepe etiam fe ad aefophagum, ventriculum, arteriam afperam, pulmonesque extendat; in quo cafn affligit naufea, vomitus, aut per- petuus nifus ad vomendum cum continuis deliquiis & lypotemiis. A ftafi inflam- matoria arteriam afperam , pulmonesque obfidente fit continuatufficula, refpiratio perquam difficilis, parva & frequens fum- misque anxietatibus junčla. XL, Dum itaque praedidla mox recenfita ita fiunt, exurgunt exinde neceffario alia his fimilia, & lethalia mala ; nimirum venae jugulares, &vertebrales exindecom- preffie fe in fubclaviam, & cavam exo- nerare non polfunt; adeoque fit ftafis in- fiammatoria in cerebro, ejusque finubus, unde dein fopor, delirium , convulfiones, gangrena, & mors expečfonda funt. XLL DE SCARLATINA. 8 I XLl. Dixi Faperius §. XXXI, quod cau- fa materialis fcarlatinae tam benigna quam malignae videatur elfe una eademque fpe* cie. Quia vero hase propofitio alicui pa- radoxa videri polfet, rationem dedi, quia nimirum experientia conftat , quod a fcarlatina benigna maligna , & viciffim a maligna benigna eontrahatur; uti hoc ipfum in variolis benignis & malignis vi* demus. Verum quia hasc ad convincendum quemquam ratio quandoque non fuffice- ret, fequentia fpero omnibus fatisfacient: fic hoc ipfum videmus in omnibus aliisfe- minibus vegetabilium, quod fi eademma* terialia femina in diverfis locis, aut diver- fis terrte plagis , aut etiam diverfo tem¬ pere terrae mandentur, quod nimirum fru- dlus quoad aliquas circumftantias diverfi exinde oriantur; quin imo videmus ex eadem v. g. arbore fručlus quoad quaedam Tom. lil. p ac- 82 Tractatus III. accidentia, ut magnitudinem , colorem, maturitatem , diverfos provenire. Quare ergo non etiam idem poflet efle in fe- miniis fcarlatinas , & variolarum non video ? Sic legimus in Bonet. medicin, fep- temtrionali par te altera pag. 222. quod variolse & morbilli in infulis orientalibus, & occident. iint femper maligni: Cujusrei caufa non funt feminia variolarum aut morbillorum, fedlocaipfa, autaer,aut corpora incolarum ita difpofita. XLII. Aft fupereft hic difficilior quaeflio, de efu mytuli folvenda. Experientia enim eonftat, quod quamdiu boe venenum in ventriculo latet, exantbemata in circum- ferentia corporis oriantur; quamprimum vero illud evomitur talia exanthemata dif- pareant. Vide eruditiiFima comment. van Swieten Tom. II. §. 399. Igitur evi- dentiffimeexindededucere poflumus, quod ex- DE S C AR L AT IN A. 83 anthemata fcarlatina, aut quaecunque alia a prasdictis feminiis verminofis non de- pendeant Hoc argumentum videtur in fronte habere aliquam vim, qua etiam illis, qui noftrarum elfent partium, imponere pof- fet; fi vero in receflu cohfideretur, ap- parebit, quod noftrain de contagio fen- tentiam potius corroboret, quam infirmet. Nam duplicis generis debent admitti ex> anthemata; nimirum illa, quae contagio fa, feu ultro multiplicabilia effe folent; qualia funt: fcarlatina, morbilli, vario- he, petechise, & fimilia, Item alia, qu« non funt contagiofa , ut lentigines, ephč- lides, fudamina, maculse hepaticae, & fcorbutica?; huc etiam fpečlant illa, qua? a pulicum morfibus čuti infliguntur , & petechias quandoque mentiuntur. Qua- propter ad ultimam hanc claifem debent pari ter reduci illa, exanthemata, quas a comeftis mytulis dependent.. .. Quia nimi* F 2 rum 84 Tractatus III. rum a mytulo in primis viis haerente, & internos fpafmps excitante humores magna vi ad peripheriam corporis premuntur, qui ibidem fubfiftentes talia exanthemata exhibenL Dum vero mytulum evomitur, fpafmi fedantur, & liber humorum circu- lus pervafacutis conciliatur, ficque ex* anthemata evanefcunt. Hujus afferti clariffimum exemplum habemus in illis prsecipue foeminis, qui* bus annis intra quadrageiimum & quin- quagefimum menftrua valedicere folent; ilbe enim a fpafmis internis , faepius- que recurrentibus vexantur , phlogo- fibusque afficiuntur, ex quibus facies ad- inftar fcarlatinae rubere, moxque palle- fcere folet. Haec funt prsecipua fcarlatinse fym- ptomata, quorum non tantum decurfum, fed & caufas, rationesque pro poffibili explanavi; fuperfunt plura alia exponen- 4 a, quorum quia ratio facile patet, aut, quia DE SCARLATINA. 85 quia jam luperius §. XXI. data eft, ta- lia hic tacitus praeterire volo. S E C T I O VI. Exbibet prognojim fcarlatina. XLIII. Scarlatinam benignam , fi nullus in fex rebus non naturalibus committatur er- ror, elfe omni periculo expertem omnes norunt pračlici. Altioris vero indaginis , & majoris periculi fcarlatina maligna elfe folet. Scarlatina maligna habet fuos mali- gnitatis gradus, nam aliquando prima, aliquando fecunda, ter da, aut quarta die , aliquando tardius interficere folet. Gradus malignitatis defumitur a fym- ptomatibus affligendbus; fi enim fumma adfit profratio virium , ingens in deglud- F 3 tione, 86 Trač tat us III. tione, & refpiratione difficultas , fopor, delirium, intra unam alteramve diem ju- his diris fymptomatibus pulfus fit parvus, & celer, videtur jam gangrena- fubdie. A contrario multum fperare poflu- mus, fi segri libere refpirent, fi exigua cum difficultate deglutiant, & fi pulfus, non obdan te ejus celeritatefit fortis. In infantibus caeteris paribus minus efl: periculum quam in adultioribus, quia illorum corpora magis funt tranfpirabilia faciliusque fme dilaceratione fibrillarum tendi polfunt. Quo tardior & rarior fit fcarlatinas eruptio, eo benignior plerumque effe fo- let; quo autem citior, & copiofior cor- pus obfidet, eo periculofior effe confue- vit. Interim vidi fepe ftatim prima die fcarlatinam benignifTimam in confpečlum venilfe. Item obfervavi, quod, quam- vis gulare poteft.. Si ilantibus DB 'SCARLAIINA. 87 vis exanthemata fcarlatinae fint rara r fi ta- men febris, & armetates perfeverent, fem- ’ per mali moriš dicenda fit fcarlatina. Quando fcarlatina fedem mutat ; hoc eft quando nune una, nune altera para corporis magis rubere videtur ; aut quan- do univerfaliter in ambitu corporis nune major nune minor apparet rubedo; me- tuendum eft, ne in aliqua interna corpo¬ ris parte fedem figat, ficque periculum augeat. Si in frequente , & copiofa fcarlati¬ na externus corporis habitus tumeat, fa- cilius toleratur morbus , fecus enim ad- eft intolerabilis ardor. Si corpus in peripheria tumeat, fub- fequitur certius decorticatio, quam fi non tumeat. XLIV. Si diffipata jam fcarlatina aegri adhuc febricitent, inquieti, & infomnes fint, F 4 fignum 88 Tractatus III. fignum eft crifun necdum perfečlam adelfe, adeoque multa adhuc metuenda fuperefle. Quibus fcarlatina ad decorticationem difponitur, videtur quafi critice hac ra- tione evacuari; obfervavi enim, quod ta- les segri non tam ex fcarlatina quam ex fubfequo tumore leucophlegmatico metu- endum habeant. Si poft fuperatam jam fcarlatinam praecipue malignam aegri ab omni febre immunes fint; & tamen non appetant, languidique maneant, fignum eft praedi- člum tumorem leucophlegmaticum in pro patulo elfe. Si tumor ifte leucophlegmaticus cum pulfu febrili conjunčlus fit majus porten- dit periculum, quam fi fit fine febre. Si adhibitis exquifitiflimis, quse ars dičlat, remediis, tumor ille leucophleg¬ maticus nihilominus cedere nolit, tune vel fit raptus illius feri ad cerebrum , ex quo aegri hunt comatofi, ficque aut con- vulfi, de scarlatina. 89 vulfi , aut apoplečtici pereunt. Vel fit decubitus ad cavitatem thoracis, unde dein fequitur fuffocatio. S E C T I 0 VIL Scarlatina, ejusque graviorum jjmptomatum curationem proponit. XLV. In methodo lcarlatinae benigna me* dendi exponenda non detinebor ; etenim ex illis, quae jam fuperius addtixi abunde conftat, medici fatagentis opera opus non efle, fed fufficere, ii tales aegri regimi* ne, quoad fex res non naturales tempe- rato utantur. Unicum tamenin fimilibus cafibusob* fervandum tam aegris, quam medentibus injungo, ne fcilicet evanefcentibus jam exanthematibus aegri nimis cito aeri frigi- F 5 do 90 Tractatus III. do fe exponant, nam fuperius jam infi- nuavi, quod fcarlatinse etiam benignae ali- quando fupervenire foleat, tumor ille mo- leftus, &f#pe periculofus leucophlegma- ticus dičtus. XLVI. Si vero fcarlatina maligna adfit, qu«e eognofcitur ex fignis §. XXVIII. & XXIX. tune funeftiffimo huic malo ex- quifitis , & energiticis remediis quantoci- us obviam eundum eft; quia hic ipfe mor- bus, ut alii inflammatorii vel difeutitur vel tranfit in gangrenam , aut abfcefllim, aut alium §. III. & IV. deferiptum affe- čtum. Quapropter indicationes curati- vae ex datis de fcarlatina caufis §. XXX. formandse erunt. Pro prima caulfa aflignavimus miafma aliquod verminofum feptieum multipli- cabile. Pro fecunda vero , & quafi praece- cedentis effečlu diximus efle difpofitionem inflam- D E S C A R L A T I N A. 91 inflammatoriam , quasdam partes plus, alias minus occupantem, & diverfa fym- ptomata, f ■ - - ux. Venim quandoque eontingit , ut omnibus adhibitis cautelis, nihiiominus folito alias tempore tumor ille leucophleg- maticus fuperveniat , noyumque vita? periculum , quo jam liberi credebamur, afferat. In fimili igitur cafu indicationes effe debent primo, ut humores ferofi plus aut minus vifcofi incidantur, attenuentur. Secundo, ut per convenientes vias evacuentur, Tertio, ut partes folidae roboren- tur, ac tandem ut fymptomata urgen¬ tna mitigentur, Primae & fecundae indicationi fatisfit per omnia falia fixa, tam alcalina, quam neutra, aut etiam acida ; qualia funt; fal abfynthii > cardui benedičli , liquor terrae foliatae tartari, tartarus vitriola- tus, arcanum duplicatum, nitrum and- moniatum, fal polychreftum, tartarus fo- lu- DE SCARLATIKA. II9 lubilis , chryftalli tartari, & multa alia ejusdem generis, qu«e , vel in forma pulveris, vel aliquo foluta liquore pro- pinari poflunt: his enim non tantum il- lud, quod vifcidum eft, inciditur, at- tenuatur, fed iimul etiam partim per al- vum, partim per urinam evacuatur. Porro huc fpečlant alia aperitiva 9 ut radices graminis, petrofeiini , ononi« dis, eryngii , fceniculi, afparagi , & alia ejusdem generis remedia , quae cum fupradičris falibus decočta, clarificata , & cum oxymelle fcillitico, aut fyrupo de duabus radicibus, edulcerata , calide fepius ad unam akeramve unciam pro diverfa ratione aetatis exhiberi poflunt. Propter fpecialem vero virtutem fol- ventem , & diuretieam huc referri de- bent: fcilla , & afelli, feu millepedes. Scilla exhiberi poteft in fubftantia fed melius in infufione, aut in extračto_, aut ejus oxymel fcilliticum. H 4 Mil* 120 Tractatus III. Millepedae vero fummam habent v im’ fi vivae contundantur; earumque fuccus expreffus in ufum vocetur. In quem fi¬ nem fequens aut aliqua fere fimilis, mix- tura mihi in fimilibus morbis familiaris effe folet. Aquse ftiil. petrofelini unc. V. fpirit falis coagulat. fucci afellorum aa. dr. III. Oxymell. fcillit. Syrupi de duabus rad. aa. unc. I. Mifce. De hac mixtura debet seger faepius unum, alterumve cochlear affumere , & linam , alteramve fcutellam infufi bac- carum juniperi, aut alicujus decočtionis ex fupradičfis radicibus aperitivis fačlae, calide fuperbibere. Ex ufu hujus remedii non tantum urina copiofior redditur, fed & leviš di- arrhaea excitatur, quse fi non fuccedat, debet alvus clyfmate emolliente, & fa- iino follicitari. In DE SCARLATINA. I 2 I In eundem ufum inferviunt, & con- ducunt illa apochylifmata , feu Rohob, ut eboli, juniperi, fambuci , & de fpi- na cervina , quas cum fupradicftis reme- diis mifceri, iisdemque addi poflunt. LX. Tandem , dum omnia prsedičla, aut alia fimilia remedia imparia funt perti- nacillimo huic tollendo malo, quaeren- dum eft ali ud in mercurio , & auro quod in his, aliisque fimilibus extremis mor- bis inventum eft, prasfentaneam ferre opem. Tale remedium, quod in pilularum aut alia forma praeftitui poteft , eft fe- quens: v. g. R, Rhei elecfti Špirit, falis coagulati aa. dr. II. mercurii dulcis Auri fulminantis Extrad. Scillae aa dr. H 5 M. fant 123 TRACTATUS III. M. fiant pilul. c. Rob juniperi pon- dere unius alteriusve grani , quae foliis auri aut argenti obvolvi & obduci pof- funt. Quod vero ufum hujus remedii con* cernit, fequentia notanda funt. Primo , quod una alterave harum pilularum omni bihorio , aut trihorio pro diverfa aetatis , aliarumque circum- ftantiarum, ratione exhiberi debeat, quam dofim tres quatuorve fedes quotidie fequi debent, quae, fi non fuccedant, tune vel earum dofis debet augeri, vel prše- dičtis pilulis Magifterium mecoacanae , aut diagridium fulphuratum , aut pilulae coehiae addi polfunt. Qua ratione dein falivatio impedietur. Quare Secundo, ut eo certius falivatio im- pediatur debet aeger poft aflumptas pi« lulas bibere calide aliquot uncias infufi baccarum juniperi aut decočli radieum graminis. Item * Ter- de scardatina. 123 Tertio , poftquam bidui aut tridui liis pilulis ufus fuerit, debet ab earum ufu una, alterave die abilinere. Quarto fi ab ufu hujus remedii ni* miae turbae in corpore concitari videan- tur, poterunt tales fopiri remcdiis pare- goricis. Tandem fi in his , aliisque fimili- bus aife&ibus notabilis febris adiit, de- bemus ab ufu hujus remedii abflinere ; quia timendum eft, ne exinde febris au* geatur; in quo cafu alia fuperius rečen- fita remedia, ut fuccus afellorum cum fale poIychrefto, aut nitro antimonia- to in ufum vocanda erunt. Ab ufu prsedifti remedii intra unam alteramve diem ingens copia feri, tam per urinas quam per alvum evacuari fo- iet; ex quo abdomen prius tenfum, & tumidum, una cum aliis corporis parti- bus coliabefcet, & flaccefcet, brevidi- me j quod ut eo facilius obtineamps , > 124 Tractatus III. & , ut partes laxae & flaccidas roboren- tur, debent faepius pannis laneis fumo aromatico imbutis perfricari. Hoc remedium fuit a fecretis Ma- gnifico, mihique asterna memoria co- lendo Domino Dočlori Weber de Fiirn- berg , quo in di ver lis pertinaciflimis & rebellibus morbis chronicis fummo cum levamine utebatur. Adeoque non tan- tum in cachexia, ieucophlegmatia , & hydrope fed & in contumaciffima alvi & urinaa obflručlione , fi inflammatio abe- rat, illud in ufum vocabatur. Item in catarrho fuffocativo , in afthmate humorofo, ubi chermes mine¬ rale , fulphur antimonii tartarifatum , fcilla , gummi ammoniacum, aliaque , alias efficaciffima remedia, inertia erant, aurum fulminans cum uno alterove grano mercurii dulcis, praefentaneum erat re¬ medium. Qua DE SC ARL ATI N A. 125 Qua de re, ut alios prteteream me* mini memorabilis cafus, qui 18- circiter ante annos Illuftriflimam Aulicam Do* mieellam L. B. de Kleng Auguftiilimas piše memoriae Imperatricis Amaliae per- quam familiarem concernebat. Haec corripiebatur afthmate huinoro* fo, orthopnaea dičto; nam nec in lečlo jacere, nec refpirare , nec loqui potue- rat; facie totoque corpore mirum in mo¬ du m intumuerat 5 denique ex omnibus quae aderant fignis morti proxima vide- batur. Clyfmata ftimulantia ? & deri* vantia, veficatoria, fcilla, fulphur an- timonii tartarifatum, fal volatile oleofum fylvii , aliaque valentiffima remedia , inanes erant medentium conatus. Tandem ex confilio praefati Magnifici D. Weber de Fiirnberg praeftituebantur pulvifculi ex auri fulminantis gr. VIII. mercurii dulcis gr. III. fachari finiff. gr. XII. faepius , vide- 12 6 Tractatus III. videlicet, prout neceffitas urgeret, omni bihorio , aut trihorio propinandi. Hora vix elapfa poft affumptam pri- mamdofim, exhibebatur fecunda, quam paulo poft ingens copia excrementorum, maximam partem, ut ab auro fulminante fieri folet, nigrorum, notabili cum segro- iae levamine fequebatur ; ex cujus reme- dii dein, quamvis parciore manu, con- tinuato ufu perfečle convaluit. lisec ego tanquam teftis ocularis, & asgrotan- ti diu no per fuit LXVLI, ANNOTATIONES ad ^Egrotum I. Hicce cafus explanat, & demonftrat communem, & ordmarium fcarlatinae be¬ nigna decurfum, progreflumque. Interim ex hoc cafu poflunt duo, quas forfan non omnibus arridebunt, corrolla- ria deduci; & quidem, Primum, quod non femper , ut alii fcribunt, fcarlatina, ficut morbilli, cum defquamatione, terminetur. Ex quo al- terum fundamentum contra dar. Morto- mum de scarlatina. 137 nium fcarlatinam a morbillis diftinguendi defumi potefh Secundum, quod quandoque, quam- vis raro, eruptio exanthematum critica dici poffit; hoc enim de fcarlatina beni¬ gna , & quidem illa, intelligendum efle judico, quse amotibus lentis, natura con- formibus, non violentis, dependet; quia hoc modo illud , quod heterogeneum in corpore latet, facilius, aptiusque fubigi- tur, feparatur, & ad convenientia emun- čtoria deducitur ; quod a motibus violen¬ tis , quacunque ex caufa in corpore no- ftro excitatis, fperandum non eft; quin- imo, uti jam fuperius §. LIL & ex ob- fervatione Sydenham dixi, morbus ds natura fua benignus hac ratione malignus evadit. 15 LXVIII. M 138 Tractatus III. LXVIII. -dEgrotus II. Infans quinque fere annos natus bel- le edens, & dormiens mane dum evigila- ret, tota vix non facie rubebat; paren- tes exinde attoniti me advocarunt, & quid ifthaec efflorefcentia fignificaret, ex me poftularant. Ego inveni pulfum bonum, infantem hilarem, uti & alia, datum fanum refe- rentia. Ad tačlum tamen cutis prsefertim in facie, calebat, &videbaturardor qui- dam externus aegro moleftus effe. Unde fine haefitatione declaravi, hsžc exanthemata referenda effe ad fcarlatinam benignam. Eventus dein refpondit promiflis ; nam morbi hujus fequens erat decurfus. Die fequente, feu fecunda fcarlatinae rubebat intenfe non tantum facies , col- lum, fed & aliae corporis partes; facies fub- DE SCARLATINA. I 3 9 fubtumida apparebat; seger de quodam fed prascipue oculorum ardore conquere- batur, neque lucern fine incommodo fer- re poterat. Getera fomnus, & appetitus aderant, ut die praecedente. Die tertia videbantur omnia efTe vlx non in eodem fiatu , ut die praecedente; nifi quod ad finem vergente eadem die exanthemata in facie , quae prius intenf« rubebant, pallidiora apparerent. Die quarta pallefcebant quoque alia, reliquum corpus occupantia exanthemata. Die quinta in facie vix quidquamfcar- latinae apparebat. Die fexta, & feptima totum corpus erat ab exanthematibus liberum, quibus fucceffit defquamatio illi, quae in morbil- lis efTe folet, fimilis. Hoc tempore vi- debatur aeger pariter quoad omnes fun- čfiones, tam animales , quam vitales, & naturales bene valere, in quo fiatu etiam in pofterum permanferat. Toto 140 Tractatus III. Toto morbi tempore non utebatur alio remedio quam fequente mixtura: R. Aquae fambuci unc. V. Rob fambuci. Syrupi de althsea aa unc. I. mifc. de qua omni hora , aut ornni bibo- rio, unum alterumve cochlear fumpferat; & infufum ex fcabiofa , fuperbiberat. Praeterea aeger in debita tranfpiratio- ne, & moderato calore confervabatur, & detinebatur. LIX. ANNOTATIONES ad iEgrotum II. Hoc fingularehiccecafus docet,quod una cum morbo, & fine praecedente ali- qua fenfibiii ex'acerbatione exanthemata fcarlatina in confpečlum venerint; quod aliquoties, quamvis raro , in fcarlatina vidi. Ve- «a.acc»:^f. ■-•••« — TrrirmT- I—Ulil—IIHiHilLIHlUM—■■■)—JMl—.tLLM__|UlL DE SCARLATINA. I41 Verum nemo mirabitur, qui expe- rientia noverit, quod idem etiam in va- riolis evenire quandoque foleat. Plura vide Se& IV. §. XXXVI. ubi leges illam particularem obfervationem , qua plares csetera faniffimi quafi momenta- nee obruebantur exanfhematibus fcarlati- nis* aut faltem fcarlatinam referentibus. Item ex hoc, & praecedente cafu eruere poflumus , quod exanthemata fcar- latina quaedam citius, alia tardius diffipa- ri, & evanefcere foleant; nam quasdam citiffime, nimirum tertia ab eruptione die, ut plurimum vero quarta , quinta, autfexta, raro tardius, diilipantur. LXX. JEgrotus III. Alius puer očlo circiter annos natus 1756. primis diebus Junii corripiebatur pariter fcarlatina benigna , quae quinta dr- 142 Tractatus III. circiter ab eruptione die cum fubfequente aliquaii defquamatione diffipabatur. Cum eo tempore tempeftas calida vi- geret, fic aeger ide, tam tempore efflo- refcentise quam vel maxime poft illam in- terdiu a lečlo abftinebat, & liberiori aurse fe exponebat. Quo non obftante nihilo- minus bene valere videbatur. Verum elapfis vix duabus a diiTipa¬ ta fcarlatina hebdomadis inceperat toto corpore tumere; nimirumprimo in facie, dein in manibus, & ped ib us; item abdo¬ men , & fcrotum in fat magnam molem excreverant. Urina fecellerat pauca, & craffa cum fedimento albo; alvus erat ad- ftriela , appetitus , qui prius femper vi- gebat, inceparat deficere. Quamprimum ad hunc affečtum leu- cophlegmaticum advocatus eram prima cura mihi fuit, ut fuperius §. LIX. re- cenfitis remediis incidentibus, attenuan- tibus, aliisque aperitivis, diuretis, & per DE SCARLATINA. 143 epicrafim evacuantibus uteretur asger: un- cte ordinaveram prirno mixturam ex aquse ffillat. Petrofelini unc. IV. fpirit. falis coagulat. drag. III.fyrup. de cihor.c.rheo unc. I. de qua omni bihorio, duoaut tria cochlearia fumeret aeger, & quam nychthe- MeH fpatio confumeret. Hoc remedio utebatur fex dieBus , led« fine ndtabili commodo; nam tundot pt&fertim in facie videbaturpotius augeri, quam minui , neque urina majore, quam aiids quantitate evacuabatur, neque alvus nifi clyfmate follicitaretur, refpondebat. Quare mirabar; quod hoc remedium quotidie tali doli fumptum, in hoc cafu, illo, quem tamen in aliis fecundum ex- pertus fum, effečhi, fruftraretur. Inte- rim non abs ratione judicabam , quod, quamvis hoc remedio materiam peccanteni non evacuaverim, tamen digefierim, & praepararim, ut dein eo facilius aliis va- lentioribus cedere poffit remediis. Qua- . . .." ■ .. ■ . n • i n .i r.ff- a.. 144 T RA C T AT U S III. •■■■■■■»■■■»■■■•■■»■■■■■■■■••■■■■»•■"i Quapropterordinabaminfufionem rad, fcillae cum rad. afparagi, petrofelini, & tartaro vitriolato, fačiam , & cum fyru- po mannatoaut flor. perftcorum edulcora- tam, de qua fepius de die aliquot co- ehlearia fumpferat segrotus. Ex ufu liujus remedii prima die fa» dlum eft, ut ternis vicibus magnam ma- teriae vifcofae quantitatem evomuerit; & hunc effečtum fequeretur alter, nimirum, aliquot de die fedes, copiofiorque urina. In ufu hujus remedii perfiftebat aeger, itatamen moderando, ut bisterve nych- themeri fpatio alvus aperiretur; qua ratio- ne magna feri copia non tantum per uri* nas, fed etiam per alvum evacuabatur. Hoc ipfo tempore curabam fcrotum valde tumens fuftentaculo fulciri, & fo mentationes calidas ex fuperius §. LXV. defcriptis carminativis, in vino cočlis ei- dem applicari , faepiusque renovari. DESCARLATINA. 145 Quibus dein effečlum eft, ut non tan- tum facies, artus, fed etiam abdomen , & fcrotum, fu cceiiive detumefcerent, & fpa- tio quindecim circiter dierum datum natu- ralem adipifcerentur, aegerque appetitum, fomnum, vires, denique fanitatem per- fečlam confequeretur. Tandem ad tonum naturalem tam ge- neri vafculofo, quam nervofo, & mem- branofo conciliandum utebaturaeger perde- cemcirciterdies tinčtura rhabarb. Rolfincii. LXXI. ./Egrotus IV. Eadem fmiftra fors attigerat 1760. filiolum Illuftriif. L. Baronis de Wenfer, fex circiter annos natum; hic enim in Au- gufto fcarlatina benigniffima laborabat; haecfine omni defquamatione terminabatur. Cum integerrima fanitate videretur gaudere filius, & tempeftas ipfa calida quam optime faveret, fic non tantum do- mi libero fe exponebat aeri, fed etiam Tom. UL k ; do- 146 Trač tatu s III. domo exibat, atque hujus urbis pomce- fia aurae liberioris captandae caufa adibat. Die circiter decima nona a morbo vi- debatur laffus, languidus & pallidus, dein fequebatur tumor’ in facie, manibus , pedi- bus, abdomine, fcroto ac in univerfo cor- pore;qui de die in diem magis augebatuf, Ut huic fimilem haud quaquam viderim. Quare in fimili inexpečlato & periculofo ftatuordinabam primo prsedičla falia aperi¬ tiva ,diuretica, & per epicrafim evacuantia. Alvus follicitabatur faepius clyfmate ex decočlione fpecier. Dec. aperitivi cum melle mercuriali, & nitro, aut fale gem- mse. Scroto applicabantur fomenta pri- mo frcca , ut facculi ex furfuribus torre- fadlis, aut ex lignorum cineribus; dein vero ex fuperius recenfitis fpeciebus car- minativis in vino decočbs. Venim ex omnibus his tam interne, quam eXtern.e adhibitis nec alvus move* batur, nec urina majore quantitate pro¬ di- DE SCARLATINA. I47 dibat, nec tumor minuebatur, quinimo potius de die in diem augebatur. Qua ex ratione valentiora renaedia ordinaveram ; inter quae primum erat fuccus afellorum, quo cum praedičtis fa- libus aperitivis, & diureticis per očti- duum utebatur. Cum vero neque ex hujus medica* menti ufu seger proficeret, ad infufum fcillae confugi. Aft ex omnium horum ufu tumor totius corporis hydropjcus, anxietates, refpiratio difficilis , augebantur potius quam minuebantur, ut ačtum de falute aegri videretur. Quo in extremo cafu fequens per- fcripfi remedium: R. Auri fulminantis fcrup. I. Magifter mecoacon. gran. XXV. Špirit, faiis coagulati drag. I. mifce f. pilul. c. mucilag. tragac. pond. gr, I. qu*e foliis auri, aut argenti obvol* K % y\ 148 Tractatus lil. vi poffunt. De his pilulis fumpfit «ger omni bihorio unam alteramve: vix fum- pferat talium novem , videbatur jam fae- pius ad emittendam urinam, & ad depo- nendum alvum ftimulari. Ex quo fačtum eft , ut die fequente tres habuerit fedes ; & urin« libras tres circiter emiferit. Die vero tertia quin- quies aperiebatur alvus , & urin« librae ad minimum quatuor feceflerant. Qua ex ratione juffi, nychthemeri fpatio quatuor tantum pilulas affumi. Ex quorum continuato ufu magna feri copia tam per alvum, quam per urinas quoti- die evacuabatur; ficque tumor faciei, abdominis, fcroti , aliarumque corporis partium quotidie magis minuebatur, pri- flinusque corporis vigor fucceffive refti- tuebatur ; & «ger intra viginti aliquot. dies integra fanitate fruebatur. Interea, dum his pilulis utebatur seger , praedičla fomenta calida ex fpe* cie- DE SCARLATIN A. 149 ciebus carminativis in vino applicaban- tur fcroto. LXXII. Poftquam vero fcrotum in totum de- tumuiiTet, applicabantur quandoque lin- tea fumo aliquo aromatico , & carmina- tivo imbuta, quandoque vero eadem in- tingebantur in aqua calcis, & aliqua por- tione fpiritus vini camphorati , & cali- diufcule fcroto applicabantur. Ex eadem ratione , nimirum ad ge- nus nervofum , & vafculofum roboran- dum, utebatur dein aeger tindura rhei aquofa cum tertia parte tinčlurae martis cum fucco pomorum, item infufo ex bac- cis juniperi. LXXIII. Hoc fingulare tamen in hoc cafu ob- fervabatur, quod dum exanthemata fcar- latina aderant, aliquoties faliva fangui* nea, & loturse carnium fimilis extiterit. K 3 Item, ?5o Tractatus III. Jtem, quod, dum tumor leucophle- gmaticus, in fuo vigore conftitutus erat, urinse craffie, & quandoque fanguineae fuerint; dein vero , dum tumor jam jiotabiliter fubfederat, urina? fuerint cla- yae, aqueas, & aliquando etiam fan« guineae, LXXIV, iEgrotus V\ Alius očtennis puer poft fuperatam Ibarlatinam benignam inciderat in eun- dem tumorem leucophlegmaticum; Me- dicus ejusdem ordinabat diverfa remedia aperitiva, incidentia, diuretica, adeo- que falina, fcillitica, quinimo rhabarba- rina, roob ebuli, fambuci 3 de fpina cervina & fimilia, fed omnia fine alb quo effebtu ; nam nec alvus exinde mo- vebatur, nec urina in majore quantita- te evacuabatur'; unde tumor & anxieta- tes poti us exinde augebantur, quam mi- DE SCARLATINA. 151 jmebantur. Quapropter ordinabat pul- vifculos ex jalappa, trochifcis, alhan- dali , aut diagridio fulphurato , cum rheo; item emulfa cum refina jalappa?. Ex ufu quonim vehementer quidem purga- batur seger; fed dolorem in latere dextro . circa regionem renis perfentiebat, ut preffionem manus ferre non potuerit. Aderat praeterea nifus ad vomitum, in- gens fitis, febris magna, vigiliae, fumma virium proftratio; his dein accefferat de- lirium, oculorum convulfiones, & tajj- dem mors. LXXV. ANNOTATIONES ad iEgrotos III. IV. & V. Hofce tres segrotos, eorumque cu- rationes atque alia huc fpečlantia una ea- demque fidelia examinanda fifto. Unde fequentia corollaria deduci polTunt: vi- delicet. K 4 Pri- 152 Tractatus III. Primo , quod tam fcarlatina benigna quam maligna opus habeat debito & mo- derato lecfbi tepore, fimilique tranfpira- tione : quibus negledis ut plurimum ftatus ille hydropicus fupervenire folet. Ego ipfe mirabar, & adhuc miror, quod ifta regula non tantum tempore hi- berno fed & seftivo tam neceffaria effe videatur. Sed fuadent, & exigunt id repetitae obfervationes ; ratiocinia vero hic file. re debent. Sic id ipfum in aliis cafibus , ut eryfipelate, vulneribus , ferme quo- tidie obfervamus; in quibus niii partes lsefse debite tegantur, quantocius in pe- jus ruere folent tam hiemali, quam sefli- vo tempore. LXXVI. Secundo , quod in alvi, & urinae obftručtionibus remedii dofis, quamvis quadruplicata affumatur, non exerat ef- fe&um , quem fimplex ejusdem reme¬ dii DE SC ARLATINA, I53 dii dofis in fiatu fano producere fole- bat. Unde nacedit as elucefcit in fimili- bus cafibus non tantum talium remediorum dofim augendi, fed etiam ad medicamina valentiora, & magis ačliva confugiendi. Hoc ipfum confirmat asgrotus tertius , fed praefertim quartus. LXXVII. Tertio , quod in hoc tumore leuco- phlegmatico purgantia draftica ut pluri- mum finiftrum foleant fortiri effečtum, quod inter alios , quos ego vidi, aegro- £us quintus confirmat. Aft poflet aliquis hic oggerere, quod aurum fulminans, refina, aut magifie- rium mecoacanae videantur pariter ad re- media draftica referenda efle ; quo te¬ men non obftante , talia ego appro- bavi. Refpondeo , ingentem ede difieren- tiam inter remedia , quae ab aloe, fca- monio, jalappa, aliisque, redna acri K 5 & te- 1 5 54- Tractatus III. & tenaci praedičlis, petuntur; & inter alia remedia, quse ex auro fulminante , mercurio dulci , aut etiam magifterio mecoacanae, defumuntur: quia illa con- ftant particulis acribus, refina tenaciffi- pia obvolutis ; unde fit, ut non tantum illa funilium remediorum portio, quae in primis viis hseret, verum etiam illa , quse ad fanguinem reforbetur, tenaciter adhaereat corpori; iicque conftanter, & pertinaciter irritet tam genu s vafculo- fum, quam nervofum & membranofum. Unde dein febris aceenditur, inflamma- tioni, putredini, & gangraenae via fter- nitur. Verum omnia haec funefta fympto- mata a noftris remediis tam facile metu* enda non funt; quia aurum fulminans nec inhaeret nec adhaeret alicui corporis parti; neque ad malTam humorum refor¬ betur j fed fpeciali fuo pondere fuccelR- ve pertranfeundo inteftinorum tračlum, fuo de scarlatina. 155 fucceffive pariter modo unam , modo al- teram illorum irritat partem; fibique una cum aliis in eodem canali, aut in vicinia haerentibus, ftagnantibusque viam parat, & aperit. Item aliter eft de refina v. g. jalappae & de refina mecoacanaefentiendum,nam re¬ fina jalappae quacunque ratione fubigatur, aut corrigatur, fua tenacitate, ita adhaeret fibris, easque fua acrimonia irritat; ut fere femper aut vomitus, aut tormina, tenefmus, aut febris , fitisgue ejus ufum fequatur; quapropteretiamab ejuspraefcri- ptione quantum poffum abhorreo,&abftineo. Aliud vero de magifterio, feu refi¬ na mecoacanse fere quotidie edoceor; nam haec nulla opus habet correčlione , aut cum oleis fuba&ione; a naturalibus mo- tibus viribusque vitas facile fubigitur , & folvitur, Neque unquam Ipeciale aliquod incommodum, nimirum, dob¬ rem , tormina , tenefmum aut febrem in- ?56 Tractatus III. inflammatoriam inde exortam vidi: In- terim prefente febre, ab ejus ufu mihi tempero. Doleo tantum , quod hoc magni predi remedium divitibus folum- modo praeftitui poffit. LXXVIII. Siniftra fors, quam nofter egrotus quintus a fupradičtis drafticis expertus e- rat, confiftebat in febre illa inflammato- ria , quae principaliter renem dextrum, cerebrumque occupafle , & dein in gan¬ grenam degenerafle videtur. Tandem quarto illud mirabile fym- ptoma confiderandum reftat , quod ali- quando tempore obfervantiae , aliquan- do tempore tumoris leucophlegmati- ci obfervatur. Contingit nimirum, ut fub efflorefcentia fcarlatine faliva fan- guinea, aut loture carnium fimilis ap- pareat. Item contingit quandoque, ut tem¬ pore tumoris leucophlegmatici urina fan- gui- DE SCARLATINA. 157 guinea, aut loturse carnium fimilis fece- dat; uti in noftro cafu evenifle aflerui. Hoc fymptoma ratione prognofeos alicui , minus in his rebus experto, im- ponere poflet * verum coram tefta- ri poflum hoc efle plane indifferens , adeoque nec mali , nec boni quidquam portendere. Judico enim hoc fymptoma eodem modo tam quoad caufas, quam quoad prognofim , ficut mucum narium fan- guinolentum in coryza , confiderandum efle. Videntur enim vafa in jfimilibus cafibus ita relaxata efle, ut fanguis fa- cilevafa aliena intrare, eorumque ofcu* la aperire , & exitum fibi quaerere valeat. Hoc tamen in noftro cafu mihi mi- rum videbatur, quod urina ifta fangui- nea ab adhibitis quibuscunque diureticis, non exacerbetur , & exafperetur, quin imo ■■ . —— — 158 Tractatus III. imo procedentibus copiofis urinis fucctf- five minuatur , & tandem abigatur. LXXIX. iEgrotus VI. Infans bimulus laborabat fcarlatina benigna, qui ufque ad diem ab eruptio- ne fextam videbatur quoad omnes fun- čliones bene valere. Eadem die ad ve- fperas fere inopinato convellebatur; iftae convulfiones nune magis nune minus ur- gebant, quibus tufficula acceflerat. Die fequente continuabat idem ca* lamitofus ftatus; praeterea facies rube- bat, & aliquantum tumebat, gingivae praecipue ubi dentes canini erumpere fo- lent, rubebant, & dolebant, labia oris erant ficca , aderat febris, & fitis. Cum exanthemata fcarlatina debito tempore evanefeerent, neque de illorum retro- pulfu fufpicio eflepoffet; ftetota hujus efFe- DE S C A R L A T I ST A. I 5 9 eifečtus tragoedia a dentitione merito re- petenda erat. Quapropter clyfmata emollientia o* mni trihorio, aut quadrihorio iiyicie- bantur. Infanti nune ferrnn lačlis, nune emulfa ex decočto v. g. hordei cum oxymelle fimplici, nitro aut ftibio nitra- to, propinabantur. Item, tam ratione tufleos, quam ratione convulfionum, linčlus ex oleo amygdalarum dulcium , & diacodio or- dinabatur. Omnia hsec in reiniffione convulfionum, nullo modo, praefentibus eonvulfionibus, propinari, & deglutiri poterant. Praeterea gingivse ungebantur fepius cremore lačlis, aut hordei Verum omnia hrec remedia non re- fpondebant votis noftris ; ftatus enim morbi triduo integro f®re idem erat. Ab 160 Tractatus IIL Ab adftantibus, & putantibus haec a retropullis exanthematibus dependere, proponebantur veficantia applicanda , ad materiam exanthematicam centro ad pe- ripheriam evocandam. Quibus ut fecundum quid fatisface- re viderer, fermentum panis cum aceto rutaceo plantis pedum applicandum fub- ftitueram. Gum vero praedičta fymptoraata a dentitione., adeoque ab inflammatione & fanguinis in cerebro , ejusque finubus ftagnatione dependere judicaflem, cura- vi applicari fanguifugas poft aures: qua ratione quatuor, aut quinque fanguinis unciae extračtae fuere. r A Aliquot poft hirudines applicatas horis Tat quietus pacatus, fomnoque obru- tus videbatur seger, neque dein evigilan- tem convulfiones prehendebant amplius, ficque lento grefiii fanitati reftituebatur. LXXX. 4 DE SC ARLATINA. l6l LXXX. A N N O TATI O N E S ad AŠgrotum VI. Šimiles cafus faepe contingere folent, ut nimirum infantes , tam in fcarlatina , quam poft illam dentitione afficiantur, quse nune plus, nune minus negotii segro* tantibus faceffere folet. Unde fit, ut ex adhibitis fuperius recenfitis , aliisque fimilibus remediis quandoque fine ulteriore labore refipi- fcant, Quod fi non fiat, & , fi convulfio- nes una cum Febre inflammatoria urgeant, timendum eft , ne morbus in gangrae* nam, & mortem terminetur. Quapropter in fimilibus circumftan* tiis, vel debet quantocius fieri gingiva* rum debita incifio , vel conveniens fan* guinis mifiio, Tum. IU LA pri* 162 Tractatus III. A prima plerique noftratium ita ab- horrent, ut nullis raticciniis flečti poffint Unde neeeffaria erit fanguinis miffio. Quinimo contingit aliquando , ut admiffa , & fačla gingivarum incifione nihilominus prsedida fymptomata perfe- verent: in tali cafu nifi fanguis mitta- tur 9 de segro ačlum erit. Prseterea illud , quod veficantium applicaiionem in his, & fimilibus cafibus concernit, perquam bene notandum effe duco, quod nimirum, fi talia in urgen« te inflammatione, & non prsemifTa fuffi- ciente detračHone fanguinis applicentur , femper inflammationem, morbumque au- geant; gapgraenam, mortemque accele- rent Idem dicendum, & fentiendum eftde liquore bezoardico Buffii., de fpi- ritu cornucervi , aliisque fimilibus pras- fente febre inflammatoria adhibitis. Hsecfunt, quae medicis attentione di» gna ? in fcarlatina benigna obvenire fo lent. DE SCARLATINA. l6g ■■■■' ■ ' » ■' . .. 1 1 " - 1 1 f lent. Altioris vero funt indaginis, tam illa. , qute cum fcarlatina maligna conjun- guntur, quam quae illam fubfequuntur, LXXXL /Egrotus VIL Nobilis Adolefcens hujatis D. SaL tuarii, feu Csefarei fylvarum Pr^fečli de Mayr Elips duodecim circiter annos n at us , temperamenti fanguinei, 1751. iti autumno , graflante tune Viennatfcar- latina 0 inceperat per intervalla horrere ? & de laffitudine totius corporis, & de dolore capitis , eonqueri; lomnus erat interruptus, appetitus deje&us; quinimo die fequente aliquoties vpnjebat ? bilio- fa, aliquamque jn deglutitjatione dilEcub tatem perfentiebat; quse tune bili aeri ? vomitu eječfee attribueb atur. Ver um die tertia , dum segrum in- viferam, vidi jam exanthemata fcarlati- na, in facie j deglutitio erat magis la« L 2 bo- 164 Tractatus III. boriofa; fauces rubebant & turaebant; pulfus erat celer, denfus & fortis ; fitis magna; & aeger foporofus vide- batur , quin imo nočlu fubdelirabat & inquietus erat; continuabat praeterea nau- fea, & nifus ad voraitumcum amaritie oris. Die quarta tota jam facies colore ru- bro, ferme uniformi obfita , & aliquan- tum tumens apparebat. Eadem die videbantur jam maculae rubraeincollo,pečtore, dorfo,fat nume- rofae; in manibus vero & pedibus paucae. Alia vero fymptomata erant eadem die quae praecedente. Die quinta facies, collum, dorfum, & pečtus adhuc intenfe rubebant: in ma¬ nibus & pedibus maculae rubrae pariter numero augebantur. Die fexta obfervari poterant in fa- cie plures maculae rubrae ab invicem di- ftinčte; quae tamen die praecedente vi- de* DE SCARLATINA. I 6 $ debantur unam valde latam maculam con- ftituere. Die feptima in facie pallefcebant, in manibus vero & pedibus adhuc rube- bant Aft hoc notatu dignum erat, quod jam eadem die, fed praecipue die fequen- te feu očlava praefertim in manibus, & pedibus obfervatae fuerint qusedam ve* ficulae albse, milliaria alba, fub fui ini- tium exačlae referentes ; quae tamen fe* cunda & tertia die latiores fačlae flacce- fcebant, & fubfequ3C defquamationi , feu decorticationi fundaraenta praebebant. Nam die duodecima, decima tertia morbi, & fequentibus lamellae integrse, & quafi coriaceae fecedebant, quas as- ger fine labore , & dolore detrahebat. A die morbi nona ufque ad vigefi- mam fecundam, aut tertiam videbatur aeger melius fe habere ; nam libere de- glutiebat, febris, & fitis remittebant, L s 16 6 'TractatuS III. & placidius dormiebat, Interim prae debilitate in lečto fe fere continuo con* tinebat. Quo tamen nčn obflante vigefima fecunda& 23. morbi die obfervabatur tu- mere primo in facie, dein in reliquo eorpore, ita, ut 28. morbi die tumor ifte leucophlegmaticus fummum attigerit gradum, & de falute segri jam ačhim vi- deretur. Haec eft fuccindla hujus aegroti hi- ftoria; quae duos alios noflri aegroti fra- tres, duasque forores comprehendere debet: nam aliquot diebus vix eiaplis eodem fcarlatinae maligna? contagio affi- ciebantur , & eadem pariter fcarlatinae malignae funefta fymptomata , quamvis non omnes in eadem intenfione expe- riebantur. Etenim febris aderat magna, deglutitio difficilis , tandem fequebatur^ decorticatio , & tumor leucophlegmati¬ cus in omnibus. Quae quamvis tum aegris, ■s DE SCARLATINA. 167 segris , cum mihi medenti, multum ne* gotii facefferent, nihilominus tamen omnes, favente Numine integrse fanitati reftitue- bantur. Sed videamus qua ratione. id fa« čfcum fuerit. LXXXII. Cum die morbi tertia ad hunc agro« tum advocatus fuiflem, omniaque fympto» mata rite exammaflTem, vidi > adeffe ma* gnam febrem inflammatoriaitt. Item cum bilis vomitum, amaritiem- que oris confideraflem, judicavi, a fpa£ mo veficae felleae bilem per dučtum Cho- lidochum ad inteftinum duodenum , tan- demque ad ventriculum exprimi & defer* ri. Adeoque curavi Primo, ut juxta datas XLVI. re- gulas inflammationi profpicerem, & Secundo, ut iliud acre exanthema- ticum, & biliofum temperarem, & ablue- rem e corp-ore; fecus enim fi bilis fangui- L4 ni 168 Tractatus III. ni miiceatur, febrem periculumque auge- te folet. Quapropter curavi quantocius uncias circiter očto ianguinis per venaefečlionem extrahi. Cum vero intra aliquot minuta fanguis extračlus cruftam lardaceam indue- ret, juffi repeti, & ex eadem jam in* cifa vena poft bihorium totidem uncias fanguinis mitti. Parentes videbantur qui- dem venaefečtioni obftare ; fed dum illis deplorabilem deglutionis datum ,imminens- quefuffocationis periculum, objicerem , fa* cilius meis adnuebant votis. Eodem tempore ordinabam gargari- fmata ex decočlo hordei, nitro & melle rofarum, Item clyfmata ex decočlo hordei, & fpecierum emollientium; aut etiam exlačle; quae femel aut bis de die injiciebantur. Pro acrimonia exanthematica, & bi- liofa temperanda , & abluenda ordinabam diverfa remedia : ut decočlionem ex rad. fcor- DE S C AR L AT IN A. 169 fcorzonerse, acetofe, tamarindis, & ni* tro , fyrupo aut ribium , aut acetofe aut oxymelle fimplici edulcorandam. Item emulfa ex feminibusfrigidis,ali- quando cum, aliquando fine femine papa- veris albi. Eisdem indicationibus fatisfaciebat pa> riter ferum lačlis ; aut etiam hydrogala. Quae adliduo , & in debita quantitate , prout unum alterumve ex his magis arri- debat, propinabantur. Tandem ad inquietudines fedandas, fomnumque conciliandum inferviebant pa* regorica. His effectum erat, ut omnia pericu- lofa fymptomataprimomitigarentur, dein vero plane abigerentur; ficque aeger dio circiter decima quarta in vado effe judi- caretur. L 5 LXXXIII. 170 Tractatus III. LXXXIII. Verum očlo diebus dein vix exačlis tumor ille leucophlegmaticus novas nobis ifijecit curas, novumque attulit periculum. Hic enim lente , & infenfibiliter fe infinuabat, & non, niti dum in notabi- lem molem increviffet, obferv r abatur. Quapropter fihe mora praedičla ape¬ ritiva , falina , diuretica , & per epicra- iim evacuantia in ufum vocabantur. Praeterea tumenti fcroto applicaban- tur cataplafmata ex fpeciebus Carminativis ctim vino in pultem cočtis. Gum enim ex his tam per alvum, quam per urinam multum materiae ferofse, & mucofae qUotidie evacuaretur, & tu¬ mor exinde fucceffive decrefcerefc, illis inftiti, neque alia valentiora molitus fui. Quorum ope dein intra 15. aut 16. dies aegrotus priftinam recuperavit fanitatem; fed non vires, quibus refarciendis Ion- giore tempore opus erat. LXXXIV. €S DE SGARL ATI na. 171 *".- ■ - . . . ; LXXXIV, Eadem feremethodo ufus fui apudali« os noftri aegroti fratres, & forores; qui eodem morbo, & iisdem fymptomatibus affečli erant. Differentia tamen quoad curationem interfuit aliqua: nam duobus natu minoribus fanguis miffus non erat, par tim propter teneram nimis astatem, partim quod fymptomata non ut in aliis exafperata viderentur. Item in uno prsedičtorum aegrotorum nonum annum agente tumor leucophleg- maticus ita pertinaciter affligebat, ut prasdičtis falinis aperitivis non cederet, fed potius augeretur. Unde neceflarium fuit ad fcillam , & millepedas confugere, quibus tandem domatus fuit. LXXX\ r . ( 172 Tractatus III. LXXXV. A N N OTATIONES ad uEgrotum VII. Hicce cafus praeprimis oftendit necef- fitatem venasfečtionis in fcarlatina maligna inftituendas, praefertim dum magna inflam- matio fauces occupat. Quo in cafu fi omittatur , vel gangraena vel fufFoeatio preflo pede fequi folet. Hoc affertum poffum pluribus aliis obfervationibus corroborare, fed fufficiat illa, quae eodem tempore nobiliffimam D. D. Comitum de Kauniz Profapiam at- tigerat. Duo nimirum IlluftriiRmi ejus- dem familiae juvenes Comites , in Aca- demia Sabaudica tune commorantes, cor- ripiebantur fcarlatina maligna. In utro- que exanthemata fere una cum morbo in confpečtum venerant ; in utroque pari- ter ingens inflammatio fauces occupabat. In DE SCARLATINA. I 73 In uno feu fecundo genito, propter me- tum retro pulfus nulla venaelečiio admit- tebatur. Unde etiam fačtum fuit, ut in* tra triduum fufFocaretur aeger. Alteri vero , nimirum primogenito debita fanguinis miffio inftituta erat; qui quamvis dein tod us fere corporis defqua- mationem, & decorticationem expertus, tumoremque hydropicum in longum tem- pus perpeffus fuerit; nihilominus ta* men ( favente Numine) omnemhujus tru- culenti morbi faevitiem elufit, fuperavit, evicit; cui Deus fecundam fine fine tri- buat vitam , ut Magni Parentis veftigia terens , fibi, Reipublic3eque felix vivat. Prseterea ex hoc cafu edocemur quas- damcautelas, quae vomitum bilis, ama- ritiemque oris ( fcarlatinae malignae folita fymptomata^) refpiciunt, & quse meden- tibus inexpertis, ut ego faepe vidi, im- ponere poflunt. Vidi nimirum in fimili- bus cafibus emetica prsefcribi j a quibus non ————■B—■—■— 1 ii irvrnmn i nu pi— m^ j74 Tractatus III. non tantum febris , anxietates, deliria perpetuusque nifus ad vomitum, augetur fed & fauces 9 praecipue larynx, pha- rynxque ita inflammantur, ut aegro fuf- focatione neceiTario pereundum fit. Quapropter meliore & faniore inče* dimus via, fi illud acre irritans tempere- mus, diluamus, & abluamus per illa, de quibus fuperiusin cura dičhim eil;; quae tam per os affumi, quam per enemata in- jici poliimt. Neque ex enematibus dilu- ejitibus, & emollientibus, dummodo omne acre irritans , ftimulansque abfit, quidquam de retrppulfu metuendum eft, ut quidam opinantur. Tandem quod tumorem leucophleg- maticum in noftro segro attinet , exin- de cognofcere poffumus, quod quando- que levioribus aperitivis abigatur, quan- doque vero necvaientiflimis cedat remediis. LXXXVI. taram DE SCARLATINA. 17$ LXXXV1. ^Egrotus Vlil, Ja veniš feptemdecim circiter annos natus cubicularii apud fereniffimam Sa- baudiae Duce.m filius Iaborabat fcarlatina maligna cum inflammatione faucium, alii$- que folitis fymptoraatibus; quibus ftilli- cidium nariurn fe adjungebat. Omnia remedia , quae legitimis indi* cationibus fatisfacere poflent, in ufum vo- cata funt, excepta fola fanguinis miffio- ne, quqe, quamvis ordinata fuiffet, ta- men inftituta uon fuit. Morbus interea cum inflammatione faucium augebatur; his acceflerant deliria, convulfiones 1, & .tandem quarta ab eru- ptione die mors. V ix denato aegro, & foto adhuc ca* lente cadavere, ingens copia fanguinis ex ore , & prascipue e naribus, effluxit, LXXXVII. 176 Tkactatus III. LXXXVII. ANN OTATIONES ad A£grotum VIII. Haec fuccinčla morbi, mortisque hi- ftoria nos docet, quod ex inflammatione faucium, aliarumque adjacentium partium vense jugulares, & vertebrales ita pre- mantur, ut fe in fubclaviam exonerare non poffint; ex quo dein fit ftafis inflam- matoria in cerebro, ejusque finubus. Hoc ipfum evidentiffime obfervamus in angina, pleuritide, & peripneumonia. His prsefuppofitis quisque cognofcet vanos, inanesque effe omnes alios meden- tiumconatus, nifi in fimilibus cafibusfuf- ficiens fiat detračlio fanguinis. In quo ca- fu, ficut fuperius §. LXXIX. oftendi fanguisugas in infantibus pofi aures appo- fitas optimum prseftare effečtum, ex ea* dem DE SC A KLATIL A. I 77 dem pariter ratione, & quidem majore, cum fundamento judico, fedionem venae jugularis in aetate provedioribus omnibus aliis anteponendam efle. Quia haec im- mediate ex cerebri fmubus, aliisque ejus- dem vališ, in quibus ftafis inflammatoria Jueret, derivat. Ex quo patet ratio illios obfervatio- nis medids pradicis notse , qua videmus, largam narium hsemorrhagiam in morbis acutis proficuam efle, ftillicidium vero femper mali ominisj quia denotat, fta- fim inflammatoriam in cerebro , quam de fe folvere potiš non eft, in gangrenam degeneraturam. Unde mirum non eft, quod non tan- tiim in fcarlatiira maligna, fed in aliis edam morbis acutis, praecipue fi fanguis non erat extradus, ftatim poft mortem magna cruoris copia tam per os, quam per nares, quandoque dfluere foleat; quia poft mortem vafa, quse prius ftrida, & Tom. 1IL ]\j in- 178 Tractatus III. integra erant, relaxantur, aut erofa, fa- cile aperiuntur. Quare dolendum quod quidam prse- judiciis capti malint proprio fuffocari cru- ore , quam in certis circumftantiis venae- fečlionem admittere. LXXXVIII. iEgrotus IX. Adolefcens fyntaxeos ftudiofus tre- decim circiter annos natus 1760. in No. vembri afficiebatur fcarlatina maligna hoc modo : Prima fcatim die de fummo lan- guore,debilitate,naufea, & nifu ad vo- mitum conquerebatur; fecunda die in confpečtum jam venerant exanthemata fcarlatina in facie , aderant prseterea re- fpiratio, & deglutitio laboriofa, fitisque intenfa ; &reliqua, quae prima die: Ego advocatus in veni pulfum celerem debilem, & vix perceptibilem, qui, quamvis ad- elfet DE SCARLATINA. 179 eflet fumma faucium inflammatio, & re- ligua, quae vensefectionem indicarent, me a fanguinis miflione deterrebat, & ar- cebat. Dum vero poft meridiem aegrum de- lirantem fuffocandumque invenirem, ju- dicavi non obftante praedičta pulfuum de- bilitate, unicum fuperefle remedium , fpemque e fanguinis miflione; qua dein in pede inftituta, pulfus fiebant fucceflV ve fenfibiliores, & fortiores ; refpiratio, & degiutitio evadebat facilior ; &radhibi- tis aliis remediis segrotus breve intra tempus fanitati reftituebatur. LXXXIX. annotationes ad iEgrotum IX. De dimili obfervatione locutus fum jam fuperius §. XLVII. ubi oftendi, vi- M s rium igo Tractatus III. rium proftrationem , languoremque fae- pius a fpiritibus , & viribus oppreffis, quam ab exhauftis dependere ; etenim in florente State, & alias robufto corpore caufa fubitanei languoris aliter concipivix poterit. Idem fsepe obfervamus in aliis febri- bus continuis, malignis, miliaribus, & petechialibus , in quibus pulfus debilis, & fumma virium proftratio adefle folet; qus fymptomata multos medicos a vens- fečtione deterrere , & arcere folent. * Quia prsdičla virium proftratio quan' doque a diffoluta humorum maffa depen' dere obfervatur; in quo cafu ft venaefe' dio inftitueretur, seger certo certius fuo cumbere deberet. Qua ex ratione cum viderim , in fimilibus cafibus venaefečlionem multum ad falutem aut mortem conferre pofte, in- dagavi, induftria, qua potui, ut deter- rnina- DE SC ARL ATIH A. l8* minarera, quando fanguinis miffio inftitui, & quando omitd debeat. Si enim virium languor dependeat a fpiritibus oppreffis , tune quamvis pul- fus fit debilis , eft tamen denfus, ■ & du- rus; item genae rubent, & corpus ad ta* dhim calet ; neque praeceflerat nimia ali- cujus humoris evacuatio, quae omnia in fpiritibus, & viribus exhauftis , aut hu- moribus diffolutis ali ter fe habent. Ut tamen in fimiiibus cafibus eo cer- tior de fecundo ex miiTione fanguinis effe- ffiu reddar, curo primo modieam fangui¬ nis quantitatem extrahi; fi enim fanguis magno impetu eifluit, & dein cruftam lar- daceaminduit, aut in ejusdem defečtu fpif- fus, & tenax effe appareat, tune fine omni cunčlatione , & perieuio debet ae- bita fanguinis miffio inftitui, ex qua dein aeger potius alleviatur, quam opprimitur. Similispetechialisepidemia an. 1758. & 1759. hic Viennce totam obtinebat M 3 hie- 18 3 Tractatus III. hiemem. Nam aegri conquerebantur de fumma totius corporis laffitudine , de di- verfis rheumaticis affečfrbus, de ingenti dolore capitis, pulfus erat debilis , & fub initium morbi fere femper naturalis, in quo cafu fi fanguis mittebatur, ego fem¬ per lardaceum , aut perquam fpilTum, & tenacem vidi; qua ex ratione binas , ali- quando etiam ternas venaefečtiones prae- ftituere folebam , ex quibus, aliisque ap- propriatis antiphlogifticis, effeci, ut fer- me omnes, qui meae curae commiffi erant, fanitati reftituerentur. Alii vero eodem petechiali morbo affečli, quibus fanguinis miflio inftituta non erat, die quirita, aut feptima fiebant foporofi, delirantes , & die undecima, aut decima quarta convulfi plerique mo- riebantur. Ifte eft ftatus in morbis acutis , ut plurimum malignis, in quibus fanguis mit- ti debet. Aiiter vero fentiendum eft, ubi con- DE SCARLATINA. 183 contraria figna adfunt; ut li fanguis mif- fus diffluat , vixque coha^reat; aut, ubi largae evacuationes per haemorrhagias, aut diuturnas diarrhaeas, praeceflerant; ex quibus aegri viribus exhauriri folent In talibus enim cafibus a venaefečlione, quantum poffum , mihi tempero; & ex fonte pharmaceutico & diaetetico remedia peto. CX, ./Egrotus X. Adolefcens quatuordecim circiter annos natus , 1758. corripiebatur fcariatina maligna , aliisque fuperius XXVIII. recenfitis & folitis fympto- matibus. Primis morbi diebus utebatur emulfis, fero lačlis , & tindlura florum rhaeados pro potu ordinario , aliisque antiphlogi- fticis, & appofitis remediis. M 4 Ve- 184 Trač tat us III. Verum praefentibus exanthematibus, propter metum retropulfus nulla venaefe- čtio admittebatur. Die autem ab eruptione tertia ad do- mandam acrimoniam fepticam malignam exhibebatur cortex peruvianus, tanquam fpecificum antifepticum. Aft de die in diem augebatur mor- bus, febris , difficultas in refpiratione, & deglutitione; tandem acceflferant fero cia deliria; convulfiones & mors. XGT. ANNOTATIONES ad ADgrotum X. Sančle fateri poffum , quod hujusce- modi funeftos cafus non tantum in fcarla- tina maligna , led etiam in aliis febribus malignis faspius viderim: fi enim in limi- libus morbis, qui phlogifticam indolem prasfeferunt, cortex Ime praemiffa venae- fe- DE SCARLATINA, 185 fečtione exhibeatur, femper plus damni, quam commodi exinde expeclandum erit. Aliter vero fe res habet, ubi prae- miiTa fufficiente detračiione fanguinis ge- nus nervofum, prsecipue vero vafculo* fum laxum redditur, pulfus concidunt, debiles mollesque redduntur ; in iimilibus cafibus fperare poffumus, fore ut cortex virtute fua tam antifeptica, quam tonica, multum emolumenti asgrotis alFerat Si quis meis allatis obfervationibus non acquiefcat, acquiefcet tamen, fi pa- rumper confiderarit obfervationes de ex- hibendo cortice in febribus intermittenti- bus, & remittentibus apud diverfos cele- bres praeticos. Omnes pračlici norunt, quam male exhiberetur cortex in exacerbatione tali¬ li m febrium ; quia fic non tantum paro- xifmus, fed morbus ipfe augeretur. Quapropter fedulo & attente obfer- vare folemus talium febrium apyrexiam, M 5 aut 18 6 Tractatus III. aut remiffionem , ubi nimirum pulfus in- cipiunt fieri rariores, mollioresque. In quo ftafu dein cortex optimo cuni effečlu cxhiberi folet. XCIL Jigrotus XI. Hujatis civis filia decennis laborabat Icarlatina cum magna faucium infiamma- tione ; refpiratione, & deglutitione, dif- fidlibus. Huic nulla fuit venaefečlio ce- lebrata , fed fuperius §. XLIX. recenfita remedia antiphlogiftica, item gargarifma- ta, & inječliones ex decočlo hordei cum melle rofarum, & pauxillo nitri in ufum vocabantur. Externe vero circa collum cataplafma ex fpeciebus emollientibus in lačle coctis tepide applicabatur, Die ab eruptione circiter fexta quo- tiefcunque gargarifmata , aut inječliones in ufum vocabantur , fecedebant, & ex- creabantur qusedam lamellae coriacese, il- lis, quas fuperius §. VI. defcribuntur, quoad omnia fimiles. Inti- DE SCARLATINA. l87 Intimius dein harum lamellarum, in- ternique oris inftitutum examen docuit, quod ha;c eadem , quae in partibus cor- poris externis , prsefertim manibus, & pedibus deri folet, decorticatio fuerit; nam non tantum membrana , quae pala- tum , tonfiilas, uvulamque inveftit, fed etiam illa , qua? faucium ulteriorem, & profundiorem expanfionem occupat, fe* parabatur, & exereabatur. Tandem fed aliquot diebus tardius, fuccedebat eadem decorticatio in corporis partibus externis; quin vero iile folitus tumor hydropicus fequeretur. XCIII. ANNOTATIONES ad ^Egrotum XI. Tales lamellas coriaceas non tantum in illa angina, quae fcarlatinae jungi folet maligna?, fed etiam in aliis anginis faepius vidi. 188 Tractatus III. vidi. Nuperrime cum ExpertilTimo , & Magnifico Domino de Zwenhoff tres hu- juscemodi habui cafus; in quibus non tantum fimiies lamellae, fed integrae thecse, quae uvulam, tonfiiiasque obvolvebant, leparabantur, & excreabantur , reličtis preedictis partibus nudiš, intenfe rubris , & fenfibilibus; eo quod tune tenerrima, & tenuiffima tantum membrana obdučte effent. Quapropter has partes lačte te- pido, aut mucilagine feminum cydonio- rum, doneč naturalem tonum, vigorem- que adipifcerentur, fovere debuimus. XCIV. iEgrotus XII. Adolefcens Dominus de Peterneg undecim circiter annos natus corripieba- tur fcarlatina maligna , quae tam vaga & variabilis erat, ut nune majore nune mi- nore copia appareret, item nune magis, nune DE SCAKLATINA. 189 nune minus ruberet, quod aliquoties de die obfervabatur, ficque per očliduum fere hujus exanthematis inconftantia per- ieverabat. ^Egrotus interea ftatim a principio morbi inquietus, anxiofus, nune plus, nune minus delirans erat. Inftituta confultatione applicabantur duo veficantia ad furas; poft biduum ve¬ ro alia duo ad brachia, tandem , cum deplorabilis morbi conditio pejor appare- ret, aliud ad nucham apponebatur. Item in ul urn vocabantur diverfa fu- perius §. XLIX. recenfita antiphlogifti- ca remedia, quibus etiam modieum cam- phorse addebatur. Venaefečlio, vero pro- pter metum majoris retropulfus non ad- mittebatur. Verum ex omnibus his nihil proficie- bat , quin imo femper in pejus ruebat teger. Nam die undecima delirium fiebat furibundum , & phrenetieum, per inter- vaUa 190 Tractatus IIL valla enim seger foporofus, occlulis pal- pebris, demiffa voce diverfa obloqueba- tur , & aliquantum quietus apparebat; fed mox convulfis palpebris , oculisque alta voce clamare, & vociferari incipie- bat, e lečlo profilire, omniaque tegu* menta abjicere , conabatur ; doneč ma- gno clamore , violentisque corporis mo- tibus attritus, & laffus per brevia quae- dam intervalla conquiefceret: quas mce- fta & horribilis fcena faspius repetere folebat. In hoc cafu curavimus capillitium abfcindi; ficque capiti columbas vivas in duas partes fciffas apponi, fsepiusque aliis recentibus fubftitutis repeti. Item fuperius nominatis remediis ad- jungebantur aliquot guttse liquoris be- zoardici Buffii, & anodyni mineralis : & tandem enemata emollientia applica- bantur. Aft DE SCARLATINA. I 9 I Aft omnes ifti erant vani , & ina- nes conatus; etenim die circiter vigefi- ma fiebat quafi haemipledticus , quoniam in latere finiftro nec manum nec pedem movebat, cum tamen in alio latere vio- Ientos faepe ederet motus. Quare tot & tam diuturnis serumnis attritus aeger die morbi vigefima očlava expiravit. xcv. ANN OTATIONES ad Ašgrotum XII. In fcarlatina faepe contingere folet, ut exanthemata ita vaga, & inconftan- tia obferventur ; qua ratione fit , ut morbus fedem fuam per modum inflam- mationis in ccrebro figat, ut in noftro cafu contigit. Hoc vero fingulare praefens cafus habet quod morbus malignus, & in- flam,- 192 Tractatus III. flaramatorius ad vigefimam odtavam ufi- que diem fe extenderit. Si enim tališ cerebri inflammatio, ut plerumque fieri folet, in gangrsenam tranfeat, tune citius finem vitse imponit; fi vero in fuppurationem tendat, ut in noftro cafu fadlum fuifie videtur , tune morbus longius protrahi potefh Quapropter fi in fimili, ut prsefens eft, cafu, debito tempore fufficiens fan- guinis detradlio , praefertim ex vena ju- gulari faeta fuiffet, fperari potuiffet, fo- re ut praedidta cerebri, meningumque infiammatio eo facilius , coadjuvantibus aliis appropriatis remediis diffipata fuiflet. Ex quo iterum patet, quemadmo- dum jam fuperius fedtione IX. §. LXXX, dixi, quare in hoc cafu neque ex vefi- cantibus, neque ex camphoratis, aliis - que volatilibus aeger profecerit quld- quam ; quinimo femper metuendum eft, ne urgente inflammatione & omiffa ve- nte- DE SCARLATINA. I93 naefečlione taiibus remediis plus damni quam emolumenti afferamus. XCVI. Hic quaeftio inftitui pofiet, an non in fimilibus cafibus artificialis vaforum hasmorrhoidalium apertio aliquid ad falu* tem conferre poffet. Ad quod refpondeo, quod quam- vis propriis experimentis necdum id af- firmare, & confirmare poflim nihilomi- nus tamen ex aliis rationibus judicem, fanguifugas veniš haemorrhoidalibus ap- pofitas plurimum levaminis afferre pof- fe; quia Primo anatomicis conftat, quod ca- rotides, & vafa haemorrhoidalia oppofi- ta direčlione fanguinem veliant ; adeo- que fperandum eft, fore, ut revulfio in boe cafu habeat locum. Secundo, quia ex aliis fimilibus ob- fervationibus conftat, ut in mania,apo- plexia & phrenitide vera, quod nimi- Tom. m. N rum 194 Tractatus III. rum in his hoc remedium proficuum de- prehendatur : unde propter analogifmum credere poffium, quod etiam in phreniti* de noftra fymptomica idem conducere poffit. Sic Hippocratis Sečtione VI. Aphor. 21. dicit: Si injanientibus mrke s , ant bamonboides fupervenerint , morbiJolutio fit. ■ Idem fentit Celfus Lib. II. L Item triftis experientia nos docet, quod a fuppreffis haemorrhoidibus mania, apoplexia, phrenitis , aut epilepfia ali- quando fuperveniat ; adeoque a contra- rio cum fundamento judicare poffumus , quod a refufcitatis haemorrhoidibus, prae- didis affedibus levamen afferri poffit. XCVII. ./Egrotus XIII. Anno 1746. in autumno graffante fcarlatina ut plurimum maligna, mea fi- lia tune annorum 7. corripiebatur eodem mor- DE SCARLATINA. I95 morbo. Exanthemata, uti in pršeče« dente cafu erant vaga & variabilia, Un* de segra delirabat, furebat, clamabat, & vociferabatur fere diu, nočtuque, ut jam prius dixi. Hsec triftis , & funefta morbi conditio durabat fere očtiduo in* tegro. Expertiflimus & eruditiilimus D* Collega Steindl de Pleffenet, qui mihi tune a confiiiis & auxiliis fuit, una me- cum omnem falutis fpem abfciffam effe judicabat. Aft prseter omnium opinionem die circiter undecima in fedatum, placidumque prolabatur fomnum; unde expergefada mente conftare videbatur, fed ad inter- rogata, aut nihil, aut non apte refpon- debat. Ex quo conftabat, furditatem adelfe; etenim tune aegra de dolore au- rium conquerebatur ; fi aures contrečta* bantur, aut premebantur, dolebant N 2 Qua* 196 Tractatus III. Quapropter cataplafma ex fpeciebus emollientibus in la&e cočtis applicaba- tur. Brevi dein aures plorabant mate- riam quandam puriformem, & ftriis fan- guineis mixtam. In quo cafu decočlum hordei cum melle rofarum faepius auribus infundobatur tepide; ficque materia illa purulenta breve intra tempus abftergeba- tur , & abluebatur; ex quo asgra de die in diem facilius exaudiebat, melius* que valebat. Et tandem, benigno fa- vente Numine, integr«e reffituebatur fa- nitati. XCVIII. A N N O T AT I O N E S ad ./Egrotum XIII. Eryfipelas, variolae, aliique fimiles morbi nos docent, quod ipforum mate¬ ria phlogiftica, fi fuperficiem corporis non DE SCAKLATINA. I97 non occupet , facile caput petat, ibi« que inflammationi viam fternat. Hoc ipfum in fcarlatina maligna eommune quidem, fed funeftum fympto ma effe folet. In noftro enim cafu vi- detur inflammatio cerebrum, & menin* ges occupafle, que nifi critice ad aures mota fuiifet, infallibiliter, aut in gan¬ grenam aut in fuppurationem degeneraf- fet. Hec metaftafis facta fuit a parte nobiliore , nimirum cerebro , ad minus nobilem, & quidem cum fymptomatum alleviatione, & die critico ; adeoque ad motus criticos nature revocanda eft. Tales metaftafes legimus apud Hip- pocratem in Coacis prenotionibus N. i. fed ibidem N. 2. legitur metaftafis fym* ptomatica ad aures; quia morbus exinde non minuebatur fed potius augebatur. Tandem hic meminifle con venit ali* quarum, que ad hunc cafum fpecftant no- tabiliorum obiervationum: N 3 Sic 198 Tractatus III. Sic Herula de Štab 9. annos nata, meam fcarlatina maligna laborantem fi- liam fiepe inviferat, eique adftiterat ; onde fačhim eft , ut in eundem incide* ret morbum, in quo exanthemata, ut in praecedente cafu , vaga & inconftantia erant; aegra pariter delirabat, furebat 9 ac tandem convulfa mortua eft. Item & eodem funefto modo conti- git aliquot Illuftribus de nobili Familia L. B. de Nimfch Prolibus , quae ex tru- culento hoc morbo aliquot dierum fpatio denatae funt, XCIX„ Congrua & opportuna fe ofFert hic occafio breviflime quidquam de illa nota- bili obfervatione diccndi; quam Clarif- fimus Hamilton de febre miliari affert, Obfervat enim hic Eruditiffimus Vir in ejusdem hiftoria I. II. quod, fi in exanthematibus miliaribus fiat raptus ad eerebrum, & deliria urgeant, nihil ma*. gis DE SC ARLATIN A. 199 gis conducat , quam purgans antiphlo- gifticum , & vensefečlio. De venaefe- člionejam plura dixi fuperius: quaedio itaque effe poflet; an non in lilo cafu fcarlatinse malignas ubi fieret raptus ad cerebrum, & deliria urgerent , pur¬ gans aliquod antiphlogiilicum ordinari quoque poffet; cum eadem ratio, quae in miliaribus illud hic quoque fuadeat. Sane hic optime quadrat illud, quodex- tremis morbis extrema remedia optima fint; truculento enim huic morbo duro cuneo profečto opus eft; neque fimilem segrum prognoftico relinquere, fed alia atque alia experiri debemus remedia. C. jEgrotus XIV. Studiofus hujatis civis filius, očto circiter annos natus, corripiebatur fcar- latina, quae primis efflorelcentiae diebus benigna apparebat ; nam eo tempore N 4 aeger 200 Tractatus III. aeger diu nočtuque quietus effe videba- tur; item exanthemata triduo integro faturate rubebant, & conftanter copiofa aderant. Verum his non obftantibus dic morbi circiter feptima, & ab exanthematum eruptione quinta; seger tota nofte info- mnis, inquietus, & fiticulofus quinimo delirans effe dicebatur. Pulfus, qui prius fere naturalis erat, fiebat celerior , & durior. Die fequente augebantur omnia prse- di&a fymptomata; nam major aderat inquietudo, major mentisalienatio; per certa intervalla clamabat, vociferaba- tur , & e lečto profilire conabatur. Haec dira fymptomata fequentibus diebus nune magis, nune minus urgebant; & quamvis remedia diluentia antiphlogi- ftica , emulfa , paregorica, aliaque fimi- lia, interne; externe vero enemata, ve- ficantia, in ufum vocata fuerint, nihil- onu- DE SCAKLATINA. 201 ominus tamen, die 18. mprbi convulfus mortuus eft. CI. AN N OTATIONE S ad ^Egrotum XIV. Sane ego faepe mirabar , & adhuc admiror, quod fcarlatina , quae optima figna praefeferre videtur, quandoque me- dentes , aliosque fallere podit. Ifte meo judicio eft verus Caračler morborum malignorum, qui ideo maligni dicendi funt, quia nobis facile imponere poflunt. Tales cafus plures babui, & ideo cautior redditus de morbi natura facile ante debitum terminum definire non foleo. In fimiiibus cafibus videtur materia exanthematica ad cerebrum rapta, ftafim inflammatoriam ibidem induxilfe. N 5 Qua- 202 Tractatus III. Quapropter cum omnia praedičla , guamvis valentiffima, in ufum vocata remedia videantur imparia tanto tollendo malo , unica fpes fuperellet ex fanguinis milijone , & antiphlogifticis per epicafim evacuantibus ; & ftatim ab initio tališ exacerbationis, methodo a Clariff. Ha¬ milton praefcripta, ordinatis: quia, fi inflammatio jam adoleiceret , vix quid- quam boni exinde fperandum erit; in tali enim ftatu , aut in gangrasnam, aut in fupparationem tenderet inflammatio. Interea hic fuperficialiter ialtem il* lam obfervationem attingere debeo, qua in fimilibus caflbus videmus quandoque fieri metaftafes ad aures, parotides. Ta¬ le? metaftales aliquando finnt critice, ali- quando vero fymptomatice. Vide §. XCVII. Aft hoc ipfam omnes medici pra¬ vici obfervant quandoqne etiam in aliis morbis acutis contingere. CII. DE SCARLATINA. 20 3 CII. ^Egrotus XV. Perill. Domini de Baumaifter filius, j 3. circiter annos natus, 1761, primis Aprilis diebus fine inanifefta caufa fiebat languidus; triftis, prima ftatim morbi die, nec appetebat, nec placide, ut alias dormiebat. Item de fiti, dolore capitis, & aliqua in deglutiendo diffi- cultate conquerebatur, Secunda morbi die aderant jam exan- themata fcarlatina in facie , febris erat magna, & urina faturate rubicunda, fi~ tis, & reliqua, ut die praecedente. Tertia die totum corpus videbatur quafi una macula faturate rubra obfitum, fubtumidum, & ad attadum, praecipue in manibus, adinftar carbonis igniti urens. Die quarta idem rubor, & ardor perfeverabat. Interim , quod rnirum , non obftante pradido ardore , pul- fus 204 Tractatus III. fus neque tam celer , neque tam durus, ut diebus praecedentibus, obfervabatur. Item fitis non erat ita intenfa, neque inquietudo tanta. Die quinta in facie jam pallefcebant exanthemata perfeverante tamen praedido rubore in aliis corporis partibus. Die fexta & feptima pallefcebant, & in toto ferme corpore evanefcebant exanthemata ; exceptis tantum illis, quac pe&us occupabant; nain ha zc biduo in- tegro dintius; adeoque ad nonam ufque morbi diem, perfeverabant. Hic adnotare debemus, quod jam quarta morbi die in manibus quaedam mi~ nimae papulae albae, exanthemata milia- ria referentes, in confpe&um venerint; quae numero, & volumine fucceflive au- dae futurse decorticationifundamenta der- nebant; nam die morbi fextaepidermisprae- fertimcircacubitum, & carpum fiebat alba, & in diverfaefigurselamelias, aftadhucar- de > de scarlatina. 205 de ciim fubjeda čute cohaerentes , fine- batur , qute fequentibus diebus fuccefii- ve a čute fecedebant, & quaedam plus, quaedam minus denfe feparabantur. Mirabilis illa decorticatio erat, quse in voliš manuum contingebat; nam epi- dermis crafTa, & ad inftar bergamena: denfa , volas manuum exade aequans, referensque abfcedebat; quam hodie dum propter rei raritatem pixidi inclufam Parentes confervant. Praedida decorticatio in manibus tan- tum obfervabatur ; etenim quae in fa- cie, pečlore, dorfo , reliquoque corpo- re fiebat, erat illi defquamationi, quam in morbillis videmus, fimilis. Die morbi decima quinta , & deci- ma fexta, ubi aeger jam perquam belle valere videbatur , inceperant tumere , & dolere parotides, alia?que glandulae colli. In quo cafu seger febricitabat, litie- bat, nec caput , nec collum movere pot- zo 6 Tractatus III. —^ 1 ■■ ■ ■— ■!■■ > ■ . . . . .. ' < poterat; quinimo preffis a praedičlo tu« more maxillae inferioris mufculis os ad capiendutfi cibum , & potum difficulter aperire valebat. lila vero, quse affume- bat, fine magna moleftia deglutiebat ; quod denotabat, tonfillas, aliasque la- ryngis , pharyngisque glanduias libe- ras elfe. Ifte tumor glandularum folebat fepe, & celeriter variare fitum; etenim nune magis prsedičtas colli glanduias ; nune oxillares, mox dein inquinales occupa- bat, moleftabatque. Quapropter mira- bar , quod materia peccans tam cito ab una cofporis parte ad aliam migrare & transferri poffit. Verum tamen poft- quam conlideraffem idem fieri in vario- lis, & in arthritide vaga ; videbarmihi dilucidius vias, per quas id contingeret, percepturus ; nimirum non tam lege cir- culadonis, quafi materia peccans , ad malfam humorum reforpta , ad prsedičlas par- ■t DE SCARLATINA, 207 partes deponeretur, quamquod meaian- te membrana cellulofa facile ab una parte ad aliam migraret, judicabam. Ratio aiierti conliftit in ipfa experi- entia, qua videmus quod taies matenae translationes fiant fine notabili exacerba- tione; fic in varioiis tumor faciei trans- fertur ad manus & pedes, fine fpeciali exa- cerbationej itemin arthritide vagafepe,& fat cito materia peccans transfertur ab una parte corporis ad aliam pariter abf- que pr a? čeden te aliqua exacerba£ione. Hoc quidem verum eft, quod tam in varioiis, quam in arthritide vaga, dum materia peccans in aliqua parte fedem fi- git, dolores, tenfionesque ibidem effi- ciat; aft fi prius circulo humorum com- municaretur, deberet febrem , anxieta- tes, & inquietudines excitare antequam ad aliquara partem fieret depofitio. Hoc ipfum fere quotidie videmus in criticis evacuationibus morborum acuto- rum; 2o8 Tractatus III. rum; in quibus materia peccans circulan- do antequam per urinas , per alvum , aut per aliam viam, critice evacuetur , febrem accendit, anxietates deliria, alia- que gravia fymptomata exafperat; juxta effatum Hippocrat. Seči. II. Aphor. 13. Quibus crifisjit, Ms nox ant e exaserbatio- nem gravis eft. Qui vero plura de membrana cellu- lofa legere cupit, videre poterit in Illu- ftriffimi Domini de Swieten comm. Tom. I. §. 382. Item in Magnifici Archiatri de Haen tračiatu de febrib. exanthem. Sed redeamus ad noftrum cafum: Hic moleli us, atque ab omni periculo non immunis, ftatus perdurabat ufque ad vi- gefimam quijitam circiter morbi diem ; quo tempore non tantum febris, & tu¬ mor minuebantur, ac tandem diffipaba- tur; fed & libertas motus praedičtis par* tibus conciliabatur; ficque aegrotus,quam- vis fat asgre lenteque priftins fanitati reftituebatur, re- DE SCARLATINA. 209 Remedia vero, quibus tam pnmis quam fequentibus morbi diebus , dum febris augebatur , utebatur aeger, eranC illa ipfa diluentia, antiphlogiftica fupe« rius §. XLIX. expofita. Ad tumores glandularum colli, pa- rotidumque difcutiendos applicabantur fe- cundo cum effe&u ab expertiffimo Do¬ mino Reter , Chirurgias Dočtore faccu- li ficci, quibus fpecies carminativse in pulverem redačlse inclufe erant. Phlebotomia autem , quamvis cum fundamento non tantum in principio mor¬ bi , fed etiam tardius, nimirum die i 6 . aut 17. dum febris fere inflammatoria urgebat, celebrari potuiflet, nihilomi- nus tamen omifla erat; quia timendum fuit, ne adftantes, & obftantes finiftrum morbi eventum , quem metuebamus 9 huic unice, ut in fimilibus cafibus iieri folet, adfcriberent Ve¬ ram. 1K O 2io Tractatus II L Verum hic annotare debeo , quod , dum aeger refipifcere videbatur , urin« craflae cum copiofo fedimento fecefferint, quod fignum erat materiam peccantem Jiac via evacuari. CIII. ANNOT ATI ONE S ad iEgrotum XV. Non tantum prasfens, fed etiamplu- res alii fimiles, quos habui cafus, do- cuerunt, quod, quo plura, & frequen» tiora cutem occupent exanthemata , & quo plus parteš affečtae ad attačtum u- runt, eo major & notabilior fiat decorti- catio. In quo cafu diverfa mal« not« confečlaria metuenda reftant; vel enim tumores & indurationes diverfas corporis glandulas, vel tumor leucophlegmaticus totum corpus occupat, & pertinaciffime vexat. DE SCARLATINA. 2 II Quapropter orani poliibili cautela opus eit; ut nimirum seger in debita tran- fpiratione ad quartam ufque hebdomadam detineatur; quo tempore, fi nihil prae* dičlorum acceiferit, fperandum eft , fore, ut fine pericuio liberam in pofterum cape- re poffit auram; quod forfan aiiquibus, in hoc morbo minus expertis , aut cer- tis praejudiciis captis, paradoxum vida- bitur. Aft lisec, quse fcribo pračticos, minus alios attingant, velim. Prseterea praedida mala confečfaria ultronee pršečaventur , fi alvus quot die refpondeat; quodfi non fiat , ut plerum- que contingere confuevit, debet, aut ap propriato enemate,aut fuperius §. XLDC recenfitis remediis follicitari fuique officii admoneri Sic enim efficimus, ut humo* res ferofi, lymphaticique , qui in mem¬ brana cellulofa , Vifcera abdominis per- reptante , facile reftagnare pofifent, tuni Os li- I 12 Tractatus III. libere circulent, cum etiam per urinas, aliasque vias libere evacuentur. Qua ratione non tantum prsedičtcs glandularum , fed totius etiam corporis tumores pracavemus. Prseterea ex his, fimilibusque obfer- vationibus conftat, quod depofitio ma¬ terin peccantis quandoque ad internas, quandoque ad externas, & aliquando ad utrasque partes fimul fiat; unde dein lon- ge majuspericulum, majorque in curatio- ne labor. CIV. iEgrotus XVI. Anno 1759. ego cum Magnifico, & Expertillimo Domino de Humelauer advocatus fui ad filiam Perill. Domini de Kraufan in Academia Sabaudica vice Di- rečloris. Plasc tumebat toto corpore , difficulterque, & frequenter refpirabat febricitabat ? alvus filebat, & urina fup- pri- DE S C A R L A T I N A. SIJ primebatur. Dum in caufam hujus fu- nefti tumoris leucophlegmatici indagere- mus, Parentes segreta; nunciabant, narra- bantque ante quatuor circiter hebdoma- das in aegra obfervatas fuifle quasdam maculas rubras, totum corpus cccupan- tes; quas cum tridui tantum perfifterent 9 & fine notabiii moleftia decurrerent, floc- ci fačtas fuifle. Sicque in fex rerum non naturalium regimine vix aliquam curam, aut cauteiam adhibitam fuifle. In tali extremo rerum fiatu , quam- vis repetita enemata, aperitiva , diureti- ca , fričfiones, aliaque fimilia , in ufum vocata fuiffent, nihil tamen, quodfpem nofiram erigeret, effici poterat. Unde evenit, quod praedixeramus , ut paucis poft diebus vitam cum morte commutaret segra. O 3 cv. 214 Tractatus III. CV. ANNOTATIONES ad ./Egrotum XVI. Ex hac hiftoria difcimus, quod fcar« Jatina etiam benigna tam quoad dketam, quam quoad tranfpirationem certis caute- lis rite obfervandis, opushabeat; fecus enim metuendum eft, ne fubfequens affe- dtus plus negotii , quam primarius fa- celfat; ficque error pofterior fiat pejor priore. Pariter exinde patet, quod , fi in fimili tumore leucophlegmatico jam febri- culaadfit, vix quidquam boni fperandum reftet; quia fignum eft humores reftagnan- tes jam putrefcere, corpusqueincorruptiQ" nem & gangrenam tendere. Hoc ipfum in hydrope, afcite dičto, ego fumma cum admiratione faepe con- tem- DE SCARLATINA. 215 templatus fum, dum vidi ferum in abdo- mine ad plures menfuras collečtum, non tantum per multas hebdomadas, fed per multos etiam menfes fine putredine haere- re polfe. Quamprimum vero putrefcere incipit, tune seger magis fitit, febricitat, ac tandem brevi emoritur. Ex hoc ipfo fundamento fsepius ad- mirabar, quosdam humores reftagnantes, aut etiam extravafatos cito & facile; alios vero lente, aut nunquam corrumpi, pu¬ trefcere. Sic enim videmus, quod humores, qui in inflammationibus , in febribus con- tinuis , ardentibus , malignis reftagnant citiffime in corruptionem vergant. Alii vero, qui v. g. in fugillationibus oculo- rum, aliarumque partium fubfifiunt, non tam facile in putredinem tendant. Idem dicendum eft de fero hydropi- corum, de humore , quem embrantem O 4 mem- 216 Tractatus III. tnembranae amnios, & chorion in gravidiš continent; qui non tam facile putrefcunt. Unde patet, quod quamprimum hu- mores nofiri corporis putrefcere incipiunt, exinde oriatur major febris, majusque periculum. CVI. aEgrotus XVII. Puer očlennalis laborabat fcarlatina, ad malignampotius quam ad benignam re« vocanda. Huic fub initium quartae ab ortufcar- latinse hebdomadas fupervenit tumor leu- cophlegmaticus ; in quo fcrotum , ut mi- hi dein relatum fuit , monftrofe tumebat. Huic segro medebatur chirurgus, qui aegri parentibus erat familiaris. Sed prae aliis hic notari meretur methodus, qua tumorem fcroti tračlabat; applicabat enim dies nočtesque fomenta calida ficca ex cineribus lignorum. Item fsepe inun= g e - DE SCARLATIN A. 2 I 7 gebat fcrotum cum fpiritu vini campho- rato, & cum alio liquore ut mihi videba- tur, cum aqua calcis, mixto. Quse vero interne adhibita fuerint remedia refcire non poteram. Interim ex his effečtum fuit, ut tumor ille hydropi- cus difliparetur; quin imo tumor ipfe fcro- ti magnam partem evanefceret; verum durities qusedam ad tačlum indolens in fcroto permanebat, quae partim mole, partim pondere aegroto incommoda erat. Interim tamen seger quoad alias omnes funčtiones bene valebat. Haec ego dein, cum ad aegroti pa- rentes asgrotantes advocatus eram audivi & vidi. Quapropter jufli, fpecies carminati- vas cum cerevifia in formam cataplafma- tis redačlas, & cočlas fcroto apponi, fae- pius renovari , diutiusque continuari. Item ordinavi purgans ex rheo, & diagridio fulphurato cum uno alterove O 5 grano a 18 Tractatus III. grano mercurii dulcis bis qualibet hebdo- mada exhibendum. Verum tamen, quia dein parentes cum Narodna in univerzitetna knjižnica v Ljubljani 516483 .3