PA ULUS SIMON YI

SS. THEOLOGIAE, ET JURIS

31  CANONICI doctor.


'■ •> ■

WM

S3S

O'fr>$-h<i£/m

! ' ■ — ■ '







tetrateuchus

EVANGELSCXIS

SIVE

COMMENTARIUS

IN

QUATUOR EVANGELIA

JESU CHRISTI.

■—ss9

leerdAmensis,

Sacra Theol. Do£l. & ProfeJJ. Lovanienfis j
Epijcopi Iprenfis .

PAftS tertia.

Cum Permijjii Cdtf. Reg, Majejlatis .

LABACI

Utteris & fumptibus IGNATIIMERK,
M. DCC. xciy,


wt-Hivi z.


*?* '*'*-* **±'tA-**f **-'*-±*9**?■**-*■-**£-*  tM
“? ;> ~*~ * * +Z

^9  * * * *  “ * * “ *»*.* kJ*

I N

E VANG K LIU M
JESU CHRISTI
SECUNDUM JOANNEM.

S’ R iE F A T10.

J oannes Evangelifia patrem habuit Zebe*
d<eum 9  matrem Salomen , ut ex Matth*
Xp. vetrf.  56. collato cum Marci  if. u. 40.
colligitur x nam qua db illo dicitur mater filio -
rum Zebedai  > ab hoc vocatur Salome . Fro
ter juit Jacobi, Majorisvulgo difii, qui pri¬
mus Apofiolorum ab Herode, non Tetrarcha
Galilaa , ut putavit Maldonatus, Jed Hero¬
de Agrippa Rege occifus eft. Oriundus fuit
a Beth/ai'da , Galilaa oppido non ignobili,  fcfi
aChnJlo Domino adolefcens, ac pene puer 9
inquit Hieronym, libr. 1. contra Jovin, ad
Apojlolatum vocatus eft, ficut atas arguitt
nam , ut idem Hieronym. ibidem ait , ficut &
in Catalogo , ufram ufque ad fexagefimum oSla-
vum pofl Chrifii pajfionem annum produxit -
Virginem fuifte, Tertullian. libr. De monoga-
mia , cap. ult. tefiatur , Chrifti fpadonem
vocans, & late contra Jovin. Hieronym, out
eum nominal  Maritum fif Virginem* Ex
T. Ill, A a quo

4 PRiEFATlO.

quo fortajjh loco fluxit, quod AuB.or Prolo -
gi in Traft, Auguft. in Joan. Beda , if alii ,
futant, cum a nuptiis jam defponfis revocatum.
Chrijio [mgulariter dileclurn juiffe, tf fan,i~
Harem, probant re cub has in finu Jefu', fidu-
cia interrogandi Chrijlum de proditore , quod
Petrus non audebat: Mater Domini in tute-
lam ijus tradita. Unde Jeipfum fdepiUs nomi-
nat difcipulum, quem diligebat Je/us. Vide
cap.  19. verf.  26 . cap.  2C. verf.  2. Caufam
efje tradit Hierolu ibidem , perpetuam virgini-
tateni; cujus plura vide apud eumdem privile¬
ge. Pojl Ajcenfionem ChriJH, Afiameiad
pradicandum Evangelium obtigijje , tejlis ejt
Iren. libr.  3. cap.  3. Eufeb. in Hijloria, if alii
pajfim : quod Apocdypfts ad feptemAJice Ec-
clefias, velitt ejus cur# commijas , jatis indi-
cau-Proprie tamenEphe/ioruniEpiscopum juiffe,
iidern docent. Scripfitpoft omnes cater os E-
vangelifias Evangelium fuum, if quidem , ut
Theophyl. Dorotheus,  tf alii inferiorls not a
au flares , in Pathmos infula; ut vero Iren,
lib.  3. cap. i. Eufeb. lib.  5, cap,  8= (f alii
volant^ Ephe/i. Ni/i ita concillentur , ut in
Pathmos fcripferit, Ephefi ediderit , n ut quU
dam volunt) idque anno primo Nerves Impe *
ratoris. Scrip fit autcm r ogams ab A/ia E-
pifcopis , duabus de caufis , Prime } }  ut Che-
rind if Ebionis hcrefes , contra Chrijli di*
vinitatm emergentcs , refelleret, qui Chrijlum
mrum kminem juiffe, if ante Mariam nod
fuijje dicebmt. Secundo, quod cteteros Evan*
geiijids Urdus tantum anni , quo Chrijhcs paf*

/tw

PRiEFATIO. 3

fu$ eft-, poft Joannis videlicet carcerem gefta,  £?
quilem fere merahumana mrraffe dewehenderet.
Unde  6? r upplevit pratemiffa,  £f qiitf divi-
nitatem Chrifti prtfdpue (peElant, profecutus
eft. Itaq’ie indiclo fratribua jeiUnio , ut Hie *
P rtf fat,, in Matth. & ut alii a Hunt ,
fulguribus  Sf tonitruis prteviis , after ikfoy-
fes , 6? t>er«s filius Boanerges, altifftmum
illud procemium inionuit,  In principio erat
v ' burn, &c. quidam Platonicus olim

a >is litter is canfcribendum , &? per omnes
'eftas in locis emitentiffmis proponendum
(  e iicebat, tejle Auguft.  io. de C/wft. f» 27,
x.' t omnium fenfii fpripfit Greece, qaamvis
Epiphan.Htfreft  30. ceftetur , illud Ev.Hebraict
traylatum , Tyberia.de in Judtforum fecretifc
ribas penetralibus olim fervatum fuijje.

CAPUT  PRIMUM,

iz principio . Duo prsecipui iftius loci
funt fenius. Primus eit, ut, In prin¬
cipio,  idem fit, quod, inPatre, qui eft
principiuin , feu origo & Filii, & Spiri¬
ts fanfti & canfa rerum omnium: cui
commqdiffime jungltur, erat,  ut fenfus
fit, Filium temper fuifl'e in seterno om¬
nium principio. Uam, ut optime Cyril,
lib. 1, c. 1, in Joan, fi in principio
erat, qua? mens potent umquam ultra
illud, Erat,  qonvolare? aut quando il*
A 3 tad,

e  COMMENT. IN EVANG.

Ind, Erat,  menteita tenebimus, ut co*
gitationes noftras non antecedat? Ita
& Hilar, lib. de Trinit. & Auguft. 6. de
Trinit. c. 2 . Secundus eft , In principio ,
temporis, quo efle coepk, quidquia fa-
dlumeft, &ante quod nihil faftum eft,
erat , id eft, jam turn erat, & veraciter
atque immutabiliter fubfiftehat, Nam ifto
verbo, Erat,  includente quodammodo
in 1'enl'n fuo particulam, Jam,  denotatur
qusdam anteceffio ante prineipium il«
lud temporis. Unde Auguft. loco eit«
exponit, ante omnia. Qua: vis verbi pre¬
date exprinaitur Proverb. 8. Nam quod
v. 22 . dixerat, Dominus pojjedit me in ini¬
tio viarum fuarum,  moxexphcat; antequam
quidquam Jaccret,  --- antequam terra fieret ,
nondum erant abyjji , 6° ego jam eoncepta
eram ; --ante colics ego partmiebai\  Signi-
ficatur ergo, sternum efle Verbum, leu
principio carens; ita ut iftis tribus voca-
bulis , In principio erat , falfum convinca-
tur illud, quod jadabant Atiani; Erat
aliquando, quando non erat. Nam, ut
acute Ambrof. lib. 1. De fide, c. t. in^
definite tenditur, Erat , Quidquid exco-
gitaveris, erat filius; quod enim jam
erat in principio, non includitur tempo¬
re , non principio prsevenitur. Itaque
relpicere videtur Evangelifta & fupple-
re initium Genefis; quafi die. In prin¬
cipio illo temporis, quo Deus creavit
ccelum & terrain, non creavit Verburo 9

quo

SECUND. JOANNEM Cap. L

quo caetera creabantur, fed ipfura jam
tune erat ante coelum & terram,

Verbum,  Graece ( logos')  quod ab an*
tiquis, variis rnodis redditur; ab aliqui-
bus, Ratio  , a multis, Semo,  quod Eraf-
mo & Novatoribus maxime placet. Sed
omnibus in Ecclefia Catholica praefertur,
& antiquis , ac recentioribus celeberri-
mum eft, Verbum : <Stmerito, quia alie-
liiffimum a compofitione, quam Semo
includere, vel admittere videtur, utpo-
te pluribus conftans verbis: quas multi¬
tude ex imperfedtione, vel loquentium,
vel audientium prolicifcitur. Ratio  quo-
que neque refpedtum ad principium. fig-
niticat, neque ad opera, quae verbo ft-
unt; ficut utrumque notat Auguftin. lib.
83* Qua;It, qu. 63. quorum utrumque fig-
pificatur nomine Verbu  Addit Bal'd, in
principium hujns Evangelii, Verbum  hie
dici, non , J?ilium , quia ex mente pro
qelfit, quia citra carnalem afleftione.m
uatus elt, quia imago eft genitoris, to
turn in leipfo genitorem oftendens. Vei>
bum quippe perfedta imago eft ejus, cu-
jus eft verbum. Non enim de externo
Verbo, quod proprie dicitur Vox, fed
de .interne agitur, quod. Cogitationem
dicimus.. Sed cogitationis nomen horret
Evangelifta, ne aliquid volubile creda-
tur in Deo, ut Auguft. 15, de Trinit, cap,
16. Eft autem Graece additus articuius
(ho logos) illud Verbum t  ut articuli ad-

g COMMENT. IN EVANG.

je&ione, inquit Chryfoft. illud a reliqui?
fepararet: quad dicatur, in principio jam
prat illud Verbum Dei, prjmum, divj-
1111m, inpreatum, quo creature omnes
ditta; & cregtae fuiif.

Et Verbum erat,  id eft, Etidem iftud
Verbum jam turn in principio fubfiftebat,
apui Deum,  Grace (ton iheon } ilium De-
urn,  celpberrimum P'raeli, a Patribus
praedicjttmw, cujus erat boc verbum. Sig¬
nificant ergo l)ic; Primo, Verbum iftud
fuill'e Verbum ipftus Dei,_ Cun enim ver*
bum non pofftt efte pi ft di cutis, & nihil
effetprater Deum,neeelle ft, fuill’e ver-
bumDei, tjamquafl} dicen is eiproinde
Patris, Secuntjo, & pracipue, Verbum
perfonq diftjngyi ab illo £)eo cujus Ver¬
bum eft, id eft, a Pan e, ur udtavit Theai
phyl. Cyril, $afil, & quotquot antiqui
locum hunc tradfavere. Quomodo enim,
inquit Cyrillus, quod unum numero eft,
id eft, una perfona, ipl'um apud feipfum
elfe intelligeretur ? Tertio, Verbum, non
ut conceptual humani anitpi s in Patre
elfe, tamquam accidensin fubjefto, fed
ut perfonam diftindam per le tuhfiftere,
Idcirco enim ulus eft prapcf. apitd  potius,
quam in.  IMe ‘Theophyl, & Hilar. lib. 3.
deTrinit. reddunt, cum Deo,  quo fignifica-
tur idem, quod, ApndQeum. ... Et Deus
erat verbum.  Grace articulus additur Ver¬
io,  & non Deo , ut ipdicetur, Verbum
die fubieftum, & Deus  pradicatum, ftoq

piqk

SECUND. JOANNEM Cap, I. 9

modo: Et illud verbum erat Dens.  Qao
inverfo loquendi modo ulus eft, propter
conGiunitatem i'ermouis, maxime He-
faraici, ut fcilicet vox, Deus,  qux finis
fuerat fententi« prsacedeqtis, pilot ini-
fiuin fequpntis; queiriadmodum hoc fit
qua ter ftatim v. 4. & «>. Porro magna
confidaratjone non addidlt artieulum vo-
ci, Deus)  hf indicaret, non furiii hie
pro pepfona, ut paulo ante, fed pro na-
tura comtnuni; ut fenfus fit: Verbum
eraf I)§us 5  ftcut ille, apud quern erat,
aljus non aliud, pjufdem pum ill© qatn-
r«, acdeitatis, idem cum ilio, eonfub-
ftantialis, ac ftinplipiHjmus Qeus, ut 110-
tat Cyrillus, _ Ex quo patet, prim a feu-
tentia expedin quseftionejq, an fit Ver¬
bum, nempe in principio, leu ah $tev-
no: fecunda, quo modo ftt perfoqa, lei.
licet a Patre diftinfta: terpia, quid fit,
nempe Deus. Omnia vero tria pulchro
compendia in unam fumqjam poiligens,

addit:

2- Hoc erat in principle- apud Demi  id
eft, hoc idem Verbum, quod Dqum ef-
fe dixi, erat in prinqipio apud Deum,
cujus verbum eft, tamquain fcfticet unus
cum eo Deus, Cpula duplex tails epi-
logi eft: prima, ne quis tria ilia pronun-
tiata de diverlis verbis inteiligeret; line
videlicet, quod lit internum Deo Patri;
altero, quod illi interno limillimum lit,
<$; vocetur Filius Dei, tamquam verbum

j0 COMMENT. IN EVANG.
verbi, & fplendor fplendoris, & imaga
fmaginis. ut Eunomiani putarunt, teile
Cyrillo libr. i, in Joan. cap. 4, Secun-
da caufa eft, eaque prsecipua, quam ur-
get & explicat S. Hilar, libr. 2. de Tri¬
nit. ne contra Moyfen, novum Deum,
ideoque plures Deos cum Gentilibus in-
troducere videretur, dicendo, Deuserat
Verburn.  Statim enim explicat.- Hoc erat,
&c.id eft, hoc idemVeibum,Deus unus&
verus,eracapudDeurn, cujus Ve bum eft.
Explicata igitur Verbi aeternitate, diftin-
dtione, natura, nunc ad opera ejus tam
creata, quam reftauranda pergit.

3. Omnia per iplum facia Junt.  Com-
pendio exprimit quldquid Moyfes fu e
initio Genelis deduxerat, quia ad opus
redemptions, novo Teftamento propri-
um, feftinabat. Omnia,  igitur, id eft,
ut explicat Paulus ad l ololf. 1. verf. 6 .
£Jniverfa in cedis  tf in terra , vifibilia
imiifibilia ,  nullo penitus extra Deum ex^
cepto, Cum enim dieit, Omnia,  fine du-
bio praeter eum, qui fubjecit ei omnia,
ficut idem Apoftolus argumentatur 1. ad
Corinth, if* v, 37* Per ipfum  vero fadta
ieu creata lunt, non ut per miniftrum,
per organum, per inftrumentum, ficut
Ariani fenferunt, fed per efficadHimum,
omnipotens, & coaiternum Patri Ver-
bum, uuo Deus Pater dixit: Fiat , fa-
Bum eft*  Cum enim verbum nonnifi a
diceute fit, fignificatur tantum per iftud,

Per ,

SECUND. JOANNEM Cap. I. n

Per , poteftatem faciendi, fiput & ipfarn
effentiam, Filia a Patrecommunicatam,
fed ab seterno. Non enim putandum eft*
cum in Gened fcribitur, Dixit Deus: Fiat
lux,  &c, temporalem aliquem fonum,
aut di&ionem , aut juffionem fignificari;
fed denotatur seternus conceptus, feu
Verburn Patris de univerfy condeudis,
cujus effeftus temporalis time elflux’t,
quando fieri debuille, in illo vqrbo con-
tinetur, AE*ernum quippe eft hoc ipfum
in vqrbo Dei, quando fieri aliq id de¬
beat, ut Auguftin. libr. i, DeGenef, ad
litt. capite 2. Porro ex hoc quod per
Verburn ornffia d'euntur fadta, redfe col-
ligitur, ipfum Ve burn non efte faclum,
fient colligunt fere veteres sdvetlbs A-
riauos, Auguft, Traiftat. 1. Cyril, lib, 1,
cap. y & alii: ficut enim feipfo. non no¬
te ft effe prius, ita nec per ieiplum fie¬
ri, Ut autem de omnibus caeteris creatis
nulla fieret cavillatio per exqeptiones,
aut commodas diftributiones, id, quod
affirmative dixerat, generaliffime expri-
mit negative: Et fine ipfo. fachim eft nihil,
neque corporalium , neque fpiritualium.
Quo jugulantur Platoniqi, & Maniclm.'
illi, quia corporalia per Deos miqores,
id eft, per Angelos,- hi, quia mundum
corporeum per principium malum faftum
fentiebant: contra quos Auguftin. turn
Tradt. I- in Joan, turn. 12, de Civitat.
cap. ao. Porro illud? fine,  quamdam con-

co-

12 C OMMENT, IN E VANG,

comitantiam fignificat, ut alia intelliga-
tur perfona focia, nempe Pater, ut Hi¬
lar. quafi die. Sine eo a Patre nihil fa-
dtum eft. Quod faciuni eft.  Jungendum
eft praecedentibus, ficut iungit Nazianz.
Orat. $. de Theologia, Hieron. diverlis
locis, Chryfoft, & alii. Itaque tamquam
explicationis ergo adjettum eft, ut fa-
cilius jntelligeres, qusenam per ipfum
facia cenfeantur, nempe omnia, quse fa-
<Ja funt; lie enim nulla diffieultas eft in
excludendo ab ea generalitate Patrem
& Filinm, & prsecipue Spiritum fandlum;
itemquo peccatum. lift namque non funt
iadti, quiaaterpi; hoc non lit, quia fie¬
ri nequit, ptpute dafedtus abeo, quod
eft. Augufiln. tamen & Cyrillus in Jo¬
ann. A than af, aliique multi veteres, jun-
gunt fequentibus, hoemodo; quod ja£lum
eft: inipfo vita erat,  quod Auguftin. ex-
ponit Trafr. i. in Joan* & 5, De Genef.
adlitt.c. 14,res creatteerant vita, ante-
quam fierept, non in leipfis, led in
Verbo, feu in Sapientia Dei, tamquam
in arte vivente, qua fadhae l'unt. Porro
quomodo hoc exordiojoanuis interfician-
tur plurimse lucrefes, Ariana, SabelHa-
na, Photiniana, Eunomiana, Manichsea,
vide Ambrof. lib. 1. De fide cap. 5.

4. In ipfo , feilicet Verbo, vita erau
Quod Chryfoft, & Cyril, vid.entur caufa-
ftter inteiligere, rel'peftu vitse naturalis
creaturarum, quam cauiat creando. & gy-

ber-

SECUND. JOANNEM Cap. I. 13

bernando: recentiores vero plerique ref-
pedtu vits fpiritualis & sterna;, quam
attulit liortiinibus. Redlius Auguft. Trait.
1. iii Joan. & aliis multis loeis, expo-
nit huuc & fequenterti adhuc vdrfum de
vita eflentiali Verb! Dei. In principle  er¬
go vita erat,  quia ipfetnet vita erat, fi-
cut infra dicit, Ego [um vita , quia eft
ipfa fcilicet sterna & vivens Sapientia,
& Veritas. Nec refert, quod in ipjo  effe
dicatur; fie enint & cap. 5. ■vetf. 25. di-
eit, Sicttt Pater habet bitam in femetipfo  ,
quia ipfe eft vita iud, tit Auguft. notat
loco De Genefi citato. Et vitd,  illaea-
dera divina Sapientik, erat lux',  lloii quo-
rumcumque animaliunl, fed hominum ,
quia ad imagine® Dei fadti fationaletu
liabent mentem, qua polTuut viderefa-
pientiaffl Dei, steriiamque veritateni*
Ita Auguft. Tradl. 1. Hand enim lucent
sterns fapieiitis vidit, quifquis sternam
Dei legem viditj ex qua fapienter vi-
vendo vitain fuam fofrtiat. Quia vero
ftulta homintnirt corda, qus peccatis,
terrenifque defidedis aggravata lucent
illam videre iion polfunt, putare poflent,
lucent illam libi ablentem effe, addle:

<j. Et lux,  ifta sterns Veritatis &Sa-
pientis, in ttnebris lucet,  id aft , In te-
nebrofis & ececis peccatorum cordibus*
Ut enim crebro explicat & appofite
Auguft. ficut homini coeco prsfens eft
Sol, led iple Soli abfens eft, fic omuls

14  COMMENT. IN EVANG.
ftultus.id eft, impius &iniquus coccus eft
corde. Praelens eft illi Sapientia, & ve«
luti cosco Sol, ideoque oculis ejus ab-
fens eft. Hinc eft ergo, quod tenebra ,
id eft, homines peccatis tenebrati, eum
non comprehenderunt t  id eft* honpercepe-
runt, nenipe^ quia immundos habebant
oculos. Bead enim mundo corde, quo-
niam ipp Deum videbunt. Tollantur ex
anirno impedimenta peccatorufii & affe-
ftuum terrenorum, & videbis lapien-
tiain, quae praefens eft, quia Deus eft
ipia Sapientia, inquit.Auguftin. His er¬
go de divinitate Verbi Dei praemiffis, &
detenebris eum non comprehendentibus,
accedit ad oeconomiam divinse providen-
tise, qua mundum in uotidam iftius lu-
cis adducere voluit.

6. Fuit homo mijfus a Deo,  & proinde
divinse auftoritatis poudus ad teftifican-
dum habens , quam ei conciliaverat mi-
raculofa nativitas, vita folitaria > Vidius
aufteritas , ^ converfationis innocentia,
prsedicationis libertas & efficacia: Cui no*
men erat Joannes,  divmitus videlicet im*
pofitum ante circumciiionem, & ip la fua
etymologia gratiam Dei ibnans*

7 . Hie venit in teftimonium , ut iejlimo-
n ium perhiberet de lumine,  id eft, eaufa mif-
fionis & adventus ejus fuit, nt teftare-
tur iftius lucis came Veftitae prsefentiam
in hoc mundo. Nam quamvis Sol cor-
goreus non indigeat lucerna, ut videa-

tur,

SECUND. JOANNEM Cap* I. i %

tur, lux tamen ilia animi muudi, fapier*
tia Dei, per fe inaccellibilis eft cordi-
bus, maxime tenebrofis, Itaque prsedi-
catione fua teftirtionium ei perhibuit Jo¬
annes: quod ipfe eflet lux & Sapient'a
Dei; ut iicomnes, quinon poffent earn
capere, eaque contemplando & amando
frui., ejus audtoritate moti, faltem ere-
derent per ilium , Joannem. Fides enim ,
liondum re perfpefta , innititur teftifica-
tionibus fide dighis; fide jam habita,
mundatur paulatim animus* ut tandem
videre pollit, quod credidit.

g. Non erat ille  fox, ilia increata, Sa-»
pientia feilieet Dei, fed potius lucerna
ab ilia luce accenfa, ficut vocatur c. f...*
fed ut tejlimonium  &c. quafi die. Non erat
lux, fed teftis ac praeco lucis: rton Sol,
fed lucifer, Solis pr^curfor. Quod tarn
follicite inculcat, Ut fufpicionem tolle-
ret, quae aliquando fuerat, Lucse 3.V.
15. quod ipfe diet Chrjftus. Itaque illud
lumen * de quo perhibuit Joannes tefti*
momum* ab aeterno

y. Erat lux vera,  primigenia, fumma,
fubftantialis, non lucis particeps, fed ip¬
fe fons luminis fpiritualis, quia ipla illu-
minat omnem homineni venientem in hunc mun-
dum,  id eft, iiafcentem: ergo & ipfum
Joannem. Hasc autem illuminatio du-
pliciter intelligi poteft fieriprimo  per
creationem mentis rationalis, velut ocu*
li interioris; fic Auguftin. exponi poffe

16 COMMENT. IN EVANG,

trailit libro De peccatorum meritial
cap. 25. prcfertim fi attendamus, nihil
otriniilo veri, qdalecuinque fit, agnofcS
ab Humana mente pofle, nifi judicet
jiixta regulas quafdatn immutabilfes, quas
ifupra fnentem fuam oitinis anima ratio-
halis icviptaS videt in libro lncis illius,
(Juse sererna vefitas dicitur, ut Auguft.
fepe tradit, & in primis lib. 14. de Tri-
nit. cap. iy  lib. De vera religione cap,
39. & alibi. Secundo intelligi poteft,
ut Augnft. plerumque intelligit* de il-
luniinatione pietatis* qua anima per gra-
tiam vere fit fapieus & jitfta. Nam quam-
vis homo audlaf dicchtdn hominem vfcl
Angelufh, ut tanien i‘entiat& coguol'cat,
credehdo & afflando* venim efie, quod
dicitur, illo lumine intus mens ejus af*
pergitur, quod ill zternurh manet, ut
idem loco De peccat. meritis citato, ubi
dicit, hunc locum exponendum die ne¬
gative , quia icilicfet nemo lllurhinatur,-
nifi abiftaluce/ quafi did. Cui foli com-
petit illuminate omnes, qui illuminan-'
turV t

1 Oi Iri rritindo erat,  eflentia, pot6ntia j
pnelentia, non mundo quafi donclufus,-
fed uti continens mundnttf: Et tnundus
per ipfum faftus ejt,  tamquam per artem
viventem & fubfiftentetti bmnipotentis
artificis, qu<e regit opus, quod fecitj
Et mundus , id eft, fed munduS in illis
creaturis, quse eum agnofcere dcbuMTent,

earn

SECUND. JOANNEM Cap. I. 17

turn  (quod refertur Grsece non ad lucera
feu lumen, quod prseceifit, fed ad per*
fonam verbi, quod Grsce mafculinum
eft, logon") non cognovit^  coecitate mentis,
qua poft peccatum tenebrata eft, impe-
diente, lie auftorem fuum agnofceret,
ilia prajfertim agnitione, qua Deus ag-
nofci, & amari, & coli a creatura fua
debet.

ir. In propria venit,  id eft, in mun-
dum a fe faftum, prajcipueque in Ju-
daeos carne cognatos venit, per incarna*
tionem, inquit Auguft. Tra6t. a. nempe
qui invifibilis per divinitatem in mundo
erat, vifibilis & palpabilis per humani-
tatem fieri voluit; ut, quemadmodum A.
thanaf. de corporal! adventu verbi Dei
dieit, homo hominum fenfusin fenfibi-
lia delixos praeoeeuparet. Nimirum, ut
ita homines humana folum cogitantes,
quocumque ienfus fuos conferrent, ibi
ie anticipari, & undequaque infmuari
veritatem fibi animadverterent. Etfui ,
id eft, Judati (quos ut populum pecu*
liarem fibi, adlciverat, Deuteron. 33.
verf. 9. item fui ,  quia contribules ejus
& cognati, ut Auguft.) eum non receperunt %
perfidem, id eft., nolueruut in eum ve-
luti creatorem domus ac liheratorem
ftium credere, ut mox exponitur; imo
rcjecerunt eum. Ne vero a nemine
prorius receptus effe , & Judsorum in-
eredulitas fidem , qua Deus in promilfis
T, 111. K l'uis

iQ COMMENT. IN EVANG.

fuis fidelis eft, evacuaflfe putaretur, ad-
jeck, a quibutiiam receptum, & quanto
fruclu.

.12* Quotquot awem yecepmtnt cum , quod
quomodo fiat, ftatim explicat: credeu-
do fcilicet in nomine ejus , id eft, in ip.
fum, prout fe inter homines cognofcen
dum & nominandum exhjbuit, videlicet
in jefum Chriftum Filium Dei, Ded.it
eis potefiatem filios Dei fieri , hoe ipfo,
receperunt eum, leu credideruntin eum.
Napi, clare & breviter Auguftin. libr. i.
ad. Bonifae* cap. 3, datur poteftas, ut Dei
filii bant, qui creduntin eum, cum hoc
ipfum datur, ut credant in eum. Hoc
autem folet communker inteliigere Au-
guftin. de fide viva & operators per cha-
ritatem , quse fcilicet non fteriliter cre¬
dit, led faito oftendit, fe verum pu-
tare, quod credit. Et tuttc poteftas il¬
ia eft aftui fuo conjuudta. Et yerfug
fequens e it explieatio, qualis ilia fides^
qua hunt Idii Dei, eile debeat, regene¬
ration! fcilicet jumfta. Intelligi tameii
potelf de poteftate ab a<ku feparata, &
conlequenter de lide iuchoata ; nam per
iilam ad baptifmum regenerationis du-
ciniur, & oranio ex tide impetramus
fphitum pcenitentias . & charitatis, qua
conditionuir filii Dei. Et tunc fequens
verfus erit enumeratio eorum, .qua; pra¬
ter fidem iilam requimntur, videlicet

SECUND. JdAKNEM Cap. I. r$
qui non foliim crediderunt in nomine
ejus, fed etia'm

13. Qui non.ex fangiiinibus,  maris & fce-
minse, conceptus materiam ex concodlo
fanguine fubminiftrantium, ut Auguftin.
Traft. 2- Quod plenius explicat , neque ex
voluntate cards , id eft, concupifcentia
mariti, qui non humana,non carnali,
non conctipifcentiali, & immundiftima
generatione, Jed ex Deo rlati funt , id eft,
ex fandtiffima ilia divina voluntate. Vo¬
luntary enim genuit nos Deus verbo verita-
tis,  ut eft Jacobi 1. Unde Auguft. apud
Frofperum Sent. 301* Juftus ex Deo,
iion ex hominibus nalqtur, quoniam
fenafcendo, non nafcendo fit juftus* Un¬
de etiam renati filii Dei vocantiif,

14 ; Ei verbitni , illud fcilicet, de quo
hadtenus locutus fuitn Ponitur vero Ei
pro Nam,  quantum ad fehfum, modus ex-
ponicur, quo in propria venerit, & fi-
ihul ratio datur tants.gratis homluibus
Collate* qua filii Dei fierent, nempe
quia illud ipfum sternum Verbum inef-
fabili quodam amoris exceflu, Caro fa -
Hum e[t 0  id eft* homo, ficut unanimitet
Patres explicant, Cyril. Auguft. & alii,
per lyuecdochen fcilicet pro toto ponen-
do partem, eamque vilioiem, ut Chri-
fti humilitatem magis oftenderet, &ne
earnis uomen, quaii ipdignum aliquid
refugifie videretur, inquit Auguft. Epift*
I ao, cap.4. Similes locutiones in Seriptu-
K 2 ris

ao COMMENT. IN EVANG.
ris frequentes funt, ut Luca 5. v. 6*
Videbit omnis ca.ro fahitare Dei . Itaque ad
coniihendandam extremum Dei dignatio-
nem* fummum oppofuit inftmo, nobi-
liflimum abjeftiffimo, verbum omnipo-
tens& beatiflimum infirmiflims, miler-
rimaqiie carni; tic tameii, ut Caro , non
fignificet hie, tieque partem natura hu¬
mans , neque naturam humauam, ue-
que perfonam humanam, fed hominem;
quia Verbum non pars naturse, non na¬
tura, non per Ion a, fed homo fattumeft.
Sic, ut Verbum, feu perfona Verb! fub-
fiftens in natura divina j finuil fit vere
homo * id eft, fuljfifteils per modum per-
fohae iii natura humana. Ita quippe ver¬
ba ifta libfata funt, ut uno iciu omnes
haerefes de Chrifto periiriantur. Nani ne¬
que dicitur, verbum faftum efle, quod
putabant Arianj *  neque verbum in car-
liem mutatum* quod Apollinariftse; ne¬
que camera in verbum, quod alii: ne¬
que verbum & tiarnem in naturam ter-
tiam , quod_ Eutytihlani: heque verbum
Catnem iibi tantummodo conjunxifle;
neque perfonam homini., fumpfiife, quod
Neftoriani; heque in Carnein yemlfe 9
ficut ad Prophetas & Santos olim venit:
fed verbum carhem, feu hortiinem fa-
ftum efte.- utraque feilicet natura in uni-
tatem perfohie coalefcfehte * ita ut ver-
buin fit caro, feu homo, eaderhque per-
fona verbum fimui & homo* Et habita •

bit

SECOND. JOANNEM Cap. L zi
vit in nobis , id eft, Vcbum jam caro fa-
ftum in terri vifutti eft, & cam homi-
nibus cdnverfatum, ut explieat Baruch
cap. g. verf, 38. tie feilicet propter mag-
nitudinem excellent! fu.e hondnum con-
fortium dedignatus fuiife putatetur.Quam-
quam Cyril, i.in Joan. eap f  .16. libr.
de Incarnat, unigenki cap. 23. vplit, elle
explicationem particular prscedeptis,
lit figuibcetur, quod Verbum non ita lit
caro fadtum, ut mqtatum fuerit in pat*
nem, vel cum carne in ngtqralp tprtiam,
fed ut in ilia non iibi confufa, permix-
tave, fed diftinfta, yelut in templo ani*
mato cprporaliter habitaverit, Et vidi¬
mus,  Grarce (etheajametha) fpettavimus,  lci-
licet oculis corpopalibus, tarn quam te-
lies pculati, admirandum fpedfaculum,
g’.orium^em,  id eft, majgftatpni divini-
tatis ejus ?  per hurpanam naturam co-
rufeanfis, non aiialgfti Prophets', Moy-
fes, Angeli jiabuerunt, fed quafi unige -
niti apatre,  id eft, talem, qualis dece*
bat Filjuni Dei Patris unigenitum. to¬
que Qloria  lignificat illam majeftatem,
live fplendorem divinitath occults, qus
vel in facie relucebat, ut Hieron. cap.
9. Matth, vel etiani in veftibus, ut m
transriguratione, vel per mirapulorum
magnitudinem fe prodebat, ut infra cap.
2. verf. 11. Et illtid quafi„  lion ftmilir
tudinis nota eft, fed confirmatipnis, aq
determinatiouis indubitats, ut loquuntur
ft 3 Chry?

%%  COMMENT, ,IN EVANG.

Chryfoft. & Theop^yl. fignificans, tamr
quatn, id eft, ve;e, quemadmodum (li¬
cit Apoftolus , Ut filii lucis amputate.,  id
eft, tamquam q'ui vere filii lucis iltisf.
lfn.de Auguft. in Pfalm. 1a5.Xcri.bit, elfe
fubinde notam proprietatis, ut.quando
dicitur, Fecit ficutvir bonus , ficut Senator,
if c. ...Plenumgratia  6 s  veri'tatts: PlenumGxx.-
ce Noniiiiam / us eft, (plgrgs charitos')
& referendus eft ad Verbum caro factum ;
itaf ut, qui fequuutur (vidimus gloriam eius ,
&c.) parenthefi iucludantur. Itaque Ver-
Lum qaro factual, erat plenum gratis,
lion fdlum qua ten us ipfa divinrtas in eo
habitabat eorppraliter, fed etiam, quia
Sple foils .omnium gratiarum Spititus fan-
dti in ipftini cum tota plenitudine gra-
tii-e, tarn gratum facientis . quam.gratis
datK, Jine nieiilqra effufus'erat, ita,ut
in nos plenitude ejus redundaret, Le¬
gem quippb nobis in gratiam mutavit,
timprem in amorem. Et veritads,  quia
ut eft 1, Joan. f. Chriftus eft veritas,
& ita Veritas, ut to turn in illo verum
fuerit, vera amnia, vera caro, yerus
Deus, vera nativitas, vera mors, vera
refurreftio , ut A'ugnft. Tradt. 8- in Joan.
Jlinc confequenter, plenum yeritatis ,
in verbis fine mendacio, in converfa-
tione line peccato ; plenum veritatis in
rebus, quia omnes umbras ac typos,
©nines promiffipnes voter is Legis imple-
yit, juxta Apoftolum, 2. ad Corinthios
1. V. 2<B,  15,

SECUND. J OANNEM Cap. I. $ 3

15. Joannes te/iimonium perhibet de ipfo ,
Id eft, non folum nos, quod vidimus,
teftamur, fed & Joannes a Deo miUiis,
tantseque audtoritatis, ut Chriftus effe
putaietur, teftaudo clamat ; id eft, non
clancuLim, non obfcuie, non trepide r
fed magna cum libertate profeflfus eft:
Hie erat , quern dixi,  id eft Hie eft ille,
de quo prsedixi, antequam viditi'em eum,
ut patet Lucie 3, v, 16.... Quipofi meven-
twus eft , jamjam fcil'icet ad priEdicandum;
quia jam ab eo baptizatus fuerat. An¬
te me facias eft,  id eft, mihi antepoiitus
eft dignitate, ut Auguft.Traft. 3 ....Quia
prior me erat,  id eft, seternitate prior,
dignitate praeftantior. Utroque enirn mo-
do Prior  accipi poteft, ut & temporis
praeceftioftem Ggnificet, & nature tarn
divinae, quam human sc pnecellenriam.
Unde Ambrof, g.de tide cap, 5. Prior
me erat, ;etenmatis eft; ante me fadus,
honoris. Interpoiito breviter Joannis
teftimonio, pergit declarare illam, quam
dixerat, plenitudinem gratis & verita^
tis.

16, Et de plenitadine efus'.  quafi die. Tan-
tafuit eius plenicudo, ut de redundantia
fontis illius nos omies arceperimus , quid-
quid fciiicet habemus gratia: & venta-
tis , ad bene vivendum & prcedicandum
id, quod vidimus. Sunt cnim verba non
Bapcaita;, fed Evangeiiftie, ut fen tit Chvy-
foft, & Cyril 1. lib’ 1 , 1. cap. Sed quid

34 COMMENT, IN EVANG,
eft illud, quod accepimus? nempegra-
tiam fidei. remiffionis, juftitiae , qua hi®
ex fide vivimus; Et gratiam pro gratia f
id eft, & infuper gratiam vita; Sterne
proifta gratia juftitne, hoc eft ?  meree-
dem pro raeritis, qua; contulit gratia.
Ita utramque partem exponit Auguft,
Traft, 3* & lib, de corrept, & gratia cap,
13, fit aliis diverfis locisrnam & Apo*
ftolus gratiam Dei vocat vitam .eternam.
Idem tamen Auguft. in Pfalm. 81. C y*
rill. & Chryfoft. & fere Graeci exponunt,
gratiam , proprie diftarn & beneficentif.
limam novi Teftamenti, pro gratia,  id
eft, loco gratis veteris Teftamenti. Nam
& ilia gratia, id eft, benefieium pecu,
liare , & gratuitum Dei fuit juxta Pfalm,
Non fecit taliter omni nationi  /uiicia fua
non manifeftavit eis,  Cui fenfui percorn*
modeTubjungit, qnali rationem reddens
lenten tiae prsecedentis;

17. Quia Lex,  quse docet ac prsecipit
bene vivere, per Moyfem data eft,  tam-
quam donum gratuituin A magnum, eru~
diendo, coercendo, feu in officio conti-
nendo, & ad Chrifti ridem & gratiam
prsparando populo Judaico; fed gratia  il,
la proprie difta, qua Lex impleri poteft,
{£ veritas,  qua; per cseremontas & facri-
ficia, terrenaque promifla, velut per
umbras & typos figurata prophetabatur,
per JeJum Chrijium facia eft , id eft, reve-
lata, prsftita & pisefens exhibita, vete*

rum

SECUND. J.OANNEM Cap. I. 2$
rum umbrarum ufu & obfervatione fub-
lata. lta Auguftin. lib. 22. contra Fau-
ftum cap. 6. Nam, ut ait eciam lib. 17.
cap. 6. gratia pertinet ad charitatis ple-
nitudinem, veritas ad prophetiarnm im-
pletionem; de quo & videlibr. 19. cap.
18. Et quafi aliquis diceret, Ergoue
Moyfes, qui Deum vidit, non revela-
vit & pratfiitit veritatem ? Reipotidet:

i8. Deum nemo , mortali carne circnm-
datus, vidit umquam  , ficuti eft, five fe-
cuiidum fubftantiam, & lucgm illain di-
vinitatis incircumlcriptam, (Juicutnque
enim Deum vidiffe d’quntur, Jacob,
Moyles, Elias, Ifaias, imagines quafdam
videmnt, non ipl'am qffentiam Dei, ut
late Iren, libr. 4. cap. 37. & Aug. Epift.
112..,. Unigenim : quia folus & unicus ex
Patre genitus eft, utpote tam perfe&e
i& plene de Patre expreftus, ut alteri
verbo non poffit effe locus, ut notat
Atlian. pro rlecretis Cone, Nicsni. Fi~
lias  , tamquam ex utero confubfian-
tialis genitus, Nam fine confubftantiali-
tate genitum verbum utcumque dici pof-
fet, ficut a nobis gignitur, non tamen
Filius, Qui eji in Jinu Patris , id eft, in
jntitno charitatis paternal & naturae fe-
creto, inquit Ambr. lib, de benedidio-
nibus Patriarch, cap. 11. Defignatur ita-
que Filius efie in Patre, & ejul'dem na¬
turae cum Patre, ut notat etipm Cyrill,
in hunc locum, & conlequencer omnia

26 COMMENT. IN EVANG.

Filio, tamquam in intimo Pattis fecre-
to commoranti, eile certa atque perfpi-
cua, ut Chryfort. Ipfe narravit.,  id eft,
ipl'e tamquam folus ad hoc idoneus pa-
lam retedis omnibus umbris ac figuris,
explicuit, & velut Ipedanda exhibuit:
quail tacite diceret, propterea nemo
prsecedentium hoc potuit, quia non vi-
derantfontem fecretorum divinorum.

IS). Ft hoc e[t tejlimonium Joannis,  Mul¬
ti exponunt, Ft,  pro, etiam,  leu, iiifu-
per, quad aliud a precedence Joannis
teftimonium proferret: fed V..27. l'atis
indicat, eije idem, led latius cum omni¬
bus aliis circumftantiis exprellum. Ita-
que redit ad cxplicandum hoc teftimo¬
nium Joannis, quodinterruperat. Per-
hibitum autem ab eo tunc fuit, quando
mi&runt Ju.i&i ab Jerojolymis , Concilium
icilicet l'upremum, quod Sanedrin voca-
batur, & Jerol'olymis relidebat: 11am il*
liu ■; erat de novis dodrinis, ledis &
Prophetiis judioare , lie fraus fubrepe-
ret, ut alibi diximus. Fuit ergo hxc fo»
kinnis legatio, & proinde neceilario a
Magnatibus milla, quia midi fuerunt
digiiitate & ftatu, Sacerdotes  6f Levitx,
qui poft lu mm urn Pontificem erantpra:-
cipuse pedonE in Repub. Judaica. Seda
vero erant Pharil'ei, ut patet verb. 24. ...
Ut interrogarent eum: Tu <mi$ es?  videli¬
cet perl'ona, qualkste, officio? fic enim
fluautum ad ilia tria explicate be poftea

ipti

SECUND. JOANNEM Cap, I. 27

ipii Legati. Caufa mittends legationjs
videtur taugi a Luca cap. 3. v 15. quod du-
bjtarent, an ipfe eifet Chriftus, nimi-
rum ob varias caufas iupra datas, & in¬
ter c<etera, quia aufus eifet baptizqre,
iuquit Auguft. Itaque e s ftatim iaingref-
fu interrogate, an eifet Chriftus,, patet
ex refponio Joaunis, qnia

20. Confefliis eft , palam, difertifqtie
verbis, El non negavit,  id eft, non recta-
ftavit. Nam adirmando & negaudo idem
exprimit, ut & v. 3, dixiimis: El confef-
jiis eft:  quae repetitio ad eonftantiarn par-
tinet, qua confeifus eft, quia non fum ego
Chriftus , ut exiftimatis. Quo audito in-
'terrogaveruut de perfona: an faltem
2T. Elias es tu?  qui Chridi pneeurfor
elle debet. Nam fcribarurq do hina erat,
lit eil Match. 17. v f  ip. quod Eiiamopor-
teret primuni venire, antequam veni-
ret Chriftus: confqndebant enim primum
adventiim cum fecundo. Nec abi’urda
erat q medio: vijebant quippe eum ha-
bitatiope deferti, vica^ aulietitate, zo-
naque pellicea Elis iimilem, .Cum ne-
gadet, quaerunt de qualitate ejus : Pro-
•pheta es tu ?  Grsce (ho pvophpt.ps') ills Pro -
phetu , nenipe prorniifus a Moyle, Deu-
ter. ig. Propjieiam de fratribus tills , Jicut.
me, fufcitabit libi Dominus f  Qui quidem
erat iple Chriftus; fed Judsi eum tune
ab eo didipguebant, iicut &  nunc: qui
fenfus fere eft Grscorum, Cyrill. lib*

h  wp.

2 S  COMMENT. IN EVANG.
i. cap. 14. Ohryfofl:, & dii’cipulorum ejus*
Auguft. tainen hie & Greg.'Horn. 7. in
pvang. generaliter intelligunt unum de
antiquis Pjrophetis, qualein putantaliqui
Matth, 16. eire etiam ipfutn Chriftum.
El refpondit: Non.  N'empe five ilium jam
(lidtutn, five etiam generaliter alium.
Non quafi fignificare vellet; fe etfe pius
quam Prophetam, ficut Dominus voca-
vit eum din poftea, Matth, 11. quia ta¬
ils propria laus minus quadrabat in ejns
humilitatem: fed quia mens interrogan-
tium erat, Prophqtas illos intelligere,
qui verbis & faftis Chriflum futurum pr«-
nuntiabant; qualis non erat Joannes»
led qui digito demonftraret pmentem-
aa, Dixerunt ergo ei : Quises, utrefpon -
fun demus his, qui rniferunt nos?  Affirma-
tivuraTcilicet, cui per negativutn refpon-
fum Joannis , ailerentis, quis non eifet,
non poterat fatisfien, Judicibus igitur
publice ex officio jnterrogamibus >palam

refpondens, ait \ Ego vox clamuntis in de¬
fer to ,  &c. quae vide Matth. 3. v. 3. ex-
plicata.Nam iiiud, Dirigiteviam,  &c, idem
ell, quod, Rettam facite vim.

Et qui mi!ft fuerant 9  erant ex Phari -
fais,  fedta, fcilicet, & proinde pnecipu$e
in Repub. audlorkatis, ut atteflatur Jo-
fephus. Quaniquam & alia poteft efie
ratio expreffie illins circumftantise, ut
fcilicet pateret, cur interro^averint id ?
quod fequitur:

SECUND. JOANNEM Cap. I. 29

if* Quid ergo baptizas , ft tunon esChri -
Jins, nequc Elias , nefte Propheta ; Phari-
fa;i quippe cum ablUtionibus tartlqUam
fibi traditis abundarent, & eorum imi-
tatione cxteri Judad 4 iicut patet Mai'ci
7. verfi 3. & 4. judicabaht, dudacia; eil'e,
ut hie loquitur Auguft. baptifmuth pceili-
tentisc in remilfionem peccatorunl indu-
cere. Nara, ut idem ait lib. 3. contra
Donatiftas c. 9. xiulli Prophetarum, nulw
li prorfus hominuni in Scripturis divinix
legimus conceffum elfe, baptizare in aqua
pcenitentiEe, in remilliouero peccatorum,
quod Joanni conceflurti fuit: qiia mira-
bili gratia fufpendens corda populorumj
viam prsp irabat Chrifto Domino remif-
fionis datorii Itaque de baptifmo illo
videntur vulgo maximam habuifle opi*
nionem: unde & Mattll. 2 it non aUii fue-
runt PhariPii negate, baprilmum Joaunis
effe de coslo. Quo fortaffis impulerant
eos verba Prophetarum, Ezech. 36. v*
25. Effundam Jiiper vos aquam mundam:  &
Zachafiae 13, v. t. In die ilia erit Jons
patens domui David , &th Qua: de baptil-
mo divinitus infiituendo intelliguntur,
Proinde

26. Refpondit Joannes : Ego baptizd in.
aqua,  mera fcilicet & nuda, fine inte-
rioris horninis regen era done; quafidic.
Redle feiititis, baptifmum nonnifi divinx
auttoritatis efle* imo ad Chrifti tempora
pertinerej led non arrogomihi offieium

•ju*»

3 o COMMENT. IN EVANG.
ejns, quia baptifmris mens prateraqmftn
nihil habst: inqUit Chrylofl. Me Mint autem
veflrum fteiit , id eft, in medio veftrum,
feu inter vos converlatus eft, ut qiiando
inter Dolores duodecetrnis fedit, quan¬
do paulo ante baptizatus luit, quern vos
nefcitis , eujus lit dignitatis atque condi-
tionis.

27. Ipfe eji, qiiipojl me vOnmrus ejl: Gtx,-
ee (hyperchomenon) ■ 'lienif , publiee praedi-
caturus, & mi ra cola fa 61 urus, id eft, qui
jam jam adeft, eujus videlicet adventum,
& predication em , & maxime baptifmum
precurro, tamquam longe perfeftiorem
meo futurufn* Nam eo refpiel, notant
hie Greer, Chryfoft. Cyril. & Theophyl.
Unde & alteram partem relponlionis Jo-
annis exprelse {applet Matth. cap. 3. verft
j 1. Ipje vos baptidtbit in Spiritu fhnElo , if
igrte , baptilmo leilicet longe diftimili *
eujus meus eft tatitum rudimentum &
praambulum. Cihus ego non fum dignns  *
ut folvam iLc.  quod infimum eft famulo-
rum in heros minifterium, ut lie magni-
tudinem landlitatis, ac dignitatis ejus ex-
privneret. Vide Matth, 3.

28. H&c in Bethania facia funt,  fioh il¬
ia, qtue eft prope .jerul'alem 6  ubi Ma¬
rias & Martha; domieilium, led alia ttawf
Jordanem,  fcilicet eadem, qua t Bethabara^
id eft, domus tranfitus, quia ibi vel Ru¬
men vulgo trajiciebatur, vel ab Ilrae-
iitis olim traje&um erat. Unde anti-

*-;* qui

SECUND. JOANNE M Cap. I. 31

qui fcriptores quidam malunt legi Be-
thaborat  fed tamen omnia exemplariaGrse-
ea, Latina, Syriaca, conrtanter legunt
Bethania .... Ubi erat Joannes baptizans , quia
prope defer turn erat, & confluxu popu-
li propter trajedtum abundabat.

29. Altera die,  id eft, poftridie ejus
diei, quo fatisfecerat legationi Judseo-
rum, vidit Joannes Jefum venientem ad j'e ,
e deferto poll jejunium , at Joanni oc-
cafionem demonftrandi fe praeberet: jam
enim baptizatus fuerat, ut ex eo colli-
gitur, quod paucis diebus poll Jefus
cum difcipulis ivic ad nuptias in Cana
Galilieai, c. 3. v. \,*..Et ait,  circumftan-
tibus, de Jefu adhuc ablente, Ecce agnus
Dei,  Grace (ho agnos') ille aptpnus , vide¬
licet vere innocens, vere victim a im-
maculata a Moyle figurata. Nam ille
agnus Pafchalis in figuram innocentise
Chrifti debebat elfe line macula; in ty-
pum fexus* aut anlmi vifilis, mafcuhis:
in lignum juvenilis aJtatis, in qua cru-
cifixus eft, anniculus, Dicitur autem
Dei,  quia Deo per mortem offerendus
pro lalute bominum. Nam ad ilium ef-
fedtum & linem exprimendum addit*
ecce qui tollit,  id elt, qui portat tamquam
holtia humeris fuis impofitum a Deo,
peccatum mundi,  id eft, totius mundi de-
iidta. Alludit enim ad prophetiam, qine
dicit liaise 53. Pofuit Dominus in eoini-
quitatem omnium nnfirum : Iniquitates eorum ip ft

l>or«

3 a COMMENT. IN EVANG*

fortavit: Ipfe peccata multorum tuliu  Unde & i
‘Petri 2. Peccata nojlra ipje pertulit in corpo-
re fno fuper lignum.  Quamquam & portan-
do abftulerit. Bis autem repetit, Ecce 9
quafx die. Eeee hie eit. de quo ,vobis
locutus fum ;  hie eft, qui in Spjritu fan*
&o baptizans, peecata remittk, quod
ego non feci; & confequenter hie eft
Redetftptor jrutidi. Nam ftatim applicat
ei id, quod i'upra v, it* dixerat.

31. Et ego nefeiebam em,  nempe in de-
ferto s  antequam ad baptizandum miflus
etiern. <^uod ideo dieit, ne forte gra¬
tis:, famiiiaritati, aut eognatioui aliquid
dare videretur, led tantum divinse reve-
lationi, ut Chryfoft. & Tiieophyl. Sed ,
cum rnihi & aliis eifet incoguitus, ut  a
me manifijletur in Ijiael t  propterea veni ego
in aqua baptizans i  ut videlicet populo,
pmHcationis, & baptifmi mei novitate
excitato, fimul hac occaiione advenket
ipfe Chriftus, & fie Patris voce, Spiri-
tus fandti defeenfu, tnea detnonftratio*
ne oftenderetur, & agnofeeretur in If*
rael.

32. Et tejlimoniim perhibuit Joannes.  Ver¬
ba funt Evangelifta: lubito interpofita te-
ftimonio Joannis, quo profequens iuum
fermonem dicebat, Vidi fpiritum defeen -
dentent , &c. quod contigit inter baptizan-
4 um Chriftum.

33. Et ego nefeiebam  earn, indefertoan*
te iniiTionem meam, ut diximus. Nam

quam-

SECUND. JOANNEM Cap. 1 . 33

qiiamvis in genete Chriftum venilfe fci»
ret, nefciebat tamen facie & determi¬
nate , quis eflet. Sed qui mi/h'-m bapti-
zare in aqua,  fine Spiritu farnJo, ille mi-
hi dixit,  hoc tamquam fignum ejus inter*
nofeendi ftatuens Super quern videris Spi-
ritum defeen'dentem & manentem, hie eft, qui
lapthat in Spiritu /anflo,  id eft, qni non
merairt aqu'am , ut ego, fed fimul Spr-
ritum ftmclqfri fuper baptizatos effufurus
eft. Diificivltas tamen manet, quomo-
do Joannes dicatur eum liefciviire, quaii-
doquidem ipfe, Chrifto ad baptifmum
accedente , ante defeenfum Spititus Jan-
dti diceret, Ego a te debeo Haptizari.  Re-
fpohdet ‘Chiyfoftom. ut fupra infinuavi-
illus, antequam vehiret ad baptifmum
Chrifttis, feivifle Joannem, quod Chri-
ftus in mundurn veniifet, quod in Spiri¬
tu faridto "buptizaturu's eifec, uti'atisin-
dicatur Matth. 3. veil’. Nefci-

viffe tamen, quifnam eifet, quia facie
ignotus erat. In ipfo vero acCelfu Chfi-
fti ad baptifmum, revelationem interio*
rem accept ife, quis elfet; & ideo a bap-
tifmo probibuifle; eodemque t  tempore
ad majorem revelationis certitudinem,
fignum externum ejus interttofeeudi ei
eife datum, itt per hoc polfet He ipfo
aliis teftimonium perbibere. Aoguftinus
rem aliter expedit, videlicet Joannem
non nefciviife perfortam Chrifti, neque
fioc fignum ei propterea datum, led ne-
T. III. C lex-

34  COMMENT. IN EVANG;

fcivifle qualitatem iftam, quod ipft? efTee,’
qui baptizaret in Spiritu fanUo , id eft, quod
in baptifmo non minifter, qui baptizat,
exhibens minifterium, fed ipfe Cbriftus
detSpiritum fan chum in minifterio etiam
fervocun .|uo! unv Ita late to.to Traodatu
quinro & lex to in Joann em & alns hi v eriis
locis.Uiide iiiud ejui/iemAugultmi' Bapti-
zet Petrus, bapiiget Paulus, haptizet Ju¬
das, hie eft, qui baptizatin Spiritu(ancto.

34. Et ego viiliiSpiritnm , l'diicet defeen-
dentein & manentem, iicpt mibi prse-
diclum fuerat; non ad fatvilifieationeni
Chrifti, qui in utero matris Spiritu fan-
fto plenus erat, fed in lignum,: ideo-
que hoc fignoagnito, teftimoniura per-
hibui & adhuc perhibeo: Quia hie eft Fi -
lius Dei , Nam & hoc difertis verbis Pa¬
ter caeleftis, voce de coelo lapsa cum
Spiritu fan&o defeendente, denuntiave*
rat, Matth. 3,

35. Altera die,  id eft, poftridie tefti-
rnonii illius proxime perhibiti Chrifto,
Eft hoc tertium Joannis teftimoniura.
Nam pi iraum fuit coram Legatis Judseo-
rqm; lecundwn poftridie, quod jam pro¬
xime explicatum eft a verf, 29. hue uf-
que: tertium jam pradens, quod proin-
de concigit fecundo die poft primum te-
ftimonium coram Legatis datum. Rejpi-
cieus Jejlrn ambulantem , domum versus,
ut patet ex fequeniibus; (yidetur enim
Chriftus rurfum jeaauis coaeionibus cum

tur-

SECim JOANNEM Cap. t. 3?

tlrtba interfuiffe:) dic'tl Ecce agnus  D?/*
Deo fcilicet pro redemptione mtindi im-
Inolandus, ut fic iterum iterumqae in-
culcaret, eum elfe, non fotum Filium
Dei, led & mundi redemptorern. Quo
audito, dil'cipuli duo Joannis feculi funt
Je/um,  ut in pleniorem ejus notitiam &
familiaritatem fe inlinuarent,

. 38- Converfus Jefus,  lit qtlos intns gra¬
tia fua jam praevenerat, etiam fcris hu-
manitate prseveniret, fiduciamque lo-
quendi daret, dicit eis: Quid quanta,
ine tequendo? qui dixerant ei$ Rabbit  Ho¬
noris, ac dignitatis apud Hebrseos moment
eft, magis quam apud Latinos, aut Gre¬
cos , Magi/ter:  a mukatudine fcilicet ac
magnitudine fcientise, ac virtutis deri-
vatuiru Unde etiam Magnatibus tribui
folet. Indicant ergo, (e dilcendi causa
venifte tamquam a Lkxftore fide dignif*
fmio. Ubi habitas?  id eft, hoipitaiis,
tamquam peregrinustf nec enim circa
jordauem Chriftusw Galilams edueatio-
ne, habebat domicilium.

39 . Dicit eis: Venite  £? videte , ultro
fcilicet comiter invitans ad Uofpttium,
& confequenter ad colloquium * quo in-
ftruerentur. Itaque apud eum marijeriint die
illo,  id eft, reliduo illius diei, qwe de-
clinaverat, vel etiam nodtem iequen-
tem, ut Auguftin. Tradt, 7 . Nam hont
erat qua/i decima  , ab ortu Solis, & conl'e*
C A  queu-

35  C OMMENT. IN EVANG.
quenter duabus circiter horis ante Solis
occafum*

40. Erat autem Andreas units ex duobus ,
Alterum putat Epiphan. Haireli 51, & in-
dicat quoque Chryfoft. fuifle unum ex
fiiiis Zebedafi; nempe ipi'um Evangeli-
flam.

4t* Invent hie primum , antequam fei-
licet ullum alium notuin, fratrem fuum
Simonem , quern Epiphan. state mjiiorent
fuille, quain Andream tradit. Unde non
poteft Petrus alibi primus Vocari, quod
csteros state prseederet, ut haeretici
volunt. Et diet ei : Itlvenimus , quod ver-
bum effe anims defiderantis , & cslitus
adventurn exfpettantis rei diu quaefitse*.
liotat Chryfoft. cum fuis. Mefliam  (fuod
eft interpretatum Chriftus , id eft, undtus.J
lntelligit ilium antonomaftice Meffiam,
feu undtum, quern gens Judaica prsefto-
labatur. Cum enim & Sacerdotes, &
Reges, & Prophets in ilia gente unge-
rentur, unus tamen exfpedtabatur Mef-
fias, Chriftus, feuundus, qui perillo*
omnes prsfigurabatur,utAuguft. 12- con¬
tra Fauftum, cap. 44.

42. Et intuitus eum Jefus , eo fcilicet
modo, quo Deum decet, inquit Cyril,
qui corda ferutatur & renes, & omnia
perfpefta habet, prsefentia & futura; Tu
es,  id eft, vocaris SimonFilius Jona , feu,
utdicitur Matth. 16. verf. 17. Bar-Jona,
id eft, filius Joannis, Warn Jona  quam*

vis

SECUND. JOANNEM Cap. I. 37
vis per fe, ut integra dirtio, fignificet
columbam, tamen contraftum hie vide*
tur ex , Johanna,  i'eu Johanmn , quod Sy*
riace fignificat Joannem:  quafi die. Chri-
ftus id, quod olim dixit Deiu Moyfi j
Jam ex nomine novi te, etiam/i numquamvi-
'derim.... Tu vocaberis Cephas.  Syri cum
eft, fed terminationem habet hie Gr.e-
cam, figniticans Petram;  de quo vide di-
fta Matth. 16. Vocaberis ergo Cephas y
nomine Scilicet majoris audtoritatis, &
confequenter alius eris: non eiiim nu¬
dum nomen, fed rem potillimum figni-
licatam pollicetur. Id quod hie promit-
tit, poflea in Apoftolorum vocatione
impofuit, ut patet Marei 3. v. 16.  No¬
mini s vero rationem, & quam apte ei
conveniat, explicuit Matth. 16, vocabu-
lo ipfo commode lignificans, inquit Cy-
rillus hie, quod in eo, tamquam in
petra lapideque firmillimo, fuam ellet
aedificaturus Eceleliam, quafi apud Matth.
tlixiflet ei Chriftus , Tu es Petrus  ,
id elt, tu vere fecuudum nomen tuum
petra es, &c- Quemadmodum i.Reg,
as. verf, 25. dicit Abigail de Nabal, Se¬
cundum nomen (burn Jlultus ejt.

43. In craftinum,  poftridie fcilicet ejus
diei, quo Petrus adduttus fuerat, voluitexi-
re inGalilaam y  utnuptiisinterelfet, ficutle-
quitur c. 2. Erat enim Chriftus adhuc in
Judaia circa Jordanem , ubiifta contige-
luiic. Et invenit JPhilippum t  five in itinere,
C 3 five

5 8 COMMENT. IN EVANG.

live in ipl'a jam Galilasa, Et licit ei Je~
f'us; Sequere me.  Quibus verbis earn ad
individuam fequelarn vocatum fuilFe, vi-
detur inlinuare Auguft. lib. 2. I)e con-
lenl’u cap. 17. Et proinde Philippas an¬
te Petr am & Andream & nlios Zebe-
daei v.ooatas fuillet: nam i(li non hie,
fed aliquamdiu poftea vocad fant, ad
hoc, ut Chrilto inleparabilicer iuhiere-
tent, liout patet Matth. 4.

44. Erat autem Philippas a Bcthfaila*
quam alibi iu Galil<ea ad lacum Tyberia-
dis fuitle diximus. Ante erat vicus, cui
urbis Ipecietn ad.lidic Philippas Tetrar-
cha. Herodis fill us, _<& nomen ei a Ju¬
lia Csefaris lilia impoiuit, 11c jofephus i8«
Antiquit. cap. 3.... C'.vvve Andrew &
Petri . Quo iufinuatur, earn ab illis fuis
concionibus inftruttnm be Chrifto ante
fuille, ut Theopliyl. vei certe eorum
exemplo permotum tarn cito fecutum

4f. Invenit Philippas  , jam vocatus a
Domino, Nathanael,  cf licit, ei ; IhvenU
was Jeftim , &c. multo videlicet Itudio
qu&fitum, ut Cyrill, Porro Nathanael
fuille in Scripturis lacris , & conlequen-
ter de Metlia eruditum, notat Auguit.
& plerique Interpretes. Unde erudicio-
ni eius i’e aecommodans Philippas, ut
foilicet atteutiorem & avidiorem redde-
ret, adjecit: Quern fcripJitMoyfes , &c.Pro-
indeNachauael tamqaam Legis & Prophe.,
larum peritus reipojidet; 46.

SECUND. JOANNEM Cap, I. 39

46. A Nazareth poteft alt quid borii efje >
Et quidern tantum, quantum eft Meffias?
Quod ideo dicit, eo quod a Galina . jux-
ta Pharifseorum opinionem, Propheta
non furgeret, ut eft cap. 7. verf. *2. <St
maxima, quia Scripture Me/fiam ex Beth-
leetn venturum predicant, ut Greci hie
notant, & Hieronym. in cap. 6«;. liaise.
Dicit ei Philippus,  cum nodum ilium fol-
Tere non pollet: Veni &  jade, quidbo-
ni a Nazareth prodierit. Tacite autem
infinuat, earn poft initum cum eo fer-
monem, & experientiam virtutis ejus
fibi affenfurum, ut Cyrill. utpote quod
ineffabilis qua?dam gratia, inquit, in ver¬
bis Chrifti fuerit, quibus auditorum ani-
mi allicerentur. Cum ergo vidiifet Je-
fus Nathanael, ait .*

47.  Hie ejt vere Ifraelita.  Caufa addi-
tur, in quo dolus non ejl , hoc eft, quia fi¬
ne dolo & fuco candidus & fincerus. Non
ideo ergo dicitur vere Ifraelita , quia ve¬
re ex ftirpe Jacob, vel quia ratio no¬
minis Ilrael ei vere competit; fed quia
verus imitator morum Iirael feu Jacob,
qui Genef. 2<>.  v. 2. vocatur vir [implex ,
Graece Caplafos')  line fictione & fuco.
Hoc ei dixit Doin'>1 us accedenti, ita ut
audiret; quo (cilicet oftenderet, le ejus
interiors nofle. Itaque Nathanael neque
laude captus, neque in adulationem ef-
fufus, refpondet magna cum fimplicitate,
quail luboffenfus:

C 4  49.

40 COMMENT. IN EVANG.

48. Unde me nojii?  Cum nihil mecum
confuetudinis fucrit. Dominus veto,
nt non temere fe de occuitis. ejuslocu-
turn fignificaret, duo alia, quae putabac
Nathanael occultijlima, ei manifeftat,
fciiicet a Philippa vocatum , & I’ub ar-
bore lici fe earn vidi He; Priusquam Phi¬
lippas te vocaret , cum efi'es fub ficu, , ubi fi¬
ne arbit.T te putabas cum l'olo Deo ef.
fe, atque traftare, vidi te , tamquam
pr.tfens un ique negotio. Sed Auguftiu.
ad allegoriam trahere folet, hoc fenl’u;
Cum elfes in umbra mortis, ut Adam,
qui foliis ficulr.eis fe fuccinxit, mileri-
corditer te refpexi. His ergo duobus
motus Nathanael, quod fcilicet videret
abfentia tamquam prM’eutia, occulta
cordis tamquam puhlica, refpondet:

49. Rabbi, tu es Filius Dei,  illeverus
& genuinus, ut fatis indicat Auguilinus.
Quamvis Chryfoft, putat, vocavi Filium
Dei  vulgari modo, adoptivum fcilicet:
tu es Rex Jfrael,  ille videlicet Prophe-
tis promilfus, ab Ilrael exfpeftatus, Ut-
raque enim vox & Filius  & Rex,  arti-
culum praepofitum habet, quo in ulu lin-
giue Gfiecae denotari folet, quod proprie
& fmgulariter tale elt; ut Cyrili. anno-
tat. Nam eum fuitfe confeffum articu-
lumfidei, Chriltus indicat, dumrelpou-
det:

fo. Quia dixi tibi: Vidi te fub ficu , cre¬
dit,  fcilicet me Dottorem, me Filium

Dei,

SECUND. JOANNEWCap. 41
Dei, me Regem Jfrael Melfiam.- Mam
hisvidebis , id ell, majora fidei argumeu-
ta ad caufandam tuam tidem, quam re'
velationem iltam occultorum,

51. Etdicitei , Nathanaeli, ita tamen,
ut fimul omnibus pradentibus* nam ideo
mutat numerum; Amen , amen  leu cer-
to certius, Dico vobis , viiebitis caelum
apertum  Cf Angelos Dei nscendentes & def-
cendenies fuper Filium homtni in minifie-
rium ejus, ut inde intelligatis, elle eurn
Deum Angelorum, Regem coelorum,
ideoque Deum verum. Quando hoc im-
pletum lit, laboraut; omnes Interpretes.
Aliqui in baptifmo, & ftatim a jejunio
faftum volunt; led ilia jam peradta
erant: alii port, edi non fit fcriptum,
Veriiimile ell id, quod docet Chryfoft*
in relurrecdione, maximeque afcenfio-
ne coutigille, quando Angeli apparue-
runt in minifierjum Chrifti. Quod olim
fignificatum fuit in ilia vifione Jacob ,
Genefi 28. ad quam Chrilius alludit. Nam
petra, cui iudormivit & quam unxit Ja¬
cob , fignificabat Chrirtum, ut Auguft.
lib. 12. contraFaultum,cap. 26. Ubimori-
bus banc do&rinam accommodans, docet,
Angelos efie prsdjcatores Chrilti, qui aC-
cendunt, cum ad intelligendam eminen-
tillimam divinitatem ejus, excedunt uni-
verfam cre_aturain:defcendunt,cum iibi &
aliis infirmitatem ob oculos ponunt. Por¬
to Natliauaelem ifium aliqui Bartholoma;*
C 5 uiu

4$ COMMENT* IN EVANG.
um Apoftolurn fujife cenfent. Auguftin.
Traftat. 7, negat, dnm negat * iftum A-
poftolum eleftum fulfle, quia eruditus
& peritus Legis erat. Volebat autem
Cliriftus idiotas eligere, &, infirma muu-
di, ut confunderet forda.

CAPUT II.

1. ** t die tenia , quam ipfam qifidam
putant fniffe craftinum, quo vo¬
lebat ire in Galilieam, lit eft e. i.v. 43.
Sed ftc Chriftus debuiiiet eadem die cum
difcipulis ufque in Cana migralle a Jor-
dane , Philippum & Nathanaelem vocaf-
l'e, & interfuiife nuptiis , cum iter fa¬
cile bidui fit interjettum. Itaque terria
die a profe&ione in Galiheam, utOrig,
in Joan, nuptia (aft# funt in Cana Gali-
lce<t,  inferiore, quae minor dicebatur, ut
Hieronym. in locis Hebraicis. Nam erat
& alia Cana in Phoenicia prope Sidonem.
Prima, de qua hie fermo eft, erat pa-
triaNathanaelis, ut eft c. 21. v. 2
erat mater JeJ'u ibi , quia Cana erat valde
vicina Nazareth, Unde verifimiliter col-
ligunt, fuiffe nuptias iftas alicujus cogna¬
te in m.

2. Vocatus eft autem & Jefus,  utvulga.
gsris, acnotus: idque ut miraculoviam
fternerec ,  ut confinnaret adverfus hse-

* 8 *

SECUND. JOANNEM Cap. II. 43
reticos, quod ipfe fecerit nuptias, in-
quit Auguft. Denique ut iutemperantiam
uuptiarum adftringeret, inquit Epiphan.
Hsereii n»...J&tdileipu!i eks*  illi quatuor,
quos fibi paulo ante adfciverat, & fi qui
forfan alii.

3. Et deficiente vino , Graece (hyfier$~
funtos _) cum defeciffet ; nerrpe penitus. Quod
& verba praecii'a Matris Domini indicant,
Vi'ium non habent,  deOponfati 1‘cilicet &
convive. Qua; nuda indicatio necellita-
tis, modefta petitio erat a pud virum pru-
dentem & humanum, compatientem
holpitum fuorum verecundue. Nam &
verba Virginis ex tali compaliione pro-
veniire,uotat Bernard. Sermone 1. in hoc
Evangelium, Defedtus etiam fortaffe
ex paupertate natus fuit, vel alio calu,
qui mifericordiara mereretur.

4. Et dicit ei Jefus : Quid mihi & tibi
eft mulier?  Nomeu eft non corruptionis,
fed iexus, prsefertim jam nuptiis apti,
ut patet Geuef. verlu 22. & notat Hie-
ronym. in c. 4,  ad Galat. & Auguft. turn
hie , turn lib. de fide contra Manichseo*
cap. 22. uni addit, etiam mulierem diet,
quia peperit; Epiphan. Hajrefi 79. ne plus
quam mulier putaretur , quse pepererat
Filium Dei. Quid  ergo mihi & tibi eft  ?
id eft, quid mihi tecum in hocnegotio,
non abfolute, fed quantum ad horatn fa-
cieudi, quam Pater, qui omnia tempo-
ie iuo facie, in  fua notida & poteftate

44 COMMENT. IN EVANG,
collocaverat. Qme hora quia ad nullius
jnifantiam prasveniri debuit, hinc felti-
natio matris erat adhuc importuna, ut
notat Arobrof. Senn. 2 6. in Pialin, 118.
& ante eum Iren. libr. 3. eapite 18- Nam
iliam ratiouem dicti fui reddit ipi'e lJo-
minus: nondumvenit horn mea , a Patre i'ei-
licet praecognica, prcefinita, ut idem Iren,
qu« nierita preferri debebat horse, quae
placuerat matri. Itaqiie non repulit,
led diftulit matrem, roeritoque-precibus
ejus fatisfeciile putari debet, quia di-
ceudo, nondum , tempus quidem miracu*
)i non adelfe, led tamen mox adfuturum
iulinuat, & fe voluntatetn habere, cu-
jus exequendi horam exi’pe^hit. An au«
tem l’enor hora prsellituta fuerit, quia
neceflitas ante magis innotefeere debe¬
bat , ut miraculi conftaret ratio & fru-
ftus, juxta Chryfolt. an vero quianon-
dum omnia ad miraculum patrandum
erant a miniftris parata, non ita conftat,
Nam forfan mater praA'agiens, quod futu-
rum elTet, & ut viam miraeulo ftenieret,
S. Dicit miniftris , tamquam de Domi¬
ni afledlu & mente fecura: Quodcumquc
dixeritvobis , facile,-  quia conjiciebat, eum
opera miniftrorum aliqua in re ul'urum.
Porro exifiis verbis ad miniftros, quaii
ex aliqua auftoritate di&is, fieut & ex
eo, quod veri'u 1. ljmpliciter dicitur ma¬
ter Jefu fuiffe ibi, nulla invitatiouis
fiientioiie, licut de aliis; nou improba-.

hi:

• \

SECUND. J OANNEM Cap. It. 4?

biliter colligas, earn ibi non tam convi-
vam egiife, quam adftitiffe notis in prte-
paratione ac dire&ione convivii nuptia*
lis.

6. jB raiit autem ibi laptidtc hydrU fex \
aquis feilicet plena:, fecuridum purificationcm
Judceorum , id eft, juxta ritum purifieatio-
nis Judseis ufitatse: de qua vide Marc,
*7. verfu 3. & 4, Lavabant eiiim fe fae-
pe Pharifei, non tam ad abftergendas
immurtditias legales. qU£ etiam loris
durabant fere ufqtie ad vefperam, qnam
ex traditionibus Pharifaicis indu&as: ca-
pientes fingulce nietretds binds vel ternas,  alire
feilicet binas, ali;e ternas, ut hie Au-
guft. indicat. Eft autem Metreta  nomen
Grsecum (Metros  a metrein) Mctisnio  ,
dictum * fignificans menfuram certain,
quK Hebraice dicitur BathUs in liquidis,
Ephi in aridis. Quantum precise juxta
noftras menfuras continuerit, atittores
variant. Probabiliter fentiuiit, qui di-
eunt fuifle idem, quod amphoram Ro-
ttianam , vas feilicet, quod tam in longi-
tudine, quam latitudine continebat pe-
dem Romanum, ita ut contineret fex-
tarios Romanos quadraginta o£to> He-
brscos vero feptuaginta duos. Quod con-
forme eft S. Epiphanio lib. De menfu-
ris & pouderibus: ita Ut appenderit cir-
citer libras txftoginta. Alii multo majo-
temfaciunt, librarum odfo & centum.

7 *

46 COMMENT, ft 3  EVANG*

7 . Dicit eis Jefus,  id eft, miniftrls t
idque ideo juxta Chryloftom. ut ipfos
mbaculi teftes haberet, qui aquam hau-
fiflent, ne qua fraus vel prEeftigium pu*
taretur, ft ipfe hydrias implevilfet. Si*
mul atque igit^r eas impleverant, ut mi*
raculum ellet evidentius, abfque mora,
fine verbis, fine fignis eas convertit,
dicens miniftris:

8. H riie nunc,  jam ftatim, ne quis
putet, mora teroporis, nature vi, vel
artiricio hominum converfas. Ex quo
verbo Haurienii  colligunt qui dam , hy¬
drias iuperne apertas fume. Et ferte ,
guftandum leilice.t, Arckiriclino,  id efi*
convivii pradedto. Triclinium  enjm erat
coenaculum convivii a tribus leftulis feu
thoris conviviaiibus di&utr. Uude fub*
inde G rgqci QSmpofiarclwn')  vocant, item-
que alio Vocabulo ( [Oikonomn .) lllius
erat, loca convivis dare, eonvivium obi*
re, ae dilpiceie, quid eftet opus, nec
cum cieteris diicumbere. lift ergo tam-
quam ibbrio & gultus integri, ac tefti
idoneo miraculi, vinum ferri jubet,

9. Ut autem guftavit Architriclinus ajuam
vinum faSlam , id eft, aquam, quas jam
mutata erat in vinum, leu ut guftavit
vinum, quod ex aqua fadtum erat. Non
quafi illam mutationem guftando depre*
henderit; fed fenfus eft materialist nam,
ut l'equitur, non fciebat , unde ejjet , feu
unde provenillet hoc vinum; miniftriau*

, tern

SECUND. JOANNEM Cap, II. 47

tern fciebant, qui hauferant aquam,  id eft,
quia hauferant aquam puram; habCt enim
vim caufae. Itaque vocato fponfo, tarn-
quam domino domus, dicit Architricli-
nus;

10. Omnis homo primum bomim vinum  po¬
rn'*, initio videlicet men fie, cum palati
integritas fanillime de vini bonitate ju-
dicat; Et.cum inebriati fuerint>  id eft, ex-
hilarati (neque enim Temper in malam
partem hoc verbum fumitur, max ; me
Hebraice,) tunc il , quo l detenus eft,  quia
palato jam infefto, fraus ilia vial dete-
rioris fubftituti non auimadvertitur. Ill
quo elucet mundi indoles, qui inefcaa-
di gratia meliora prsepouit, ut mox vi-
liora deceptis obtrudat. Tu autem fer-
vajli bonum vinum u/que adhuc , contra com¬
mune fcilicet hominum judicium: font
enim verba humaniter reprehendentis.
Hie relinquit intelligendum Evaugelifta,
fponfum hoc negalfe, miniftros rogalTe,
rem totam inclaruiffe.

11. Hoc fecit initium ftgnornm Jcjus , hoc
primum ex manifeltis miraculis: nam
nativitas ex Virgine occulta fuerat, ideo-
que non fuerat fignurn. Notat hoc Evan*
gelifta, ne fides adhiberetur iis, quae
circumferuutur pueri Chrilti miracula,
Neque enim fuiflet opus Joaunis tefti-
monio, fi jam ipfe miraculis claruiifet,
ut obfervat Euthymius. Et manifefavit
poriam fuam,  divinitatis fuse, feu unige-.

in-

49  COMMENT. IN EVANG.
liitl a Patre, ut eft v. 14. c. 1. Nam
aquam in vinum fua poteftate mutare
illius folins eft, qni omtii anno hoc fa-
cit in vitibus, ut Augnft. & Chryfoftom.
Quapropter eo viio, firmius quam antea
crediderunt in eum dijcipuli iwft ,  tupra no-
rninati, qui ei^ non relitftis quidem om¬
nibus (niti forte Philippum excoperis)
fed ftudio audiendi adha;rebant: -quales
multi poftea difeipuli extra Apoftol^s
fuerunt, de quo Augnft. lib. j De con-
fenfucap. 17* Allegorice ChrilW aquam
iniipidam Legis Mofarcsfe in vinum Evan*
gelicum mutavit. Vide Cyrill. lib. 2. in
loan. can. 26. & de hydriis latiffime
Auguft. Tradlatu 9.

12. Poji hoc dejeendit Capharnanm ipfe ,
fcf mater  ,, 8 s  fratres ejus , qui recenlen-
tur Matth*. 13. verfu & Marci 6  v. 3.
Caufam aliqui fuifle putant, ut in civita-
tepopulosa docere inciperet* &inclare-
feeret: led ad hoc non folet adducere
matrem. multo minus fratres. Forfan
reftius diceretur, turn ex caufa famj.
liari Capharnaum delcendifle, ficut an¬
tea in Cana, ut quia feiebat, fe fuofque
Nazarenis invifos futuros; quippe qui
mox eum de monte precipitate volue-
runt, matri & cognatis fuis ab eorum
improperiis. ac furore tutam fedem pro-
videret, quo fubinde fe reciperent. Qua
de causa ibi manferunt non multis diebus ,
quia videlicet

13*

SECUND. JOANNEM Cap, II. 49
13. Prope erat Pafcha Jud<eorum , 11 em-
pe primum poll baptjfmum Chrifti, qui
coutigerat ante jejunium menfe Janua-
rio : ideoque afcendit Jefus Jerofolymam  ;
parcim ut iegi fatisfaceret de celebran-
do Pafchate quotannis, partim ut aufpi-
caretur legationem luam pnedicando,
eamque miraculis afferendo, De expul-
fione vendeatium ex templo, vide di-
6ta Matth. 21. v. 12, & ieqq.

13* Refpondermt ergo Judt&i : Quod Jig-
tmm oftendis nobis , quia hac facis?  id eft,
quo miraeulo oftendis, hanc audloritatem
tibi competere, ut exturbes cum igno-
rninia ex templo eos , quos Sacerdotes
admilerunt? Similis quseftio eft Matth.
a 1. v. 23. In qua poteflate hdtc facis?  Ten-
dit autem eo, ut eum publics poteftatis
ulurpatorem, adeoque feditioium effe
ortendant, nifi divinitus acceptam pro-
bet. Et quia de au&oritate circa tern-
plum agebatur, promittit ipfis fignum
circa ternplum, modo ipfi materiam da-
rent.

19. Refponiens  ergo Jefus*, Solvite tern-
plum hoe , &c. Prsedicentis eft, non juben-
tis, ut Cyrill. lib. 2. cap. 32. quad, die,
Seio, vos occidendome, corpus ab ani-
ma feparaturos, in quibus velut in tem¬
plo habitat plenitudo divinitatis corpo-
raliter: fed ego in tribus diebus excitaho
illudy  propria fcilicet virtute , ut Cyrill.
Hotat, refurgens a mortuis intra triduum.

T. Ill, D Ap-

5 0 COMMENT. IN EVANG.

Apporitiffimum fuit refponfum Chrifli :
nam live jntelligerent ipli de templo
material} , ille, qui tante poteftatis eft*
ut hoc diffolutum intra triduurn erigat,
profefto multo magis potuit etiara tem-
plnm ab injuriis vindicare: five de tem¬
plo corporis ejus, hxc ipfa refurredtio
eflTe debebat eis^ ficut etiam pofteare-
vera fuit, lignum peremptorium veri
Chrilti, divinseque poteftatis ejus , qua
hoc fecit. Cui figno multa millia Judse-
orum crediderunt. Et ifla caufa eft , cur
iftud lignum eis latpe Chriltus dederit ,
ut infra Joan. 8. veriu 28* & Match. 12.
veriu 39. vocatui' lignum Joila: Prophe¬
ts* ~

io. Dixerunt ergo Juikei , neutrum in¬
telligences; Qitadraginta ff fix-ntmis ,edi-
ftcatum eft templim hoc.  Non polle hoc in-
telligi de templo Salomonis videtur, eo
quod illud non nili feptem circiter aunis
icdi! catum fuerit, 3. Reg* t.  verlu 38*
ftaque'-plorique veteres hoc intelligunt
de templo fecundo, quod aedilicatum fuit
fub Gyro , ufqtie ad annum fextum Da-
rli Regis, ut eft 1. Efdrse 6. verf. 15.
Ita Eufeb. libr. 8. De demonftr. Evang.
Chryfoft. Theoph. in Joan. & Hieronym.
in cap. 9. Danielis. Sed hi omnes cogun-
tur includere multos annos quibus ab
opere eeifatum Fuit: ut proinde falfum
lit , tot annos impenfos fuilfe templi sdi-
hcationi. Unde, uc verba Judserum ve-

ra

SECUND. JOAjSNEM Cap. II. s i

ra fint, quos credibile eft vulgo notam
protuliffe veritatem, intelligenda funt
de templo tertio, quod Herode? ftruere
cospit anno regni Fui deeimo odiavp,
fcilicet capta Jerofolyma, qui erat an¬
nus Julianus vigefimus feptimus. Abfoi*
vit autem magnam exterioris tempi; par¬
tem annis ofto : fed jeliqua ftruffura du-
ravit ufque ad tempora Neronis, labo-
rantibus in eo oftodecim millibus ope-
rariorum, ficut teftatur Jofephus libro
15. Antiquit. cap. 14. & lib. 20. c,'8. Si
igitur computentur anni ftruffi templi
illius- a 27. Juliano ufque ad 1^. Tibe-
rii, quo Chriftus baptizatus eft, & luec
a Judaeis audivit; iucidemus in 72. Ju-
lianum, qui precise conftituunt quadra-
ginta fex annos. Quod autem quidam
huic rei opponunt, Herodem non ftru-
xiffe templum novum, fed tantum am-
pliaffe & fublimaffe, falfum eft." Ex-
prefse enim dicit Jofephus, erutis ve-
teribus fundamentis, nova pofuiffe.

21. Ille autem dicebat de templo corporis
fui,  id eft, de templo, quod erat cor¬
pus fuum , quod vocatur & ab Apoftolo
templum Spiritus fancli.  Quomodo vero mv-
ftice numeri illi quadraginta fex anno-
rum conveniant ftrudturse Corporis Chri-
fti in utero matris, vide Auguft. lib. de
Trinit. cap, 3. & lib. 83* Quseft. Evang.
q* 56,

D 2 22.

52 COMMENT. IN EVANG.

22. Cum ergo rejurrexiffet , &c. recordati
funt difcipuli , quia hoc dicebat,  id eft, quod
hoc dixiflet Chriftus, & quid fibi verba
ilia vellent, quse nec ipli antea viden-
tur ibtellexiire, Et,  eventu cum ilia pre¬
diction e collato , crediderunt Scrip'ura  ,
tamquam quse refurreftionem ipfiu* Chri-
fti prsedixmet; Et fermoni , quern dixit Je-
fus,  id eft, crediderunt, eum per ifta ver¬
ba prasdixilfe mortem & refurreftionem
fuam , & vera elle, quse dixerat.

23. Cum aWtm efl'et Jerof'olymis inPafcha,
id eft, in diebus Palchalibus, qui leptetn
erant nutnero, atque etiam omnes vo-
cabantur Pafcha. lit autem ipltim dietn
magis fpecilicaret. adjicit, in die fe/io,
id eft. in ipfa lblemnitate azyrrmfum ,
feu primadie, qua; fequebatur velperam
agni immolati, eratque decifna quinta
meufis p imi, ac peculiariter vocabatur
feftum Pafchse, ut patet Levit. 23. v.

& infra cap. 13. v. 1.... Multi crrdilrrmt
tit nomine em,c , "id eft, in euni Hebraica
phrafu Exodi T4. ve'lu tilt, id, quod La-
tinfts tfanftulir crediderunt Dominn  fif* Mny-
fijervo ejns , Hebraice eft, crediderunt in
Dominant & in Moyfen.

24.  Ipfe dutern Jelus Hon credent frmet-
ipfitm eis , id eft, non eis le l’uaqne com-
mittebat, feu non eonfidebat illis iijdetn,
qui efediderdnt, tamquam legitimis di*
lcipulis, committendu Icilioet eis vel
auimi fui lecreta, vyl doChiu.c lux* rn^ -

lie-

SECUND. JOANNEM Cap. II. 53
tferia, vel perfonam fuam. Ludit enitn
eleganter in verbo Credendi,  ufurpando
illud in duplici fenfu, ficut fit in nomi¬
ne Mortuos , Matth. 8. v. 22.... Eo quod
ipfe vojj'et omnes.  Non quod illi fifte cre-
didiffent, ut aliqui volunt,■ Scriptura
enim teftatur contrariutn; fed quod fci-.
ret, quinam eonftantes, quinam ineon-
ftantes eifent, quibus proinde fidendum,
a quibus cavcnduth. Idque non alieno
tellimonio leiebat, ipfe enim J'ciebat , quid
ejjet in homine,  hoe efi, ipfuin animum ho-
minis penetrabat, foie ns, quid ibi late-
ret, vel inconttautije, vel fallacies, vel
perfidiar. Plus enim noverat ardfex,
inquit Auguft. Tradt. n. quid ellet in
opere fuo, quam ipl'um opus, quid el*
fet in femetipfo- Unde Cyrill. lib. 2. cap.
32. vuit, hie fignibcatam elfe ab Evan-
gelifh Chrifli divinitatem . tamquam cor-
dium arcana pervadenijs.

CAPUT HI

1. y nter illos autem credentes, erat ho -
mo  (quod Hebrci pro quiiam  poue-
re folent, at in Levit. frequens eit) ex
pharijkis , a 1 credendum difficillimis , NP
codemus nomine , Princeps Jud<eorum,  id eft,
unus ex principibus, five nobilitate, li¬
ve opibus, five magifterio, ut verfu 10.

D 3 Ne-

34 COMMENT. IN EVANG.

Nemo euim unus extra Pontificem erat
Princeps omnium .fudseorum tunc tem-
poris. Notantur hxc ab Evangelifta,
tamquam caufa: ejns, quod fequitur.

a. Hie venit ad Jefum no tie , ut ita fei-
licet Manlier in Il'rael pudori fao, &
Princeps gravitati petotias fuse , & Pha-
rii'Leus metui Judseorum coniuleret. ne
in odium cxterorutn incurreret. Scimu  ■?,
quia a Deo venifii magifier , id eft, in eum
finem, ut iis Magifter Ifraelis. Caufa
hujus perfuafionis eft, quia nemo potefi h<zc
firaa jacere , cfc, nifi fuerit Dens cunt eo  ,
jd eft, nifi virtute Dei opittilantis, utpote
quas excedunt ornne.' create nature vires.
Cum ergo illis tamquam figillis Dei ob-
iignes doftrinam tuam, neceiFe eft, te a
Deo veniffemagiftrum. Qua prxfatione
fignificat, fe fincere ad difeendum venif-
fe. Non indicat autem Evangelifta, quid,
fed ex refpoul'o Chrifti colligitur, eum
rogafle aliquid, vel de Rege Media, vel
de regno Dei, quod Chriftus prsedica-
bat: nam

3. Refpondit Jefns: Nifi quis , qua phra-
li neminem excipit, nonadultum, non
infautem , nonaiiqua prxventum necef-
iitate, ut Ambr. lib. 2. de Abraham c.
11. renatus fuerit denuo  , id eft, iterum*
Nam quamvis Gnecum (anothen)  Cyrill.
& alii multi Grxci, exponant defuper  leu
fuperne:  Chryfoft. tamen, quando dicit,
etiani fumi polFe pro (jxarchp } id eft,

pro

SECUND. JOANNEM Cap. III. 55

pro iterum,  atteftatur noftra: tranflatio-
ni, & Syriacse, & refponfo Nicodemi.
Non poteft videre , id eft, poffidere, regnum
Dei . Quomodo dicimus H&re dilate cer-
nere,  pro adire.- quafi die. Ad regnum
Dei adeundum , de quo queris , non eft
fatis prima nativitas, fed opus eftfecun-
da. Quod cum Nieoderaus carnaliter in-
telligeret, & judicaret impoffibile, ut-
pote" non agnofeens, ut Aug. ait, nil!
unam uativitatetn ex Adam & Eva,
Chrirtus non dedignatur apertius expli-
care.

4. y Nifi quis renatus ,  Grsece (genn$-
‘thf)  generatus  feu genitus , fuerit ex aqua ,
tamquam principio materiali lubeunte
vicern matris , if Spiritu fanclo  vice pa-
tris, feu prineipii aefivi, refpeftu iftius
generationis. Nam ifta verba continent
explicationem iftius, denuo , ficut ilia,
mm poleft in'roire in regnum Dei,  explicant,
quid lit videre regnum Dei.  Eft ergo base
periphralis baptifmi, quern ea de caufa
Apoftolus vocat lavacrum regenerations 'if
renovations Spiritus fanch; lavacrum,  prop¬
ter aquam; regenerations , propter Spiri-
tum fanftum. Nam aquam & Spiritum
fanftum hie efle dill in eta , & unum nou
elfe explicationem alterius, quafi diftum
elfet: ex aqua, hoc eft, Spiritu lanfro,
ficut vult f alvinus, probat unaminis Pa-
trurn confenfus. qui Temper intellexe-
runt, his verbis fignilicatum, aqua: baptil-
D 4 mum

5  6 COMMENT. IN EVANG,
mum ell'e neceflarium ad falirtem: idque
etiamfi Spiritus i'aniii fsnftificatio prEe-
ceflHfet. Nam hac tie can fa cum fami-
lia Cornelii Centurionis jam accepill’et
Spiritum fanchim, Petrus tamen divini
prccepti memor, inquit Cyprian. Epift.
72. praecepit earn aqua bdptizari. Unde
ipfe Petrus dixit AcK 10. verf. 47.
Numquid aquam quis pmkibere po f eJi, ut non
bapnzentur hi, qui Spiridon fanBim a r cepe-
run*, ficut & nos?  Iilfiituitur ergo hie bap-
tifrnus; nam llatim v. 26. dickur Jei'us
baptizafie, & explicatur vis ejus in eo
fita, quod hominem de novo generet,
ut regni coelefiis capax fiat. Unde in-
diredle fignilioatut*, hominem , ex pri-
ma generations ita corruptum eiie, ut
a regno Dei nab'atur alienus, & proin-
de fub peccato &. in ira Dei. Nil! ergo ita
rei'atus fuerit. non potejt in*roire in regnum
Deiy  & confequenter falvus elle, quia
nulla falus extra regnum Dei, iicutAu-
guftin. diverfis locis exponere folet con¬
tra Pelagianos, volentes., hominem fine
baptifmo intrare quidem m.n polPe in
regnum Dei, falvari tamen potfe. Hasc
ergo neceflitas baptifmi, tamquam me*
dii necefl’arii ad ialutem in regno Dei
ailequendam, jufte impofita fuit, quia,
ut Auguftin. lib. De corrept. & gratia
rap. 10. jam ornnes damnatione teneu-
tur obftvidli. Unde etiamfi. nullus libe-
raretur, juilum Dei judicium nemo ju-

SECUND. JOANNEM Cap. III. 57
fie reprehenderet. Itaque arbitrii divi-
niluit, quam veil# falutis recuperanda:
viam inftituere: idque eo juftius, quod
fi quibus deelfet per ignorantiam inviu-
cibilem, nemo iude adlapliim, vel per-
ditionem iinpelleretur, fed tantum non
a lapfu erigeretur* Quia vero Nicode-
mus adlnic totus haerebat in naiivitate
carnali, explicatChriftus, fe loqui de 11a-
tivitate fpirituali. Nam

6. Quod natum eft ex came,  ex parte &
matre fecundum carnem geuerantibus,
caro eft , id eft, corporeum, carneum*
habens elle tantum humanurn, iimile
icilieet principio generation's fuse; fed
quod natum eft ex Spiritu.  nempe Cmufto,
/piritus e(t , id eft, accipit efle ipirituale,
fitSpiritus partieeps, Spiritui rcgeueran-
ti ftmile.

7. Non mireris  igitur. Eft iJlatio ex
fuperioribus: quail die. Noli igitur mi-
rari verba mea: non enim difpimimus de
He nativitate carnis, qua iterari nequit;
led de nativitate Sqiritus, qua homo ex
carne natus carneus, fiat ex Spiritu 1 pi -
ritus (eu iptritualis, & ex Deo Filins
Dei, ut cap. 1. verb. 12. & 13. Addit
& alteram caulam, cur minus miretur,
dum 11011 intelligeret nativitatem Spiri-
tus: q u j a

8. Spiritus , ubi vulf , fair at.  Quod Cyril,
m'-2. cap. 44. Chryfoft. &  Theophyl. in-
telligunt de vento: Ambrof. vero libr.

D 5 2. He

COMMENT. IN EVANG.

2. de fide cap. 3. & Auguft. hie, reflius
de Spiritu l'anfto, quern Gregor. Ber¬
nard. aliique multi Latini fecuti font,
multi etiam Grseci pr£cefsere. Ventus
enim nec vult, necignoratur, unde ve-
niat, aut quo vadat. Itaque Spiritus ,
nempe fanftus, de quo prascelferat, ubi
vult, Jpirat , id eft, afflat, quos voluerit,
dividens fingulis, prout vult, ut Apofto-
lus loquitur, variifque donis imbuens.
Alludere enim videtur ad eos, quiinve-
teri Teftamento variis niodis a Spiritu
acli funt, licutinduit Gedeonem, Sampfo*
nem, Saiiletn, Prophetas. Et vocem ejus
audis,  id eft, ejus elfeda percipis exte¬
riors , dum loquitur f'utura per Prophe¬
tas, myfteria per fapientes, operatin'
mira per fanttos : Jed nefeis , unde veniat ,
aut quo vadat , id eft, interiorem accef-
fum, recellumque Spiritus, dum homi-
nem vel corrigit, vel deferit, non in-
telligunt homines. Sicejtomnis, quina-
tus eft ex Spiritu,  id eft, lie agitur cum
eo, qui renafeitur ex Spiritu lainfto &
aqua. Quia occultillimo mode illabitur
cordi ejus, & inhabitans transformaceurn
inju!'um, fandtum, Fjlium Dei & Ipiri-
tualem, & fimiliter occultillimo modo
deferit. Quod cum Nicodemus, tatnquatn
Phari Ileus corporalibus intentus, niftilo
magis intelligeret, refpondit ei Doini-
nus.

10,

SECUND. JOANN EM Cap, III. <19

10. Tit es magijkr in lfrael , S 3  hac ig-
noras?  Notans videlicet ejus imperitiam,
qui fe ceteris de magiflerio praeferebat,
inquit Auguft. 1. de peccatorum mentis
cap. 31. Idque ut ita deprimeret fa ft urn
ejus, qui intelligent)am return divina-
rnm impedit, ut idem hie ttotat. Nam
Scripture facraj., quas Nicodemus alios
docebat, inculcant fiepius regeneratio-
liem Spiritus, ut patet Ezech. 36. verf,
25. & 26. & Pi'alm. fo. verf, 9. atque aliis
loci 3, 1

11. Amen dico tibi , quia , quod fcimus ,
de nativitate Spiritus, non opinionibu*
aut conjefturis, fed certiffima fcientia,
hoclomdmur, & quod vidimus, te/tamur.  Mo¬
re enim hominum loquitur, inquitChry*
foil, apud quos oculatus teflis perfuade-
ret maxime, quatnvis ejus fcientia vilum
luperet. Et tefiimoninm noftram non ■acci-
pitis , id eft. mihi tell anti noli creditis,
Notat enim in Judds generaliter inere-
dulitatem: quad die. Visfcire, quomo-
do poilint luce fieri? crede &intelliges.
Nam homines incapaces, non inreiligen-
di ful)tilit«s, fed credeudi limplicitas tu-
tiilimos faeit, inquit Auguftinus.

12. Si terrena dixi vobis , de creata re-
generatione filiorum Dei per terrenum
elementum, tamquam hominum morta-
lium captui accommodata; Et non credi¬
ts ■ quomodo , fi dixero vobis c<eleflia , ere-
deds?  de generatione l’ci lie et increaca

Filu

6 j comment, in evang.

Filii Dei, de proceffione Spiritus fanfH,
cseterifque altiffimis myfteriis, pront ex-
ponit Chryfoft. & Cyril. Itaque eum ta-
cite ad credendum diftis allicit, fpe di-
i'cemii longe fublimiora.

13. Etnemo afcendit. in c<slum,  &c. Quae
veiba fie accipit Auguft. loco de pec-
cat. mentis eitato, quern & fequitur
Greg. lib. 27. Moral, cap. 8. alias 11.
& Beda, ut explicet Chriftus , qnomo-
do poffint h e fieri, id eft, quomodo
fiat fpiritoalis hominis regeneratio, nem-
pe eo modo , ut homo ex terreno fiat
cceleftis. Hoc autem nemo adipilci po-
teft, nifi Filio hominis, tsmquam mem-
brum fuo, capiti incorporetur: ut. qunn-
doquidem caput, & corpus EccleHee anus
eft Chriftus, idem ipfe afeendat, qui
defeendit de cxlo* Non minus tameu
commodus poteft e(Te fenfus, ut ratio
detur fententix prsecedentis, cur lei li¬
cet fibi, quern a Deo magiftrum venitle
dixerat Nicodemus, eciam ciEleftia di-
centi prie omnibus magiftris & Prophe-
tis credere deheret cjuia videlicet lu¬
lus ipfe efl’et homo fimul & l iens; ut ita
fidelilfime teftari p. IFet in terra, quae in
coelm viderat-Quomodo & cap. j. verf. 18.
dixit Evangelilta: Drum ntmo vilit umqur.mi
un’genitus qui ejl in Una Patris , ip I} enarravit.
Ita Chryfoft. cum fuis; nee non Cyril.
Porroidem Chriftus afcencitfe, &.defeen-
diffe & eile in coelo dicicur, propter unio-

nem

SECUND. J OANNEM Cap. III. 61

nem duarum naturarum in unam perl’o-
jiam ; ex qua fit. ut utriufque nature
proprietates, feu idiomata eidem perfo-
nse tribui poffint. Itaque nemo afcendit in
ccdtim ; id eft, nullus hominum in ccelo
fuit .• (]uod afcendendo fieri Iblet, ut ibi
coeleftia contemplaretur, nili ille, qui
dejcendit de ccrto , aHiimendo in unitaterm
perlbnae naturam humanam, ratione cu-
jus ita in terris videbatur efle, ac ii re-
vera defcendiffet, nempe Filius hominis,
qui fie exiftens fimul homo acDensde
fcendendo non deferuit caelum, led eft
in ccelo , non minus qnam in terra. Nam
iftam unitatem peflbna? in duabus natu-
ris hie fignificatam etle, omnes citati,
etiam Aiiguft. fatentur. Cum ergo hsc
ratio credendi libi, petit a edict ex divi-
nitate , nunc alteram fubjicit ex huma
nitate,

14. Et ficut Mnyfes exaltavit,  id eft,
figmnri feu vexillum quoddam ab omni
bus conlpiciendum in hafta elevavit,
ferpentem , acneum, in defected  Ut feilicet om-
nis, qui a lerpentibus ignids morliis eu n
alpiceret, fanaretur,- quod viro Legis *
perito intelligendum relirtqufev '.ita exal-
tari , id eft, fublimem in cruce elevari,
oportet Filiam hominis ,  extra muros civi-
tatis, velntin deferto, ut fimili ratione

15,  Omnis , qui credit in ipfum,  id eft,
qui in eum crucifixum oeuli* mentis i
i'eu fidei intuitus 1’uerit, credendo icilh

63 COMMENT. IN EVANG.

cet, eum ifto modofuum, & mundi effe
Salvatorem. non pereat , peceato, quo
tatnquam morfu & veueno lerpentis fau-
ciatus eft, fed habeat vilam aternam.  Ita-
que Dorniuus fe ferpenti seneo, tamquara
veneno earenti , cqipparat, quia in car-
nera i'uam non peccatum tranftulit, tam-
quam venenum lerpentis; led tamen
tranftulit mortem, per quam fuit limilis
peecatoribus: ut ellet in fimilitudine car-
nis peecati poena line culpa, per quam
in earne peccati, id eft, in peccatori-
bu>, & culpa folveretur & poena, inquit
Au^uft. u de peccat. mentis cap. 33,
Sed quamam caula tam ignominiofse exal-
tationis in cruce ? non fatum , non cul¬
pa crucitixi, non infirmicasDei, led amo-
ris immenlitas: quod verbis valde era-
phaticis fubjungit:

16. Sic enim Deus dilexit rrundum , id
eft, tantopere Deus Pater dilexit genus
humanum, ut non Prophetam, non An-
gekim , fed Filium fuum,  libi proinde con-
iubftantifclem, eumque non unum e mul-
tis, led unigcnitum , proinde pretiolilfi-
imim, & charillimum non venderet, aut
pro re pretiofa commutaret, fed gratis
frdo amore impullus, duret,  ad incarnau-
dum, ad crucifigendum. Non ut libi vel
Fiiio inde frudus accreiceret, led ut
omnis, cujulcumque lexus, nationis,
conditionis, quantilcutnque peccatis vul-
neratus, qui rem facillnnam dumtaxat

SECUND. JOANNFAI Cap. III. 63

fecerit: hoc eft, qui credit in eum,  fidefin-
cera & vera, quae faciat id, quod fa¬
ciendum credit, non pereat,  &c, Nam
per fidem, velut radicem omnis boni,
accipit poteftatem Filium Dei fieri, ut
fupra dixit: quo ipfo eft here^ vitae aeter-
nse. Cujus rei caui'am ulteriorem red*
dit:

V7. Non enim mi/it Dtus Filium fmim
in mundum , id eft, hominem fieri, quo
fieret pars hujus mundi, eo fine, ut ju-
dicet mundum,  id eft, ut, quemadmodum
merebatur mundus, juftam lententinin
datnnationis in eum ferat, fed ut e fta-
tu datnnationis, fahetur mundus per ipfum ,
merito fcilicet paifionis . & mortis eiu$,
per illam jam didfarn fidem : cuius fidei
momentum & vim inculeans, addit:

18. Qui credit, in eum,  iegitima fcilicet
fide, quae per diledtionem operatur, non
judicature  iilo jam didto iudicio damna-
tionis, fed potius adamnatione, in qua
natus eft, liberatur. Qui autem non cre¬
dit , quid difturum fperas, inquit Auguft,
tiifi, ille judicatur? Amplius dicic, jam
judicatus efl:  quafi dicat inquit: N011-
dum apparuit judicium , & nempe jam
fadtum eft, quia damnationi obnoxius
natus eft, fententia damnationis jam olim
in Adamum, & omnes peccatores lata:
a qua per folam fidem in Chriftum, tam-
quam unicum falutis adipifcendas audto-
rem liberari poteft. Hoc ipfo ergo, quo

11 on

64  COMMFNT. IN EVANG.
non credit, judicatus & d*mnatus ma-
ne t, iicnt erat, q.iiq non credit in nomine
unigeni i Filii Dei,  id efl, quia rejieit
unicutn , quod lupererat faiutis remedi-
uni, fidem in Salvatorem.

19. Hoc eft autem judicium,  id *ft, ha*c
eft o;igo judicii & condemnation!! ejus,
Quia lux , unigenitus ille Filius Dei, ve.
nit in munium  , eo fine i'cilicet, ut om.
nis, qui crederet, illumiuaretur& ta¬
in en Mlexerunt homines magis tenebras,  ig-
noranti<e fine, errorum , in quibus nati
& educati fuerunt, quam lucem , xternz
veritatis, qua illuminaii polFent, id #ft,
quam me, qui, ut infra c. i2-verf.46.
dicit, hix in munium ve-ti , utomnis, qui
ere tit in me, in tenebris non maneaf.  Nihil
ergo minim, li damnancur, quiamantnt
in tenebris , ftatuque damnationis , in
qua jam erant: & infupernon credendo
1 •,ci, peccatum inexcufabile committunt.
Sed unde ilia averfatio lucis? Erant enim
eontm mala opera.  Nam

20. O mill's , qui male agit , odit lucem ,
veritatis. & cotilequenter me, qui fum
veritas, non venit ai lucem:  non quod
e im propter t'eipfam oderit; nam om¬
nibus per fe amabile efl; l'cire veritatem:
fed propter quamdam proprietatem ve-
ri'tatis , videlicet, ut non arguantur opera
e ius.  Ut e; im optime Auguft. libr. 10.
CnnfelT. cap- 23. Oderunt homines ve-
jjtatem propter earn rent, quam pro

ve-

SECUND. JOANNEVI Cap. III.
veritate amant. ivmant earn lucentdm*
oderuut redarguentera: araaut earn, aunt
feipfam indicat, & oderudt earn, cunt
eos ipfos indicat. Inde retribuet eis*
ut, qni fe ab ea mattifeftari nolunt, &
eos, nolentesmanifeftet, & eis ip fa nort
fit manifefta.

2i t  Qui diitem facit veritatem , id eft*
qui operatur id, quod verum, reftum*
& juft um eft, five fecundum Legem Dei',
nam, ut dicit Hal. ii8- V. 142. Lextud
veritas , & iterUm v. 86. Omnid mdnrtata
tua veritas : Venit ad lucem , id eft, dele-
ctatur marlifeftatione veritatis, ut per
earn, & fecundum earn manifefieniii r ope¬
ra etas,  id eft, utpateant opera fua om*
iiibus , tarn fibi quam aliis, quia in Deo *
id eft, fecundum voluntatem & legem
Dei, funt facia.  Nam talibus veritas de-
tefta non^eft formidiui, fed confolatio-
ni; quia Deo illuminaute abfcondka te-
iiebrarum laus erit unicuique a Deo»
lpfo judice, qui Veritas eft, diceiite be-
ile opefantibus; Euge ferve bone , &e*
Quattivis ergo recenttores plerique base
Intelligent de operibuS futuris, ut per
lucem ad quam venit, intelligat, qualia
elle debeant, qiue facere decerniti tex-
tus tamen a v, 19. hue ufque evidentei
poftulat, ut de operibUs jam fadtis in*
telligatur.

22. Pofl hcec venit Jefus in terrain Jtl M

T.IIL ’ £

po*

66 COMMENT. IN EVANG*
pore Pafchatis hoc colloquium cum Ni-
codemo peraftum fuit, tranlit in cam-
peftrem Juda;ani, leu agrum Jndaicum,
tf illic baptizabat , id eft, baptizare coe-
pit; nam ante non legitur baptizalfe*
Baptizavit autem in primis difcipulos
fuos, maximeque Petrum, prout agno-
fcit Auguft. Epift. 108.

23. Erat autem (f Joannes baptizans in
'/Ennon iuxta Salim : quod Hieron. Epift.
126. fcribit elle non Jerufalem, iicut ali-
qui videntur putafte, feu oppidum jux-
ta Scythopolim , quod Salem  dicitur Ge¬
net’. 33. v. «8. Et in libro de locisHe-
braicis dicit elfe juxta Jordanem. Nec
refert, inquit, utrum Salim  an Salem
nomineter, cum vocalibus in medio lit-
teris penaro utantur Hebraei, &provo-
luntate leCtorum atque varietate regio-
num eadem verba diveriis fonis, atque
accentibws proferantur. Qua; quidem ab
eruditiftimis illis gentis fedidicille proti-
tetur. Quia aqute multx erant illic , utpo-
te juxta Jordanem. Ex quo etiam col-
ligitur, Joannem totius corporis immer-
fione baptizafte. Sicut & Chryfoftom,
colligit earn ulque ad incarcerationem
baptizalfe, ex verbis fequentibus.

26. Nondum enim erat mijjus Joannes in
carcerem : nam ilie erat terminus fun¬
ction is ejus a Deo pra-ftitutus,

2 > 1 ich eft autem qu.tflio ex difcipulis
JoauiL , id eft, contend© mota per di-

fei-

SECUND. JOANNEM Cap, III. 67
fcipulos Joannis, cum Jud&is de Purifica-
tione,  id eft, de praeftantia baptifmatum
Joannis & Chrifti: dii'cipulis icilicee Jo¬
annis etFerentibus baptifmum fui magi-
ftri, Judais baptifmum Chrifti. Itaque

26.  Verierunt ad Toannem.;  cumiftacon-
traverlia, ut earn arbitrio luo dirime-
ret, vel potius ut querelam apud eum
deponerent, Vicentes Rabbi , In quo
verbo adulationem latere, notant hie
aliqui, ut lcilicet tamquam magifter ho-
noretn fuum tueretur. Qui erat tecum trans
Jordanem,  ubi quoque a te ipfe baptiza-
tus eft, cui tefiimonium perhibuifii , fcilicet
illud, de quo cap. i.verf. 27. & 29. &
tuaxime 32. quafi diceret, quern tu ip-
l'e, cum ignotus elfet, celebrem reddi-
difti, ecce hie,  (o rem fcilicet indignant!)
bapthat , id eft, tuum ufurpat oflicium ,
& omnes veniunt ad eum,  ut baptizentur
ab eo, & audiant eum, tamquam qui
prsecellat auttoritate & gloria: tamquam
qui dicerent, iile tuse au6boritati & ce-
lebritati non parum detrahit, cummini-
me deberet,

27.  Refpondit Joannes : Non potefl homo
accipere quidquam,  poteftatis , adminiftra-
tionis, officii, nifi fuerit ei datum de ccelo ,
id eft, nili detur ei aliunde, fcilicet a
Deo. Itidicare enim vult, fe non poffe
arrogare fibi id, quod fibi de coelo non
eilet datum, ut le fciliqet pr^poneret

Chrifto. Nam

E *

6g COMMENT, IN EVANG;

28. Ipft vos teftimonium mihi perhibetis ,
tiempe immediate ante verfu 26. Quod
dixerim: Non Jim ego Chrijius : fed quia mif-
jus fum ante ilium , ut tamquam praecurfor
& pncco parem viam ejus. Nihil igitur
minim, fi onmes, me relicto, veniant
ad eum, & baptUmus ejds prsferatur
meo. Ut ergo uberius declarer Chriftum
inagis quam fe honorandutn eft'e, addit
fimilitudinem.

29. Qui habet fponfam,  ille folus fponfus
efl , ad quern tamquam doniinum fponfa
pertinet, & folus ut lponlus honorandus:
amicus autem fpnnft , qui /tat & audit , id eft,
cujus officium eft ftare paratum ad mi-
nifterium lponfi, & tacite aufcultare col-
loquia lponfi cunl fponfa, gaudio gaudet
proptervocem fpmft,  id eft, magnopere lae-
tatur, quod audiat fponfum cum fponfa
colloquentem, tantum abeft, ut hoc
jegre ferat, vel feipfum loco fponli hono-
rari velit. Quo fignificat, Chriftum ve-
tum fponfum elfe Ecclefiae, fe vero ami-
cutn fponu: proinde fe non aegre ferre
debere, quod homines ad Chriftum ac-
currerent, tamquam fponfa ad fponfum ,
fed potius gaudere debere. Hoc ergo gau-
diurn mem impletum efl,  cum fcilicet ex
voids jam intelligo populum ad Chriftum
turmatim fluere. Ille enim finis fuitle-
gatiools me®, ut tamquam fponli para-
liymphus fponfam ei coujungerem.

30 . II-


SECUND. JOANNEM Cap. III. 69

50. Ilium oportet crefcere,  exiftimatione,
coiicurfu hominum eiun colentium ;  mi*
raculorum gloria, famae, ac nominis ce-
lebritate; ut quemadmodum ipfe Deus
eft, ita etiam a toto orbe habeatur. Nam
hiice modisjuxta prophetam Danielis 2.
verf. 3^. Chriftus tamqyam lapis abfcif-
f :s de monre fine manlbns, id eft, na-
tus ex Virgine fine cooperatione liuma-
na, fadlus eft mons niaguus, & imple-
vit uaiverfam terratn. Me autem mind ,
id eft , minoris fieri, quantum ad iila lu-
pradidta: fieut lux luciferi fulgentis in
liodte minui videtur orieute Sole, ut
explicat Cyrillus. Nam cum ante Chri¬
ftus efie putaretur, dilcipulis floreret,
magno concurfu hominum coleretur,
omnia ilia Chrifto pnelente ceU’arunt.
9 uia

31. Qui defurfum venit , id eft, de coelo,
lit verf. feq. hoc eft, ut explicat Cyril¬
lus , qui ex fuperiori germinayit radice,
feu ex fublimi & iueffabili Pattis fub-
ftantia, ille fuper omnes eft,  id eft, oro-
nib us hominibus major eft: ut proinde
juftum fit jpfum qrefcere, & omnibus
celebriorem fieri. Qui eft de terra , U
eft, originem ex limo terras ducit, de
terra eft , id eft, terrenus eft, terrain re-
fert, terram lapit, fi naturae conditio*
nem fpeeles, ut Auguft. Quod fi lpe-
dles etiam gratiam, Temper fervat fuse
origines medioeritatem, habetque gra*
E 3 tiaro

7 0 COMMENT, IN EVANO.
tiam homini creato & terrigenje com-
inenfuratam: Et de terra loquitur,  id eft,
doftrina ejus non eft altior, quam quae
ex ierrenis principiis, humanilque ien-
iibus deduci queat: qualem enim habet
originem & naturam, talem fermonem
'&  doftrinam. qiii de cceln venit , ex Deo
fcilicet Patre natus, ut jam diximus ,
fuper omnes eft , natura, intelligentia, do-
ftrina, fermone.

32. Et quod viJit , £f audivit,  fcilicet
In coelo apud Patrem, apud quem vide-
ie & audire eademfunt, certi/Iimamque
rei notitiam figuificant, hoc teffpiir , tam-
qnam teflis oculatus rerum fib'i comper-
tiflimarum, quantumvis humanam intel-
ligentiam fuperent. Et tamen cum jlle
talis fit, & tarn divina doftrina ejus,
teftimonium ejus nemo accipit,  id eft, nemo
"ei credit. Quod Auguft. intelligit de re-

prqbatis; 11am ftatim adjicit, aliquos cre-
didifte. Alii expotlunt, quod nemo ac-
cipiat ejus teftimonium fuis viribus, quia
Dei donum (it. Chry loft. Horn. 29. irem-
• que Cy.illus, Neminem  puo paucis expli-
cant, ut IDptifta exaggeret magnam lio-
rnimnn incredulitatom, maxime apud
dil'cipulos cojiquerentes, quod omnes ad
Jel'um confluerent.

33. Qui vero accipit tejiimnnium eiu*  »
credens ejus dodhiiue, hie Jigndvit , Gra¬
ce (e.whjgifen)  id eft, tamquam llgillo
imprello & appenlo approbavit, Quia

Deus

SECUND. JOANNEM Cap. III. 71
Deus verax eft.  Nam quemadmodum il-
le, qui Deo teftanti credere detrediat,
fi non verbis, certe reipsa mendacem
facit Deum, ut eft 1. Joan, f. veri'. io*
ita vice verfa qui Deo credit, reipfa pro-
fitetur Deum elfe veracem, quia nemo
credit, nifi ei. quern verum dicere pu-
tat. Probat autem fententiam fuperio-
rem.

34. Quern enim miftt Deus . Pater fcili-
cet in mundum, verba Dei loquitur , at-
que ita verbis non hominum , fed ipfius
Dei credit, ipfuinque Deum veracem
efte fua fide profitetur. Porro ita dicit,
Verba Dei loquitur,  utfignificet, eum ni¬
hil nifi divinum & a Patre traditum
loqui: fecus ac Prophets, qui fubinde
fua & humana loquebantur. Quod ex eo
oftendit, quia non ad menfuram dat Deus
fpiritum ,  illi fcilicet, quern Delis, mifit,
feu Filio fuo: hoc eft, ut Auguft. expo-
nit, c.eteris quidem hominibus datur Spi¬
rits fandhis , ac dona ejus ad certain
menfuram, pars videlicet uni, pars al-
teri, dum juxta Apoftoli dortrinam, alii
datur per Spiritum fermo fapientis, alii
l’ermo fcientis, alii, &c. fed Chrifto de-
dit fine meufura profufiflime omnia Spi-
ritus fanfti dona, & in liimmo gradu.
Totus enim fons Spiritus faudli, qui
arefcere non poteft, in eum effufus eft,
ut Hierou. in cap. lr. Ifais; qua de cau-
fa fupra dirtus eft plexus gratia & verita-
E 4 tis 7

73 COMMENT. IN EVANG.
tis,  omneique thdauros fapi entire, &
fcientiaj in eo abfconditos efte docet A-
poftohis; & S. Thomas cum Theologis,
CJirilli gratiam eil'e jnfinitam, & con-
fequenter jmmenfam, i’eu non ad men-
furam. Ratio eft, quia

3P Pater diligit Filium,  intellige ut Pa¬
ter Filium, non ut dominus lervuin .• ut
tmigenitum, non ut adoptatum, ficut no-
tat Auguftin. _ Et,  ex ifta unigeniti Fi¬
ji! fui dilecdone, veluti cauia , omnia
dedit in tnanu ejus , id eft, in ejns arbitrio
& poteftate pojuit on nia: non fibi a life-
tendo, led fuam cum ipfo communican-
do ppteftatem, Lit autem fciremus, quo
frudlu teftimonium Fiiii acciperemus,
predemlo ineum, addit:

36. Qui credit in Filium :  ilia fide, qua?
obedit dotjVrinse qua: creditiu', habet vitarn
<etemam,  in certa lcilicet fpe, atq e ani-
mi difpofitione, ficut frustum in arbore,
I/nde plerique illud, habet,  exponunt,
tprtilfime habebit in tempore I'uo. Qui
tnt‘em incredulus eft Filio , Grace (ho de ape-
th/jn 3 >jui ejl inobediens,  lcilicet five nou
facieudo, quod credit, Ex quo intelli-
gitur non fidem nudam paulo ante figni-
ficatam eft’e, Non videbit vitarn , id eft,
non aftequetur vitarn seternam. Ex quo
pede colligas, non lufficere ad fialutem
fidem in Deum , in providentiam Dei,
in fcalvatorem , fed fidem in Filium Dei
ineamatum efie qecdiaiiam: JediraDei

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 73

manet fuper eum,  ilia fcilicet ira, qute jam
ante fuper eum elle coeperat per pec-
catum, quo nati fumus omnes filii ii se,
ut Auguftimis. Nam nec ab ea, que per
proprias iniquitates adjedta eft, quifquam
liberari poteft, nili per fidem t’ilii Dei.

CAPUT IV,

Vi ergo cognovit Jefus, quia audie-
Tj 1  runt Pharifdzi , &c. Quo loquen-

di modo fignificatur Jefum id recenter
didicitfe, fcilicet vel aliorum relatione,
vel propria obfervatione. Nam alioqui
jpfe omnia futura ab aeterno noverat.
Unde & Apoftolus: Didicit ex iis, qua
paffuseft, obedientiam : quie aliter cognofci-
tur per experientiam, aliter per iqpien-
tiam*

3. Quamquam Jefus non baptizaret , fuis
fcilicet manibus, fed difeipuli ejus,  Quod
Tertullian. lib. De baptifmo, c. ir. intel-
ligit de baptifmo Joannis; fed redtius
Auguft. & Cyril, aecipiuut de baptifmo
Chrifti, quo difeipuli baptizabant, pras-
bendo fcilicet minifterium , Chriftus ve-
ro prsebeudo adjutorium majeftatis, ut
Auguftin. Nimirum quia ipfe erat, non
folutn qui intus baptizabat in Spiritu fan-
dlo, ut prsedixerat Joannes, c. 1. verf.
33, led etiam quia ipfius jullu, audio-

74 COMMENT. IN EVANG.

ritate & nomine, exterius baptizabant
difcipuli. Caufa hujus rei fait, ut fun-
dlioni majori, majoremque requirenci
fcientiam &gloriam, vacaret, doftrinae
fcilicet prsdicandai, ficut &  Paulus i. ad
Corinth, i, verf. 17.

3. Reliquit Judaatn,  ut fuperba; aemu-
latioui Pharifaeorum aliquantifper cede-
vet* Nam, ut cognovit Jefus eoruin
fcientiam, qua didicerant, eum plures
(.ifcipulos facere, cognovit etiam eorum
invidentiam: non enim hoc propterea
didicerant, ut eum lequerentur, fed ut
perfequerentur, inquit Auguft. Etabiit
itemm in Gulilaam.  H?ec enim fuit fecun-
da profettio ejus in Galilieam. Nam pri-
ma fuit, quando poft baptil’mutn & often-
lionem ftn a Joanne fa&am, venerat in
Cana GalilieE*

4. Opartebat autem earn tr an fire per Sa-
mariam,  non ipfam urbem metropolin,
qu;e eodem nomine vocabatur. fed ip-
fam provinciam, quse media jacet inter
Jlidseam ftrhfte diftam & Galilean).

5. Venit ergo in civitatem Samaria:,  id
eft, territorium cujufdam civitatis, ut
patet ex verf. 9. qua dicitur Sichar,  tem¬
pore fcilicet Chrifti, corrupto jam voca-
bulo. Eft enim eadem , qu<e in veteri
Teftamento vocatur, Sichem , vel Sichi-
nm  ut teftatiir Hieronymus in Epitaphio
Paulas. Et juxta Jofeplium n. Antiquit,
cap, ult. erat caput, feu metropolis re-

gio-

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 75

gionis Samaria:. Erat autem fita juxta
pradium  , quod dedit Jacob Jofeph filio fuo ,
ut patet Genef. 48. verf, 22. Ubi elicit
Jacob fe dare Jofepho partem unam ,
quam tulerat de maim Amorrhsei in gla-
dip & arcu Ido, id eft, quam jare bel¬
li acquifiverat.

6, Erat autem ibi  j in illo fcilicet p ra¬
dio, fins Jacob,  Infra voeatur puteus,  quia
fcilicet erat utrumque. Nam, ut Auguft.
ubi aqua de terra manat, Fons  dicitur.'
Sed fi in promptu & fuperficie fit, Fons
tantum dicitur: ii autem in alto &pro-
fundo fit, ita Puteus  voeatur, ut foutis
nomen non amittat, Dicitur ergo foils
Jacob, quia ille puteum foderat, donee
wveniret fcaturiginem fontis, qua: pu¬
teum aquis impleret. Jejus ergo fatiga,
tus ex itinere , fecundum humanam natu-
ram, utpote qui pedibus iter fecerat,
ut ad vitam laboriolam nos erudiret ,
inquit Chryfoftom , fedebat Cic,  fatiga tus
fcilicet & aniielus. Quam quam by ms
illud, fie , omittat, indicans nihil ede
aliud nifi enclitieain pardculam , qua:
eonnedlit antececiens cum confequente,
cujufmodi Belgis admodum familiaris ell;
fupra fintem,  Grace clarius (epi te peg  )
ad,  feu 'juxta fintem . Quod ex phi au He-
braica venit, qua, fupra , fipiffinie iumi-
tur pro juxta  : ut, Supra fiimina Babylo-
nis, illic fedimus & fte.vimus ,  Quam-
quam hie inttlligi polfit, eum feddie iu-

per

7 6 COMMENT. IN EVANG*

per fontis peripheriam, feu extremam
& fupremam oram, qua: in circuitu fon-
tis, five putei erat.' Hora erat quafi
fexta , & proinde circiter meridiana,
qua teftus eft maximus, & fatigati
maxime cibo & potu , quiete & refrige-
rio, indigent,

7. Venit mulier de Samaria , id eft, Sa-
rnaritana, fen de Samaria regione ovi-
unda. Nam illud, de Samaria,  jungen-
dum eft cum, mulier,  non cum, venit ,
quia venerat de Sicliar proxima. Dicit
ei Jefus,  collocutionis initium faciens ab
ipfa re, quam mulier traftabat, ut ei
retia tenderet.

8. DiJ'cipuH enim ejus abler ant,  &c. a qui-
bus alioqui operam iedandje litis petere
potuilFec. Datur enim ratio, cur a rau-
Here petierit,

9. Dicit ergo ei mulier, Quomodo tuju -
ideas,  &c. cum fcilicet ex habitu , item-
que fermone, eum Judteum efi'e cogno*
viffet, ut Chryloft. & Cyril!, liotant,
Nam Samaritani origine erant Babylonii,
qui cbaradteribus utebantur antiquis , Sc
valde diverfu a charafteribus Judseornm,
teftibus libvis, qui adhuc extant, & Hie-
ron. Pr-cfat. in libris Reg, Ita & dia-
leftus eornm diverfa fuit a Judaica. Non
enim coiitmtur Jaded Samarkand • Verba
funt mulier is tacite exprobrantis Chrifto
tranfgrelfionem Judaic# conluetudinis,

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 77

& averfationem Judseorum a Samaritanis;
quafi die. Qua fronte petis a me bibe-
re, cum Judati non habeant commer-
cium.cum Samaritanis? Intelligein men-
fa, cibis, potu, & vafculis, quibus ilia
miniftrantur, ut notat Auguft. ftamju-
dad Samaritauos habebant pro gentilibus,
cum quibUs quidem eivHiter verfabantur,
coutraftufque mifeebant ( unde & hie
difeipuli a Samaritanis emunt eibos:) non
tameii contedebant, aut bibebant cum
illiSs ut patet Aft. ti. verb 3. verentes
videlicet ne polluerentur. Porto pra¬
ter illam generalem caufam , erat alia
duplex ratio averfationis Jud.corum a
Samaritanis. Prima, quia olim terrain
Ifraelitis promillam Samaritani occupa-
Verant, ut patet 4. Reg. 17. Secunda,
quia gentiles ritus Mofaicis mifeuerant,
Volentes Judadme religionis videri. Ec
ilia caui'a f'uit, cur Judds olim sedili*
candbus teffiplum, Samaritani limul asdi-
ficare volueuut. Sed cum repulli plFent,
prime quidem ;edificationem omni coiia-
tu impediverunt, 1. Elclne 4. Deinde
proprium templum in monte Garifim
exftruxerunt, ubi per proprios Sacerdo*
tes, non Levitici generis, i’ua facriticia
ofFerebant, eoque delertores legis Ju-
daicse trausfugiebant, ut teftis ert Jol'e-
phus libr. 11. Antiguit. cap, 4. Quod
ergo h<eretici funt Catholicis , hoc Sama-
titani Judds, quos utique jaagis quam

gen-

7 g COMMENT, IN EVANG,
gentiles averfamur. Unde Chrifto Do¬
mino tamquam maximum opprobrium
objiciunt; Nmiqnid bene dicimus quia Sa¬
mariums es; d<emonium habes?  Clidftus
ergo volens Chriftianam communicatio-
nem inter Judaos & Samaritanos a mo-
dicis iuitiis introducere, extinfto odio
& difcordia, religionifque diverfitate,
unde odium nalcebatur.

io, Dixit ei: Si Icires donum Dei,  Quod
Auguft. & fere veteres, intelligui^t Spi¬
ritual fendtuin. Nam illud donum vide-
tur Chdftus intelligere, quod ttatim i'e
daturum promittit, nempue aquam vi-
vam. Si ergo fcires , quod fit illud do¬
num , quod ab eo ped debet, ac dari
folet, d 3  quis eft  , qui dicit tibi , & c.  id
eft ?  fi fcires me elfe Chriftum Filium
Dei, tanti doni largitorem, tu forfitan
petiftes ab eo:  Grsecum (an)  non eft dubi-
tantis, fed potius alfirmantis. Unde In-
terpres, forfitan , vertilfe videtur, ut figni-
ficaret, etiam illo cognito manfurum
fuiile mulieri liberum petere. Et dedif-
fet tibi,  id eft, non recufaliet tibi, quani-
vis Judseus, ficud tu illi recufas, aquam
vivam:  per quam intelligit Spiritum fan-
61 uni, qui inftar aquas fitim terrenorum
bonorum extinquit, concupilcentiam re-
frigerat, animam foecundam lack, men*
rem fenfu pietatis fiume6iat. Viva  ve-
ro, quia viventes vivificat, Mulierau-
tem intelligebatadhuc corporaiiter aquaifl

non

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 79
non ftagnantem quidem , fed de fonte
lcaturientem. Unde refpondet,

11. Domine . Attenderat enim verba,
Sifcires , quiseft, &c,  Exquibus, ficut
ex fermonis gravitate & manluetudine,
obfervat earn effe perfonam gravem &
eminentem, cum ante l'atis conteptim
Judasutn vocaffet; neque in quo haurias ,
habes.  Grscce Qoyte antlgma echeis ) neque
haujlrum habes,  id eft, fitulam: fub qua
& f'unem, quo ilia trahitur, intelligit,
Ideoque addit: Et puteus altus,  feu pro¬
fundus eft, ita ut fine eo non pollis ad
aquam pertingere. Unde ergo habes aquam
vivam ?  tainquam potiorem videlicet
hac, qua: hauritur hoc puteo. Mam
propter potioris aqua; promillionem, ad-
jicit:

12, Numquid tu major es patre noftro Ja¬
cob  ? ut aliquid praeltantius mi hi dare
pollis ?  Patrem vero vocat Jacob, quia
idem Jofephus ibidem teftis eft, quod
Samaritani videri vellent Judd, maxi-
me cum res Judds prolperse cederent.
Qui dedit nobis puteum  iftum, tamquam
appendicem pradii, de quo verf. 5. Mam
Samaritani occupabant fortem tribus
Ephraim, in qua erant Samaria. Et ipfe
ex eo bibit , & filii ejtts,  quod fignum eft
bonitatis aquse: Et pecora ejus , quod
fignum eft abundantije, ut notat Theo-

80 COMMENT. IN EVANG.
piofa , ut multitudiui pecorum fuffecerit.
H ie igitur aqua nou habuit Jacob potio-
rem. Cum ergo.mulier ex perfons ex-
cellentia aqua; bonitatem colligeret, ad
mentem ejus refpondet Chriftus;

13. Omnis qui bibit ex aqua hac , hujuS
videlicet, aut fimilis putei c  fitiet ite-
rum, quia fitim noil nifi ad tempus fe-
dat. Quod Auguft. Verutn efle declarat
etiam de ilia aqua, qua; per aquam putei
fignificatur, videlicet de voluptatibus
hujus mundi; non enim fitim cupidita-
tis extinguunt, fed ihflammant acrius,
Qui autem biberit ex aqua, qwm ego dabo
ei,  id eft, quern ego Spiritu fanfto raeo
potavero, non fitiet in sternum , quia setei-
11a beatitudine, tam eorpore quatn afli-
ma, fatiabitur. Nam de vita sterna hod
expoiiit Auguft. ficut & verfus fequens
poftulat. Tunc enim proprie, ut li'aias*
Non efurient, neque fitient dmpiius : tunc,
ut PI aim. Inebriabuntur ab ubertate domuS
tu£ i  tunc fatiabitur in bonis delideriunl
eorum< Modum autem ejus explieanS*
ait:

14.  Sed aqua, quam ego dabo ei , fiet in
eo,  id eft, non extrinfecus haurietuf #
fed in ipfis ejus vifcerlbus fiet foils aqucej
non llagnantis: aut dormientis, fed vi-
vacj videlicet falientis in vitam atemarn*
iYletaphora. eft a fonte duda, qui tanl
ake lcaturit . aquam ^ cjuam eft altutrt
principium ejus» Pnucipium autem hu-

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 8 r
jus aqiiie Deus eft, qui eft seternitas Sc
vita sterna. Unde aqua ilia in animis
hofninum ad Deiim ufque & vitam Eeter-
ram falit, quia Dei & vita* aeternsepof-
feffores facit, Mulier veto adhuc non
intelligens donum Dei, fed carualibus
hxrens cogitationibus t  aiti

if. D amine da mihi hanc aquavit,  tatH
exceilentem* ut non fttiam, neque veniarrl
hue haurire , ft tire enim nioleftum, hue
venire laboriofum, ad quern laborerrl,
inquit Aug. indigentia cogebat, & infir-*
mitas recufabat.

16. Dick eije'fus : Vota virum^  feiima-
ritlim tuutn, etveni , line eft, redi ite-
rum, hue.  Quod Cyrill* ei did'tum pu-
tat propter ruditatem ejui* ut fit qua;-
dam increpatio mutieris. Quo tendit
Guam Auguftini explieatio, quamvisiple
inyllice per Vinim  mtelligat mentem feu
intelledhitn« qui initar viri regit partem
fenfitivam tamquarn tnulierem , tit fen-
fus fit; Reliftis tettlibus adhibe* inejuit*
intelleftntn , quern docearis. Valde ve-
i’ifimile eft,  Chrirtura duo fpeftalle ill
hi fee verbis, Prim urn , ut, quia care-
bat vh'o, occafione revelatlonis rei fe-
Cretie perduceret earn ad agnofcendutii,
quifnam elfet. Secundum , ut earn hoc
artificio ad pcenitentiam impudlcs vita:
dilponeret, fine qua nemo ad aquamil*
lam aecipiendam idoneus eft.

T. Ill,

17.

F

82 COMMENT. IN EVANG.

17. Refpondit : Non habeo virum,  quia
fdebat.illegitimum virum non efle virum,
cum interim turpitudinem fuam hac am-
bidextra locutione dillimularet. Laudat
Chriftus ingenuitatem veracis coufeftio-
nis, dicens: Bene dixiftu  Sed mox fupplet,
quod ilia celaverat, verum fenfumejus
aperiendo;

18. Quinque enim viros habuifli , legiti-
mos, unum port alterum. Quae commu¬
nis eft antiquorum & receutiorum ex-
plicatio. Nam qui earn tot- fimul viros
habuitte putat Maldonatus, non poteft
rationem dare, cur peculiariter de prae-
i'enti dicat, non eft tuus ; Hoc vere dixifth
id eft, hoc l'enfu vere dixifti, Non ha-
beo virum.  Hinc ergo agnofcere a longe
incipiens, quis effet, qui loqueretur i'e-
cum, ait:

19. 'Domine , video , quia Propheta es tih
revelando mihi rem tibi naturaliter oc-
cultam, cum iis peregrinus. Propheta-
rum eft enim non foliim futura prsedice*
re, fed & praelentia, li naturaliter area-
11a funt: cujus exemplum eft 4. Reg. 5 *
v.26. Simul itaque mulicr fatetur pec-
catum, & Chriuum agnofeit, faltern
tamquam Prophetam, ut notat Ruper-
tus, & ante ilium Cyrill. Itaque arrepta
hac occafione, ftatim proponit ei tarn-
(]uam Prophets qusftionem tunc maxi-
me controverlam inter Samaritanos &
Judsos , ut earn ftbi e^odaret.

30 *

SFXUND.JOANNEMCap.IV. 83.
ao. Patresnofiri , communes Judseorum
& Samaritanorum, fcilicet Jacob & prifci
Patriarchs , in monte hoc , Garilim, qui
proximus erat civitati Sichem, ut patet
Judic. 9. verfu 7. In cujus montis late¬
re erat puteus Jacob , juxta quern Chri-
ftus fedebat, tefte Hieronymo Epift. 27,
Adoraverunt,  id eft, facrilicare confue-
verunt, ut patet Gen. 33. v. 20, Nam
fere in montibus faerificabant antiqui ,
ut ipfo fecretioris & altioris loci fitu mens
facilius in Deum fuftolleretur. Unde to-
ties dicuntur Judsi facrificaffe in excel-
fis: & ipfum tempium in monte sedifica-
tum fuit, & Chriftus in monte oblatus,
Subintelligit autemmulier, Samaritanos
Patrum l'uorum exemplum fequi, sedifi-
cato lcilicet etiam ibi templo: quam-
quam revera illud ex smulatione qua-
dam ibi extruftum fuerit, ut narratjo-
fephus 11. Antiquit, cap. ult. qui tamen
lib. 13. cap. 17. tradit, illud poft annum
ducentefimum fub Hircano Pontifice,
aliquot annis ante natum Chriftum, fuif-
le defolatum. Uude redte mulier men*
tionem facit, non tempi!, fed montis
tantum. Nam, utTertull. 4. contra Mar-
cion em, Temper libi placentes erant Sa¬
maritan! de montibus & puteis Patrum.
Unde Amos 6. verfu 1.... Va qui confidi-
tis in monte Samaria:. ... Et vos , Jucisei, di-
°itis , quia Jerojolymis e[l locus, ubi adora -
r* op one t , id eft, facrilicare, Nam jux-
F 3 ta

S 4  COMMENT. IN EVANG*
ta legem generaliter quidem adorari po-
terat extra Jerofolymam, non tamen
p out hoc verbum fignificat ilium pecu-
liavem adorationis cuitum per facrificia,
prout & fumitur Genef. 22. verfu 5. E-
go  6 s  puer, pojlquam adoraverimus * Nam
Lex Deuteron* 12. ver. 14. & 26. jube-
bat offerri facrificia tantum in loco, quem
elegerat Dens, qui antea fuerat locus
tabernaculi. Sed cum tabernaculo fuc-
ceffiflet templum, Judd interpretaban-
tur, eum locum effe Jerofolymam; Sa-
maritani Garifim. Decifa fuerat ali quan¬
go ifta antiqua controverlia a Ptolomeo
Philometore , JEgypti Rege , ad quern
partes provocaverant, & l'ententia pro
Judds lata* Qua de re Jofephus 13. An¬
tiquit. capite 6.

2T» Dicitjefust Mulier crede mihu  Rem
enim incredibilem tam Judds quam Sa-
maritanis prsedicebat, quae fide percipi-
enda^ erat; Quia venit hora  , id eft, lit
propinquo tempos adeft, quando rteque iri
monte hoc, neque in Jerofolymis adorabitis
Pattern , id eft, neutri, imo null! certo
loco adftringernini. Non enim vult ado-
rationeni ab illis locis excludere, fed a
locis determinatis abfolvere; fignificans
confequenter, totam illam quseftionerii
jamjatn fore fupervacaneanl, eo quod
lex nova & cultus uovus promulganduS
elfet, qui nec Jerofolymam, nec Ga-
i'ilim poftularet, Moxtamea, quantum

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 85
ad pnefentem cultum, pnefert Judseos
Samaritanis.

22. Vos adoratis, qundnefcUis ;  quodin-
verfo modo dici poflet: Vosnefcitis , quod
adorans.  Nam & cum Deo vero Deos
Gentium colebant, ut eft 4. Reg. 17. verf.
33. & proinde non Deum verum, qui
non niii unus eft, colebant, & in loco
rituque colendi aberrabant. Non enim
ritu ex lege prsfcripto, fed humanitus
adinvento adorabant Deum, ut ibidem
patet v. 34. Nos, Judasi, ex quorum
perfoua loquitur , adoramus, quod (emus  ,
Deum lei licet verum, loco divinitus pne-
feripto, ritu Jegitimo, quia falus , id eft,
Chriftus falutis audtor, exjudais eft , quia
Judaeis feu tribui Judse pronjiflus, &iir-
de natus eft. Quomqdo exponit & S- Leo
Epift. 72. Cyrill. & alii. Datur itaque
ratio , cur Judaft adorarent, quod lcirent,
nempe quia indignum erat, ut Chriftus,
anftor falutis, humano geueri naffere-
tur ex gente, cui non conftaret Pei
cognitio , <& verus cultus ejus: ne alio,
qpi & ipfe putaretur vel magifter, vel
difcipulus erroris. Cum ergo hanc bre-
vem fententiam interjeciftet, perficit
fenfum verl', 21.  inchoatum:

23, Sed venit hora,  6? nunc eft,  quia
sdventu Chrifti patefafto, jamjarn im-
rtunebat, Quando veri adoratnres  (per quos
°tnnium Interpretum judicio , Chriftia’
n °s intelligit, quia verum Deum vero

F 3 & ,

8 6 COMMENT. IN EVANG.

& per fe defiderato cultu colent) ado~
rabunt Patrem , id eft, externo ritu etiam
facrificabunt Deo. Nam de vero iacri-
fteio & loco ejas, Samadtana incerro-
gaverat. Cum ergoChriftus eodem ver-
bo Adorandi  utatur, jufta & digna pne-
i'criptio eft, ut ad fenfiim interrogantis
pertineat fenfus refpondentis, utaitTer-
tull. 4. contra Martionem cap. 38- In
fpiritu  ef veritate.  Qua: verba duobus mo-
dis legitime- intelhgi poffunt. Prime ,
ut fpiritus opponattir carni, & veritas
figuris: & ita per utramque particulam,
lacrificium novi Teftamenti, totufque
cultus Chriftianus opponetur Judaieo.
Primo, quia Judaicus, ut tails, feu uc
veteris Teftamenti, erat carnalis, cou-
fiftens in ablutionibus & facrificiis car-
mlibus, bonaque fpedlans carnalia. Na n
ft quid fpiritus ei conjunftum erat, hoc
trahebat ex novo Teftamento. Secun'
do, omnia ilia facriiicia erant typica,
id eft, figurse rerum futurarum. Sacri-
ficium vero Chriftianorum, quamvis eti-
am externum lit, prsecipue tamen fpiri-
tuale eft. Nam quod ibi exterius appa-
ret, minus praecipuutn eft: prsecipuuut
vero, ex parte objetli, eft id, quod fide
creditor, feu Chriftus iple, quioffertuC;
ex parte facrificantis, funt fpirituales
aftus fidei & charitatis, & invifibilis coil*
fecratio, ut merito dicatur cultus iftp
die in fpiritu & veritate. Quo fenl<*

luec

5 ECUND. J OANNEM Cap, IV. 8?
hsc exponnnt Cyrill, libr. 2. cap. 93. &
Cliryfoftom. &Euthymius in hunc locum.
Alter exponendi modus eft, quern etiam
tradit D. Thom, in Joannem & Theophil,
ut adoratio in fpiritu lit Chriftianorum,
ut oppohatur cultui Judaico, qui, ut di-
ximus, totus erat corporalis & carnalis:
adoratio in veritate cultui Samaritano,
qui multis falfitatibus & erroribus admix-
tus erat. Et ita neutro rnodo cultus ex-
ternus, feu facrificium externum exelu-
ditur ab adoratione in fpiritu & verita¬
te, ficut hasretici volunt. Nam etiam
quod in facrificio Chriftianorum exter¬
num eft, non per fe Deo placet, fed qua-
tenus ab interna, & (pirituale, & vera
pietate prolicifcitur. Unde etiam de ipfo
facrificio crucis dicit Apoftolus ad He-
brieos 9. verfu 14. quod per Spiritutn
fandtum Chriftus feiplum obtulic imma-
culatum Deo. Patet ergo, poffe plane
facrificium ede externum , & tamen fi-
mul iu fpiritu. Nam if Pater tales qua -
r it qui adore nt eum,  id eft: nam Deus •om¬
nium Pater tales quserit adoratores, qui
fcilicet in fpiritu & veritate eum auo-
rem. Quod ft tales quaerit, cur ergo,
inquies, cultum Judaicum tarn carnaiem
& umbraticum inftituit ? Cur bona tan-
tum carnalia promifit? Refpondetur,
%di & carnali populo, & carnalibus bo-
t^is addidtidimo, ad tempus correptionis
cnltutn ilium aptavit, ut ad tidem Chri-
f 4 fti,

gg COMMENT. IN EVANG.

(Ii, verum.que eulcum, & vera bona a
Dso expetcnia erudiretur,

24. Spirits ejt ficus:  Syrus addit cau-
faletu, enm 9  qua; lubaiidiri debet; datur
uiim ratio , cur tales adoratores Deus
t userat, quia feilicet Deus eit -Ipiritus
turns, & incorporeus, & ideo , eos , q a
linrmt eum,- in jpiritu.  c? veritate oportet ado-
rare ; ut ita fit propartio inter adoratia-
nem & adoratum. Deus enim cum lpi-
ritus lit, deledtatur hoftijs lpirituaiibus,
& veritas holliis non typicis aut men-
dacibus, fed veris, quia tales hoftkper
fe placent. Unde Tertull. lib. De orat.
cap. 10. Debet ell’e qratio de tali fpi-
ritu milla, qualis ed fpiritus, ad quern
mittitur; neque enim aguofei poterit a
Spiritu Santto lpiritus inquinatus, aut
tviitis a la;to. aut impeditus a libero. Ne¬
mo adverlariuin recipit, nemo niii com-
parem fuum admittic.

2^. Duel ei mulier,  cum verba non om.
n i(io alVequeretuv, nee folutam quajdio-
r.em putaret’- Scio, quia Melfiaxyenit.  Prse-
fent's temporis ell, pro venire debet,
feu brevi ventures eil, ut refpiciat ad
Chrilli verba, verluai,  Nam Samarita-
jii recipicbant Peprateuchum, ubi Chri-
iii ad ventus prophetatur, & rumor tunc
erat popularis de adventu iVlelfiae. Cum
erso venerit ille , nobis anmntiabit omnia,
de loco & ritu adoratiouis, lopita omni
inter nos contentions.

26.

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 89

26. Dicit ei Jefus: Ego fun,  lei licet
JVJeHias, ego, inquarn, qui loquor tecum:
quail dicat: Oportet ergo te hatfitatio-
nem tuam folvere, mihique docenci cre¬
dere. Et his diftis

24. Conlimo venermt. difeipuli , ex Sichar,
emptis cibis, mirabantur , tantam feili-,
cet humanitatem, quia cum muliere Uque-
batur , Sarr.aritana, & taro abjedta , prout
exponit Cyrill. & Chryloft. Unde & Au-
guft. Bonum mirabantur, non malum
i'ufpicabantur, ^fiiamvis expolitio Cypria-
ni lib. De fingularjtate Clericorum, non
inconcinna videatur, miratos fuiU'e cjuod
non cum hac vel alia quapiam, led lieu-
ti verba fonant, cum muiiere loquebatur ,
'cum extranea & fine arbitris; hoc enim
videtur fuiife ei iufolitnm. Cum ergo
foleant admirantes eaufam rei qu.crere,
jYmo tamen di'x’t: Quid queer is , ex ilia,
aut quid loqueris cum ea , eo quod tanta cl¬
ient erga magi drum reverentia, ut non
dubitarent recte ab ipfo fieri, quidquid
fi e ret,

28. Reliquit ergo,  quia fcilicet audive-
rat, & c ediderat eum eile Melfiam, ut
notat hicAuguii. Stupefadta igitur admi-
ratione , & incenfa ardore lidei, reliquit
hydriam fuam,  ornni enra rei familiaris
abjedta, (fabiittn ciuiiatem , ut Meiliam,
quern iuvenerat, alii' evangelizaret, at
Auguft. In quo elucet exemplum ho-
F f • mi-

S o COMMENT. IN EVANG.

minis vere convert], ac divinitus infpi-
rati. Itaque dixit:

-29* Vsuite ifvidete hominem, qui dixit mi-
hi omnia , qtuecmquefeci,  etiam occultiliima.
Quo modq loqueinii 11 la eft, velquiaplura
Chriftus ei dixiffet, quam hie fcripta fint,
vel quia dixerit ei id, quod in ejus vi¬
ta prceipuum erat; unde nihil dubitabat,
quin noffet &reliqua. Ita praeparatau-
ditores ad fideni. inquit Cyrill. Num-
quiil ipfe eft Chriftus ?  Non dubitans, fed
dubitantis modq loquitur, ne de re tan-
ta imperita & infamis prsejudicare vide-
retur, eoque vehementius traheret, quo
minus prse le ferebat hoc velle. Cum
autem difcipuli itinere, aiftu, jeiunio fa-
tigatuni ad comedendum invitaffent ,

32. Dicit eis : Ego cibum habeo mania-
care , id eft, me oportet alium cibum
manducare. Cujufmodi phrali Gr^cadi-
citur & alibi, Buptifmo habeo baptizari,
pro, oportet memeoperfundi (anguine.
Quern vos nefcitis,  quaj verba cum intel-
1-gerent de vulgari cibo, licut mulier
de yiilgari aqua, explicat eis Jefus, non
per circnitum iicut mulieri, led aperte.

34. Meuscibus,  quo fcilicet mens mea
jultar cibi refieitur, fuftentatur, dele-
61  t ir ; nam, ut Pf'al. 18. Judicia Dei
d filerabilia fuper aitrum if lapidem pretiofum
mitam, if Li ciora J'uper mel tf favum ...Eft
i ; > ficiam volunteer, t tins ;  qui mifit me,  idque
trail a inrtantia , ut perftciam,  leu omni ex

par-

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 91

parte confummera, opuse/us,  ab eo mihi
impofitum. Hoc autem opus erat, ho-
minum i'alutem procurare exemplo
merito, predicatione & pa/fione. Hie
proprie de dodhina & predicatione ler-
mo eft. JNimiruai docec exernpio fuo,
difeipulos Magiftros orbis futuros, & p a -
ftores ejus, ut homiimm ialuteip pronrii
corporis commons preferant, ut obler-
vat Cyrillus.

2 S- Nome vos dicilis  , quod adhuc qaa-
tuor menjes funt , 3 s  me/Jis venit , id eft,
Nonne quatuor menftbus adhuc abed inei-
iis? quad die. maxi me conftat. Ex quo
oliigas, hsec dicta efle circa menfem
Februarium, ve. finem Jnnuarii, cum
melds inciderecin meufem circiter Vlai-
um , utpote inter Palcha & Penteeoften,
uc patet Levit. 23.... Ecce dicn vobh.  Cor-
reCtio eft, pro (fed ego dico vobis) lev ate
oculosvejlros , live mentis, five corporis:
11am ret'picit paitirn ad Juriccos, Legis
& Prophetanim ledtione preparatos ad
fidein; partim adpropinquam Samarka-
noruni adveutantium converfionem. Et
videte regimes, quia alb* taut jam a l
mature faucet iiftar (picarmn fl o eicen
tium, qua Evangelii predication© veluti
falce demetantur, & in Eccleiiam traus-
ferantur: quafi die, inquit Auguft. Vos
quatuor menfes computatis ad mellem
ul'que, ego modem aliam albam, de m.i-
turam, & paratan vobis oftendo,

92 COMMENT. I-N EVANG.

36. Et qui metit , Praedicator fcilicit E-
vangelii, ille lion gratis laborat, fed
■merceiem accipit , io eft, accipiet a Domi¬
no meiTis, fuo tempore, fcilieet vitam
sternum. Neque hoc tantum., fed et
congregat fruHum , quern demelluit, horni-
res fcilieet converfos ; idque non in hor-
reuirt corporale, fed in vitam aternam ,
hoc eft, duplici gaudio perfruetur, &
eft'entiali & aceidentali, quia falutem &
fimm luerabitur, & alioram, ut,  illomo-
do, qui feminat ftmul gaudeat, qui me¬
tit,  hoc eft, &fatores & meffores. Sa-
torcs autem funt Moyfes & Prophets,
teft.e Auguft. utpote qui gentem Judai-
cain prsfemiliaverant &excoluerant.

37. In hoc enim eft verium tuum , id eft,
eatenus namque eft venm illud tritum
proverbium , quo vulgo dieitur, alius eft
qui feminat , alius eft qiu metit , ad ftgni-
ficandum alium laboraftc, & alium ejus
laboribus frui. Accommodat enim illud
Chriftus ad Prophetas, & ad Apoftolos fe-
quenti verfu. Videlicet quia

33. Ego mift vos metert,  in Judsa (di*
xerat enim jam eis^, Iteadoves, qua pe-
rierunt , dornus tfraet ) quol vos non labora-
ftis:  quod exponit, quia alii Lboraverunt ,
MopM'es, Patriarchs, & Prophets, quia
pisfiguraveru-nt fidem noftram, & dille-
minaverunt in terra adventurn Filii Dei,
ut Auguft. & Iren. libr. 4. cap. 40. ru-
demque populum adaliqiam difeiplinam

re-

SECUND. JOANMEM Cap. IV. 93
redegerunt, in quomaxime labor fuit:
Et vos in labores eorum introiflis,  id eft,
quod illorum labore creverat, meflui-
ftis: in quo minus laboris, plus volupta-
tis, ut Chryfoft. Nam ille cultus pne-
vius Legis & Prophetarum caufa fuit,
ut eunuchus ille Act. 8- facillime in cur-
ru Philippo crederet, & juxta Iren. &
Auguft. ut fubito tot millia JudjEorum res
onuies fuas venditas ad pedes Apoftolo-
rum pofuerint, quod in Gentibus non fie-
bat. Unde Iren, ibidem cap. 41. nptat,
ideo Paulum dicei'e , Plus omnibus lab or a-
vi,  quia in Gentibus prsedieavit, indilci-
plinatis, rddiffimis, vaticinia Propheta¬
rum & Scrjpturas ignorantibus, quibus
in praedicaudo juvari potuiffet.

39. Ex civitate ijla multi credidmint propter
verbum mulieris , &c, Cui verifimile eft
addidiile mulierem, quod fe dixiifet Cliri-
ltum eiTe. Nam alioqui ex fecretoruni
revelatione tantum fequebatar, Prophe-
tam effe. Cum vero poftea plures cre-
didiirent, dixerunt mulieri:

42. Quia jam non propter turn loquelam
credimus , id eft, non propter illam tan¬
tum. Non enim fignificant,fe fidem prio-
rem abjeciffe, fed auxiffe; taeita quip-
pe latet in verbis comparatio. Ipft enim
audivimus , ex ore ejus, icilicet id, quod
fequitur: Et'vdeo  etiam indubitanter cre-
dendo , fcimus, quia hie ejt vere Salvator ,
Hon Ifraelis tantum, fed mundi  totius.

Cre*

94  COMMENT. IN EVANC.

Credendo autem Salvatorem mundi, con-
t'eui'enter credebant, muiidum indigere
falvatione, &proinde peecato perditum
die.

44- 'Pojl duos dies exiit hide,  ex Sichar
Samaritanorum, abiit in GaliLeam  per-
ambulaturusfci licet proviuciam reliquam,
prseterita patria lua Nazareth, quamvis
diet in Galifea, Nam illius ratio fubjun-
gitur: Quia Propheia in patria jua honorem
non Met:  de quo diximus Matth. 13.
verC 57.

46. Et eratquidam Regulus,  Gncce nunc
eft ( 'bafilikos ) Regius , Regii generis vel
dignitatis, ut vult Chryfoft, vel potius
de aula Regia , fcilicet Herodis, quaft
die. quidam Aulicus , vult Palatinus , ut
Hieron. in v. i. c. 65. Ifaise. Noftervi-
detur legilfe (baJUeios. ) id eft, Regulus l
nam inter Regulum & Regium Grsce non
eft differentia, nifi unius litterse. Sen-
lus enim in idem redit, fuiffe fcilicet
Prsefeftum aliquem Regium fub I-lerode
Antipa, qui fubinde Rex, fubinde Te-
trarcha Galilajse dicieur. Hie ergo fama
excitatus

47. Abiit ad eum,  in oceurfum ejus jam
adventantis circa fines Galilsete: Etroga-
bat eum, ut defeenderet, janaret , &e,in-
cipiebat enim mori.  Nam putabat Dominum
arte curare: ars vero poftulat medici
prsefentiam ad explorandum agroti fta-
tum, idque antequam moriatur; nam

SECUND. JOANNEM Cap. IV. 9> -
port mortem , nullum artis remedium.
Unde & verf. 49, urget, ut feftinet, an-
tequam moreretur. Tales erant & illi,
qui Marci veri'. 35. dicebant Archify-
nagogo: Filia tua mortua eft , quid ultra
vexas Magiftrum?  id ell, artificem leu
medicum.

48. Dixit ergo Jefus  • Nifi figna & pro -
digia videritis , non creditis . Ouibus ver¬
bis reprehendit, vel incredulitatem Re-
guli, vel imperfe6lionem fidei ejus, quam
verbis fuis exprefferat? tacite oppoueus
eum , cjeterofque Judseos Samavitanis,
qui tam facile nullis vifis prodigiis aut
fignis, crediderant. Nam duritise Judai-
CcE proprium fuit, figna petere, telle
Apoitolo, & ad Corinth. 1. verf. 22, Quo-
ninm  £? fudcri figna petunt. Signa  autem
& Prodigia  in Scrip turis fere pro iifdem
ufqrpantur.

50. Dicit ei Jefus : Vade,  id eft, nihil
opus eft, ut delcendam ego tecum, quia
Filins tuns vivit , id eft, fanus & incolu-
mis eft, depulfo mortis & periculo &
initio. Itaque idem fermo, Chrifti erat
& prophctia de re abl’ente, &imperiutn
fanitatis' Erat enitn propofitio operato¬
rs, efficiens id , quod enuntiat, qualis
eft ilia; Hoc eft corpus meum.  Nam utra-
que defignat rem in fafto elfe, quae prae-
lupponit fieri, Credidit homo , non dicit,
in Jefum, fed, fermoni , quern dixit ei Je¬
fus 9  ilium fcilicet elfe verum, quodvi-

ve-

9 6 COMMENT. IN EVANG.
veratfilius, quocumque modo hoc cnn-
tigitlet, live naturaliter Chrifto rem re-
velante, five fupernaturaliter ipfo faci-
ente. Sed poftea , cum intellexiflet,
quod eadem hora febris eum reliquiffet,
qua Chriftus hoc dixerat, videlicet ho¬
ra feptima, quse eft hora prihia poll me¬
ridiem ;

53. Credidit ipfe,  videlicet abfolute, Je-
fum elfe Chriftum Filium Dei. Hoc enim
eft totius fidei principium ac fundamen-
tum, dicente Evangelifta c. 20* v. alt*
Hetc fcripta funt , ut credatis , quia Jejus ejl
Chrijius Filius Dei .

54. Hoc iterum fecundum fignum fecit Je*
fu$ , cum veniffet , &c. Hyperbaton eft:
11am illud, iterum , non eft jimgendutn cum
jecundum  , fed cum, veniffet , hoc fenlu :
Hoc fecundum fignum fecit , cum iterum , fe-
cunda vice, veniffet in Galiiaam . Nam pri¬
me in Galilseam veniens, mutaverat a-
quam in vinum, idque in Cana * nunc
fecundo veniens, fecit fecundum iriira-
culum, fanahs Reguli filium, idque ill
eadem Cana Galinas, prout colligicur e£
v. 46. prout etiam fentire videtur Auguft.
lib. 4. de confenfu, c. io»

CAPUT V.

I. If]) oft luec erat _ dies fejlus Juleorum 9
Jjt Pafcha fcilicet, ut fentit Irefl*

libr.

SECUND; JOANNEM Cap* V. g j

libr, %  cap. 39. idque fecundura a baptifmo
Cftrifti; quamvis Ohryfoft. & Cyril, pu-
tent fuilfe Pentecofteu: et afcendit Jefus
Jerofoiymam , juxta Legem, idque feeuu-
da vibe port: baptiftnum, ut idem Ire-
naeus. .

2, Eflau'em Jerofolymis P rob vie a Pifcina,,
quati diceres, peeuaria pifcina, five quod
ad portam pecoris, leu gregis ell'et lita,
de qua mencio ert 2.  El’drse 3. verf. 1*
live quod lavandis pecodbus et hoftiis
ferviret, ut vult Hieron. de locis Hebraf-
1  cis. Pifcina  autem proprie eft lacus pifees
coutinens, quod Vivarium dicitnus; fed
transfertur ad amplas congregationes
aquarum , etfi pifeibus careant, five fer-
viant nntioni, five aliis nfibus. Uude Grte-
ce eft hie Qkolumbqthra ,) Lavacrumi  feu
Ndtatori.'i,  ut vertitur e. 9. v. 7.... Qua co-
gnominatur Hriraice,  id eft,illo idiomate^
quo tunc Hebrsei utebantur^ quod erat
Syrd-chalda'fcum, Bethfaida, quod  fignifi.
cat dnnwn pifedtionis , ut ita cum Pifcina
conveniat. Sed Greece legitur [Bith'seda')
Bethfeia , quod ab Hieron. & Interprets
Arabe exponitur, domiis ntifericordia , ft.
cut & Hcbraite foiiat, propter miferi-;
cordiam, Icilicet Dei, fanSntis tegros in
pifcina. Qainque pmicus liabens,  in circuitu
fuo, qua: ambulandi caula extra pluviam
sedificari folent. Serviebant autem ad re-
cipiendos tegros, qui fanitatis caula illic
txpeftabant, licut patet ex verf, 3.

T. III. G 4- An -

9 g COMMENT* IN EVANG.

4* Angelus autem Domini defcenlebat fe-
cunium tempuSy  Deocognitum, hominibus
incertum. Nulla enim fuiffet caufa ibi
continuo hserendi in porticu, fi certis
temporibus, five Pentecoftes, ut Cyril,
five in Kaletidis, five aliis fefiis deter¬
minate, Angelus inpifcinam defcendiflet:
Et movebutur Aqua , Grace, Qetaraffe to hiu
dor)y turbabatuquam Angelus, ftrepitu fci-
licet excitato, ut eiTet fignum, Angelum
defcendilfe. Quod notat Cyril. & Arnbrof.
lib. de iis, qui initiantur cap. 4. Ex quo
etiam intelligi datui\ virtutem illam fa¬
il andi divinitus aquis inditam fuilfe, cum
Angelus movebat aquam. Nihil enim per-
tinet ad naturalem vim fanandi, & qui-
dem quamcumque infirmitatem, aqus
motus, & ab Angelo fa6tus._ Similiter 1!
tanta vis fluxiffet ab hoftiis in pifcina
lotis ?  vel a ligno, unde crux fabricata
eft, in pilcinae fundo pofita, utaliquifa-
bulantur; fuilfet perpetua, nec opusfuif-
fet aquae motu. Et qut Prior defcendijfet in
pifcinam , &c. tamquam diligentior. Quo
innuit, quod fi portea quis venilTet, non
fanaretur, ut Auguft. notat. Et hoc virtu¬
es non naturalis, fed inditse a Deo fignum:
qui ipfa beneficii raritate voluit illud red-
dere commendatius, tamquam vere mi-*
raculofum.

5. Erat autem quidam Homo triginta et octo
aimos hubensin infimitate fua , et proinde in-
firmitatis incurabilis, ac defperatse. Non

tamen

SECUND. JOANNEM Cap. V. 9 q
tamen fignificatur, enm tamdiu in portici->
bus jacuifte. Paralylin fuifte luadetv. 7<
& 8- Hunc ergo rogavit Jei'us:

6. Vis farms fieri ?  Non quad de hoc du-
bitari poflet, fed ut excitaret eum in attu*
ale defideriuffl, & fpem fanitatis, &ita
attentus fieret ad miraculum , & miraculi
au<ftorem. Nam hoc dicendo taciteinfi-
nuabat, feirifua poteftate habere aliquem
fanandi modum. Unde fimiliter seger ex-
ponendo miferiain fuam. Hominem non ha -
beo  , &c. tacite invocabat opem Chrifti*
Quapropter dicit ei;

8. Surge,  itaimperat, ut vires confe-
rat. Non enim operis imperium tanturii
fuit, fed ope. atio lanitatis, inquit Auguft.
unde ftatitn effettus fecutus eft. Et quia
fabbati dies erat, dicebant ei Judad:

10. Non Ik et tibi tollere grabbatum tuunt , id
eft, ferre ledum tuum, quo ferebaris*
quia videbatur contra Legem, Jerem* 17*
v. 2Xt Nolite portare pondera in die fabbati f
Quod & Nehemias, %.  Efdrae 13, verf* 1?.
fe prohibuifle teftatur. Cum autem"rede
Hionere viderentur,

11. Refpondit eist Qui me fanum fecit, i'li
mihi dixit,  &c. id eft, non fponte feci, fed
illius mandate ceffi, cui tam pertiuax
niorbus momento cefleratj quafi die. re*
Jigi° n i fibi fuilFe, prsecepto tanta; virtue
tis non obedire, & grabbati portatione
luirabile Dei opus iu fe oftendere, nott

violando quara facrando fabbatum.

G a ia. Ills

ICO COMMENT. IN EVANG.

14. Illi vero repleti infipientia, Inter-
rogaverunt eum;  non, quis eum fanum fe«
ciflet: nam ex hoc intellexilfent, eum
elfe, qui fecit fabbatum & proinde difpen-
fare poile in Lege fabbati: fed, quis eft illt
Homo ?  tanre icilicet prefumptionis, ut
non obftahte Lege , dixerit tibi: tolle Grab *
latum , &c. Tam fcilicet fuperftitiofe ad-
didti erant externse ceremonis, ut nullo
cafu obfervaticmem ejuspretermitti polfe
crederent, zelo quodamLegis, fed non
fecundum fcientianii

rj Is autem  . &c. nefciebat, quis e/Jet,  ut
qtjetli neque nomine fciret, nec ante vi-
diflet, neque monftrare prelentem pof-
fet. Jtfus enim declinavit a, turla conftituta in
loco , pfope fanatbtt): idque ne prefentia
fua v*el laudem popularem qusrere vide*
retur, veliram invidorum magis exafpe-
raret, proilt notat iliud quidem Ambrof,
hoc vero Cyril;

14. Poftea,  curh jam et miraculi rumor*
& Judseorum tumor defeciifet, invenit eum
Jefus iu Templo , gratias videlicet agentem
Deo, pro preftito beneficio , et dixit illi:
Eccefanus faftus es± jam nolipeccure,  Grece
(miketi amartane') ne amplius pecces.  Quibus
verbis fignificat, & le conlcium elfe vitae
ipfius preterits, & propter ejus peccata
rnorbum acciditfe, ut Aug. lib. de tide &
operibus cap. 20-;.. ne daerius tibialiquid con -
tinrat . Peccata enim iterata propter in*
gratitudinem, majorem pcenam accer-

funt.

SECUND. JOANNEM Cap, V. iot
flint. Itaque turn benelicii accepti memo-
ria, turn futurorum malorum metu, eum
in fanitate confirmat,

15 Abiit ille Homo , etnimtiavit JuLeiSy
quia Jefus ejjet,  quo nomine jam palam in-
notnerat, quijccit eum fanum.  Dixit antem
hoc, nou ut proderet, led ut benefatto?
rem gratus divulgaret.

16. Propterea , id eft, propter huncpne-
textum foluti fabbati perfequebantur eum,  ad
mortem, utpatetex; y, ig. Vera antem
caufa erat.invidia,

17. JeJus autem refyondit: Pater meite ufqii?
mode operatur y  id eft, a mundo eondito a<J
hunc ufque diem, nullo fabbati difcriml-
ne, operatur. ContinuatiQnem enim often-
die operis ejus, quo univerfam creaturam
continet & admiuiftrat, inquit Auguft. 4,
de Cenef.. cap. 12. Itaque tacite indicat,
eos non intelligere, quomado Deus di-
catur requieville die iabbati: nempe ftp
ut jam novam uaturam ulterius nullam
conderet, non autem ut, quod condide-
rat, continere & guberuare cellaret. Et
ego nperor.  Utrobique luppleuda eft vocula
ftmilitudinis; quad die. ficut Pater meus
Hfijue modo operatur , ita  6? ego operor , id eft,
ufque modo difponens, ac regens cum

cun&a, nulla fabbati ratione habita.
Ex quo intelligendum relinquit, feDeum
efle, et au&orem fabbati; et nihil miran-
dum, ft etiam hoc unum opus in fabbato

G 3 fecit-

ioa COMMENT. IN EVANG.

feciflet, & grabbatum portare in fabbato
julbllet. Hinc ergo inagis exacerbati

18. Magis qu&rebant eumjudd,  leu Prin-
cipes Jud^orum , interficerei quia non fo-r
lum folvebat Sabbatum, juxta  eornm opinio-
nem fedet Patrem fuum dicebaiDeum.  longe
fcilicet alio modo, inquit Auguft. qnam
homines, qui etiam Patrem Deum in vo-
cabant inter Judasos. Natura igitur, non
adoptione intelligebant ab eo dici Pati em
fuum Deum: jfqualemfe facieno Den  , id
eft, quandoquidem sequalem fe faciebat
Deo. Quo figniticatur eos inde collegilfe,
quod Patrem fuum naturalem, Deum di-
ceret, quia aequabat le Deo , non verbo
fcilicet folo, fed operibus alFerendo fibi
perpetuam adminiftrandi mundi potefta-
tem eamdem cum Patre, prout obfervat*
Chryfoft. Nam ifta verba, ego operor,
indicant & perfonarum diftinftionem, &
earum azqualitatem in au&oritate, & ope-r
ratione,

19, Refpondit itaque Jefris,  uberius de-
claraturus verba, quibus offenfi fue-
rant: Non poteft filius a fe facere quidquam,
nifi quod viderit Patrem facientem , id eit, Fi-
fius nihil omnino a fe ipl'o poteft facere,
fed hoc tantummodo, quod videt Patrem
non fecifle, led facere: ita fignificans, fe
filiumDei accipere a Patre, quemadmo-
dum naturam, ita etiam fcientiam facien-
di, non aliud quippiam, led idem omni-
no numero opus, quod facit Pater. Ut

proin-?

SECUND. JOANNEM Cap. V. 103
proindenonindiceturhic imitatio, fed fi-
multanea utriufque ope.auo: atqueita
confequenter intelligant, fe accufarinon
de ere defabbato violato, nifi&Pater ac-
cufetur, inquit Cyril, quafi die. Ego num-
quam curalfem paralyticum iftum in fab-
bato , nili vidilfem, hocPatrem facere:
Quacumque enim ille fecerit . circa creaturas,
hac etFilius fimililerfacit , id eft, non alia,
fed base eadem numero, non dilfimiliter,
led fimiliter facit, ut inquit Auguft. proin-
de pari majeftate, potentia, feientia, auc-
tontate. Necilla veibo, Non poteft Fi'ius 9
iuferiintimbecillitatem in Filio, quia fimi-
liter Pater facere non poteft fine Filio.
Un.deiftiid, Non pop,  quando tribuitur
Deo, eft naturalis perfedlionis atque virtu-
tis, a qna recedere non magis poteft,quam
a natura fua, juxta illud Apoftoli, Negate
feiplum non poteft . Unde Auguftinus contra
fermcnem Arianorum cap, 14. Non de-
ficienter Filins non poteft, fed poten-
ter: non enim defieientis eft, fed in eo,
quod de Patre natus eft, permanentis.

20. Pater enim diligit Filium ,  amore
infinito, quantumdiligipoteft; aeproin*
de vult ei omne bonum, & co fequen-
ter omnia demonftrat ei, qu<e ipfe facit , id
eft, communicat ei omnem feientiam
faciendi quidquid ipfemet lacit. Illud
enim demonftrare Patris , eft generareip-
fius, & ipfum vilers Filii , eft nafei,
quia nafeendo videt, inquit Auguft. Trad.

G 4 21,Nam

104 COMMENT. IN EVANG.
si. Nam ipfa viiio eft Filius, & ipfa
fcientia & fapientia Pattis eft Filius: et
maiora his , fcilicet fanatione paralitici,
dmonftrabit ei opera.  Non quafi antea non
demouftraflet, fed humano more per fu-
turum loquitur, quia de futuro opere
fevmo eft. Et revera, quia demonftrar
tio ilia seterna eft , & non minus futu-
rum, quam praefens & pratteritum de
ilia enuntiari potert. Sicut enim Temper
Pater Filium generat, & generavit, &
generabit, & Filius femper nafcitur,
natus, ac nafeiturus eft; ita Pater Filio
femper, demonftrat, demonftravit, ac
demonftrabit. Ut vos miremini,  etiam in-
creduli & refra^tarii, ut patetinfra, c.
9, verf. 32. & cap. u. verf. 48. Expli r
cans autem, quauiam fint ilia opera ma-
jora addit:

2i. Sicut enim Pater fufckat mortuos, et
vivif.cat ?  id eft, ficut Pater poteftatem
habet ful'citandi, & vita; reftituendij
tempus enim praefens, quoutitur, per-
petuitatem quamdam figuificat: Sic et
Filius vivificat , feu poteftatem habet re-
vocandi ad vitam, quos vult . Quo figni-
ficatur sequalitas, non tantum poteftatis,
fed etiam libertatis, ne Filius putetur
non fua ele&ione , fed aliena , velut
rr.inifterPattis demonftrantis operari, ut
Auguft, Eofdem enim vivifeat Pater &
Filius eadem pottftate, eadem volun-
tate.

22. Ne -

SECUND. JOANNEM Cap. V. 105

22. Neque enim Pater juiicat quemquam .
Videtur elfe alia probatio, verfus 20.
majorum feilicet operum, qua* Pater Fi-
lio demonftrabit, ex quibus appareat elfe
Deus, nempe quia cum judicium orbis
terrarum in sequitate fit maxime pro-
prium Deo, tamen Pater non juiicat , feu
judicabit, quemquam , per fuse prsfentiae
manifeftationem : fed omne judicium dedit
Filio , ut tamquam Judex omnibus ap-
pareat, & judicium fecundum vifibilem
Judicis majeftatem, & exteriorem ju-
dicii formam exerceat. Non tamen prop-
terea definet tarn Pater, quam Spiritus
fanftus , occulto fecundum divinitatem
judicio una cum Filio, & per adventum
Filii hominis judicare, ut Auguft. 20. de
Civit. cap. 30. & lib. 1. de Trinit, cap.
Ubi lie explicat, quafi dixiflet: Patrem
nemo videbit in judicio, fed omnes Fi-
lium.

23. Ut omnes honorificent Filium , car-
ne veftitum, Jicut honorificant Patrem ,
tequali feilicet honore ac veneratione;
ut qui tuncPatri apparebit aequalis. Cum
enimjudici honor debeatur, dies etiam
judicii in Scripturis celebratur, ut dies
giorfe & rnajeftatis Jefu. Qui non hono¬
rific at Filium, non honorificat Patrem , quia
ut eadem natura & majeftas utriufque,
ita & honor elfe debet. Unde in primis
contumelia Filii cadit in Patrem, qui mi-
fit ilium , non ut fervum, fed ut Filium

G 5 fimm

106 COMMENT- IN EVANG.

fnum , per quem honoratur ab homni-
bus. Itaque taeite perftringit Judseos, a
quibm contumeliofe traftabatur Filius ,
ciijus Patrem honorare videbantur. Mox
antem adjicit, quis frudtus lequatur eos,
qui utrumque honorificaverint:

24, Quiverbummeumaud.it , fi le exci-
pieude, & moribus obediendo do£trin«
mete j hoc eft enim vere audire , obe-
dire: et credit ei 9  qui mifit me , tamquam
Filium luum, per quem homines doceri
voluit (Filio autem docenti credi non
poteft, nifi fimul credatur Patri: qui eum
fe mififfe teftatus eft 0 habet vitam sternum,
id eft, earn fuo tempore certiHime ha-
hiturus eft. Quod per antitheiin Pehrads
familiarem declarat: Et in judicium nan
venit,  id eft, in datrmationem non in-
cidit, inquit Auguftinus. Unde iple le¬
git , 5io)2 veniet.  De qua fententia vide
fupra cap. 3. verf. 18-• • • Sedtranfita morte
ad vitam.  Quod Prsteritum fimiliter multi
pro futuro pofitum effe volunt, propter
rei certitudinem: atque ita erit repetitio
fententiae prjecedentis, & mors  intellige-
tur sterna in pcenis, eo quod nulla ma¬
jor & pejor fit mors, quam ubi non mo-
ritur mors, ut Auguft. lib. 6. de Civit,
cap. 12. In Commentario tamen hujus
loci intelligit tranfitum a morte infide-
Jitatis ad vitam juftitite fidei. Et lie da-
Titur ratio, cur in judicium, feu damna-
tionem non fit venturus, quia fcilicet

SECUND. JOANNEM Cap, V. 107
hie fide juftificatus fait, ltaque cont'e-
quenter addit.

2js. Amen , amen dico vobis, quia venit
hora , et mne eft.  Quo indicat, fe de pne-
fenti tempore loqui. Unde id, quod fe-
quitur, quando mortui,  Chryfoft, cum fuis
expomt de mortuis, quos Chriftus pau-
lo pod in vitam revoeavit ante palfio-
liem; Auguftinus vero de mortuis fpivi-
tu , qui audient vocem Filii Dei,  per gra-
tiam intus loquentis ad cor; et quiauiie-
rint , vivent.  Non addit, ft voluerint , led
abfolute vivent , quia vox ilia infallibiii- •
ter irangit duritiam cord’s, & facit vi-
vere. Ideo quippe fe audire’facit, ut
duritia cordis primitus auferatur.

26. Sicut enim Pater habet vitam injemet -
ipfo 9  ita fcilicet, ut vivere fuum in illo
lit, & non aliunde participatum a vita,

?uie non fit ipfe; fed ita earn habet in
emetipfo, lit ipfa vita fibi fit ipfe, in¬
quit Augult. Trad. 19— Sicdeiitet Filio ,
per asternam generationem, habere vitam
in [emetipfo:  non ut participando habeat
vitam, ficut lucerna habet lucem, &
anima fapientiam; fed fic, ut ipfe fit
ipfa vita. Quaii proinde dioeret, inquit
Auguft. ibid. Pater genuit Filium , qui
nafeendo vita eft, ficut Pater eft vita
gignendo.

27. Et poteflatem , feu au&oritatem ,
dedit ei , tamquam Filio homim’s, iu licium ,
generate & novi/limum, vilibili forma,

facere

leg COMMENT. IN EVANG.
fiicere ; Hque ideo, quia Fi'ias homnis ef,
id eft, quia pneterquam quod idem Deus,
fimul tamen etiam homo eft. Nam, ut
Auguft. redtmieft, ut judicandifuum Jur
ciicem videant. Et quia judicandi font
fconi & mali, forma fervi videbitur a
bonis & malis, forma Pei folis fervabP
tur bonis,

Nolite mirari hoc , tamquam videlir
cet incredibile eftet id, quod de fpirituali
vivibcatione, & judicandi poteftate di-
xi, quia venit , id eft , adyentat, hora *
• .Non addit, 6? nunc eft,  licuti antea di-
xerat, quia loquitur hip de refurreftio-
lie novijilma, qua: in tine famuli futura
eft, ut notat Auguft. in qua omnes,  tam
jufti quam injufti, qui in monumentis flint.
Quod non poteft intelligi de mortuis tanr
turn fpiritu, ficut verf. 25. fed de mor-
tuis carne, ut intelligit Auguft. Nam,
utTertull. De refurrebt, oap. 57. Monu-
menta nihil aliud, quam cadaverum flint
ftabula. A majori intelligit omnes, eti-
amfi monumentis caruennt. Audientvocent
Filii Dei,  id eft, fentient vim & effec-
tum & vocis, qua: juffu Filii Dei per Arch-
angelurji a^l mortuos fiet. Quam v'o.-
cem Apoftplus , novijfimam tubam  vocat,
& aliquod evidentiffimum ac- praeclarilfi-
inum adventus Dominici fignum elfe,
lit alibi ex Auguft. diximus.

29. Et procedent,  de abditis luisrecep-
taculis, in quibus mortuorum tam cor¬
pora

SECUND. JO ANNE VI Cap. V. 109
pora quam anims delituerunt, qui bom
jecmint in refnrreciinnem vita , id eft, quam
vita sterna eomitabitur: qui vero ma'a
cgerunt , in refurreilionem judicii.  id eft, dam-
nationis. Ut autem ofteiideret, judicium
illud novifiimum juftum futurum* addit:

30. Non poffiim ego  ; five ut Filius ho-
minis , five ut Filius Dei, a meipfo facere
quidquam,- quod non accepedm a Patre,
& quod Pater per me non facial ne
quidem ipfum judicare alios. Sed ficut
audio,  a Patre elie judicandum, Sic in¬
die  0, feu judieabo, & non aliter. Nam
ut Deus , non minus fapientiam quam
naturam a Deo nccepit, cui etiam ut
homo voluntatem fuam conformem fa-
cit* Et  propterea judicium meum jujiutn efl ,
perinde ac ft Pater ipfe illud pionuntia-
ret, quia non qiuero voluntatem meam,  qu;e
fcilicet mihi propria fit, & a voluntate
Patris aliena, fed voluntatem ejus  * qui mi-
fit me:  quam tarnquam regulam in om¬
nibus fequor, inquitCyrill* adeoque vo¬
luntas illius etiam mea elL Et quia tarn
ffiagnifica de feipfo prsdicando, fidem
fibi derogare videbatur, prsocGupat ob*
je6tionem:

31. Si ergo tejlimoniim perhibeo de meip-
fo , quis, qualis, & quantus ftm, line
aliis arguments , teftimonium meum non ejt
yerum , juxta humanum cenlendi modum *
id eft, non idoneum, non legitimum*
aut fide dignum, quia nemo in caufat

propria

no COMMENT* IN EVANG.
propria idoneus teftis eft, ut exponit
A than a f. contra Sabellii gregales j non
onim, inquit, fide dignum videtur, ne*
que recepti moris eft, ut homo de feipfo
teftimomum perhibeat.

32* Alius eft , qui teJHmonium perhibe f  He
me , inter homines, fcilicet Joannes Bap-
tifta; de coelo vero Deus Pater. Unde
utriufque teftimonium ftatim diftinfte
profert. Et fcio,  etiam citra illorum te«
ftificationem, quia verum eft.  &c.

33, Vos, proceres Judsorum, ultro
mifijlis adjoannem, t amquam dignum ar¬
bitral, cui fides adhiberetur: &teJlimoniwm
perhibuit veritati,  id eft, non amicitise, non
gratis datum, fed ab ipfa veritate ex-
preffum , etiam poftpofita propria gloria,
dum & negavit fe effe Chriftum, & af-
feruit de me , Ecce agmisDei, (fc.  item-
que, Hie eft Filius Dei , Joan. 1. verf. 34.

34. Ego autem non ab homine , quantum-
cunque magno, teftimonium accipio , quafi
illius indigerem. Quo tacite fignificat, fe
fuper homines efl'e Denm , qui feipfum
non folum ipl'a lua veritate, fed etiam
fignis, ac miraculis prodere poffit, Sei
hcec (Lico ,  de Joaunis teftimonio, lion
propter me, fed ut vos Jalvi Jitis , ill*
laltem credendo, quern vos lpfi vobis
tamquam Prophetam & maxims aufto*
ritatis judicem conftituiftis. Ne autem
teftimonium Joannjs elevalTe videretur#
adjungit;

35. Ille

SECUND. JOANNEM Cap. V. n f

3*;, llle erat , non lux quidem, quod
Deo proprium eft, Joan, i, fed lucerna ,
ab illo fonte luminis accenfa , ardens  cha-
ritate, lucens  dodrina, ac fermone:
fed vos voluiftis ad horam , id eft , ad breve
tempus, exultare in luce ejus , magno cum
fervore & gaudio euro recipiendo, at-
que ad ejus condone & baptifmum ac*
currendo. Indirede vero taxat eorum
inconftantiam, quod tam dto ab illo fer¬
vore refrixerint, dum vida eorum per-
ftringeret Joannes, & hominem vulga-
rem teftaretur elle Chriftum,

36. j Ego autem habeo te/iimonium majus
Joanne,  id eft, teftimonio Joannis, ipfa
fcilicet opera meamiribilia, quas nemo
calumniari poteft ad gratiam elle fada,
ficuti de humanis teftimoniis poteft. Ope¬
ra enim teflimonium perhibent de me , id eft,
clarilfima voce teftantur, quia Pater miftt
me,  per incarnationem in mundum. Ni-
mirum quiaChriftus patrabat eatamquam
a Patre, & cumPatre, &in Patiis no¬
mine, & ad hanc ipfam veritatem con-
firmandam : quibus modis Deus teftis
falfitatis elfe non poteft. Ita fere Cyril*
lib. 3. in fine. Prseter hjec vero

37. Et qui mifit me Pater,  id eft , etiam
ipfe Pater vertis Deus, ipfe teflimonium
perhibuit de me.  Quod aliqui intelligent de
teftimonio per eadem Chrifti opera, alii
de teftimonio per Scripturas facras: ap-
tius Chryfoft, de teftimonio, quod cat-

litas

L

it2 COMMENT. IN EVANG.

litus in baptifmo dedit, dicendoj Hie ejt
Filmsmeus dileclus,  fife..;. Neque vocem ejuh
unquam audijlis , ten ibilem fcilicet, qua-
lis olim in monte Sinai audita fuit, neque
Jpeciem dus vidijlis,  ignem fcilicet et lam-
pades, & fulgura. Alludit ad verba Deu-
ter. 18. verb. 16. ubi cum territus po-
pulus diceret, Ultra non audiam vocem
Domini , 6? ignem hune maximum amplius
nntividebo, nemoriar  ,-ftatim fubjieit Dens t
Bene omnia funt locuti. Praphetam fuCcitabo
eis:  fcilicet Chriftum, & ponam verba meet
in ore ems , &e. quafi diceret hieChriftusj
Obtinuillis jam id, quod olim ex timore
petiftis, ut. fcilicet non amplius horribi-
]em illam Patris vocem audiretis , nec
fpeciem horribilem videretis: fed non
vultis audire Prophetam, quem ipfe vo-
bis promiiit * & vos audituros fpopondi-
itis. Hoc eft enimid, quod adjicitj

38^ Ft verbum eius , feu mandatum 9
quod tunc impofuit Deus, de illo fcili¬
cet Proplieta audiendo, non hdbetis in vo-
lis manens , dum illud irhplere vultis;
quia quem mi tit ille tainquam Prophe¬
tam , quem audire deberetis , huic vos
noncreditis.

39, Scrutamini Scripturas.  Cyrill. putat
e(Te Indicativura; fed reflius ChryCoftottw
et alii aecipiunt, ut fit Imperativi modi,-
hoc fenlu: Diligenter excutite myfteria
$cripturarum. Quod ideo dicit, quiave-
lamen adhuc fuper cor habentes, quod

in

S ECUND. JOANNEM Cap V. it?

in folo Chrifto cognito evacuatur. in-
fiErebant litters, ficut & nunc, & Scrip-
turarum cortices rodebant. Quia vos pu-
tatis in ipfts vitam aternam habere,  id eft,
in ipfis inveniri polFe rationem obtinen-
dse vitse & falutis sterns ; quod tamen
numquam fiet,nift in eis Chriftum inve-
niatis.- ilia font, qua teffimontym per In¬
herit de me , me fcilicet efle ilium Chri¬
ftum vobis promilFum. Nam anima, feo-
pus & Finis omnium Scripturarum veterum
eft Chriftus.- unde A6t. 10. verF. 43. Huic
omnes Propheta tejlimonium perhibent.

40. Et  tamen, non : obftante perFpicua
Scripturarum atteftatione, non vultis ve¬
nire ad me , per fideim me tamquam Chri¬
ftum recipieudo: quibUs verbis malitiarrt
voluntatis accufat, velut cauFam igno-
rautis & coecitatis. Ne.vero par hoc ma-
gifterii celebvitateni alFe&atFe videretur,
pramccupat objection epi:

41. C dritatem^  Feu gloriam, ah ho mini¬
bus  profettani, non accipio,  id eft, non re-
quiro humanas laudes, qpaii eis ego de¬
leter.

42. Sect cognovi vo.Q quia UleHionem Dei
non habelis:  quaFi die. Sed fcio, quid caufs
fit, ciir mihi nolitis credere, tametli
haunito mille teiijmoniis, videlicet quia
flulla vobis cura eft , ut.Deum diligatis,
&itaquod ei gratum eft, faciatis. Nam

43. Ego veni in nomine Patris mei,  id
eft, Temper profelFu* fum 5  me a Patre

T, YIU  H mil-

H4 COMMENT. IN EVANG.
miffura , me tyfus mandata dicere & fa-
cere , me otnnin ipfius nomine & aufbo-
ritate gerere; &  tamen non accipitis me ,
ne qtiidem Dei Patris reverfentia vel auc-
toritate permoti, in argumentum , quod
eum non diligatis. Si alius venerit , id eft ,
cum alius venerit, ut legunt Iren. &
Cyprian. Eft enim jimlidtio rei abfdlute
future , fed conditionaliter expreflie,
propter dependentiam a libero arbitrio,
cujus eventus ambiguus efle folet. Si
ergo alius venerit in nomine fuo,  id eft, fua folii
us auftoritate privata nixus, nullis teftinio-
niis munitus, fuam qu^rens, non Dei gra-
tiarii , ilium accipietis ♦ Ouod veteres , ut
Iren. Iibr. 3. cap. 25. Hieron. quaeft. 11.
ad Algafiam, & in Abdiam Prophetam,
Cyrill. Chryfoft. & alii, exponunt d£
An'tiehrifto. Aperit autem eaufam aliam,
cur fe non reciperent, imo receptionem
fui quodammodo redderent impoifibilem,
quarndiu ilia prava affedtio duraret;

44. Quomodo vos poteflis credere , in me
tamquam Chriftum, & Fzlium Dei, qui
gloriam ab invicem accipitis , id eft, qni
gloriam humana'm & vanam quzeritis,
qua: conliftat tantutfi in hominum opinion t
&l'ermone: etgloriam, qua afoloDeoeftt
qu;e nititur folo Dei, feu ipfius veritatis
occulto teftimonio, non quaritis?  Hie ergo
fuit fcopulus Pharifeorum, inanis gloria,
quam ut affequerentur ab hominibus,
externam fan&itatem in omui converfa-

toone

SECtTND. JO ANNE VT Cap. V* iif

done oftentabant. Ne vero earn amitte-
rent, Cfiriftoeos reprehepdendiri om¬
nibus repugnabant: nam & dodtdna ejus
hanc peftem capitalem fiinditus ex animo
exfcindi jubet. Ne autem fe Moyfis pa-
trocinio tiitos putarent, cujiis pr<eceptai
affidue qrepabant, \ . , ,

45 . Nolite ■,  inquit, Fixture , quia ego
accufaturus fum vos apui Patrem , tarnquam
qui folus vobis contranus dim: eft qui ac-
cujat vh Moyfes , in qu,o vos Jheratis , id
eft, ipfe Moyfes, quem putaitis vos ha¬
bere contumache veftne patronum, ut-
pote cujtls zelo me perfequimini, ipfe
accufat vos . tamquam qui fids & ipfi iu-
Creduli. Quod declarat, addendoj

46. Si enim crederetis Moyfi , crederetis
forfitan etmihi  .Ubi illu A, forfitan,  refpopdet
GrEdo a«,quod, fonat utique,VQ  1 certe redun-
dat Latnie, inftar expletive particular, De,
me enim ilft (cripfit.  (Jbi quidem prjeqip.ue
Chrifttis refpieit ad locum Deuterori. 18.
v. i  6, fed fie tanien, pc fignificet Nloy-
fem non uno aut altero loco, fed paf-
fim ex propofito de fe, imo nihil nil!
propter fe fcripfiffe, ptout notat AugufV
lib. 16. contra Fauftum cap.22. in fine.'

47. Si autem Mins ^  quem tanti facitis s
& in au&otitatem recepiftis, Uteris non cre-
ilitis, t  ea, qua; de me etiam aperte.pro-
nuntiavit, in alios detorquendo fenfus:
quomoio verbis meis crededs ?.  hominis vi¬
delicet recends, & de le tedimoniuirf

H 4 per-,

n6 COMMENT. IN EVANG,
perhibentis, quod vulgo invalidum efle
creditor, & quem contemnitis.

I, hac ,multis videlicet interjedtis,

millis Apoftolis, de nece Joan-
nis Baptiftse, & fimilibus. Nam ea, qua:
proxime fuperiori Cap. deferipta funt,
contigemnt in Pafchate, vel cette, ut
alii, in Pentecofte, utadverfum i. cap.
5. diximns: fequentia vero circ^iPafcha
fequens, ut patet hie verfu 4. hoc eft,
interjedlo vel anno integro, vel circiter
decern menfibus: abiit trans mare Galilee*,
quod idem eft cum lacu feu ftagno Ge-
nefareth; Hehriei enim, & Scriptura ,
magna, congregationes aquarum vocant
maria, utHie.onym. in cap. 47. Fzech,
Quod eft Tiberiadis , feilicet mare , ita
vocatum , quia adjacet Tiberiadi, quse
civitas ab Herode Tetrarcha, in amici-
tiam Tiberii Ciefaris recepto, condita
iuit, & Tiberii nomine vocata, ut Jo-
feph. 18, Antiquit. c. 3.

2. Et fequebat.ur eum,  itinere pedeftri*
ut Marcus c. 16, veif. 33,... multituda
magna,  qua:, ut idem ait, praevenerat
Doniinutn, propter impeditiorem feili¬
cet navigationem : quia videbat figaa fupef
his , &c. quibus erant rapti in admira-

CAPUT VI.

tionem

SFCUND. JOANNEM Cap. VI. 117

taonem & amorera Domini, ut ab eo
avelli non polFent.

3. Subiit ergo in montem Jefus,  utibi re*
quiefceret a turba, ut ait Marcus loco
citato, 6° ibi fedebat cum difeipulis,  qaietis
captands caufa.

4* Erat autem proximum,  feu propin*
quum, Pafcha , tertium a baptifmoChri-
fli , ficut plerique docent: nec diffieul-
tatem habent in eorum fententia, qui
Chriftum quarto Pafchate a baptifmo fuo
paffum eife tradunt, dies feflus Judecorum,
quod adjicit emphatice, ad indicandam
eximiam fefti Pafchalis celebritatem,

5 Cum fub'evaffet ergo oculos Jefus , ut
iltis moris eft, qui longe lateque pro-
fpicere volunt, Sed antequam hoc f’ace-
ret, multa pnccellerunt, (juae ab aliis
tanguntuiEvangeliftis.Piius enim defcen-
dit de monte, excepit eos, doeuit, fa-
navit, Soleque ad occafum vergente,
monitus a difeipulis de turba dimitteu-
da, julfit eos turbam pafeere; & cum
negarent fe poll’e, tunc tandem dixit ai
Philippum,  tamquam ad eum, qui forta-
l'e minus quam caeteri divinse fideret
providential : Unde ememus panes ? id eft,
unde comparabimus pretium, ut emamus?
Non enim de loco agitur,uam in proxi-
niis villis emi potuilfe indicant dil'cipuli
apud Marcum.

6. Hoc autem dicebat tentans eum , id eft,
explorans, Utrum deficientibus humanis
H 3 mediis

118  COMMENT. IN EVANG.

mediis ad Chrifti omnipotentiam & pro-
videntiam. recurreret, idque non ut fibi*,
fed ut Philippo propria fidei imbecillita^
innotefceret, Ipfe enim fciebat , quid ejj'et
facturus nequis forte fufpicetur, eum ex
ignorantia, vel inopia confilii interro¬
gate.

7 . Rejpondit ei Philippus: Ducentorum de-
narionm panes non fufficiunt.  Qui fi fuerint
denarii majores , valentes didrachmo ,
feu duobus Regalibus Hifpanicis, seftima-
tis nunc ad fex circiter ftuferos, eflent
fimul centum & viginti floreni, feu quin-
quaginta quos vocant patacones, hop
eft, ftuferi bis mille quadringenti: fin
autem denarii minores, qui dimidio mi-
iioris, hoc eft, una drachma feu Regafi
seftimantur, effent fexaginta floreni, fell
mille ducenti ftuferi. Ex quo facile
patet, eos non potuifle fufficere ad ci-
banda quinque mfllia virorum , prater
mulieres & parvulojj. Porro ex eo, quod
spud Marcum dicunt difcipuli, Ernies ema -
mns diicentis denariis panes , colligunt qui-
dam,Apoftolos tunc i 11am 1'ummam in com-
muni prsfto habuifle, & confequentef
eos furlje aff'edlu valde liberali, ut qpi
omnia in refettionern multitudinis effun-
dere vellent. Quamquam alii ironicarn
locutionem finite tnalunt: quafi die. Prae-
cipis nobis rem impoffibilem, qui i'cii s
tantas non efl'e nobis pecunias. Cuip er¬
go Chriftus rogaflet, juxta Marcus:

Quot

SECim JOANNEM Cap, VI, 119

Quot panes habetis? ite  8° videte ;  & ip ft
Hoc recognoviflent, refpondit omnium
nomine Andreas:

9. Eft puer unus hie ,  id eft, adolefcens,
qnem alii volunt fuiffe unum de turba,
qui multitudini cibos venales ferret; alii
adolefcentem, Apoftolis defervientem ,
eo quod Chriftus juffiffet eos recognof-
I cere, quod panes iplimet haberent: qui
habet quinque panes , &c.fed hac quid Junt
inter tantos ?  Graven (eis tosu ousf) inter tot ,
feu tarn multos?  fignificans, omne huma-
num praefidium hie deficere,

ii. Accepit ergo Jefus panes:  ut fe mir
raculi iftius, & multiplicationis auftorem
oftenderet, etcum gratias egi/Jet , DeoPa-
tri, pro beneplacito faciendi tantum mi-,
raculum in falutem hominum turn cor-
poralem cum fpiritualetm Matth, & Marc,
infinuant hanc gratiarum aftionem per
afpe&um in coslum: Joannes vero fub
ea comprehendit etiam benedittionem ,
non Dei, fed panum: nam Lucas ex-
prefle dicit: Benedixit illis,  & Marcus,
Benedixit,  8® fregit panes ad effedhim fei-
licet multiplicationis. piftribuit difeumben-
tibus , non per fe, fed minifterio difei-
pulorum, ut Grseca hie, & alii Evan-
gelifta; fuis locis dicunt: fimiliter  8" ex
pifeibus, quantum valebant , ad plenam refec-
tionem. Porro fa<fta eft hsec multiplica-
tio panum, non de novo creando, fed
ttiateriam prajacentem aeris in panes
H 4 ver-

120 COMMENT. IN EVANG.

vertendo, ut Iren, lib, 3, cap. ir. ut
ita declaret, inquit, fe effe eumdem „
qni omnia ex nihilo creaverat. Multi-
plicavit eos autem, partim in manibus
iuis ut Auguft. hie, partim in manibus
difcipulorum, utChryfoft. partim in ma¬
nibus difeumbentium, Hilar. 3. de Tri¬
nit, Unde Ambrof. in Lucam ea conjun-
git, in manibus diftribuentium & come-
dentium.

12. Ut autem impleti , feu faturati font ,
dixit difctpulifi fuis: Colligite, qu<e fuperaverunt,
id eft, quae fuperfuerunt, fiagmenta-  pri-
mo, ut extaret memoria abundantiae fua-
vitatis Domini, quod ipfe uberior lit in
dando , quam humane mentis anguftia
in fperando; fecundo, ut magis com-
mendaretur miraculi magnitudo \  tertio,
nepereant:  id enim & seconomia bonorum
Domini, & reverend^ erga ejus libera-
litatem poftulat.

13, Collegerunt ergo , et impleverunt duo -
iecim cophinos , £fc. id eft, caniftra leu cor-
bes (non enim fignificat hie menfurse
genus, ficut aliquando") fragmentorum,  non
l'olum ex panibus, fed & ex pifeibus,
ut Marcus addit. Itaque multo plus fuper-
fuit , quam antequain comedill’ent: quod
non patuiUet, nili fragmenta recondi juU
fillet. Myfticum fenliim hujus miraculi
vide accurate apud Auguftin, Traft. 25-
in Joann. Homines ergo attoniti mira-
pulo dicebant;

14, Quia

SECUND. JO ATiNEM Cap. VI. nf

14. Quia hie efl vere Prophefa , qui ven¬
turis efl in munfom , id eft, hie ell vere
Media's, feu Chriftus, de quo dixerat
MVyfes, Deucer. 18. Prophetam JuJcitdbit
vobis Dominus, jicut me:  11am ad ilium
locum, qui in tynagoga notiffimus erat,
alludere videtur,.

1 5 - Jefus ergo cum rognoviffet , quia ven¬
turi effent , ammo fcilicet non divinitus
incitato, fed plane terreno, ut Augu-
ftin. idque quia jam inter fe egerant,
vel conftituerant, ut raperent eum,  illata
vi, quia iuvitum noverant, 0° facerent
eum Regem,  terrenum ac temporalem ,
qualem plurimi iplorum Meffiam expec-
tabant, qui totum orbem fibi fubjuga-
ret ;fugiu  Grace (anechkefef) fecejjit , quia
fubduxit feclauculum, cum turbam di-
miliiret, ut Marcus, i'erum in mmtem ,
quia in montis vertice in ejus plain ora
defcenderat, inquit Augudin, ipfe folus ,
ut orationi vacaret, limulque fa'ftum ho¬
noris & poteftatis fecularis declinarct.
Uude cum Matth. dicat, Chriftumin mon-
tem afcendiflTe, ut oraret, Joann, ve-
ro, eum fugilfeutrumque conciliaus Au-
guftin. lib. 2. De confenfu cap. ^4. dicit
fignificari,magnam nobis elfe caufam oran-
di, quando efl: caufa fugiendi.

22. Altera die  , c fc. turba  . qua Jlabat
tram mare  , eodm videlicet loco, quo
difcipuli confcenderant navem , circa
montem , ubi faturati fuerant, ubi etiam

G 5 per-

i 2 t  COMMENT. IN EVANG.
pernoftaffe videntur, victim quia naviculaj
&c. Grsece Qdon oti plojarion alio ukgn ,)
pofiquam vidit , quia ibi non ejlet alia navi -
cula , GV. Quo indicator, aliquid in line
iftius periodi effe fubaudiendum videli¬
cet, quod, cum hoc vidiffet turba, qus-
fiverit jefurn; vel certe jungendum ei
effe yerfum 24. qui multis interpofitis
fuppleat orationem. Nam ficut hie ex-
primitur, plane manca eft.

23. Alice vero. Jupervenerunt naves  , eo-
dem videlicet die, durn adhuc expe£ta r
rent Jelum , 'juxta locum , ubi maniac ave-,
rant panem  pquqd jugendum eft cum ver-
ho, fupervenerun !, non cum, Tib made  ,)
gratias qgente Domino ; qupd ideo rurfus
inculcat, ut nobis magnam Ghrifti gra-
titudinem erga Patrem pro beneficiis
nobis exhibitis in exemplum commen-
daret.

z^.Etcum invent(fent cum trans  mar?,nuliius
feilicet navigii adminiculo (djam illud,
trans mare,  adfertur tamquam caufa ad-
mirationis) dixerunt ei :  Rabbi , quandohunc
venifii?  Potius quserendum erat, quomo-
do  ? Unde quidam curiofam fuiffe q.uaeftio*
uem annotant, cum hoc non multum
attineret feire: nifi forte potius per il-
lud, quando,  fignificatum velint, ie non
Temper obfervafle, an intraret in ali-
quam navem. Chriftus autem, negle&a
eorum quseftione , fevere corripit flu*
dium, quo fe fequebantur:

26.  Quia,

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 123

26. (^uia, inquit, Qiuzritis me , non quia

vidijlis Jtgna ; & tameu vprfu 2. quo d fe-
quebatur eum multituio magna , quia v Helmut
figna.  Unde neceffe videtur, quod ifli,
de quibus hoc v. 26 . non amplius qu'<eii-
verint eum, propter figna, ut fcilicet
eis vifis Chrifto cred^rent & obedirent,
fed carnal* faturitatis iteranda: defiderio;
nt ita Chriftum , tainquam Regem liium,
otiofi fine cura vittus & labore feque-
irentur. Itaque a cibi corporalis appetitu
eos transferre fatagens ad ftudium rerum
fpiritualium , ficut atitea Samaritauam
ab aqua corporali ad ipiritalem, dixit
eis: '

27, Operamini non cibum, qui peril,  id eft,
operam & ftudium impendite, ut com-
paretis cibum, non qui inftar corpora¬
lis confumatur, & in feceftum emitatur,
ut Matthaeus loquitur; qua phrafi dicit
Paulus, Salutem veftramoperaminifed  qui
permanetin vitam dtternam , non foliim, quia
in fe incorruptibilis eft, fed etiam quia
effetftus ejus & frudtus eft, ut homo in
jeternum beate vivat. Quicibus, ne longe
petendus viderptur, quern,  inquit, Films
hominis dab it v obis',  intellige, non naufean-
tibus , fed deliderantibus , &  ipfo defide-
lio ad accipiendum praparatis. Nam his
verbis tacite invitat ad ilium cibum a
fequxrendum. Hunc enim,  fuppleFilium
hominis, Pater fignavit,  Grace (efpkragijen,)
figillavit:  quod Auguft. exponit tamquam

124 COMMENT, IN EVANG.
figno feu figillo impreflo fegregavit a
cseteris, quia fcilicet non foTum Filius
hominis, fed etiam Filius Dei eft- Unde
confequenter Hilar, fib. 8- de Trinitat.
& Cyril, exprellionem Paterna: divinita-
tis in Filio-his verbis fignifieatam acci-
piuiit, Chara&er enim & imago Patris
eft Filius Dei, qui Filio hominis in eodem
fuppofito junftus eft. Hsc ergo ratio eft,
cur tants auftoritatis fit Filus hominis,
ut talem cibUm dare poffit. Unde alii
expdhuiit, fignavit,  feu figiilavit, id eft,
quafi figillo unpretfo & appofito ei auc-
toritatem dedk, nempe conjungendo di-
vinitatem humanitati, miraculis quafi
figillis earn confirmando: Deus,  quia dU
vina Patris virtus in hac re maxime
enituit.

38. Dixerunt ergo : Quid faciemus  , feu
facere debemus, ut operemur opera Deif
Deo fcilicet grata: ut cibum ilium a te
commendatum comparemus? Refpiciunt
enim ad verba Chrifti dicentis, Opera-
mini cibum, &c.  Itaque Chriftus non mul-
ta & laboriofa, fed unicum tantum, &
facile opus inculcans, quod eft initiutn
& fundamentum omnium bonorum ope-
rum, dixit eis:

29. Hoc eft opus Dei,  id eft, Deo gra-
tum , & ab ipfo Deo in vobis operan-
dum , inquit Auguftin. ut credatis in eum ,
quem mifit ille , id eft, in me; fed mode'
ftix caufa utitur tertia perfona.

■jo. Di-

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 12$

30. Dixerunt ergo ei: Quod ergo tu fids
fignum , ut credmus tibi?  quafi die. Signa
tua prascedentia, quse vel audivimus,
vei jam proxime vidimus, non fuffici-
unt, ut in omnibus tibi crodamus, ac
te tamquam Meifiam mifTum a  Deo , tan*
tique cibi largitorem, recipiamusi Sunt
euim verba ex improbitatc profe&a,
parvi facientium prscedens Chriftj mira-
culum , ut Aug, Tra£t. 25. Ideo quippe
fubj ungun t:

3 !♦ Patres nojlri , fexcenta fcilicet mil-
lia hominum, mnducaventnt manna in de-
Jerto,  omnium lcilicet frugum fterili,
idque per annos quadraginta, quibus in
deferto vagati funt. Confirmant verba fua
per Scripturam, qme dicit: Panem de c<z~
lo , id eft, coeleftem , coelitus datum ,
dedit eh maniac are.  Senfus igicur eorum
eft: Miraculum, quod Patribus noftris
a Moyfe prxftitum eft, iucomparabiliter
majus fait iilo, quod tu proxime feci-
iti; nec tamen Mqyl’es propterea poftu-
lavit, ut in fe tamquam in Meifiam cre-
deremus: quod fignum ergo tu facis,
Ut tibi credamus? Porro, Man , & inde
dedudum, Manna , non eft nomen figni-
fieans paratum , vel etiam donum,  ut ali-
qui recentiores volunt; fed eft prono-
nien interro>gativum lignificans, quid , &
converfum in nomen iftius cibi, ut latius
diximus in Cap. Exodi 16. & ex eius-

dem

126  tO.VTMENT- iN EVANG.

iiem cap. verf. 15. maniieftiffime Colli-
gitiir.

32. Dixit ergo eis Jefus: Non Moyfes
dedit volris panem de cdo,  id eft, coele-
ftem : non enim aliter panis de coelo
vocatns fuit, quam quia non ex terra,
fed ex nubium regione depluit; (juomo-
do dicitur Pfalm.17. Tonuit decxlo Deus ;...
fed Pater meus , & confequenter ego i
dat nobis panem de cxlo verum,  id eft;
vere coeleftem. Eft. enim antithefis, in¬
ter Moyfert & Patrem fuum, & confe-
qu enter feipfnm j & inter panem &
panem. Auguftin. tamen & Cyril, panem
verum dici volant., duplici ex caufa;
uua, quia non figura eft, fed res ipfa, per
Maatigurata; altera, quia Vere dat yitam
rnundo, ut mox fequitur. Intelligit aft-
tem, hunc panem efle feipfum , qui dje
coelo deice 11 die in terram, quanao Fi¬
lins Dei per incarnationem homo fadtus
eft: 11am ex duobus effeftibus probat'
elfe panem de coelo verum :'

33. Pants mini Dei eft,  id eft , natn
ilte eft panis vere divinus ac coeleftis,
qui de cxlo defeendit , id eft, qui non fo-
lum ut manna triittitur aliena aufctorita-'
te, fed qui ipfemet fua voluntate de¬
feendit, non de nubibus, fed de vero
coelo, ubiDeus habitat, feu de linuPa-
tris: tf  qui dat vitam , fcilicet beatam,
rrmndoj  id eft, orbi uuiverfo, qui illo

pane

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 127

pane pafcitur. Itaque carnales carnalia
Cogitante; dixerunt:

34. Dornine, da nobis femper panem hunc,
tit fcilicet fine tnorte tali pane in otio
Fruamur, Ut ergo (omnium illud de ci-
bo Vulgari eis excuteret, aperit, qui$
ille panis fit:

3S* E^o Cuba panis vita,  id elf, futri
ille panis vivificus, per manna figura-
Fus, qui dat vitam mundo. Modum au-
teni & manducandi panem ilium, & vi-
vificandi explicans, addit: Qui venit ad
me, non ejuriet , id eft, qui mihi crediderit,
affequetur faturitatem illam vita: ster¬
ns. Nam ne quis carnaliter ifta verba
intelligeret, alio modo eumdcn fenlum
expnmit, & Qui credit in me , non fitietum-
quam.  Unde Auguft. Tradh a<f. Qui venit
ad me , iriquit, hoc eft , quod ait, Et
qui credit in me.-  & quod dixit, Non efuriiC,
hoc intelligendum eft , non fttiet umquam:
Utroque enim (ignificatur ilia sterna fa-
tietas,ubi nulla eft egeftas.

36. Sed dixi vobis: quia if vidijiis me,
& conlequenter figna plurima, qua: a
me poftulatis, ut credatis mihi; if  ta-
men non creditis,  verbis meis & fignis.
Ut ergo aperiret eis altius fecretiusque
principium fidei, quam figna vifibilia, &
quod, quamvis ipfi non crederent libi,
non tamen defuturi elfent, qui crede-
*ent, addit:

37. Ontne

128 COMMENT. IN EVANG.

37. Omne quod dat mihi Pater,  id eft,
quemcunque cujufcumqne conditioni Pa¬
ter mihi, tamquam hemini, hominum
mediatori, falvandum tradidit ?  ai meve-
ivet , id eft, reipfa indeclinabiliter mihi
credetj quia quos Deus ab teterno lal-
vandos pnedeftinavit, hos fine dubio fe-
cundum illud propofitum fiium voeabiti
Nam illos folos Chrifto liomini Pater
dat, quos elegit, atque prjedeftinavit*
Unde Adt. 33. verf. 48 »Crediderunt quot-
qunt grant prxordinati ad vitam eeternam.  Ita-
que his verbis non defperationem eis
iniicit, fed tacite monet, ad illius au-
xiiium elfe recurrendum, qui dat Filio
& facit credere , & credendo venire ad
Fiiium , cum magna fiducia fperando, fe
eft’e ex eorum numero, quos Pater Fi-
]io dedit. Qua de re latius Auguft. libr,
de dono perfeveranti.e. Eteum , qui venit
ad me,  credendo, non ejiciam foras,  ilium
repellendo a meo contuberuio, vel bo-
norum meorum focietate. Et quafi quse-
reres, inquit Auguft, quare non ejice-
xet eum foras, caulam reddit.

38, Quia de fundi de exlo , per incar-
nationem fufcipiens hominem, non ut
faciam voluntatem meam  , humanam , vo-
iuntati Patris dillentaneam, fed voluntatem
(jus: qui mifit me,  ut fcilicet non velim
aut faciam quidpiam, quod nou velit Pa¬
ter . fed id ipfum prorfus, quod Pater:
nihil enim squius eft, quam utlegatus

legan-

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 1.29
legantis voluntstem fequatur. Sed qua:-
nam ifta voluntas Patris?

39. H&c eft enim voluntas ejus , qui mi-
fit me  , Patris  , ut omne  , quod dedit mihi ,
ex decreto praedeftinationis ejus falvan-
dum, non perdam ex eo.  Quod Tertull.
lib. de  refurre&ione carnis, c. 34. in-
telligit de ipfa corporis refurre&ione;
ut lignificetur, non folum corpus efl'e
refurre&urum , fed etiam nihil omnino
corporis periturum, nec capillum, nec
oculum, nec dentem, inquit, ideoque
dici, non perdam ex eo , fed refufcitem illud
in novi/fimo die.  Auguft. tamen & Cyril,
fignificari volunt, quod neminem ex
eledtis perditurus fit, feu ejedturus fo-
las, ficut pnemiferat, imo etiam poll:
mortem eos fufcitaturus in die judiciij
& sterna lalute etiam corporis lalvatu-
rus. Quod clarius explicat, repetendo:

40. H&c eft autem voluntas Patris, qui
miftt me.  Aug. & Cyril, legunt, enim,
ut reddatur ratio pnecedentiuni, utomnis ,
qui videt Filium , id eft, qui Filium at-
tente confideravit, oculis, five corpo¬
ris, five mentis: qus vilio fidem prs-
cedere debet, et line confenfu volun¬
tatis efl'e poteft, ideoque addit: Et cre¬
dit in eum  , confentiendo, verum efl'e ,
fluod proponitur: Nam, ut Profper lib,
a. de vocat. gentium c. 26. Virtus no-
lentium nulla eft: nec poteft afl'eri, vel
fidem, vel fpero , vel charitatem eis 1

T, III. I indie,

130 COMMENT. IN EVANG.
jnefl'e, quorum ab his bonis confenfuS
aliemis eft. Habeat , meo beneficio &
meritis, vitam eetemam.  Qnibus verbis ex-
plicat, quid fit non ejici foras, & non
perdi. Ne vero tanta vita; stern® bona
noftrse vetuftatis & mortalitatis deformi-
tas defperaret, fubjungit: Et ergo refu -
fcitaho eum,  ad pleniilimam etiam cor¬
poris immovtalitatem, per quam vita
ilia sterna compleatur. Cum ergo mur-
murarent de eo, quod dixilfet:

41. Ego fum panis vjvus,  id eft, vitae;
prout habeturv. 35. itemque, quidecxlo
defcendi , tamquam non elfet more mor-
talium genitus, fed quali Angelus de
caelo originem tralieret f  compefcuit eo*
Jefus, dicendo:

43. Nolite murmurare in invicem,  Grsece
(met allplan) cum invicem,  feu inter vosmu-
tuo:  quafi die. Verba ilia mea nullam
continent murmurandi materiam, fed
in vobis culpa eft, qui caretis lumine
illo divino, ad intelhgenda vel creden-
da verba mea neceffario, quia

44. Nemo poteft venire ad me , id eft *
credere in me, ficut hoc explicat Chri-
ftus ipfe infra verf. 64. & 6?. & Au-
gulL diverfis locis obfervat, nifi Pater 9
qui mi fit me , traxerit eum , ad me fei licet*
hoc eft, ad credendummihi. Fit autein
ille traftus non foris, fed intus in cor-
de; & quidem , ut Profper contra Col¬
lar. cap. 14, diverfiifimis modis, five

con,-

SECOND. JOANNEM Cap. VI. i 3 i

eontemplatione elementorum, five pi*;e.
dicatione rerum geftarum, five le&io-
ne, five timore gehennse, five aliqua
laetitia, fivealiis innumerabilibus modis.
Sod revera ifti trahendi modi, vel ex-
terni tantum funt, vel difpofitivi ad ve-
rum tradhim; qui proprie in eo fitus,
quod cor mutetur, ut id diligat, quod
ante faftidiebat, good non fit nifi per
mutationem amoris, ficut Profper ibi¬
dem indicat, & apertius lib„ de voca-
tione Gentium cap. 37, ubi dicit: Qui
ergo veniunt, amore ducuntur: dile&i
enimfunt, qui & dilexerunt, & quod
eos voluit Deus velle, voluerunt. Et
Augufi. Traft. 26. in Joan. Nolice co-
gitare, invitum trahi, trahitur animus
& amore. Porro in voce trahendi  infinua-
tur quaedam repugnantia in eo , qui tra¬
hitur, faltem ante traftum: omnis enim
Voluntas, qua; ex non credente fit cre-
dens, ex ipfa naturae corruptione, 8 c
Voluntatis averfione, faftidium ac diffi-
cultatem in credendo percipit, quam
toliit ipl’e trattus , dum ex nolente vo-
lentem facit. Itaque tacite Judasos his
verbis liortatur, ut non murmurarent
de verbis l'uis, led ad Deuin converte-
rentur fupplices , a quo trahi deberent,
ut fe intelligerent. Probat autem id,
quod de Deo trahente dixerat, audto-
ritate Scripturs;

X  a 45. Eft

13 a COMMENT. IN EVANG.

45. Efi fcriptum in Prophet is , Ifaie 54.
v. 13. ut ibi oblervat Hieron. Et erunt
omnes docibiles Dei , Grace , doSli Dei , feu
a Deo, pro quo eft inlfaia, Ponam filios
tuos doclos a Domino.  Quo fignitieat, tem¬
pore novi Teftamenn univerfos filios
Ecclefia docendos elfe, non i'olum vo¬
ce extrinfecus infonante , fed a Deo
iutus incrementum dante: nam ut Au-
guft. Etft ab hominibus audiunt homines,
quod tamen intelligunt (id eft, credunt)
intus datur, intus corrufcat, intus reve-
latur. Quanta vero effieacia a Deo do-
ceantur, confequenter aperit Chriftus:
Omnis qui audivit aPatre,  6? diiicit;  q ax
duo vel idem funt, prout accipit Au-
guft. De pi sedeftinatione Sanftorum, c.
8. vel certe audire  ad informationem
intelledtus tantum pertiuet, difcere  ad
tradtum voluntatis. Omnis ergo talis
non folum poteft venire ad me, quaft
Deus tantum tribuat per gratiam pof-
fe, fi velit; led venit ad me,  id eft ?
credit reipla , ubi jam & poffibilitatis
profeftus. & voluntatis affedus, & ac-
tionis effeclus eft, inquit Auguft. De
gratia Chrifti, c. 14.

46. Non quia Pa'rem vidit quisquami
qua(i die. Non debetis ex verbis meis
imaginary, quod Pater velut ludi-magi-
Her dilcipulos doeeat, ita ut eum iili
iecundum naturam ejus videant. Nam»
ut Auguftin. loco De pnedeft. citato»

valde

SECUND, JO ANNE M Cap, VI. 133
valde remota eft a fenfibus carnis haze
1 ’chola, in qua Pater auditur & docet.
Nimirum gratia ifta fecreta e£t. A qua
I tauten generali regula leipfum excipit
C hriftus, wfi is, qui ejl a Deo,  nafcendo ie-
cundum dninitatem , hie vidit Pattern,
utpote eiul'dem nature, & feientiae cum
Patre , in cujns (inti manet. Cum ergo
j redarguiiret Chriftus Judsorum increda-
1  litateffl , & eoriim murmuratioues re-
preffiftet a v. 36, hue ufque, jam tan¬
dem redit ad verl". 3s• ut pergat in ex-
plicatione iftius panis & iidei.

47. Amen amm dico voh’s,  qua gemi-
nata utitur affertione, ut folidius confir-
met fidei efficacianV: Qui credit in me, ha-
het vitam aternam , quia liabet pignus vi¬
ta; sterns certi/fimum, illam ipfam fi-
dem, qne per diletfioneni operator:
vel hahet vitam aternam,  ip Turn Chriftum,
qui eft vita sterna, & per talem fidem
in corde habitat, lit Auguft. & Cyril.
Cui congruii id , quod (equitur.*

48. Ego fum Panis viti,  &c. quafi die.
Ego enim l'um fdatur quippe ratio len¬
ten the precedes tis) panis vita , l'upple,
sterns: hoc eft, vivi.icus, qui vitam
strrnam in me credentibus, <k  per fi-
tiem manducantibus prsbeo, hie incho-
ando , poftea confummando, Quod an-
tithefi mantis uberius d?clarat:

49. Pattes ve[iri manduedverunt manna,
Hon quatenus erat figura Chrifti, qui'a

i 3 4 COMMENT, IN EVANG.

fic erat efca fpiritalis, ut Apoftolus, fed
ut cibum mere corporalem: mortui

funt,  corpore, nec virtute mannae pof-
funt revivifcere, cum tamen ad corpo¬
ralem vitam tuendam datum effet.

50. Hie  vero eft panis de cxlo delceniens,
per incarnatinem, ut fupra explicuimus,
v. 32. & 33. Loquitur autem in tertia
perfona , aut modeftis caufa, aut ut
panem pradentem prseterito efficacius
opponeret. Defcendit autem in eum fi-
nera, ut ft quis ex ipfo maniucaverit , ita
nempe, ut per fidem, vi diledtionis
operantem, eum fibi incorporaverit. Nam
ex eo tit, ut, cum ille fit juftitia, &
fandtitas, homo eum diligens, juftus,
fandtusque fiat, jufte fandteque opere-
tur, & ita non moriatur , fcilicet in ster¬
num , neque anims, neque corporis
morte, quia vi panis illius etiam cor¬
pora vitaliter ful'citauda funt. Ex quo
patet exeellentia panis iftius fupra man¬
na. Rationem autem atiignat tantae pra>
celientiae, quia

51. 52. .Ego fum panis vivus,  in meip-
fo, per quod infinuat nihil mirum effe,
fx tit etiam viviticus aliorum, qui ipfuoi
credendo diligendoque mauducaverint.
Nam a verf. 29. hucusque, fidem in fe
tatnquam in Deum, & hominem com-
xnendavit. Cum enim Chriftus verf. 27*
promifilfet eis, fe panem querodam >
quern Sacramentum corporis fui iutel-

lexerat

SECUND* JOANNEM Cap. fT^nS
lexerat, daturum effe, uteos adtantum
myfterium intelligenduin aptiores red-
deret, ftatim a v. 29. explicare inccspit
hucusque rem iftius Sacramenti, hoc
eft, defcenfum fiium de ccelo per in-
carnationem, & fidem illius defcenfus
commendare , tamquam maxima necef-
fariam. Nam ut optime S. Leo Seem.
6 .  de Jejunio feptimi menlis docet,
fruftra de corpore & fanguine in Eucha-
riftia iatagimus, ft contra ilia in pro¬
pria Chrifti perfona difputamus: hoc
enim ore fumitur, quod fide creditor.
Ifto igitur ftrato fimdamento, tranfit
jam hicChriftus ad manducationem fui,
non folum fpiritaalem per fidem, fed
etiam realem per Sacramentum: & ideo
futuri temporis verbo uti incipit, di-
cendo: 6 ? panis, quern ego dabo.  Ubi re-
fpicit ad ilia verba fua verf. 27. quem
Filins hominis dabit vobis,  per quseSacra-
mentuni corporis fui, id eft, Euchari-
ftis promiferat. Sed antequam illud ac-
curatius explicaret, necelfario pr^mit-
tenda, & munienda' erat apud iftos in-
c redulos fuoa incarnationis tides, utpote
c .ui Sacramentum EuchariftiE prorfus ni-
^tur. Itaque fermo ifte Chrifti a pane
Euchariftiie incipit, & in ilium deiinit:
manducationem interim fpiritualem per
fidem incarnationis re6to ordine pramiit-
teus corporali, in guam Temper colli-
^at, Quse etiam ratio eft,quod,cum de

I 4 incar-

i 3 6 comment, in evang.

incarnatione eft fermo, illam attribuat
Patri, non Filio hominis, dicendo verf.
32. Pater mens dat vobis partem , Euchari-
ftiam vero tam hie, quam v. 27. tribitit
Filio hominis, quia idcarnationis Filius
hominis uttalis, non caufa, fed effec-
tns eft. Euchariftiam vero ipfe Filiusllo-
rninis dedit, dum panem fumpftt in nia-
nibus, vertitque in corpus fiium. Itaque
Panis quern ego dabo  vobis in cibum, in
ultima fcilicet coena mea, caro mea eff ,
id eft, corpus meum. Eft enim diffe¬
rentia inter Corpus & Carnem,  quod cor¬
pus praeter carnem, etiam offa, ner-
vos, veuas, reliquamque ftruem com-
prehendat. Pro mundi vita , fupple, dan-
da; Graece enim clarius, dabo,  hoc. mo-
do .* Quam ego dabo pro mundi vita , fcili¬
cet in cruce, ut Euthimius & Theophyl.
Quod addidit, ut per hoc indicaret, fe
nonfiguram, vel fimilitudinem carnis
fine in coena daturum effe, fed veram
carnem fuam, illam ipfam , quam erat
& in mortem daturus. Qua de caufa &
in coena dixit, Corpus meum, quod pro vo J
bis tradeiur,  fcilicet in mortem, & ge¬
neris humani redemptionem.

53. Litigdbant ergo Judcei ad invicem,
Grsece (emachonto pros allglus,) pugnabant,
inter fe contendentes, aliis fcilicet allir-
mantibus, aliis cum ftomacho contradi-
centibus; Quomodo hie poteft fuam carnem
dare ad mnducandum ?  Inteligebant enim

earn

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 137
earn more aliorum ciborum fruftatim dis-
cerpendam, ut notat Auguft. Traft. 27.
Quse causa fuit, ut, cum fe faepius Pa¬
nem  appellaffet, nihil offenfi fuerint, fa¬
cile fnfpicantes, metaphoratn aliquam ibi
latere poffe: fed cum dixit, ilium ipfum
panem, quern eis daturus elfet, eife
carnem fuam, fcandalizati funt, dicen-
do, Quomodo poteji hie , &c» Ubi Hie  con-
temptum fpirat. Quomodo  veto elle vo-
cem Judaicam , tiotat Cyril. & incredu-
litatis elle fignum, Chryfofh & alii, Quod
fi tantummodo fi'guram carnis fine, vel
nudum panem Chriftus eis promififlet,
nt Calviniftse volunt, facillime totam
contentionem uno verbo fedare-' potuil-
fet , dicendo, fe carnem fuam figurate
daturum , fieut manna figurate fpiritualis
Gibus fuerat-, & aqua fpiritualis pdtus.
Sed quia refte intellexerant verba de
carne Chrifti, hi he auget fententiam
prsecedentem, graviffimaque coiifirma-
tione manducationi carnis fu« , quam
horrebant, etiam fanguinis fui- potum
adjungit, ouo Judseis nihil magis illici-
tum, ac belluinum-videri poterat, utpote
quibus ufus omnis fanguinis, nedum huma-
ni, interdiftus erat.

Dixit ergo eis Jefus,  quafi die, ini
quit Auguftin. Quomodo quidem edatur,
& quis modus fit manducandi iftiunpa-
nem , ignoratis; verumtamen nifi  5 fm*>
ducaveritis carnem Filii hominis,  id eft,

1 5 in earn

13$ COMMENT. IN EVANO,

meam humanam, quam oculis veftri*
cernitis, if biberitis eius fanguinm.  Hac
ipfa carnis & languinis differentia infi-
nuans, fe facrofanftum quoddam convi-
vium, non l’olnm carnis, fed & langui¬
nis , inftituturum: ad quam inftitutio-
liem adhuc futuram cum refpiciatverba
non nifi poft illud tempus obligationem
manducsndi & bibendi adferebant. Por-
ro fenfus hujus propofitionis conipofit<e
non eft difjumfftivus, quafi.feulus effete
Si vel non manducaveritis, vel non bi¬
beritis , &c. fic enim alterutrius fpeciei
prsetermiftio eilet illicita. quod tueretici
volunt: fed fenfus eft copulativus uni-
verfalis, etiam fecundum rigorem Dia-
lefticum. Nam illud, Nift-,  includit ne-
gationem, idem valens quod, Si non,
&  repeti debet etiam in lecunda parte
propofitionis compofitse.- quafi diceretur
hoc modo: Si non maniucaveritis carnsm
Filii hominis , if non biberitis efusjangui -
nem, ifc.  hoc eft, ft necmanducaveritis
carnem, necbiberitis fanguinem, non ha*
bebitis vitam , lupple aternam ut ipfe Chri-
ftus mox exponit, & Auguft, obfervat,
lie fcilicet putarent, de vita temporali
effe fermonem. In vobis,  id eft, non
perfeverabitis in vita, ut fit vobis ster¬
na. Vitam enim jam habere fupponuntur
illi, qui ifto cibo & potu uti debent:
nam mortuis non fervit cibus aut po-
tus, ut revivifeant, fed viventium vi¬
ta*

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 13 9
ta, ut perfeveret, illis nutriri debet,
ut Baft], lib, 1. de baptifimo, & Catho¬
lic! Dodtores paffim notant. Datur ergo
hie prseceptum, fub pasna mortis sterna:
utendi hoc Sacramento, reipfa vel cer-
te defiderio, fi neceffitas rem excludat;
lion tamen utendi hac vel ilia fpecie,
ut fatis diximus. Ut tamen non lolutn
pama terreret faftidientes, fed etiam uti-
litatis magnitudine alliceret, adjungit:

55 . Qui mandiLcat,  id eft, manducave-
rit in pofterum, meant camera,  8“ bibit ,
feu biberit, meum Janguinem , eo fcilicet
modo, quo mauducari.ac bibi debet, ut lpi-
ritualis manducatio per diledtionem fidei
cum corporali conjungatur. Quo fenfu Au-
guftin. ait; Qui nonmanet in Chrifto, & in
quo non manet Chriftus, non manducat &
bibit, licet premat dentibus Sacramentum
corporis & languinis Domini. Habebit vitam
aternam , jam fcilicet in fe manentem &
perfeverantem vitalis cibi & potus, utpo-
te qui, quemadmodum eft vivus, ita
etiam vivilicus. Intellige autem, nifi alio
ex capite lit defedtus, quomodo tale*
propolitiones univerfales intelligi de¬
bent, quemadmodum & de baptifmo
patet, Matth. 28. & de invocatione,
ad Rom. 10. Quia vero perfedta vita
seterna non eft folius animsc , fed & cor¬
poris , de illa fubjicit; Rt ego refufeitabo
eum , gloriofum ejusdem carais & fan-
ginis meivirtute, in novijftmo die,  quan-

j 4 o COMMENT* IN EVANG.
do mors Chrifti , & Sacramenta ejus
finem, plenamque perfe&ionem in ele-
dtis confequentur. Nam, ut praeclare
docet Cyril], lib. 4. cap. 14. & 15, non
folum anima;, fed & corpora noftra ex
mandncatione reali corporis & fanguinis
Domini, immortaiitatis incorruptionem
trahunt. Quod & ante ipfum docuit Iren,
lib. c. 2. & lib. 4. cap, 34. Quam vi-
vificationis efficaciam lion ftatim in hac
vita exerit caro & fanguis Chrifti,“fed
folum in noviftimo die: ne fcilicet prop¬
ter removendam mortis moleftiam de-
-licatiua crederetur in Chriftum. Nam ,
ut Auguft. lib. 1.  De peccat. meritis,
cap. 31. fie homines mortem iftam ti-
ir.ent. ut non ob aliud teliees dicerent
efle Chriftianos, nil! quod mori omnino
non polfent. Sic vero tali benelieio cat-
ni qinedam felicitas quidem adderetur ,
led minueretur fidei fbrtitudo, quas per
contemptum mortis ad immortalitatem
tendit.

56. Caro evirn mea vere eft cibus , id eft,
non metaphorice, non allegorice, non
niyftice, led reipfa & vere cibus & po-
tus funt. & proinde vere & realiter more
cibi & potus manducanda & bibenda,
ut vita fervetur, roboretur, augeatur.
Hoc ergo addit, tamquam caufain prae-
ceptse manducationis; & bis repetit il-
lud, Vere , ne-quis senigmaticum & p a '
rabolicum fermonem elfe crederet, ut

ak Chry-

SECUND. JOANNEM Cap. VI. 141
Chryfoft. & Euthymius notant. Probac
hoc ex effe&u cibi & potus , qui eft
uniri & commifceri viventi: Mam
S 7 ' Qui manducat me am carnem  , £f bibit
meum Janguinem, in me manet , ego in
illo , non folum per fidem & charitatem,
voluntatifque unitatem, fed etiam na-
turali quadam & corporali unione, feu
commixtione, ficut Chryfoft. Horn. 61.
ad populum Antioch. Hilar, libr. 8. de
Trinit. & accuratillime Cyril, lib. 10.
in Joan, cap, 13. & lib. 4. cap. 17.
explicat hoc exemplo liquefadftc certe,
qu® alteri cerse liquefarfse ita commi-
fcetur, ut unum quid cum ea eflici vi-
deatur. Hscc autem unio eft caula vitse;
quod fequentibus verbis tradit.-

58- Sicut mifitme vivens Pater , quando
me hominem fecit, divinitatem huma-
nitati conjungendo: (f ego vivo propter
Putrefy,  quia titDeus, a vivente vivens
genitus fum; ut homo, vitam divinita-
tis ejus, & omnis gratia; ab eo accepi:
ita qui manducat me,  manducando car¬
nem meam , ratione cujus fa6tus fum
cibus fub Ipecie panis, Iniinuat igitur, fe
totum elfe etiam fub ilia l’pecie, quc
manducatur; cui propterea etiam totum
etfeftum utriulque fpeciei tribnit, dicen-
do, £f ip/e , id eft, etiam \p(e, vivetprop¬
ter me,  quia lcilicet vitam meam habec
in ie, leu mihi viventi per manduca-.
tionem mes carnis unitus eft. Hie ergo-

ab-

142 COMMENT. IN EVANG.
abfolvit Chriftus probationem verfus 5$.
quafi die. hoc modo: Caro mea vere
eft cibus : cibus unitur, mifeeturque
manducanti, unio vero vitam tribuit;
ergo qui manducat meam carnem, ha-
bec vitam <eternam. Itaque rediens ad
iententiam primam verfus 33. occafio-
ne cujus tanta dixerat, concludit fer-
inonem:

59. Hie eft  ille panis , qui de ado &efcen~
dit , leu delapfus eft, (eft enim Pratter-
iti temporis) quia per incarnationem
quantum ad rem contentam, panis ifte
quafi prxparatus & cottus fuit: non fi-
cut manducaveruntPatres , &c, id eft, non
ficut manna, feu, nontalis eft panis,
qualis manna, quod manducaverunt Pa¬
tres veftri, 6f mortui funt , id eft, & per
hoc non potuerunt a morte, five cor¬
poris , five animse liberari. Qui  vero
manducat hunc pattern , vivet in aternum , de
quibus vide verf. 49, 50. & 52. Hoc
interim hie notandum, quod manduca-
tioni fub fola fpecie panis non minus
vitam ieternam adferibat, quam fi fub
utraque fpecie fumeretur,

60. H&c dixit in Jynagoga , id eft, in
loco publico in conventu omnium, do -
cens in Caphamaum,  celebri civitate. Qus
circumftantiarum expreflio eo facit, ut
mirabilis ille fermo plus fidei haberet,
liec a quoquam confittus putaretur.

61. Multi

SECUND. JOANNEM Cap, VI, 145

61. Multi ergo auiieires ex difcipulis eius,
id eft, ex feptnaginta difcipulis, ut pa-
tet ex verf. 67, & 68.. • • dixerunt: Durus
eft hie (ermn , id eft, intelleiftu & credi.
tu difficilis. Tertull. de refurreft. cap.
36. exponit, intolerabilis. Nam ideo fub-
jungunt, qitis poteft eum audire ? id eft, cu-
jus aures eum ferre pollunt, dum fe
dicit de ccelo defcendilfe , carnemque
humanam corr.edendam, & fanguinem
bibendum pnecipit? Nam hoc ipfum car,
naliter intelleftum horrorem incutit. Has
duas murmurationis caufas intelligens
Jefus, & ordine refutans,

62* Dixit eis: Hoc vos fcandalizat:  id
eft, hoc vos offendit, & a me alienos
facit?

63. Si ergo MentisFilium hominis afeen -
dentem  in caelum, l'upra omnem naturae
create poteftatem , ubi erat prius , ante*
quam de ecelo defeenderet: idem enim
fuppofitum eft , quod & aute propter
incommutabilem divinitatem in coslo e-
rat, indeque humauitatem allutnendo
delcendit, & quod poftea per eandem
humanitatem alcendir. Eft autem apoft-
opefis, leu retibentia, hoc modo fup-
plenda : Quid tunc dieetis? an adhuc
fcandalizabimini verbis meis, quibus di-
**» me . de coelo defcendille ? Sic ergo
tolht primam offenlionis caufam. Nunc
ad lecundam, qua putabant, carnem ejus

more

144 COMMENT. IN EVANG.

more ferarum dentibus effe laniandam,
ut Auguft. Trad. n. & Cyril, hie.

64. Spiritus ejt , qui vivificat , caro non
prodeft quidquam.  Quae veiba a Chryfofto-
mo cum fuis , itemque Auguftin. in
Plalm. 98- fic exponuntur, ut fignifi-
cent, carnalem iutelligentiam eorum de
modo manducandi . nihil ad vitam prod-
elTe, led lpiritualem, qua caro Chrifti
reipla quidem, fed tamen in Sacramen¬
to, non fola fide, led non fine fide,
atque diledione manducanda eft. Cui
fenfui congrue fubjungitur: Verba qux
ego locutus film vobis  , fpiritus if vita
junt,  id eft, non ita carnaliter, ut fufpi-
camini, intelligi debent, led tradunt
res Ipiritales, xternam vitam adferen-
tes. Non quali de manducatione carnis
figurata, metophorica, vel per l'olani
fidem loqueretur, ut haerecici l'omniant,
led quia de manducatione verse carnis,
non tamen carnali, non mortuaj, non di-
feerpenda?, non in propria fpecie, led. fub
fpeciebus panis tedds. Idem tarn,en Auguft,
Trad. 37, in Joau. & lib. 10. de.Civic, cap*
34. & ex profello Cyrill. in hUnc lo¬
cum , explicant eciamaliter, ut fyi licet
Chriftus aflignet veram paufam vivifica-
tionis, quam carni fuae .fie plus attribue-
rat. Spiritus eft, qai vivificat.  id eft, divi-
ujtas mea carni conjunda eft ilia , qu«
vitam, de qua locutus lum , tribuit.pet"
ipl'am camera meam: caro  vero fola,

SECUND. JOANNEM Cap. VI, 14?
feu a fpiritu divinicatis feparata, non
prodejl qnid-quam,  ad vivificandum. Cui feu-
fui Auguftin, dick fimilem elfe fenten-
tiam Pauli: Scientia inflat , fola fcilicee
fine charitate, charitdsvero adificat,  etiam
per fcientiam. Itaque hoc fenfu dire 6 te
tradidiffet Chriftus modum , quo _ caro
fua vitam tribuit, fcilicet per Ipirkum;
confequenter vero earn non fie eden-
dam effe, ut putabant, quemadmodum
editur caro mortua animalium, fed fi-
cuti fpiritu animata, non carnali, fed
fpirituali modo, nempe fub Sacramento.
Spirituals e'nim caroSpirituali modo eden*
da eft. Itaque verba, qua; ego locutusfum , de
manducanda carne mea, fpiritus vita
Junt , feu fpiritus vivens, ut pnrceHerat, id
eft, funt fpjritualia, & fie vitam adferunt,
vel funtde fpiritu vivificante per camera
intelligenda , non de carne per fe fump-
ta; quam vobilcum fateor nouprodelfe
quidquam.

Ad quid ergo , inquies, caro. man*
ducatur, ft fpiritus folus ad hoc fuffieit?
Refp. Primo , quia caro vivificans ho-
mini vivificaudo magis congruit. Secun-
do, quia inaftlimabilis dignitatis eft t
ipfiffimi corporis & fanguinis Chrifti fump-
rione concorporeum & confanguineum
Chrifto fieri. Tertio, quia maximi mo*
menti eft, ad fruituni partae redemp-
ftonis affequendum, ipfimmo pretio re-
demptionis, hoc eft, carni & fanguini
T. Ill, k  Chri-

i 4 6  comment* in evang;

Chrifti pro nobis datis uniri* Quarto,
quia hoc efficaciilimum elt adfanandam
in nobis faevientem membrorum legem,
ipfi carni Chrifti, ab omni cupiditate
alieniffimne, conjungi & commilceri,

65, Sed funt quidam ex vobis, qui non
credunt , mihi docenti, & ideo verba mea
non intelligunt. Intelligentia enim ex
tide n a lei cur, juxta illud liaise 7. fecun-
dum LXX. Nifi erelideritis, non intellige¬
nt  , quali diceret, incredulitas quorum-
dam elt caufa murmurationis, non fer-
monis duritia: Jciebat entm ab initio , id
elt, non folum port expertam murom-
rationem, fed ab initio converfationis
difcipulorum fecum, feiebat, qui ejjent non
credentes  , ex  difeipulis, if quis,  itnpul-
fus illo fpiritu incredulitatis, traditurus ,
feu proditurus e/Jet eum.  Nam ut S. Leo
Serin, u. De Paffione, nihil umquam
verborum Domini cordi ejus inhsefit,
Hunc ergo infmuat Evangelifta hoc Chrilti
fermone ex incredulitate fuitfe fcanda-
lizatum , & alienato animo tandem in
proditionem erupiffe.

66 . Et' dicebat: Propterea dixi vobis ,
quia fcilicet quidam ex vobis non cre¬
dunt mihi, quia nemo potejl venire ad me,
hoc elt, credere in me, nifi fuerit ei da¬
tum a Paire meo,  ut credat; nam eft ex¬
plicate ejus, quod dixerat verf. 44*
Nifi Pater metis traxerit eum , quia, ut
Auguft. libr. 1, ad Bonifac. cap. 3. Me

tra-

SECOND. JOANNEM Cap* Vi. Ur

trahkur ad Chriftum , cui datum fuerifi
a Patre , ut credat in Chriftum

Dx hoe  , tempore iftius duvi fer-
rrionis, multi difcipulorum ejus abierunt retro+
Grace (ap Ithoti eis ia opifo,) abierunt ad
ea , quamro,  hoc eft , ad priftinutti vitas
mo'dum, quern deieruerant. Quod ma-
gis explrcat, addendo} & jum n 6 n  (Grsece
kx huketi s  & non ampliu$i) Cum illo ambula -
batitp  ficuti fcilebant. Ubi Auguftinus no-
tat inPialm. >54. primam Inerefim in di-
fcipulis Chrifti velut ad duritiettl fer-
monis ipilus faftam effe; intellige cir¬
ca Eucbariftiam* Chriftus ergo lie tin?-
bari vel angi videretur eorunl dilceffu,
68. Dixit ad duodecim,  qui remane-
bant: Numquid  6? vos vultis ubife ?  offend
do&rina mea, ut quasratis alium dodto-
rem? quafi iiifinuana, hoc per le lice-
re. Qua libertatis & optionis perfhiffione
fignihcabat, quod ipfe illis, non illi Chri-
fto elFent neceffarii, ut Auguft. notaC
Tratt, 11. ut videlicet ita magis eos ad
remanendum accenderet, odhnrbufque
pateret, quod neque vi, neque ignoran-
tia, neque verecundia retineretur* ad
denique ut iequeutem confelFionem eli-
ceret.

. 69, Refpondit ergo Petrus  * HOltiine to-
tius collegii ApolroFici,- cujus caput erat,
*it Cyrill. notat, & cujus fententjam
exploratam le habere putabat: Domine t
“d quem ibimus,  te relidto ? quail diceret*

K %  non

J4 8  comment, in evang. •

non inveniendum efle fimilem ? cujus
ratio fequitur , quia verba aierna vit&
hab'es , id eft, non dura, non quae ferri
nequeant, ut alii putant, led vere divi-
na & vivifica, quibusqui obtemperant,
vitam seternam allequentur. Alludit enim
aft verba Chrifti v.6-*.& tacite refutat mur¬
mur infidelium. Unde adjungit.:

70. Et nns credidimus , jam ante, turn
„] oanni teftifiqanti, turn tibi, & intel-
ligentia jidem confequente, etiam co-
gnovimus , ex  fadlis tuis mirabilibus, quia
tu es Chriftus Filins Dei vivi : Grace (ho
Chriftosho hjios tu deu ,^ille Chriftus, ille
Filius Dei vivi & veri, ut obfervat Cy¬
ril. Quibus paucis verbis fummam fidei
Chiiltianae compledtebatur, infinuans, fe
verba Chrifti, quantumvis minus intel-
le&a, vel dura, majeftatis intuitu am-
ple&i tamquam veracillima. Chriftus ve-
ro emendans Petrum , quatenus indica-
verat, omnes credere, lie forte vifa po-
Itea proditione JuJje,  fe quoquedecep-
tum fpifl'e ful'picarentur, refpondit:

71. Nome ego vos duodecim elegi , in
ftomefticos & Apoftolos, & tanien ex
vobis units diabolus eft id eft, diaboli-
cum , mihique adverfautem animum
gerit?_ Neminem exprimit, ut omnes
i'olliciti elfent ac timerent, juxta Au-
guft. & Cyrill.

72. Dicebat autem , id eft, notabat his
verbis, Judam,Simonis filium, Ifiariotem,

fte

SECUND. JOANNEM Cap. VI- 149

dequodiftum Match.. 1 o.... Hie enim erat
tmiiturus eum  , id elt magnum illud lce-
lus proditionis commiffurus, cum efjet,
id eft, quanivis effet unus ex duolecim,
eleftis ad Apoftolatum. Quod autem
Deus tarn exiguum numerum duodena-
rium noluit efte fine malo, hoe ad exem-
plum noftra; patientise valere voluit,
quondam neceiTe erat, ut inter malos
vivefemus, ut Auguftin. in Pl'alm. 34.

CAPUT VII

I. IS Do/? kite ambulabat Jefus in Galilee-
JL am,  Graece eft , in Calihea,.  ficut
jpaulo poft etiam , in Judxa : & fignifiea-
tur, quod perambularet oppida Galilaeae,
declinando Judasam ftridle didftam , in
qua templum erat&Pafcha debebat ce-
lebrani. Cauta erat, quia, qu&rebant eum
Judeei interficere , propter rationem affig-
natam, c. 5. v. 16, & 18. quae etiam
tangicur hoc cap. 7. verfu 20. &2i.Ita-
que datur hie ratio, cur non perrexe-
rit in Judsam ad Pafcha celebrandum,
•quod cap. 6. v. 4.„proximum fuille di-
■xerat', nempe periculum. vitae. In quo,
ut Auguft. infirmitati noftrae exemplum
praebere voluit, pericula prudenter de-
cljnandi, quando non poftulat charitas,
ut vita profundatur.

K 3

2. Erat

j^e COMMENT. IN EVANG.

2. Erat autem in proximo dies feflus Ju«
dxorum , Gnece (he QH$) feftumjuixorunu
non enim erat uhus dies, fed durabat
per feptem continuos dies, Levit. 27.
Picebatur autem Scenopegia,  Grsece (Ske*
tjopfgia , 3 hoc eft, tabemacuiorum fixio ,
quia menfe feptimo fub dio in taberna-
eulis habitabant, in memoriara habitat
tionis per quadraginta anuos in deferto,
& protectionis divine. Uuum erat exfe-
ftis tribus, quibus debebatur compare*
re coram Domino , ut patet Deuteron*
36, v. 16,

3. Dixsmnt autem ad em Fratres ejus ;

quo nomine ex confuetudine Scriptu-
rar'um voeautbr quilibet confaiiguinei,
ut notat Aug. Fratres ergo, five ex par*
te matris vere cognati effeut, five ex
parte Jofeph efle pu tarentur. Tranfi hinc,
&c, quafi die. Quid hie in Galilxa obfeu-
rus delitefcis? Sunt enim verba repre-
hendentium, & ipfa reprehenfione ex*
fiortantium, ut iret injudaam , Jerofo*
tymam fcilicet tamquam ad theatrum
mundi, ut indicator fuille A6t. 2. verf*
5_ Ui r d dijcipuii tui,  id eft, ftudiofi doc¬

trine tus, quos iilic tibi conciliafti, ne-
que te fequuntur quaqua verfum, vi-
deant opera tua , qua fads,  admiranda, hoc
eft, ut etiam ibi eadem facias mirabi*
lia, quae videant.

4. Nemo quippe in occulto quid facit , id
eft, nemo aiiquid praclarum faciens, la-*

tebras

SECUND. JOANNEM Cap* VII. if i
tebras quasrit, ant qu^rere debet, 6 ?
qu&rit ipfe in palam eft'?,  id eft, fed e con-
trario defiderat publico innotelcere. Si
hae.fatis, id eft, quandoquidem operatam
adtnirairdaperperas, manifefta teipfiimmun-
do  , id eft, redde te celebrem univer-
15s hominibus, Jerofolymam proficilcen-
do , ut fcilicet ibi a Sacerdotibus &Scri-
bis approberis.

f. Neque enim frcures ejus credebant in
eum , tamquam Chriftum, quem fe ejfe
aiTerebat,* quaravis id verum elfe defi-
derarent, propter gloriam , qua; inde
ad fe redundaret. Nam ex humans glo¬
ria; defiderio eos hsec verba dixifl'e, no-
tat Auguft.

6 . Dixit eis Jefits : Tempus meum , mihi
opportunum, ut proficifcar in Judsam ,
& rinmdb manifefter, nondum advrnif:
tempus autem vejlrum , proficifcendi Jero-
lblymam, femper eft paratum , id eft, op¬
portunum , utpote quibus ibi nihil pe-
riculi imminet; nam hand rationem fub-
jicit:

7 . Non poteft mundus odiffte  nos, quia nul¬
la in vobis odii caula eft, utpote quo¬
rum vita & fermo non multum a mundi
inoribus difcrepat: me autem odit , quia
lejlimonium perhibeo de illo , id eft, tenor
ac doceo, quod opera ejns mala funt.  Ta-
lis autem veritas repreheiifionis odium
park, quia ut Cyrill. animus voluptati
deditus graviter fert, ft a voluptate re-

K 4  voce-

1$2 COMMENT. IN EVANG.
vocetur. Et quantumvis omnes homines
ament veritatem lucentem , oderunt ta-
men redarg ;entem: amant earn , cum
feipfam indicat; oderunt earn, cum eos
jpfos indicat; ut Auguft. 10. Confeff.
cap. 23. Ideo igitur

8* Vos afceniite ad diem fejliim , ego an-
tem non afcenio.  Et tamen conftat ex ver¬
fu 10. eum afcendiffe. Itaque Porphyrius
apud Hieronym, lib. 2. contra Pelagia-
nos, hinc arguebat Chriftum inconftan-
tiae, quod tam cito mutaffet propofitum.
Laborant autem plerique, ut haec con-
cilient. Cyrill. negat, eum afcendiffe,
celebrandi fcilicet fefti caufa : Auguft,
Traft. 28. exponit, eum non afcendiffe
gloria fuae caufa, ficut fratres ei con-
fulebajit. Sed expeditior folutio eft, quam
ibidem Auguft. fuggerit, & ipfe textus
indicat: quia non aieendit ad diem fe*
ftum ilium, hoc eft, ad primum vel fe-
cundum diem feftivitatis, fed aieendit
fequentibus diebus , ut indicatur verfu
14. Vel facilius adhuc dici poteft, quan-
do dicitur, non afcendo  , illud Latinum,
non,  poni pro eo, quod in Graeco eft,
(hupoa^) nondum : nam Grxce habetur hio
eadem vox, quse verfu 6, ubi dicit, Tern-
pus mum nondum advenit:  & quae habetur
hoc eodem verfu; Meum tempus nondum
fmpletum ejl,  quod fcilicet ego propterea
CxfjPG&o. Qup impleto

10. Tunc

5 ECUND. JOANNEM Cap, VII. 153

10. Tunc  8 * ipfe afcendit , cum fcilicet
fervor Judsorum aliquantulum fortafle
deferbuiffet; ut minore cum perieulo
venire poffet. Afcendit autem, non ma-
nijejle, Jed quafi in occulto : quia neque
refta via profe&us eft, fed per diver¬
ticula & devia, tranfmilfo fcilicet Jor-
dane per Peraam , ut ex collations
Evangeliorum colligkur : neque cum
comitatu, ut adventui fuo celebritatem
adimeret,

Vi. Judaiergo , principes fcilicet, qua-
r?bant eum in die JeJlo,  ut eum apprehende-
rent, & dicebant : Ubi eji ille?  Quam elfe
vocem contemptus, notat Chryfoft. cum
fuis.

12. Et murmur multum,  id eft, multa
muffitatio, varis fcilicet variorum fen-
tentise erant, in turba de eo.

13. Nemo tamen , eorum, qui defen-

derent eum, palm , Grace, ( parrefita ,
libere , feu cum libertate ) loquebatur de il-
lo nam , ut Auguft. Seducit turbas ,  cla-
rius lonabant; Bonus eji , prelfius fufur-
rabant; propter metum Judaorum , Princi-
pum, quibus eum invifum effe fcie-
bant. •

* 4 * Jam autem die fejio meiiante , hoc
c “j  c , u .m ejus jam eftet medium, quar¬
to fcilicet feftivitatis die, qui inter
leptem medius eft, afcendit Jefus in tern--
plum ,'  publice fcilicet, (f  prafentibus
*bi inimicis, docebat,  Ut fatis hinc pa-

X 5 teat,

i $4  COMMENT. IN EVANG.
teat, antea exempli noftri caufa, eunT,
ut diximus, latuilfe, nunc vero divinje
fuse poteftatis oftendencte caufa prodiif-
fe, ut utrumque notat Auguftin. Tradd.
29.

1'J. Et mirabantur , dicentes: Quomodo
hie litteras feit , Scripturas feilicet facras,
guas allegat, ac divina myfteria, aim
non didiccrit?  quia multi noverant, in¬
quit Auguftin. ubi natus, quemadmodum
fiiiffet educatus, quem tamen nunquarri
viderant litteras difcentem.

36, Rffponditjefiis; Mea dottrina,  quam
vobis trado, non eft mea,  Ouam apparen-
tem contradidlionem folvit Athanaf.
Serm. 2. contra Arianos, &brevius Au-
guflin. hoc loco, cum dicit: Dodtrina
Chrifti ipfius erat, quia Chriftus erat
verbum, in quo omnes thefauri fapien-
tis ablconditi; & ipfuis non erat, quia
verbum necell'e eft, ut alicujus fit. Quid
vero tam tuum, quam tu ? & rurfum,
quid tam non tuum, quam tu, fi ali¬
cujus es , quod es ? unde & Chriftus
adjicit, fed ejus , qui mi fit me,  id eft, Pa-
tris, a quo ficuteffentiam,&fcientiam, &
fapientiam,ita & dodtrinam accepi.Unde
cap. 8- Sicut me docuit Pater , hac loquor .

17. Si quis voluerit ejus voluntatem face-
re;  conformando voluntatem & fadta
fua praxeptis Dei , cognofcet de doclrina ,
Uirum ex Deo fit : intelledius enim bonus
omnibus facientibus earn. Nam, ut Au-

guftin.

SECUND. JOANNEMCap.VII. m
guftia. quseft, 96. fuper Exodum,. Prius
oportet verbis Dei reddere faciendi fer-
vitutem, ut ad intelligentiam earum
rerum > qu;e ipfo prscipiente fiunt, me-
rito devotionis iftius ipfe perducat? An
ego a meipfo loquar , id eft, an mea doc-
triua humano fenfu inventafit, Deo-
que contraria? Hoc enim elicit, a meip¬
fo  , ita fcilicet ut non lit ex Deo, quod
neceffe elt Deo elle contrarium, Mam

18. Qui a femetipfo loquitur,  tamquam
audtor atque inventor dodfrime fuse, glo-
riam propriam queer it , id ell, affeftat glo-
riam proprii ingenii & inventionis, ut
inde ab hominibus in pretio habeatur;
Qui autem queer it gloriam sjus , qui mifit eum,
Dei fcilicet, quemadmodum me ubique
facere videtis, hie verax eft,  Immedia^
te dicendum erat, hie a feipfo non loqui¬
tur,  & confequenter, verax eft,  defe¬
rens auftori fuo id, quod ei debetur.-
if injuftitia,  id eft, importura injufta, qua
Audio adulandi fallataliquem, non eftineo,
Nullamenim adulandi velfalleiidicaulam
liabet, fed dodhinam Dei, live gratam,
live ingratam, auditoribus fine diffimu-
latione tradit. Et hadtenus de primo ca-
pite Judaic^ accufationis, quod Pattern
fuum diceret Deum: nunc ad alteram,
quod legem Moylis & labbatum viola-
ret.

19. Nonne Moyfes ied.it vobis legem : GFj
nemo ex vobis faeit legem?  quafi die, Mo ti¬
ne

156 COMMENT, IN EVANG.

lie vos ipfi folvitis legem Moyfis, ;&f-
jus transgreffionem mihi objicitis ? Ut
videlicet hoc mode in ipfosmet accufantes
crimen objedum regerat. Set! in quo
Jtodad non fervarent Legem, non ita
liquet aut convenit. Chrylpft* Cyril. &
Auguftin, intelligunt, eos non fervare
Legem, eo quod innocentem occidere
veilent, quod lex prohibet; verfui ta-
men 22. videtur magis congruere, ut
j eminem eorum intelligat facere legem
illam, de qua fermo erat, de non vio-
lando fabbato, utpote in quo tota ilia
uatio hominum eircumcidebat, cum ta-
men hoc fit violare fabbatum , juxta
iententiam illam , qua putabsnta ChriHo
fabbatum violari, hominem fanitati re-
Itituendo,

20. Quid  ergo me queeritis interficere  ?
feilicet ob violatum fabbatum, cum ipli
vos non minus in eo rei fitis ? Qua2 ver¬
ba cum effent ad Principes dida ; Refpon-
dit turba,  putans & in fe efle conjeda ,
& l'e criminis illius ream agi: Dcemoni-
urn habes , mendacii feilicet, & calumniae
jttius audorem: quis  noftrum te queerii
interficere ? Quibus inconditis turb® tuT-
bat<e verbis, tamquam ex confuetudine
hominum irritatorum didis, Domilius
in veritate tranquillus refpondit fine raa-
ledido:

21. Unum opus feci,  fanando unum ho*
minem languidum in fabbato, & 1  omnes

mira-

SECUND. JOANNEM Cap. VIE 7

miramini i alii indignantes atque damnaa,
tes, verlu 23. alii 1'altetn rnirum judi •
cantes, quod non alio die hoc fecerim,
Ufc fie nulla in me caderet reprehenfio.
; 22. Propterea,  ut hanc jam indignatio-
nem vobis auferam, attendite, fcilicet
id, quod vobis dicam: Moyjes dedit vo¬
bis cmmcifconem , id eft, mandatum de
circumcifione, ut patet Levit. 12. ver
fu 3. ubi dicit, Die oclavo circitmcidetifr
infant,ulus:  quibus verbis circumeifio in
Legis facramentum tranfivit: non quia ex
Moyfe eji , tamquam primo promulgan-
die circumcifionis aurtore, Jed ex Pa<ri-
bus , Abraham, Ifaac, & ceteris Moyle
vetuftioribus Patriarchis j £f in Sabbato  ,
etiam a Moyfe vobis praecepto, circumci-
ditis hominem,  fi videlicet dies odlavus
nativitatis ejus in fabbatum incideret.
His praemiffis argumentatur adverfus eos
Chriftus in hunc modum:

23. Si circumcifionem accipit homo in fab *
bato,  quae ex fuo genere lervile quod-
dam opus rft, praefertim cum ei*conjun-
gitur, quae conjungi folet, medicinalis
ilia chirurgia, ad lanandum vulnus ne-
ceffaria, ut Cyril, notat, ut non [blvatur
lex Moyf , id eft , ita ut tamen per hoc
non violetur lex de obiervando fabba-
to : mihi indignamini , quia lotum hominem  ,
id eft, toto corporeparalyfidiffolutum.
fanum feci in Jabbato ?  Cum i'cilicet fit hoc
longe remotius ab opere fervili, utpo.

te

158 COMMENT. IN EVANG.

te folo jutFu fa&urn, fine nulla mem-
bri prscifione, vel medicinas, vel fat-
ciarum applicatione. Itaque

24* Nolite judicare fecundum faciem , id
eft, fecundum acceptionem facierum feu
perfonarum, hoc eft, non ex asquitate
canfie, fed ex odio, amore, aut alio a£>
feftu erga perfonam 9  ad cauls meritum
non pertinente: quafi die. Nolite ex fa-
Vore Moyfen vel vos abfolvere, ex
odio me condemnare: fed juftum judicium
judicate , ex caul's metitis conceptum.
Quo tacite eis revocat in memoriam
legem Dei, qus fere eisdem verbis
expreffa eft, Deuteron. i. verl. 16. &

17.

2*{. Dicebant ergo quidam ex Jerofolymis*
Grsece (ek ton Jerofolymiton,) Jerofolymita-*
nisy  quibus videlicet ttiagis perfpedfta
erant Principum fudfum confilia: Nome
hie eft, quern quxrunt interficere?  &e. Sunt
verba mirantium, ut Auguft. notat, qua
tandem potentia fieret, ut non tenere-
tur; imo nec verbum ei diceretur, quem
antea Principes tanta fsyitia perfeque-
bantur. Et cum dubitarent, an hoc fie¬
ret ex eo, quod agnofeerent, eum elfe
Chriftum, relpondent fibi ipfis;

27. Sed,  &c. quafi die. Non eft hoc
verifimile , quia hunefeimus, wide fit , hoc
eft, novimus ejus patrem & matrem *
ut eft tupra cap. 6. v. 42. Chriftus autent
curt} venerit , nemo /city  id eft, lciet, unde

fit

SECUm JOANNEM Cap. VII. 1 59
fit,  id eft, ex quibus parentibus. In quam
perfuafionem inducTi funt, forfan ex
verbis Scripturae male intelledfis, ut ex
illo Ifaise 53. Generalionem ejus quis enarra-
Ut  ? & illo Miches 5. Egreffiis ejus ab ini¬
tio , a diebus a?emitat.is;  & iimilibus, qus
de ipfius (jivinitate loquuntur,

28, Clamabat ergo JeJus in templo docens
if diceris: Et me fcitis , nomen, faciem,
converfationem; if unde Jim, fcitis,  id eft,
quibus, ut putatis, parent/bus, qua pa-
tria natus, ubi educatus: verumtampn
adhuc occultior mihi origo eft, quia a
meipfo non veni,  Ubi per, veni , fignificat,
fua fe quidem voluntate venilfe, fed
addendo t  non a meipfo , indicat, hoc fuum
velle  & venire  ab alio derivari. Quam ob
caufam congrue dicitur mijj’us : miffio
enim origo eft legationis. Ideoque adji-
cit; fed ef verus , abfolute & in omni¬
bus , quia & verus Deus, & verus Pa¬
ter , ex quo omnis paternitas in coelo
& in terra nominatur, & verum habens
Filium, verus in didtis , in promiflis,
in fadtis. Hie ergo per omnia verus &
veraxm/yit me,  de coelo in terrani: per
quod incarnationem fuam indicat .• quern,
vos. nefcitis , fupple ex verfu leq. quod
ab ipfo fum, &c. quafi die. inquit Au-
guft- Unde fim, fcitis, &undelim, ne-
lcitis: infinuans, fecundum carnem fe il-
lis notum efl'e potuiiTe & gente & pa-

tria,

160 COMMENT. IN EVANG.

tria, fecundum divinitatem vero inco*

gnitum.

29. Ego fcio earn , quia , feu quod, ab
ipfo fum ,  id eft, fcio, me ab ipfo effe
per seternam generationem, ipfe me
mifit , per incarnationem. Nam, ut Au-
guft. magnifice utrumque monftravit,
ab ipfo fum,  quia Filius de Patre natus,

ipfe me mifit , quia principii generan-
tis audloritate incarnatus.

30 . Queerebant ergo eum apprehendere , ali-

qui fcilicet de turba verbis illis irritata,
ut videtur colligi ex verfu 32. utpote
quia putabant, fe magiftratuigratum fac-
tutos, vel quia ab eo apprehendendi
facultas jam ante data fuerat: nemo

mifit in eum mams , quia nondum venerat ho-
ra illius ,  qua teneri & pati decreverat.
Itaque occulta Domini virtus conatum
eorum cohibebat. Cum ergo multi alii
de turba propter multitudinem fignorum
crederent, & Pharifsei timerent, ne
eum omnes fequerentur, dixit Jefus
eis, qui midi fuerant ad eum appre-
hendendum:

\ 33 . Adhuc modicum tempus vobiscum fum 9
id eft, quamtumvis inter vos conftitu-
tum fit, me apprehendere, velitis, no*
litis, adhuc modico tempore inter vos
converfabor, & illo peradto, propria
foonte mea, vado ad eum, qui mifit me ,
per monem, relurreftionem, & afeen-
fionem in ccelum.

34.

SfcCUND. jdAlttiEM dap. VII. 161

4  54 Q aeretis me.  H c multi intelligunt
de qut&iitione in malum: quad die. Etiam
port difcelfum meUtn qusretis extingue-
re me, & nomen raeum, fed wo7z inve-
nietis ; & lta confequenter expotii debe-
rent fequentia: quia ubi ego /urn , leu
ero tunc, vos non poteftis venire.  Et iftei
fenfus fatis coagmit verfui 2\.  Capitis
feq. ubi eadem verba illo fenfu re'pe-
tuntur. Chriltus ipfe tameu d  13. v*
33. repetit eadem fua verba apud Apo-
ftolos, & expotlere videtur de quiefi-
tione etiam in bonum.Itaque fenfus eflfe
poteric etiam ille, One prsejudicio feii-
fus prsecedentis: Ubi in coelum afcen-
dero , 'plerique veltrum c'omptitt&i quae-
tetis , op'tabiti.xque pradentiam meatn
corporalem , ut me docfentem audiatis,
& ligna videatis $ fed non invenietis.
Ita fere Auguft, Et ubi ego furri.  lllud ,
Et,  eft caulaliter accipieildum f  pro
Nam,  ubi ego tunc ero, & jam etiam
fum, propter divinitatem ejusdem fup-
politi, vos non potejlis , feu poterim tunc
Venire , quamdiu lei licet mortali corpore
gravati me qusefieritis. Judsfci ergo cura
hoc non inteHigereflt,

35* Dixermt ad femetipjos,  idett, inter
fe: Q 1to , id eft, in quern alium locum
oi'bis terraruin iturns e[l?  Non enim ap-
prehendebant rudes homines eum, de
ecelo loqui. Numquid in dil'per/ionem Gen¬
tium Hants eft?  id elt, ad difperlas to to
T, III, L cube

2 62  COMMENT. IN EVANG.

orbe terrarum Gentes ? Quomodo & T.
petri i. verf. t. Gentilitas vocatur Dif -
yerfio Ponti, £? Galatia , c.  quia Gen¬
tes non unam regionem, ficuti Judtei
terram Chanaan, fibi affignatam habe-
bant. Et dofturus Gentes?  Gracce utrobi-
que eft (hellenas,) Graces , per quos in-
telligebant reliquas nationes hominum
prater Judieos, Nam ex eo tempore»
quo Grseci return potiti fuerant, divide-
"bant Judaft totum orbem in Judatos Sc
Gricos, ut patet ex Apoftolo fsepius in
Epift, i. ad Romanos,

37. In novifimo autem die magno feftivi-
tads:  quem aliqui feptimum fiiifie pu-
tant; led quia Scriptura non notat in
feviis Scenopegite diem feptimum fuiffe
magnum , imo nec ab opere fervili fuif¬
fe feriatum, hinc verifimilius eft, de-
fignari oftavum, qui proprio nomine
dicebatur, DiesCcetus atque ColleSlce , quia
totus populus eo die confluebat, tam-
quam poftridie donium difeefturus. Unde
& Salomon die oftavo dedication^ di-
citur fecilfe colleftam. Hie ergo dies
odtavus Seenopegiae, quia Levit, S3*
verl. 36. vocatur celeberrimus, atque
fanftiffimus , merito debet intelligi elfe
dies magnus feftivitatis'. in quo propter
frequentillimum auditorium, & jarnjam
dimitteudum, Chriftus velut viaticum
daturus, ftabat , tamquam rem maxirne
feriam ailerturus; & ex intimo anim*

fenfu

SECUND. JOANNEVf Cap. VO.

fenlu loquens, clamabat , ut facilius ab
omnibus exaudiretur: Si quia pit , id
eft, vehementer defiderat, falutetn,
beatitudinem, & fuitrnmnrbnnurn* quia
fitieiitium appetitus vehementiffimus eft:
veniat ad rrte , tamquam ad fontem publi*
cum, unde nemine prolfibente refo-
cillationem fuse fit is', hoc eft, faluteni
hauriat. Alludere videftir ad locum Ifaiae*

5 5. verf* i. Qmnes fttientes Denite ad aquas ....
Et bibat,  potutn falutis, quern ego ei
propino , Spirituiri videlicet landtum,
qui ita litim ejus implebit, ut nullam
umquam inopiam paffurus fit. Ut autem
intelligerent, quid fit venire ad fe s
explicando fuhjungit:

38, Qui credit in me,  (credendo enini
Venitur, noil credendo dilceditur) ficut
<licit Scriptura  , diver (is locis , magnattl
Spiritus & gratis abundafitiaitl promit-
tens hominibus, ut videre licetIfaias 58.
verf* 11* Joelis 2. verf. 28. & aliis lo¬
cis , flumina aqu& viva , id eft, multipli¬
ed Spiritus fanfti, &. gratiarurrt dona
abundanter, inftar fluminum ,fluent de ventre
ejus,  id eft, non iblum ipfum intus refici-
ent, led etiartiexanimo ejus, leu intimls
ejus fenfibus per orone genus fandbe ope¬
rations in alios erumpent.Huncetfe fen-
lum Evangeli fia ipfe exponit, dum te-
ftatur, hoc efte didtum de Spiritu, quetti
accepturi erant credentes , utpote qui dona

L 2 fua

? 64 COMMENT. IN EVANG.

fua profufiflime inftar fluminum in ere*
dentes fufurus erat in Pentecofte.

39. Nondurn enirn erat Spiritus datus 9
yifibiliter fcilicet. & cum tanta plenitu-
dine, iignorumque & effeftuum gloria,
Nam, ut Auguftin. omnes Prophetae,
& jufti Spiritum fanftum olim accepe-
rant: fed modus quidam futures fignifi-
catur donationis hujus, qui omiiino ante
non apparuerat. Caufa erat, quia JeTus
nondum erat gborificatus , per crucem feu
niortem, ut Cbtyfoft. cum.fuis: item-
que Hieron. Epift. ad Hedibiam, quaeft,
9. Sed reftius Auguft. intelligit glorifi-
cationem per refurreftionem, & afcen-
fionem in coelum , quando exaltatus fuit
ad dexteram Patris. Unde Chriftus iple
ait: Si non abiero  , Paracletus non veniet ad
vos;  ft autem abiero , mittam eum ad vos.
Caufa dilationis iftius fuit, quia inordi-
natum videbatur gloriticare Ecclefiam,
feu membra Chrifti, antequam capitis
glorilicatio completa eflet. Quo refpexit
fanftus Petrus , Aft. 2. v. 33. Dextra
igitur Dei exaltatus  (id eft, glorificatus)
& promiffione Spiritus JanEli accepta a Pa»
tre,  effudit hunc , quern vos videtis, & audi-
tis.  Sic enim patuit, tantam donorum
profufionem efle fruftum viftorise, &
gloiificationis Chrifti, Cum ergo turba
inter fe diffentiente, miniftri fuiflent
a Phariftcis reprehenfi, cur Jefum non

addu-

SECUND. JOANNEM Cap. VII. 165

adduxiifent captivum, caufara reddide-
runt: quia

46. Numquam ftc loculus eft homo,  hoc eft,
cum tanta eloquentia, & efficacia,& vi lpi-
ritus .* nam ex folo concionandi modo all-
quid divinum in eo latere judicarunt.

47.  Rejpondemnt Pharifai,  cseteris ma-

gis implacabiles: Numquid  6? vos,  qui
nobis minifterio & clientela eftis obftric-i
ti, felucti eftis,  verboruin ejus pulchri-
tudine, nt ei tamquam Prophets, vel
Media: adhsreatis? *

48* Numquid ex Princmbus aliquis , aubi
toritate fcilicet priecelleutibus, aut ex
Pharifitist,  fandlitate atft Legis peritia
eximiis credidit in  earn, quos lcilicet tu-
to fequi poilitis ? Errore enim fseculari
arbitrabantur, ex perfoiiis fidem, non
ex fide Perfonas, aeftimari oportere ,
ut TertulL de Praslcript cap. 5. Sed
Chriftus in illis initiis nonmultos l'apien«-
tesfecundum caniem, potentes, auc ua-
biles vocaeit, qui fua au6loritace alios
provocarent, ne dividis, potentia , • ho-
nore, favore, fsculari fapietitia homi¬
nes ad fe traduxitfe videretnr.

49. Sed turbu h&c , qu# non novit legem,  &
ideo non fervat earn, neque in credendo,
nequein agendo,dum iftum locoProphetae
vel Mediae tam facile contraLegem recipi¬
ent, malediSlifunt,  juxta id, quod Lex dicit
Deuter. 27. v. 26. 3 Ialedi£lus, qui non
permanel in fermnnibus legis huius.

L 3 50. Di -

i 66  COMMENT. IN EVANG,

50. Dixit Nicodemus ille, qui venit act
eum notte:  ideoque tunc non incredulus
quidem, fed adhuc timidus, nunc vero
paulo conftantior , lit qui auderet eorum
furorem faltem ad examen revoeare :

§1. Numquid lex mftra juiicat hominem ,
nifi prius  , id eft , Numquid lex Dei
quetnquam condemnari finit inauditum ,
ut dbiplo,  praefente Icilicet, caufa ejus
diligenter cegnoi’oatur, utrum reus tit,
an non ; quantumcunque multos habeat
accufatores ? ut notat Bafilius in Mora-
libus, reg. 54* cap. 5. Quod & Judaeos
oblervalfe patet ex forma condemnandj
Sufannam , itemque Romanos, ex Aft.
2?. v. 16. Hinc & Deuter, 13. v. 14*
follicite & diligenter Lex vfcritatem
qu*ri jubet, antequam ad punitionein
procedatur, Itaque Nicodemus non tam
Jefum defeudit, quani Legem, ut ei ef*
ficacius protit; credebat enim , inquit
Auguft, quia ti tantummodo eum vel->
lent patienter audire, forte fimiles mi*
niftris credentibus fiereut.

52. Refponderunt, if dixermt ei , fero-
cius cum convitio; Numquid if tit Gali -
Ixux e$?  ut fcilicet propter commuueni
patriam ei faveas? vel potius lenfus vi*
detur: Numquid, & tu exdifcipulis ejus
es? Nam, ut paftea difcipuli gloriofQ
nomine difti iunt Chritiiani, ita antes
probrofo videntur difti Galilazi, quia pl e *
pique tales erant, & quia Chriftus jpfe

SECUND. JOANNEVI Cap. VII. 167
in Galilaea educatus fait. Unde aneilla
Lucs 22,  probat, Petrum eflfe difcipulum
Chrifti, quia Galilaeus erat; & Julianus
Apoftata morti proximus exclamabat,
Vici/ti Guli!<ece.... Scrutare Scrip turns , vi¬
de, quia a Ga'ilxa Propheta non fur gits  Gra¬
ce (egtgertai,) furrexit , id eft, depre-
hendes, nullum haiteiius Propheta'm ex
Galilaea prodiiiTe, & proinde neque huuc
eife Prophetam vel Meliiam. Ineptum
plane argumenti genus ; fxc enim & Elias
auftoritatem elevare pomififent, dicen-
do, quod ex habitatoribus Galaai Pro*
pheta non furgeret; & !  omnium eorum,
qui primi ex aliqua gente excitantur*
Interim confiKum Nicodemi ilium fuc-
cellum habuit, ut reverteretur unus-
quisque in domum fuam , re videlicet infec-
ta, & nihil decernendo adverfus Je-
fum. /

CAPUT Vlll

I. HT efus autem , tamquam carens hofpi-
1 tio, nemine illud offerente, per-
^ rexit in Montem Olived , in hortum
fcilicet Gethlemani, fiturn ad latus oc¬
cidentals montis Olivaruni : 11am illic
Chriftum frequenter convenide cumdif-
cipulis luis teftatur Joannes infra c. ig.
v. 2. idque ad orandum & pernortanduni

L 4 lub

1*8 COMMENT. IN EVANG.

fi:b dio , ut colligitur ex Luc. c. 21.  v.
37. & ex hiftoria paflionis,

2. E' diluculo iterm venit in temphrn ,
libi pi idie docuerat- Cum ergo adduxif-
ient ei mulierem, deprehenfaw in adulter
rio , in ipfo lei licet fa fto per teftes, ita
ut uegari non poifet; dixerunt ei:

5. In Lege Moyfes mmdavit nobis huiitsr
modi , nnilieres, lapidire..  Lex tamLevit.
20. v. io. quam Deuter. 27.. V. 22V tan-
tum deeernir pcenam mortis . nulla fac¬
ta mentions lapidationis: fed verifimi-
le eft Jthteos, five ex regula interpre,
tandi Scriptuvas, five ex traditione,. ex-
tendilfe lapidationem, cujus fit mentio
Joco Deuter. cit. in verfu, tam ante-
eedente, quam fequente, etiam ad moe-
chos: de quo latius diximus in locum
Levit,.allegatum. Tuergo quid diets?  Non
tamquam Judex, fed tamquam Magifter
ac Doftor.

6. Hoe autem dicebant tenfant.es eum,  hoc
eft, non dilcendi, fed expevimentum fu-
mendi caufa, utrum -aliquid ex ore ejus
elicerent: ut pojfent accnfarc eum*  nempe
ut, ii lapidandam cenferet, famam man-
fuetudinis apud populum amfiteret, imo
adverfus finem propofiti fui agere vi*
deretur, qui dixerat, le venille , non
ut judicet mundum c. 3, v. 17. fin au-
tem non lapidandam diceret, eum Le-
gi, vel tradition!, & confequenter ca-
thgfirse Moyiis cpntrarium clamarenL

SECUND. JOANNE W Cap. VIII- 169

Jelusautem inclinans fe deorfum  , digito fieri-
bebtit in terra , in pavimento foilicet templi,
feu in pulveribus ejus formando charac-
teres , quia fub dio erat. Quid feripfe-
rit, alii aliud conje&ant. AmbroE pu-
tat.eum fcripfiffe id, quod habetur Matth,
7. v. 3. QuH vides fefiucam in oculo fra -
tris, life.  D. Thomas in Comment, cum
jiliis, fentit, eum fciipfilfe idem, quod
ore dixit, Qui fine peccato eft veftmn,  tfV.
Caufa, cur icriberet, juxta Auguft. lib*
4. de confenfu c. 10. fuit, ut fignihea-
ret, illosin terra feribendos, non in c:tlo.
Eutymius tamen&alii quidam putant.Chri*
ftum feribendo, & quafi aliud agendo ,
judicium iftud declinare voluiife, & cap-
tioiam quasftionetn a fe avertere, adeo-
que contemnere. Unde editio Complu-
tenlis addit in Grasco, Qn§ propiomenos.')
diffimulans , feu qusftionem non ad fe
trahens: quemadmodum prudentes viri
nonnumquam facere folent. Cui bene
relpondet id, quod fequitur;

7* Cum ergo perfever arent interrogan f es 9 ere-
xit fe , Quo infinuatur, Chriftum non
nifi coaftum importunitate refpondilfe,
Perfeverabant autem interrogare, quia
& ipfi fulpicabantur eum tergiverfari
tamquam perplexum. Dixit (f: Qui fine
peccato eft veftrum , id eft, ex vobis. Per
quod omnes intus ad ittterioretn judi-
eem revocat .• taciteque fignilicat, eos non
Piinoribus criminibus obnoxios effe, Pri-

L 5 II)!!i

1 7 o COMMENT*. IN EVANG.

mils in illam lapUem mittat , quafi die* Mu«
lierem quldem dignam lapidatione judi-
co,_fed non . -eft eongtuunv, ut in ilia
punjenda Lex .impleatur a puniendis ;
ut videlicet tranCgreiror tranfgrelTorem
judicet, inqnit Augult, Itaque ueque Le¬
gem lselit, nec muliereum damaavit,
fed ita tern pelvic relponfioiiem, ut &
juftitise de viucjifta ctiminis,. &L,egi ac
manfuetudini fatisfaceret, & ferociain
aceu Ian ti u in d ep rim e re t,

8. Et iterumj'e indinans, feribebat in terra,
tamquam redjeus ad opus pratmedita-
tum,. quod ipfi interruperant, idque ut
clementiffimus Judex daret eorum ve-
recundiat. fpatiuui recedendi, ut notat
Hieron, libr. 2. contra Pelagianos.

9. Audientes autem,  & ilia altiffima ju-
flitise regula tamquam telo perculFi, in¬
quit Auguli. quia videlicet redarguti
propria confcientia , unus po/i unum exi-
lant,  pudore profitendi fe line peccato,
& timore audiendi pejora, Incipientes a
fenioribus , eo quod ipfi plura haberent
crimina, qui diutius vixerant, vel quia
priores vira fen tends; intellexerant, qua-
0 prudentiores, ut Ambrof. Epiliol. 58*
Et remanfu jolus Jefus, & mulier in medio
flans , lrempe coram Jel'u, Apoftolis,&
auditorio.

10. Erigens autem fe, dixit : Ubi flint ,
qui te accufabant?  ;Quo fignificat, fe cum
Seribis & Pharifaris hadienus egilfe, tain’*

quani

SECUNa JOANNEM Cap. VIII. 171
quam cum accufatoribus, non judicibus.
IJnde etiam dixerat, primus lapidem mil -
tat , eo quod hoc foleret eife tedium ,
nou judicum. Eaqne de caufa facilius
etiam fuerat accufatores ab inftantiaj fe-
veritate compefcere» quam Judices a
condemnatione rei convifti. Nemo te con-
demnavit?  id eft, tenemo lapidavit, jux-
ta fententiam condemnationis a me la-
tam ? Non enim agebatur de convincen-
do, fed de puniendo crimine.

I I, Nec ego te contemnabo.  Quibus ver.
bis, inquit Ambrof. Epift. 76, dimitti-
tur mulier, non abfolvitur, quia de-
erat accufator, non quiainnocens appro*
batur. Quid ergo quererentur Judtei»
qui priores a perfecutione crimiuis, &
ab executione fupplicii deftiterunt? Et
quando quidem accufatore deficiente li¬
ber fit reus, addit Jefus, Vade , libera
quidem a fupplicio, fed jam amplius noli
peccare:  ut le homini pepercifle, non
honfinis culpam fibi placuiffe monftraret,
inquit Auguft. Epift. $4,

1 a. I tenon ergo locutus efi eis Jefus , id
Oft, perrexit fermonem a Judaeis inter-
ruptum facere, videlicet ad populum „
qui verf. 2,  dicitur ad eum veniffe; di~
cens\ Ego fum lux mundi,  non folurn qua-
teuus fum Sapientia & Veritas, in ster¬
num manens , fed etiam quatenus in
carne vivo. Nam de verbo incarnato di¬
xit Ifaias, cap. 9, Populus qui ambulabat

172 COMMENT. IN EVANG.
in tenebris , viilit lucent magnam : & Chri-
ftus ipfe c. 9. v* 5. Quamdiu fum in mm -
do , lux fum mundi,  Itaque fum lux mun-
di,  feu mentium humauarum, ita ut
ilia lux per verba, per converi'atio,
nem , per mores, per totam corporis
compolitionem refplendeat, adeoque ut
per fenfus etiam excernos' hominum
obfervari, & morum regula ell’e pof-
lit: & ideo, qui fequitur me  , verbo
dodlrina , & exemplo praftucentem con-,
verfetioni lus, non ambulat in tenebris,  id
eft, non vivetin erroribus , aut pecca^
tis; utrumque enim damnat ae tollit
dodtrina, & converfatio mea: fed habe-
bit lumen vita,  sterns, inquit Auguft.
cum fcilicet ad tnetam ambulationis fus
pervenerit, Nam, ut eft Pl’al. 35. A pud
te eft Jons vita  , 6* in limine tuo videbimus
lumen.  <

13- Dixerunt: Tu de teipjo teftimonium
perhibes:  ideoque teflimoniutn tuum non 'eft
verum,  quemadmodum fcilicet tu dixifti
capite s-  v. 25. Sed tuuc loquebatur ad
homin'era, hoc eft, fecundum morem
inter homines ufitatum; ubi propter fuf.
picionem faliitatis, quae ex amore fui
uafei folet, homini dele teftificanti non
credi-ur: quern morem tunc Dominos
non tamquam omni ex parte verum pro-
bavit; fed l’altem circa fe Pharilsorum
caufa admifit, utens aliis notioribus de
ie teftimoniis* Hie vero totam audtori-

tatem

SECUND.JOANNEM Cap. VIII. 175
tatem fuam, etiam ratione divinitatS fibi
competentem proferre volens, docet,
cafum dari, in quo redBfSme fuo de fe
uti pellet teftimonio: ita tatnen >■
fiimmiun fuurrt verum fin  Ratio eft, quia
Jcio , id eft, accuratiilima cognitions
tomprehendo, unde veni,  nempe ex finu
Patris , in ftunc iftundum, tamquam
Ileus ex Deo; & quo vado,  iterum fci-
licet ad Patrem, ahfoluta dilpenfatione
legations mese; Quibus verbis breviter
comple&itur omnia de fe credenda',
videlicet & fe Deum elfe ex Deo, &
initium ac finem incarnationis fute , ag
proinde fibi maxime credendum elfe j
quia, utChryfoft. Deus fibi ipfi idoneus
teftis eft: &, ut Auguft. lumen idone-
um eft, ut & alia demonftret & fe. Vos
autem nefcitis , unde venio  , aut quo vado,
id eft, ignoratis originem & egreffum
tneum ex Patre, & regrelTum ad Pa¬
trem.

if. Vos fiecundum carnemfudicatist  id eft,
fecundum t'uggeftionem carnis, & af-
feftuum carnalium veftrorum : itemque
fecundum infirmitatem carnis meas ocu-
Hs veftris confpicuam pronuntiatis de
nae. Ego  vero nonjudico qucmquam,  fupple
fecundum carnem, ficut fupplet Auguft.
id ■•eft', nihil pronuntio de me, aut de
aliis ex afledhi caniali, & ex iis, qua:
folis fenfibus foris apparent, Proinde.

16. Si

174 COMMENT. IN EVANG.

j 6 , Si ju.iico ego , id eft, teftificor
quirpiamde me, aut aliis, ludicium meum
verumeft :  id eft, teftimonium illudme*
um legitimum eft, & non fufpeftum,
Nam, & praecedentia & fequentia aperte
poftulant, ut Jitdicare , & Judicium , pro
Tejturi  & pro Teftimonio  futnantur. Quin
foius non fum , qui fcilitet teftimonium
de me perhibeo: fed ego , 8* qui mifit me 9
Pater  * hoc eft, quia duo fumus*

17. Et in lege ye fir a fcriptum eft , quia

Juorum hominum . nihil in fe divinitatis ha¬
bendum teftimonium verum. eft , id eft ,
pro vero , & legitimo recipiendum eft,
ita ut ei fit ftandum : quanto magis te*
ftimonium Patris & tneum? Alludit e*
nim ad locum"Deuter. 19, v. if. Nunc
vero ,. > ■

18. Ego fum , qui teftimonium perhibeo de
meipfo , gf Pater.  Quibus verbis explicat
id j quod dixerat v. 16. nempe duos ef-
fe, qui de fe teftimonium perhibeant ,
feipfum fcilicet tamquam Deum , & Pa¬
ttern fuum; quorum uterque per os hu-
manse naturae Chrifti, & per opera mi-
rabilia de Chrifto teftimonium ferebat*

19. Dicebant ergo ei ; Ubi eft Pater tu¬
ns?  fads animadvertentes de alioPatre,
quam de Jofeph efle fermonem : diffi-
mulant tamen, & quafi per ludibriurn
rogant, ut clarius expreflum in calum-
niam trahant, Refpondit Jefus , palam eis
exprobraus ignorantiam, occulte autetn

fads-

SECUND. JOHNNEM Cap, VIII. 175
fatisfaciens qusftioni, ut calumniae nou
pateret locus: Neque me fcitis,  ficuti pu-
tatis, risque Patrem meum.  Quamvis auim
eum novetitis afiquatenus Tub ratione
Dei; non taraen fub ratione Patris mei *
quafi diceret, inquit Auguftin. Didtis,
(Jbi eft Pater tints?  quafi jam me iciatia*
& quafi totunrhoe fitv; quod videos. Si me
fciretis , id i'cilicet, quod potifiimum fura
fecundum diviuitatem meant, & prader-
tim fecundum proprietatem divinitatis
Hies perfonalem ; forfitan & Patrem mem
fciretis*  Pro, forfitan ,  eadeni vox Grsca
(an)  infra, cap. 14. verfu 7. transfer,
tur , utiquePattern meum udqae cognovif-
fetis , hoc eft, lei retis me, sternum ha¬
bere Patrem, qui me ex utero ante
luciferum genuit xqualem fibi: non enim
poteft intelligi in divinis Filins fine Pa-
tre, neque contra.

31. Dixit ergo iterum eis Jefus , quia
in perverfa voluntate apprehendendi eum
perfeverabaut Ego vado,  ex hoc mun-
do ad Patrem, quafi die. Non fiti 4  an-
xii de me tollendo, non diu hsrebo
inter vos : mortar enim brevi; fee-
lere quidem veftro, led fponte mea:

quteretis me  , . non defiderio , fed
odio, inquit Auguftin. ut eradatis no¬
men meum de terra v.iventium, & in
peccato yeftro , odii mei, moriemini.  Ubi
fententiam condemnatlonis eis prsedic-
tam etle ex ore veritatis, notat idem

Auguft.

17.6 COMMENT. IN EVANG.

Auguft. quamvis nonnulli hoc tantura
didtum efl'e velint ratione periculi, in
quo verfabantur. Et quo ego valo , per
mortem regnaturus Spud Patrem, vns
non-,  feu numquam ,j>oteftis venire , im-
pediti icilicet illo odii, & incredulitatis
peccato.

22. Dicrbant ergo Judcti,  ad fe invicem
muflitatites: Numquid interftciet femeipfum ,
quia dixit : Quo ego vado  (quibus \ ei bis Vi-
debatur fignificari fpontaneus. ac proprise
-adfiouis & voluntatis difceffus) vosnonpo-
teftis venire.  Iutelligebant enim hsc, quali
dixiliet: Interhciendo meipfum, effu-
giam nianus veftras. Nuper cap. 7. verf*
35. aliam coniefturam multo benigmo-
rem ex iisdem verbis fecerant; btram-
que vero, quia ignorabant, eum habere
poteftatem ponendi animam iuam.

23.  Ei dicebat eis,  id eft, & addebat
Jefus verbis fuis; non enim tam eft
refponfio, quam continuatio fermonis
pvsecedentis, cui Evangelifta illam im-
piam conjefturam Judseorum interpo-
fueratt Vos de deorfum eftis , id eft, de
terra » & ita tertam lapitis , terrenis
cogitationibus impleti: ego de fupernis lum,
id eft, de coslo ex Patre natus; ideo-
que casleflia loquor & fanio. Vos de nun -
do hoc eftis,  & proinde pleni iis * quas i»
hoc mundo corrupto funt, concupifeen-
tia carnis, concupilcentia oculorum, &
fuperbia vitas; ego non fum de hoc mundo,

r  quia

SECUND. JOANNEM Cap. VIII. 177
quia a mundi vitiis & concupifcentiis
ejus, vanitate & pravitate prorlus li¬
ber. _ . .

24. Dixi ergo vohis , merito, feilicet
quia tales eft is, quia moriemini in peccatis
veflris . Nam ex ilia mundana prudentia
eorum lialc^batur acerbiflimum .iftud
odium in Jetum, ex odio incredulitas,
qua; fidem in Mediatorem, unicunj re-
medium liberations , excludebat. Nam
hoc eft, quod addic; ft enim non crediiere-
tis,  quod eos non fafturos prsevidebat,
& pmlixerat, tacite (uggerens modum,
quo poilent a peccatis liberari ♦ quail
diceret, ex oppolito : Ergo ft credide-
ritis, non moriemini in peccatis veftris.
Atque ita in fpem aliquam revocavic
eos, qui .erant ex eis credituri j.non
enim omnes erant repvobi, ut hie Au-
guft. Quia ego fum , abfolute. Refpicit enim
ad locum Exodi 3, verf. 14. ubi Deus
admirabile nomen luum exprjmens, di-
cit Moyft: Ego fum qui fum,  &uo nomine
docetAuguftinus proprie fjgnificanjirnmu-.
tabilitatem elfe divini, & confequenter
£tei;nitatem , infinitatem, &c. hoc eft,
e(Te divinum principio & tine cares.
Hoc enim propvie dicitur elle, quod
numquam mutatur, id eft, cujus futu-
Tum numquam tranfit in praiteritum,
fed Temper eft. Uude iftud, Nifi credi-
dervi s  , q U i a e g 0  ,  idem eit, quod
Nift crediieritis : quia ego lum Deus , ut
T. III. M fu-

i 7 8 COMMENT. IN EVANG.
fufius Auguftin. Vide diftaExodi 3. Quia
vero Chriftus non explicaverat, quidnam
vel quifnam diet, putantes, aliquid fub-
audiri, dicebant ei:

25. Tuquises ? quibus refpondit.- Prirt-
cipim , qui & loquor vobis , id eft, prin¬
cipium omnium creaturarum, qui etiam
per alFumptam humanitatem vobis lo¬
quor, prout exponit Ambr. lib. 3. de
fide c. 4. & aliis locis, Anguft, fsepius,
Profper, Bernard. & alii Latini, Sed
textus Grscus omnes , maxime reeen-
tiores torquet, in quo illud, principium ,
eft quarti cafus, & pro qui , eft quia ,
vel quod, (tfn  archgn ho tihe hlo hjiimiiu)  Ne-
que poteft referri ad principium , tamquam
relativum ejus, quia genere differunt.
Itaque Auguft. Traft. .28* in Joan, dicit,
Chriftum refoondere non ad verba, fed
ad mentem Jndseorum, qui dicendo &
interrogando, Ti quis es?  tacite roga-
bant, Quem vis te elFe credamus ? qui¬
bus refpondet Chriftus? Principium, fupple,
me credite. Quse conftrudtio quia durior
eft, liinc alii aliis multis modis, fed a
Latino textu valde recedentibus, difli-
eultatem expedire conantur, Diceiidum
videtur, illud (archp)  Grsce poni ad-
verbialiter , ut fubaudiatur praipofitio
( kata  , ■) quetnadmodum fubauditur ,
quando dicunt (to tclos ,) id eft , finis t
pro tandem, denique, in fine.  Et ita fenfus
erit; A principle,  fupple, ego fum,  quia

omm

SECUND. JOANNEM Cap. VIII. 179
bmni tempore prior fum, apud quem
lion eft fuilfe vel fore , fed immutabili-
ter Temper effe: qui. , vel quia  (in idem
enim redit) etiam loquor , feu dieo hoc
ipfum vnbis , quando dixi, Ego fum.  Hie
fenfus Gr.eci textus videtur commodif-
fimus, & vulgato textui maxime viei-
nus, & vix differt ab ilio primo fenfu
Ambxof. Auguft. & aliorum antiquo¬
rum, qui non tarn verba Grjeca, quam
fenfum reddiderunt.

26. Malta habeo vobis loqui,  id eft,

quse de vobis loquar & expoftulera, £f
judicare , id eft, imo propter qua; vos
merito condenmare poflem (ingratitu-
dinem & incredulitatem eorutn pra;cipue
notat;) fed qui mifit me , verax eft , quafi
die. Sed omilfis omnibus illis, hoc unum
vobis dicam,- ad redargutionem infide-
litatis veftra;, quod Pater, qui mifit me,’
verax eft: if ego* qu<e audivi ab eo , hcec
loquor in munio , id eft, & nihil loquor
in hoc mundo, nifiquaea veraee audivi
ac proinde necelfe eft, veram die doc-
trinam meam, cui tamen credere &
obedire reculatis. _ .

27. Et non cognoverunt , quia Patrem ejus
dicebat Deum,  id eft, non oblervarunt s
feu non intellexerunt, quod de Deo
tamquam_ Patre fuo naturali loquere-
tun nefeientes videlicet, quid fibi vel"
let in illis verbis, verlu 25. Quod pro-

M 2 mittit

Wt

COMMENT- IN EVANG,
mittit eos aliquando cognituros, ad*
dendo:

28* Cum exaltaveritis FHium hnminis,
incruce, piout explicat ipfe Evangcli-
fta cap. 12. verf. 33. ... tunc cognofcetis , ex
miraculis in paffione contingent!bus,
ex fuccellu eventuum pnedidtorum ,. ex
figno Jons Prophets, hoc eft, refur-
redtione, & ex mirabilibus, quse poft
afcenfionem accidermit, quia ego Jum f
id eft , me Deum eiFe sternum, & im-
mutabilem. Et ne putaretur Pater, fub-
jungit, prout notat Auguft. a meipfo
ficio nihil:  id eft, cognofcetis, me non
effe primum aftionum mearum princi-
piwm, led e(Fe Deum de Deo, a quo
habeo omnia, quae fum, & facio; quia
ftcut docuit me Pater , h#c loquor.  Docuic
autem Pater, quatenus feiens feientem
geuuit : nam quemadmodum illi gig**
nendo dedit, ut elFet, fie gignendo
dedit, ut nolfet. Non enim fic do¬
cuit, quad indodhim genuerit, fed in
natura fimplici veritatis, hoc eft elFe *
quod nolle, ut Auguft, Traft 40.

29, Et qui miftt me,  id eft, cujus auftori-
tate tamquam paterna incarnatus fum *
mecum eft,  id eft, non recellit a me*
etfi non limul incarnatus fit: Cf non rt-
liquit me f'ohm , id eft, mifit quidem,
fed non dimifit, feu non deferuit me*
neque fecundum divinitatem, neque le-
cundum humanitatem, Cujus rei argu-

men-

SECUND. JOANNEMGap.VIII. 181

mentum, ac fignum eft, quia qua placit*
funt ei , fario  /emper , cum ipfo fcilicet ut
Deus , cunfta componens , & ordinans,
& gubernans fine intermiffione , tam-
quam ejusdem cum ipfo voluntatis &
operations: ut homo vero nihil volens,
aut faciens a paterna voluntate dilFenta-
neum. Ex quo patet, quam accurate,
quam ftudiofe, ac follicite Chriftus om¬
nia lua deferat Patri tamquam princi-
pio ac fonti. Ut ita nos doceret rem
gravifFimam maximeque necelFariam,
videlicet, ut animus nofter, Deo tam¬
quam principio Temper inhaer-eat, & ad
ilium cunfta referat, ne aliquid libi re-
ferat, ne aliquid libi rei'ervando, vel
libi placendo, quodammodo fibi fuum
fiat principium, & per fuperbiam cadat,
ut Auguft. 14. de Civit. cap. 13. Cum
ergo ei loquenti multi credidilFent, di-
cebat eis Jefus:

31. Si vos manferitis in fermone meo,
id eft, perfeveraveritis in fide, & obe-
dientia verborum meorum, veri dijcipuli
mei ends , id eft , tunc vere merebimini
nomen difcipulorum , quia frustum ac
fidem difcipulatus allequemini; vitam
fcilicet setemam, juxta illud , Qui per -
feveraverit ufqite in finem  , hie falvus erit.
Qui enim credunt, & in tempore ten-
.tationis recedunt, non merentitr no¬
men difcipulorum Chrifti. Quo verq fruc-
tufuturifmt difcipuli, exponit addendo :

M 3 33. Et

X82 comment, in evang.

32. Et cognofcetis veritatem,  proficiendq
ad rerum creditarum intelligentiam. Fi~
dcs enim eft , inquit Auguft. credere ?
quod non vides; veritas (feu cognitio
veritatis) videre, quod credis: qui eft
fmftus fidei. Et veritas , credits, atque
cognita, liberabit vos ,  id eft, ex fervis
liberos faciet, ficut Grvcum (eltfutherofei)
fonat, libertate fcilicet proprie diifta,
& oppofitn fervituti, qua coucupifcentiis
peccatorum dominantibus fervitis; ut
videlicet deincens Deo , non timore
poena:, ficut l’ervi, fed ingenuo amore
iplius Dei, feu juftitix ferviatis. Ita pie-
rumque Auguft. ut Serm. 48, De verbis
Domini, lib. operis imperf. contra
Julianum, & aliis locis, Quem fenfum
&ipfa cohamentia verborum fequentium
poftulat: 11am illi ex Judaeis, qui incre-
duli remanferant, audito nomine libe¬
ration^

3'-f. RefbojiAerunt ei: Semen Abraha fu-
mus , (f nrmini Jervivimus umquam.  Quod
fide fe intelligant, verum dicunt, quia
Romanorum erant fervi, feu mancipia.
fed politico jure fnbditi, & ingenui
de majoribus, fplendidum mendaciurn
fuilfe teftatur fervitus iEgyptiaca & Ba-
bylonica. Q'lOmodo tu Aids : Liberi eri-
tis ? quafi fcilicet libevi nonfidnis, velante
non'- fuerimu;, quandoquidem libertas,
de qUa tu loqueris , non lit nifi a i er '
vitute. Quod cum Chriftus refutare po*.

tuiilet,

SECUND. JOANNEVT Cap.VIII. 183
tuiflet, etiam juxta carnalem eorum
intelle6lum; oftenderetamen maluit, fe
non de corporis, fed animi iibertate
loqui.

34. Refpond.it  ergo: Amen , amen , id
eft, quam veriffime , dico vobis ( 11am
fuperlativum, feu exceifum Hebrad
fsepe repetitione ejusdem vocis expri-
mere folent:) quia omnis , qui facit pecca-
tim , five de cstero fit corpore fervus,
five liber, fervus eft peccati , dominantis
arbitrio ejns. Nam peccato perpetrato
non folum iion poteft homo viribus fuis
inde liberari per remiffionem peccati,
fed etiam defiderio peccandi ita tenetur
ebftrittus, ut nifi gratia retineat, in alia
deinceps peccata prxcipitetur; quodApo-
ftolus vocat ree^nare peccatum , ac dominari
peccatum » Ubi nomine Peccati  certum eft,
intelligi imperiofam illam concopifcen*
tiam. quae fervos Temper ad peccata
follicitat, & certiilime impellit, nifi vi
majore gratise compefcatur: & earn
hoc quoque loco intelligi Anguftin. tra-
dit. Ab hac ergo peccati feu concupi-
fcentias peccandi fervitute liberantur il-
li, quos veritas per potentem gratiam,
feu juftitiat oppofitae deledationem libe-
ros facit: qme libertas arbitrii, & oppo-
fita ei fervitus, luculente delcribitur ab
Apoftolo , ad Roman. 6. verf. ia. usque
ad finem , & 2. Petri 2, verfu 16. Ut
autem magis eos terreat, explicit con*
M 4 dido-

184 COMMENT. IN EVANG.
ditionem talis hujus Tervitutis & liberta-
tis, adhibita iimilitudine ex jure poli¬
tico.

' 3“). Servus au f em non manet in domo in
sternum  , id e!t, hsc eft conditio Tervo-
rum, ut non Temper maneant in fami-
lia , licuti filius jure fuo tamquam lie-
res , Ted eiicitur, aut venditur, cum
domino plaouerit. Relinquit autem eis
tacite Tupplendam alteram fimilitudinis
partem, nimirum, ita jufto Dei judicio
lervus peccati ex domo Dei eiicitur.
Nam in hujus rei figurani Ifmael tam-
quam lervus ejeftus fuit, juxta illud Scrip¬
ture , Ejice ancillam  cf filium ejy.s : ITaac
vero tamquam filius eft reteutus.

- 36. Si ergn vos filius,  id eft, ego,
qni Turn veritas ilia, de qua ante locu-
tus fui, liberavsrit , ab ifta Tervitute pec¬
cati , eui obftriifti eftis , vere libe'ri eri -
tis , non lolurn libertate civili, de qua
gloriamini j Ted libertate vera animi:
quae in eo fita eft, ut homo neque
concupiicentiie peccatorum in Te domi¬
nant!, confeqiienter neque daanoni, Ted.
foli Deo per charitatem finceram tam¬
quam filius Terviat.

’ 37. Scid, quin filii Abrahec,  Gra;ce, Qper -
mafi) lemon Abyahte ; refpicit esiim ad ver¬
ba illorum verlu 33, ut retundat eo-
rnm gloriationem de patre Abraham i
fed qiueriiis me intxrficere , quia fermo mens
non. cubit in vobis , id eft, non invenit
u>...  .. . ■ = - • locum

SECOND. JOANNEM Cap. VIII. 18S
Jocum in Corde veftro. Retenta eft enim
phrafisGrseca (oit chord en hjumin.fam  inufi-
tata, quam Latina, qua tribuitur l'ermoni id,
quod cordibus conveniebat.Significabat e-
iiim, eos propter fervitutem peccati, non
cap ere fermonem fuum, feu. fermonem
non capi abeis : quo fenfn alibi dicitur.
Non omnes capiunt verbuni hoc.

38- Ego quod vidi apud Palrem meum,
loquor , hoc eft, Veritatem vidi, veri-
tacem loquor, inquit Augurt. & limili
modo, vo? , qu<£ vidiftis apud Patrem ve-
Jlrum , facitis , dum fcilieet quieritis me
interficere, & fermonem meum repel-
lere, Relinquiteis tacite fubfumeudum •*
fed non vidiftis hoc apud vel in Abra¬
ham, ergo ille non eft pater vefter,
fed alius aiiquis feeleratior. Quam ar-
gutationis tacite vim cum Judsei fatis
intelligerent.

39. Refponderunt: Pater noflerAbrahamejt,
apud quem lcilicet nihil mali exempli vi-
dimu s.DiciteisJe<us: SifiiiiAbrahx ejtis, le-
gitimi, & benedidtionis e jus haeredes, opera
Abrahx facite,quia.  veri filiiAbrahse,cenfen-
tur non filii carnis, fedfilii promiiiionis,feu
grade Dei; hoc eft, non qui ex Abraham
carne nati funt, fed qui per gratiamDei re-
nati, imitantur fidem & opera Abrahie,
heut docet Apoftolus ad Rom. 4. & ibid.
c * 9. verf. 7. & 8. & ad Galat. 3. verf. 7.

40* Nunc auttrn qiueritis me interficere,  &c.
Hoc Abraham non fecit . Ergo non poteftis
M 5 jadtare

186  COMMENT* IN EVANG.
jadare, vos effe filios Abrahte genuinoff,
fed potius ad dedecus veftrum degene-
res.

41. Vos facitis opera patris vejlri , id eft,
opera confentanea operibus patris ve-
ftr, nempe alterius quamAbrahaj, qui
homicida non fuit: quem patrem eorum
intelligit efle diabolum,ut fequitur verfu
44. fed eum ante non dare exprimit quam
eos a filiatione tam Abraha: quam Dei ex-
cluiiffet.Itaque coin animadverterent,non
de earnali generatione, fed de fpirituali
Chriftnm loqui, hoc eft, non de car-
nis propagatione, fed de vitae inftitutione,
inquit Augultin. fcirentque, idololatriam
in Sc’ipturis forni^ationem  vocari, quan¬
go Diis falfis & mutis anima tamquam
proftituta fubjicitur ; dixerunt ei: Nos ex
formcatione non fumus , id eft, non forni-
catoribus feu idololatris , fed ex veri
Dei cultmibus: proinde mum Patrem ha¬
ir emus  , videlicet Deum,  quem tamquam
Patrem religionis noftrsc, verumqueDeum
colimus & imitamur. Nihil habes igitur,
quod nobis objicias de patre noftro,
neque fecundum carnem, neque fecun-
dum fpiritum.

42. Dixit ergo eis Jefus : Si Deus ve-
fier Pater effet , adoptione, & vos gei'-
mani filii Dei, diligeretis utique me,  qui
fum Filius Dei naturalis. Non eft enim
lilii adoptivi filium ejusdem patris natu*
ralem odifle, aut non diligere Ego

~ , enim

SECUND. JOANNEM Cap. VIII. 18*7

enim ex Deo procejji , lit Filius nnicus,
ut sequalis, ut verbum Patris, ait Au-
gufti. 6? veni , in mundum per incarna¬
tion em: neque enim a meipfo veni;  pro-
prio fcilicet confilio, feclufo Patre,
Jed ille me mifit :

43. Quare loquelam meant non cognofci -
tis?  lioc eft, ft Deus eft pater vefter,
ut gloriamini, cur non agnoicitis lin-
guam feu idioma meum , cum fit divi-
num,  utpote & patris veftri & fratris
veftri? Nana conterranei , & prseci-
pue domeftici , linguam fuarn invi-
cem familiariffime intelligent: quia,  id
eft, nifi quia, (eft enim magis in-
crepatio , quam refponfio) non  po-
teftis audire Jermonem meum , id eft, pne
animi averfione, & odii magnitudine
me neque loquentem ferre poteftis. Un¬
de Sapientiae a. verlu 15 dieunt Judsei
de Chrifto : Gravis eft nobis etiam ad vi-
dendm, quoniam diftimilis eft aliis vita il-
lius,  &c Quapropter ut apertius vobis
loquar,

44. Vos ex patre diabolo eftis,  non crea¬
tion e , aut generatione, aut adoptio-
ne; quibus modis dicuntur in Scripturis
filii alicujus, fed morum imitatione, ut
Auguftin. quomodo omnes credentes
vocantur^ fifii Abrahie. Unde & Chriftus
quafi rationem redderet iftius filiatio-
nis, fubjungit; defideria patris vejiri,
de me occjdendo jam diu meditata a

vultis

i88 COMMENT. IN EVANG.

vultisface'r , ea ad efFeftum deduce ado. Ex-
pli cat a u tem d uo tantu m ge n e ra d e (iu e r io-
rum (iiaboli qu.e J,ud<ei accurate exprime-
bant, homicidium& mendacium. Nam ills
kowicida e*'at ab initio , hominis fei licet con-
diti, q ia primis parentibus peccatum
peiTuadendo , totum genus humanum
occidit, juxta illud Sapientix 2. Invidia
diaboli mors inlroivit in orbem terrarum.  Un¬
de eodem homicidii amore docuit paulo
pod Cain occidere fratrem fuum, quia,
ut Baiil. HotiiiL deluvidia, illam artem
aaerno adhuc hominum illo tempore ex-
cogitaverat. Deinceps vero Ipfe eft, qui
beliis & homioidiis infinicis totuni or-
-bem implevit & implet. Et in veritate  ,
id eft, amore oolfidendse, dicendte &
iaciends veritatis nonftetit , id eft, non
permanfit. Ergo in veritate fait aliquau-
do, fed non ftando ac perleverando,
de veritate lapfus eft, ut notat hieAu-
guft. Signilicatur enim mutatio ejus in
detenus, a veritate ad fraudes & men-
dacia. Quia non eft veritas in eo t  SignurO
redditur,. non caufa eius, quod in ve¬
ritate non ftetit , ut idem notat ii. de
Civit. cap. 14 quafi die. Quod ex eo
perfpicuum eft, quia nunc in afife^ 11
ejus non eft veritas, eo quod earn «qu
diligat , neque in dicendo, neque i»
faciendo. Infinuat ergo, eum ereatum
fuilfe in veritate: neque enitn fieri p°"
teft, ut a Deo extra veritatem creetur.

Ergo

SECUND. JOAKNEM Cap.VIII. f89

Ergo cum nunc in eo non lit veritas,
merito arguitur, non quod in veritate
non fueric, fed quod in ea non ftete-
rit, id eft, perfeveraverit. Itaque cum
loquitur mendaeium , quod /it, quandocum-
que aliquis contra id, quod fentit, lo¬
quitur voluutate tallendi, prout definit

Auguft. in Enchiridio c, 22_ ex proprih

loquitur , quia diabolus non aliunde meu-
dacinm accepit, ficut ille, cui ab alio
perfuadetur mendaeium. Hunc enim fen-
fum Chriftus iple declarat addens: quia
mendax efl , id eft, quia diligit menda-
cium. Sic enim diftinguitur Mentiens  a
Mendact ?, quod Mentiens eft etiam, qui
mentitur invitus; Mendax vero a mat
meutiri, atque habitat ammo in delec-
tatione mentiendi; mentiens videlicet
fola mentiendi fallendique libidine , ut
Auguft. libr. De mendacio c. 1 1, & 14.
ff pater eius , fupple mendacii, quod pne-
cellit, hoc eft, primus auftor, & inven¬
tor mendacii, utpote quod iple a ne-
mine didicit, qnam a ieipfo, &"ftatim
primis pareutibus perlualit, Nam,  ut
idem Auguttin. Quomodo Deu; Pater
genuit Filium veritatem , lie diabolus
laplus genuit quad filium mendaeium;
& ideo eft pater mendacii, iicut Deus
eft pater veritatis,

4 1 ?. -Ego autem , quomodo textus Grc-
eus & Auguft. aiiia veritatem dico - non ere-

KJO COMMENT. IN EVANG.
verfitas eorum, quod ideo ei non cre-
dereiit, quia dicebac veritatem, cum e
contrario magjs unicuique credendum
fit, quia veritatem dicit Contingere
autem hoc folet ex odio dicentis, & ex
amore vitii, quod arguitur. Adfert hoc
Chriftus argumentum, quod funt filii
diaboli, qui amat mendacium.

46.  Quis ex vobis arguet me de peccato ?
id eft, Quis redarguet, feu argumentis
convince! deullopeccato, maxime meu-
dacii, aut falfitatisin dicendoac docendo?
lupple, ut propter hoc non videamini mi-
lii credere. Si autem veritatem dico vobis ,
irrefragabilem, quare non creditis mihi ?  cum
fcilicet nullam caufam non credendi mi¬
hi, nec ex dodtrina, nec ex verbis, nee
ex moribusmeispmexerepoffitis: quail
die. Quare non creditis, nifi quia non
ex Deo , fed ex patre diabolo eftis, cui
invil'a eft veritas? Hanc enim caufam
tacite tangit, quando fubjungit:

47. Qui ex Deo eft , tamquam Patre
per imitationem, & animi morumque
limilitudiiiem, verba Dei audit,  id eft,
ea libenter aceipit, tamquam auribus ,
affedlui, & moribus fuis confona. Prop-
terea autem vos non auditis,  id eft, non
recipitis ac diligitis verba Dei, quia ex
Deo non ;  eftis  , fed ex patre diabolo.  Quod
ideo dicit, non ut propterea exculabi-
les viderentur, fed ut de ilia perverfi-

tate

SECUND. JOANNEMCap.VIII. 191
tate compundij aures audiendi a Deo
peterent.

48. Refportderunt ergo Judcei,  quad la-
ceifiti hac invidia : Nome bene dicimus nos ,
id eft, optimo jure dicere folemus in¬
ter nos: numqunm enim leguntur hoc
exprefle objecilfe Chrifto; quamquam
nihil vetet is pi us objedum fuifle, li¬
cet non fit fcriptum, ut notat Chryfo-
ftoni. quia Samamams es tu , origine,
affeftu, religionis Molaica;, & gentis
contemptu, tnoribus, 8° demonium habes t
quod fcilieet tibi & verba ilia infpirat,
& figna in te perpetrat? Itaque quia
Chriftus negaverat, eos elfe ex patre
Abraham, & afferuerat, effe ex diabo-
lo; reddunt ei in utroque conviciando
talionem, dicendo, euin efle ex infami
ftirpe Samaritanorum, & a diabolo agi-
tari. Primam calumniam , quia notorie
falt'a erat, negligit: ad fecundam vero,
quie atrociffima erat, & omnem detra-
hebat (idem diftis fadisque fuis, re-
lpondit Jefus fumma cum manCuetudi¬
ne & dementia, qui fumma.cum vehe-
mentia improbitatem eo~um redargue-
rat, ut utrumque notat Chryfoft.

49. Ee;o dcemnnium non habeo , id eft,
nihil mihi cum dxmone commercii,
fed honorifico Patrem meum , id eft, in
omnibus gloriam Dei Patris mei lpe&o
ac tueor, etiam dum vos hotnicidas ac
mendaces non fino liliosDei atque Abra-

192 COMMENT. IN EVANG.

hae vocavi: 6? inhonoraflis me , tanta m6
afficiendo contumelia, ut non polfitis
atrociori.

<;o. Ego antem,  lie me putetis contu-
meliis veftris angi, non quecrogloriammeant,
id eft, non admodum euro, non aflfec-
to, nonpropugno: Eft qui queer at,  fupple
gioriam mem.  Intelligit Patrem inquic
Auguft, (f judicet , id eft, ulciicatur con-
tutnelias meas, ut non putetis eai vos
impure laturos, Itaque negledtis contu-
meliis enrum , pergit aflerere frudtum
doftrinse l'ua?, quail conneftens hsc ver-
fui 31. & 32. ex quibus poftrema Judieo-
rum contradidtio nata fuerat.

fi. Si quis fermonem meum fervaverit 9
fide & opere, mortem non videbit in ster¬
num  , id eft, non experietur mortem
icternam: fubinfinuans, mortem quidem
temporalem vifurum, led ab ea tranfitu-
rum ad vitam aeternam.

52. Dixerunt ergo Judcei , quad audito
ingenti paradoxo: Nunc cognovimus,  cer-
to certius, quia d<errtonium habes , cujus in-
ftindtu tantam arrogantiam fpirantia ver¬
ba loqueris. Nam Abraham mortuus e[t,&
Prophet £ , qui tarnen fermonem Dei fer-
vaverunt: tu dicis:  majora quafi arro-

gans verbis tuis, quam Deus fuL: Si
ouis fermonem meum fervaverit , &c. qu®
fchrifti verba ipfi quafi de morte tem-
porali didfa arripueraut.

73. Num-

SECUND. JOANNE VI Cap. VIII* 193

53. Numquid tu major es Patre nnftro
'Abraham?  &c. Confequentia poftulabat,
ut dicerent: Numquid tu major esDeo?
& qui te audiuut, major es Abraham.
&Prophetis? ficut Chrifoft. notat: fed
contend funt dicere, Numquid tu major
es Abraham , &c? eo quod perabfurdum
illis videretur, euni vel Abrahamo &
Prophetis majorem dici. Necelfe enim
erat eum, qui lua audloritate quem-
ijuam ad vitam revocat, efte majorem
eo, qui neceftitate moritur: & Prophet<e
mortui funt , id ell, & Prophetis, qui mor-
tui funt. Quern te. ipfum fads , per ipfam
tuam ja&antiam ?

54. Relpondit Jefits'  j ad illud fcilicet,
t^uod proxirre pnecedit, Quern teipfum
fads? Si ego dorifico meipfum , id eft 9 '
fi ego verbis illis magnifies propriam
gioriam capto , meipfum laudaudo, ficut
vos putatis, gloria mea nihil eji , id eft ,
inanis eft }  quia ex parte laudantis, nul-
lius omnino apud homines au&oritatis
eft, nec veram gioriam inter homines
facitr.led eft Pater mens , qui floriftcat me:
oraculis Prophetarum, teftiinoniis de
coelo, miracuiis indubicatis, teftando,
vera effe , quse dico, & me talem efte*
qualem dico. Quod ft quWritis , quis fit
Pater meus ? is , iriquain , eft, quern
vos didtis, quia Deus vefter eft,  lie forte
putetis, teftimonium' ejus avobis repu-

T, Iff. N drars

194 COMMENT. IN EVANG.

diari pofle. Significat igitur, fe efle Fili-
um illius Dei naturalem.

Et-,  pro fed , non cegnovifiis cum ,
neque utPatrem meum, neque ut glo-
rificantem me fignis ac miraculis: Ego
autem novi eum , utpote Filius ejus na-
turalis. Quod iterum arrogantise videri
poterat; fed non ita arrogantia caveri
debet, ut veritas relinquatur, inquit
Auguft. ideoque addit: Et ft dixero, quia
non fcio eum, ero fimilis vobis mendax  ,
quia contra mentem meam, & confci-
entiam loquar, more veftro, qui veri-
tari etiam agnita: reflftids, & non agni-
tam vos fcire dicitis. Sed fcio eum , cu¬
ius fignum eft, qnia fermonem ,  id eft 9
mandata , cjusfervo:  tacite indicans, eos
non feaare, ideoque non cognovifle
Deum, & mendaces efle. Nam, ut ap-
tiffime dicitur i. Joan. a. v. 3, & 4.
In hoc fcimus , quoniam cognovimus eum , ft
mandata ejus obfervemus, Qui dicit , Je noffc
eum , mandata ejus non cuftodit , mendax
eji.  Amota igitur jaftands opinione ,
jam ex ipfo Abraham oftendit, eum non
segre laturum fuifle, quod ei prasferre-
tur.

^6. Abraham pater vefier,  quern mihi obji-
citis, exultavit , id eft, geftivit, feufummo
affeftti deiideravit, ut videret diem meum.
Quod Auguft. nonnumquam exponit de
ilio die, qui nuilo finitur craftino, nul-
lo pneveuicur hefterno, hoc eft, deipta

ster-

SECUND. JOANNEM Cap* VIII. 195
afternitate, in qua Filins coteternus eft
Patri, prout loquitur lib, De peccato
orig. cap. 27. Sed verifimilius eft per
Hebrailmutn, diem Chrifti vocari tern-
pus, quo vixit mortalis in hoe mundo,
quod Abraham videre defideravit; quia
defideravit videre Vicinam falutem, &
omnium Gentium benedi&ionem in fetni-
tie fuo, hoc eft, Chrifto, Ex quo colli-
git Auguft. ibid, fuiffe Abraham fide in-
carnationis ejus imbutima, Vidit,  reipfa,
inquiunt aliqui recentiores, Deo fcili-
cet illi revelante in limbo, ubi tunc de-
gebat. Sed communis veterum inter-
pretatio eft, Cliriftum loqui de vifioae,
vel per fidem, vel per particularem
& propheticam revelationera. Itaque
eum vidiife diem Chrifti, quando Fi-
lium immolare voluit, atque arietem
coruibus inter vepres hsrenterti vidit?
nterque enim Chrifti pationtis typum
geflit. Ita Chryfoft. Theophyl, itemque
Iren. c. 14. & i5» Vel vidifle, quando
julfit, ut iervus poneret manum fuanf
fub femore ejus, & juravet per Deum
cosli. Quo flgnificabat, Deurn casli de
femore fuo nalciturum, ut Auguftin,
turn hie, turn loco iupra citat. Et gavi -
fus eft,  propter beneficii prophetice prse-
vifi magnitudinem. Quo indicat, fe Abra-
hamo longe majorem effie, ut Chry-
foftom.

196 COMMENT. IN EVANG.

^7. Dixenmt ergo Judai^  exiftimantes,
hoc tUci de corporali vifione per ocu-
los carnis : Quinquaginta annos nondum ha¬
les ■, (f Abraham vidifli?  qui tot feculis
vixit, Supponunt enitn, Chriftum vidiffe
Abrahamum, tamquam tempore coreta-
neum. Colligit ex his verbis Iren, lib,
2. capite 40. Chriftum tunctemporis ex-
ceflifle annum quodrageftmum, & quin-
quagefimo propinquafTe. Sed argumen-
tum eft inemcax; utuntur enim numero
longe majore annorum, quam revera
Chnftus exegerat, ut efficacius eum re-
futarent.

58. Dixit eis Jefus: Antequam Abraham
fierety  Graece (perin genefthai, fatlus  feu na-
tus ejjet) ego fum,  Quo vocabulo, EJJen-
di , conftans & immobilis seternitas ejus
exprimitur: ideoque non dicit, Jui,  aut,
ex am,  fed fum  : ficut olim dixerat Deus
ad Moyfen, ego fum , qui fum , Unde &
Auguft. hie notat illud, fieret , ad hu-
manam fadturam; fum , vero ad divinam
fubftftentiam pertinere, ornnis fcilicet
temporis & mutationis expertem.

59. Tulerunt ergo Wtid.es, ut jacerentin
earn,  tamquam in biafphemum, juxta
Legem Levi tic. 24. verfu 16. ubi tales
jubentur lapidari.Intelligebant enim, eum
alferere voluille iftis verbis divinitatem
fn&m^Jefus autem abfeondit fe,  invilibilein
1'e reddendo infidiatoribus , ut notant
Theodoras Heraclieniis in Catena Grse-

SECUND. JOANNEM Cap. VIIT. 197
ca, & ex illo Theopliil. & Euthym. Et ,
lie inconfpicuus per medium eorum ,
prout additur Graece & Syriace, exivit
de templo.  Nam alioqui in templo omni¬
bus prsefentibus non erat locus ablcon-
dendi l'e in atrio templi.

CAPUT IX,

l, prateriens,  per viam, in ipfo

-B-J* fcilicet egretfu de templo, (in¬
dicat enim Evangelifta ifta fermonis
continuatione, paulo port eadem die hoc
magnum miraculum editum fuifle, ut
jam non verbis, fed rebus ipfis proba-
ret Judsis divinitatem fuam') vidithomi-
nem caecum a nativitate , & proinde natu-
ralibus remediis incurabilem.

2. Et intemgaverwat eum difeipuli : Quis
peccavit, hie , a ut parentes e/us , &c. id
eft, enjus peccato faftum eft, ut hoc fin-
gulare malum coscitatis ei infligeretur?
Nam quamvis noffent, nulli malo obno-
xium futurum fuilTe genus humanum ,
niii peccatum originate praaceffiftet, fuf-
picabantur tamen particularia quaeque
mala non obvenire cuiquam fine particu-
larivelfuo, vel parentum delidto. Tollit
hanc falfam fufpicionem refpondendo:

3. Neque hie peccavit , neque parentes
fjtis , fupple , ut ccecus nafeeretur, ut

N 3 uotat

I 9 S COMMENT. IN EVANG.
notat Auguft. & Chryfoftom. Nam quam»
vis pritna transgreflio fit fons genera-
lis omnium miferiaruin noftrarum, cau-
fa tamen proxima, cur hoc vel iftud
huic vel illi obtingat malum, non eft
Temper proprium vel parentum pecca-
tum, fed iu diverlis valde diverfa eft,
& aljquando (ficut in hoc coeco} caufa
eft, ut manife/tentur opera Dei in illo ,  fci-
licet fanando: hoc eft, ideo caecitas haec,
juxta vitiolam difpofitionem, vel mate-
rise, vel generantimn, obtingere per-
jniffa eft, vel etiam inflida eft, ut oc~
cafio daretur operandi illuftre miraeu-
lum, quo Dei poteftas, & bonitas glo-
rificetur. Quod quia per ipfum Chriftum
explendum erat, addit:

4, Me enim oportet operari opera ejus ,
qui mifit me,  id eft, Dei Patris opera,
quae fcilicet mihi tamquain legato fuo
edenda prsecepit, ut per ea homines
ad fidem & lalutem adducam. Nam de
operibus legationis , vitaeque temporalis
Chrifti i'ermonem effe, patet ex eo,
quod fequitur : donee dies eft : venit nox  ,
quando nemo potejt operari. Diem  vocatpra-
lentis vitae tempus; Noftem , mortem :
quia ficuti dies hominibus ad operanduni
opportuna eft, nox vero importuna ;
*ta & vita mortalis Chrifti deftinata erat
implends per ipium legation!, a morte
yero ceftaiidum.

j. Quam?

SECUND. JOANNEM Cap. IX. 199

5. Quamdiu fum in mundo , id eft, in
vita hac mortali, lux fum mundi , dodtri-
na, converfatione, & modbus, exem¬
plar vitas Evangelic^ me prsebendo, &
intus gratia, foris miraculis perfuaden-
do.

6. H<ec cum dixijjet , expuit in ter ram, if
fecit luturn ex fputo , 8® linivit fuper oculos
eius , quo lcilicet etiam videntes faci-
lius excascanturquam catci fanantur, ut
ita magis vim miraculofam line opera¬
tion^ oftenderet, ut Chryloft. notat
Horn, in Epift. 1. ad Corinth. Idem ve-
ro obfervat hie, ficut & Iren. lib. 5.
cap. 13. Chriftum hoc fadlo probare
voluifle, fe eundem effe, qui totum
hominem ex luto fecerat, dum partem,
quam imperfedtam reliquerat, ex eo-
dem luto perfecerat. JVlifcuit autem fpu-
tum, ut oftenderet, quamfalutaris elTet,
& medica earo fua.

7. Et dixit eii Vade lava in natatoria
Siloe , Gi'sece, (eis tes columbgdran , in pi~
feina)  ut vertitur cap. ?. verb. 2. feu in
lavacro Siloe. Eft autem Siloe  foils ad
radices montis Sion, qui non jugibus
aquis (hoc eft, perpetuis) fed incertis
horis diebusque ebullit, & per terrarum
concava & antra cum magho fonitu ve-
nit , prout Hieron. in verfu 6. c. 8* liaise
dicit, fe non dubitare pofte, eo quod
rn ilia provincia habitaret. Hie autem
iumitur Siloe  pro pifeina, feu -ecepta-

Ci 4  culo

200 COMMENT. IN EVANG.
culo aquarum ex illo fonte tandem cotj-
flaentium: qund interpretatur Mi (Jus , quia
derivator exHebraico verbo Scbalach,  id
eft; Mifit.  Significare voluit Evaugeli-
fta, interpretationemi iftam ad rem prx-
fentem fpeftare, five qifia nunc fanari-
dus eflfet caucus, cum fuillet eo roiflus*
ut canit Nonnus & Euthym: five ut in-
dicaret, Siloen figurant efle Chrifti, qui
peculiariter tamquam fons omnis illumi-
liationis & gratia; noftr®, a Patre mif-
fuseft, utAuguft, & Theoph. Unde ul-
terius idemAuguft. notat, cscum a na-
tivitate fignificare genus humannm; aquas
Siloe, baptifmum Chrifti. Abiit ergo ,
£? lav it , nihi! h&fitans in fide, nihil iii
obedientia , nihil difputans, ad quid lu-
tum , ad quid lotio , ut perpendit Chry-
foft. Ideoque venit,  id eft, rediit, videns,
ut lcilicet gratias ageret curatori fuo.
Quo infinuatur, ficut & v. 11. quod la-
vando, hoc eft, non nifi abfoluta lotio-
ne, vifum fit confecutus. Poft dilcepta-
tionem igitur aliquam populi, de modo
& auftore miraculi iftius,

13. Aiiucunt e'um ad Phartfeos , qui c<z-
cus fuerat , tamquam ad judices, qui eo
diligendus interrogate , & re accuratius
perpensa, de tam publico miraculo jo*
dicarent.

14. Rrat autem Jabbatum , &c. Quo ifl-
dicat, hanc faille illis dubitandi caufaifl
de veritate miraculi, & utrum proban-

dum,

SECUND. JOANNEM Cap. IX. 201
dum, an improbandum effet, quiavide-
batur religioni fabbati repugnare. Quam
falfara opinionem, utChrirtus ex Judds
tolleret, conftantifliroe in iabbatis mi-
racula operatus eft. Pharifans vero, aliis
aliud fentieutibus,

17. Schisma erat inter eos,  hoc eft, difli-
dium in opinionibus. Ut ergo aliquid
certi elicerent, vel forte etiam ut ca-
Jumniandi miraculi anfara captarent, ft
caecus ipfe Chriftum vel reprehenderet,
vel eum laudando, caufam ejiciendi le
ex fynagoga prseberet, Dicunt caco ite-
rum: T u quid dicis de illo , &c. hoc eft,
quid hominis eum efle putas ? bonum
an malum? file autem conftanter, quod
fentiebat, expreflit; quia Propheta eft;
fciebat enim, Prophetas olim miracula
faciendo, poqulumque divina docendo
probavifle, fe efle fervos Dei: nec enim
quidcjuam fublimius adhuc de Chrifto no-
verat.

18. Non crediderunt ergo  , quia-c&cus ftiif-
fet, donee vocaverunt parentes.  Per quod
Chryfoft. indicari notat, eos multis mo-
dis miraculum tegere & abolere voluif-
fe. Sed ilia eft veritatis natura, ut un*
de magis oppuguatur, iude magis con-
firmetut*

19. Et interrogaverunt eos , primo qui*
dem, Hie eft filius vefter ?  ut lcilicet pri-
mo couftaret, utrum idonei eflent ad fe-
rendum teftimonium. Deinde, quern vos

N 5 did-

202  COMMENT. IN EVANG.
dicitis, quia cacus natus ejl?  Ordinatiffimum
eft enim, ut ante conftet de segritudine,
ut inde pateat veritas curationis. Ex
quo fit, ut qui etiam nunc nova mira-
cula explorant, ante omnia . inquirant
de veritate segritudiuis. Tertio interro-
gant: Si caecus natus fuit, qiiomodo ergo
nunc videt ; cum hoc lit naturaliter impof-
fibile? Confequens eft enim, ut explo-
rata infirmitate, modus curationis inda-
getur, utrum fit naturalis, an fuperna-
turalis. Ad duo priora reipondent affir¬
mative , tertium tergiveriando declinant,
diceudo:

21. Nos nefcimus;  quia id tam explo-
rate non cognoverant, utpote qui cura-
tioni ejus non interfuerant: ipj'um inter¬
rogate, estate-,n habet : quafi die. Nullus
magis idoneus iftius rei teftis effie poteft,
quam ipfemet, quinequepuer eft, ne-
que defipit. Ita caute & vere a fe amo-
vent refponfionis periculum, quia filius
minori invidia , & majori fide , rem to-
tam praedicare poterat. Itaque caul'am
talis refponfi indicans Evangelifta v. 22.
dicit, eos timuiffie, ne extra fynagogam fie-
rent , id eft, timuiffie anathema, leuin-
tei'didtionem ab ingreffiu fynagoga:, mul-
toque magjs templi. Unde id' videtur
iuiffe Judxis olim extra fynagogam fie¬
ri, quod nunc Chriftianis excommuni-
cari. Audito igitur, quod effet filius eo-
rum . & coccus natus,

24* Di -

SECUND. JOANNEM Gap. IX. 203

24. Dixerunt ei ; Da gloriam Deo , id eft,
glorifrca Deum, conntendo fimpliciter
veritatem, quafi prsefente Deo. Videtur
fuiffe phrafis & modus adjurandi aliquem,
ut hanc gloriam & honorem _ deferret;
Deo , quatenus reverendo majeftatem,
& omnifcientiam ejus , palam mallet
confiteri veritatem, quam eoram eo
mentiri, ut pat.et Jofue 7. verf. Scopus
tamen Pharifcorum fuit, utnegaret, fe
beneficium a Chrifto aceepifte, ut notat
Chryfoft. & Auguft. idque hoc fiugendo,
fibi aliunde conftare, quia videlicet nos>
tamquam litterati & fanfti viri, & talis
rei competentes judices, certo Jcimus,
quia hie homo peccator ejl,  id eft, fcele*
ftus & impius, cui promde nulla ratione
poteft adferibi curatio tua,

25. Dixit illis: Si peccator ejl , nejcio  ,
quia nullum ejus rei argumentum ha-
beo: main fcio , quia coccus cum effem , mo-
do video , lupple , ipfius beneficio; nam
tacite redarguit Pharjfeos. quafi die.
Res ipfa loquitur, utrum peccator, an
Propheta fit, qui hoc mihi fecit. Nam
fic acceperunt Pharilki refponfum ejus,
quando dixerunt:

26. Quid fecit tibi? Quomodo aperuil ,
&c. tot iteratis percun&atiouibus nihil
aliud captantes, nifi ut in narrando lion
conftaret fibi, & ita fides ejus vacilla-
xet. Ille pertsefus fuperfluas interrogation
Hcs audire; refpondit eis;

27. Di'

204 COMMENT, IN EVANG*

27. Dili vobis jam , &c. Nurnquid &
vos vfittis difcipuli ejus fieri , fcilicet ficut
ego? Eft enim hsec confeffio difcipula-
tus fui, & fimul falfa irrifio Pharifaeo-
rum, utpote quos fciebat, pr$ fuper-
bia, & odio Jefu nihil ignominiofins iibi
ducere, quam difcipulos ejus fieri.

28. Maleilixerunt ergo ei,  Grxce (eloi-
Air’fan,) convitiati fiint ei,  irritati fcilicet
tanta mendici libertate , 8 “ dixenmt,
/equentibus vdrbis ei convitiantes: Til
di/cipulus iUius /is.  Quod malediftum eft ,
inquit Auguft. fi cor difcutias loquen-
tium , non ft verba perpendas. Quidquid
enim eo animo profertur, ut alter af-
ficiatur contumelia, maledidtum eft;li¬
cet verbum per fe non videatur con-
tumeliofum, ut ait Bad. Interrogatio-
ne breviori 24. Nos autem Moyji diicipu -
lifumus,  qua partieula adverfativa indi¬
cant, JefumMoyii efle contrarium. Cau-
fam addunt, cur Moyfem prseferant;

29. Nos fcimus , ex lacris fcilicet lit-
teris eruditi, quia Moyfi locutus eft Deus:
ut proinde dubitari nequeat, nos Deum
ipfum fequi infallibilem, quandoMoyftf
doftrinam fequimur; kune autem nefeimus,
und o fit,  hoc eft, unde ad nos vene-
rit, & confequenter unde, tam docen-
di auftoritatem feu miffionem, quam
doftrinam iplam acceperit, a Deo, an
a feiplo. Ille nihil turbatus malediffto *
intrepide refpondit:

30. ht

SECUND. JOANNEM Cap.lX, 205

30. In hoc enim mirahi'c eft , quia vos 9
&c. id eft, enim vero mirabile quiddam
in hac re contingit, quod vos viri,
tam perfpicaees aedofti, nefciads, unde
fit: c? aperuit mcos oculos , id eft, & ta¬
men aperuit, five, cum tamen aperuerit
tneos oculos Oblique enim perftringit
eos , quod ex miraculo illuftn nihil mo-
ti adhuc midionem Jefu fibi ignotam
e(Te tingerent, Probat autem, eos hoc
fcire debere:

31, Scimus autem , nos etiam idiots,
ex communi & publics hominum fen-
tentia, quia peccatores Deus non audit , id
eft, uon exaudit, ut fequitur: nam
Grsce utrobiqueidem verbum eft, (ahi-
eisy) fed ft quis Dei cultor eft , non ver¬
bid tantum, ac ceremoniis, fed qui per
obedientiam mandatorum ejus, volunta ■»
tem ejus facit, hunc exauliu  Quae csci fen-
tentia difficultatem habet: nam conftat
peccatores non folum in temporalibus,
fed etiam in fpiritualibus multis exaudi-
ri a Deo, ut patet ex Publicano: imo
& ad miracula facienda, Matt. 7. v. 22.
Unde Auguft turn hie, turn Hoinilia 43.
c. 5. & lib. 2. contra Epift, Parmeniani
c. 8. ex prqfeflfo docet, nanc lententiam
etle hominis nondutn intus illuminati.
Si quis tamen earn , ut generaliter ve-
ram accipere velit, exponenda diet,
quod Deus non exaudiat peccatores, ad
facienda hujuimodi miracula , quihu*

pro-

206 COMMENT. IN EVANG.

probent innncentiam fuam, & fe, doc-
trinamque fuam eflfe a Deo: nam de
iftis agebatur. Subfumit autem cecus:

32. A faculo non eft auditum , &c. quafi
die. Sed in tot fignis , & inprimis in
hoc tanto miraculo, quod ad confirma-
tionem innocentis, & auftoritatis fus
edidit, palam eft, eum effe exauditum
a Deo: Ex quo concludit:

33. Nifi ejfet hie a Deo , fcilicet mif-
fus“ & approbatus, tamquam cultor &
obfervator voluntatis ejus , non poterat
facere quidquam,  nempe tale, ut jam di-
ximus. Quafi concluderet: ergo ille ho¬
mo non eft peccator, fed cultor Dei 9
&c.

34. Rejponderunt dixerunt ei : In pec-

catis natus es totus , non folum anima
peccato infefta , fed etiam corpore abo-
minabilem ftatum animE teftante: 11 am,
ut Chryfoft. & Theophyl. notant, con-
vitium eft, quo ei cEcitatem expro¬
brant: Et tu , ita corpore & anima ma-
lediftus, doces nos , Legis peritos &  fanc-
titatis cultores? Com feriptum fit: Pec-
catori dixit Deus: Quare tu enanas juflitias
meas , ajfumis teftamentum meum per os

tuum ? ,.,Et ejecerunt eumforas , extra con¬
clave. Nam fimul e fynagoga hunc ejec-
tum fuilfe, non eft verifimile, quia non-
dum profeflus erat, eum efle Chriftutm

35. Et cum inveniffet eum Jefus , dixit ei)
ad confolandam & compenl'andam illam

igno-'

SECUND. JOANNEM. Cap. IX. 207

igriominiam : Tu credis in Filium Dei ,
miffum fcilieet in mundum? Nam cscus
Intel)jgens , illam qusftionem include-
re, quod effet aliqua perfona viiibilis ,
quae ellet Filius Dei, Refpondit:

36. Quis eft , Domine 9  fcillicet ille Fi¬
lius Dei, u.t credam in eum  ? Eft vox ho-
minis non diffidentis, fed parati crede¬
re , feu , ut Chryfoft. loquitur, eft vox
anims valde defiderantis, & inquiren-
tis, ut eum veritatis amatoreni fuiiTe
intelligas.

37. Dixit ei Jejus,  non id, quod bre-
vius erat & clarius, Ego fum , ficut Sa¬
maritans; fed quod erat modeftius &
ad incitandum emcacius, iu tertia per¬
fona: & vidffti eum,  quando abfterfa cs-
citate, in gratiarum a&ionem redivifti.
Quo verbo revocat ei meraoriam prs-
ftits lanitatis, Sed quia illud, vidi(ti ,
adhuc dubium erat verbum, addit ma-
nifeftius: & qui loquitur tecum, ipfe eft,

38. At ille ait : Credo Domine.  Com-

I iendiofe profitens, & Deuin habere Fi-
ium, & eum e(fe incavnatum , feu ho-
minem faftum , adeoque ipfum efle Je-
fum , qui loquebatur. Et procidens adora-
vit eum,  fidem luam nou verbo tantum,
fed & opere proteftando. Itaque adora-
tio hsc fuit fklei, quam profitebatur,
eongrua, hoc eft, adoratio latris , foli
Deo debita-

39 * Et

208 COMMENT, IN EVANG.

39, Et dixit Jefus  , circumftantibus
fcilicet occafione cieci, animo jam vi-
d ntis, fic tamen, tit ad corporalem
ejus illuminationem & csecitatem allu-
dat: In judicium ego in hunc mundum veni,
id eft, veni, ut faciam judicium, feu:
difcretionem hominum in duas contra-
fias partes: ita videlicet, ut qui non tii-
dent , apimo, fimpiiciter fcilicetignoran-
tes res laluti fusfe recelfarias, &ignoran-
tiain fuam agnofcentes, videant,  id eft,
per fidem illuminentur; fif qui vident ,
fua Icilicet opinione , ficut expornt Chri-
ltus verf. 4t hoc eft, qui fibi_ perfna-
dent, omnia fe node, nec indigere
dodrina mea , c<eci fiant , id eft, animo
exciccentur per incredulitatem, Nam
talibus, cujufmodi Pharifsei erant, conti-

§ it id, quod Apoftolus de Philofophis
if-it, Dicentes , fe ejje fapientes, fluid flaSlt
Junt , Itaque illnd, in judicium,  & particu-
la, ut,  non fcopum , aut tinem adven-
tus Chrifti in hunc mundum fignlficant,
fed effeftum potius, feu confecutionem ?
11am proprio vitio excscati funt fuper-
bi ex ipfa luce, id eft, dodtrina & mi-
raculis Chrifti.

40. Et audierunt quidam ex Phariftis t
qni eum quaquaverfum fequebantur,
lit obfervarent, quid diceret, atque fa-
ceret, dixermt ei: Nunquid  6? nos,  id
eft, etiam nos, qui legis peritia excel-
iimus, ut aliorum doftores, cxcifumus?

SECOND. JOANNEAT Cap, IX. 2o<)
per adventum videlicet tuunj omit
fcienthe noth'Jt luce privsti? Videbant
euim, le notari, ideoque rogant, ut
rem par&doxain & per fe abt'ardam,
quemadiiioduai putabant , cla'vius ex-
priniat*

4»• Dixit els Jefud: Si c<s:ci ejletisj,  cor-
pore , inquit Chryfoft, & Tiieophyl. Sed
multo reaius expdfiitur, ut lit/antithe-
fis ad id , quod _ feqhitur, diciiis  s  quid
videmus.  . It-rtquef ft eeei eiFetis, judicip
fcilicet veftro , id ell, fi vos ceeos eiTe
advertfereris, Ci-busqiie iaf ere mini, ut
exp nit Anguftin. pic'cdtmn non kabtrelis ,
zd elt, jam vide’t£ci»: narw ipftteaxftta. 1 ;,
feu incredulitas comm ^eccncum erat,
Ideo aucem peccatum non hab.eretis,
quia cecitficis eont'cii ad me medicum
ianandi ctirrerecidi Nmcvera. dititid,.quid
•oUewus , id eft, p>tfrCimfl eftis , vos elle
fapientes, nee indye* e ullius dodrina.
peccatum Itjirum manet,  id eft, perftdia. &
incredulitas, qua me repellititgmquam
lion, neceftanum, pdfeverat ill vdbis
line ulia venia, aut excufatione.

caput  x.

i.  Mien, amen dico vnlis  , PharifeiS
■X.  Inprimis: uam ex v. 19.'&
2i. videtur hie l'ermo occatione cuci

T. Ill, O pau'to

sib COMMENT. IN EVANG.
paulo ante fanati habitus, ut fcilicet
Chriftus declararet, nou eii'e veros pafto-
res ovilis Dei, qui excludereut eos a
fynagoga, qui eum Meffiam efle fate-
rentur. Qui nonintratper oflium , via fcill-
cet regia, in ovile ovium , fed afcendit ali¬
unde,  per feneftram fcilicet, ant frafto
pariete , ille fur efl, if latro,  ilje judi-
cari folet fur & latro : fur,  qui id, quod
alterius eft. fuum effeputet; latro ve ro,
qui quod eft furatus, occidat, inquit
Auguftinus.

2. Qui autem tiitrat per _ oflium  , via le¬
gitim a . paflor efl ovium,  id eft, per hoe
tamquam primutn & capicale argumen-
turn oftendit, reipfa le paftorem elle. Al-
terum autem argumentum eft, quod 1

3. Hide ofliarius aterit,  non furi, aut
latroni. Loquitur enim Chriftus de o-vili,
quaft magni patris familia, in qua quis^
piam conftitutus eft , qui claves om*
niuru portarum curet. Et oves vocern ejus
auditin',  id eft, difeernunt earn ,• tarn-
quam vocem veri paftoris fui, eiqiie
obediunt: non fic voci furis, aut latro*
nis: Et proprias oves vocat nominatim,  id
eft, fuas fibique proprie conimiffas, ft-
gillatim ad fe vocat, ut curet lingulas,
if ducit eas , ad pafcua, non ad lanie-
najn. ft cut fur & latro. Hec l'unt alia
tiia indicia veri paftoris,

4. j Et cum proprias oves emijerit, ante eas
vadit,  id eft, precedit eas, ut eis viani

mon-

SECOND. JOANNEM Cap, £ 211
rflonftret ad pa fen a, & defendat in pe-
riculis. Hoc eld fextum veri paftoris ar¬
gument um. Septimum vero , (f oves il¬
ium' Jequuntufi  Caufa eft , quia fciunt vocem
ejus,  id eft, quia alluetaj funt iibilis &,
fonis ejus.

q, Alienum autem,  furem fciHcet, aut
iatronem, tamquam aliena voce fibi Jo-
quentem , non feqmntur ;

6 . Hoc tirovnhium dixit eis Jefus,  id
eft 1 hanc parabolam , ex vulgari ufu
defumptam. Proverbium  enim alioquiu
brevis eft & vulgo trka ffententia: Pa¬
rabola  vero prolixior fermo multumque
figuratiis, & ideo etiam plerumqu.e ob-
fcurus. At'que hac de caufa Hharifaii &
Judsei non cognoverurit. quid loquerctur eis ,
id eft, quid dibi vellet ille fermo, feu
quern fenfum innue.et. Per quod iudi-
catur, eos Cognovilie, quod eilet para¬
bola ex rebus rufticis petita, fed fen¬
fum ejus ignoraffe. Voluit itaque’ Cliri-
ftus in hac parabola delineare oondino¬
nes paftoris ovilis lui,  feu Ecclefic fuse:
Piinio, quod iritrat per o Ilium, not*
afcendens_ aliunde, id eft, non iii-
trudens fe in fuperiorem' locum re-
gendi, ftcut fur clanculum’ & per frau-
des, vel ftcut latro per violent^m. Tali
ergo olliarius Chriftus, vel Sniff ms dan c-
tus aperit. Oves vftci ejus obediunt, &
ille nominatim novic & vocat lingulas
ad fe gratia fua ,  taniq'.fam quas nomi-
0  s>" 11 a rim

2i 2  COMMENT, IN EVAN&
natim defcriptas habet in libro vit® j
iingularumque euram gem. Pnecedit eas
exemplo vitas borne, &oves eumimitan-
tur, quia fciunt vocem ejus, ut qui
potenter eas ad hiiitationem fui voce ,
& moribus, & gratia provoeet. Porru
per Oves  hie intelliguntur non omnes
fiieles, quemadmodum Joan. ult. nec
omnes jufti, fed foil eleedi, licut patet
v. 14. 15. 16, 2 6 . &  27. & inprimis a8*
Nam quamvis ovile lit tota Eedefia*
lion tainen ita vocatur_, quod omnes &
folas conrfneat oves, fed quia oves, id
eft, elefti, prascipua Ecclefia: membra
lint ftabilia , & propter quos Ecclelia
inftituta eft, & unde ovilis nomen for-
titur,

7. Dixit ergo eis iterum: Ego fum oflhm
oviitm,  de quo feilieet in parabola lo-
eutns fum. Cum autem oftiurn fit, per
quod ingrediuntur tarn oves, quam pa-
llores, dicitur Cbriftus OJiium,  quia per
ilium oves habent aditum ad populum
Dei, & confequenter ad falutem & vi-
tatn teternam quia per fidem ejus, per
meiitom, per infpirationem: rurfum per
ilium ingrediuntur alii paftores, quia
per miftoritatem ejus, five de caslo im¬
mediate datam, five legitima fuccellione
transmifi’am.

Omnes quotquot venerunt,  feilieet a
feiplis, non per me, feu per au&orita-
tem meam j ve| ?  quod idem eft, quot¬
quot

SECUND. JOANNEM Cap. X. 21 $

fjuot venerunt non miffi, prout exponit
Auguft. 16, contra Fauftum, cap. 12*
Non enim notantur hie Moyfes & Pro¬
phets, quia miffi ab ipfo , & per ipfum
veiie<unt, & ipfum prsdicaverunt: fed
rie illis loquitur, qui non miffi,fed fua
fponte venientes, fe duces ovibus ad
beatitudinem exhibere voluerant, de
quibus Jerem. 14. verf. 14. «Sc 15. &
cap. 23. verf, 21. Tales ergo fares font,

latrones , quia vel dolofe, vel violente
in ovile afeendunt, ut oves inftar fu-
rum libi vindicent, & inftar latronum
in exitium prsecipitent, Sed non audierunt
eos oves,  vel nullo modo, vel non per-
feveranter, ut Auguft. hie. Efficit enim
Deus providentia & infpiratione fua, ut
eos oves prsdeftinats faltem linaliter
exhorreant.

9. Ego fum ojtium.  Repetitione con-
firmat lermonem, & fimul explicat: fi
quis introierit per me , infpiratione & aufto-
ritatemea, teuperme,  intns voeantem,
& exterius au&oritatem dantem, falva-
bit.nr.  Per quod fatis indicat, ingrelfum
ilium etiam per gratiam internam debe-
re fieri. Multi enim Chrifti quidem au-
ftoiitate accipiunt prsfefturam inovili;
fed non falvantur, quia non lpiritnejus
vocante, led fpiritu cupiditatis, velam-
bitionis impellente proliliunt ad guberna-
cula: (f ingredietur,  fecundum fidem in-
terius contemplando res divinas, & egre -
0 3 die-

2T4 COMMENT* IN EVANG,

Aielur  , externa officia operando; & ut-ro-
vis modo pajcua inveniet , id eft, pabu¬
lum, quo &fe, & gregem reficiat. Vel
ingredietur  in Eccleiiam, cf egredietur ,
difcedendo ex hoc roundo in creleftem
gloriam , ubi pafcitur Itrael pabulo ster¬
ns veritatis. Utrumque fenlurn dat Au-
guftiii. Quamquam Ingredi  & Egredi  figni-
ficare (bleat in Seripturis totam homi-
uis converl'ationem, uc clare patet Aft.
i. v. 2T» & Pfaltn. iso. v. 8 . quad die.
Quoeuinque l'e vertet, prqlpere aget,
& pafcua inveniet.

10. Furnonvenit , nifi ut furetur , id eft,
fui commodi caufa, ut oves a Deo ab-
ftuahat, <& faciat fuas; &“ e as maftet, ve-
neno pravs doftrime oceidendo; fifper-
dat , sterna perditione. E contrario ve-
ro , Ego veni , ut oves vitam hobeant,  ju-
ftitis per (idem in hae vita, & abandon-
tins habeant , stern am in future, ut Au-
guftinus T.adtatu 4 1 ?. Ratio autem curs
tam beneiics & falutaris, i’ubjicitur;
quia

11. Ego Cum pa/lor bonus,  quad die. Non
(plum Cum odium, per quod ingredian-
tur alii, led etiam iple fum P aft or , &
quidem bonus.  Quod non diceret, inquit
Auguft. niti ell’ent & paftot'es mali, fu-
res fcilicet & latrones, aut certe mer-
cenaii. Bonum ergo l'e elfe paftoreui,
oftendit ex proprietate ejus: quia Bonus
pfljlor animam Juam dat pro ovibus fuis , id

SECUND. JOANNEM Cap. X. 2 15

eft, vitam iplam, multo magiscommo-
da temporalia profundere paratus eft pro
falute ovium fuarum, ft neceffitas earum
hoc poftulet. In quo perfpicua differentia
eft ah iis, qui fures funt & latrones. Sed
quia nonnulli funt veri paftores, quantum
ad aurtoritatem, non quantum ad allertum
paftoralem, etiam ab illis fe difcernit,
addendo:

12. Mercenarily autcm , Sf qui non efl
P aft or.  Quis in cortice parabolae Merce¬
narily i it, perfpicuum eft, ille fcilicet,
cujus non funt oves, fed mercede ad
hoc oflicium pafcendi conducitur: cujus
conditio eft, ut pericula a lapis immi-
nentia parum curet, quia non illi, fed
domino oves pereunt. Uade pulchre
alicubi Auguftinus, Viles habent oves,
quia non emeruiit eas. In re autem figni-
ficata Mercenarius  eft, qui pafcit oves,
non falutis earum velDei causa, ad quern
pertinent, fed mercedis& fui commodi
gratia, fua fcilicet quxrens, non quae
Jefu Chrifti, qui non eft paflor , pvi-
um, ita fcilicet, ut earum falutemtam-
quam proprii gregis, & fuam ipfius qux-
rat; quales mercenarios paftores dei'cri-
bit Ifaias, cap. 56. verf. 10. & 11.... Videt
lupum venientem , id eft, pfeudo dortorem,
ficut hoc exponit Apoftolus Art. 20. verf.
26. Intrabunt pofi difcejj'am meum lupi ra-
paces;  quos ftatim expiicat elfe eos, qui
abducunt difcipulos poll; 1 'e. Ponit au-
0 4 tern

216  COMMENT. IN EVANG.

tern Chriftus fpeeiem pro genere: na’vf
fub lupis  iutelliguntur etiam fchifmatum,
& quarumlibet perfecutionum, ac neri-
culorum audtores. Et dimi'tit oves  cf fir
git,  abjedla cura & protedlione earum.
De cujufmodi paftoribus Tertull. libr.
De corona ratlitis, cap. x. Novi paftores
eoL'um in pace leones, in pralio cervos.
Et lupus rapit oves , per falfas dodlriuas,
if difpergit,  per diviuones & perfecncio-
nes, quaf paftoris pnefentia & protedtio-
ue diftjpari potuiflent,

13. Mercenarily autem fiugit, quia merce¬
narily eft,  hoc eft ; quia lolam merce*
deni, leu compendium fuum fpeftat,
if non perdnet ai eum de ovibus,  id eft,
non ei cura de earum falute, fed meiv
cede dumtaxat fua t  Cujufmodi paftoris
fenfus & voces funt, Quod moritur, mo-
riatur; if quod fucciditur , fuccidatur.  ut eft
apud SJachar. c. 11. Unde de talibus di-
cit Spiritus Dei, O paflor if idohm , de-
relinquens gregtm !

14, Egofum,  non fur, non Iatro,non
mercenarius, fed paflor bonus.  Quodde-
clarat duobus arguments, cognition©
ovium, & animse fuse profufione: if
cognofco meas,\ d eft, quia fingularum
condicionem diftindViffime novi, non tte-
rili cognitione, fed ut eii fubveniam i
eft enim hsec cognitio seternse eledtio-
nis, ac diledtionis, juxta quam dicic ali-
Di, Ego fcio quos elegerim ; & Apoftolus >

SECUND. JOANNEM Cap. X* 217
NovitDominus, qui ftmt eius, ... Et cognofcutit
me mete,  tamquam paftorem & falvato-
rem fuum: inhrmse quidem ut medieum;
proficientes ut duftorem; tentatae ut ad-
jutorem; valentes ut nutritorem. Qnam
cognitionem paftoris fui ,  ut oves habe-
ant, dicit Ambrof. libr, 3. De virgini-
bus : Si vulnus curare defideras, medl-
cus eft; ft febribus refttias, fons eft; ft
gravaris iniquitate, juftitia eft; ft auxi-
lio iudiges, virtus eft; ft mortem ti¬
mes, vita eft; ft caelum defideras, via
eft; ii tenebras fugis, lux eft; ft cibum
quseris, alimentum eft. Ut autem decla¬
ret, quam fit affe&uofa ilia mufiua pa¬
ftoris & oviutn coguitio , explicat hoc
adjefta ftmilitudine , & quafi per paren-
theftn interpofita.

i 5 * Sicut me novit Pater , fupple, ftc
ego noico meas: Et  flout ego agnojeo Pa¬
ttern ,  fupple, ftc cognolbunt me mese
(ita enim videntur hire membra inter fe
coiiferenda^ hoc eft , flout novit me Pa¬
ter Filiutn luum, ita ut dilectiflimum ha-
beat , curet & fervet; fie ego cognofco
oves meas, & viciffitu, flout ego novi
Patrem, ita ut eum gratillirne agnolcam
omnium bonorum meorum foutem; fic
oves meas noverunt me, ut lupra ex-
plicuimus. Itaque illud , ficut,  fimilitu-
dinem, non aequalitatem fignificat, &
refpicit ilia verba verf. 14, quae precef-
ferunt, Cognofco meas, cognojcunt me
0 5 me£.

218 COMMENT. IN EVANC.

me£. Sicat novitme Pater,  &c. Et ani-
mm meam pono pro ovibusmeis,  id eft, vi-
tam ipfam pro eis liberandis profundo;
cjood lignum conlummatse dile&ionis.
d>aro, ut Chriftus dick, Major?m hac di!e-
Siionem nemo habet, ut animam ponat quispro
amicis fuis*,  quod ipl'e pro inimieis fecit,
Ut aatem fcirent judxi, qusnam lint;
ilia: oves, adjicit:

1 6 . Et alias oves kabeo , id eft, habeo
antem & alias oves a Patre mi hi tradi-
tas, fcilicet ex Gentibus, dicente Patre
ad Chriftum , liaise 49. Parum eft , ut
fis mihi fervus ad fufciidndas tribus Jacob if
feces IJrael convertendas . Ecce dedi te in
lucem Gentium,  &c. Quae non flint ex hoc
ovili,  id eft, ex populo Ifiael, ut expo*
nit Auguftip. Vocantur autem Oves ,
vel per anticipationem, quia oves erunt,
vel potius ratione prsdeftiuationia Dei.
Et iilas oportet , juxta decretum sternum
Patris, me aiducere , ad ovile meuni, feu
Ecclefiam meam, nernpe per difcipulos
meos; 11am Chriftus per prsefentiam cor-
poralem non fait miuifter, nift circum-
cilionis: fcf vocem meam audient , obedien-
do predicationi meae, per ora dii'cipd*
Jorum h’.eorum relonanti. Et ita fiet unum
ovile,  id eft, grex, (mia poimnp)  ut eft
Greece, ex duobus fcilicet populis,
daico ^ Gentilij 6? urns pajlor,  egoici-
licet ipl'e Chriftus, tamquam lapis augu-
laris s  faeiens utraqne uyum, ficut pr«'

SECUND. JOANNEM Cap. X. 219
clariffime prophetatum hoc eft apud
Ezech. c. 37. v. 21. ufque ad 21=1.

17. Propterca me iiligit Pater, quia,  jux-
ta mandatum ejus, ut eft verfu fequen-
ti, ego pono animam meam , fcilieet pro di-
li^endis ovibus, feu hominibus, quos
mihi falvandos dedit. Ita tanieji earn
polio, ut iterumfumaw earn:  non refumi-
tur autem anima , liifi qme a corpore fe-
parata 'fuerit; ut projnde Ponere animam,
fit idem quod earn emittere. Iterum six¬
teen fumere,  eft earn propria audtoritate
&_virtute corpori reftituere; fic enim
feipfum Chriftus erponit:

18. Nemo tollit,  id eit, toilet, earn a
me,  invito ac liolent e.fid ego pono earn
a meipfo,  id eft, fponte, quando & quo-
modo voluero, Quod fecit lion l'olum ,
quia fe fponte ad crucem tradidit, fed
eciam quia fponte mortuus, ex divinita-
tis audloritate \; cum virtute propria di-
vinitus yivere potnilfet, ut ex illo magno
clamore morientis patuit. Et potejlatem
habeo,  plenum ac liberam, ponendi earn  6 a
fumendi earn,  id eft, moriendi & refur-
gendi, ita ut nemo me invitum poftet
vel occidere, vel in morte retinere,
Hoc mandatum accept a Patre meo:  quod
refer ad, ponere animam , feu ad palfio-
nem; nam ad refurredtionem non erat
daudum mandatum, Hoc autem ipfum
mandatum non fuit invito, fed volenti
& confentiemi datum. Infinuat autem

mau-

220 COMMENT. IN EVANG.
mandatum P;tcr ; s non intulifle fibi ne-
ceftitatem, fed integram fibi reliquilfe
arbitrii libertatem.

19. DiJJenfto iterum facia eft inter Judceog.
Nam prior diflenfio fafta fuerat Gap. pre¬
cedent. verf. 16. idem enim verbum eft
hie Grace, quod ibi, fcilicet t'chifima:
propter Iermnnes hos , parabolieos, quos
non intelligebant. Unde dicebant multi:
Damonium habet , quid eum an iiti.'  ? cfr.

22. FaSla lunt autem Encania , id eft,
feftum Enceniorum: quod ita dicitur,
quafi feftum innovationis, quia eft fe¬
ftum renovate dedications ft rupture fa¬
cts. Quidam Gra-ci intelligi putant de-
dicationem templi primi, ftrufti per Sa-
lomonem; fed illius dedicatio fiebat
meule feptimo, non hyeme. Chryfo-
liom, ac Theophyl. accipiunt dedicatio-
nem templi fecundi, per Zorobabel ere-
tti port captfvitatem: fiebat enim menfe
duodecimo, fHlicet Adar, refpondente
noftro partim Februariopartim Martio.
Verius eft, intelligi de anuiverfaria dedi¬
cations altaris fadta per Judam Macha-
bsiim, qua.* incidebat in 25. menfis Cafleu,
id eft, novi, refpondentis noftro Novem-
bri, ac Decembri, & proinde hyemserat ,
de quo fefto vide 1. Machab. 4. verf. 59 ;
& 2. 'Machab* 10, verf 5* & feqq. ubi
deferibitur modus celebraudi, inftarfefti
Tabernaculorum.

23. Et

f - SECUND. JOAKNEVI Cap. X. 221

23. Et ambulubat Jefus , non recreandi
fui, fed docendi causa, quad paratus,
fi fe offerret opportunitas, intemp’o.  Quod
ne putares futile vel in ipfa sede facta*
vel in loco faetifieii, ubi hoc dedecuif-
fet, addit explicandi causa, inporttcu Sa-
lomonis:  per quam intelligit atrium, non
Sacerdotum, fed populi, fub dio cinftum
porticu, ita tit a parte totutn iiominetur;
& qnia eodem loco ftruclum erat, quo
illud Salomon olim ftruxerat, dicebatut
Portions Salamonis*  De quo atrio Salo-
jnonis agit Jolephus lib. 8. Antiquit, c 2.

24,  Circumdedcrunt ergo turn , quail nacfi
opportunitatem infignem, dtim ab aliis
rebus vacaret : Et dieebant: Quotifiiue ani-
tnam nnjiram tollis?  id eft, quamdiu nos
fufpenfes, ac dubios tenendo eneca ?
Si tu es Chrijtus,  Pat rib us promiffus,
die nobis palam ,  fine parabolis, & verbo-
rum involucrisj quail iniinuantes, hatic
eile eauiam, cur ha&enus ei non cre-
didiffent, & audita ve ita to fe .e reditu-
ros - verum, ut Auguft. notat, non ve-
ritatem deliderabant, fed calumniam prse-
parabanc. ltaque

4  25. Rejpnniit (is : Loquor vohis , id eft,
jam diu dixi vobis, fupple, me effe Chri-
11 um , & nou credicis, quail die. Non
oritur hoe ex obfeuritate verborum meo-
rum, led ex incrediilicate veftra. Caa-
la autem cur non hie palam dicat, Ego
lum Chriftus , puma ell: quia, ut dixi,

non

222 COMMENT. IN EVANG;
noil quserebautveritatem fed calumniam^
ut, fi affereret. quod res erat, accula-
rent earn, quod fe faceref Chvillam Re¬
gem , ficut ei in palfione objeftum fuit.
Secunda, quia operibus id probare ma-
lebat, quam midis affertionibus; refer-
va-ns refponfionem talem in terminis
publico concilio Sacerdotura, quando co¬
ram judicibus ad exemplum noftrum pa-
lam vevitatem profellurus erat. Opera
qua facio in nomine Patrismei , id eft.- vo-
luntate, & au&oritate & virtute Patris
mei, tamquain fuperantia omnem crea¬
ture poteftatem, hac tejiimonium perhibent
deme,  fupple, quis ego iim.

26. $ed non vos credits , neque verbis,
neque operibus. Caufa eft, quia non ejtis
ex ovibus meis , id eft, ex prssdeftinatis
ad vitam Kternam, fed potius ad inte-
riturir, prout exponit Auguft. Cujus fei
caufa cum non poftit effe nil! culpa ho-
minum, tacite taxat obduratam eorum
inafitiam , propter quam divina gratia
deftituti erant. Probat autem, eos noii
effe ex ovibus l'uis, ex eonditionibus Ve-
xarum ovium:

27. Oves  «, id eft, prsedeflinati,
& niihi ad falvandum dati, voce'm meant
audiunt , id eft, obediunt, credendo mi¬
ld. Nam Audire  fubinde fignificat nudam
perceptionenr vocis Dei, five exterio-
rem, five etiam interiorem , ut Hodie ft
vocem ejus audieritis , &c, Subinde alfen-

SF.CUKD. JOANNEM Cap. X. 22 ^
film & obedient]am refpeftu vocis Dei,
«t f  Lncutus fum, If non auiiflis,  &c. prouc
& hie fumitiir. Porro dicendO. vocem me-
dm auiiunt , fignificat, ie ovibus prius lo-
qui, eafque 8d fe eoiivertere; quod cla¬
ries indicat addendo : if ego cogiiofco eas,
noil fterili folius mentis cbgnitione, li-
cut & hoed os novit, fed Omul affeftus,
qua trahur.tur oves ad padorem, if ft-
quuntur  verbum rneum fcilicet creden-
do, & exempluul operando. De tali co-
gnitio'ie loquitur Apoublus ad Galat. 4,
v. 9. Cum, cognovtritis Deurn•> imo cognhi
fv.is a Deo : pet quod ligniricat, iplaru
cognitionsm Galatarum a Deo, tamquatn
pattore cognofcente oves fuas, prove*
nlffe, Ke vero parvi facerent. effe ovem
Cjidfti, eumque pafterem fequi, iubji-
cit:

2g- Et ego vitam ceternam Ao els,  in pre¬
mium, quo nullum majusbomun ovium
excogitaii poteft, if non perftmrit in <zier-
num , propria aliqua voluntatis tnutabili-
tate vel deleftn. Sic eni n eis dab'itur
vita sterna, ut ne quidem per propriimi
velle ab ea excidere pollint: nam els
perfeve audi polUbilitas & voluntas, di¬
vine grads largicate donatur, ue latius
Augiiit.de Corrept. & gratia c- 12, in-
finuat autem, eos e contrario in sternum
perituros, eo quod non eiTe it ex ovi-
Inas 1 'uis, ut no tat Auguft. Traftat. 48*
Et non rapid gas quifquam , 11011 fur, non

$24  COMMENT. IN EVANCJ.
latro, lion mundiis, non caro. noil
mones, non profpefa, non adverfa, de
manu mea , id eft , de poteftate mea, qua
proteguntiir: quod addit, ne aliena Vi,
iraudibus autinfidiis , aChrifto avelli pof*
ie putareutur, Ne vero tnirarentur tan-
tarn fuam poteftatem in tanta carnis in- 1
Ti mitate, rationem reddit: quia

09. Pater meusjuod dedit mihi , id eft *
id, quoo dedit mild Pater gignendo, ut
etlem videlicet unigenitus FiHus Dei,
majus omnibus ejt, id  eft , potentius omni
re creata: 6° nemo to-eji rajiere  violent©
oves, de manu Patris mei,  lupple; ergo
nec de mea. Ratio fequitur v. 30, Por-
ro Grtece lenfus eft facilior in mafculi-
no, Pater qtii dedit mihi, ferVandas
icilicet oves, major omnibus eft. Nemo
a litem potert rapere de manu Patris; er¬
go nec tie mea. Conlequentiam illain
probat, quia

30. Ego  cf Pater mm fumus,  natura
divina, &confequetiter poteftate & vo-
luntate: nam ubi unitas, adeoque iden-
titas, ibi nulla prorl'tis dil'paritas. No-
tant autem communi confenfu Interpret
tes & Patres, Auguft, Oratione De quin-
que hasrelibus, Hieron, c. 6. liaise, Am-
brof. lib. de Spiritu landto, & alii pal*
fim , illud, Unum , defignare identita-
tem fubftantiiE feu nature; fumus,  diftin-
ftiouem perfonarum. Unde Auguft. Epift*
174- docet, his verbis lignificari, Filiuni

SECUND, JOANNEMCap, X. 225
effe (homoufton)  Patri, id eft, ejufdem
individuals fubftantise. I11 quem lenfum
& Judxi hoc acceperunt, cum vifus eft
eis , blafphemaffe; quod nullo modo ju-
dicaflent, li tantum fignificatam exifti-
maft’ent concordiam voluntatis.

33. Sujtulerunt ergo lapides Judai, ut la-
pidarent em , tamquam blafphemum. In-
tellexerunt enim Judd, inquit Augufti-
nus, quod Ariani non intelligunt. Sen-
ferunt enim non polfe dici, Ego & pater
unum lumus, nifi ubi eft a?qualitas Pa-
tris & filii •  Chriftus autem intrepide
33. Refponiit eh , blandiufcule, ut fu-
rorem eorum ratione temperaret: Multi
opera bona oftendivobis,  id eft, multis be-
neficiis vos affeci; nam Oftendere bona  vel
mala , apud Hebrseos eft bene vel male
facere, ut patet Pfam. 70 verf. 20 &
Plam. 79 verf, f oftendifti populo tuo dura .
Ex Patre meo  , id eft, tamquam virtute
Patris mei fafta, quem Temper tanquam
operum meorum , & miffionis principi-
urn agnovi,& proinde probant, me elle
filium ejus. Propter quod eorum opus me
lapidatis  ? id eft , ad lapidandum vos prx-
paratis ?

. 33* Refponderunt Judai  : De bono opere
id  eft , propter bonum opus , non lapida-
mus te , fed de blafphemia , quam te admilife
probamus: & qu i a ,  011ud,Et,eft exe-
geticum feu declarativum, pro, id eft  ,
fiam Jirec ipfa eft blafphemia, quam dei
T. HI. p figuare

226 COMMENT. IN EVANG.
fignare volant ) tu homo cum fis , fads ?
id eft, ja6las & prsdicas te ipfum Deum.
Bene enim intellexerant, quod verbis
verfu 30 pofitis fe verum Deum afleru-
iffet; fed illo prmcipio nitebatur error
jpforum de blafphemia, quod nemo pof-
fet effe fimulhomo & Dens. Exiftiman-
tesforfan, hoc aliter non poffe fieri, qUam
per converfionem divjns naturae in hu-
manam, aut humans in divinam, autpef
commixtionem utriusque in aliqnarii
fubftantiam tertiam. Unde Auguftin*
Traftat. 18* in Joan. In homine non
intelligebant Deum : carneitf videbant,
Deum nefciebant: habitaculutn' eerne-
bant: habitationem ignorabantr caro.il-
la templum erat, Deus inhabitabat in-
tus ' y  per unionem l’cilicet naturae divinae'
ae humans in eandem perfonatn. Quam-
obrem Athan. pro decretis Cone. Nics 4
ni,notat,eos potius fermonem conver-
tere debuiffe hoc modo; Cur tu DeuS
cum fis, homo fa6tus es? Natti opera?
ficut & verba, eum Deum effe declara-
bant.

34. Refpon3.it eis  , non negando, fe De-
urn effe, ficut omnino facere debuiffet?
li fuiffet falfum ; fed tuendo verba fua*
argumento a minori: Nome feriptum eft &
legevejlra,  id eft, in facra feriptura a vo-
bis in aufroritatem recepta, & proinde
vobis irrefragabili .* nam lex  hie totatn’
feripturam comprehend! t, ficut & infra

eap*

S ECUND. JOANNEM Cap, X. 227
Cap. v, 2>> quamvis faepius ufurpetur
pro folo pentateucho, utLucae ult. v. 44
Quia e%n dixi , Dii efth  ? Verba Hint ex
peribna Dei ad judices didta , quos uti
poteftatis ita & nomiuis fui participes
fecit, ut tint tamquam Dii quidam ter-
reni in adminiltfanda juftitia.

3^. Si itlos dixit Deos  , ad quos fermo
J)ei fa^us ejl  , id eft quos Deus inillo
Pl'almi loco cotnpellat , if non potefl foU
vi fcriptura , id eft, erroris redargwi, vel
Jrrita reddi, quail male, vel blafpheme
homines mortales appellaverit deos. •

35, Quern Pater fan'clificavit , i'anftita-
tem . qua iplemet fandtus, eft, com-
inuni cando ei, hoc eft , fandtum per ef-
fentiam gignendo,, prout exponit Au-
guftin. Nam hxe fandiificatio videtur pne-
cedere miilionem in mundum, quam fub-
iungit; & proiude non videtur ita con-
venientur inteliigi de fandtificatione hu*
mance nature, five per gratiam , five
per unionem divinas nature cum Huma¬
na, ficut aliqui interpretantur, Vos
diems': Quia blasphemas  : quia dixi , filius
Dei sum?  Vos dicitis , me blalphemare,
Co quod me dixerim effe filium Dei,
quati d. Immerjto hoc dicitis: longe quip-
pe juftius eft, utille, quern Pater lane-
tum genuit, vocetur filius Dei. & con-
fequenter natura Deus , quam illi, quos
Deps alloquitpr, & exiguam aliquam
Bivins pioprietatis participationem ha-
p %  bent 1

228 COMMENT. IN EVANG.
bent, prout Auguft. per antithefes a-'
liquas declarat. Probat autem, le a Pa¬
tre fandlificatum :

37. Si non facio opera Patris met , id eft,
opera Patri propria, feu qua* non pof-
funt alteri adfcribi, quam Patri, nolite
credere mihi , afferenti,me unum elle cum
Patre. Nam vis argument! in eo fita eft,
quod quorum eadem funt numero ope¬
ra, illi unum idemque fint,necefle eft.
Qua; veritas , quia in hac vita valde re-
mota eft ab hominum dara cognitione,
remittit eos ad operum teftimonium,

38. Si awem facio , fcilicet opera Pa¬

tris mei, miracula quse a nemine fieri
poterant, nifi a Deo Patre: fimul vero
palam erat, ea quoque a Chrifto fieri
propria audloritate : ft mihi non vul -

tiscredere , propter verba fcilicet mea,
operihus credite , id eft, propter opera mi¬
hi credite , ut per opera cognofcatis &
credatis , id eft, cognofcatis credendoj
neque enim clare ex operibus cognofci
poteft, fed tantum credendo : quia Pa¬
ter in me eft,  £f ego in Patre  per naturam.
Nam ifta verba idem continent , quod
Ilia, fuperiora : Ego & Pater unum fumus •
Unitas enim ifta in eo fita eft, quod
perfons in fe mutuo fint ratione uniu*
Individual eflentise: nam per illam inti-
mam inhabitationem, feu circumincem-
onem fit, ut fingula fint in fingulis &
omnia in fingulis, & fingula in omni-

SECUND. JOANNEM Cap. X. 229
bus, & omnia in omnibus, & unum om¬
nia, uc loquitur Augu ft, lib. 6. de Tri¬
nit. c. 10.

39. Qucerebant ergo eum apprehendere,  quia

videbant, eum perliftere in eo, quod di-
xerat: exivit de multibus eorum.  Quo

inlinuatur eum jam pene apprehenlum
e manibus elapfum elfe, five ipfa fidu-
cia egreffionis, five edam occulta divi-
nicatis virtute eos cohibente.

40. Et abw iterum trans Jordanem , ut per
abfentiam ejus fedaretur indignatio; in
locum , ubi erat Joannes baptizans pyimum ,
hoc eft , in Bethania feu Bethabara, de
quo cap. 1 verlu 28 nam poltea Joan¬
nes migravit in iEnnon juxta Salim , ut
eft capite 3 verlu 23.

41. Et multi dicebant,  admoniti fcilicet
ipfo loco , in quo Joannes baptizaverat,
quia Joannes quidem fignum fecit nullum  , lup-
ple, & tamenei credidimus; q. d. Quanto
juftius eft, ut ei credamus, qui inume-
ris miraculis verba fua confirmat.

42. Omnia autem queecumque dixit Joan¬
nes de hoc , Jefu fcilicet, vera erant , id eft,
Vera efie ipfo eventu demonftratum eft*
Hoc eft fecuudum argumentum credeu-
di. Itaque duobus illis addudti, fcilicet
*niraculis Jefu, & teftimonio Joannisin
*nemoriam revocato, multi crediderunt in
et *m 9  quod fcilicet efl'et Chriftus filius
Dei.

530 COMMENT. IN EVANG.

CAPUT XI,

"jO rat autem quidarn languens,  Graece
JUDi Qasthenon  _) agrotus  , Lazarus , dir
ftinftus tamen ab ilio mendieo, de quo>
Luca: i 6  a Bcthania  quje quid fit ftatim ad.
jicit , explications caufa: de cajlello Ma¬
ria  6* Martha  , hoc eft, de pago leu vi¬
ce, in quo habitabant; quomodo Beth-,
faida dicitur civitas Andrew & Petri ,
cap. i. verfu 44. Defcribit tarn exacts
circumftantias, ut miraculum omnium
celeberrimum credibilius lieret.

a. Maria awem erat. qua unxi-Dominum un-
euento , id eft, liquore odorifico. In qup
atteftatur Joannes Lupae narranti hanc
concionem cap. 7* ut fic diftingueretuc
hsec Maria ab aliis eodem yocatis nomir
ne.

3. Miferunt ergo sorore# ejus , nuntium
C Bethania trans Jordanem: nam lu6tus
eariim, & cura infirmi, & lexus conditio
& fiducia in Jefu, latis erat, ne ipfiemet
proficifcerentur, ut notat ChrjToft, dicen -
tes,  id eft, cum mandato dicendi ei prse-
fcriptis verbis nomine fuo: Domine  »
ecce quern amas, infirmatur.  Tacite ipfum
& verecunde, & prudenter provocan-
tes ad fanandum: nam fuper om.nes pre-
ces :egri , & amicorum ejus, eft amor
benefattoris. Unde Auguft. Amanti Tatis

nun-

SECUND. JOANNEM Cap, XL 231
-nuntiatre ; non enim amas & defeiis.
Scopus earum fuit, ejus adventum im-
petrare, qua in re qusdam fidei imper-
feftio fuit, non fperantium folo juffu ab
ablente conferri polfe lanitatem, ficut
hoc patet clarius infra v. 21. & 32.

4. Audiens autem Jefus, dixit eis ,  fbro-
ribus per eundem ilium iuteruuntium :
infirmitas hac non eft ad mortem , quia nec
mors ipfa ejus erat ad mortem , fed ad
miraculum , inquit Auguft. hoc eft, in¬
firmitas ifta non adferet ei mortem ta-
lem, qualem vos timetis, ut lit ultimus
terminus vita: hujus mortalis, quia jam-
jam refufcitandus eft: Jed pro gloria Dei
infliifta eft hate infirmitas: quod explicat
addendo, ut glorificetur filius Dei,  id eft,
lit credatur & celebretur, tanquam Pa-
tri squalis & verus Deus, per earn,  fup-
ple , infirmitatem, non mortem , ut ex
Grsco patet.

f. Diligebat autem JeJus Martham , &c.
Quod addit, turn ut redderet rationem
verfus terdi, turn ut indicaret Lazarum
ad vitam revocatum effe non tantum ex
amore Lazari, fed etiam fororum ejus
turn denique, ut hinc difeeremus, non
ttfirari vel aegre ferre , ft viri boni, Deo-
9ue dile6ti morbis & incommodis aflli-
gantur, utChriloft. monet.

6. Ut autem audivit , manfit in eorum loco
duobus diebus , ut interea & moreretur,
& fepeliretur Lazarus , ne quifquam ca-
p 4 lu m.

*3 2 COMMENT. IN EVANG.

lumniam ftruerepoffet miraculo. Poftea
vero dixit;

7. Eamusjnjudam , id eft, in fortem
tribus Judse & Benjamin; narn tunc a-
gebat ulfajordanem, ut colligitur ex cap.
10. v. 40 Cum ergo difcipuli eum ab
itinere , periculolapidationis objedto
deterrerent,

9. Refpondit Jefus  1 nonne duodecim [uni
bora diet , ab ortu fcil, ad occafum folis ?
seftate quidem longiores, hyeme brevi-
ores, ut Aug. lib.de vera relig. cap.43.
Liranus & multi poft iplum, putant. pro-
verbium fuille, prout & nunc vulgo u-
furpatur, quo figuiticetur , Judaeos muta-
ri poffe, ut <juod una hora diei volue*
rint, alia nolint: fed fequentia ifti fen-
fui difficulter aptautur. Aug, fenfu ma¬
ps myftico, quam literali per Diem
lutelligit Chriftum, per Horas,  Apofto-
los duodecim , quos Chriftus moneat,
non debere fibi dare confilium , led po-
tius fe fequi, ficut horae fequuntur diem,
non contra. Videtur Chriftus figniticare
velle, duodecim effe horas diei, hoc eft,
certis horis lpatium diei effe deiinitum,
ita ut, ftquis ambulavarit in die , quacun*
que fcilicet hora ejus, etiam ultima ,
non njfotiat,  pedibus, quia  adhuc lucent
videt.

10.  Die autem finito, ftadm fi ambu-
laverit in noble , offendit , defedtu lcilicet
Incis, Qua fimilitudine lignificatum vult,

fuse ,

SECUND. JOANNEM.Cap. XI. 233

fax quoque vita: mortali, tamquam diei
fuo, certum fpatium a Deo praefinitum ,
quod nullis perfecutionibus miuui poifit,
illius diei adhuc aliquod fuperelfe, quo
in Judxam tuto ambulare polfit: fed
cum nox, hoc eft, tempus padionis, &
occafus vita: advenerit, tunc plFenfionis,
qua: a Judseis immineat, periculum elle.
Ita Rupertus , quem alii multi lecuti
funt.

11.  Poft hac dixit eis,  cum eos hoc fao
fermone fecuros de perieulo reddidill'et:
Lazarus amicus nojler dormit ^fed vado  , &c.
de mortuo tamquam de dormiente lo¬
quitur , partim modefti<e caufa, ne re-
fufcitatioiiem aperte promittendo, fe ip-
fum jaftare videretur; partim ut indi¬
caret, tantam elfe facilitatem refuicitan-
di Deo, quanta eft nobis excitaudi dor-
mientem de le<fto , ut Auguft.

12. Dixerunt ergo difcipuli : Si dormit ,
Jalvus exit , quia , ut Tertull. lib. de ani-
ma cap. 43. Somnus probator valetudi-
nis, hoc eft, ut Auguft. Somnus segro-
tantium , eft falutis indicium. Itaqueta-
cite fignificant, non elfe proinde opus ,
periculofum iter fulcipere.

13. Dixerat. autem Jefus de morte ejus ;
que Somnus  dicitur in fcripturis,& mor-
tui fubinde dormientes,  quia, ut Auguft.
4 . de anima cap. 18. Confangftiineus ,
lf l eft, cognatus , feu alfinis eft lethi fo.
P°n nimirum non folum, quia omnes

p <;  inftar

234  COMMENT- IN EVANG.

inftar dormieutium ad vitam refurgent*
fed etiam, ut AmbroL derefurrett.quia
poftquam ab ipfius raundi laboribus re-
quietum fuerit, vigor nobis vivacior re-
fundetur.

14. Tunc ergo,  cum videret,eos prac
ruditate non intelligere, dixit eisma-
mfefte,  line allufione vel metaphora:
Lazarus mortiius eft  q. d. Somnus, de quo
loputus fum, mors ejus eft.

if. Et gauieo propter vos, uteredatis,quo-
niam non eram ibi.  Regius ordo verbo-
rnm eft : Gaudeo  , quoniam non eram ibi,
propter vos . ut creiatis . Caufa ergo gau-
dii erat, quod non elfet ibi, quia pre-
cibus , & ploratu amantium permotus
fuilfet, ut eum vel a imorte praeferva-
ret.vel ftatim lufcicaret: neutrum eon-
veniebat, propter vos, ut credatis. Lo¬
quitur de fidei incremento , quseex per-
fpeftis fidei evidentilfimis argumentis
ruagis firmatur. Cum ergo dixiffet Chri-
ftus: Eamus ad eum,  & difcipuli forfan
adhuc trepidare viderentur,

16. Dixit Thomas , qui dicitur Didymus t
id eft, alio nomine Gra;co etiam appe-
latur Didymus.  Nam ficut primus Apo-
ftolorum vocatur Cephas  & Petrus , utro-
que nomine idem Ggnificante, ita ifte dir
cebatur Thomas  & Didymus,  & utrun-
que fignificat geminum five gemellum :
ad condifcipulos  , minus alacres : eamus &
nos j ut mcriamur eum eo 7  quia non obr

ftantibus

SECUND. JO ANNEM Cap. XI. 23 <;
fantibus verbis Domini, putabat & ip-
furo, & difcipulos certutn mortis peri-
culum adituros. Verba funt ergo viri
conftantis juxta Bedam & Rupertum ,
Chriftumque diligentis potius, quam ti-
tnidi, ficut putavit Chrifoft. & Theoph.
quaft per ironiam fuiffent di6ta.

17. Venit itaqae, invenit eum quatuor
dies jam in monumento habentem , utproin-
de facile quinque diebus aut fex fuerit
ttiortuus: nec enim eodem die maxime
ab amantibus fepeliri folent. Permifit
hoc, ut & mors eflet probatior, & mi-
raculi gloria illuftrior. De quibus die-
bus quatuor, vide my/lice Auguft.

18. Erat  a ute.m Bethania  / uxta Jerofoly-
mam.  Quod addit, ut rationem reddat
Confluxus Juda:orum ex Jerofolymis ,
Utpote quse non abeflet, nifi Stadiis quin~
iecim ; id eft, quad duobns milliaribus
Italicis , feu duobus millibus paffiium :
nam Stadium  continet centum viginti
quinque paffus, ita ut ofto ftadia con-
hciant miile paflus, hoc eflymilliare Ita-
licum, & tria milliaria circiter iter uni-
us horae. Propter hanc ergo propinqui-

tatem

19. Multi ex judxis itenerant , officii can-
» a . 3  ut confalarentur eas , verborum hunia-
®itate. Ex quo colligitur Lazarum &
lorores ejus non vulgares fuiffe perfo-
nas .  quibus hujusmodi officia maxime

quintum aut fextum diem impeudi

non

2 3 6 COMMENT. IN EVANG.
non folent, fed fuifle, vel divitiis, vel no*
Bilitate confpicuas.

20. Martha ergo,  &c. occurrit illi , tau-
quam hofpiti ac Domino, honoris atque
amoris caufa-- Maria autem Domi fedebat
excipiens Judsos confolatores fuos, &
ab eis detenta.

21. Dixit Martha : Domine  , Ci fuijfes
hie , fratermeus non fuifjet mortuus.  Eadem
fant, & verba fororis, v. 32. quibus &
inodefte Indium fuum exprimunt, & Do*
mini potentiam &benignitatem adarcen-
dam a fratre fuo mortem; quamvis in
eo deficiant, quod potentiam ejus ad
potentiam corporalem adftringant. Et
quia verba fpeciem querelae pra: fe fe-
rebant, mitigat earn , addendo :

22. Sed if nunc fcio  , etiam fratre mor-
tuo, quia qucecunque popofeeris a Deo , da-
hit tibi Deus,  etiamfi popofeeris, ut fra-
ter mortuus ad vitam redeat. Non au-
det hoc diredte petere, propter reima*
gnitudinem. Unde neminem legimus ,
hoc a Chrifto petiiffe, relinquit igitur
rem judicio ejus , ut notat Auguft, Quam-
quam non define, qui putent Marcham
de refufeitatioue delperaflfe , ut proba-
biliter colligitur ex verf. 24 & 39 & ifta
verba hujus verfus, nunc fcio  , &c. dicunt
intelligi* quod Chriftus impetraturus ef-
fet quidlibet, ad hoc, ut oilenderet let*
mortem fuum verfu 4, ad lorores trans*

mifium

SECUND. JOANNEM Cap. XI. 237
miffum (  fcilicet inUrmitas haec non eft al
mortem,) \verum eflfe. Unde ut Chriftus
fenfum ejus explicaret Marthse,

23. Dixit illi : refurgetfrater tuus.  Quod
cum modeftix caufa ambigue diclum el-
let , & Martha de refurredlione generali
intelligeret, ut quse praclentem fpera-
re non auderet,

2^. Dicit ei Jefus'- Ego lum refurreEUo  &
vita,  id ell, non opus eft, ut pofcam a
De o: ego ipfe fum audlor refurredlio-
nis, & fous vitae mortuis, qui eos ex-
fufcito, vitamque tribuo . quibus volo.
Intelligit autem vitam earn , quae vera
vita eft, seterna ac beata: nam vita conv
munis bonis & malis includitur in no¬
mine refurreftionis.  Ut autem oftenderet,
qua ratione fieri quis poflet particeps
tanti boni, utrumque explicat: Qui credit
in me  , quidquid , & quo modo credendlim
eft, etiamfi mortuus fuerit , carne, ficut Laza¬
rus mortuus eft, prout fupplet Auguft. Vi-
vet  iterum carne immortaliter ‘ & ita
non turberis de fratre tno jam mortuo,
ntpote qui crediderat in me. Et hoc qui-
^eui de jam mortuis; nunc de viven-
tibus.

26. Et omnis, quivivit , adhuc in cor¬
pse , in hoc feculo , 6? credit in me,  et¬
iamfi moriatur ad tempus propter mor¬
tem corporis , non morietur in atemum  ,
Propter vitam beatam fpiritus, & jm-
^ortalitatem refurreftionis. JPromittit

itaque

218 COMMENT. IN EVANG. 1

itaque credentibus in fe, mortuis qui-
dera refurreftionem vitas, viventibus
vero immortalitatem : ita nt & illi qui-
dem recuperent vitam, hi nunquam a-
n ittant. ’ Credis hoc  ? qua: interrogate
&ft ad credendum provocatio. Cum ve¬
ro Martha verba Chrifti non fatis intel-
ligeret,

27. Ait illi  t Utique Domine , ego creii-
di , jampridenl, Quia , id eft, quod,W
es Chriflus films Dei vivu  De quibus ver¬
bis didftum Matth. x6 v. i? q, d. Hoc
autem credendo, ego confequenter cre-
didi, quod tu fis rel'urreftio & vita, &c;
tit Auguft. & ita patet j appofitum effe re-
fponfum Marthas.

28. Et cum hac dixijjet  , abiit , & vo-
Cavit Mariam Sororem Juam,  jufla fcilli-
Cet a Domino : quod brevitatis caufa
fuppreffit Evangelifta. Vocavit autem earn
Jilentio  , id eft, clam fubmifla voce »
ne judxi intelligerent, ac turbam teftem
ad miraculum contra confuetudinem fu-
am Chriftus advocafle videretur, dicensi
Magifler adefi.  Ante vocaverat eum Do-
rninum , ex quo advertas, promilcue 8
difcipulis vocatum fuiffe Magiftrumac Do-
minum , noil folum ab Apoftolis, quibus
infra c. 13 v. 13 dim ,, Vos vocatis vtf
Magifler  6f Domine , &c. fed etiam afc
aliis.

29. IUa ut audivit , fur git cito , pras a *,
moris vehementia * & jnorae impatien-

tia,

SECUND. JOANNEM Cap. Xt 239

tia , oblita luftus , urbanitatis, ac de-
Cori erga confolatores cireumftantes;

30. Nonlum enim venerat lefus in caftel-
lum  id eft, in pagum Bethaniae. Cau-
fa erat, quod Lazarum fufcifcaturus erat,
cujus monumencum, ficut communiter
omnium .Judaeorum, extra oppida, &
vicos effe folebant. Sequentibus vero
earn Judaiis

32, Cecidit ad pedes ejus , nihil morata
praefentium Judseorum turbam, & male
de Chdfto fentientium, Unde videtur
magis perfpedtam habuifle dignitatem
Jefu, & ferventius amafle, quatn lo-
ror: 11am vitae contemplativie ftudium,
cui vacabat, plus in ea pepererat devo-
tionis, reverentise, humilitatis ♦ Et li¬
cit ci\ Domine, ft fuijfes hie  , &c. Poll
qua; pauca verba videtur tacuifle, & rein
lacrimis magis egifle, quam verbis.

33. Jefus autem ut vidit earn plorantem  9
&c. infremuitfpiritu,  id eft, in femetip-
fo, ut eft verb 38. ieu in nullum cir-
cumftantium fremendo. Eft autem fre¬
mitus , fonitus quidam indignantis, qui
flatu oris repreiTo fit: quo modo con-
grue dicitur Marti 14 verf. 6. quod A
poftoli fremebant in Magdalenam, Fre-
mitum autem Chrifti fuiffe contra pecca-
tum, unde mors nata eft, putat Auguft.
alii contra mortem; alii contra riiabo-
lum mortis auftorem; alii non impro-
babiliter contra Jud.eorum iucredulita-*;

2 4 o COMMENT. IN EVANG.

tem, propter quos mors Lazari permif*
fa fuerat. Sed quia Fremere  fubinde fu-
mitur generalius, cum & mare & leo
frerrere dicantur, videturper fremitum
fignificari quidam lugentis condolentis-
que atfWhis : quod & Evangelifta indi¬
cat , dum eum fignificat exprelTum efle
ex lacrymis Maria:, & Juda?orum. Unde
quaii explicans id ,quod dixerat, addit:
Et turbavit feipfum , motu triftitiae & com-
paffioui?, tanquam radice fremitus iftius
quem etiam ufque ad lacrymas exteri-
ore. permifit. Porro dicendo, turbavit fe¬
ipfum,  fignificat,eum non turbatum illis
motibus ex naturce infirmitate * ficut nos,
led a fe ipfo, tanquam talium affettio-
num arbitro, quia in illius poteftate e-
rat, fie, vel fic affici, vel non affici:
ubi enim furrma poteftas eft , inquit
Auguft. fecundum voluntatis nutum trac-
tatur infirmitas. Hsc autem tu^batio
affe&uum , qui hominem interiorem
reddunt impacatum , in ijla vifione ae-
ternae pacis nulla erit, ut Auguft. 24.
de Civit. c. 9.

34. Et dixit : ubi pojuiftis eum  ? huma
no modo cum homiuibus agens , etfi non
ignoraret, ut (cilicet miracula patrando
ordinate fieret locus. Ideoque & exo-
ratus lacrymis illud fecit, ne fe ingef-
fifle videretur.

3f. Etlacrimatus eft lejus , veram trif-
titiam finens in vera ejus ftgna prorrnn-

pere.

SECUND. JOANNEM Cap. XI. 241
pere. Nam ut Auguft. loco cit. in qbo
Verum erat hominis corpus, & verus
hominis animus, non erat falfus humai
lius affeftus. Caufa triftitise, & lacryma-
rum erat mors amici Lazari, qua; ve¬
rum m le malum erat: de quo triftari
& lacrymari moderate voluit cum la-
crymantibns, ut fe verum hominem ,
& humanum oftenderet : 11am abfque
compaflione nullius commiferatione tan-
gi iaclementiam & immanitatem quam-
dam fer jrn indicat. Immoderate vero la>
mentari mulierumeft, non viri fapieu-
tis, ut Balii. Horn. 4 & Theophyl.

36. Dixerunt ergo Judoci , vilis lacry-
mis : Ecce qnomoio ,  feu quantopere,
amabat eum , amore foil, lacrymas expri-
mente in viro tarn gravi & conftante.
Hi colligunt inde amoris magnitudipem,
alii veto virtutis impotentiam : quia

37. Quidam ex ip/is dixerunt , non fatis
bene affefti Domino: Non poterat hie , qui
aperuit oculos exei nati, facere , ut hie non
tnoreretur  ? cum lit facilius morbum arce-
re, vel segrotum fanare, quam cseco
nato vifum reftituere; & eum invitum.
faille lacryms teftentur,

38. Jefus ergo rurfum fremens.  Particu-
la, ergo,  defignat caufam , fremitus ejus
* prsecedentibus pendere. Fremuit ergo
prse indignitate in improbitatem illam ,
qua benebcia ipfa vertebant in impro-
perium , & affe&us lui humanitatem im

T. 111. Q era-

a 4 a COMMENT. IN EVANG.
crudelitatem poteftatis ejus. Frerouit
jritur in femetipfo , quia fonum indigna-
tionis intra femetipfum cohibuit. Erat
autem fpelunca , non, uti Chrifti fepul-
chrum, fupra terram ex lapide excifa,
fed deorfum tendens, ut fatis collig’tur
ex eo, quod lapis , quo claudebatnr, non
erat advolutus oftio, fed fuperpofitus erat
ti , fpelunca: : quae proinde videtur fuifl’e
fi milis fovea;, cujus os effet aequale terra;,
fic tamen, utgradibus in earn defcendere-
tur , quemadmodum adhuc extare dioitur*
39. Ait Iefus : tollite lapidem.  Sed cur
ipfe non fuftulit imperio fuo, vel im-
moto lapide Lazarum eduxit? Refpon*
decur, primo , ne res tota fpedlrutn
magicum videretur, acdicerent, non ef-
fe Lazarum , ficuti de cseco dixerunt.
Secundo , ut Judai, veloculis luis ere-
derent, qui mente credere nolebant*
Removent ergo ipli lapidem, vident ca¬
daver, foetorem fentiunt, inftitas rurtf'
punt, non polfunt negare defundlum »
quem vident refurgentem. Vident figna
mortis , & vitae munera: dumque co-
nantur, ipfo labore emendantur, fi cUt
hxc  expendit Ambr. lib, de fide refurreft.
Dicit ei Martha ,fororejus, qui fuerat rnortuus
ideoque teftis magis idonea quatri-
duaine mortis, Do mine  jam f/ tetr
Tacita eft ac modefta prohibitio t
ne fostor erumpens fenfum ejus, &
ftantium offenderet: Nam videtur patal*
fe, quod foiuiu amici videndi caufa * a '

SECUND* JOANNE VI Cap, XI. 24?
pidem juflilFet amoveri , neque fperafle
quatriduani mortui & ftEtentis refufcita-
tionem: nam hac de caufa, tamquam
parum teuacem fidei ac meraorem, re-
prehendit earn dicens:

40. Nome dixi tibi  ‘ quoniam (i credide-
tis, videbis gloriam Dei  ? id eft, opus prx-
clarum, quo gloriflcetur & celebretur
Deus. Dixit hoc autera , quando per nun-
tium transmifit fimilia verba verf, 4.
Quamvis alii putent, hoc ei diftum verf.
23. & 25. ubi dicitur, Re fur get frater tu¬
ns,  &c. quod reipfa idem eft, quod vi-
dere gloriam Dei reful'citantis. Addit au-

crediieris , quia poteft hanc glo¬
riam Dei iufirmitas fidei impedire, ficut
impedivit in Petro , quando videns
ventum validum caspit mergi Ita-
que confirmat hie Chriftus Martha fidecn
nonnihil labafeentem : ficut & fidem Jai-
ri Luck  8 v, $0, Crede tantum  6? Jalva
trit.

41. Tulermt ergo Japidem , quia feilicet
Dominus pergebat urgere amotionem
lapidis. Interea vero dum amotus effet,
& fepulchrum quisque infpiceret, fseto-
remque hauriret, ut nulla poffet effe du-
bitatio de mortuo ibi condito , Jefus ele-
vatis furfum oculis , tamquam alloquens
Patrem fuum (oculos enirn in eos figi-
mus > quos alloquimurj & illi omnia ac-
c fpta referens, dixit; Pater gratias ago
tl bi, quonjam auii/li me  , de Lazaro fufei-

q * tando.

344 COMMENT. IN EVANG.
tando. Quod quamvis petiifle non legs-
tur, voluifle tamen , ac defideralTe, cer-
tum eft. Non folum antem preces, fed
& defiderium pauperum & prasparatio-
nem cordis eorum exaudit Dominus, ut
eft Plalmo 9. v. penult.

42. Ego autem fciebam, quia femper me
auiis , in omnibus, qua: vel poftulo, vel
volo: q. d. Non eft mi hi hoc novum,
vel inopinatum, Jei propter populum  * qui
circumjiat  , dixi ,  verba fcilicet ilia ,
quod gratias ago tibi: idque eo fine *
ut credani, quia tu me miftfii,  ut qui per hoc
jplum videbunt, me tantum opus tua
aucftoritate & poteftate fecille , cui hoc
adfcripfi, antequam fieret. Loquitur in
his omnibus fecundum formam hominis.

43 . Hcec cum dixijjet , voce magna da-
rwvii,  ut omnibus conftaret le effe ,
qui fufcitabat  , figuramque da-
ret illius tubae , & vocis magna: 9
qua l’ufcitabit mortuos in noviffimo
die, ut hie notat Theophyl. & Ambrof*
lib. de fide refurreitionis : Lazare  , qu#
eft vox lignificans com poll turn ex corpo-
re & anima , & fuppofitum : & quamvis
hoc jam non effet, tamen Dei eft voca-
re ea, quse non l'unt, tamquam ea,qu®
funt, qnia vocando fac.it,ut lint. Pr° ?
prio autem nomine vocat Lazarum ? n ®
jnquit Ambr. loco cit, alius pro aliojufci*
tatus videretur, aut fortuita magis re-

ur;e£lio, quam imperata videretur.

SECUND. JOANNEM Cap. XI. 24*
Per i 11  a m ergo vocem , Lazare .
fufcitatus eft: per iftam vero , veui
foras  , jam vivus ex autri profundo*
vel latere ad oftium prodire juflus: Ita-
que

44. Statim , nulla interpofita mora poft
vocem clam antis , quafi in momento,
in iiftu oculi, licut Apoftolus dicit futti-
ram omnium refurredtionem, prodiit  ,
de fepulchro, ligatus maims  Q* pedes injli -
tis,  id eft, falciis quibufdam, juxta ri-
tum Judaicum fepeliendi mortuos, qui
tangitur infra cap. 19 verf. 40. Sed quo-
modo proceffit ligatis pedibus ? Refpon-
det Auguft, hie & Baiil. Horn. 4 fuifle
miraculum in miraculo, potentiam fei-
licet Dei hoc operatam efl'e, non vi¬
res Lazari, Nam etiam facies illius fuda-
rio erat ligata , ut obvinctis oculis videre
non poflet, quo vel qua pergeret. Si-
mili fudario ligatam fuilfe faciem Chri-
fti patet cap. 20 verf. 7 Dixit cis Jefusi
Solvite eum,  omnibusfafeiis lepulchralibus,
& finite ah ire , liberum, quo voluerit;
idque ut converfatio inter homines ef-
fet veritatis confirmatio. Miraculofe er-
Ro prodiit, utpote qui nunc foris con-
ftitutus, adhuc ambulare non poifet. Juf-

Chriftus per alios eum lolvi, cum
Ve tbo folo potuilfet, quia non folet mi-
* a culum adhiberi in iis , qua; pollunt ab
^ominibus fieri, ut feilicet non lint va-

ft 3

cua

246 COMMENT. IN EVANG.

cua fapientiae fuse opera, ut eft Sapien-
tis 14 v.

45. Multi ergo ex Judxis , qui convene-
rant , crediderunt in earn , evidentia mira-
culi, & fimul gratia intus perfuadente
convidti.

4 <. Quidam ex ipfis , fimiliter miracu-
li fpeftatoribus , ahierunt ad Pharifkos •
Quo infinuat, eosneq :e lie credidilFe in
Chriftum , fed inluper rem ad Pharif»os
detulilFe, malo feilicet animo, ne am-
plius gloria Chrifti crefceret: videntur
enitn ex illis fuilFe , qui verf. 37 no*
tantur. Cum ergo res coiifultatione digna
videretur,

47. Collegerunt Pontificesconcilium , Grse-
ce (archierys ) fummi Sacerdotes , penes quos
{bios congregandi concilii poteftas erat.
Videntur fuilFe Caiphas & Annas, qui
nominantur Lucs 3 v. 2. ubi & caut'as
d ximus , cur plures vocentur fumtn*
Pontifices, cum non nift unus ex divino
jnftituto prselFe deberet.Conciliumautetn
intelligit illud magnum feptuaginta duo-
rum vjrorum ; ad quod cauls graviffim*
de religione &Republica referebantur>
qualis caufa videbatur hsec eife de Chri-
fto. Et Pharifiti , non audtoritate,
inftigatione: nam illi ut tales , nulla pol-
lebant potertate in clerum Judaicum >
led tantum_ quorundam rituum, & eX "
terns i’anftitatis profefFione eminebant.
Et dicebant ; Quid facimus , quod hominetn

SECUND. JOANNEM. Cap. XI. 247

toties apprehendere conati, hue ufque
non apprehendimus ? Continent enim
verba tacitam ignavia* fua: reprehenfio-
nera: Quia hie homo  , quetn propter
contemptum, nec nomine dignantur ,
multa ftgna facit  ? quibus videlicet magis
magifque clarefcit in dies, populoque
fit gratus & mirandus t
48. Si dimittimus eum fie  , hoc eft , ut
fine obftaculo quaj quantaque voluerit,
faciat miracula , omnes credent in eum  ,
tamquam in Chriftum Regem. Quo fa¬
ne confitentur, maximam f lifle miracu-
lorum vim in perfuadendo fidem , & e
contrario, duritiam fuiffe obrtinanHimam
in repehendo. Plus enim perditi homi¬
nes cogitabant , quomodo nocerent, ut
perderent , quam quomodo fibi confu-
lerent, ne perirent, inquit Auguft. Et
venient Romani , tamquam advertus eos ,
qui deferto Cxfare alium Regem iufei-
taverimus,; nam hoc ipfum ei poftea co¬
ram Pilato ob.jecerunt: & tollent noftrum
locum , tern plum, civitatem., totamque
Judsam fibi ufurpabunt : Et gentem , in
a lium locum transferendo, ficut olirn fe-
ce runt Babylonii. Ita invidia & odio prae-
te *unt falutem Reipublicae, cum fatisin-
tellig ere nt, nihil terreni regni Chriftum
qusrere , intelligere deberent, eum ,
qui lufeitabat mortuos , pericula vivorum
poiTe difpellere, nec propter incerta

248 COMMENT. IN. EVANG.
pericula certam claramque veritatem
opprimendam effe.

49. Onus aw cm ex ipfis Caipkas nomine,
cum effet pontifex ami illius  (non quod an¬
nul client Pontificate tunc temporis ,
fed quod per avaritiani Rornanorum prs-
fidum frequenter perfonse mutarentur )
dixit  m.tamquam pratfes concilii, ma¬
jor! loquens auftoritate & libertate, vel
ut Chryfoft. ait majori impudentia: Vo*
nejcitis quidquam , ad expediendas res per-
plexas. Indicat enim, eos variall'e opi-
nionibus, tamquam inopes confilii,

fo. Non cogitatis , quia expedit vobis ,
Graece ( hgmin) nobis,  id eft, longe fa-
tius eft , feu magis expedit (habet enim
vim comparative ad omnium noftrum
& Reipublicae falutem, ut unus homo  , ft*
ve nocens, five innocens, moriaturpro
populo , id eft, occidatur a nobis pro fa¬
me populi: fif non tota gens pereat,  id eft,
potius quam ut illo iuperftite tota natio
Judaica a Romanis excidatur. Ha?c luic
mens Caiphaj falfa & impia , politico
fpiritu concepta , cui propolitura eft qui-
buscunque mediis temporalem Reipubli-
cse ftatum l'alvum elTe velle, eoque
colore & pmextu obumbrare impieta-
tem luam.

51* Hoc autrm a feipjo non dixit,  id eft,
proprio iuftindu , quatenus videlicet ve-
ram fententiatn continebat; nam qua¬
tenus faliaiu jam didtam, plane hoc di-

SECUND. JOANNEM Cap. XI. 249
Xit a femetipfo, quia ex odio in peri'o-
nam : Jed cm efjet pontifex ami illius , in
quo Deus relpiciebat lacram fecerdotii
a fe inftituti undtionem ac dignitatem,
prophetavit ; quatenus Spiritus i'andtus ita
verbaejus modeiatus eft, ut veram pro-
phetiatn, mente nelciente.immoerrante,
proferret. NamCaiphas dicendo, vos nefci-
tis quidquam , eorum ftupiditatem defpicie-
bat: Spiritus fandfus vero fignifieabat, rei
prophetatse notitiam nemini ex feipfo
loquenti in mentem venire pofle. Cai-
phas dixit, expedit vobis,  non nobis,  quia
non ipfi, fed aliis erat frudtus ex pain-
one obventurus, dixit, ut moriatur  ,non
ut occidatur,  quia lcelefta ilia innocentis
interfedtio non eft, quae profuit, led mors
ejus: dixit, pro populo , & non tota gens t
ut fenfus ad Judsos non coardlaretur,
fed univerfus orbis comprehendi poifet,
cum tamen ipie omnia contrario rnodo
inteiligeret. Unde exponit breviter E-
vangelifta , quidnam prophetaverit, vi¬
delicet , Quod Jefus moritum erat pro gem
Judaica ,quam Caiphas folam intelli*
Sebat, ut Auguft. notat.

52. Etnontantum pro gente , fcilicetilla
•Judaica moriturus erat, quam etiam ob
caufam Dei inftindtu aftumpta fuerant
P er  Caipham verba generalia: fed ut fi-
non ex juftificatione, fed ex
Uei praideftinatione (non enim adhuc
Cf ediderant, qui difperfi grant,  per univer-
4  S fum

2*o COMMENT. IN EVANG.
fum mundum in variis populis & erro-
ribus) congregaret in unm,  non locum,
fed in unum corpus , feu Rempublicam .
quse eft Ecclefia, ut ita fieret unum o-
vile & unus paftor.

53. Ab illo ergo die cogitaverunt,  id eft,
communi confilio firmiter decreverunt.,
ut Gracum (fynebulevjmto)  indicat, am-
pientes avide Caipha: fententiam, non ut
vaticinium, quod & ipfi ignorabant, led
ut prudentiflimum, ad arcendum tempo-
rale malum, confilium , ut interficerent
turn,  quantumvis innocentem. Nam antes
in hoc tantum tumultuarie & feguiter
incubuerant.

54. Jefus  *rgo,fciens decretum eorum
jam non in yalam ambulabat , more hominis
fi'ii, inquit Auguft. & more jufti cavens
etiam aliis: ne vel illos magis exafpe-
raret, vel fe ftudio in periculum pra-
cipitaret, cum nondum venilfet hora
fua: fed abiit in regionem juxti dejemm  Ju¬
daea; , non procul a Jordane, in civita -
tern , qua dicitur Ephrem,  Grace (Ejroin)
Ephraim.  Urbs obtcura eft; uam quam-
vis aliqui putent, fuiffe Ephron,  de q u *
prima Machab. 5 verf. 46. minus eft ve-
rifimile , quia erat ultra Jordanem. Ve-
rius eft effe Ephron,  de qua 2  ParaliPj
13 ve f. ig. quse erat prope Bethel in
tribu Ephraim.

55. Proximum autem erat pafcha julteo-

rum  3 quartum pratdieationis Chrifti , n*

quo

S ECUND. JO ANNEM Cap, XII. at i

} uo & crucitixus eft: & afcenderunt multi
erofolymam de regione , id eft, ex tota
terra protnilfiouis , ut fanSlifirarent ftipfos ,
id eft, purificarent, feu muudarent per
aliqua lacrificia pro peccatis oblata: de
cujusmodi fan&ificatione pravia fecun-
dum prafcriptum ante comeftionem a-
gni Pafchalis, tit meutio a. Paralip. 30
verf. is.

t^. Querehant ergo Jefum , ut qui fole-
ret feftumiftud multis diebusad docen-
dum pravenire, fcf colloquebantur  : -Quid
putatis, quia non venit  ? Grace (ly doki
hvmain , &c. Quid videturvobis t an non ve-
niet ad diem fejium ?  Eft enim interroga-
tio hominum, qui de adventu ejus in-
certi funt, idque propter illud manda-
tum, de quo l'equitur. Chryfoft. tamen
cumfuis, itemque Auguft, Rupertus, &
alii, putant eos, hoc malo animo qus-
tiviffe, ut eum l’cilicet juxta mandatum.
Pontificum comprehenderent.

CAPUT XII,

iftoria convivii lmjus late expli-
cata eft Matth. 2 6.  Solum obfervandum,
( lUod dicitur de Juda, murmuralfe eum
rie  unguenti effufione tamquam nociva
pauperibus.

6 .

if* COMMENT- IN EVANG.

6 . Non quia it tgenispertintbat  ad eum
Grace (ovch hotiperi tonptochon emelen av:o*)
non quia de pauperibus ei cur a erat , fed quia
fur erat , in ufutn privatum rapieus, qua:
in communem Chrifti & Apoftolorum
dabantur. Unde Bafil. de hae furti fpe-
cie loquens in Conftitut. Monaftieis, cap.
3<f Societatis, inquit, expilatio eft, rei
cujuscunque &undeeumquein privatum
ufum fevocatio; & qui id facit, alter
Judas eft. Et loculos , feu marlupium «
habeas  fua; tidei creditos, ea qwx mittf
bantur,  Grace (_Ta ballomena') que conjicie -
iantur ,  icilicet intro in loculos, portabat,
tamquam difpenfator & ceconomus fa-
milia: Chrifti: non tamen, ut videtur ,
pro libitu fuo, fed juxta jufl'um Domi¬
ni qui videtur adminiftrationem loculo-
ru’m libi fervaffe , tam quoad dandas
eleemofinas, quam res familiares. Nam
ideo putabant dilcipuli, cap, 13 verf. 29
Chriftum dicendo , quod Juris , Jac citius ,
juffifle, ut aliquid emeret necellarium»
vel egenis daret. Porro hinc & ex cap.
feq. patet, non fic Chriftum fe&atum
effe paupertatem, quin aliquid in com-
muni poffideret, quod ei a piis viris »
vel mulieribus, ut eft Luca: 8 verf. 3*
offerebatur; non in puram eleemofinam
fed in jttipendium, tamquam natural! ju¬
re debitum iis, qui predicant EvangR-
lium. Patet item, hoc non repugnare
mandato de deponenda follicitudine in

ora-

SFXUND. JOANNEM Cap. m m
craftinum, quam prohibet Matth, 6. vw
ulc.

Cognovit ergo turba mnlta , quia illic eft ,
id eft, quod effet Iefus in Bethania:
Et venerunt , non propter Jefum tantum, fei
ut Lazarum vilerent , id eft, curiolitatis,
non charitatis caufa, ut Auguftin. experiri
fcilicet voleutes videndo, & interro-
gando, an verum effet, quod fana nar-
rabat. Et quia Lazari celebritas, &
publica converfatio, & continua prae-
fentia revivifcere faciebat quotidie mi-
raculum ; mirabili invidia & caecitate
dudti

10. Cogitaverunt , ut tf Lazarum interfi-
cerent , una fcilicet cum Jefu, ne etiara
Jefu occifo, propter Lazarum fuperfti-
tem in ipfum mortuum crederent, fi-
cut propter ipfum credebant in viveti-
tern; vel ne Lazari luperftiti* presentia
effet perpetua redargutio impietatis ip-
forum. Sed ftulta erat haec cogitatio &
cseca faevitia; Dominus enim qui fufci-
tare potnit mortuum, etiampoffetocci-
fum, iuquit Auguft. Tratt. 50 in Joan.

12. In craftinum autem , id eft , poftri-
die illius csenac, quae erat dies quinta
ante diem feftum Azymorutn, feu paf-
, ineidens in diem , quem dicimu*
Oominicum , feu primam fabbati, erat-
que decimamenfis primi, qua die agnus
^afchalis deligebatur,, & in locum im-
^olationis ducebatur, immplandus in

P3h

1

2^4 COMMENT. IN EVANG.
Pafchate, juxta legem Exodi 12 verf. 3
Qaam figaram implendo Chriftus ealem
die Jerololymara intrare voluit. Turbo,
multa , quavenerat ad diem fefium , jamin-
ftantem.partim puri/icationis partim agni
mature praeparandi caufa , cum audiviffentj
quia venit Jerofolymam , id eft, quod ve-
nerit, & jam eflet in itinere ,

13, Acceperunt ramos palmarum , &c. ut
cum infigniis viftoriae ipfum feftive, &
quafi triumphantem , Jerololymam in-
troducerent, jumento veftum , more
eorum , qui inaugurantur. Porro de hac
introdu&ione, vide di&a late Matth. 21

17. Tejlimonium ergo perhibebat , caeteris
fcilicet praefentibus , qui non viderant
miraculum , turba , quae cum eo  , &e. id
eft. quae oculis {uis lpedlaverat fufcita-
tionem Lazari, totamque rei gefta: fe-
riem.

18 Propterea & obviam venit ei turba.  Ubi
Evangelifta dat rationem, cur totus po -
pulus obviam Chrifto efful'us fuerit ,
quod uunquam antea contigerat, nem-
pe quia fama tanti miraculi totam civi-
tatem impleverat.

19 . Pharifei ergo,  tamquam rebus de-
fperatis indignillime ferentes populi fi-
dem in Chriftum, tantamque gloriam
ej us, dixerunt ad femetipfos , id eft,__ i n "
ter fe; erubefcebant enim coram alii* fa-
terile irritis conatibus fois ab eo elfe lu-
peratos; vidttis, quia nihil proficimus ■>  °. m-

SECUND. JOANNEM Cap. XII. 255

noftra contradidione refiftentia, manda-
tis; Ecce munius touts poft eum abiit,  cre-
dendo eum, & confitendo Melliam, fpre-
tis nobis : qu. d. Opus eft celeri & fe*
veriore remedio. Verba funt enira ho-
minum hyberbolice exaggerantiurh riia-
li magnitudinem , ut fe acuant ad exe-
quendum quantocius occifionis decre-
turn.

20, Erant autem quidam gentiles , Gnece
vocantur, (hellynes ) Graci , qui phrafi
»Scripturs novi teftamenti folent Judaeis
opponi. Chrifoft. itemque Cyril, putant,
eos de Judaifmo fufcipiendo cogitafl'e,
hoc eft , ut profeliti fierent, qui afcende-
rant  Jerofolymam , tetnpli vifendi cau-
fa, quod pro fui veneratione & fanfti-
tate per univerfum mundum honoraba-
tur; ut 2 Machab. 2 v. 12. Ut adorarent
in die fefto ,  non folum precibus, fed &
lacrificiis per lacerdotes offerendis. Nam
hoc faditatum fuilfe patet ex facrificiis
quae Heliodorus ethnicus obtulit, ibid,
v. 35. Hinc enim erat & atrium Genti¬
um , ubi orare fmebantur Deum Ifraelis.

21. Hi ergo accefsermt ad Philippum . fi¬
ve primum obvium, five aliunde notum
five in extrema turba verfantem, ut ,
liquid forte eftet Domino concionanti
^untiandum, via per turbam tamquam
uuftoritate difcipulatus fui fada, nutiti-
aret. Et rogabant, eum ■ Domine , voliimus
Hjitm videre,  quod propter cjcumfufam

undi-

a?6 COMMENT. IN EVANG.
undique turbam non poterant. Hoc ip*
fum vero erat argumeu-tum propenfi a-
nimi in Jefum : nara fic et'am Zacfne-
us voluit tantummodo videre Jesum,
non alloqui ex fycomoro. Per alios ve-
ro accefTum quaerere, erat fubmiffionis,
reverends, & honorificentias non exi-
guae. Sciebant, enim Judsos, ipfumque
Chriftum Gentilium confortium declinare.

22. Venit Philippus if dicit An-irate
tamquam feuiori, prius vocato, majoris
aurtoritatis. Ratio communicandi rem
Andrsac fuit, quia prster confuetudinem
& Chrifti prseceptum, Gentiles ad eum
addncere, videbatur Philippo elfe majo-
ris momenti. Re vero intelle6ta,

23. Jcfus refpondit eis  , tam Apoftolis»
quam Gentilibus a longe audientibus;
nec enim aliud eis refponfum dediffe
legitur: venit,  feu inftat, hora, ut clari-
ficetur Filius hominis,  id eft, ut ego mul;
to illuftrius, quam inter Judaeos , brevi
glorificer inter Gentiles; quod ifte
accurfus iftorum ad me fignincat. Ita-
que tacite indicat, gratam fibi effe vi*
fitationem iftorum, qui tamquam Gen¬
tium primiti« nomine omnium profite-
bantur, Chrifti confpedum fibi fore ac-
ceptiffimum, Sed quiaifta glorificatio
non nili morte fua praeeunte fieri poteiat,
explicat hoc Chriftus familiari fimilitur
dine;

24 *

SECUND. JOANNEM Cap. XII. 257

24. Amen , amen dico vobis , ni/i gramm
frumenti, (alerts in terram  ,id eft, femi-
tiatiim , mortuum fuerit , terrie fcilicet hu*
more & calore refolutum , ac fmtrefac-
tum , iplum foliim manet , unicum fcilicet,

& fterile& fine frudu: nam ei opponitur,
quod mortuum multam fruclum affert , nera-
pe pro uno grano plurima. Relinquit
iupplendam alteram fimilitudinis partem
hoc vel fimili modo; Ita ego , fi mor-
tuus fuero , inftar utiici grani meHetn
ingentem, tidem & falutem omnium
Gentium prolaturus fum. Nam, ut Au-
guft. Chriltus eft granum illud mortifi-
candum , & multiplicandum: mortifiean-
dum in infidelitate Jndteorum , & mul¬
tiplicandum in fide omnium populorum.
Porro exhortaus omnes ad iftius paffio-
nis t'edanda veftigia, ut ficuti tribula-
tionis, ita & clarificationis Chrifti par-
ticipes effe pollint, addit:

2 1 ). Qui amat animam fuam  , hoc eft,
femetipfutn , videlicet in hoc mundo ,
ficut ex fequenti parte fupplendum eft.
Amat  autem fic animam fuam , qui non
nifi hujus mundi fibi quxrit commoda,
& fugit incommoda: odit  autem, qui
h u jus mundi aufteritates & afflidioues
non fugit propter jutiftiam, De qua
tententia vide latius dida Matth. 10.
verfn 39.

26. Si quis mihiminiftrat , id eft, ft fe mi-
n^’um meum profiteri velit, me J'equa~

T. III. R tur

a?8 COMMENT* IN EVANG.
tur,  id eft, imitetur, ut Auguft.. in o-
diendo fcilicet animam fuaro in hoc
mundo. Chriftus enim pro nobis pa Hus
eft, infuit landtus Petrus, relinquens
nobis exemplum , ut fequamur veftigia
e]us; & ideo Petro miniftrorum pritno
dicit, fequere me.  Sed qua me r cede ? Ne
timeat animam fuam a morte interitu-
ram, quia ubi fum ego,  id eft , brevi ero,
in aeterna fcilicet & ineffabili gloria a-
pud Pattern, illic & minifter mem erit ,
ejufdem confor.? gloria?, beatitudinis ,&
honoris ; natn hoc quafi explicans fub-
jungit: Honorificabit eum Pater mens,  illo
fcilicet honore maximo, ut ibi fit adop-
tatus, ubi eft filius unicus & naturalis
non a?qualis fadlus divinitati; fed confo-
cintus sternitati, inquit Auguft. Ubi e-
nim bene erit fine illo? aut quando efts
male poterit cum illo? Fadta autem paf*
lionis inftantis mentione, l'ubjicit:

27. Nunc anima mea turbata eft , id eft>
palfionis horrore & moerore concuffa*
adeoqne iftis affeftibus inquietata. Nec
vero ab alio quopiam turbata eft, fed*
lit Cap. prceced. dixit, Turbavit fe ipjumy
quia animo prsemeditato, fupplicioruin
& palfionis amaritudinem fibi propofuit*
eofque affedtus non neceffitate, fed e-
ledtione voluntatis induit, ut latius dic¬
tum in Cap. 26 Matth. Hujufmodi au-
tem turbatio videtur Chrifto non hie
tanCuro * led totius vitae decurfu fiepe'

con-

SFCUND. JOANNEM Cap, XII. %S 9
configure. (juoties fubiret animum palli-
onis inftantia, Nam inde fuut ilia ver¬
ba apud Luc am q.  12. v. 50. Baptifino »
fcilicet fanguinis mei, habeo baptizari: &
quomodo  , id. eft, quantopere , coarSlor
animo  , itique dm perficiatur ?  Cujus angu>
lliae exemplum hie editum voluit, ut
inde conjiceremus, quod frequenter a-
nirno pateretur, Et quid dicam ,  Patri?
id eft, Quid rogabo eum ? Sunt enim
verba anxii & deiiberantis, cui in ho-
minibus infirmis, quorum figuram in fe
expiimere voluit , primum occurrere
folet liberatio ab anguftiis. Quid ergo
rogabo ? Salvifica me ex hac hora?  id eft,
an irtud petam, ut liberes me ab hac
inftantis paflionis anguftia ? Videtur enim
apte legi poffe interrogative, ft cut in-
finuat Theophyl. Quamquam ft affertive
.legator , ut Augnft: & alii legunt, expo-
ni poteft eo modo, quo orationem C'hri-
fti in horto fufam pro tran.sferendo ca-
lice expqruimn^. Sed propterea veni in ho-
ram hanc , ut foil, non f'alver ex ea; fed.
moriar. Iraportunum eft autem , onus
aliquod aggredi, & cum ad rem veni-
tu r, tergiverl'ari. Eft enim con edtio na-
thi’.alis lftiUjj defiderji, quo palfionem
ii°rrebat*: qiud. Non hoc rogabo Pattern,
le< i iftud potius;

•38. Pater clarified , Grrece (doxa/on ,)
giorificq , nomen tuum , five, vita , five mor-
te  Kiea, £ft enim fimiie illi, quod iu
r 2 “ *  paf-

a6o COMMENT. IN EVANG.

paffione dixerat, Fiat voluntas tua. Ve¬
nn ergo vox dec slot Et clarificavi,  id eft*
jam glorificavi nomen meum , tot fci-
licet mirabilibus in vita tua, 8* iterant
clarificabo,  per mortem & exaltationem
tuam. Ex illis enim fides & cultus Pa-
tris inter Judaeos puopagatus fuerat; ut
ideo dixerit poftea, ego te clarificabo fil¬
ler terram : ex his vero etiam religio ejus
inter Gentiles propaganda.

29. Cum ergo quidam putarent toni-

truum effe faftum,  propter vocis magni-
tudinem, & quia non nifi in articula*
turn i'onum exceperant; alii vero minus
hebetes exiftima ent, Angelum ei locutun
effe , cujus minifterio vox tarn excellens
nomine Patris fonuiffet, >

30. Refpondii Jefus : Non propter mehxc
vox venit , ut per earn inftruar de igno-
tis, vel conforter in adverlis, quaff
turbatus; fed propter vos ,  ut inde duea-
tis, me effe miffum a Deo, me non
effe adverfanum ejus, me effe cur*
ipfi, me gloriam ejus quserere. Statim
autem explicat, quid fibi vox ilia vo-
luerit, hoc eft, modum, quo clarifica-
tus effet Pater , diceudo :

31. Nunc judicium eft mundi , id eft 9
jamjaminftat tempus, quo caufa huma-
ni generis definieuda eft, Intellige, non
in malum , per juftum judicium condem-
nationis, fed in bonum pro mundo,ad-
▼eri'us Principem hujus mundi, quem

SECUND. JOANNEM Cap. XL 261

.jpfe captivum tenebat. Nam explicans
id, quod dixerat, Nunc , inquit , prin-
c fps  hu/us mundi 9  diabolus (  non quafi coe-
li terraeque dominus lit, inquit Auguft.
*b(it; led mundi , id eft, hominum in
in undo habitantium, quibus univerli*
peccati perfuafione doniinatus eft} e]i~
cietur Joras , ex cordibus hominum tam-
quam ex arce, quam occupavit. Fecit
hoc Deus, dum erfm prius juftitiae, de¬
lude potential fus vinculis alligavit, Ju-
ftitise quidem: juftum enimerat,ut quia
diabolus merito tenebat eos, quos pec¬
cati reos conditione mortis obltrinxerat
hos per eum merito dimitteret, quem
nuliius peccati reum immerito poena
mortis affecit. Hac juftitia vidlus, &
hoc vinculo vin&us eft fords, ut val'a
ejus diriperentur, inquit Auguft. lib. 13
de Trinit. cap. 15. Merebatur enim om¬
nium amittere fervitutem, dum unius
nihil debentis perfequitur libertatem ,
nt ait S. Leo ferm. 8. de paflione. Po-
ftea vero vinculis poteftatis alligat dia-
bolum, quando eum jufte inuocenti fan¬
zine viftum, potenter ejicit in bap-
tilmo extra corda hominum, & coercet
e ^> ne amplius intus tyrannice Dei
e .ie6tis dominetur , fed tantummodo fo-
ris  oppugnet.

3 2 * Et ego ft exaltatus fuero a terra , id
e ft » nam ego cum in crucem adtus fu-
er ° ( datur enim ratio verfus pratcedeu-
r 3 tis

262 COMMENT. IN EVANG.
tis explicando modem, quo Priuceps
ille a priii Dip a tu fuo in homines dejici-
endus erat) omnia,  qua: polfidebat, &
ex quibus ejicitur foras, inquit Augufti-
nus, hoc eft, omnes nationes, vel
omnia hofpitum genera, live in Unguis
omnibus, live in ictatibus omnibus, live
in gradibus honorum omnibus’, live in
artium licitarum & ptilium profellioni-
bus omnibus, prout idem explicat; non
eriim omnibus omnino individuis homi-
nibus loquitur, propter id', quod loqui¬
tur , traham ad meipfum , ut tim caput eo-
vum, & illi membra mea, hoc

eft, ut in me credant, & mihi amore
cohsereant * nam talem elle tradhmi Dei,
patet Joan. 6. v. 44. Hoc veto non in
omnibus omnino concingit. In verbo au-
tem trahendi  jndicatur & poteftas gra¬
tia: tralientis , & vis diaboli' fefiftentis,
& infirmitas ejus, qui trahitur.

33. Hoc autem , de lua exaltatione ,
dicebat ., fignificans ,qua morte effet moriturus,
id eft, quo mortis geivere. Videtur e-
nim bsc phrafis apud Judaios fuill’e uli-
tata ad fignificandain mortem crucis ,
ficut apud nos fignilicat fufpeiidium ; nam
vt ex  verfu fequeiiti patet, Judaei fie lta-
tim intellexerunt.Nifi dicamuseos in ver¬
bis ejus intellexifie id , quod facere
cogitabaut; ut eis verborum iftorum ob-
feuritatem aperuerit, tioninfusa fapien-'
tia 3 fed lliinulata confcientia,ut fentit Aug* J

• ' Itaque

SECUND. JOANNEM Cap.XII. 26 ?

34. Rejiondit turbo.  : Nos audivimus ex le¬
ge  id eft, ex lacris litteris, prout &
Pfalini fupra nomine legis  vocati fuqt,
quia Chrijlus manet , id eft manebit, vi-
v et,  regnabit, in aternum,  juxta illud
Pfalmi, Tu .es facerdos in aternum  • & il-
lud Ifai.e 9. v. 7• Super folium David  ,
6* fuper regnum ejus fedebit. amodo  £? ufq ae in
Jempitemum ;  de quo & Danielis 7. v. 14
& aliis locis. Ef quomodo tu dicis  • Opor-
exaltari filium hominis,  id eft, quomo¬
do ergo dicis, te filium hominis (M’cie-
bant enim, eum fie fe vocare folitum,
v el fie le in luperiori fententia vocable,
etli Evangelifta lion exprefferit) in cru-
ce moriturum; cum videlicet uua ex par¬
te te pro Chrifto geras, & nunc pro
Chrifto receptus fis; & ex altera parte
ttiori repngnet Chrifli sternitati. Ex quo
patet, eos exiftimaffe Mefliam fuum ia
sternum vidiurum. Quis efi ijle filius ho-
minis,  quern in cruce moriturum eflTe
dicisQuo  tacite videntur indicare vel-
, ipfum proinde non elle verum Chri-
ftuni.

3 ^. Dixit ergo eis Jefus,  non respon¬
ds ad quaiftionem , quia importunum
^ rat ^ fed potius fidem verbis iuis ha-
bendam fuadens : Adhuc modicum  , id eft,
adnuc exiguo tempore , Glance (heti mi-
Kr°n chrnnon  , ad modicum tempos ,) lumen in
vob’s tfl , feu vobiscum eft, hoc eft..
“§0» qui inftar lucis vobis monftro vi-
r 4 am

26 4 COMMENT. IN EVANC.

am veritatis in credendis & agendis
verbo, & exemplo, non diu vobis ade-
ro, fed brevi moriar. Ambulate , in me
credendo, &  fequendo, dum lucem babe-
iis , me fcilicet vubis prsfentem , & prse-
lucentem. Nam quod Chryfoftom, cum
fuis itemque Rupertus putant. vitam u-
niufcujusque vocari lucem,  mortem vero
tenebras , non congruit prafenti loco >
nt patet ex verfu fequente. Ut non vos
tenebra , errorum , excoecationis & ob-
durationis , comprehendant: & qui amhulat
in tenebris , nefcit , quo vadat,  Nec enim vi-
am videt, vel terminum via, ideoque
errat, offendit, pracipitatur. Relinquit
fupplendam alteram partem fimilitudi*
nis: Ita qui ambulat in mentis errore
& caecis animi fui affe&ibus , viam vitae
nefcit, &in aeterme mortis exitjum pr®-
ceps ruit. Proinde

36. Dum lucem habetis,  me fcilicet ad-
huc prarfentem ac docentem, credite in
lucem  , ita fcilicet, ut de veritate & vir?
tute do&rime me®,  quamvis non intel¬
lect® , non dubitetis, ut filii lucis fttis »
feu eife poffitis. Fides enim integra, &
indabitata, eft certiiliroa ad filiationem
Dei via, quamvis non fit completa ejus
forma. Hate locutus efl Jefus, & abiit,&
abfcondit (e.  Gra-ce (hapelthon hehriby a P
avion  , ) cum abiiffet, fait abfconditus ab eis ♦
Nempe abiit velperi in Bethaniam, ut
tradit Marc. c. II. v. II. & Match, cap.

21 .

SECUND. JOANNEM Cap. XII. 26?
ai< ut 17. idque clam aemulis fuis, ne
fciretur, ubi node diverlaretur, ad e-
vitandas eorum infidias.

37, Cum autcm tanta ftgna fecijfet , in
tanta fcilicet mulcitudine , & magnitu-
dine, & varietate, & virtute, idque
tor am eis,  at null us diet tregiverfandi
locus, non credebant in eum.  Principes in-
telligit, maximamque turb« partem. Ex
quo facile intelligas, cur tanto Audio
inculcaverit Chriftus, ot in fe tamquam
in lucem erederent.

38* Ut fermo Ifaia impleretur , hoc eft,
ita ut prophetia ejus impleretur; even-
turn enim, non caufam denotat ut : non
enim quia hoc dixit Ifaias, idcirco non
crediderunt, fed quia non erant credi-
turi, ideo praevidit atque prsedixit, ut
ait Ghryioftom. Quem dixit , id eft, prse¬
dixit fanfti Spiritus afflatu de Judseis
iftis. Voluit enim Deus hoc propterea
prsenuntiari, ne multos perplexos tene-
ret tanta incredulitas erga Meffiam ,
ipfis promiflum & expeftatum. Dominej
quis rredidit auditui noftro ?  id eft, quam
rarus eft, qui credidit rebus auditis ex
j\°bis, hoc eft, Evangelio , quod ex no¬
bis pr&dicantibus auditum eft, ut expo¬
rt Apoftolus ad Roman. 10. verf. 16.
Et ipi'e Propheta exponens auditum il¬
ium , feu rem auditam, adjicit: Et
foachium Domini , id eft, Chriftus Domi-
nus, qui brachium  dicitur (quia virtue
r 5 , Patris

COMMENT. IN EVAN'G.

Patris eft, & verbum ejus, per quod
omnia fadta luut, ut declarer Auguft,
quia per verbum fit operatio ) cui me-
latum eft ? id eft, quam ram per {idem
agnitum eft! Et quia dixerar, quod
non crediderant, jam auget lermonem,
quafi caufam ejus reddens:

39. Propterea non poterant credere , mia
iterum dixit Ifaias , non quafi prsedidiio
liaise , led quia res prsedifta erat cau-
l'a illius inipotentis, excatcatio fcilicet
& obduratio voluntatis, ut fenfus pro-
inde fit, Non poterant credere , prop¬
ter coecit.item fuam. quam prsdixit Tlam,
Nam fuperiore verfu 38. prsedixerat
Ilaias tantummodo ineredulitatem Ju-
dseorum ; hie vero reddit caufam ejus
& quidem talem, ut cum ea fides non
poliit confiftere. Mentis enim excoeca-
tio, & voluntatis obduratio talis eft,
ut quamdiu durati'millo modo admittat
fidem : eft enim credendi impotentia ,
non previa voluntati, quafi quse jam
volentem credere impediat; fed in ipla
firmiftima & voluntaria voluntatis de-
terminatione confiftens, ideoque quam
maxime culpabilis. Sic Itaque didlum
eft. non poterant , ubi intelligeudum eft,
quod nolebaut; quemadmodum didtum
eft de Deo , Neg are fe ipfum non poteft.
Sicut ergo quod Dominus negare l'e*P*
film non poteft, laus eft voluntatis di-
vinxi ita quod iili non poterant ere-
9  dere

SECUND, JOANNEMCap, XII. 267
dere , culpa eft voluntatis humans, in-
Suit Auguftin, , Trartat. * 3_ in Joann.
Ecce dico & ego, inquit ibidem, quod
qui tarn fuperbe fapiunt, ut fus volun¬
tatis viribus tantum exiftiment effe tri 6
buendum , ut negent, fibi ell’e neceirari-
Um divinum adjutorium ad Bene viven-
dum, non poifunt credere in Chriftum
i'cilicet tamquam in mediatorem , in
Salvatorem, in adjutorem. Nam ilia eft
propiie fides in Chriftum; & iili diree-
te repugnabat ilia Judaica , itemque
Pelagiana fuperbilfima prsfumptio de
viribus & juftitia fua. Non poterant er¬
go credere, non quia mutari in meli¬
us homines non poifunt, fed quamdiu
talia fapiunt, non poifunt credere, ut
Auguft. ibidem docet. Porro qus fequn-
tur v, 40, de excoecatione & obdurati-
one, explicata vide Matth. 13. v. 14
15. Nam quod ibidicitur, Incraffatum eft
cor & oculos fuos chufenmt ; hie vero ,
cxcxcavit , &c. fignificatur, excscationem
atque obdurationem, & ad homines &
ad Deum referri. Ut intelligeremus, in
uno eodemque opere, aliud venire de
uftutia luadentis, aliud de nequitia vo-
lentis, aliud de juftitia punientis; dum
diabolus fuggerit, homo confentit, De-
us delerit, ut docet Auguft, 21. contra
Huftum c. 9.

. 41 . H&c dixit,quando vidit gloriam ejus,
Jd eft, majeftatem Chrifti in ilia glori-

ofa

26g COMMENT. IN EVANG.
of$ vifione, & locutus eft de eo  , Chrifto itt
mundum venture, in quern Judsos poft
tanta ftgna prxvidit non credituros.
Nam Ifai<e 6. ubi ilia vilio delcribirur,
liabetur etiam verfu io ilia pr&dicatio
exeoecationis, Vidit autem ilaias lub
fpecie corporali fignificativo modoglo-
riofam quamdarn reprsd'entationem lan¬
dfill! mse Trinitatis , & coni'equenter e-
tiam Filii Dei: nara ilia verba apudlla-
mittam?  funt verba Dei Pa-
tris, qui de mlflione, Filii fui in mun¬
dum fingulariter fibi competente loqui¬
tur. Et quia filius ex omnium perfona-
rum ail’enfu inearnatus eft, hinc iubjun-
gitur, Et quis ibit nobis  ? Cui refpondit
ilaias, nomine Filii Dei fe paratum of-
ferens, ecce Ego y  mitteme,  prout appofi-
te exponit Athan. in illud Evangelii*
omnia mihi tradita funt.  Nam ilia, quae i'e-
quuntur apud Prophetam, Excvcatcor po -
puli ejus,  &c. non lads apte quadrant in
perfonam Prophets, nili prout ligurain
gerebat Filii Dei: ut banc ob cauiaro
redte dicat Evangelifta Ifaiam hoc dixif'
ie, quando locutus eft de eo,  leilicet Chri¬
fto Filio Dei.

42. Verumtamen & , id eft, etiam, tx
principibus  feu optimatibus, & Rempubli-
eam gubernantibus, multi crediierunt in eiW;
infinuans, etiam ex vulgo credidifl® itt
eum , tamquam Deum incarnatum ac
ifcieiliam* Addidit hoc per moduin cor-

redtio*

SECTJND. JOANNEM. Cap.XTI. 269

re&ionis verf. 37. ne quis nullum om-
nino Judseorum putaret credidifle. Sei
tamen propter Pharifaos , profeflos ho¬
lies Jefu, non confitebantur id eft , non
fe gerebant publice pro difcipulis ejus*
celantes.fe in ipfum credere, ut e Sy-
nagnga non emerentur,  ficut conftitutnm
erat c* 9. v. 22. Quamvis ergo major
efl'et poteftas Principum, quam Phari-
lieorum, tanta tamen erat audtoritas
■horum & gratia apud plebem , ut neq
Principes eos auderent offendere.

43, Dilexerunt enim gloriam hominum  ,
qiueex convendbus, conleffibusin (y-
nagoga, & ex primis cathedris proficit-
Citur, magis quam gloriam Dei , id eft ,
gloriam, qua: eft a folo Deo, ut ex¬
plicate cap, s  verf. 44 . ve l» ut  Apo-
ftolus ad Rom. 4. verf. 2.  gloriam , quae
eft apud Deum, quam fcilicet Deus
promifit, ac tribait confefforibus veri-
tatfjs. Nam alioqui Gloria  Dei etiam di-
citur, qua gloriticatur Deus; fed deilia
non vldetur hie agi.

44. Jefus autem elamavit , id eft, clara
«c libera voce non obftantibus Pharifse-
«, profeflus eft, ut fcilicet re ipfa con-
litendi fiduciam doceret, Qui credit in
me , non credit in me , id eft , non tan-
tum credit inme,  quern abjettum ho-
minern putatis, Sed  etiam in eum , qui
mi/it me,  hoc eft, in Patrem. Cum e-
nim nemo credat inChriftum, niliqui

270 COlMMENT. IN EVANG.

rrediderit, eum elle Filium Dei, necaf-
fe ell, ut hoc ipfo credat & in Patrem*
Similis eft locutio cap. 9. Mea dottrinii
non eft mea , fed ejus , qui mifit me.  Addidit
hoc, ut metum ac pudorem detraheret
illis , qui non confitebantur, ut quia
non erubefcant in Patrem , tamquam
Deum credere, lcirent,nihilcaul's effe,
cur non etiam in fe crederent, utpote
qui elfet Filius ejus sequalis.

45. Et qui videt me,  id eft, per 11011-
nullam fidei iutelligentiam , perfpeftam
habet naturam ac dignitatem meam ;
videt eum , qui mifit me , quia una eft ,
& infeparabilis utriusque natura, juxta
id, quod l'upra dixit, Ego & Pater muvt
Jumus.  Adde, quia nec Filius fub rad-
one Filii intelligi poteft, nift intelliga-
tur fimul & Pater.

46. Ego lux in mundum veni , id eft 9

ego cum ellem lux sterna in principle
apud Deum, per aflumptam homiuis na*
turam in mundum veni, ut videlicet
mundo lucis*, feu folis .oneutis officiun*
praftarem. Tacite enirn infmuat , ut
Auguft. notat, totum mundum in teue-
bris jacuiife. Qua de caufa adjicit }
cmnis , qui credit in me , obediendo fcilicet
do&rins mes, tamquam radiis lucis..
in tenebris non maneat,  erroris, & iiuft u1 '
tatis, & mortis asterns, in quibus i aIIB
erat, >

47 *

SECUND. JOANNEM Cap. XII. 271

47. Et fijuis audierit. verba mea,  auri-
bus corporis , & non cuflodierit , creden-
do, obediendo , fervando, Graecns le¬
git (  fey we piflevfi , )  if non crediderit ,
icilicet fide per dileftionem operante,
'ego non judico eum , id eft, non eondem-
110 eum , fcilicet nunc in profenti f«e-
culo, ut fupplet Auguft. & Euthimius.
Caufam reddit, non enim veni , ut miicem
mundum , fed ut falvificem , id eft, ad I’alu-
tem revocem, mundum : q. d. Nuuc in
hoc adventu meo tempus eft mifericor-
di® , poftea erit judicii. Itaque ne fe
propterea impunem fore putaret , fub-
]icit ;

48. Qui fpernit me,  Quid hoc fit, ex-
plicat fequentibus verbis, ^ non accioit
verba mea.;  natn qui non credit verbis
Chriftifpernit eqrn, & aftieit injuria ,
habet, qui indie et eum  , id eft, qui condem-
net & puniat. Sermo quern locum fum ,
quern Auguft. intelligit ipfum verbum
I)ei, feu Ghrijtum, quern ipfe annuntia-
bat; fed commodius videtunutelligi pof-

, efie ipfam Chrifti prsedicatiouem,.
llle  ergo fer.mo Judjcabit eum in novijfimo
die , q fia pr<ebebit materiam judicandi ,
caufamque damnandi, adeoque tanquam
teftis dignum seternis fuppliciis efte cla-


*ea XJei J^atrrs, quia qui mipt me Pater ,

2 7 2 COMMENT. IN EVANG.

ipfe man datum dedit, quid dicam, quid lo-
qiidr.  Qua? dub vel idem funt, vel, ft
quid difcriminis eft, dicere  fignificat me*
ditatam orationem, fed loqui  fermonem
familiarem: ut fic indicaret,nullum pror-
fus verbum libi excidifle, multo giinus
fa&um, quod non Pater fibi praefcrip-
ferit & praeceperit. Itaque reddit ratio?
nem , cur fermo fuus eos judicature
fit, qui non crediderunt.

50. Et fcio , quia mandatumejus vita  <*-
tema , id eft, via ad vitam aeterna'm ,
& caufa ejus credentibus, & obedien?
tibus, juxta illud Chrifti: Si vis ad vi¬
tam ingredi , ferva mandata.  Qua caufali
phrafi dicitur Proverb. 16 v. 25, Duke -
do animx fanitas offium,  id eft. laetitia animi
eft caufa fanitatis. Qux ergo ego loquor 9
ficut dixit mihi Pater , fic loquor,  id eft ,
ficut praefcripfit, & juffit me ea fecun-
dum naturam humanam loqui. Et pro-
inde qui lpernit fermonem, quern lo*
cutus fum, lpernit eum , qui mifit me*

CAPUT XIII.

JL &nte diem feftum Pafcha.  Noli dicit,
Ante Pafcha,  nam hsec ablutio pedum
tadta eft Pafchate jam inchoato, utpo-
fe ilia vefpera, qua aguus immolatus

fuerat i

S ECUND. .TOANNEM.Cap.Xrtt. 273

fuerat: fed dicit, Ante, diem fefium Paf-
cha',  Gihvce unovefbo QpfS  de tes he ones ,
ante feft'hita 1 em .  feu ante lucem fettivita-
tis Pafchalisl Diftinxit ilia duo accurate
Moyfes , Levit. 23.. v. 5* Menfe 'prim ,
'quaf'adecima die rrimfis ad vefperumPkafe
Domini efiA'Sf quinta,iecirha die men fit husus
iolernnitas A zynrorum Domini eft • Qiiae di-
£Kn6Wr> obfiervatnr & Nuni. 28. verf. 16
& iicro'qiicf loco eft in LXX. eadem
Vox Grub a 3 quse hid. Scietis Jelhs  , ab
isternitace tamquam Deus , ab initio con-
ceptiobis, tit homo, quia.venit kora,  di-
vinitus conftitutsi 3 ut tranfeat ex hoc mun -
do ad piitrem , per mortem 3 & lbbfequen-■-
tem refurre&ioiiem 3 .& afcenfiouem ;
b'ors enim Tola non fuifletiP.e tranfitus.
Porro alludit ad nomen Hebraicum Pafcha
tranfitutn ye! tranfultum fignificans, quod
quodammodo nobis Evangelifta*hic inter-
pretatur ut notat .Aiig. Tradt. 55. Cum
dilexitfet faos , Apoftolos 3 feu familiares ;
nam toto. tempore converfationis fuse
nihil eis nifi diledtionis officia verbis &
fadtis exhibuerat t in finem dilexit eos 9
jd^eftj ufque in finem vita;, fuse 3 imo
yif.m i« finem .ufque dileftionis; quia
nfiul ejus diledfioni addi potuit, dum &
runuTio humilitatis officio, quod ,mehti*
" us  eorum p^cipue commendabat, pe-
des^ epnim lavit, & Sacramentnm cor¬
poris & fanguinis fui eis praebuic, & fer¬
ine nihil tiiii  amovem lpirante eoa
T„ Hi.- 5 con-

274 COMMENT, IN EVANG.

confolatus eft, ac denique animam fu-
am pro eis pofuic, qua nulla eft alia major
charitas, ut eft, c. i^, verf. 13 Ita Aug.

2, Et ccena faBa,  id eft, abloluta. Hanc
aljqui intelligunt legalem , feu agui Pa-
fchalts; fed ilia ftando fiebat, juxta le¬
gem : Chriftus autem dicitur hie furre-
xilfe a cosna. Intelligit ergo coenam
comunem, feu ordinariam, qua: poft e-
fum agni Pafehalis, ftquis largiore cibo
indigeret, apponebatur, & proprie
dicitur. Ilia ergo finita, quamvis men-
fa, ciborumque reliquiis nondum fubla-
tis, ut qui vellet, adhuc comedere pof-
fet. Cam diabolus jam mifijfet in cor , id
eft, fuggeliiffet, imo perfuafiffet. Quod
additur, non ad excufationem Judse 5
fed ad fceleris exaggerationem: nam
ante ftepius videtur Judas meditatus , ut
traderet earn  inimicis, fed benignitate &
delinimentis pietatis Chrifti revocatus
fuilfe , donee diabolus eihoc perfuaderet
ut notat Ambrol”. Hoc ergo adjicitEv-
angelifta , ad defignandum excelTufll
humilitatis Chrifti, quod etiam illi non
dedignatus eft pedes lavare, cujus ma-
nus jam prsevidebat in lcelere, inqui £
Aug. tarn execrando, Multo autem ma-
gis magnitude iftius humilitatis elucet
ex magnitudiue majeftatis ejus, dequ»
lequitur,

3. Scicns  , quia omnia dedit ei Pater in
manus , id eft, eum non eflet ignarus

Do-

SECUND. JOANNEMCap. XIII. 275
Dominum univerforum conftitututn, qui-
bus uti polTet ad minifterium fuum,
quii a Deo exivit , id eft, ex Deo natus
homo apparait, if ad Deum vadit , per
afcenfionem in cselum. Qns ideo notat
Evaggelirta, utfciremus, Chriftum humi-
lem faille eledtione & voluntate, non
ignorantia lui, ut Bernardus Serm.42. in
Gandca. Cam ergo tantum fe elfe
fciret, tamen

4. Surgit a ccena , id eft, a menfa , ci«
bis adhuc appoliris inftrudfa, if ponit ve-
Jlimenta <ua  , non omnia, ut videtur Ori-
giues Tomo 3?, in loan, putavifte, ide-
oque linteo fuilfe (ucoindtum, led tuni-
cam exteriorein & laxiorem, quam pro-
prie vox Graeca Qhymation)  iignificat,
vel certe pallium. Nam plures veftes
geilifle Chriltum , prster tunicam incon-
fudlem, manifefte patet Joan 19 verf.
23. & Matth. 27  verf. 35. Et cum ac -
eepiffct linteum, preecinxitfe  , eodem illo
linteo ad extergeudos difcipulorum pe¬
des. Fecit hxc omnia, ut- expeditior
effet ad iftud minifterii genus , pleneque
formam fervi acciperet, nec alio mi-
niftro indigeret ; ideoqae tam minute
hate defcribuntur, ut omnibus magis ad-
ttrirabilis appareret humilitas.

. 5 * Deinde mittit aqiiam in pelvim,  ma-
nibus fcilicet luis. Ubi Tertul. notat,
Chriftum uti voluill'e linteo, urceo , pel-
v i» & ftmilibus inftrumends, quse aD|-
f 2 is

2 7 S COMMENT. IN EVANG,

5 s Gentilium adinventa creduntur, quia
meras utilitates, & certa fubfidia, &
honefta folatia neceflltatibus vitae huma-
aoae procurant, ut ab ipfo Deo infpi*
rata credantur, profpedfore , & inftruc-
tore, & obleftatore hominis fui. Et
exp it lav are , id eft, fe compofuit ad la*
vandum , vel certe iftis verbis rem pri*
us in genere exprimit, utdeinde ad fin*
gularia defeendat. Non enirn aliquos
ante lavit, & poftea venit ad Petrum *
ut putat Grig, qui a Juda initium fadtum
docet; fed a Petro , tamquam Apofto*
lor uni primo, lavando ccepifle videtur,
ut Aug. Tradt ^9. & Bernard. Semi. 2.
de coena Domini, & fere Latini. Pelts
difcipulorum , quia difealceati videntur in*
cellitfe. Pedes autem elegit potius, quatri
manus aut caput, quia in iis lavandiS
eft major humilitaS, & affedhiofior cha-
ritas. Pedes fubinde charioribus hofpi*
tibus lavari folitos ante coriviviuffi „ IS*
tis colligitur ex Lucie 7. verf. 44 ^rans*
tulit huno ritum Chriftus in finern con-
vivii, ut fignificaret, fe facratiorem eis
adhuc parare crenam. Quid fingula ft*
gnificent allegorice, vide Aug. in fin£
Tradt. <p<p.  in Joan.

6. Venit erppo ad Simonem Petrum , utab
illo inchoaret illud lmmilitatis officiuffl"
Et dicit ei Petrus,  expavefeens videlicet
ad perfona; tna_guitudinem£ &inaudituni
illud abjedtionis exemplum; Tu mihi M*

SECUND. JOANNEMCap. XIII. 277
if as pedes  ? Singula verba fpirant empha-
fim, quam expendens Auguft. ait, Quid
eft Tit?  quid eft MM ? quid eft Pe¬
des'?  Cogitanda Jiint potius, quam di-
cenda, ne forte quod ex his verbis a-
liquatenus dignum concipit anima, non
explicet lingua. Ita ille. Habent autem
vim , turn recufantis prse reverentia,
turn increpantis Chriftum, quod rem fe
indignam facere videretur,

7. Refponiit Jejus; Quod ego facio , tu
fields modor  Nam, ut Cyrillus, Petrus
putabat, ad quamdam folummodo corpo¬
ris quietem, ut fieri folet, lotionem
iftam adhtberi, ad mitigandutn fcilicet
laborem itineris , aut rtationis , aut for¬
ties abluendas: Scies autem pnjlea , cum
l’eceptis veftibus accubuero, & poftea
cum Spiritus fanifus vos docnerit om-
nem veritatem. Tunc enim dilcipulis
infinuatum eft, lotionem iftam fuitl'e fi-
dei myfterium, & humilitatis infigne ,
ut loquitur 1 , 3. de Virgiqibus. Utrum-
que explicat, & prirrjum quidem licet
ubtcure verf. 10 alterum vero 14 & 1

8. Dicitei Petrus  pneternimiam quam-
dam & pjetatis plenam erga Dominum
reverentiam, arbitratus gravari humili-
tatem fervi, ft fibi obfequium Domini
Patienter> admitteret, inquit Ambrof.
quia , ut notat Cyril, libr. 9. c. 4. iu
Joan, mirabilis horrorisque plena res
er at videre Filium Dei ad fuos pedes

f 3 pro-

278 COMMENT. IN EVANG.
proftratum. Cui fimilia hahet Auguftin.
Tradt. 36. Itaque Petrus Dominici fadB
altitudine exterritus, ait t Non lavabis
mihipedes in aternum , hoc eft , inquit Aug*
nunquam hoc feram , nunquam hoc pa-
tiar, nunquam hoc fin am : hoc quippe
in sternum non fit, quod QuaePetri recufa*
tio , quia ab ejus fide , a reverentia, a
dilediione, ab humiiitate proficii'cebatur
excufabilis erat ante feveram iliam Chri-
iti comminationem; iromo Jaudabil.is»
quia etiam civili honeftati maxime con*
gruebat. Rejpondit Jefus: Si non laverote »
id eft, fi pertinaciter te non permiferis
lavari, non labebis partem mecum ,  intren-
fa , in confortio, in fanfilia, in regno
q. d. nihil mihi tecum amplius commu¬
ne erit. Non quod humilis ilia & vere-
cunda Petri recufatio, qus prscefferat*
tantam poenam mereretur, led perti-
nax ilia iuobedientia meruilTet illam*
fi perftitHFet, ut infinuant Cyril, & Ba¬
il!. in prcenio lib. Demoribus Quivc-
to intelligent, Chriftum minari, quod
nifi eum laverit a peccatis venialibus
prsecedentibus, non fit habiturus parted
cum Chrifto. eo quod nihil inquinatun*
intrare polfit, in regnum Dei dant myfti'
cum, non literalem.

9. Dicit ei Simon Petrus , adhuc vebe-
irsentior in admittendo, quam fuerat
detredtandoy quia amore & timore p et '
turbatus , inquit Auguft. plus expavelce-

bat

SECUND. JOANNEM Cap.XIII. 27?
bat Chiiftum fibi negari, quam ufque
ad pedes 1‘nos humiliari : Domine non
tairtum pedes meos  , fed & nianus  , &T caput,
fupple , lavari fitio potius, quam non
habeam partem tecum. Ex quo patet ,
eum antea potius ex amore & obfer-
vantia , quam ex inobedientia lotionem
recufaffe.

io. Dieit ei Jefus: qui lotus ejl,  v, g.
in balneis, ille non indiget, nifi ut pedes
lavet , utpote qui facillime propter con-
tafturn terne iterum inquiuantur , ft vel
tantillum egreflus fuerit, fed eft mundus
totus,  prater pedes videlicet, quos fo-
los habet opus lavare, inquit Auguft.
Hsc eftigitur prima pars limilitudinis,
eui Chriftus adjungit alteram : Ita ft? vos
difcipuli mei, xnundi eftis , toti fcilicet,
hoc eft, ita & vos loti eftis a peccatis
omnibus per baptiimum , prout exponit
Auguft. vel per fidem & obedieutiani
fermonismei, ut inlinuat Chriftus , cap.
i<*. v. q. Relinquit lupplenduni ex prace-
dentibus, hoc vel fimili modo: ut pro¬
vide non indigeatis, nifi ut vobis laveu-
tUr  pedes. Itaque tranfilit fubito Chriftus
a  lotione pedum corporali ad fpiritua-
lem , quam ex Chrifti mente (ignificabat.
Cnde etiam Pedes  , eodem interprete
^uguftino fignificant hutnanos affechis ,
‘Jne quibus in hac mortalitate non vi-
vitur. Nam per illos terrenis rebus af*
ficimur in quotidiana converfatione, &
f 4 for-

m  COMMENT. IN EVANG.
fordibus peecatorum venialium inquina-
mur, ita ut lubinde non tana pulvere
afpergi, quam luto oj?liiiiri videantur ,
inquit Horn. <fo. Sed non omnes , uiiq  vi¬
delicet Juda excepito, quia nunquam
raundatos, vel certe poll inundation erh,
mutatus fuerat. Hxe juxta Cyriilum,
fait quasdam corrpptio & quidein prima
Juda:, ut ftimulp cpnlcientix percullus,
a confilio prodendi reyqcaretur.

12. Poflquam ergo laytt pedes eorum.  Quo
infinuatur, cxteros, exemplo Petri er
ruditos, lotioni conl’enfifle. Dixiteis : fci-
tis , quid fecerim voids?  id eft, quo confi¬
lio , qua iignificatione laverim pedes
veftros? Interrogat ignorantes, ut at-
tentiores reddat ad explicationem , quam
fupra v. 7. prooniferat Petro.

23. Vos vocatis me ., Magi/ter.  Vocati-
vus eft, ficut & illud, 8 s  Demine,  quam-
vis Grxce fit utrumque Nominativus :
bene d\citis , quia verum dieitis, jam ete-
nim.  Veritas eninr & iapientia Dei eft,
qua; docet hominem feientiam, quas
dodtrix eft difeiplinje Dei , qua; in omni
gente primatum habet, qn;e omnium
fublimium & luperborum colla propria
virtute calcat. Ergo , nec arroganter
Chriftus hoefibi tribuit j quia vere com-
petit: nec jadfanter, quia Dens,- quan-
tumeutnque fe laudet, non poteft fe ex-
fpllere. Nec hoc faciendo, illi yitiuttj

eft

SECUNiX JOANNEMCap. XII. 28t
oft, fed nobis beneficium, ut latius de-
clarat Auguft. Traft. 58'

14. Si ergo ego lavi pedes vejlros , Do-
minus  6? Magifter , multo profedto magis
6? vos , fervi atque difcipuli, debetis al¬
ter alterius pedes lavare.  Eft enim argu-
rnentnm a minore, hoc eft , a minus
Verifimili ad majus; vel ft rem ip lam
fpe6tes , a maximo ad minimum. Non
tamen de fola pedum ablutione fermo
£ft , fed de quibusvis humanitatls obfe-
quiis, atque minifteriis, cum quadam
abjebHone conjunftis. Et quia h;ec lotio
externa pedum ex Chrifti mente iigni-
ficabat, mundandos eft'e terrenos affec-
tus , feu maculas /eviores, tamquam
pulveies pedum iis, qui corpus & fau-
guinem Domini fufcipere debent: bine
Ulterius tub lotione obfequia fpiritualia
comprehendit, quibus delidta proximo-
turn lavare debemus, five orando , five
docendo, five increpando, five exem-
plariter converfando, five peccata in fe
admiifa dimittendo , ut fatis indicat Aug.
& Beda, Utroque ergo modo & fenfu
Chriftus ju boc fadbo fuo nobis exem-
Plum dedit, ut fignificat v. 15* >

Exemplum enim dedi vobis-  Ne quis
Ver o fufpicaretur, Apoftolos &  miniftros
Chrifti, propter legationis fuse fublimi-
tatem , a talibus abjeftis obfequiis exi-
^endos , fubjicit duas proverhiales fen-
feinias. »

f ^ 16.

232  COMMENT. IN EVANG.

16. Non eft fcrvus major Domino fun  ,
&c. ut proinde non dedignari deheat,
quod non dedignatus eft ejus Dominns,
fed potius hoc ipfum ad gloriam ei va-
lere & fafficere dehet, quod humilita-
ti magiftri ac Domini sequetur, utTer-
tall, in Scorpiaco, cap. 9.

17. Si h<ec fcitis , bead eritis,  non fo-
la cognitione, fed fi  etiam fee eritis ea ,
quia, ut Apoftolus ait: Non auditores le-
gz> jufli Junt ap'd Deum  , fed faUores legis
juftiftcabuntur.  Verum quia feiebat aliquos
ex ipfis fafturos ea, quE fciebant.be-
atosque futuros. aliquem autem non;
hipc ad illorum confolationem, hujus
autem correptionem , addit:

13. Non de omnibus vobis dico,  quod
fa&uri fitis ea, vel bead futuri: Ego
fcio ,quos elegerim  , ad bearitudinem: qua¬
il diceret: Eft enim aliquis inter vqs  ,
qui neque beatus erit, neque faciet ea.
lta Auguft. & quafi aliquis qusereret:
Cur ergo eum inter tuos domefticos
elfe permilifti ? Refpondet objedlioni t
Ut aiimpleatur. feriptura  , id eft, voluntas
Dei per feripturarn exprelfa, qua de-
cretum fuit, ut iufidelitatem & prodi-
tionem unius permitterem. Polfet tamen
etiam exponi de eleftione ad Apoftola-
tum , hoc fenfu : Ego novi, qui et qua-
les fint, & quales lint futuri, quos in
Apoftolos meos elegi: non enim
pnelentis, vel futuri .ftatus eorum ig*

narus

SECOND. JOANNEM Cap. XTII. 283
nariis hoc feci, fed ut adimpleretar fcrip-
tura, quse dlcit: Qui manducat mecurn pa¬
ne m , id eft, qui eodem mecum eibo
alitur, & menfa fruitur (per quod fa-
miliariffima conjundtio lignificatur ) h-
vabit contra me calcaneum,  id eft, calce
me petet, feu calcitrabit contra rue,
vel potius calcaneo , fed pede inter pe¬
des pofito, me fupplantabit. Eft enim
metaphora, vel ab equo dolofe domi-
num calcibns vuinerante, vel potius ab
homine luctante, qui induftria quadam,
pede fuo fupplantat adverlarium. Utro-
que modo lignificatur fallacia proditoris
Judse , qui fub fpecie difcipuli & pacis,
ofculo magiftrum tradidit. Unde LXX.
legunt in Pfal, 40. Magnificabit fuper me
fupplantationem ,  id eft, magnam fecit
fupplantationem, quia mirum in mo-
dura decepit. Hsec fecunda fuit Jud«
admonitio,

19, A modo , Grace, ( ap’ ani , ) ex
nunc dico vobis , priusquam fiat , quod
lcilicet a domeftico meo fupplantandus
futn : Ut cum fabium fuerit , credatis , quia
e go Jum^  is fcilicet, qui fum, id eft,
pt credatis , quia fum verus Deus, cu-
npmen proprium eft, Efje , de quo
Exodi 3. v, 14. Pradicit ergo eis pro-
mdonem, a proprio difcipulo futuram ,
ne earn videntes poftea fieri, putarent,
eum ignarum fuiife, & vacillarent in
fcde divinitatis ejus, Probatio enim di-

vinitatis

284  COMMENT- IN EVANG,
vinitat's, veri as eft divinationis , in*
quit Tertull. in Apologet. Sed quia di*
cere pullet aliqais infirmorum, ft A-
poftolis in tam humilihus officiis ve'faii-
duni eft, qua rationetuebuntur audfori-
tatem luam ,  cum ab omnibus content*
nendi videantur ? occurrit Chriftus :

20. Qui accipit ft quern mifero, me acripit,
&c. q. d. Homines in eis Deum.ipfum
veneraturi funt, & proinde aufioritas
eorum pendebit, non a pompa viftbi-
li, led ex refpectu fuo , & Patris fui,
quorum perfonam gerunt. Nam fupe-
riorum quidem eft humilia obfequia non
detrettare , fed infe iorum eft , eoS
propterea non min oris facere.

21. Cum h&c dixiffet lefts , amanter,
placide, & cum- totius animi quiete ,
turbatus efi\  non tamen immediate port
ilia di&a : nam iuterpofita fuit tota in-
ftitutio famftillimae Euchariftia;, lit patet
ex Lucce cap. 22. quam Joannes hie
prsetermittit, tamquam fuificienter ab
aliis Evangeliftis expretram. Itaque quod
Matth. fequentia in Joan, verba narrat
tamqnam ante Eucljariftise inftit;utionem
a Chrifto didta, uti yidetur anticipatio-
ne. Quamvis Aug. lib. 3 De conlenfu,
c. 1. putet hiec immediate fequentia
Chrifti verba eadem cum iis ,.qu& nar-
rantur apud Matth. & Marcum, tamquam
ante Euchariftia inftjtucionem prolata ;
qua iuftjtuta continuaverit fermonem

SECUND. JOANNEM Cap.XIlI. 28?
jie eodem Juda, ficut narrat Lucas,
c. 22. v. 2i’&-22. & 23 < ubi interro-
gant inter fe dil'cipuli ^ quis hoc eftet
farturus : cui interrogation.! docet Aug.
ftibjnhgetidurri etf’e id, quod Joannes
hie dicit,v< 23 .Erat ergo, recumbens , &c.
SenLut ante monui, facilius videtur di-
ci polfe, quod Matthaus & Marcus an¬
ticipations nil fuerint in narrando, &
bmnia ilia de Juda port Euchariftite in-
ftitionem difta fuerint Cum ergo Chri-
ftus mentem foam eonvertiflet ad im-
tninentem jam paffionem & pr^cipue
ad facinus Juda: * quod jamjam execu¬
tants erat, turbatiis eft fpintu , id eft, a-
nimo fuo : potefiatd feilicet * non iufir-
mitate , quia fponte' turbavit feipfum ,
tit Anguft. TradV, 60. Nam affeftum hu-
rriamim in feiplo fua poteftate commo*
vit, motu feilicet doloris , de duvitia &
perditione Juda:, ut eum effiqacius re-
Vocarec. Quam ob cauiam etiam cum
ante bis eum occulte perftrinxiflet, nunc
tandem tertio proteftatus eft.,  id eft, pa-
lam conteftatus eft, & aperte affirma*
v it, conftaiiti etiam utens alfeveratione
Amen*

22. A fpiciebant ergo ad invicem difeipuli ,
Partim ftupentes rei novitate & atroci-
tate , partim ut obfervarent, fi quod in¬
dicium in aliquo. ex voce vel vultu
a Ppareret, utpote H <efitantes, de quo dice -
Lucas addic, eos qusefiville incer fe,

286 COMMENT. IN EVANG.
effet hoc fa£turus; imino Marcus etiam?
eos fingulos rogaffe Dominum; Nm
quid ego f'um ?

23 , Erat ergo recumbens unus in finu Ie-
fu , quod infra verf. 2 ?. dicitur, fuprapec-
tus Jefu , uc notat Aug. Quidquid enim
eft inter ftomachum & brachia , finus  vo-
cari folet. Nam Orientales plerumque
recumbebant ad menfam in ledtulis ,
feu thoris eonvivalibus, eo fitu, ut in
cubitum finiftrum imcumberent, & re-
liqua pars corporis inferior extrorfum
in longum protenderetur. Ex quo fitu fie-
bat. ut caput ejus, qui fecundus accum-
bebat, refpiceretpe&us, autumbilicum
primi, & fie deinceps de ceteris. Sic
ergo cum Joannes accumberet Chrifto
proximus, pofterior pars capitis ejus
rel'pondebat fmui, feu peitori Chrjfti.
Quern diligebat Je/us.  Hac periphrafi fe-
ipfum fignificat Evangelifta, modeftias
caufa nomen luum lupprimens. Quod
Scriptoribus facris efle familiare, Moifi
il/atthaeo, Paulo, traditAuguftinus. Por-
ro hsec diledtio Chrifti erga Joannem
erat familiarior quidam ulus ejus, &
qusedam peculiars benevolentias demon-
ftratio, quia junior erat &  Virgo, &
morum fojrtafle verecundia, & luavi-
tate fingulari, ut multi fentiunt. Hac
ergo attenta Joannis cum Chrifto faini-
liaritate, & loci propiuquitate ,

SECOND. JO ANNE M Cap; XIII. 287

24. Inmit hide Simon Petrus (  unde con-
ftat eum a Chrifto fuilTe remotiorem ,
fortaifis e regione, ut facilus innuere
Potuerit} £? dixit ei,  hoc eft, innuen¬
do, feu nutu dixit , non aliquid fonan-
do, ut notat Auguftim nani ft aliquid
Verbo dixiftet, non erat opus innuere.
Unde Grace tautum ell , ( nevi un tuto)
innuit huic  Petrus, ut fcilicet interroga-
ret, quis eft , de.quo dicit?  fcire avidus ,
non quod de feipfo timeret, ut aliqui
putant; quia conftat, eum de feipfo fu-
ilfe contidentiffimum: fed ut pro fuo a*
more ac zelo impediret.

25. Itaque cum recubuiftfet ille,  Grace
(hepipejon , ) cum incidiffet , feu recidiffttJ'u -
pra peBusJefu , erexerat enim fe aliquan-
tulum,fed innuente Petro reclinavit fe
iterum ad pedtus Jefu, eo iitu , quo
fupra dixitnus : dicit ei,  fecreto & quad
in aurem: Domine quis eft  ? Cui refpoiir
dit:

2  6 . Ille eft , cui tianem intinBum porrexe -
ro>  id eft, buccellam panis, ut eft v.
27, inftar ofFulse condimento intinttafn,
*j Ua : benevolentiae caufa lnbinde alicui
y a ri lblet. Et cum indnxijfet panem  , dedit
•yd*  , & eo facfto tnamfcfte proditorero
Joanui defignavit Porro haec buccella
1,011  fuit corpus Domini, ut tradit Au-
|uftin. tumTrart. 62  turn aliis locis&Conc.
^racareni'e tertium Can. 1. iVam .Judas
casteris Apoftolis corpus Domini

aece-;

288  COMMENT. IN EVANG.

acceperat , ficut Lucam evidcutiffime
narrate. dicit Auguft.

2% Et trnft bucceUam , acceptam & co-
meftam, limulato animo quad gratum
habendo fignum iftud beneyolentisfc ,
introivit in eum Satanas,  ut fibi jam tra-
ditum plenius poilideret, tamquam do-
minus videlicet cogitationum & volun-
tatum eius, in quern -prius jritraverat,
lit deciperet ,’ inquit Aug. Caufam addit
Hierqii. in Epift. ad Ephef. quia tunc?
inquit , vel ma'xime diab'olo in potefta*
tem d’amurquando' nec humanitate,
nec clementia , nec manfuetudine ejus
vincirinrr , quern indigne odimus. Nimi*
rum judas cum animadverteret, vel in*
dicio jllo buccellse fe Joanni elle pro-
ditum , yel etiarri cseteris doapoftolis
per ilia verba,-; Tudixi/tij quae fuht apud
Matth. exacerbatus in Chriftum; obfir-
mavit prorfus animum ad perficienduni
fcelus, quod padus erat. Et dixit ei J e '
jus , videns animum ejus ad executio-
nem paratum : Quod facis,  id eft, face*
re paras , Jac citius.  Vox eft iioli juben-
tis , fed finentis, non trepidi , Ted para*
ti, qui oftenderet, fe moram non facere
traditori. & fic paternam exequi volun*
tatem, utfacinus/, nec impelleret, nec
timeret, prout explicatS. Leo fertu.
7. de Paffione. cui confentit Aug. Tract.
62. Ceffit enim Jefus his verbis , ut poi-
fet Judas; non egit, ut vellet: q. «.

SECUND. JOANNEM Cap.XIII. 289
Non irapedio, per me licet, ut facias ,
imo ut citiilime facias. Eadem phrali di¬
xit Judds, Solvite templumhoc :  & Eli*
zoeus filiis Prophetarum importune ur-
getuibus, ut mitteretur aliquis ad qua>
rendum Eliam , Mittite •: & Cyprian, mo-
fiturus dixit Proconfulit Fac , pod tibi
puccptum eft,  ut Augurt. refert.

28. Hoc autem nemo fcivit dijcumhen'iii'n  ,
&.c. ne Joannes quidem: quia quamvis
proditorem fciret, non taroen ea no^ie
&jam ftatim perpetrandum effe fcelus.
Vel certe Joannes in eo nutnero feip-
fum non comprehendit, ficut nec Ju-
dani. Ex quo colligere licet, quanta fu-
erit & Judie hypocrifu, omnia dillimu-
lantis, & Apoftolorum fimplicitas in ma-
Jo & Chrifti benignitas in Judam- Nani
ex iftis tribus capitibus faftum eft, ut
in nullius mentem cadere polfet alicu-
jus mali ful'picio,

30. Cm ergo accepiffet ills buccellm,  qua
tamquam ligtio Joamii fe indicatum luf-
picabatur, utpote quern aliquid interro*
gaffe, vel locutum effe viderat, exivit
c °ntinuo,  lpecie exequendi prarcepti Do-
^inici; fed revera furore quodam adtus
djabolo admovente calcaria. Unde Cy-
ri ll. curfim & greffu prsecipiti Judam fe
P r oripuiffe tradit, diabolo videlicet ti-
^ente, ne morando daretur locus p®*
jdtentiie, & quafx e temulentia mentem
lu ani redtius cogitando eriperet, &
T. III. T ad-

290 COMMENT. IN EVANG. '

pddit, diabolum quoque timuifle,
Euchariftia fumpta feintillam aliquam
illuminationis in animo ejus accende;
ret. Nihil enim vetat corpus Domini
etiam indigne fumptum prater legem
quad miraculo aliquid correctlbnis ope-
rari; qualem effeftum tribuit Auguft.
baptifmo in homine abominante baptif-
mum, lib, 4. ConielT. cap. 4, Erat (in¬
tern nox , quas appolite fignifieabac Jud*
tenebras, cui occiderat Sol juftitias , ut
Auguft. lib. 2 de Cain & Abel, c. 4*
Cum ergo fupradiftis verbis, quod jack ,
&c- Judam Chriltus e familia fua able-
galTet, Dcut olim Jofeph AKgyptios, ne
quis adeftet alienus agnitioni mutuie ?
ccepit ab hoc tempore fuaviftimis ver¬
bis vifcera charitatis fuse & quail animain
fuam in difcipulos eftundere : nam ideo
utitur particula ilia conti nuativa.

31. Cum ergo exiiflet,  Judas nocle ill'
tempefta , dixit Jefus , familiaiius tan}'
quam ab eo liberatus, coram quo mi'
nus conveniebat has intima: dile6fioiu s
margaritas eilundere. Erupit itaque in
live verba: Nunc clarificatus eji , id eft ■>
glorificatus, feu clarus & Celebris effec-
tus eft, Film hominis , ctelefti videli ceC
doftrina & admitandis miraculis : Et D
us clarificatus ejl in eo,  id eft, gloriole inicla-
ruit per Filium hominis, turn quod ftm
temper ad Deum Patrem retuliflTet ; turn
quod manifellum effet , ut fatebatur

SECUND. JOANNEVT Cap. XIII. 29 r
Nicodembs, nemioeui poiTe hec iigna
facere , ni(i Deus eilec cum eo cujus
pi'oinde virtus & bonicas per ea claref-
Cebat.

■ , 32. Quod Si Deus clariflcatus eft in eo,
id eft, ii hadtenus gloriftcatus fait per .
f ilium hpmiuis Et De is clarificab’t eum
in feme tip fa,  id ett, jam viciilim tempus
inftat, uc Deus illuftrem & gloriofum
faciat Filiiim hominis, leu humanitatem
eius, in feme! ip fo , id ett, per l’eipl'iim ,
Jiuia Deus ia ipfo exiitens , & fabfiftens
in pert'oaa, gloriofum faciet , declaraus,
euro etle Filiunl Dei, idque continuo ,
etiamin media paHionisimnmientisigno-
Hiinia; maxiine very per gloriofaru re-
furredtionem , & afceuiionein in eoelum,
qua; ftatim confequeutur. UtrUmque tan-
git Chryfoftomus.

33. Filioli,  tenerrime fcilicet dilefti.
Videtur enim vox blaadieiuis; quamvis
etiam lignilicare poll’et, eos adhue te*
Hellos elie , _ qui adbuc quail uberibus
Pbrifti laftati noudum polient perfedti-
ora portare. Quo lenfu Apottolus voea-
" at  Galatais FiiioLos ,  quos iterum par-
turiebat, donee formareturin eis Chri-
Itus. Adhue modicum vobiscum fan ,  id elt,
^obilcum more morcalium, & cum ilia
jatniliaritate converiabor. Queer etis me ,
1(1  eft, pricfenciam meam corporalenw
Ut .ex ea folatium & adjutorium hauri-
at Is in tribulationibus ingrueutibus: Et
t z fie ut

292 COMMENT. IN EVANG.
ficut dixi Judctis , fupple, Pc etiam vobis
dico, prout infra fequitur: Quo ego va¬
in  , ad poffidendam gloriam meam
coelo, vos nonpofeftis venire , id eft, nofl
poteftis me fequi. Sed quia aliquando
lecuturi erant, adjicit explicationis cau*
fa: Et vobis dico , modo.  Ubi Ulud, modo
conjungi poteft vel cum dico , vel potio 3
eum venire  : lit fenl'us fit; Non potefti 3
eo nunc venire, led poftea fequimini;
fic enim videtur exponere hxc  verba
Chriftus ipfe Petio v. 36. Ratio, cuC
noli nofl’ent, erat, eo quod gloria; il*
lius participatio mnltis laboribus ac dif'
curfibus , imo morte ac palfione ipforuffl
comparanda erat, ad quam tolerandattf
nondum erant fatis fortes. Sic enim tan-
quam inlirmitatis fuse liotam accepit e*
verba Petrus v. 37.

34. Mandatnm novum do vobis,  hoc U*
nicum fcilicet, ex quo tamquam corn'
pendio difeatis, quam vivendi format^
me abfente inter vos tenere debeatis»
videlicet ut diligatis invicem,  non verbo
fcilicet, neque lingua, fed opere & ve-

rir,ate. Nam ut regulam quamdam mu¬
tual iftius dileftionis haberent, adjicit ’
Sicut dilexi vos, ut & vos diligatis imictft
hoc eft, dile&ione non carnali, ledfp 1 '
lituali, ut Auguftin. Tradl. dile& 10 '
ne, qua temporalem vitam, & ^ n 1 CO ;
lumitatern, & commoda, sterna;
proximorum poftponatis, ficut ego meam

SECUND. JOANNEM Cap.XIII. 295
Poftpofui veftrae. Sed cur novum  vocat
hoc maniatum , cum mandatum diledtio-
nis ab initio fuerit? Diverfe rationesa
Doftoribus turn antiquis, turn novis ex¬
cogitate funt. Aug. quia innovat hotni-
hem a vetuftate. Sed Chriftus videtun
iiovitatem non in dilediione, fed in ipfo
diledHonis mandate, quafi noviter dato
Conftituere. Unde alii volunt novum di-
ci , quod hucusque non fit datum. Sed
hoc non videtur elfe verum, ut patetex
illo magno precepto diledtionis Dei &
proximi toties inculcato. Alii aliterrem
expediunt. Verofimilius videtur pofledi-
ci , mandatum novum do , quafi dixilfet:
Mandatum de novo do vobis, ut diliga-
tis invicem, hoc eft, meo exemplo ,
fingularique affedhi & ftudio , meo de-
ttique nomine inftauro & commendo
Vobis preceptum diledtionis mutus. Ivam
inde eft, quod Paulus illam vocat ad
Galat. 6 . Legem ChriJH ; Joannes, tefte
Hieronym. Praceptum Domini  : a quo¬
rum utroque propterea tan toper eincul-
catum fuit. Proinde addit Chriftus:

3 f. In hoc cognofcent omnes, quia difcipu ■'
1  m ei efiis,  qu. d. Non ex jejuniis, vi-
t:e que aufteritate, ut difcipuli Joannis;
11011  ex veftitus genere, &obfervantiis cor-
Puralibus, ut Pharifiei; non ex certis
Philofophiie placitis , ut Philofophi; noil
e x miraculis, Unguis , iacramentis, pro-
phetiis, Icientia, fide, vel quocunque
t 3 dono

294 COMMENT. IN EVANG.

dono, quod habere poffunt & malli fed 1
fed ex fola dileftiore. tamquam genu*'
5 no I'ymbolo difcipulatus mei , cognof-
cemini ad me pertirere. Nam fine cha-
rlrate reliqua omnia nihil profunt, tit
Auguftin. ex Anoftolo, i ad Corinth. 13.
Unde Tertull. in Apolog. cap. 39. Vel
maxime diledhionis operatio notam nobis
inurit penes quosdam. Vide, inquiunt,
ut fe invicem diligunt. Hkc  ergo ge-
nuina nota eft, non Chriftianifmi , non
profelfionis Cbrifii, non Ecclefu-e; fed
veri, hoc eft, finceri, & honi Chriftiani*
Cum atitem Petro nihil altius inhiireret,
quam quod dixillet Chiiftus, Quo ego
vale, vos non pnte/iis venire  ; hinc quail
taxatus de infirmitate a Domino, ait I

36. Domine , quo vadis  ? quo icilicet
non pofi'um te lequi ? refpondit Jejus , po-
tins ad ment'em Petri, quam ad verba?
nam animo fequeiuli hoc interrogaverat,
ut Chryfoft. & Auguft. notant; Quo ego
vddo*  per mortem ad regnum Dfei, non
potes nie fe.pii modo  , quia vires tibi de*
font ad pallionem pro nomine meo to-
leraudam : Sequeris pnfiea  , quando &
exemplo meo, & Spiritu i'anfto infufo
mortis terrorem didiceris fuperare, &
omnia bona & mala temporalia content
were.

37. Licit ei Petrus . impatiens q 110 '
Chriftus de fe vel tantillum iubmill’e l en '
tirct; nam plenus prafumptione viriutn

iua-

SECUND. JOANNEM Cap. XIII. 29$
fuarum, nihil putabat effe tam difficile,
quod non fua animofitate fu'peraret ?
Quare non poffum tr Jequi mo do  ? q. d. E fi¬
ne aliquod ineommodum, aut periculum
Vita:, quod impediat? animam meam  , hoc
eft viram, qu<e prse omnibus rebus di-
hgitur, pro te ponam,  quanto mngis re-
liqua ? Pellem  enim pro pelle  6* cuncla qwa
babet homo, ddbit pro anima fua  , ut eft Job.
2. Dixit hoc Petrus bono quidem animo,
led virium fuarum ignaro : putabat enim
hoc polles* quodfe velle fentiebat. Nam
charitas quidem ejus erga Chriftum ve-
r a erat, fed adhuc invalida , qu« mul-
tum crefcere debebat, ut Auguft: lib.
De gratia & libero arbitrio c. 17.

38. Re/poniit ei Jejus l-animam tuampro
me pones  ? q. d. Afultum abeft. Nou enim
tibi l’atis erit amore vitae tua: confer*
Vanda: f'ugere, vel confeffionem nomi*
nis mei lilentio declhiare , led non can-
tabit Gallus\  id eft, nonerit teropusgal*
licinii, iohec ter meneges,  feu negave-
r is. Qua de re diximus lathis Matth. 26,
\erfu 33. Solum hie notandum, praedic-
t’onem iftam trina: negationis fuilfe pri-
1T >am, & contigilfe domi, quam & Lu-
^s narrat cap, 22. Ilia vero; quam nar-
rant Matthaus & Marcus , contigit poftea
111  itinere verfus montem Oliveti, cum
n °udum Petri praefumptio ellet latis com-
prefla praidiftione Chrifti,

t 4

CA-

2<)6  COMMENT. IN EVAN G.

CAPUT XIV,

C um ergo videret Dominus, difcipu"
lorum animos praedidtione turn pro-
ditionis fine, & imminentis mortis, turn
negatinnis Petri, qui omnium animo-
filiimus videbatur , confternari, & pulill*
animes fieri, occurrit motibus illis;

i. Nonturbetur cnr veftrum,  timore ,vel
mosrore ex didtis meis. Modum vero
comparandi roboris & praefidii adverius
inftantes difficultates fuggerens, creditis »
in quit. in Deum.  Supplenda eft ex idio-
tifmo Hebraico particula fimilitudinis :
q. d, Sieuti ex lege Moyfis inftrudti cre¬
ditis in unum Deum , ita &in me credite,
tamquam in eundem Deum & Filium D el
& quidem incarnatum, Nam hoc totufli
illis verbis indicat, ut Cyrill. notat. Fi*
dem enim divinitatis, qu;e Tub lege eX-
plicite prsditabatur, non ad alium D e '
utn transleremlam effe docet, fed ad
plures perfonas exteiidendam, Jtaque
tacite menet Chriftus, ut oculos mentis
in divinitacem fuain figant :  nam ita f°'

re, ne turbarentur, quidquid ei tandem

accideret. Ne vero ad illam domum P a j
tris, quo Chriftus migrabat, hoc eft, ad
regnum Dei, putarent non pofle perve-
nire, uift eos, qui fumma eflent virtu-

te,

SECUND. JOANNEM, Cap.XIV. 297

te, & animi robore praditi & ab ora-
ni lapfu alieni, adjicit:

2* In do no Petris mei man femes multa Junt »
quia magna ilia beatitudinis aula non
folutn capax eft innumera multitudinis,
led in ea quoque diverfiffimj funt bea-
titudixjis, honorum, & dignitatum. gra¬
des. Ucrumqae enim notari & loci ca-
pacitatem , & gloria; cujufque differen-
tiam , obl’ervat Cyrill, Si quo minus  Gra¬
ce. (y de my) fi autem non  , hoc eft, alio-
quin, prout vertitur verf, ir. q. d. Si
non eflent multa; manliones , quibtis ex-
cipi poffetis , ego dixijjem vobis  , l’cilicet,
non efle , neque la&aftem vos inani Ipe
obtinendse manlionis alicujus, quia vado
parare vobis locum,  id eft, quia difcelfu-
rus fum veftri caufa, ut videlicet, qui-
a caelum hadtenus hominibus inacceffibi-
le fuit , introitum ejus vobis aperiam
ad eapiendam poiredionem ejus. Nam
alioqui quantum ad pradeftinationeai ,
regnum & locus regni, uuicuique pa-
ratus eft a conftitutione mundi, ut eft
Matth, 2^. v. 34.

3. Et ft , id eft, cum vel poftquant
A biero , pr&paravno vobis locum , iterum
venio,  ad judicium omnium, £? accipiam
vos ad meipfum , id eft, in confortium
nieum introducam , ut ubi fum ego , ill
domo fcilicet & gloria Patris, corpore
& anima glorificatus, £? vos fttis , ejus-
dem gloria; & beatitudinis participes :

t 5  q*

2 9 S COMMENT. IN EVANG,

q. d/Digreflus a vobis non diu abero ,
yec oblivil'car vettri:, fed cito reditutus
fora. Quod maxima valebat ad eos a
turbatione recreandos. Porro fob adven*
tu ad judicium, Chriftus more fuo ad-
ventum ad unumquemque in raortc ,
qua ex hac vita fingtulos edueit: incel-
ligere folet, ut alibi didtum.

4. El quo ego vado, fcitis , exiis,qua3
proxime & fiepius dixi, nempe ad Pa¬
ttern in ccelum , in gloriam meam: Et
viam fcitis ,  qua ego illuc profefturus
fom feilicet per mortem meam, Nani
& utrumque eis praedidtum fuerat* Se
quia, juxta Auguft. 14. De Civic, c. 7“
hab-mus in abdito mends quarundam
return notitias, quas videmur ignovare,
vel quia inde non cogitamus , vel non
recordamur, vel modura non fatis pe-
netramus, bine Thomas dicit -

v Domine  , nefeimns-, quo vadis: Et quo*
mo do poJJ'umus viam feive ?  Nam fiend mo*
tus, ita edam via fpeciem fumit a ter-'
minor q. d- Tu diets nos utrumque lcirei
110s utrumque nelcimus. Quamobrem
Chriftus latentem difcipulorum foientiam
eis ad memoriam revocans, & plenius
eos inftruens,

6. Dicit ei,  utrumque feilicet expfo
cans, & viam & terminum viier Eg 0
ut homo Icilicet, & mediator Dei
hominum, /am via , ilia feilicet, de qua
qureritis, tarn mihi ipli, quatn aliis.^N» m

SECUND. JOANNEM Cap. XIV. 299

Chriftus fibi quTdein via fuit, quia pro"
pris paflionis merito intravit in gloriam
iuam, & Patris , ut patet Luc ; e cap. 23.
v. 33. & ad Philip. 2. Altis vero via eft,
do&L'ina, exen^plo, & merito , quia
Don rift per ipfum habemus aceeflum
ad Patrem. Majorern obfciiritatem ha-
bet , quod adjieit, veritas vita,
Plerique recentiores probabiliter volunt
effe majorem explicationem vis, q. d;
Ego Aim via veritatis & vits: Via vera,
non fallax , lion erratica; Via, qwe fi¬
ne errore ducit ad vitam srternam, A
qua interpretatione non abhorret Hilar,
lib. 7. de Trinit. Cui fenfui appofite
fubjungit, nemo venit adParem , tamquam
ad terminum vis, (lie enim explicat,
quo vadat ) nifi per me ,  id eft , per doc-
trinam mearn, cui obtemperet ; per
converfationem, quam imitetur; per
mortem, qua redimatur. Sed quia hn>-
gulis voculis valde empliatice eft addi-
tus Gvsece articulus ( he hodos)  &e. ilia
via, ilia veritas , ilia vita:  videntur fin-
gula in abftradlo merito de Clirifto ex¬
plicate polfe, prsfertim quia ei lie pro-
priiftime conveniunt, Itaque Auguftin.
turn hie , turn alibi, plerumque vult his
duobus vocabulis explicari terminum vis,
nernpe divinitatem Chrifti, quam ean-
dem Jiabet cum Patre fuo ; primo vero
verbo explicari ipfam viam, fcilicethu-
nianitatem ejus. Creatura quippe ratio- ^

nalis

300 COMMENT. IN EVANG.

nalis in fuum termintim, ftib rations
veritatis & vitae confideratum. proprie
& principaliter tendit, quia nihil anima
fortius defiderat, quam veritatem &
vitam, quorum utrumque Dens eft. Un¬
de & eius beatitudo non eft aliud, quam
immortale, nulla moleftia interpellate
de ipfa tola, per quam vera funt om¬
nia , veritate gaudium, ut Auguft. lib.
10. Coufeir. cap. 23. Itaque Trad. 69.
Chviftus, iuquit, ibat ad veritatem , ibat
ad vitam. Ibat ergo ad feipfum, per fe-
jpfum. Et nos quo imus, nifi ad ipfum
(id eft, ad fruitionem vitae & verita¬
tis , feu divinitatis e.|us) & qua imus,
nift per ipfum? Ipfe igitur ad feipfum
per leipfum , nos ad ipfum per ipfum ;_imo
utrique ad Patreni, qui eadem cum ipfo
Veritas & vita eft, feu idem & unus
Deus. Nam ne a/ium vis terminum
induxifle videretur , quam Patrem, ad-
dit juxta hunc Auguftini fenfurn , Ne/
mo venit ad Patrem  , nifi per me . Et quia
caufari poffeut dil'cipuli, fe quidern jam
ipfum fcire , quod fit Veritas & vita ,
ad quam venire debeant, fed fe Patrem
ejus ignorare, tollit eis hanc excufatio-
nem:

7. Si cngnnviJJeHs me ; fecundum divi-
uam naturam meam, fc? Patrem meim  ,
id eftetiam Patrem , titique coenovijje*
tis,  quia propter divinae naturae iaentita-

tem non poteft natura Filii cognqfci ,

nili

SECUND. JOANNEMCap, XIV. 301
nifi & natura Patris cognofcatur. lino
liec una perfona fine altera cognofci
poteft, turn quia divina natura propter
fuinmam fimplicitatem ejus * cum qua
perfonalitas identificatpr, non nift tota
videri poteft: turn quia ratio. persons,
feu p roprietas  perlbnalis eft
relativa ; quo fit, ut qui unaiu vi-
deat, videat & alteram: if modo cognoC
cetis eum,  cum Spjrituj fanftus brevi in
vobis complebit congnitionem Dei, ?.c
perfonarum divinarum ; imo if vUijlis
cum,  quatenus naturam feu divinitatem
nteam, ex doftrina & mirabilibns ope-
ribus meis, & ex revelatione Patris
credidiftis, & utcunque cognoviftis : nam
ilia eadem eft ipfiliima natura Patris :
Adde, quod jam omnes Apoftoli per
revelationem cognoverant Chriftum etle
Filium Dei vivi; prout Petrus profitetur
Matth. 16.  Non poteft autem Films ag-
nofci fub rationeFilii,ni(i aguofcatur pater.

8. Dicit ei Philippus : Domine oftende
nobis Pairem,  id eft, exhibe eum ocu*
lis tioftris corporalibus prsefentem , quern
nos vidille dicis. Arripit enim Chrifti
verbum, quo omnes Patrem vidille di-
xerat, non audens aperte refpondere,
quod non ita ellet: q. d. Fac , ut quod
dicis, verum fit, & eum dare demon-
ftra : if jufficit nobis , hoc eft, &  nihil
aliud ultra qu&rimus , utpote qui te jam
fatis novimus atque vidimus. Quamguam

3 02 comment, in evang.

Cyrill* & nonuunquam Auguft. hoc ita
exponant, lit id fuiEcere velit Philippes
ad plenam beatjtudinem, quae in per-
fedta Dei vifione fita eft.

9. Dicit ei Jejus , ut declararet ejus
inexcufabilem iraperitigtti ; tanto tempore
vobiscum Jum ,  docendo vos verbis, & o*
peribus, quis ego Jim, (f non cognovijlis
me?  per hoc indicans non folutn eos
Patrem, led lie fe quidem cognovilFe,
quem oculis videbaut, maximeque l'e
cognofeere putabant. Ratio eft, quia
qui videt me , videt & Patrem  Non quod
ipfe eifet Pater fimul & Filius, quod
in Sabellianis Catholica fides damnat ;
fed quod tam fimiles fi.nt P-ater & Filius,ut
qui unum uoverit, ambos noverit,inquit A.
Nam propter nature unitatem , uno in¬
tuitu conjun&im videntur Pater & Filius
propter perfonarum vero ordinem , con-
iequenter. Infmuat ergo.duasin fe effe
naturas, eo ipib, quo fignificat fe ab
illis non videri , etiamfi eorporalibus
oculis hominem viderent, Quomodo tu di¬
ets,  id eft, quomodo -  igitur. tam irnpru-
denter, & imperite loqueris, ut dicas,
oftende nobis Patrem ?  qui Patrem tam
quoad naturam, quam proprietatem per-
fonaleni in meiplo videre potuifti. Quod
tamen ft nondum inteliigitk, an faltem
jc. Non creditis , (  Gr&ee hu pipv'-S  *
noncredis , ut folum Philippum alloquaturj
Quia ego in Patre, t Pater in me ejt .

prop-

SECUND. JOANNEM'Cap, XIV. 303
propter unam & eanilem u triusque na*
turam ? q, d.-Non credis, quod ego &
Pater uniitw & idem l’umus, tamquam
dme perfonasamius natune ? Probat hoe
autern abi'e&6lis, quia verba, qua ego
hqaor vobis , a me ipfo non lo'qaor  , ita fei-
lieet, ut non a Deo Patre, Nam quam-
vis Fill as haberet in le principium lo*
quendi , hoc ipfum tamen habebat a Pa-
tre. Pater autem in me martens  (quo hgni-
heat, le ita, Patre procelfifle, ut tamen
ab eo non lit divulfus aut feparatus) ipje
tacit opera  , tam verba i'cilicet, quo lo-
quor , quam miracula t  qus facio. Per
quod manifeftum relinquic, inquid Am-
broi'* lib. 3 de tide c. y  quod unum om-
nino opus Pati is & Filii credere riebea-
mus, & confequenter infeparabilem eile
Utriusque naturam , qua Filins lit in Pa¬
tre , & Pater in Filio ,• quod probandum
fuiceperat.

11. Non creditis,  igitut mihi aftirmau-
ti, quia ego in Patre if Pater in me eft  ?
Neque enim li'feparati eifemus, infepa*
rabililer operari ull>a ratione poffemus,
|uquit Anguft. Alioouin ., ii fci licet ver¬
sus minus creditis, propter opera ip fa , mi-
I’abilia , creiite ,  qure in teltimonium hu-
jus veritatjs edidi, quod ego & Pater
yuum & idem lumus, hoe ell;, unus
Duus, & confequenter ego in Patre ,
& Pater in me, Narn opera evidenter
Probant, Chriltum effe Deum , partkn

orn-

? 04  COMMENT- fN EVANG.
onjpjgena iua varietate, & magnitudi-
ne , Propter quod dicit c.i f. fe opera
feciiie, qua nemo alius fecit: partial
ex facientis au&oritate, quia faciebat
ea non tam rogatu, ut alii Sanfti, fed
ju(Tu & imperio fuo, tnmquam evidenti
propriae virtutis teftimonio: partim quia
ad hanc ipfam veritatem adftruendam
ea faciebat. Quod fi adhuc ifta non fuf-
liciant , addo adhuc aliud potentius.

i a. Amen dico vobis , qui credit in me 9
afiud fcilicet credens , quod aiferui, me
elle in Patre, & Patrem in me, 1‘eil
me Filium Dei confubftantialem Patri,
opera  miraculofa, qux ego facio , qua ego
homo mortalis haclenus feci, S* ipfe fa-
ciet , q. d. Non folum mihi eft ilia fa-
cultas patrandi miracula, fed, quod am-
plius eft, earn etiam aliis dabo, ut &
jpfi inde colligant.fanam effe fidem fu-
am de divinitate mea, & hoc aliis per-
luadeant. Imo maiora horum faciet , id eft >
xnajorahis: Primo, amplitudine , quia
Chrifto prsedicante pauci Jndsei miracii*
lis crediderunt, difcipulls vero omnes
Gentes. Secundo, quodam laciendi mo-
do , quia Chriftus fimbria fua, Petrus
etiam umbra lua fanavit sgrotos. Utrum-
que modum tangit Auguft. Tertio, eti¬
am diffcultate faciendi: Chriftus enim
quatriduo mortuum & foeteutem» J 1011 '
nulli Sanfti etiam multis aunis defunc-
tos fufcitaruiit. Quarto, viftbilia nnra-

SECUND ,fOANNEM Cap. XIV. 305

cuh Chriftus fere circa corpus fecit,
difcipuli etiam circa animas, dum vifi-
biliter Spivitum fanftunl impofitioue ma*
nuum dederunt. Nec tarried proprerea
San&i funt. ttiajores Chrilto , quia pet
S&n 5 to$ ilia  ea.lem fecit Chriftus;
quori in fequeiiiabus fignificat, quia ego
al Pu:.rem valo,  leftutus ad dexteram e-
ius in gloria: Patris, tamquam Dominos
omnium.

13, Kt proptetea quoicumqne pefieritb
Pattern in nomine *neo,  id eft * per me *
& propter mema mea; iiifniuaus * dilci-
Polos hxc majora per invocationem Dei
Pacris, iriterpofito Chrifti nomitie tae-
turos ,  ac facere debere; hoc ficiant.M *
ha fcilicet cum Fatre exaudiens & fa*
ciens, tamquam auftor iftorum operum
tnirabilium : uiglorificetur Pater,  tamquam
hrigi Palis etfeitor lftoruni operum ma-
joiitm, in Filin,  id eft, per Filium ,
tamquam per mediatoreni, utpote cu¬
ius invo'catioue fadta fitiC : deiitde tam¬
quam per arceffl o'mnipotentis Dei Pa*
tr is aequalem , qua facta funt., Indicat
er go, fineni miiaculomnl elTe gloriam $
3 U ? glprificatur Pater in' Filid & ViCif-
mti Filius in Patre, quondam’ urium fuiic
rater & Films, & neuter fine alterutro
. c, t, ut Augjuft v  lit veto' fcirent, etiam
ipluni Chriftum invocari pofle, & noli;
lolum Pattern per Clnifturti, ut quidam
b^retici arbitrati iunt.fubjungitopportune.

Ill* V 14V

306 COMMENT, IN EVANG.

14. Si quil petieritis me in nomine meo,
id eft, propter memetipfum , & gloriam
nominis mei, hoc faciam.  Quamquani
Grajce defit illud, me,  ut lit tantuin
repetitio fententi<e prajcedentis, affeve-
randi causa, quia ritum orandi hadtenuS
inufitatum iutroducebat , per merit*
feiiicet inearnationis fuse. Hoc faciam , tain -
quam tequalis Patri, idque non minus,
ac ft effem praelens corpore. Quomodo
vero hujusmodi promilfio intelligenda fit,
dictum eft Matth. 7. verf. 7. Et ha<fte-
bus  quidem refpondit ad quzftiones Thu*
ma: & Philippi; nun?, pergit eos coufo*
lari & hortari:

15. Si diligitis me, maniata mea fervate,
id eft, operibus explete ea , quia ob-
fervatio mandatorum non lolum eft
gmim diledtionis, fed etiam effedtus*
ita neceffarius, ut pereat dile&io,

in opus erumpat. Unde 1. Joan. 5. veP#
3, Hcec eft charitas Dei  , ut mandaia
cudodiamus. /

16. Et ego,  fi hoc feceritis, none 1 " 0
immemor veftri, fed rogabo Patrem,  t* 01 '
quam homo, feu mediator Dei & h°'
minum : quomodo etiam nunc inter-
pellat, & orat pro nobis, tefte Apoftoio
ad Rom. 8. verf* 34. Non tamen i°P'
plex, & cum lacrymis, quemadniodutn
in diebus carnis ejus conveniebat;
gloriolus , ut advocatus nofter affiden
Patri. Et alium Paracletum dabit,  Spiri tu

fane-

SECU.ND.JOANNEM Cap. XIV. 307
fan ft um Scilicet. Quo oftendit & fe Pa'
taclecnm , leu eonfolatorem elfe , fed
a'li'im, quia perfona non natura diftinc-
turn. Adde, alium , propter quemdam dr
ftinftum quoque confolationis modum ,
quia Chriftus ut homo, fuos confolaba-
tur pradentia & operatione veiborum
fanfibili; Spiritus fanftrus vero praientia
& operatione fpirituali, quatenus amit-
tentes tempcralia , interuo & lempiter-
ho gaudio perfmi facit, ut Auguft. lib.

1 ; de fermone in monte. Quam Spi¬
ritus fanfti operatiunem clarius explicac
^ddendo , ut maneat vobiscim hi x ernum:
ham Chrifti corporis parjctausnon  ui-
li paucorum annorum fuerat, Et quam-
v is iple quoque aiternus & internes ti-
^elium confolator fit, tamen ilcuti Pa-
tvi potentia. & Filio fapientia, ita Spi i-
tui lanfto bonitas ac favor, atque amor,
& confequencer, qu<e fuut amoris & con¬
folationis, per quamdatn appropriacio-
hpm,  tribui folent. Promittitur autern
hie eis Spiritus fanftus, cuqi tamen e-
hm jam haberent, quia plenius & fu-
Perabundantius & manifeftius eis infun-
ueudus erat,  ut latius Auguftinus.

17- Spirt turn veritatis , id eft, meum ;
Chrifius euim verltas eft, a quo Spi-
tnus ille procedit ; vel Spiritum veritatis ,
1( 1  eft, veracem , "hrafi Hebrai-
c a, feu veritatis auftorem, ac dofto-
r ®m ; quomodo dici lolet Spiritus nroris
V a &

3 o8 COMMENT. IN EVANG.
if mendacii. Quern mundus , id eft, muri-'
di dileftores, leu homines mundani •*
mundo addifti, non potcfl accipcre,  quam-
diu fcilicet mundus eft, ita iierape ut
fimul mundutn diligat & a Spiritu fanfto
inhabitetur. Nam amor mundi, & amor
ille, per quern Spiritus laiiftus Inhabitat,
ex diametro repugnant. Quia nun videi
eum  , oculis corporis : imo nec fcit enm >
id eft, non cognofcit, aut inteliigit ,
aut guftat eum , juxta illud Apoftoli »
Animalis homo non percipit ea, qu<z funt
Spiritus Dei.  Stultitia enim eft illi, &
non poteft intelligere, ucpote rerun!
temporalium amore csecus & naufeans*
vos autem cognofcetis eum , credendo , &
uteunque videndo naturam ejus, & gu-
ftando fuavitatem ejus. Ratio  eft i
quia apud vos manebit , familiariter »
atque perfeveranter. Ne veto putarenb
ita manfurum, quemadmodum apud h°'
imnem , inquit Auguftinus , hofpes vifi'
biliter manere confuevit, expoluit ad-
dendo i Et in yobis eriti  q. d. Non it*
vifibiliter vobifcum manebit, ut eg°*
fed in ipfis veftris auimis habitabit- £ c
hsc eft ratio, cur ergo coguofcerent*
quia cognofci, quemadmodum cognos-
cendus eft Spiritus fanftos, non p0 te,t
a nobis , ft non fit in nobis.

18 * Non relinquam vos , per difceiuiH 1
meum Orphanos  , id eft, velut filios P a '
tre orbatus : nam fuperius paterno , t e "
nerrimoque a He ft u eos Filiolos  appeHa* 1

SECUND. jOANNEMCap.XIV. 309
yerat. Veniam ad vos , id eft, iteium red*

: quod dicit, non folum quia incas-
Pit eis eflfe divinitate propinquior, lit
( 3 U >dam exponuut, fed veniam , id eft,
rediboetiam corporaliter, Refpicic enim
a d refurreftionem poft diem tertium, fu-
turam, ut Auguft. & Euthymius expo-
hunt,

19. Adhue modicum  , (cilicet tempus
e rit, if mundus me jam non videt,  id eft,
hon amplius videbit, quia fciiicet for-
ln am fuam vifibilem Chriftus fubtraxit
®umdo per mortem , uec earn viden-
dam & contre&andam reddidit poft re-
^rretliouem, nifi tantum difcipulisfuis.
Propter quodaddidit, vos (intern viiebitis
n ! e » id eft , brevi poft mortem videbi-
tis, quia ego vivo, hoc eft, vivam feu
revivifcam a morte , if vos viveiis , id
eft , revivifcetis trecum, participes iac-
ti & immortalitatis & divinitatis mete.
«sec eft tevtta confolandi ratio; 11am
fecunda continebatur v. 18. Iam addic
9 Uartam;

2C. In illo die ,  Quod multi referunt
a( * diem Pentecoftes; alii ad tempus a
1- eiurre&ione ad afcenfionem ufque : fed
^ulto redlius cum Cyrillo, Auguft. &
a jds, refertur ad diem aeternae beatitu-
dinis; tunc enim proprie videbimus , &
c °gnofcemus contemplando, quod nunc
^redimus. Nam , hoc eft, quod dicit :
■*' 2  Ulo die vos cognojcetis ,  per fpeciem
v 3 fci-

3 i0- COMMENT. IN EVANG.
feilicet & evidentiam, quia ego fum in
Pane meo , tarrquam verus Patris FiHus,
eiusdem orrnino cum ipfo fubftantiae*
Tunc etiam cognofcetis, quod vos
in me  eflis, tamquam corpus in capite,

&. pain ites iu vine per incarnationeifl
meatn: 6f ego in vobis , tamqtlam caput
in mpirbris , influens, regens, fanftif*
cans ea. Tria itaque rryileiia indican-
tur peifedte Cogni fcenda, Tnnitaris »
Incan.ationis, &Sai ft’ftcationis, qust ca-
pita fimt tttius dodtrinaz divina?.

21. Qui habet mhdata mea ,  mente & 1
notitia retilpeudo;, & fervat ea , operibuS
impltndo: unde Auguft. Qui habet
retroria, & fervat iu vita; qui habet
in feimonibus, & fervat in inoribus *
qui habet audiendo, &  lervat viv'endo*
ille eft, qui diligit me , maxime fi lei vat
ea, Audio atque animo milii placendit
nam ea pro julfione facere, lervientis
eft ; Audio, vero placendi , diligentis.
Qui autem diligit me, di/igetttr a Patro me ft
ram Fater diligit eos, qui diligunt H-
lium. luumi, quern ipfe omnium maxim®
diligit • jnxta illud cap. 16. v. 27. Ipl e
Pater avr.at vos , quia vos me ama/lis, B*
ura ci rn Patre, tiligam eum , tani'
quarr; jam amicum, ego eniir. dilig® 11 '
tes me diligo: Et manifeftabo ei meipfum »
per ievelationerr nop bun anitatis me* 5 *
quart/ cemitis.fed divime elleutiae mesr*
ut Auguft. 4. de T.ink. c. 19, idque i»
premium iltius diledtipais mei. 22.

SECUND.JOANNEM Cap. XIV. 311

22. Dicit ei Judas , non ille Ifcariotes :
tet pote qui jam exiverat, fed alius , fra>
* e r fcilicet Jacobi, didtus Thadd*us &
^ebbfcus, fcriptor Epiftolie Canonical,
^ Catholics, ut Auguft, Domine  , quid
fiftum eft,  id eft, quid caufse, unde fit,
?Wa manifeftaturus es nobis teipfum , £f non
^unio?  Cui Chriltus ita refpondet, ut
Jjgnificet, etiam aliis prseter Apoftolos
Jj^nc manifeftationem obtingere poffe ;
dixit enira ei geueraliflime:

23. Si quis diligit me,  quicumque tan¬
dem 31 Je fuerit, J'emonem meum,  feu doc-
tr >nam & pntcepta mea, fervafot.  Chari¬
ty enim necelfario & indefinentur con-
JUndlam habet prseceptorum obfervan-
t,a m, ut ait Bafil. libr. a- de baptftmo,
Ca p. ult. quia hsc eft proprius & imme*
hiatus, & adaequatus effedtus diledlionis,
Usque adeo ut nec diledlio fine ifio ef-
fedtu, nec ifte efFedlus fiue diledlionc
•jffe poilit, ut fignificatur v. feq. &hac

caufa, Pater  meus diliget. earn  ,
“cut & ego ; nam fermo pluralis, qui
* e quitur, fatis indicat, quod etiam fe
oniprehendat. Et ad eum veniemus , Pa-
ter & ego, intellige per incrementum
"dedtionis, & conlequenter inhabitatio-
J. s  > quia non omnes, quos Deus inha-
°Hat,inhabitat cqualiter.ut Aug. Epift.57-
paulatim perficit in proficier.tibus
‘‘mabitationem iuam. Et manftonem opud
Um  faciemus , faciendo eum in eadem
v 4 di-

3 n COMMENT. IN EVANG.
dile<ftione, & bonis operibos perfevera-
re. Nam dicendo, facinmis man/ionem . feu
ftabilem inbabitationem , fignificat fe fu-
tiiros caufatn perfeverantia;, dando fci-
licet fuis eleftis non iblum ut poffiut
perfeverare, fed utreipfa perieverent.
Relinquit autem intelligendum , quod fe
jilis , apud quos manet, n anifeftatnrus
lit* ila fitnul babes expofitam caufatn ,
cur fe fuis manifeftaturus fit* & mi a-
Jienis, quos judas mundum  appellaverat;
nimirum quod hi diligaut, illi non di?
ligant, ut uotat Auguft,

34. Qui non diligit me, fermones me os,
id eft , rrandata mea , non Jervat.  Qui-
bus ut rrajorem adjiceret auttoritatem
apud eos, qui foam riivinitatem uouduri
Ijatis plene cognitam habebant, ideo ad-
dit i Et fern, on cm , quern audiftis , non efl
meus,  quia ipfetret lilies,, qui loqutba-
tur, non eft luus, fed Patris. De quo
vide c. 7. v, 16. Dt minus enim tarn*
quam ftudiofiffimus Faterna: audlorita-
tis, & oblervantiflimus ordinis ex ori-
gine fibi competentis, pafiim in oroni
occafione inculeat fe fuaque a Patre ef*
fe, tan quam qyi fit verbunt Patris.

H<tc locutus fum vobis , apudvosma •*
yens,  id eft, dum his tribus annis vi-
frbilfter vobiscum converfatus fum. Quo
(ubindicat fe jarnjam corpote difeefiurum.

2 6, Paweletu's autem Spiritus Jan this ■>
quern miWt Pater in nomine m&o,  id eft»

prop-

SECUND. JOANNEM Cap. XIV. 313
Propter me, quia lcilicet propter meri*
ta mea, & preces mea-, uteft verf. 16
Item in nomine meo , id eft , loco meo,
qui vices meas iinpleat, eonlblando ,
docendo., &c. juxta eundem verfum
16 . ubi Spiritus lanrius vocatur Alins
Paracletus, file vos docebit omnia  interna
itilpiratione, atque illuftratioue infinu-
ando in end veftne feientiam, Dotftri-
nam enim feu feientiam ron audi-
tus, auc memoria, fed intelledlus re¬
rum facit. JSiliil enim prodeft multa vel
audiviffe, vel legilfe, nifi intellexeris
qus2 vel legeris, vel audieris, utAmb.
Serm. 10.. v. 1. in PfaK 118. Et fugge-
yet vobis omnia  , ut vobis vel oblita, vel
etiam rdtenta tempore fuo in mentem
veniant. Quod ad pqculiarem Spiritus
fanrii direttionem pertiuere agnofeit
& Proiper Epift. ad Demetriadem, &
Auguft.. lib, 4, de doftrina Cbriftiana,
Qiuecunque dixero , Greece (eipon) dixi  feu
dixerim , vobis , lupple , apud vos manens.
Qpponit enim doririnam interiorera Spi¬
ritus fandfi exterioribus verbis fuis, ut
videlicet ita conlolentur eos, li quajmi-
n us a fe didla intelligerent, vel ppftea
oblivioni traderent.

27. Pacem relinquo vobis  , id eft, com-
mendo vobis difceflurus, tamquam te-
ftamentum meum, fupremamque volun-
tatem , prout notat Auguft. Tra£t Da
ovibus , c. 13. Quam pacem clarius
plicans* Pacem,  inquit, meam,  hoc eft

3X4 COMMENT- IN EVANG.
fpiriraalem , internam, divinam , quae
in'cludit tria: primo : pacem lea recoa-
ciliationem. & amicitiam hominis cum
Deo: fecundo, pacem feu tranquilita-
tem hominis in i'e ipfo : tertio, pacem
feu eoncordiatn hominis cum hominibus;
quarum pofterior ordine, Temper ex
priore nafcitur. Sed quia parum prodel'-
fet pacem iftam extrema vokmtate no¬
bis commendari, nili earn ipfemet cor-
dibus herec'um fuorum fnfunderet, ideo
addit: Do vobis.  Et adhuc clarius diffe-
rentiam turn pacis fuse, turn modi do-
nandi notat: Non quomodo mundus lit ,
pacem, ego do vobis.  Pax enim hujus
mundi eft, ut homines in rebus hujus
mundi nihil adverfi feuciant, hoc eft,
ut mundo & bonis ejus fine moleftiali-
tium , & bellorum perfrnautur, inquit
Auguft. Quae pax fere malts artibus ac-
quiritur, & externa eft, brevis, lubri-
ea fallax, immo perniciofa. Et hanc
ipfam pacem mundus verbis quidem op-
tare poteft, non autem dare ficut Chri-
ftus pacem fuam internam , ftabilem »
perpetuam, & complementum omnis
humani deliderii, ut dcftiffime & fu-
filfime tradit Auguft. lib. 19. de Civita-
te, cap. 12. & feqq. Non lurbetur cor
veftrum , audita roentione difceflus mei ,
neque farmiiet , tamquam ab omni auxilio
deferendi. Nam

38. Audijiis , quia ego dixi vobis,  jam

ante

SECUND. JOANNES Cap, XIV. 31?
ante verfu 2. & 3. & 18- & 19. Fado, id
eft, hinc abeo ad Patrem per mortem
fubtrahendo vobis vilibilem lpeciem me¬
ant: fed iterum venio ad vos  turn per
feeuturam continuo refurreftionem, turn
vero maxiine per exhibitionem perpe¬
tual prxfentite meaz in ccelo. Si diligerc-
tis me,  fmcero illo amore amicitle, qui
non fpe&at proprium commodum, fed
id, quod amico placet, & bonum eft /9
Ut declarat Cyril, in hunclocum, Gau-
deretis utique, quia ed Patrem vado ,  id eft,
gauderetis de difceflu meo ad Patrem.
Ratio eft, quia Pater,  ad quern vado ,
major me eft;  & proinde non poteft ilia
ptofeftio ad Patrem mihi cedere nift
ad majorem honorem , gloriam , digni¬
tatem , fadicitatem , de qua mihi congra-
tulaudum effet. Significat ergo,amori
difcipulorum, quo Chriftum diligebant,
multum amoris proprii fuifl'e permix-
tum , ex quo de difceflu triftabantur.
Porro dicitur hie Pater major Filio, non
ratione perfona: , quatenus Pater eft o-
tigo Filii, ut quidam voluerunt; quia
boc non tollit xqualitatem eorum : fed
ratione humanitatis , per quam folam
ibat ad Patrem. Per illam igitur Filiu*
minor eft, uon Patre folo, fed etiam
Spiritu fanfto , jmo & l'eipfo, inquit hie
Auguft. quia major eft forma Dei, qua;
amifla non eft, quam forma fervij quat
accepta eft.

29.

3*6 COMMENT. IN EVANG*

29 .JSt nunc dixi vobi rre fici licet iturum
ad Pattern, & redkurum, priusquam fat:
ut cum.feftumjuerk:, credatis ;  noil id'quod
videritis efle fadftum , quia fades eft ar-
gumenturn non aupapentium: fed ut cre¬
datis , quod credendum eft de me, vi¬
delicet quia ego fum , prout Tuppletur,
c. - 13 * V. 19. Vel ut credatis , quod futn
Filins Dei, cui potuithoc facere , cum
prasdixk; & pnedicere, antequam face*
ret. Kan quaft ante non crederent, fed
ut nunc crederent fide auita , non no¬
va ; ant certe fide refe<ka» cum fur-
rexit, qua; cum morexetur, defecerat,
tides enim ilia , quae tunc, cjuando ld-
que<atur diicipulis, erat parva , & cum
moreretur , jam peue nulla , aut nulla*
vifis eventis revixit, & credenda credi-
dit, ut idem exponit. Nam , utexTer-
tull. diximus , ppobatio divlnitatis, veri-
tas eft divinatioris.

30. Jam non multa loquar vobiscum , mor¬
tals cum mortalibus. Cujus rationem
dat Chrittus : Venit enim 'Princeps rnundi
hums , id eft diabolus , princeps non
casli & terras, fed rnundi , hoc eft, pec-
catorum , feu amatorum hujus rnundi-
Unde & Paulus ad Ephef. 6. v. 12. cum
da:mones vocaflet Re'clores rnundi , expo-
fuk, addendo tenebrarum harm , id
caecorum amatorum rnundi. Venit ergo,
feu jamjam veniet princeps jlle, ut lci-
licet per le fuosque me interimat, imo
f  etiam

.SECUND. JOANNEM Cap. XIV. 317
etjam examined animi mei & vitse rta-
ftmn. Hoc enim omnibus hominibus cir¬
ca fine'm vit« concingere auftor eft S.'
Bafilius in Pfalm. 7. ut fi quid peccatj
habeanr, detineantur. I#eoque Chriftus
acidic, 6f in  m? non habet quidquam  id eft,
nihil juris, ut me occidat, quia nihil
peccdti, five proprii, five ex parente
tradti: merituM enim mortis peecacum
eft. Quia vero jure qu<eri poffet , qua
de caufa er'go morieris ? prsoccupat Chri-
ftus: fed • ; } ..

$i t  ex menfa ; tiifcumbens

enim dilcumbentibus loquebatur : eamus
hinc , ad locum, unde fum tradendus in
mortem: q. d. Eece me paratum oflfe-
ro ad mortem, ultro fine merito fub-
eundam. Non enim his didtis ftatimlur-
rexit & abivit, ut patet ex cap. 18. V.
I. Eamus  ergo hinc  , ut cognofcat mundus ,
ex hoc fcilicet, quod 1 polite me ofFero
adveffariis meis, quia diligo Patrm , id
eft , quod morior non infirmitate , non
aliquo reatu , non Satanic violentia , non
futuri eventus ignorantia , fed pure ex
Batris diledliorte* itetrique exobedien-
tia mandati ejus. Nam illam tangic ad*-
dendo : Ei ficut man latum dedit mihi Pa -
, moriendi lcilicet in crude, fic facio.
Quemadmodum enim valde inculcaverat
difcipulis, conjungendam eile diledtio-
m mandatorum oblervationem, -ita hie
*>triusque ie exemplum ftatuit. Sic ergo 1

3 i8  COMMENT. IN EVANG.

videturhic verfus conftruendus, utillucl
Surgite , &c.  praecedat, & unus fenfns
ex toto i!lo verfu fiat, Picut videtur in-
telligere Auguftin. turn hie, turn lib. 2.
De peccatorunumedtis, cap, 29. &3:,
Cyrill. tanien & Chryfoftom. cum Ibis,
ftatuunt in illis ultimis verbis, Surgite ,
&c. novam fententiam. Sed prius vide¬
tur nobis effe verifitnilius.

caput  xv,

R ■0 fum vitis.  Hie iam incipit harta^
ri difcipulos, quod valde neceftariutn
erat, ne le unquam ab ipfo, quamvis
hinc dilcedente, hoc eft , ab e]us fide
& amore, avelli paterentur. Ego  igi-?
tur fum vitis , id eft, fimilis vid (eft e*
nim locutio allegories) fecundum huma-
nam naturam quideni, fed quatenus u-
liitam Deo. Nam quatnvis vitrs & palnft-
tes unius naturae efle debeant, hoc eft
humanse; Chriftus tameo influentiam vi¬
tis fuis palmitibus non pradlaret, nifi ft'
mul Deus effet, uc notat Auguft. vert
ratione efieftus fcilicet, quia longeno-
bilius & perfettius influitin palmites fuo*
homines, fuccum, vigorem, alimen-
tijm » vitarri, quam vitis naturalis m
iarmehta fua. Cujuiinodi fenfu vocatur

ipfe

SECUND. JOANNEM, Cap. XV. 319

ipfe Joan. 1, verf, g. Lax vtra,  & Jo¬
an. 6 . Pauls vivas . .Non quod vere fit
corporalis ilia lux, vel pauis, fed quia
tam vere, irrnno longe verius & per-
feftius illumiuat & nutrit, quam lux,
aut pauis. Et Pater metis agricola eft,  id
eft , cultor vitis & palmitum. Nulla quip-
pe arbor tanta indiget culcura , atque
vitis. Et quam vis ipfe Chriftus, ut De-
us, etiam agricola fit, utpote unum
cum Patre, convenientius tanien hoc
Patri tribuebat, turn ad decorem para¬
bolae, iu qua vitis & agricola diftingui
folent, turn quia ipfum nomen Patris
provideutiam quamdam fonat.

2. Omnem palmitem in me non ferentem
Jruclam ,  id eft, omnem hominem mihi,
feu corpori meo tamquam viti inficum
per fidem & fraternitatis amorem (per-
mifcet enim hie Chriftus paraholam cum
re fignificata) non ferentem fruftum,  in a-
peribus fcilicet juftitis, fed fola fidei &
religionis profellione, tamquam pampi-
nis contentum , toilet eum ,  id eft, com-
piige vitis fuperabit tamquam inutilem
palmitem. Quod fit vel eum del'erendo,
per hxreles , vel lchifmata ab Ec-
clelia Jeparetur, in poenam fterilitatis ,
v eJ etiam morte tollendo. Et omnemqui
firt fruSlum, purgabit eum ,  putando & re-
lecando fuperflua, ut frubtuin plus ajjerau
Pit h;ec purgatio non folum intends ,
externisque admonitionibus, & incre-

pa-

320 COMMENT. IN EVANG.
patiotiibus, fed in primis per adveril*
tates, tribulationes , & perfecutiones ,
variasque tentationes, per quas tollic ab
eis Deus ignorantiam, cupiditatem ani*
malem. timores, amoresque famulares
defideria mania, curas fuperfluas, idque,
utfrutlum plus afferat , quia appetitus hu-
jusmodi vitiofi,in quos.  vires cordis ef-
funduntur, diftinent animum, & afruc-
tibus pietatis impediunt. Hanc genera-
lem parabolartl applicac jam prcfentibus:

3. Jam vos mundi ejtis , id eft. .jam voS
non folum mihi tamquam viti inferti
eftis, fed etiam purgati palmites prop*
te* fermonem  , jMm locutus funi vobis>  jd
eft, per dofltriuam Evangelicam, vobis
a me traditam. Nam ilia quoque eft u*
num falcis genus, quo Deus utitur ad
purgandos palmites, Jam hinc ufque ad
vert. 12. inftantiflime feptem argumen-
tis hortatur difcipulos, ut in ifta vite
per diledtionem Dei perfeverent.

4. Manete in me  , perl'everando in fide;
in charitate , in bonis operibus 11am
etiam purgati palmites fubinde ad prio*
ra relabuntur, & a vite feparantur:
ego in vobis  , id eft , ut fie ego viciffipi
poflim perpetuo vitam & vigorem in
vos influere. Deus eiiim non deferit,
fi non deferatur, ut pie Temper fane-
teque vivatur, inquit Auguft. lib. de na-
tura & gratia cap. 26, Neeeffitatem au^
t£m liujusce permanfionis, & continui

in-

SE CUND. JO ANNEM Cap. XV. 3 21
influxus fui declarat ifta limilitudine ;
Sicut palmes nonpoteji ferre fiuclum a fi¬
ne tip fo  , id eft, feparatima vite, & ex  le
folo, nifi manferit in vite,  id eft , fed tati-
tutn ft manferit, & maiiendo vixerit,
de radice ex ea fucum trahens: Sic nec
vos y nifi in me nwiferitis . credendo ac di»
ligendo. Quse perniaiifio opus eft quidetn
liberi arbitrii, led tic tamen, ut oceultiori
tjuadam gratia Dens in hominis animo
operetur, lit in Chrifto manere velic:
ne vel hoc ipfum fuis viribiis homo tri-
buat, & non gratise Dai. Ud autem a-
pertius explicaret totatn hanc parabolam,
r epetit Chriftus, Ego font vitis ,Vos pal-
nites,

Qui manet in nte,  £? ego in eo  , id
eft , ita , nt & ego viciffimin eo maneam,
per continum gratise meie inflixxum, hie
fin fruElum malum , quia ilia ftabilitas ju-
ftitiae perfeverans nullum tempus irri-
tum, vel vacuum a bonis operibus elfe
finit* Qui vero a juftitia excidunt, &
Poftea revertuntur , multos- dies fruc-
tibus vacuos ducunt i fimiles videlicet
Nazataeis, quivruip dies, Num 6.  verft.
*2 cenfebautur irriti , ft calu aliquo
tempore fuse fanttificationis fuiUent con-
taminati. Quia fine me , id eft, fine l'uc-
eo, feu auxilio gratise mese , faciente *
ht faejatis (non enim fignificatur hid
auxilium, fine quo non, fed auxiliurn,
quo fit opus, quale eftauxilium ChriftL
T« Hi. x , ue

322 COMMENT. IN EVANG.
ut docet Auguft. lib, de corrept. & gra¬
tia c. 12.) nihil potcfiis jacere , id eft?
nullum frufrum vite dignum, five nul¬
lum opus bonum, necparvum, nec ma-
gnum, nec facile , nec difficile poteftis
non folum non perficere, fed nec fa-
cere , prout hsec omnia urget Auguft,
contra Pelagianos diyerfis locis , & in
primis lib. 2. ad Bonifac, c. 8. Nam per
jllud, Nihil , initium finemqne omnis
boni operis comprehendit. Quod Apofio-
lus clarius ait, Deus ejl , qui operatur in
vobis velle,  S' perficere.

6. Si quis in me non manferit , noil fo-
lum fide, led etiam dile&ione, & ope-
ribus bonis , mittetur Joras ficut palmes , id
eft, ficut farmentum infrudluolum a vi*
te , feu Eccleiis commuuione fepara-
bitur , hoc eft, omni fucco gratis, fidei>
fpei fpoliabitur, eo modo, quo diftuifl
eft verfu z...Et  arejcet  > utpote omni hU'
more gratis amiffo , quemadmodufli
farmentum humi abjedfum arefcere fo-
let; £? colligent eum ,  mellores Angeli*
quos dicit Chriftus alligaturos zizaniaitt
falciculos ad comburendum, Matth. i?
verf. 30. & 41. Unde & hie verbum*
colligent,  videtur pluralitatem eorum, q ui
colliguntur, indicare, & pro , eum $  Gree¬
ce eft eos. Et inignem mittent , ficut ari'
dis larmentis congruit. Nam , ut Auguft-
unum de duobus palmiti congruit ,  aut
vitis, aut ignis : fi in vite non eft » ^

igne

SECUND. JOANNEM Cap. XV. 3^
J gne etit. Me qnis autem in igne fine
ami&ione futuros putaret, ut quidani
fomniarunt, fubjicit, £f ardet,  hoc eft,
ita ut mox & perpetuiun ardeat. Signi-
ficatur enim & ignis vehementia ltatim
inflammantis farmentum aridum, & e-
jusdem ardoris perpetuitas, Hinc & Math*
25 . ignis xternus, in quetn difcedere
jubenttir, exponitur per fupplicium <zter-
num , quod Auguft. legit Combujlionem ct-
Ltrnam  ; ne quis putaret, hujusmodi in
Scripturis ad terrorem dumtaxat com-
uiemorari, non ad fupplicii veritatem,
7 . Si manferitis in me,  tamquam fruc-
tuofi palmites per dileftionem mihi iu-
lerti, atque conjunfti , verba mea iit
vobis manjennt , non folum memoria, fed
animi affedtione & obfervatione. Nani
Ut Auguftin. tunc dicenda funt verba
ejus in nobis manere, quando facimus,
qua: prseeepit, & diligimus, quae promi¬
nt. Hoc addidit Chriftus, ut fignificet,
deprecatioiies folas parum ad impre*
tr andum valere , nifi operum accelfio-
Ue farciantur, ut loquitur Cyprian, lib.
tie opere & eleemofyna. Quodcumque
v °lueritis  , petetis , Intellige, quod congruit
*Uanenti in Chrifto velle. Non enim pat
e ft , qui manet in Chrifto, petat aliquid,
9 u od non cpngruat Chrifto ,  ut Auguft;
uit, vel quod non placeat Deo , ut Cyril.-
U nde x. Joan. 5. verf. 14. quafx expli-
^ationis loco dicitur , Quoicunpe petieri-
x 2 ms

3 2 4  COMMENT. IN EVANG.

mus fecundum voluntatem ejus  , audit nos•
Fiet vobis,  id eft, impetrabitis. Vide dic¬
ta cap. fuperiori, & Matth. 7. v 7. & 8*
8. In hoc clarificatus eft Pater meus,  id
eft, in hoc glorificabitur Pater meus »
feu gloria ejus in eo lita eft, ut fructun
plurimum ajjeratis , bonorura operum , tain
an vobis ipfis , quam in aliis. Unde Chri-
ftus ipfe Matth. 5. v, 16. quafi exp) 1 '
cans, quod hie dixit, Sic luceat , inquit»
lux veftra coram hominibus , ut videant ope -
ra veftra hona  , 6f glorifieent , ifc. Et ejfi“
ciamini , id eft, & fitis ifto modo, id 1
ifta permanendi in me ftabilitate, bono-
rumque operum foscunditate, mei difii'
puli,  veri & germani. Qua phrali di'
xerat, c. 8- v. 31. Simanferitis in Jerrno-
ne meo  , vere dijeipuli mei ends.  Vere enifl 1
difcipulus eft, qui obtinet effedtum &
linem dilcipulatus Chrifti.

9. Sicut dilexit me Pater , amore vide¬
licet maximo fummum illud hum ana: Ba¬
tura; conferendo beneficium, ut fit J 11
perfona unita Deo : quam mirabilem
lufceptionem nulla ejus opera bona m e '
ruerunt, fed ex ea omnia luo tempers
profluxerunt, ut notat Auguft. Et ego
hoc eft, ita & ego dilexi vos,  magno il'
lo beneficio, quo vos elegi de mundo,
mihique tamquam viti palmites inle/ui,
Apoftolos feci, &e, Similitudo e . u, . n ) ’
non sequalitas iignificatur. M anete  igJtur

in dileblione men , ifta lcilicet, q ua e 8

irns

SECUND. JOANNEM Cap. XV. 325
Vos diligo, hoc eft, raanete in gratia
mea , feu benevolentia mea, ut Auguft.
Non enitn loquitur de dileftione Chrifti
palftva, l'ed aiftiva ; unde & lnterpres
nofter vertit, dileSlwne mea . nou mei l
qu, d. Curate igitur, ut digni manea-
tis ifta dile< 5 tione mea, qua dilexi vo s,
quaeque vobis omnium bonorum caufa
eft. Modum autemdoeens, quo polfent
permanere in diledtione , feu gratia l'ua,
adjungit:

10. Si pracepta mea Jervaveritis, mane-
bids in dile&ione mea,  id eft, pergamvos
diligere. Nam obfervatio mandatorum,
quamvis in nobis effe non poflit, nift
nos diiexerit Deos , gratiani obfervan-
di tribuendo, jam tamen exhibita, in
eadem diledlione & gratia Dei nos per-
lUanere facit. Sicut o’ ego pr&cepia Pa-
tris mei fervavi  , quateuus homo, fadftus
obediens ufque ad mortem. Et hac de
caufa maneo in ejus dilettione , ea fcilicet,
qua ipfe me diligit, ut idem Aug. no-
tat.

u. H<ec locutus fum vobis, tit gaudium
fteum in vobis fit , hoe eft, ut tale veftrum
gaudium lit, quale meum, ut fcilicet
J isdem de rebus, quibus egogaudeo,&
Vos gaudeatis, gloria Dei, & profedtu
Ptoximi, &c. ita Cyrill. Sed quia eft
°Ppolitio inter gaudium meum , £? gaudium
v fi/lrum , congruentior videtur expolitio
Al 'g. ut gaudium meum,  quo ego gaudeo ,
x 3 in

326 COMMENT. IN EVANG.

in vobis fit , id ell, permanent de nobis,
ficut effe coepit. Sic eiiim dicimur in a-
liqua re gaudere, qus nobis placet. Et
lie ergo tacite hortatur, ut libi fide &
dileclione conjundti maneant, quae eft
Chrifto materia gaudii, quam dignatiu'
habere de nobis: if gandiumveftrum,  quo
vos in me, feu de me gaudetis, non
folum augeatur, fed impleatur , id eft ?
confummetur in sterna meeum bead-
tudine. ^>uid eft enim gaudium noftrurti,
quod dicit implendum , inquit Auguft*
nifi ejus habere confortium ? Jam hinc
patet, primum argumentum ad perm a-
nendum cum Chrifto v. 4. fumptum ef¬
fe a fterilitate : fecundum verfu 5. a
fioecunditate : tertium verf. 6 ,  a pcen£
magnitudine: quartum verfu 7. a pro-
mill a utilitate : quintum verf. 8* a glo¬
ria Dei • fextum v.  9. a dileftione Chri-
ili, cui ingrati effe non debent: fepti'
mum v. 3 i. a mutuo amantis & reda-
mantium gaudio. Et quia per hsc fati s
eos de dilettione Dei inftituerat, jam
pergit ad inculcandam dilettionem pr°'
ximorum.

12. Hoc eft prxeeptum meum , id eft.
peculiariter meum , quia mihi prascipue
eordi eft, &, ut paulo ante inculcatum
eft, prseipue obfervatum volo. Nam c*
14. vocaverat mandatum novum , tanujuam
non fuiftet ante mandatum; hie meum,
tain quam non fit aliud ejus mandatum ,
1  iuqiiit

SECUND. JOANNEM Cap. XV. 337

inquit Auguft, ut diligatis invicem  , lion
quolibet modo : nam & homines fe mu-
ruo, nt homines diligunt, fed Sicutdi-
hxi Vos,  vatioiie fciiicet tarn finis , quam
modi diligendi. Finis diligendi effe de¬
bet, ut fruatur Deo, modus vero, ut
Hon folum tempotalia bona , fed etiam
vita faluti eorum poftponatur, Mam ad
htrumque Chriftus prieceffit exemplo
fuo. Quern dileftionis modum ftatim ex¬
plicit.

13. Majorem hac dilcclionem , id eft ,
Jiiajus diledtionis opus, nemo habet , fci¬
iicet erga amicos, ut animam fuam ponat
pro amicis fids , id eft, ut vitam impen-
dat pro iis , quos diligit. Vita enim
inter omnia , qua; alterius caufa con-
temni poflunt, nihil habet homo pretio-
fius. Dicendo autem, pro amicis , tacite
fignificat, ficut & verlu feq. fe animam
pro ‘difeipulis tamquam amicis pofuilfe ;
cum tamen Apoftolus ad Roman. 3. com-
Jhendet charitateni Chrifti , quia pro
hnpiis, & inimicis mortuus eft. Nempe
°inia utrumque verum eft: pro amicis
l )nidem , quia jam amici reipfa erant,
‘inando pro eis Chriftus fe in mortem
tl ’adidit : pro inimicis vero, quia per
*portem Chrifti etiam ipft difeipuli, cum
miflentinimici, fadli fuerant amici. Non
er go his verbis praefert Chriftus diledtio-
n nm amicorum diledtioni inimicorum ,
u l ( jne act mortem pro amicis toleratam
x 4 pne

328 COMMENT. IN EVANG.

prcefert omnibus aliis diledtionis operi*
bus, qiUE iifdem amicis exhibentur, Nani
eodem rnodo dicere patuiffet: Majoretn
dilediionem nemo habet, ut animam fu«
am ponat quis pro inimicis fuis. Quarn-
quam non fit improbabile, arnicas  hie
poni generaliter pro iis, qui diligun-
tur ab aliquo , five ex parte fua reda-
ment ifii, & amici fint, five non.* &
ita occafione illius verb}, amicis,  tranfi-
turn Chriftus faceret ad declarandum 5
quo padbo Apoftoli amici fui effe poffint.
bed prior fenfus videtur effe probabilior*
quia textus connexio fatis indicat, Cliri-
ftum de proprie didlis amicis loqui, qua-
les effe dicit dii'cipulos verfu 14. & J >•

14. Vos amici mei eflis,  id eft, eritisj
(hoc epim poftulat verbum fubjundtivi
modi, quod fequitur ) Sifeceritis, qu£
ego praecipio vobis;  hsec euim non fiunt »
nifi Chriftum, qui 110s amavit, redam a* 1-
do juxta illud cap. 14. verfu 21. Qui
mat mandata mea  , £? fervat ea, ille eft, qui
diligit me,  Porro, eritis  iptefiigit perma*
neuter, feu permanebitis: jam enitf 1
erant amici, ut patet verfu fequente.

15. Jam non dicam Jervos , Gra?ce(a£ Mi
hymas lego , J non dico  , id eft, non vos
habeo loco fervorum, quid jervus nefiit  ,
feu nefeire folet, quid facial. Dojninus
(jus , id eft, quid, quo confilio facere
decreverit. Non enim eis fecreta do-
mini coiililia conlmuuicari folent. I os

SECUND. JOANNEM Cap. XV. 329
autemdixi amicos, quia, omnia  myfteria ad
falutem hominum pertinentia, quacimque
audivi de Paire meo , tamquam mediator
& legatus ad vos mifl’us, 1 iota feci vobis,
Cum tstnen paulo port dicat: Malta ha-
leo vobis dicere, fed non poteflis portare mo-
do,  Verum, ut Auguft. notat, propter
rei certitudinern utitur prselenti tempo¬
re , dicendo, fe nota fecifle etiam ea,
qu® noverat, jamjam fenota efle faitu-
rum. Hoc ergo utitur tamquam ligno
amiciti®, quia, ut idem ait Serin. 21*
De verbis Domini, Ilium ill amicitiam
reeipimus, cui omnia noftra coniilia re-
fundere audemus. Utautemintelligerent
magnitudinem illius beneficii, quo gra¬
tis eis obtigerat ilia pnerogativa amici¬
ti® , fubjungit:

16. Non vos me clegiflis,  in ami cum ,
vel prsceptorem, vel dominum , fed e -
go elegi vos  , ut me amaretis & fequere-
mini. Sed quomodo ? inquies: Nonne
Apoftoli elegerunt Dominum, & omni¬
bus bonis hujus famuli pr®tulerunt ? Re-
fpondet Auguftin. lib. De praedeftinat.
Sanctorum cap. 17. <& lib. De gratia &
iibero arbitrio cap. ig- ideo hoc dici ,
quia non elegerunt eum , ut eligeret
eos, fed ut eligerent eum , elegit eos.
Nam gratia Dei pr®venit voluntatem
eorum , ut ei crederent, eum eligerent,
diligerent, fequerentur. Et pojui vos  ,
id ell, conftitui vos jam electos, ut ea,-*
x 5 fa

33 o COMMENT. IN EVANG.

tis,  in mundum univer um , & jruUum
aferatis, frucius vejter mane at , id eft »
frustum afferatis noil periturum, led per-
manlurum in vitam aeternam; nempe
tam in vobis ipfis prsdicantibus, quam
iis, quibus Evangelium vitae aeternae prae-
dicabitis. Ex  hoc autem coufequetur,
nt quodunque petieritis Pattern in nomine meo,
det vobis , quod & v. 7. dixerat. Nani
fru&us iuftitiss, quo eft uberior, eo dat
majorem fiduciam impetrandi.

17. Hcec mando vobis,  ea feilicet, quae
a, v. 12. hue ufque di&a funt; eftenim
conclufio praecedentium. Haec igitur id-
circo dixi vobis , ut diligatis invicem,  eo
fcilicet modo, quo ego vos dilexi, a-
liimam meam pro vobis ponendo, &
gratuitis beneficiis prseveniendo, Stabili-
to igitur amore in eos mutuo , pergit
eos armare adverfus odia & periecuti-
ones mundi:

18. Si mundus vos odit,  non fit vobis
hoc novum aut moleftum, fed folatii
loco, feitote , quia me priorem vobis odio
hdbuit , id eft, prius quam vos, quaffi-
vis innocentem Fiiium Dei, qui mun¬
dum perpetuis affeci beneficiis. Recufat
enim effe in corpore, qui non vult o-
flium mundi luftmere cum capite, in*
quit Auguft.

19. Si de mundo fmjjetis,  id eftfi el*
tis de numero mundanorum hominum »
moTibus & vita illis fimiles, in quibus

vi-

SECUND. JOANNEM Cap. XV. ’331
videlicet nihil regnat nifi concupifcen-
tia carnis , concupifcentia oculorum , &
fuperbia vitae : Manilas quod fuum erat,
diligent.,  tamquam fibi fimiles, quia li-
militudo ell caufa amoris. Quia veto de
mundo non ejlis , neque propriis cupidita-
tibus inundi immerfi, neque ladtandis
alienis eupiditatibus lervientes, fed ego
per gratiam meant, elegi vos de mundo  ,
fide, moribus, Audio vos fequeftrando
ab eorum numero, qui diligunt mun-
dum: propterea odit vos mundus 1  tamquam
fibi diffimiles, quorum vita & moribus
tacite redarguitur. Hoc autem ne vo-
bis moleftum videatur, aut minis ini-
quum, remedii loco
20. Mementote fermonis mei, quem dixi
vobis,  turn e. 13. turn Matth. 10. Nonefl
fervus major Domino Juo  , id ell, 110a fo-
let pluris fieri: ut proinde nec indignari,
nec gravari debeatis, fi ea fervis tole-
randa fint, quae prius tolerate dignatus
eft Dominus. Quapropter : Si me perfecu-
ti funt, & vos perfequentur,  quia, ut Matth.
Jo. v. 2<j.  dicitur, Sipatrem familias Beel¬
zebub vocaveruntcum ei longe major debea-
tur reverentia : quanto magis domefticos ejus  ?
Sijermonemmeumfervaverumt , id eft, doc-
trinain, monita, praecepta mea , & ve-
ftrum [ervabunt.  Ubi a contrario fenfu re-
finquit intelligendum : Atquimeumnon
iervaverunt, led contempferunt, ergo
& veftrum- Ut proinde non debeat vo-

33 2 COMMENT. IN EVANG.

bis mirnm videri, aut animum veftrum

dejicere.

21 . Sed h£C omnia , quae dixi de odio
& perfecutione veftri, de contemptu
fermonis veftri, inquit Auguft, facient-
vobis propter nomen mem,  id eft, non ali-
qua culpa veftra, fed quia me in vobis
odio habebunt, me in vobis perfequea-
tur. Quod quia maxima: erat iujuftidse,
ideo tamquam maximi folatii, & pad-
entiae caufam eis fuggeric: quia tanto
beatiores, qui propter liomen hoc me-
um ifta patiuntur, quanto miferiores ,
qui propter hoc nomen ifta faciunt. Ideo
autem facient haec vobis propter liomen
meum , quia nefiiunt eum, qui mtfit me,  id
eft, eum , cujus perl'ouam gero in per-
agendo ifto magno incarnationis & lega-
tionis me;e myfterio, Pacrem fcilicet,
& confequenter me eile Filium ejus,
ab eo miifum. Quibus verbis non ex-
cufat eos, fed potius taxat eovum aftec-
tatam ignorantiam , & incredulitatem ,
prout probat verfus fequens.

22. i Si non venijjem , ad Juda:os , qui¬
bus promiifus fui: & 1  non locutus cis jui) -
fem,  id eftnon pnedicalfem eis, ea-
que prjedicatione probaifem multis mo¬
ds , me eife Filium Dei, & miifum a
Deo? peccatum non haberent,  non quodli;
bet, cum etiam ante adventum Chrifti
pleui eftent multis maguifque peccatis;
fed peccatum intelligit incredulitatis »

quo

SECUND. JOANNEM Cap.XV. 333

quo in eum tamquam in Chriftum co¬
ram pofitum & probatum ,noii credide-
runt, ut Auguft. turn hie, turn lib, 3.
ad Bouifac, capite 3coniequenter
intelligit peccatum odii & perfecutionis
Chrifti ufque ad ipfum decidium, ut idem
lib, De gratia & libero arbitrio cap. 2.
Nunc autem excufadonem non habent de pec-
cato fuo,  quia detra&us eft eis penitus
omriis prstextus ignorantis , ex quo
iamiliare eft hominibus dicere, Si l'ci-
villem, ieciiletn, ut idemnotat. Nam
ufque adeo mauifeltum fuit, eos nolu-
eife credere, ut ftudio non credendi
ignorare affeftaverint, eum effe Filium
Dei.

23. Qui me odit , in natura, in dodtri-
Ua, in eonfiliis reformandi homines , in
operibus , ff Patrem meum odit ,  cujus
aucloritate millus furn, & loquor, &me
uti Chriftum gero ; quiafcilicet ejusdem
eft natura:, doclrinx, conlilii, operum,
Quae verba interferit duobus verlibus i-
dem tradtantibus, ne leve . peccatum e-
orum efte putaretur,

24 Si opera nonjccijj'em in eis,  feu co-
r am oculis ipforum. Quce nemo alius fecit,
tam fcilicet admiranda, tarn multa , tam
aflidua, tam hominibus utilia, tanta po-
teftate & facilitate: quas conditiones
°perum hie merito ponderat Auguftin.
quia Prophets multa quoque miranda
fatrarunt, fed nemo uiiquam Prophe-

taiwn

334  COMMENT, IN EVANG.

tarum fimilia fecit; ut fane maximatn
gratiam & benevoleutiam audtori fuo
conciliate debuiifent, ut idem ait lib.
De ntilitate credendi, capite 16 per*
catum non haberent , tants videlicet per-
vicacis & ingratitudinis, cui nullum a-
liorum hominum peccatum xquiparari
poteft: nam hujusmodi opera Chriftum
etiam fadturum elfe Prophets vaticiua-
ti fuerant, ut magis & hiuc eifent in-
excufabiles. Nunc autem viderunt,  fup-
pie ex fequentibus, me  6? Pattern :
Me quidem in proprio corpore, miraii-
dis operibus probantem, me elfe Filium
Dei, & beneficiorum magnitudine , vul-
tus majeftate , fermonum benignitate ad
vieiffitudinem amoris provocantem : Pa¬
ttern vero , quatenus viderunt non pof-
fe ilia a quoquam fieri, nil! eflet Deus
cum eo ; Et  tamen his non obftanfibus*
Oderunt  tf me  6f Pattern meum , qui pet
me virtutem & operationem, & beni-
gnitatem fuam exercuit. Hoc autem nul¬
la quidem culpa mea contingit,

25. Sed utadimpleaturfermo, qui in le%e eo-
rum fcriptus eft,  id eft, in iScripturis i} 1 *
populo datis, & ab eo in pretio habitis:
ita ut proprise legis , de qua fuperbi fuub
cenfura perftringantnr, quia odio habuerunt
me gratis , id eft, absque ulla omnino
caul'a ; fed ex invidia, puraque inalitia.
Citat autem verba Pfal. 3 4. ubi David 1
ex perfona Chrifti loquebatur.

SECUND. JOANNEM Cap. XV. 33$
26. Cum autem venerit,  &c. Hoc addit,
ut fignificet, illud odium, quod menda-
citer a Jud;eis Dei zelo palliatum fue-
rat, non fern per fine redargutione mau-
furum, fed fuo tempore convincendura.
Cum  ergo ventrit Paracletus , quern ego mit-
tam vobis,  quo fignificat ,Spiritum lane*
ftum a fe procedere, quia divinae per-
fon?e non mittuntur, mfi a principio.a
quo procedunt, a Patre,  mihi per ge-
nerationem communicante mittendi po-
teftatem, fimulque mitteute, Quod po-
fterius quia obfeurius fignificatum ftierat,
lie putaretur Pater mittendi poteftatem
a fe in Filium tranftulifle, adjungit Spi-
ritum veritatis , id eft, Spiritum Filii, qui
eft veritas in Patre fubfiftens , vel ve¬
ritatis,  id eft y veracem veritatisque doc-
torem , qui a Patre procedit , tamquam pri-
mo origmali principio firnul mitteute ,
IUe teftmonium perhibebit de me,  de divi-
nitate mea , de innocentia mea, quod
fine culpa , imo bene meritus , odia &
perfecutiones toleraverim-Incepit hoc
teftimonium perhibere, Primo invifibi-
liter , cum repente mutavit mentem
Centurionis , & per ipfius <?s teftatus
eft

in paffione, Vere FiliusDei eratifte.
Secundo vifibiliter , in die Pentecoftes,
cum tanta efficacia teftificatus eft, ut
Uiillia Judaeorum fidem divinitatis & in-
^ooentiie Chrifti receperint. Qua: tefti-
ficatio Spiritus fanCti, quia non tantum

intus

336 COMMENT. IN EVANG.
intus in cordibus Judseorum . fed &pe£
os difcipulorum fadta fuit, hinc additi
27. Et teftimonium perhibebitis , de ea-
dem divinitate & innocentia raea: ficut
eos efficaciilime & luculentiffime feciffe
teftatur caput 2. & 3. Aftorum. Unde
A6lor. 4. verfu 20. dicunt, Non poffa -
mus , qua vidimus  6? atidivimus , non loqui*
Quia ah initio mecum eftis  , a baptifmate
fcilicet Joannis ufque in diem affump-
tionis, licut explicat S. Petrus Adt. 1*
v. 21. q. d. Jure veftro, & merito id
poteritis teftimonium reddere, nt qui
ab initio mihi familiariter junfti, & in-
greffum egreffumque meum obfervantes,
habetis totam vitam meam, & innoceil-
tiam exploratilfimam.

veftri & perfecutionibus, & Judxeoruttf
incredulitate, ut non fcandalkemini , id eft»
ut non oftenfi tot adverlitatibus tarn-
quam inexfpeftatis, a tide mea, vel a
patientia, vel ab officio vobis impoiito
decidatis. Nam, ut Cyrill. quod inex*
fpeftatum & prseter opinionem
irruit, magnos etiam plerumque
turbat. Tela vero prsevila minus feriun *

CAPUT XVI,

locutus fum vobis 9  de odie

I

SECUND.JOANNEM Cap.XVI, 337
Itaque duo perfecutio^ium _ genera gra-
viora proponit; unum pertinens ad furn-
niatn ignominiam , alterum ad maximam
pocnam.

2 - Absque  1 SynagogiS),  Gratce uno ver-
bo ( apojynagogus , _) exortes fynagogce , fa-
cient vos,  expellendo lcilicet vos a fy-
Jiagogis, jtatnquam fedudtores, & Ju-
dans execrabiles. Neque hoc tantura;
Sed venit hora , feu brevi aderit, ut om-
nis qui interficit vos , arbitreturfe obfequium
prxftare Deo  , u.t pote credens, quod de-
ferant Denm Ifrael, quotquot conver-
tuntur ad me, zelo fcilieet incitatus
non fecundum lcientiam. Pratdicitur e-
Uim hie perlecutio Apoftolis imminens,
non a Gentilibus , qui diis feu diemoni-
is obfequium fe prsftare credebant, cum
hoc facerent; fed a Judseis, verum De-
Um colentibus , ut obfervat Auguft.

3. Et h<ec facient vobis , quia non nove-
runt Patrem , fob ratione Patris mei, hoc
eft, quia non noverunt, Deum verum
elle Patrem meum; noverant enim e-
Pm fub ratione Dei, Chrifto eis dicen-

cap. 8. v. *4. Quern vos dicitis  , quia
Deus vefler eft  ? Neque me  , tamquam Fi-
hum ejus incarnatum.

4. Sed h&c locutus fum vobis , id eft ,
Prophetice h<ec omnia prjedixi , ut cum
venerit hora  , tempus lcilicet, quo reip-
* a  vobis accident, eorum reminifeamini ,
quia ego dixi vobis,  id eft. recordemini,

T. III. Y me

33 8 COMMENT. IN EVANG.
me vobis ea prjedixiffe, ut ita veritaS
vaticinii mei fidem divinitatis nies con-
firmet vobis, armetque ad patientiam*
Hate antem vobis ab initio non dixU
Et tamen Matth. io. verf. 17. & feqq*
fimilia eis praedifta legimus. Unde qui-
dam putant, ilia fuilTe a Matthso per an-
tidpationem temporis difta, quia praedic-
ta tantum tempore paffionis: fed hoc
perabfurdum eft, ut patet ex Matth. n-
v. 1. Itaque Auguft. illud , h<sc  refert
ad id , quod prsedixerat de Paracleto
mittendo. Sed revera contextus omni'
110 videtur poftulare , ut illud Hcec , hu*
•jus verfus referatur ad eadem, ad qus
refertur illud , H<ec .  quod habetur verf.
3. itemque 4. de iifdem enim loquitur*
& certum videtur, quod priora ad per-
fecutiones referantur. Itaque , Hert •>
incellige proxime pntdi&a de eje&iotfc
a fynagogis , de morte iplorum ApoftO'
lorum determinate, & quidem tant#
cum rabie . ut obfequium fe putent prat'
flare Deo. Nam prsdiftiones apud Matth*
generales funt, & de omnibus quideffl
difeipulis Chrilti; has vero fpeciales*
Quia vobiscum exam , hoc eft, quia pr#-
lentia mea corporalis faciebat, ut noil
effet tunc adhue neceftarium , turn qui a
impediebam, ne acciderent vobis, turn
quia non erat opus ante temper voa
terrefacere. Et nunc  , Greece (nyn
nunc vero, vudo ad cum, qui me tniftt,  cc

SECUND.JOANNEM.Cap. XVI. 339
proinde non expedit ultra differre id.
quod prsfcire vobis neceflariurfi eft ,
c? nemo ex vobis interrogat me . Verba
funt quafi mirantis eorum taciturnitatem:
q. d. Cum audiatis, me bine difcedere ,
mirum eft ueminem veftrum .amplius
inftare interrogando , Quo vadis ?  id eft,
in quern locum, qua de caufa, quo con-
filio, quo frudtu, quid fafturus, &c, ?
licut ab abeuntibus amici folent.

6. j Sed quia h<tc locntus jam,  de difcef-
fu meo , & malorum acerbitate, triflitia
implevit cor veftrum , ita ut attoniti litis ,
& de aliis rebus interrogare * vel co-
gitare nonoccurrat, vel non lubeat, Eft
enim fuavis excufatio tacitnrnitatis eo^
rum, ut CyrilI. notavit. Ut ergo tolle-
ret moerorem ex auimis eorum , fubjun-
git:

7 , Sed ego veritatem dico vobis l expedit
vobis , ut ego vadam , q. d. Abfentia rfiea
corporalis non debet vobis eife moe-
tori , led magiio potius folatio , cum
Vobis fit futura utilillima. Ratio eft, ft
tnim non abiero , Patacletus , id eft, Con-
iolator ille toties jam a me promiffus
Vobis non veriiet ad vos , ut vos eximiis
c ppiofisque donis fuis perfundat, & in
virtute pe ficiat. Caufa triplex hujus di-
lationis, Prima; quia placuit Deo , ut
ad plenitudjnem gratis fpiritualis etiarni
Apoftoli paulatim pertingevent, ut late
•fertull. libii de velandis virginibus cap. i;

y  2  , Se-

34© COMMENT. IN F.VANC.

Secunda, ut diftindle , ac figillat’tri
jnyfterkim trium perfonarum nuindo in-
notefceret, ut indicat hie Aoguft. Pater
per mundi creationem ac gubernatio-
nem , Filiique miflionem; Filius, per
carnis aflumptionem ; Spiritus fan&us
per vifibilem donorum profufionem. Ter-
tia, ut abundantia Spiritus fan&i in ho¬
mines oftenderetur effe fruftus mortis
& glorihcationis Chrifti, prout indicatur
Joan. 7. v. 39. Ideoque & hie iub-
jungit , ft autem abiero  , refufeitatus, in
csclum , mittam cm ad vos , ut & certilli-
mi fitis de adventu futuro ejus, & ut
glorihcationis mortisque meas fruftum
agnofeatis. Quce vero etiam in publicum
utilitas inde confeeutura fit, coniequenr
ter explicat.

8. 9. Et cum venerii ille , arguet mundurft
de peccato , &c. Locus admodum perple-
xus, in cujus enodatione duse fereiuflt
iententise celebriores. Prima Aug. & Be¬
ds , cui ex parte Cyrillus adhsret. Se¬
cunda Chryloftomi cum fuis. Auguftinus
quidem intelligit, quod Spiritus arguet
tnundum , id eft , perlpicuis argumentis
convincet mundum, ieu mundanos ho-
mines , de peccato , incredulitatis, quia  »
ut fequitur, non crediderunt in me , quod
de Judxis potiflimum intelligitur, juxta
v. 22.  cap. 1^ Et de jujlitia ,  id eft»P. er
juftitiam, fcilicet credentium : q uia JI ,V'
quit, fidelium ^omparatio infidelmm ei

secund.joannE’vt  Cap. xvr. 341

vituperatio, quod earn non fint imitati.
Quem l’enfum Auguft. ex eo colligic,
quia fermone ad Apoftolos credences
converi'o, rationem fubjungit:

10. Quia ad Patrem vado , £f jam non
videbitis me.  Juftitia euim Apoftolorum,
& fidelium omnium in eo fita eft, uc
credant in eum , quem non vident.

11. De Jndicio autem,  id eft, de con-
demnatione : quia mundus cum fuo prin-
cipe damnatur , quem imitatur , quia.
Princeps hujusmundi jam iudicatus , feu dam-
natus , eft.  Quje  interpretatio quia aliqua
ex parte durior videtur, hinc aliis ma-
gis placet fententia Chryfoftomi , qui
exponit, quod Spiritus fanftus arguet' ,
feu perfpicue convincet mundum  , tain
Judasos quam Gentes , de perca'o,  infi-
delitatis, quo non credunt in Chriftum,
tT de Juftitia  ipfius Chrifti, id eft, con¬
vincet Chriftum effe juftum & innocen-
tem, imo omiiis juftitia: in hominibus
audtorem. Quod ex eo demonftrabitur,
quia ad Patrem vado , £? jam non videbitis
me , in ifta l’cilicet carnis infirmitate &
contemptu, lit prius. Nam antea habe-
bat aliquid, quod incredulitati fuse pne-
texere pollent. Sed poftquam refurrexit,
& tamquam Deo gratillimus afcendit ad
Patrem gloriofus, nihil fuit excufatio-
nis reliquum , quin eum & innocentem
& juftum , & omni humano generi ju-
ftitias audtorem efle crederent, per cu-

y 3 d us

34 a COMMENT- IN EVANG.
jus fidem, & ipfi homines juftifieari pof-
fent. De Judicio  autem convincet mun-
dum, ut fcilicet fe judicio, ac damna-
tioni obnoxium effe intelligat, quia prin¬
cess hunts mitudi , diabolus , cui tamq uani
principi muudus peccati merito ft|bjec-
tas,  jam judicatus eft , id eft, damnatus
a Deo, quatenus luo in homines domi-
nio per juftitiam Chrifti Ipoliandus , &
judicio ignis seterni irrevocabiliter de-
ftinatus eft. Per lisec autem oftendetur,
etiam mundum cum fuo principe dam-
nandum efte. qui eum adhuc fuperbum
& impium imitari voluerit, Utitur autem
prseteifito tempore pro futuro , quod
jamjam inftabat.

Adhuc haheo multa nobis die ere , id
eft, dicenda, leu explicanda, & ut S*
Ueo Serm. 2. de Pentecofte, euarran-
da, Ut proinde non tiguiJicet, aliam eis
vevitatem ac dodtrinam eft’e pnedicafl'
dam, inquit idem , led eamdem enU-
cleatius percipiendam. Et haec funt pro-
fundiora, guas in ipfis rebus etiam reve-
latis continentur. Sed tion potefiis portare
mo lo  : id eft, intejligere, propter incapa-
citatem veftram, qu;e per illam Spi'j'
tus fan&i affluentiam tollenda eft- ut
enim nonnulla myfteria, qua? credun-
tur ,  etiam intelligantur/uon eft Tatis «-
delem eife , fed profeciffe oportet : m
Spiritu- Ouare ut eos redderet non

fperaudo frigidiores , fed defideran

c«*

SECUND. JOANNEVTCap, XVI. 343
capaciores , fpem certam facit, eorum
cognkionem eis per Spiritual fanftum
efle tradendam,

13. Cum autem venerit Me Spiritus ve-
ri'atis*  id eft, verax, vel veritatis , id
eft, Filii Dei. qui eft veritas, & a Ve-
ritate , quia Deus de Deo, docebit vos ,
abfque verborum involucris_, per infufa
Vobi? dona fcientias & fapientiaj ( 11am per
ilia fit ipfe homo intrinfecus capacior )
omncm verita em,  non de futuris eventi-
bus, vel de ocultis naturalis philofoph x
difficultatibus, fed omnem veritatem eo¬
rum , quse ad iuftruendam Ecclefiain ,
5c ad perficiendos homines in fide &
bon s moribus erunt neceffaria ;  hoc eft,
q idquid veritatis in verbis atque infti-
tutis meis , & in Scripturis latet. Nam
eorum intelledfcus a Spiritu fanfto eis
datus eft; in illis comprehenditur quid-
quid ad fidem & bonos mores inftruen-
dos. & ad Eceiefise gubernationem re-
quiritur. Itaque fingulis perfonis fua af-
fignat munia, nt verbum caro fadtum
difciplinam veritatis traderet ore fuo ,
Spiritus veto fandius ejusdem intelligen-
tiani daret; partim ut lie homo ab ex-
te nio auditu incipiendo, ad rerum fei-
® ll tiam ordine quodam proficeret: patr
rim , ne, ft Spiritus fanftus fine exter-
n° Verbi incarnati minifterio novas ve-
tftates revelaflet, occafionetn majovera
mde arrjperent hasretici, ficut quidam
y  4 ’ poitea

344 COMMENT. IN EVANG.
poftea fecermit, dicendi haec vel ilia no*
vx fidei myfteria fibi a Spiriu fandlo de
novo elfe infpirata. Qua de re vide la-
tius Auguftinum Tradt. 97. & 98* Dans
vero rationem , cur Spiritum veritatis  ap-
pellaflet, & fimul occurens errori, quo
quis putare poffet Spiritum, qui dodtu-
rus erat omnem veritatem , quam Filitxs
nondum explicuiflet, efle roajorem Fi-
lio, vel aliena & contraria dodlrinse fi¬
dei docfturum, opportune fubjieit: Non
enim  loquitur a feme  tip  fo  , quia
non eft a femetipfo, & proinde nihil
loquetur veritati feu Filio, a quo eft*
diifentaneum. Nam ficuti de femetipfo
dixerat cap. 14. v. 10. A me ipfo loquor,
hoc eft, nihil prxter Patris voluntatem*
nihil a me inventum, Patrique contra-
lium; ita etiam de Spiritu veritatis *
fed qucecumque audiet , loquetur,  id eft , ni¬
hil praeterquam quod audiet, feu quod
intelliget, feu accipiet ex me. Nam ab
illo audiet, a quo procedit. Audire nu-
tem illi eft fcire ; fcire vero, elfe;
Quia ergo non eft a femetipfo, fed a Fi¬
lio, confequenter a quo eft illi elfen-
tia, ab illo & fcientia & locutio: ab il¬
lo igitur &  audientia, quse nihil eft aliud
quam feientia ,prouthxc tradlat Auguft*
Et qua futura funt , maxi me ea, qux fp ec "
taut ad pericula fidelium vitauda , fidem-
que con firm an dam , annuciabit vobis ,  10
eft , longe ante prsedicet. Per quod ,
interprete Chryloft. animos eorum ex-

SECUND. JOANNEAT Cap. XVI. 347
citavit, quia ad nihil tam cupidutn eft
humanum genus , quam ad lutura cognof-
cenda.

14. Ille me clarificabit , id eft, cele-
brem gloriofumque reddet toto orbe ter-
rarumi, lecundum naturam Ik  humanam
& divinam , quia revelabit fidelibus ,
quanta fit vh'tus, & potentia divinita-
tis Chrifti. Hoc autem dixit Spiritum
fafturnm , quod Apoftoli per Spiritum
fafturi erant, Quia de me accipiet , an-
nunciabit vobis , id eft, quia id, quod an-
nuntiabit vobis, fcilicet omnem etiam
de futuris rebus veritatem , accipiet de
Wfo, hoc eft, de me, leu de plenitudi-
ne & infinito thefauro divinitatis & fa-
pientiac me». Per quod fignificat Spiri-
rum fandlnm, & a fe procedere, & fi-
bi confubftantialem efle. Utrumque no-
tat Cyrill. Ne vero crederetur Filius
dixiflfe , quod hoc , fuum,  de quo Spiri-
tus fan ft us acciperet, haberet a fe , &
ita detraxilfet aliquid Patris glorias, fub-
jicit:

1^. Omnia quacumque habet Pater,  po-
tentiam , fapientiam , veritatem, effen-
tiam , quacumque fcilicet in ilia fimpli-
c i divina natura multipliciter & limphci-
ter continentur. Per hoc autem , quod
Won dicit, Deus fed Pater,  infinuat,il-
lud, Omnia,  de iis intelligi debere. quse
fiint natura, non perfona, quia perfo-
Wa habet naturam; ut fie Sabellianus
v c error

34 6 COMMENT. IN EVAN0.
error excludatur; licut notavit Didymti®
lib. 2.  de Spiritu fanfto. Men  /unt , noil
gratia, fed natura, nou aliquid quafi
mihi jam exiftenti donatum p.jffidendo,
fed hafcendo . Icaque propterea ,  id eft *
hoc fenfu, dixi l quia de meo 'accifiiet  , ni-
mirum lie ullo modo videar mihi quid*
quam omnino vindicare , quod non ha-
beam a Patre. In quo lucet mirabiliter.
quantopere, & quam accurate deferat
FiHus Patri, etiam fecundum diviuam
naturarn. Sed quid miramur , ft deferC
Patri, quifubditur etiam mat)i? utAmb.
lib. 2. in Lucam.

1 6 . Moiicum , id eft, puiidum adhuc
temporis fpatiom eft, 6 * jam non -videbi*
tis me , id eft. poll quod non ampliusm©
videbitis converfantem vobifcum, quia
fcih per mortem fubcrahar oculis veftris;
Et iterum ,  fnppie , fimile quid continget,
videlicet Modicum  temporis erit, 6 f vi*
debitis me  , id eft, quo exadto rurfus re*
divivum me videbitis. Itaque primum
illud, Moiicum,  compledlitur tempus,
quod reftabat ufque ad pailionem, pau-
carum fciiicet horarum: fecundum vero
Modicum , compleftitur tempus a morte
ul'que ad refurredtionem. Ita fentiunt
Cyrill. & Auguft. qui Tradl. joi.  hoc
exponens t Port paululum , inquit, pal-
fus eft, & non viderunt eunirurfus
poft paululum refurrexit, & viderunt

eum. Nam plirafis ifta, modicum &  > “•

gnincat

SECUND. JOANNEM Cap. XVI. 347

gnificat poft modicum  , ficut patet -Agg<ei
2. V. 7 . Adkuc unum modicum eft ^ & mo-
v tf> 6 r 1 Sea.  Oleae 1, v. 4. Adkuc modicum
& vi/itabo fanguinem . Quod bene notan-
dum, propter diverfos fenfus ip quos
hsc verba trahuntar. Quia, valo ad Pa-
trem,  id eft, quia jatnjam inftattempus,
quo per mortem & refurredVionem in-
tercedentem mihi eundum eft' ad Pa¬
ttern. Et lie datur ratio utriusque bre-
vi-i intervals , fcilicet mox fublats, &
ftatim redditse viiionis: idque five ire ad
Patrcm,  accipiatur pro afeenfione , quam
filors & refurredtio debebant, ut dixi-
ttius, antecedere ; five etiam, ut ali-
qui malunt, pro ipfa immortali refur-
tedbione, fed minus congrue ad iftatr*
Phralim Scripture. Cum ergo difcipuli
Qon intelligerent, quid fibi vellent ifta
Verba, qux obfeuritatem adferebant, eo
quod tamquam prophetica nondum eflent
impleta , dixit Dominus:

ao. Amen Amen dico vobis.  Eft vehc-
ttientilfime confirmantis, per illam re-
Pei;itionem : quod frequentius in Evan-
Selio fecundum Joannem iuvenitur ,
q»ia, ut Ambr. in Pfalm, 40. ipfe ma¬
rine de cocleftibus, & probundis myfte-
1} is eft locutus. Quia plorabitis & flebitis
v °s  , fcilicet poll iilud primpin modicum ,
quando per mortem aufeiar a vobis i
Mundus autem , Judaei amici huic mundo
t^terfedtores mei , gaudebit,  Lsetati enim

funt.

. • «

348 COMMENT. IN EVANG;
funt occifo Chrifto, quando difcipuli
funtcontriftati, inquit Aug. Sei triftitia ve*
(Ira vertetur ingauiiam,  poftillud fecundum
modicum,  quando me iterum viijebitis eX
mortuis refufcitatum. Itaque non ex-
plicat Chriftus quidHonem difcipuloruttt
ueque quid eifet illnd modicum,  ueq ue
quando implendum, utpote quod ill° s
ex eventu potius difcere volebat; fed
explicat, quid ipfis interim eOTet even-
turum. Porro viciffitudinem illam ga 11 '
dii port eorum tantam trifticiam decla*
rat fimilitudine,

21. Muliercum parit , &c. fupple , faty
quod apud Hebrsos ftepiflime fupprinri'
tur , quemadmodum & fequenti verfa
deeft, Ita,  vel ejus loco pofitum eft*
Igitur:  tj. d, Triftitiam , doloresq« e
capietis in morte mea, fed quales fuflt
dolores puerperarum, qui laetitiae caul®
funt, omnem non folum triftitiam,
etiam memoriam ejus abforbentis. Sic
igitur

22. Et vos nunc quidem triftitiam habttty
id eft, mox habebitis in paffione, &
morte mea, poft primum lcilicet
modicum, quando non videbitis me: I'
terum autem videbo vos , ftatim a morte &
fepultura mea, poft fecundum illud m°'

dicura exa&um, £f gaudebk vos vefirurn ,
id eft, ex intimo corde gaudebitis tie
me immortaliter refufcitato, fi cut  P^ te
Joan. 20 .., Etgaudiumveftrum  j»«w»

SEC UND. JOANNEM Cap. XVI. 349
vobis , id eft, nemo tollere poterit; &
proinde perpetuum erit de me vivo,
florente, ac triumphante. Significat e-
Him,quod refurgeus a mortuis nonroo-
rietur amplius, & mors illi ultra non
dominabitur, ficut Auguft, & Chryfoft.
Hotant. Porro idem Auguft. alio fenl'u
ab eo, quem prius dederat, & poll ilium
Beda aecipiunt illud primurn modicum
pro tempore a morte ufque ad afeenfi-
onero, poll quarn non effent amplius
vifnri Chriftum ; fed trifles futuii in mi-
feriis & laboribus hujus mundi ; i'ecuii-
dum vero modicum aecipiunt tempus
totum ufque ad refurreftionem univer-
falem, poftquam eum iterum vifuri e-
runt, & seteruo , & incorruptibili gaii-
dio gaviluri in coelo. Et intelligunt con-
fequenter diem  , in quo lumine
glorias illuftrati nihil interrogabunt am¬
plius, ipfa fcilicet manifeftatione aeterna
Veritatis feientes omnia. Sed ad primum
[etifum continuandum convertendo fub-
licit Chriftus:

23. Et in illo die , id eft, illo tempore,
9uo refufeitatus fuero, non rogabitis quid-
Pm,  id eft,non interrogabitis me am¬
plius,. 'Refpicit euim ad diem Penteco-
%s, quo Spiritm fan&i lumine illuftra-
aihil opus habuerunt amplius, os Chri-
fecum loquentis confulere. Ita Chry-
& fere Graeei. Amen Amen dicovo-
bi $ ? fi quid getieritis P a tr em  > poft

fub-

o  COMMENT. IN EVANGi

lubtraflam vobis prscfentiam meam cor-
poralem, in nomine meo , id eft, per me
tamquam redemptorem, mediatorem,
& caput. Nam ut redemptor, (anguine
jfuo nos emit, & meritis ibis omnia fa
lati noftrse neeeffaria nobis procuravit f
ut mediator , infuper in dextera Dei
Patris interpellat pro nobis; ut caput
noftrum, ipfemet in membris fuis ac-
cipit ilia , quse petimus. Qua rati-
one dicit P1’ a 1 m u s, accepifli dotui
in hominibus . Quse tria fimul jundta ill-
effabilem obtinent vim ad impetranda
pofttdata. Dabitvobis:  de cujusmodi pro-
miffionum intelligentia jam faepe dixi-
mus.

24. Ufque mvdo non petifBs quidquam  #
nomine meo ,  id eft, hadienus non peti*
viftis quidquam a Patrein nomine meo,
tamquam 1  edemptoris , tnediatoris, &
capitis veftrij cjuia , ut redie Cyrill. hie
orandi ritus priicis omnibus ignotus fu-
it, quia nondum peradia redemptio 4
neque conleffus ad dexteram, neque
dignitas capitis ei delata fuerat. Unde
nec Chriftus Apoftolis ilium orandi r»-
turn nifi jarojam moriturus tradidit, ut
Patri port gloriticationem fuam often* 6 '
tur: quem propterea Ecclefia ex  hac
Domini inftitutione in omnibus fuis pr*e'
cibus irequentat. Itaque deinceps petite V
in nomine lcilicet meo, Et,  experti ta¬
ils efiicaciam petitionis, acciptetis „

SECUND. JOAtfNEM Cap. XVI. 3fi
gaiidium veflrum fit plenum , turn in hac vi¬
ta impetrando poftulata , quae ad fancfti-
ficationem veftram faciunt, turn in fu-
tura, quae ad glorificationem. Graiiam
enim <y gloriam dabit Dominus , ut eft
Pfal. 83*

25, H<ec in proverbiis locutus fum volts ,
id eft , tamquam per proverbia & para¬
bolas , fermone videlicet obfcuriore , &
qui non facile a difcipulis capiebatur,
Ut Cyrill. quia fere de rebus futuris lo-
cutus fuerat , de oraudo in nomine fuo,
de abitu & reditu fuo, de Patre & Pa-
racleto, de illo modico , &c. Sed ne
Vos contriftet fermonis oblcuritas, Ve¬
nn hora, cum jam non,  &c Sed palam de
Pafre annuniiabo vobis,  id eft, de Deo &
rebus divinis dilferam vobis apertiffime.
Refpicit enim ad illos dies qnadraginta,
quibus poll pallionem cum iplis conver-
fatus eft, & ad millionem Spiritus fane*
ti, qui eos do&urus erat omnia* Pri-
iqtan Cbryfott. iecundum notat Augu-
ftifldS.

26* In illo die,  feu tempore peradfd
lc ilicet redemptione, & obtenta medi-
at oris & capitis jam glorificati dignita-
te. in nomine meo petetis , quia tunc cce-
P lfc  ille modus orandi invalefcere: Et
n ° n  dico vobis, quia ego rogabo Piltrem de
v °bis.  Non quail fignificet Chriftus , fe
»ullo modo in coelis pro eis rogaturum,
c “m Qonftet eum hoc facere ex cap. 8„

Rom.

3 f» COMMENT. IN EVANG.

Rom. verf. 34. & ad Heb. 7. verf. 2f»
& ibid. cap. 9, v. 24. fedftgnificat ,_fe
jam nolle facere mentionem illius in-
terpellationis fua:, ne putarent difcipu-
li, null am omnino habendam e(Te ra-
tionem a Patre precum etiam fuarum
propriarum , led aliquid amplius fe ad
eorum confolationem velle dicere, vi*
delicet, quod etiam fenon petente ini-
petrabunt.

27. Ipfe enim Pater amat. vos ,  ut proin*
de ultro ex ifto amore aures ejus atten-
lint ad preces veftras. Signibcat ef*
go , merita tam dilcipulorum, quamChri*
fti ad eundem frudtum orationis obti*
liendum concurrere; tantum abeft, ut»
quod hseretici dicuut, meritis uoftris meri'
ta Chrifti obfcurentur: ficut nec precibus
uoftris preces Chrifti & bonita* Dei ob*
l'curantur, quando ad eundem effedtun 1
concurrunt, Gout concurrebant, cum di*
ceret Deus, 4. Reg, 20. verfu 6 . Pr°'
tegam urbem iftam propter me, profit
David fervum meum.  Ideo autem Pater 3 '
mat vos, quia vos me amaJHs  , id eft/
quia genuini eftis difcipuli, & amici rnei>
quamvis eos jam ante Pater amore fu?
prseveniffet, ut amici fierent: Et credt*
dijlis, quia ego a Deo exivi , id eft,
ex Deo tamquam v e r b u m ^
Filius natus fum , juxta illud Ecclef. 34 *
Ego ex ore altijfmi prodivi.

as*

✓

SECUND. J OANNEM Cap. XVI. 353

28 . Exivi a Patre , sterna generatione
Hafcendo tamquam verus Filius ejus,£f
ueni in mundum , naturam humanam aifuin¬
nuendo ex Virgine: Uterum relinquo mun -
dum  , corporali difceifione tf vado ad Pa¬
rent  , per afcenlionem in caelum.

29. Dicunt ei dijcipuli: Ecce nunc palam
hqueris , &c.id eft, milloparabolico &ob-
fcuro fermone nobis loqueris de amo-
re patris, de exitu & reditu tuo, pra>
ftans fcilicet id , quod initio promiiifti
palam te loeuturum. Putabant enim, i'e
jam plene intelligere ea, quae Chriftus
loquebatur, cum revera multum eis de.
fellet.

30. Nunc fcimus , ex hoc fcilicet per-
fpicuo fermone tuo, quia fcis omnia,  e-
tiam humanorum cordium arcana, Et ,
lit ilia fcias , non opus eft tibi, ut quis te in -
terroget,  id eft, ut tibi qiueftionem fu-
am proponat, quam diirolvi velit: quia
Jcilicet priusquam interrogaris, iplius
interrogantis nofti voluntatem. ^uod ex
eo-colligebant, quia cum vellent euin
Paulo, ante interrogate, quid ellet.quod
e is dixerat, modicum  6? non videbitis me,
&c. ipfe prsveniendo interrogationem
j-orum, dilfoleerat qusftionem, prout
*i*c liotant Auguft. & Cliryfoft. In hoc,
l( l eft, ex hoc argumento, quod nofti
0[ Hnia, credimusy quia a Deoexifti,  id eft,
quod fis genuinus Filius Dei; quiafolius
Dei eft omnia etiam abfqondita cordis

T, III. Z nolle.

3^4 COMMENT. IN EVANG*

nolle, ut Hilar, lib. 6. de Trin. Cyril.
& Theophyl. in hunc locum. Qua; ver¬
ba difcipulorum curri tacitam gloriatio-
nem continere vfaerentur, quafi per-
fedfa jam elTent fide, reprimit eos afi-
quantulum Chriftus, fidei infirmitate®
oftendendo,

31. Mo.io credids,  tranquillo videlicet
rerum ftatu, abi'ente periculo: fed
. 32: Ecce venit kora , £f jam ven.it,  Pri*
mum illud, Venit , eft pr*fentis tern-
poris , fectmdum vero prseteriti ♦ quo vis
orationis augetur, q. d. Brevi tempos
aderit, imo ecce nunc adeft. Judas e-
nim cum cohorte jam fe parabat. Ut
difpergamini unusquisque in propria , id eft >
in fiium quisque locum , ubi tutiuscon -
fultiufque effe putet, Quo fignificatut
non lola fuga difcipulorum, fed con fa'
fa eorum difperfio, juxta Scripturafll»
ad quam hie alludit, & quam poftea cl'
tat, Percutiam pafiorem , ff di/pere;entur oves **•
Et me folum relinquads , inter hoftiu®
manus ; ftcut faftum oftetiditur Mattfa
26. verf. $6. quafi eisdiceret; Tunc ap'
parebit, quam viiilis fit veftra fides de
Eilio Dei - , qua; fie formidine dejertafac-
cunibet, Quam fidem ftatim iterum con*
firmat, addendo : Et , pro, fed , vel qua***
quam , non fum folus , neque nunc, re-
que tunc, quia Pater mecumeJVu'ai  mini
fit prseiidio in omni tribulatione ,  uq.ci¬
te a rue infeparabilis.

33 -

SECUND. JOANNEM Cap. XVI. 35 r .

33. Hxc locutus }wn vobis , ile fi.iei ve-
ftra; infirmitate & fuga, ut in me paceni
habeatis , id eft, ut di leads contra om-
iies adveifitates effe ftabiles in fide ac
diledtione niei, fine fcaiidalo, fine per-
turbadone, fine fluctuatione. Accipi e-
nim videtur hie Pax  , pro illo animi
ftatu , quo in maximis periculis tranquil-
lus & inconcufifus permauet. Itaque
quamvis difcipali poftea his verbis non
obftantibus fcandalizati Tint, frustum ta¬
uten luum Chritti verba port afeenfio-
nem habuerunt, quando etiam fogien-
do ftabiles manferant, ut Auguft. hie.
Nam in mundo pre([uram kabebiiis,  id eft ,
tribulationes, quamdiu in eo vixeritis :
<Sed confidite , mundum a vobis efte l'u-
perandum , Quia ego ,  cui ride & amore
Cohaeretis, vici mundum.  Non autem fo-
li mi hi vici, fed maxime vobis j q, d.
Magnum quidem habebitis adverlanum,
fed majorem auxiliatorem me, qui vi¬
ci mundum , quia principem ejus diabo-
lum vici. Quod pneteriti temporis ver-
fio dicit, quia certiffimo & jamjam fu-
tl irum erat. Itaque idem liic ait Chri-
fius, quod poftea Joannes Apoftolus
Npiftola prima, cap. 4. verf. 4. Vidftis
m undum, quoniam major ejt, qui in vobis efti
Warn qui in mundo .

rr r\

C A-

356 COMMENT, IN EVANG.

CAPUT XVII,

T_T

i. j]L il etc locutus e[i Jefus: Et fublevu -
ti$ oculis in calum , externo orantis habittu
Nam ita fe voluit hie exhibere preca-
torem , ut meminilfet noftruin fe e(Ie
Dodlorem , ut Auguft. Docuic autem nos
orando, omnem frudtum dodtriiue a Deo
pro dilcipulis expedtandum, ac peteU'
dam elle, omnemque fpem adverfus
pericula in Deo ponendam. Dixie ergo?
Pater venit hora  , ignomiuiofa; paffionte»
ae mortis me<e, clarified Filium tuum , D
eft, glorifica me, manifeftando toti mu»'
do innocentiam , ac dignitatem meam>
perinde, aefi diceret: Jam tempus eft»
quo Fiiius tuas tua glorificatione maxi'
me opus habet, quando tam abjedta mof s
eft fubeunda; ut nili perfpicuis mirad}*
li:s declaraveris eum innocentem & D*
lium tuum effe, ab omnibus impoftor* ij
ac fceleratus habendus lit. Ut Fiiius tu -
us clarificet te , id eft, ut gloria mea i* 1
te velut fonteni & audtorem redundet.

Quo fignificat, gltfria; humanitatis lu« d e '
iiderium non in fe ftftere, fed pergere
in debitum finem fuum , gloriam Patris,
Quibus verbis velut parenthefi circuit'
iuiptis adjungit ad prjecedentia:

SECUND. JOANNEM Cap. XVII. 357

‘2. Sicat dedifti ei poteftatem  , &c. La-
teti hyperbaton in verbis iftis, qua fic
collocanda funt & jungejida praeceden-
tibus: Clarified Filium turn , ut omne , quod
dedifli ei , det eis vitam eeternam , ft cut de-
difli ei poteftatem omnis carnis , id eft, per
glorifieationem fuam omnibus , quos ei
morte fua falvandos tradidifti, vitam
sternam largiatur , quandoquidem per
incarnationem dedifti ei tamquam homi-
ni poteftatem & imperinm omnis car-
nis, feu totius humani generis, Signifi-
cat itaque effe confentaneum rationi,
l 't cui poteftas in omnes homines da¬
ta fit, ipfe quoque eis credentibus vi¬
tam xternani tribuat.

. 3* H<ec ejl autem vita aterna , id eft ,
eo lita ratio affequendi vitam seter-
ham ; eft enim locutio caufalis, non for-
hialis, Ut cognojcant te Jolum Deum verm .
Gr^ci communi confenfu, Cyrill. Chry-
fofthom. Theophyl. & alii ita exponunt,
Ut  illud , i Solum,  non afficiat fubjefrum
Propofitionis, lcilicet Te , quali fenfus
ei iet: Cognofcant, te folum effe Deum
^ e rum ; fed potius prsedicatutn, feilicet
Ueum ;  quemadmodum & diftio, Verus,
.'•ud eflficit, hoc modo, Cognofcant te effe
u ffm folum verum Deum , feu ilium ,
folus eft verus Deus. Quod aptius
G r ®ce fignificatur , ubiinter , v  te  £f jolum
| nt erje6tus eft articulus (_Je ton monon  _)
taque fignificatur, efle tantum unum ve-
z 3 rum

3?8 COMMENT. IN EVANG.
rum Deum, ad diitindionem falforuffi
Deorum , & Patrem elfe ilium folunJ
verurn Deum. Quo tamen non fignifi'
catur f .lum Patrem efte ilium folnni
verurn Deum, feu ilium, qui iolus eft
verus Deus. Ethoc eft, quod dici folet,
illud, Solum,  non exeludere aliam
perfonam  , fed aliam natura  m-
Et  , ut cognofcant , quem mifijli J e '
fim Chrijlum.  Ordo verborum ell, E c
ut cognolcant Jelum , quem mififti, elfe
Chriftum,ilium promiffum mundi redemp'
torem, qui fuo tnerito vitam seternam
largiatur. Significac igitur his verbis^»
vitae setern;e comparand^ rationem
dnobus confiftere: in lide unius veil
Dei, & in fide Chrifti mediatoris. Lo¬
quitur autem more fuo tamquam homo»
qui Patris tamquam diviuitatis foiiti »
quidquid diviuum eft, adicribere folet»
ideoque illi nomen Dei tamquam pr°'
prium tribuere. Quod & Paulus imit a '
tus eft pluribus locis, ut i. ad Timoth*
i. verf. 5.1. ad Corinth. 8, verf. 6. U'
nus vobis Deus Pater, ex quo omnia, &
unus Dominus Jejus:  item ad Ephef. f.y*
5. Auguft. tamen videtur huiic locum ij 1
fenfu formali accipere , quod vita ster¬
na in eo fita fit, ut Pater & Chriftus co-
gnofcatur unus folus Deus, hie inchoate,
poftea perfecle.

4. Ego te clarificavi,  fed glorificavi ,
fuper terram , vita , dodtrina, ac prsdica¬
tion e gloriae tUK, tamquam fu»ti s  om-

SECUND. JOANNEMCap. XVII. 3. <9
ilium , & oftenfione fignorum ex nomi¬
ne tuo : opus confummavi , quod dedi/ti  feu
commilifti, mihi  ,«( faciaml  opus iciiicet
humans redemptionis, quod propter rei
jamjjam future certitudinem , tamquam
preteritum exprimit, quamvis mors ad*
hue fubeunda fupereffet.

Et mine clarified me,  &c. q. d. Hac-
tenus ergo te commiffs redemptionis
exeeutione glorificavi, nunc , ea abfo-
hita deinceps ghrifica me apui temetipfum f
in eoelis, clarifieate, quam hahui apui te ,
priucquam fiere! mundus , id eft, gloria non a-
lieua , aut adventitia, inquit Cyrill. fed
propria ac naturali, quam habiii apud te
ab aeterno, Petit hie igitur, ut ftatimab
ignominiofa morte Deus glorificet hu-
manam fuam naturam, gloriofa, filioque
Dei digna refufeitatione, & exaltatione
ad dexteram Patris, ut fie a toto mun-
do verus Deus agnolcatur, quemadmo-
dum ab aeterno fuerat. Naim ifta gloria
ad tempus in mundocaruerat, dum lor-
Hiam fevvi acceperat. Orattonem iftam
Clirifti impletam fuiffe fignificat Paulus
ad Philipp. 2. v. 2.  Et haftenus Chriftus
°ravit pro fe ; nunc pro Apoftolis uf-
ad v. 20. ubi defeendit ad omnes fe-
Cu turos fideles , quemadmodum obfer-
yat, & prolixe tradit Auguftinus Traft.
iQ 6 . in Joannetm Itaque
6 . Manifejlavi nomen tuum hominibus,  non
auo Creator dicitur coeli & terras, fed
Z  4 ( l uo

3 6o COMMENT. IN EVANG,

quo Pater Filii fibi sequalis, quem ex
mundi pevditi diledtione mifit in mun-
dum. Nam, ut Auguftinus. In hoc, quod
fecit hunc mundum , coelo terraque
confpicuum, etiam antequam imbuereu-
tur in bde Chrifti, notus omnibus gen-
tibus Deus: in hoc autem quod non eft
injuriis fuis cum fal/is diis colendus , no'
tus in Judsa Deus,: in hoc vero , quod
Pater eft hujus Clirifti, per quem tollit
peccata mundi, hoc nornen ejus prius
ocultum omnibus, nuuc manifeftavit eis*
Quos dedit ei de mundo , id eft, quos eX
promifcua peccatorum multitudine l’ele'
git, falvandosque Chrifto tradidit. De
Apoftolis lermo eft: Tui erant,  stterna
eledlione, 6 s  mihi eos dedijli,  tanquaifl
homini & redemptori docendos, jufti'
ficando*, & ad seternam falutem perdu-
cendos. Nam tamquam Dei, non ini'
nus erant ab atterno Filii, quam Patris,
ut hie Aug. & Cyrill. Et Jermonem tuuffl*
quem eis ptatdicavi , fervaverunt,  fide_&
©bfervatione, hoc eft, non inanis h 1
eis excolendis opera mea , & gratia tu-
a fuit.

7- A 7 anf cognoverunt , quia omnia qua de¬
dijli mihi ,id eft, qusecumque dico &&'
cio, als tefunt , in me latenter operan-
te, non a principe damoniorum , utju-
dsei calutnniati lent, lta Grjeci. A uguft*
tamen hoc de natura divina intelligi* >
quaii dixillet, cognoverunt, quia abs

SECUND.JOANNEM Cap. XVII. 361
te fum. Simul enim Pater dedit omnia*
quando genuit eum, qui habet omnia*
Sed fequentia magis pofeunt priorem
fenfum; nam quafi exponeret, qn c line
ilia, qus Pater ei dederit; addit:

8* Quia verba qu<e dedijii mihi , id eft ,
dodh’inam, quam mihi promulgandam
tradidifti , Mi eis , clare omnia annun-
tiando: Et tpfi acceperunt,  credendo, o-
pereque complendo. Et ideo videlicet
cognoverunt, omnia mea abs te eife,
quia ut capite 7. dixit v. 17. Si quisvo-
herit voluntatem eius facer 0, cognofcet de doElru
na , utrum ex Deo fit. Et  confequenter
cognoverunt vere  , quia a te exivi , tam-
quam Films a Patre fecundum divinam
toaturam: & pneterea , crediderum, quia tu
ne mififti , hominem mundi lalvatorem ,
hoc eft , crediderunt, me verum Deum
Filium tuum , & verum hominem, Hac
ergo quafi commendatione Apoftolorum
pr®niiHa, ut lacilins impetraret, nunc
°rationem pro eis fundit,

9. Ego pro eis rogo  , tamquam media¬
tor hominum i Non pro mundo rogo,  Ubi
Mundum  intelligit, inquit Aug. eos, qui
pvuut fecundum concupifcentiam mun-
& non funt in ea l'orte gratis, ut
illo eligantur ex mundo, hoc eft »
intelligit reprobos. Sed pro his , quos de-
dl fii mihi , ex mundo eripiendos, eru-
uitione , prote&ione, gratia. Ideo au*
te m pro eis rogo , quia tui funt , sterna
z q  lain-

3 62  comment, in evang.

falutis elefbone, Quod perinde eft, ac ft
diceret: iEquum eft, ut peculiarem cu-
ram geram, ut orem, ut a te exaudiar
pro eis. quos tanmpere tibi charos effe
ifta electione declarafti.

10,  Et mea omnia tua funt , hoc eft.
quemadmodum certe omnia, quae mild
dedifti, five natnraliter tamquam Deo
per ^enerationem, five donatione tem¬
poral! tamquam homini, funt ac manent
tua; tua,  qusecunque lecundum divi-
liitatem habes, quam folam habes, met
funt , quia mihi vel generatione tarn-
quam Deo, vel donatione tamquam ho-
mini data. Per hancergoparentnefin in-
terpofitam exponit, quo fenfu dixerit
fcepius: Quoi dediffi mihi , nempe per in*-
carnatiouis difpenfationem , ne quia FM-
ter Apoftolos dedit, putaretur amififfe ,
quos dedit, inquit Aug. Nam & ante-
quam darentur, erant HJii, & poftquattt
dati lunt, permanebant Patris, propter
naturae divinx, honoris bonorumque oiU'
nium unitatem. Et clarificatus /urn in eis  »
fubaudi, quia  , quod ante parenthefin po-
fitum eft-Datur enim duplex ratio, curoret
pro ejs: prima, quia tui funt; altera, quia
cla ificatus.feu glorificatus fum in eis,quate
nus fcil. mundo licet repugnante credi-
erant Chrilto,& mandatis ejusobediveraht.

11. Et jam * non Jum in mundo , id eft.»
jam veto brevi non amplius ero per vifibi'
lem prsfent’am in mundo, quia jamjam
inoriturus , Et hi in mundo funt,  id eft »

SECUND. JOANNEM Cap. XVII. 363
adhuc permanent multis periculi,? expo-
fiti, prsefentiaque mea. qua cuftodie-
bantur, 01 bad , £f, feu quia , ego ad te ve-
nio ,  per mortem & refurreftiunem Sic
enim expoint, inquit Auguft, cur dixe-
rit, fcf jam non fum in mitndn.  Itaque hoc
verfu dat rationem, cur jam oret pro
Apoftolis magis quam ante. Igitur Pater
fantte , & proinde fons otnnis fan6hitatis,
qugm eis peto , ferva eos  , ill gratia,
quam confecuti funt, in nomine two ,  id
ell, propter honorem nominis tui, quos
dedifti mihi,  id eft, quos mihi homini in
mundo agenti feivandosdederas. Explicat
autem modum, quo fervari eos deGderat:
Ut fint unum,  Spiritu, voluntate, chari-
tate, ita fcilicet, ut credentium per-
inaneat cor unum & animauna, (lent &
nos  , unum furnus & permanemus inter
nos , ut videlicet ifta voluntaria eorum
Unio, qusedam naturalis noftras unitatis
imago fit, inquit Cyrill. Nam illud, ft-
cut,  non eft jcqualitatis, fed fimilitudinis
fignificativum.

1 a. Cum ejfem cum eis  , corporaliter
converfando (loquitur enim quafi jam
difceffiffet, qui mox difeeffurus eratj
Ego fervabam eos , in ilia animorum uni-
t at e, in nomine tuo,  tamquam cui id ate
1,1 junftum erat. Quos dedifti mihi , cufto-
divi , tuendo eos a periculis non folum
ai firnse, fed & corporis , ut ftabiles &
bftvi in fua vocatione perfifterent: qua

cufto-

364 COMMENT* IN EVANG.
cuftodia mea proteftus , nemo ex eis per ‘
iit  , niorte vel seterna vel corporali*
Nam & de corporali Chriftum loqui pa*
tet ex gap* 18. verf. 9. ubi fignificati
hsc ve:ba impleta eOTe, quando Apo*.
ftoli lmere abire permiHifunt. Ab illovero
fpirituali catu, in quem Chrjfto patien-
te iuciderant, ejusdem gratia liberati
funt, ut non efTet aeternus. Nifi Filius
perdiiionis , id eft, perditioni a te defti-
natus, quia perditione per fuam culpain
dignus. Sic eniin Filius mortis  &f gehen -
ji x,  dicitur, quia morte gehennaque di-
gnus eft, & ei propterea deftinatur. Ut
Scriptura impkatur,  hoc eft , periit autem
non negligentia mea, fed ut Scriptura
impleretur, qua prxdicftum erat, eum
propter fcelera a te perdendum. Itaque
per ifta omnia iignificat, fe perfundtum
efte omnibus partibus ofFcii iui, nemi-
netn fua negligentia, fed propria culpa
periiffe, licut hoc iplum prtedidtum fh'
erat.

13. Nunc autem ad te venio  , ideoque
non amplius eos corporali praefentia ,
doftrina & proteftione fervaturus. Sup-
plendum autem: Itaque rego, ut eostu
ferves. Pcndet enim fermo a verfu prp
cedenti , & utroque limul datur ratio
verlus undecimi , cur fcilicet pro eiS
nunc roget, nimirum quia tequum fit*
ut jam deiuceps Pater iple fibi com-
mendatos tueatur; quafi quodammodo

SECUND. JOANNEM Cap. XVII. 36f
excufaret importunas preces fuas. E
hcec loquor in mundo , commendando eos
cuftodia: taae, dum adhuc in mundo fum,
ut gaudium meum ,  quo de me tamquatn
procedure fuo gaudent, habeant impletum
in Jeip/is , inteliigendo, ie tibi effe curse,
nec minus me pradente per Spiritus
fandi cuftodiam protegi, quam prsefen-
te, Ita fere Chryfoft. Sed durius vide-
tur vocari gaudium meum.  Itaque redi-
us videatur gaudium Chrifti vocari ma-
teriam gaudii mei, quod fcilicet res eo
deduda ellet, ut pollet difcipulos hac-
tenus parvulos a vifibili paedagogia ab-
ladare, & quafi enlancipare , atque in-
vifibili protedioni Spiritus fandi com-
mittere. Vel denique, ut Aug. gaudium
Chriiti intelligit illud , quod Chrifttis eis
infuderet, nempe gaudium unitatis ani-
morura , quod hie in eis inehoatum erat,
fed in coelo tandem in ilia sterna pace
& beatitudine implebitur,

14, Ego dedi eis Jermonem tuum ,  doc-
trinam, quam in mundo prsedicari juf-
feras, fupple, eumque credeudo,& ob-
ediendo receperunt. Et mmduseos odio
habuit , cujus caula eft , quia non Junt de
wundo,  alledionibus, itudiis, adionibus,
hoe eft , quia mundo vita, & mori-
bu.s diffimiles funt, Jicut  6? ego non Jum
de mundo : quam ob caufam & ego ipfe
inundo invii'us ium.

3 66 COMMENT. IN EVANG.

i<. Non rngo , ut tollas eon de mundo ,
id eft , ex hac mortali vita (Videtur e-
nim mundus hie accipi aliter, quam in
prjecedentibus ; ) hoc enim nec jpfis ex-
pedit, utpote quibus eft utile odiis di-
lertionem reddere, odiaque charitatis
offieiis fanare.; nec aliia, quorum ini-
quitas dileftione , & obfequio debet
ad meliora converti: Sed ut femes eos &
malo , peccato feilieet, quod folum &
proprie malum eft. Nam a mundo affli-
gi non eft malum,- fed aflflidtioni luccum-
bere, ut feilieet vel^ odiis irritatus vi-
cem reddas, vel officia diledlioni - praj-
termittas , vel fufferentiam amittas »
muudumque repetas.

16. De mundo non fimt,  ficut diftum eft

verf. 14. Repetit hoc tamquam ratio-
nem impetrandi id , quod mox pecit :
q. d. Quandoquidem igitur ifti non fm c
de mundo , .

17. Sanftifica, eos,  ad opera religion!*

divinique cultus eos fegregando, con-
fecrando atque idoneos faciendo, tarn"
quam miniftros novi Teftamenti, in ve*
ritate , id eft, non fanftitate legali J u '
daeorum , quse erat umbra veritatis, non
apparentis, qualis eft Paganorum, led
verse per Spiritum fandlificatiunis inter¬
num. falis enim fanftitas eft accuratil-
finie conformis veritati , feu verbo D&’
& hoc eft, quodadjicit: Sermo tuus^e-
r it as eft,  quia omnis exuers mendacn
faltitatis. tS *

S ECUND. JO ANNE A T Cap. XVH. 3^7

18* Sicut tu me mififii in munium,  ut
fanftitatis, veritatifque operacione &
prcdieatione eflerh lax mundi, fimiliter
f? ego mi ft (os in mnnlum , ut & ipfi ilia
fanftincatione veritatis prsparati, fiat
Utroque modo lux mundi.

19. Etpro eis fanciifico mehfum,  id eft,
confecro & offero me tibi tamquani
hoftiam vivam, & fanttarii per aftualein
rtiei immolationem , quam jamjam in
cruce paro; Gc enim expotiit hoc ver-
bum (anttificandi,  Chryfoft. & Gneci: id-
que pro eis,  fanftilicandis fcilicet, ut
fm & ipfi lanttificati,  id eft, interiori
Spiritus landli undlione confecrati, &
Pneparati Deo , non figurali & umbrati-
ca fan&Jtate, nec etiam apparent!, &
in fpeeiem per hypocrifin, led in jufti*
tia & fanttitate veritatis.

20. Non pro eis autem rogo tantum , id
eft, pro Apoftolis iftis pndentibus, fei
& pro eis , qui credituri funt per verbum eo-
r nm, id eft, per praidicationem eorum
Per univeifutn mundum. Poftulat autem
e is id ipfum, quod ante pro Apoftolis
Poftulaverat, videlicet

21. CJt omnes,  poftquam crediderint,
Unu m fint,  inter fe velut membra unius
c ^rp, >ris , unione animorum, & charitatis
Suitine conftriila. ficut tu Pater in me,
^  fgo in te , fupple, unum fumus, quem-
3( bnodum l'upplet Au s uft. Nam idem hie
r °4>nc pro omnibus, quod v, n* P r ®

Apo-

368 COMMENT. IN EVANG,

Apoftolis, ut fint unum, ficut & nos ,
l'cilicet unum fumus imitate naturae, &
voluntatis, & amoris mutui. Quod ut
magis explicated, adjicit, Ut & ipfi
in nobis unum lint,  q. d. Ut unum, in*
quam , fint, non qualibet aniinoruni
confenfione ad iniquitatum & fcelerum
focietatem, fed in nobis,  id eft, in Deo,
feu in imitate nobis confentanea, divi-
jiac lcilicet charitatis & pietatis. Itaque
etiam hie, ut ex Cyrili. diximus, illud
ficut , imitationem quamdam diviiue u-
nitatis, non squalitatem fignificat; nam
ad tantam unitatem non poteft creatu-
ra pertingere. Ut credat mundus,  id eft >
Ut csteri homines, adhuc infideles, haC
unionis & concordis fuavitate tadti, e-
tiam ipfi credant, quia tu me mififti,  quod
erat fumma & legations, & pnedicatio-
nis Apoftolorum. Itaque petit, ut ille
fru&us unitatis Chriftianorum, propaga-
tio fidei Chriftianse. Proiude cum Chid*
ftus oralfet primo pro Apoftolis, dein'
de pro ca;teris, qui per ipfos credide*
rant, ut eflent unum; his tandem ver¬
bis etiam pro illis orat, qui increduh
erant, ut & ipli crederent.

22. Et ego claritatem, quam dedifii
dedi' eis,  Hauc claritatem Auguftin* in'
telligit immortalitatem, quam prjedefti'
nando jam dederit: Chryfoft. vero ee-
lebritatem_ nominis per operamirabr
lia.Convenientius Cyrili. lib, ir. in .Joan*

SECUND. JOANNEM.Cap. XVII. 369
Cap. 26. & 27, claritatem  intelligit divi-
nitatem , qua potiflimum Chriftus clams
& gloriofus eft, quam dedifii mihi,  honfi-
ni earn liumanitati in unitatem perlo-
nae copulando, dedi eis,  Apoftofi 5>  ora-
liibusque per eos credituris. Tunc autem
dedit eis, quaiido corpus &fanguinem
fuum divinicati unitum, eis iu cibum &
potum dedit, nt fic confequenter fu-
premse iftius naturae divime participes
fierent. Ut fint unitm , fupple nobifcum ;
Ham unitatem eorum inter fe per amo-
reni mutuum jam ante eis apprecatus
fuerat. Hie ergo loquitur de imitate I011-
ge lublimiori, qua fcilicet fint unum
etiani cum Deo, ficut tf nos unum fimus,
id eft, ut participant & illam unitatem
ex nobis , qua nos unum lumus. Quo
Vero padlo hoc fiat, ftatim explicat ,
Ut fcilicet ego in eis , fim per carnem
Uieam & fanguinem, corporaliter & re¬
aliter ab eis lumptum , tu in me , per
divinitatem tuam , eidem carni & fan-
Suini realiter unitam: ut  illo mode fint
c °nfummati in mum,  id eft , fin t confum-
^ati unum, Graice (deteliomeni is en  ,)
PfrfeSli in mum:  ficut alibi dicitur, Erunt
du ° in came una , leu in carnem unam , id
» erunt duo una caro. Significatur
quod ilia unitas cum Deo, quam
Chriftus habet, quatenusuaturaejushuma-
lla  eft unita divinitati, communicetur &
u °bis; per hoc fcilicet, quod nos realiter
T. III. A a eidem

37 o COMMENT. IN EVANG.
eidem humanitati, cui divinitas copula-
ta eft , comedendo bibendoquc coinmU-
cemur.

23. Ut cognofcat mundus , ex ilia ftabi-
li unione eorum cum Deo & inter l'e,
quia tu me mififli,  quern illi tanta: fuse u-
nitads audtorem colunt: & cognofcat
etiam, quia dilexifti eos ,  utpote quos
tatitis donis caeleftibus cumulaveris, fi-
cut tf me dilexifli,  qnatenus me omni¬
bus thelauris donorum, ipfaque divini-
tate mihi unita plenum exhibuifli niun.-
do. Itaque fignificatur hie maxima quas-
dam fimilitudo Chriftianorum, licet iu-
xqualis cum Chrifto , idqne tarn in in*
tima ilia imitate cum Deo , quara in cau-
la uni tads, videlicet dileftione Dei, ut¬
pote qua: talis eft erga' ipfos, qualis er-
gaChriftum, & erga ipfos propter Chri-
finm dileftum. Qua: iimilitudo cum per*
tineret ad praTentem vitam, pergit eis
petere & aliam, pro futura:

24. Pater, quos dedifti mihi , volo , ut ubi
fum ego,  id eft, defidero ac peto, util*
regno tuo, ubi ego brevi poll: afeenfio-
liem meam ero, cf illi ftnt me cum , ejus-
dem gloria: ftatim a morte mecum par*
ticipes, ut Cyrill. ut videant claritatem me*
am.  tarn diviuitatis mea:, quam hum?"
nitatis. Utrumque promifit Ilaias, q^ a11 '
do dixit cap. 33. v. 17. Regem in decors
fuo videbunt oculi ejus . Nam in illius frui*
tiva vifione conliftit Leatitudo piimarioi

in

SECUND. JOANNEM Cap. XVII, tft
in hujus fecundario: & ita adimplebi-
murin oranem plenitudinem Dei.» quam
dedifii mihi ,  divinam naturam humanse
copulando , humanamque omnium bo-
liorum plenitudine glorificaildo: quia di-
lexifti me,  pura gratia tua, ante mnndieon-
Jlitutionem  , id eft, ab sterno: qua phra-
li ajteniitas in Scripturis fignificari folet.
Significatur hie ergo gratuitam diledio-
liemelle fontem ineffabilis iftius bene-
ficii, quo divinitas humanitati Chriftiin
hnitatem perfonaj 6onjunda eft; nam ,
ut Auguft. lib* De prsedeftiuat. Sando-
fum c. if. Ea gratia fit ab initio fidei
luse homo quicunque Cliriflianas, qua
gratia homo ille ab initio fadus eft Chri-
ftus. Et ita conlequenter fignificat, hanc
Vifxouem claritatis fuse in gloriam Pa-
tris, tamquam fontis omnium redunda-
turarm

4  af. Pater jujle,  quo epitheto indicat
l gnorantianl , feu incredulitatem, qua
fundus ,  hoc eft diledores mnndi, ma*
^inieque Judad, non cognovit Patrcm  , ju-
?? Dei judicio eis permiflani vel in-
” 1( 3:am : ego autem te cognovi , tarn ut ho-
m q, quam ut Deus, perfediffima co-
S n itione : Et  me revelante, hi ccgnove-
» quia tu me mififli,  hoc eft, ut Cy-
j; 1 "* quod tua voluntate tamquam FiHua
tu us pro falute hominum in mundum vc-
herim, Caulam ergo iftius notitiie indi-
Ca hs, addit,

. a a %

26,

Tl %  COMMENT. IN EVANG.

26. Et notum feci eis nomen tuum  exte-
rius pvxdicando, & interius gratiam Spi'
ritus fandli infundendo, qua cognofcant
nomen tuuitt, quod lcilicet lxs Pater
Verbi tui, & Spirator Spiritus tui : Et no-
turn jaciam , uberius port paffionem , ma-
ximeque in sterna gloria, nt dileElio,
qua dilcxifti me , hominem deftinaudo ac
perd icendo ad fupremum coguitinnis tui
ac diledlionis & gloria: gradum, qui ef-
fedtus eft i’ummse diledtionis Dei, in ip-
fis  quoque fit , hoc eft, ad ipfos quoque
derivetur, & erga ipfos in sternum per-
feveret, ego in ipfis , hoc eft, inquit
Auguft. quia ego in ipfis fum , tamquam
caput in membris , ita videlicet, ut&
ego & ipfl tamquam caput & membra
unum iimus, D a t u r enim hie ra¬
tio feu caufa diligendi csteros homi¬
nes, quia funt membra mediatoris. Alii
per dileclionem , qua dilexifli me , intelli'
gimt ipfum Spiritum fandtum, qui eft
amor Patris, & Filii. ita ut Chriftus hi c
petat a Patre, ut ipfe Spiritus fau<ftd s
quoque fit in fidelibus fuis per clarani
e.ius vifionem, atque ita compleatur i 11
eis beatifies vifionis objedlum, idquf
propterea , quia funt membra Chrifti*
Prior fenfus Auguftini videtur congruen-
tior.

C A-

SECUND* JOANNEM Cap. XVIII. 373

CAPUT  XVIII,

H , 1

1 * -* It cum dixiffet, egreffus eft , Itn
fcilicet, lit non ante , quamhis didtis e-
Ri'effus fit- Poterant tainen & alia qus-
dam interponi , nt quod Matthseus dicit,
hymhiim fuiffe diftum in gratiarum ac¬
tionem , & li quas cum iilis in via fer-
hiocinatus eft. Trans Torrentem Cedron ,
Grsece (ton Kedron ,) Cedrorum  , quali a
Cedris ita dieeretur, Sed corrupta eft
ieftio; nulhe euim ibi Cedri, quse po-
tius montibus gaudent: led eft nomen
hroprium torrentis , qui inter montem
Olivarum ad Orientem ft turn, & inter
Jerofolymani ac Occidentem Suit per
ftiediam vallem Jofaphat, quje & vai-
)i$ Hennon, feu Gehennon dicitur. Et
ita Chriftus hie adimplevit figuram Da-
v idis, qui fugiens Abfalonem moeftus
ttanfivit Torrentem Cedron, 2.  Reg. 15,
erat hortus , pertinens ad villam,feu
Pt'^dium Gethfemani, de qua Matthaus.

2 * Sciebat autem & Judas locum.  Quod
pdit, ne putetur Chriftus latebras quse-
l viire, cum fe receperit in locum fa-
Hiliarem , ubi eum feiebat Judas quat-
^ndum ; Quia frequenter convenerat illuc ,
v u 0d Lucas dixit, I bat fecundum* conjuetu-

aa 3

dinem

374 COMMENT. IN EVANG.
dinem in montem Olivarum;  in cujus radios
hortus ille fitus erat.

3 . Judas ergo cum accepijfet colortem  ?
non judjeorum, fed militum, idque a
Frafide, taraquam ad capiendum reum
fervato ordiue legitim a: poteftatis, ut
liullus eapientibus, vel tenentibus au*
deret obfiftere» ut notat Auguft. Et  »
prater milites, cum accepilfet etiam.
a Pontificibus , feu Principibus Sacerdo-
turn, ut eft Grace, 6 f PhariPeis  , quoS
aliqui voeant Scribas & Seniores popti*
li, quia plerique fedla Pharifad erant j
mnijlros  , quibus utebantur , parting _ io
privatis , partim in publicis negotiis»
quales funt latellites. Hos adjunxerun 1 ’
ut quibus magis fiderent, quam ethnicis
jnilitibus. Venit illuc cum laterals & pci'
ius , ut ft faces ex aeris intemperie ex*
tinguerentur, iterum ex laternis acceu*
di poftent, arms , gladiis & luftiboS
Ut Mattlu

4 . Jejus itaque jciens omnia  , qua venWti¬

er ant J'uper eum  , ne quis emu imprudep"
tem pucet in nianus inimicoruni incidd*
fe , precept , Greece ( exelthon) , egreJJ'us Jh
fcilicet horto , vel ad egrediendum j®
parans proceftit obviani eis , 6 ? dixitp s -
Quem quaritis  ? Cui reiponderunt; / e f u  1 f
Jdazarenum , quo nomine vulgo vouabatuf*
Jtaque quia non dicunt,Qua:rimus te.Pg 111 '
iicatur ifto xefponfo, eos quamvispi’p 011 '
tem & loquentem uecdum agnqviue J aC
frauds lignum

SECUND. JOANNEM Cap. XVIII. 37^

fignum Judie tunc nondum fuiffe exhibi-
turn, ut quidam putant. Unde etiam

q. Stdbat Judas cum ipfts,  _expe£hms op-
portunitatem ejus tradendi, finito col-
loquio , ac diifimulans fe de illorum ef-
fe focietate, ut quafi cafu in eos inci-
dille videretur.

6. Ut ergo dixit eis i Ego fum , abierunt
retmfum , o ceciderunt , id eft, retrorfum
repulfi in tergum ceciderunt, unius vi¬
delicet vocis non increpatione , non com-
minatione, fed majeftate, veluti turbi¬
ne proftratj. Nam ilia verba, Ego fum ,
divinitatis coufeJIionem continent, qua
fcis voluit manifellius quodammodo di¬
vinitatis fuse virtutem exhibere , ut me-
rito S. Leo dicat Senru 1. de paffionej
Quid jam potent majeftas ejus judicatura ,
cujus hoc potuit humilitas judicanda ?
Hoc igitur fine virtutis fpecimine exhi-
bito , fciens,quid ttiagis fufcepto my-
ftierio conveniret, iu hac potettate, in¬
tuit Leo, non perftitit, fed perfecu-
tores in facultatem difpofiti Iceleris re¬
tire permifit.

, 7 . Iterum ergo interrogavit : Quern qaneri -
U  ? I Hi autem dixerunt , perfonse ipiius ,
ll f videtur, adhuc ignari, vel ignomi-
1133  cafus lui earn nolentes confkeri,
* Ur fum non dicunt, Te queerimus, fed,
' e fum Nazarenum . Unde patet manifeflif-
nnia miracula in iilos ipios peccatores

edita

a a 4

376  COMMENT* IN EVANG.

edita converfioni non fufficere,nifi inter*
na Dei gratia cor emolliat.

8* RsJpond.it Jefus: Dixi voids , quia e~
go fum  , id eft , me effe. Qnse verba con¬
tinent tacitam exprobrationem ftupo’is
eorum, quod praefentem, clareque fe
probtentem non agnofcerent; & iraber
eilitatis eorum, quod non comprehen-
derent. Nam ad oftendendam illam im-
becillitatem eorum, fuamquemajeftatem
& voluntariam comprelienfiouem, uno
v erbo eos proftraverat. Si ergo me quart -
tis  , finite hos abire , liberos & illaffos-
Qu® verba continent efficax pneceptum
feu potius efficacem operationem, qua
difcipulos ab eorum manibus vindicavit*
Nam illo fartum eft, ut nec Petrutn
ferociter pugnantem, necpoftea in me¬
dio fui deptehenfum, nec Joannem fub
cruce, nec quemquam aliorum appre-
iienderint- Quo iterum oftendit, fe li'
berum abire pofl’e, ft vellet* Caufa hu¬
ps dimiffionis Apoftolorum erat, quod
ipfum folum nunc pati,/Apoftolos teftes
paliionis ejus effe conveniret: effettus
vero, ut lie

9. Impleretur,  id eft, nefalfus viuere-
tur, fermo , quern dixit  cap. priced. V*
12 .  ubi expofitus eft,

10. Simon ergo Petrus,  defeniionis jp
Domini aviditate, & majore ,quam fa s
erat, commotione, quia fretus , inquit»
Chryfoft, his, qua: fa&a erant, IciHcet

eorum

S ECUND. JOANNEVI Cap. XVIII. 377
eorum proftratione, percujjit Pontijleisfer-
Dim,  ferocins inftantem, inquit Leo ,
ab/cidit auriculam ejus dexteram.  Quo no-
tat, illos fignificari Auguft. jib. de agone
Qmftianorum cap. 29. audire non pot-
funt ,quod dexterura eft, id eft; res bo-
nas.

11. Dixit ergo Jefus Petro  , compef-
cens impetum ejus, vitiofum quidem, fed
qui fervire virtuti pollet, moderatus. Nam,
ut Auguft. lib. 22. contra Fauftum cap.
70. Animas virtutis capaces, & fertiles
praemittunt fubinde vitia , quilrus indi-
cent, cui virtuti potilfimum fiut acco-
modatas, li fuerint praeceptis excultae, qua¬
le quid & in Moyle contigifle docet
oecidente Aligyptium. Uterque enim o-
ftendebat, libi non dee He animum defen-
dendi innocentes; Compelcit autem Pe-
truin inter cseteraetiamhacratione: Cali-
cent, quern dedit mihi Pater  , &c. id eft , hauc
patiendi lbrtem , quam mihi Pater velu-
ti calicem bibeudum milcuit, non fuf-
cipiam ? q. cl. Patiarne cujusquam hu-
manitate aut ftudio ab hoc tarn accepta-
Idli Dei beneficio me prohiberi? Quo
a nimi ardore dicitur in Pfal. 115. ex
perfona Martyrum: Quid retribuam Do¬
mino pro omnibus, qua retribuit mihi  ? Cali-

Jalutaris acripiam.

12. Cohors ergo & tribunus , Greece (chi-
Ijarchos ,} id eft, PrafeSlus mille virorum .
Ex cujus praefentia colligunt quidamnon

a a 5 male

378 COMMENT* IN EVANG.
male totam cohortem, vel magna ex
parte adfuifle , quam conftitilfe volunt
mille, & paulo pluribus capitibus : time-
bant enim virtutem ejus, fautorum mill-
titudinem, tumultumque aliquem plebis*
Comprehenderunt Jefum, & ligaverunt,  fe-
curitatis fuse , & ipfius ignominise caufa,
tamquam fceleratum.

13. Et adduxemu eum ad Annam , non
ex profefFo, cum ad Caipham eundum
elFet; fed ex occafione domus Annas,
quas occurrebat, ut Augufl:. in i tin ere :
nempe quafi triumphum ducentes , in¬
quit Chryfoft. & pras voluptate de tali
captivo geftientes, ut oculos Annas ta¬
li fpedtaculo palcerent. Erat enim Jocer
Caiphce , qui proinde Annam tamquam
patrem honorabat, propter aflinitatem
ac dignitatem viri. Itaque fimul Caiphsc
hac in re gratum facere voluerunt. Qui
erat Pontifex ami illius , qua de re, licut
& de verfu 14. alibi didtum eft. In quo
verfu 14. latet tacita tranfitio. Signifi-
cat enim , Jefuin ab Anna ad Caipham,
tamquam verum tunc Pontifipem tra¬
il udlum efle. Nam &vox, Pontifex , fo'
pius in fequentibus abfolute pofita eum
lignificat, qui abfolnte Pontitex erat_>
hoc eft , Caipham, Nam Annas non ni"
fi focer Caiphas Pontificis voeatur verf*
13, & Matth,. fatis clare lignificat exa-
men fequens in domo Caiphsc efle fac¬
tum , nempe c. 36, v. w  &

ip

SECUND.JOAMNEM Cap. XVIII, 379

15. Sequebatur aixtem Jefum Simon, if a-
tins difcipulus , qui erat notus Pontifici : &
hac notitia fretus nihil fibi evenire pofle
aui'us elt iutroire cum Jefu in atrium Pon-
tificis  , hoc elt, in aulain , ut Grsece;
(is tin avlin,)  non enim hie iiiteiligitur
locus fub dio. Quis difcipulus ille luerit,
contenditur: Chryfolt Joanuem Evan¬
gelism fuifle putat; alii alium ex dif-
cipulis non Apofiolis, quod cjrcumftan-
tias illius temporis reddunt valde veri-
fmiile. Auguftinus rem incertam elTe
dicit, eo quod nomen tacetur: maxi-
meque facit pro iis, qui putant, non ef-
fe Joannem, quia Joannes fe fignificans
addere l'olet , quern diligebat Jefus , vel
finfile quid. Qua; hie de Petri negatio-
nibus fequuntur , expofita funt Matth.26.

19, Pontijex ergo.  Continuat hie fer-
luotiem cum verf. 13, 14. ubi de

Vontifice Caipha loqtii eseperat, eumque
occafione Petri interruperat. Intenogavit
Jefum de difcipulis fms , quosin collegium
novas left a; fibi cooptalle* videbatur.
Nova autem fodalitia Principibus fuf-
fobta elle l'olent, maxi me apud Judasos,
ribi jam tumultuatum luerat contra Cas-
; ar em a quibusdam. Sed quia defenfio
"la facilis erat, u.t qui non nifi duode-
c, m pauperes, & inermes fecum duce-
re ‘t; rogavit enim jn primis de doflrina
pus , ut qui novain , vel clauculariam ,
lulpeftamque doftrinatn ac dogmata in-
*erret. 20.

3 8o COMMENT, IN EVANG,

20. Refpondit Jefus  : ego palam loculus funt
mundo , id eft, publice, quibuflibet, id-
que Jerofolymis in totius mundi the¬
atre) : ego femper docui in Synagnga  , in il"
lis locis, ubf templum non erat, Jero¬
folymis vero etiam in lemplo , quo omnes
Judcei conveniunt.  Nam , & fynagog® ,
& templum, non erant loca occult®
fufpeft®que doftrin® infufurrand®: "(fin
occulto loculus Jiim nihil , quod feilicet oc-
cultatum vellem» cum contra de feor-
Cm enarratis dixerim , quod in aure au-
ditis , publicate fuper tefta, ut Epiphan-
Hrerefi 4?. Unde Aug, Ergo  hoc ipfurn,
quod ab ipfo docebatur occulte , qub-
dammodo non dicebatur in occulto, quia
non ita dicebatur , ut ab eis, quibus dic¬
tum fuerat, taceretur, ffd ita potius »
ut ufquequaque pnedicaretur.

2i* Quid me interrogds?  cum juxta ju¬
ra tribuualium, reus pro fua caufa lo-
quens non faciat fidem, Nam * ut Am;
br, Epift. 20. Teftis verus eft, qui non fibi,
fed aliis fert teftimonium. Interroga eos,
qui audierunt , quid locutus fm ipfis,  A en¬
ter refpondet ad repellendam calumniam
quiefitam de doftrina claucularia, non
tamen arroganter, quia lretus public*
veritate. Nam, ut Chryfoft. id veritatis
maximum eft: argumentnra , cum quis
inimicos in eorum, qu® dicit, teftimo¬
nium adducit. Nec tales longe tibi qn®*
rendi flint,. quia ecce hijeimt , quee-dixe-
rim ego.  Digito oftendebat quofdam p 1 '®'

SECUND. JOANNEM Cap. XVm. 381
fentes, ut Cyrill. qui _eum audierant.
ISiam olim quidam ex mini (Iris eum au-
dientes retulerant, Nunqitamfic locutus eft
homo.  Cum ergo inter medios iaimicos
conftitutus ac de/ertus ab omnibus, de-
diflet hoc relponium , non minus sequum
quam forte, intrepidum ac liberum

22. Urns afiflens minijtrorum , apparito-
rum , qui cap turn tenebat, dedit alapam
Jefu.  Quod fieri l’olet manu aperta , id>
que in faciem; viril'que fit magis con-
tumelije caufa quam doloris. Colaphi fi-
Unt etiam pugno, & in alias capitis ,
colli, & corporis partes. Dicens : Sic
refpond.es Pontifici ? id eft, tam fuperbe,
tam contumaciter, tanfce dignitatis Prse-
ffti, tu reus & tam abjedtus ?

23.1 Rejpondit Jefus  , quail qui fe faftis
vindjcare non poifet, verbis conftanter
pergens afferere innocentiam.fuam , ma-
xime ubi arguebatur improbitatis admii-
fe in Pontificemt Si male locutus fum  ,
tejlimonium perhibe de malo , id eft, often-
de, quid male a me prolatum lit in P011-
tificis dignitatem. Quo nos docet, ut
Cypr. ait jftpift, Sacerdotes veros
legitime & plene honorari debere, dum
circa falfos Sacerdotes ipie talis exiftit,
u t videlicet nequidem eis male locutus
videri velit. Si autem bene , quid me cadis?
innoceiitem , coram judicibus confticu-
tuni, tu minifter, citra fententiain ?
U u ibus modis peccabat ifte minifter, Hoq

ergo

382 COMMENT. IN EVANG,
ergo fafto explicuit Chriftus doftrinatii
l'tiam de pratbenda altera maxilla percu-
tienti. Demonftrantur enim, inquit Aug.
maxima ilia prsecepta patientia:, nono-
flentatione corporis, led cordis praepa-
ratione facienda: fieri enim poteft, tit
alteram maxi 11am vilibiliter prsebeat &
iratus. Quanto ergo melius & refpondet
vera placatus, & ad perferenda gravio-
ra pranquillo animq lit paratas ? Tunc
igitur reipla etiam impleuda funt, cunl
Ipes eft, quod fatiganda, & ad poeniten-
tiam commovenda fit improbitas patiett-
tia fufterentis, ut Tertull. de patieutia
c. 8.

24. El mifit eum Annas Ugaium al Cat*
pham.  Cdnjunttio , Et  pro, aiiterrt,  quod
Hebrads propter inopiam particularunl
valde familiare eft, & Gnecus Aoriftus
(apefiilen ,) mifit  pro miferat,  quern ad mo-
dum & v. 26. abfcidit  pro abfciderat . Nani
propter interruptatn hiftoriam negation
num Petri , ad quam redire volebat <
qutedam neceflario erant repetenda, ea
fcilicet, quse habentur v. 2?, Qua ratio-
lie & illam Chrifti miffionem ad Caipbam
repetit, vel potius clarius explicat i<i>
quod ante tantum infinuaverat. Guam
lententiam aperte docet S. Cyrifi.
omnino tenenda videtur.- Nimis enim
perfpicuuni videtur ex aliis Evangeliftis*
maximeque Matthaeo, omues negatio-
nes Petri in domo Caipha: contigilie ,

SECUND. JOANNEM Cap. XVIII. 383
prasfertim quia & hie aliquoties indica¬
tin' ; prsecedentia aecidiiTe apud Pondfi-
cem , qui tune abfolute non erat, nifi
Caiphas. .!

28. Eratautcm mane , pvimi diei Azymo-
rum,qui incidehat inLunara decimam quin-
tarn : o 2  idea ipfi non introierunt in preetorium,
id eft , domurrj Pilati, Prsefidis Rotna-
norum , quse adhserebat arci Antonia;,
ut non contaminaremur , id eft, ne legaliter
jmmundi fierent ingreffu domes, utpote
in qua non vitarentur ea , qua; faciebant
innnundum. 'Nufquam ingredi Gentiles
doinum lege vetitum faille legitur: tit
& hoc videatur fuitre traditionis Phari-
faicEe. Unde pratpofteram earum religio-
nem taxans Auguft. o impia . inquit, &
ftulta ca»citas \  habitaculo videlicet eon-
tarninarentLir alieno, & non contamina-
tentur fcelere proprio, Sed ut manduca-
fent pafeha , cujus manducationern impe-
diebat legalis immunditia. Per Pa/cha
v ero inteiligitur non agnus Pafchalis ,
’Ini jam immolatus fuerat vefpera pra>
£ e dente , led'vi&imas esters, qua; per
* e Ptem dies folemnitatis Palchalis ma-
Sno numero immolabantur , juxta Le-
! |ptn Num. 18. v. 19, & 24. cujusmodi
I I^Iimse etiam Pafeha  feu Phafe  vocantur
^euter. j6. v. 2. [mmnlabis Phafe Do -
1 Kino Deo tuo de ovibns & bobus , itemque
Paralip. 35. v. 8- 9. Talium igituf
Vl ctimarum, imo nullantm omnino po-

terane

384 COMMENT. IN EVANG.' ■
terant immundi effe participes juxta
Legem Levit. 22. v. 3. Ut ergo tantas
religioni ipfornm lubveniret Prsefes, e-
grelliis foras dixit eis, prout ordo jli¬
ft iti 32 pollulabat :

29. Qttam accufationem adfertis adverfus
hominm hunc?  abfurdum videlicet rates
judicium eos pradumere , & fuppliciun?
fibi permitti.

30. Refpondenmt , declinando accufati-
oiiem , in qua i'ciebant fe defefturos :
Si non eJJ'et hie mulefaclor ,  quem fcilicet
nobis conftaret elle morte dignum, non
tibi tradidiffemus em , morte pleftendum;
non videlicet Senatus totius populi lira-
el, eruditione, religione, vita; integer
rate clari: quafi dicerent, merito tibi
auftoritas noltra fulFicere deberet. Nan 1
tacite conqueruntur de ipfrns erg a } &
diilidentia, ut eoruin auftoritatem f®'
cutus Pra;fes defmeret quserere, q lll |*
ei objiceretur, inquit AugufL fed °j
hoc tautum nocentem crederet, q u ° tl
iibi ab eis tradi meruiffet.

31. Dixit ergo Pilatus ; Accipite eum vos,
quia, ut ajehat Feftus, Prtefes item R°‘
xnanorum, Aft. 25. v. 16. Non elt R 0 '
manis confuetudo damnare aliquemh 0 '
ininem, priusquatn is, qui accufatur >
prad’eutes habeat acculatores, locdmqn®
defendeudi accipiat ad abluenda criminal
Et fecundum legem vejlram indicate.

inittit igitur eis occifionem, fed lecuU

dam

SECUND. JOANNEM Cap. XVIII- 38$
dum legem, in'in ians eis, quod ft ex
odio, vel invidia, vel contra legis prsefcrip-
tum oeciderent, poen<e obnoxios fore.

D ixerunt ergo Judai  • Nobis non licet in -
terficcre quemquam , gladii poteftate nobis
adempta per Romanos, utpote qua; fu-
premi juris eft, ut S. Thomas & alii :
Vel certe nobis non licet , &c. in hifcedi-
ebus Azymorum, ut aliqui volunt; prop¬
ter quam caufam dicunt Herodem fer-
vaffe Petrutn Aft. 12. ut poll Pafcha
produceret eum populo.

31. Ut fermo Jefu impleretur, quern dixit
fignificans  , qua rnorte effet moriturus , id eft ,
ideo recufaverunt eum iuterficere, ut
fie prophetia Chrifti impleretur de morte
a Gentilibus inferenda v imo &de mor¬
te crucis. Nam Quainvis & Judaris crux
in ufu eftet, ut patet Num. v. 4.
tamen Pilatus non permittebat occifio-
nem , nili fecundum Legem, id eft, prop*
ter aliquod crimen , cui lex ipforum
decerneret mortem; & juxta genus mor¬
tis , quod decerneret. Blafph'emia autem,
ftuam ei imputabant , juxta Legem la-
pidatione pleftebatur; nam crimen re-*
Bellionis contra Cariarem non pertine-
bat ad Jud.eos puuire.

33 . Intromit ergo iterum in pratariumPl-
lotus  S' vocavit Jefum ,  feorfim, ut abs¬
que tumultu examinaret objefta ei cri-
Uiina ;  bf dixit ei: Tu es Rex Judceorum  ?
Relinquit cKtera ei objefta, qua: 2 Lu-

T. III. B b ca

L.

3 86 COMMENT. IN EVANG.
ca cap. 23. exprimuntur, & id unum ar-
ripit, quod lsel'am Cefaris majeftatem
fpedlare videbacur. De fenfu verborurn
illorum di£ium eft Matth. 27. v. 11.

34, Refpondit Jefus , non ftatim faten-
do de fe rem fibi honorificam , fed ali-
quid interjiciens, quo appofite ad re-
fponfiotiem veniret. Atemetipfo hoc didst
feu interrogas, tamquam illam de me
opinionem habens, an alii tibi dixermtde
me  ? id eft, an aliorum fuggeftione ? q*
d. Ex tuane, an ex aliorum fententia
id rogas ? Videtur enim Jefus non ad-
ftitiife, quando primam accufationem
inftituerunt.

3 5. Rcfpondit Pilatus  • Numpid ego Jtf
dtusfim,  ut mi hi curse fit ittius nationi*
Mefliam , vel ftemmata node? Dixerant
enim Sncerdotes ,eum elfe determinate
Chriftum Regem , ut eft Lucse 23. & ideo
de tali Rege Jtulatorum fermo erat. In'
linuat i^itur Pilatus ,, hoc ab aliis fin*
fuitfe fuggeftum. Gens tua , quae fimul co*
piola affluxerat, Et Pontifices tradideru
tt,' mihi , interficiendum. Silens auteifl»
qnam accuiationem adverfus eum inft 1 '
tuiflent,conatur caufam concitati tumultus
ex ipfomet cognofcere , interrogando e-
um : Quid fecijii ?

36. Refpondit Jefus , oblique , & tame 11
fatis aperte ad primam quseftionem, q u ®
caput erat totius caulae, ita tamen,n
ftatim Pilatum liberet follicitudine

lsclo

SECUND.JOANNEM Cap. XVIII. 3^7
lfcfo Carfare: Regnum meum non eft de hoc
munio  , id eft, non eft de nurnero regno-
rum hujus mundi, neque illius conditi¬
ons , cujus eft regnum Ctefaris, ut pro-
inde nihil de ipl'o laelo timeas. Probat
autem a communicer accidente , quia
alioqui minijlri msi , fatellites , milites ,
exercitus, utique dscertarent,  pro me ,
ut non traderer Judieis,  hoftibus videlicet
meist nunc autem,  q. d. quandoquidem
videashoc non fieri juxta confuecudinem
hujus mundi, confequenter liquet, quod
Regnum meum non eft hinc  , id eft, nou
habet origiuem fuam, neque conditio*
Ues fuas ex hoc mundo.

37. Dixit itaque ei Pilatus: Ergo Rex es
tu?  Necefle eft enim elfe Regem eum,
qui habet regnum. Refpondet 7 e'us  • Tu
dicis, quia Rex , leu quod R ex fum ego.
Cajteri Evangelifta; fimpliciter dicunt ref-
pondiffe, Tu dicis,  qua: eft ufitata Ju-
daeis, fed modefta confefiio rei prafter-
honorific^: quod explicuit Marcus,
c ap.i4, ubi loco ejus, quodMatthseus dixe-
f at , tu Has , referc, ego fum Rex,  vi¬
delicet ab seterno, ut Ambrof. lib. 2.

fide c, ult, Nam ideo port enuntia-
kun fuam regiapi dignitatem, ftatimde-
* Ce nditad nativitatem temporalem. Ego
jj 1  hoc natus fum  , leu ad hoc, licut ftatim
‘equicur; nam Grace utrobique eft ea-
dem vox (ir tuto \) Et ad hoeveni in mun-
*um,  per nativitatem temporalem, feu
b b 2 in-

gf?8 COMMENT. IN EVANG.

incarnationem , (quo tacite indicat, fe
fuilfe eriam.ancequam nafceretur inraun-
do} nt teftimonium perhibeam veritati , Dei»
feu ipfi Deo, verum ejus cultum honii'
nes docendo, eorumque vitia, feu de;
flexus a veritate corrigendo. Omnis qui
eft ex veritate  , ilia prima, id eft, omnis*
qui eft ex Deo eum eligente, fenfunv
que cognofcendsc veritatis infpirante(nani
ut Auguft. gratiam hie commendavit 9
qua: fecundum propofitum vocat} audit
vocem meant , feu pnedicationem , id eft»
ei credit, atque obtempevat, tamquatn
quae conformis fit interno l'enfui, quen*
a veritate fibi infpiratum, atque infituU 1
accepit. Itaque qui non audiunt eatn *
illi non funt ex veritate ,  nec accept
runt illud divini beneplaciti beneficium'
33. Dicit ei Pilatasi Quid eft veritas ■
faftidientis, non difeere cupientis vef'
ba funt. Putaffe enim videtur, quod taifl'
quam Philofophus de veritate regnoqf 16
difputaret. Itaque nolens ifti rei diu« uS
iniiftere, tamquam quse non eflet f a35
profeftiqnis , aut fori, ftmul atque h°. G
dixillet, iternn exivit ad judxos , & dicit:
Ego nullam invenio in eo caufam , id eft cri¬
men , de quo eum accufatis. Satis euiu*
inteliexerat regnum, de quo ipfe 1°'
quebatur, fine apparatu , ac milite, n° B
effe contrarium Ciefari. Poftquam ergo
multa interceffi(Tent, Barabtwe poftulatiq*
flagellatio, coxonatio» iliulio, de qni-

SECUND. JOANNEM Cap. XVIII. 389
bus late in Matthfeum diximus, Prsefes
uti volens ilia milerabili flagellati & co-
ronati effigie ad atroces illos animos
emollieudos.,

CAPUT XIX.

■try

A'Jx_jl x ivit iterum for as,  in locum fcili-
cet ilium , qui verf. 13. vocatur Litho-
ftrotos:  erat enim opportunus, ut totum
populum inde alloqui pollet, ut ibi di-
cemus. Itaque dixit eis: Ecceadduco vo-
bis eum joras , ut cognofcatis,  publica hac
mea, & iterata denuntiatione , quia nul¬
lum invenio in to caufam , mortis, inqui-
Unt nonnulli: fed verius videtur gene-
ralius intelligendum effe nullam omnino
caufam, feu noxam, ne quidem flagel-
lationis, & coronationis iftius : ut, cum
v ideatis eum innocentem a me tam ma¬
le tradlatum , tantummodo tit vobis la-
tisfacerem , inde colligatis, me non par-
tfturum ei fuiffe, fi quam caufam cru-
Ce  dignam inveniffem. Itaque Cyrill.
ll otat, Pilatuni hie ingenue fateri pecca-
tll m fuum , quod injufte flagellalfet, &
eduxilfet foras, ut & Judai agnofeerent
ita eil’e.

y Exiit ergo Jefus , plagis lividus ,fla-
§ r, s confciflus, vulnerum cruore a capi-
bb 3 te

390 COMMENT. IN EVANG.
te per facietn ad pedes ufque defluente
fanguinolentus, fputis horridus , & ad
ignominiam portans fpineam coronam, if pur-
purpureum vefiimentum , quod ex Grseco^
mating  redditur Pa'l'um , ut Matth. 5. v*
40. didlum, ut proinde totius corporis
livotes & vulnera apparuerint. EdudluS
eft ergo, ut Auguft. non clarus impe-
rio #  fed plenus opprobrio, idqueuthanc
ejus miferiam & ludibria libenter inhe¬
rent , & ulcerius fanguinem non fitireift'
Ji t dicit eis  • Ecce homo , id eft, Ecce
ille, cui vobifcum humana faltem Ba¬
tura communis eft: q. d. Ecce in quem
ftatum redadtus eft ille, quern perie-
quimini , cujus faltem ut hominis, tatfl
xniferabili fpedtaculo commoti miferemi'
ni. Quae verba myfteriofa expendens Au-
guft. SiRegi, inquit, invidetis, jam pa r '
cite , quia dejedlum videtis, flagellate
eft, Ipinis coronatus eft, ludibriofa ve-
fte amiftus, amaris convitiis illulus ,
lapis caefus eft: fervet ignominia, ft 1 '
gefcat invidia.

6. Cum ergo vidiffent eum Pontifices , m e '
tuentes, ne populus beneficiorum ifl e '
inor ad milericdrdiam fledleretur, pri 011
eruperuntin clamores , utpopulo elfent
duces, if minijlri,  qui pro dominorun 1
voluntatibus, a quibus ftipendium acci-
piunt . & promotionem fperant, zetete
folent, clainabaiit : Cructfge , crucify  *
qua repetitione animi ardorem & a y er '

Corns

SECUND. JOANNEM Cap. XIX. 391
fionis magnitudinem fignificant. Dicit eis
Pilatus  , offenfus videlicet, tum guod tam
immani fupplicio nondam placati efietit,
tum vero quod fe vi cogere vellent ,
ut tam injuftas necis audtor ellet. Ita-
que dicit eis: Accipite turn vos , ipfi, ft
tam injufti eftis , crucifigite , ft vide-
tur. Eft enim non concedentis , fed hor-
rentis crimen: quia, ut Cryfoft. notat,
itemque Cyrill. funt verba iudignautis,
rnonentisque , ut ipfimet rem . tam
illicitam perpetrent, infontem occiden-
do. Ego enim non invenio in eo caufam  ,
& proinde non faciam id, quod petitis,

7. Refponderunt ei Jud<ziNos legem ha-
bemus,  q. d. Si tunon invenis in eo  cau-
fam, juxta leges Romanas, nos inve-
nimus maximam, quam ha&enus fup-
preffimus , ut intelligas nos non odio,
fed veritate niti, Nam Jecundum legem no-
firam debet mori,  id eft, mortis reus eft,
quia Filium Dei fe fecit,  ac proinde blafphe-
ifiavit: quemadmodum concordi fenten-
fta culpam Clirifto imputatam ad blaf-
Phemiam apud csteros & Evangeliftas
r etulerant. Blafphemis autem decernitur
poena capitis , Levit. 24. v. 16. & Deut.
T 3 * verf. 9. 10. Poftulant ergo mor-
tftti juxta legem , quia Judaei permilli
e tant a Csefare fuis legibus vivere.

8. Cum ergo audijfet Pilatus huncjermo-
quod fe Filium Dei aileruiff'et, ma-

S‘s timuiu  Haftenus enim territus fuerat
b b 4 in-

g 9 s COMMENT. IN EVANG.
innocentia ejus, nunc religione; lie non
folum injuftus in homiuem. fed & im-
pius in Deurn edet. Ethnicis enini af-
fuetus fabulis, facile Jefum effe , vel
Deuin aliquem credidic, quemadmodum
Ait 14. verf. 30. Lycaones Paolum &
Barnabam , vel certe deorum filiuiru
(Uuo maxime juvabant liotiffima ejus
fniracula , lapientia, & in tands tormen-
tis & ignominiis perferendis tam inufD
tata sequanimitas & conftantia. Quam*
qiiam aliunde etiam dici poffit , eum
magistimuifle.quod fcilicet.vel eum ilage-
laffet , Bent timuit Aft. 16, verf. 32*
IVlagiftratus Pliilippenfis, audito, quod
Paulus & Barnabas flagelfati, cives elTeiit
Koraani. Itaque rem non carentem fun - ’
damento accuratius exploraturus te*
orlim,

9. Ingrejfus eft pratorium iterum, &
xit ad Jefum l Unde es tu  ? id eft , quieo-
rigo tua, feu de quibus parentibus, c«'
leitibus, an terrenis? Videtur enim
gis de patve, quam de patria quierere*
Jejiis aatem refponfum non dedit ei:  tum
quia Pilatus fads noverat innoceutiatn
ejus, quod ad abfolvendum fuffi.ciebatJ
turn quia didieerat etiam, quantum

tis erat, id ipfum, quod quserebat, cum

audiverat, Regnum meum non eft de hoc
mundo:  nam profundioris explicationis,
quod eliet Filius Dei ab seterno, 111  ca*

pax erat. Pilatus fe contemni rams
r  io.

SECUND. JOANNEM Cap. XIX. 393

10. Dicit ei , cum ftomacho; Mihinon
loqueris?  Judici videlicet tuo? Nam quod
illud , Mihi , involvat, ftatim explicat;
Nefcis, quia poteftatem haibeo crucifigere te  ,
&c. poteftatem , non aequitatem, inquit
Auguft. in Plalm. 118* Spirant enitn
base verba tyrannidem , quia fignificant
eum habere poteftatem pro libitu utrum-
libet faciendi, vel crucifigendi, vel di-
mittendi; quam poteftatem judices non
habent. Itaque Pilatus, quamquam de
cjetero prudens , hie apparet impius,
dum latroni fe parem facit; & infipiens,
dum nemini putat judices etiam fupremos
reddere debere fententite l'uaj ratiouem.

11. Refpondit lefus , comprimere vo-
lens Pilati ja&antiam, qua praj fe fe-
rebat, penes fe elle vitas & necis ejus
arbitrium : Non haberes poteftatem adverfum
me allam  , neque crucifigendi , n e q u e
flagellandi neque juris,  neque fafti
in me tamquam Filium Dei , nifi tibi
datum eftet defuper  id eft , fuperne
de cckIo , peculiari fcilicet Dei con-
ftlio permittentis. Agitur enim de il¬
ia poteftate, de qua didtum fuit Judatis:
lldtc eft kora vefira & poteftas tenebrarum:
Quse poteftas per illam Dei permilftonem
Won abftergit peccatum in eo, cui datur.
Propterea qui me tradidit tibi , populus vi¬
delicet Judaicus, ut eft cap. 18. verf.
35 .....  Majus peccatum kabet t  fcilicet quam

quia illi invideudo, tu timendo ; illi
b b 5 in-

394 COMMENT. IN EVANG.
intentione occidendi, tu confulendi, & !i"
berandi injuriam contulidi * quorum H-
lud ido longe gravius ed, Ita plerique-
Quamquam videatur notari peccati ex*
ceffus ex parte potedatis r nam Judasi*
qui Jefum tradiderant Pilato occiden-
dum, longe certius noverant, quam ip'
fe Pilatus, neque fe, neque ? J ilatum»
habere ullam adverfus eum potedatem.
Non excufat igitur hie Jefus Pilatum
fed indire&e accufat peccati, licet mi'
noris, quod tamen diredle ab eo intei*
ligi volebat.

12. Et exinde, (ek tutuex  hoc,  quod
exponi poteft, ex illo tempore, vel e*
tiam propter hoc, ut Syrus, (eu ex hac
caufa, ut Augud. quod fcilicet Pilatus
animadverteret, eum non negade, quod
elfet Filius Dei, fed potius aderuifle*
& infuper repredide intrepide arrogan-
tiam fuam » nec ilia Dei permidione »
vel confulendi intentione excufatum ef-
fe peccatum fuum: Quxrehit Pilatus di'
mittere eum , ferio fcilicet multoque m 3 '
gis quam ante. Quod propofitum fuum
ilatim prstorio egredus palam declara-
vit. Nam hac de caufa animadvertentes
Judaei Pilatum omnibus hadlenus allatis
argumentis invi&um e(fe, ex parte Cas-
faris eum aggrediuntur, ubi minus mu*
nitus erat. Sicut enim hodis claulos ob-
fidens muros, explorat ac tentat omnem
aditum; ita diabolus omnium dneutit

con-

SECUND. JOANNEM Cap. XIX. 39T
Confnetudines, ventilat curas, fcrutatur
afFedlus, & ibi caufas quscrit nocendi,
ubi quemque viderit ftudiofius occupari,
ut S. Leo Serm. 7. de Nativitate, Ita-
que clamabant Jud<ei  t Si hunc iimittis  , non
es amicus Cafaris  , id eft, declaras te ini-
micum Ca.fari , cujus locum tenes , &
cujus jura taeri debes : plus enim ligni-
ficant , quam dicunt , taciteque accu-
fationem perfidise apud Csefarem mi-
nantur. Quo fane nihil apud Pilatum
terribilius dici poterat, cujus & flatus,
& vita inde pendebat. Omnis enim, qui
Je regem facit , non concedente Caefare ,
in provinciis Romani imperii, eontradicit
Ccefari , id eft, hoftis eft Caifaris, & per-
duellionis reus, utpote lsdens majefta-
tem & auftoritatem ejus. Neminem e-
nim patiebantur Caefares ufurpare Regi-
am poteftatem in Judaea , into nec no¬
men, nifi fuo concelfu. Quam ob caulam
Archelaus, lilius llerodis Magni, gravi-
ter accufatus fuit, quod vel paffiis effet
fe Regem haberi a militibus ante Caefa-
lis permiffum ; & ad nomen illud obti-
nendum Herodes Tetrarcha Roinam pro-
feftus eft.

13. Pilatus autem cum audijjet hos fermo-
nes,  de lado Caefare , cui eum fufpedlum
facere minabantur, adiuxit foras Jefum,
prorfus fuccumbens timori, qui omni¬
bus clamoribus Judaeorum infradtus fue-
r at, ftmilis videlicet illis, qui tamdiu

pro

3 0 COMMENT. IN FVAFG.
pro juftitia fortiter certant, quamdiu
nullum imtdnet fortunaruny, aut hono¬
ris , aut flatus, aut vitas periculum ♦ jEs
jedit pm tribumli , id eft, habitu judicis
confcenfo tribunali fedet ad ferendam
fententiam , in loco , qui dicitur ( Litho/lro-
tos)  Grasee, lapidibus flratus , quod pavi-
mentnm etlet ftratum lapidibus. Hebrai -
ct am cm , hoc eft , Syria ce , qua lingua
tunc Hebraei utebantur tamqnam verna-
cula,qux non eft pure Hebraica, r led
mixta Caldaicie, difcrepans ntultum dia¬
lers abutraque, Gabbatha,  Quod li de-
ducatur a Syrisco, Gab , iignificabit, ut
Grascum , • viam lapidibus ftratam ; fin
autem abHebraico, Gavach  & Gavoagh
ftgnificabit altum, feu eminentem lo¬
cum. E’ at euim poiticus in modum poll"
tis lapidei frequentibus arcubus fupr*

{ )Iateam publicam exftrudla , ac iubdia-
ibus inambulationibus ornata; perquam
a Pilati palatio in Antoiiiam areem , &
inde in templum tranfitus erat, ut An*
drichomius in fuoTheatro Terras
ubi dick peregrinis adhuc oftendi arcuin
lapideum , cum hac i life rip ti one: Toll**
Tolls, orucifige.  Ex hoc loco populum
Frefides Romani alloqui (.blebaut, ut com;
modiffime ab omnibus videri & audiri
pofTent. In hoc ergo etiani tribunal por¬
table poiitum fuit, quod Pilatum ali-
quando in fladio collocaire, pro re #  ua-
ta, notac Jofephus lib. ig. Aiftiq 11 ^ c *

SECUND. JOANNEM Cap.XIX. 3.97.
3* & Floriim ante Regiam lib, 2. De
Bello Judaico cap. 14.

14. Erat autem Parafceve  , qu« eft di¬
es prsccedens fabbatum, feu feria no
ftra fexta Parafceve  did:a, quafi pr^para-
tio, quod eadie prspararentur pro fab-
bato fequeute ea, qua: ipfo fabbato prjc-
parari non poterant. Pafca , id eft,in-
cidens in Pafcha, feu Pafchales dies ,
Hora quafi fexta , id eft, circiter fexta :
quod quo pa&o congruat Marco, qui di-
cit, Erat hora tertia,  S* crucifixerunt cum ,
ibi latius diximus. Et dicit jutUis: Ecce
Rex vcfler.  Quie verba videntur effe ir-
ridentis, partim Judasos, fi effet ifte
Rex ip forum Chriftus; partim Jefum ,
fi non effet: fitnulque mifeticordiam
commoventis tali iplius fpedlaculo, qui
tam male tradftatus erat, videlicet, ut
ita, five effet Rex ipforura, five non
effet, liberaretur.

if. I Hi autem clamahant : T olle , tolls ,
crucifix eum.  Spirant verba odium acer-
bifiimum omnisque morse impatientes a-
*>imos : quafi dicerent id, quod eft Sa-
P’enciie 2. Gravis efi nobis etiam alvidcn-
dum , aufer eum ex oculis noflris .... Dicit eis
Pilatus  • Regen veflrum crucifigam ! tatitx
prajfertim innocently, & tam bene de
v obi meritu n ? Qu« verba ponderans
Cyrill. Tantse , inquit, apud vos opinio¬
ns eum crucifigam? Quid enim eiexy-
^uari potelt ; imo vero quid in eo mi¬
nus

399 COMMENT. IN EVANG.
nus Filio Dei atque Rege? Et expofi-
tionem complens Augufi. Adhuc, in¬
quit, timorem, quern de C&fare ingef-
ferant, fuperare conatur, de ignomini-
a eorum volens eos frangere quos de
ignominia Chrifti mitigare non potuit:
fed timore mox vincitur. Refponderunt
Pontifiees  , qui ad omnia ilia iilfana re-
fponfa populo duces fuerunt: Non habe-
mus Regem, nift Cafarem , Itaque ex o-
dii magnitudine renuntiant hie publice
Mellue fibi divinitus promiff'o, niume-
rabilibus beneficiis commeudato, in quo
tota ipforum religio fundata erat, &
confequenter renuntiant Moyfi & Pro-
phetis. dum nativae fuse libertati ethni*
ci hominis iervitutem prseferunt, Ut me-
rito praedixerit Daniel cap. 7. v. 26. Non
erit ejus populus , qui eum negaturus eft:  &
Oiese c. 1. verf. 9. Non populus meus voS 9
nec ego Deus vefter.  Quamobrem jure >
quod Cyrill. notat, 111 CaTaris , queifl
elegerant, poteftatem traditi funt, &i°
innumerabiles belli calamitates praecip 1 '
tati.

16. Tunc ergo traiidit eis ilium,  & c *
Non aufus ultra refiftere , quia, utlAug-
apertilfime contra Csefarem venire vi-
deretur, fi Regem l'e non habere, ni-
li Caelarem, profitentibus , alium Regeffl
vellet ingerere, dimittendo impunite 1 } 1
eum, quem propter hos aufus ei occi-
dendum tradiderant. Porro tradidiffe eis

SECUND.JOANNEM Cap. XIX. 399
dicitur , cum tamen Romanis militibus
traditus fit , quia videlicet tradidit eum
Voluntati eorum, feu adjudicans fieri
petitionem eorum , ut Lucas. I>e cruci-
fixione, titulique verbis v'uje Matthae-
um. Cum ergo crucifixilTent eum, im- <
pofuit titulum

20. H btaice , Gr<ere,  6? Latine . Lucas
Graecam linguam primo loco pofuit, ne-
glefto fcilicet vero ordine, quern ta¬
lent fuilfe.ut hie adferibitur, alfenint
qui eum viderunt Romae. Itaque Latina,
tamquam qua: dignior Romano Pnefidi
videretur, capiti proxima fuit, in me¬
dio Gneoa, poRremo Hebraica a capite
remotiflima : ad prttfigurandum, quod
Latini, feu Eccleua Latina futura eflet
ChriRo proxima , tamquam^ Ecclefia
principalis, ut loquitur Cyprian. & ca¬
put ejus ; Grseci medii , Hebriei remo-
tillimi , ac tandem ultimis temporibus
Ecclefis: accenfendi. Interim ex illius
tiiuli dignitate tres iRse lingua divinis
olliciis confecrats funt.

21. Dicebant ergo Pilato ,  &c. Noli feri-
bere , Rex Judceomm.  Duplex petitse mu-
tationis caufa fuit: una , ignominia fua ;
fentiebaut enim fibi aperte exprobrari,
quod Regem fuum Meiliam crucifixiflent,
quemadmodum revera hoc eis Pilatus
e xprobratum videtur voluilfe: altera ,
gloria Chrifti, eui & morienti iuvide-
fiant j titulus enim iRe fpeciem potius

tro-

4 oo COMMENT. IN EMANG.
tropluei, quam damnatipnis praj fe fe-
rebat. Itaque fcribi volunt: Quia ipfedi¬
xit , Rex )um Jufaorum,  hoc eft, quod
fibi illam dignitatem ufurpaverit. Talem
euim crucifixiffe fuiffet vice verla Ju-
ditis gloriol’um, Jefu igiiominiolum.

22. Rejpondit Pilatus, quod fcripfi, fcrty~
ft,  hoc eft, nolo immutare, maneat
fcriptum, quod fcripli. Perftitit ergo
Pilatus, turn ex naturali judicio, quia
non licebat hoc einam  ut ApuleiuS
in Floridis Proconfulis tabella, fenten'
tia eft ,quae lemel letfta, neque augeri
litcera uua, neque minui poteft : turn
divino inftinftu, quia Spiritns fanttu*
voluit indelebilem illam veritatem toti
tnundo innotefcere. Ut enim Cyrilh
Stabile & luper calumniam eft Chrifti
regnum : & ut Hieron, invitis etiani
Judseis, Jefus eft Rex Judamrum, hod
eft,imperator credentium & con&tentium.

23. Milites ergo acceperunt vejlimentuM
eius  , vff fecerunt quatuor partes,  non to t
Integra veftimenta dividendo , fed

. fcindendo : unicuique militi partem*  Unde
apparet, inquit Auguft. quatuor fuin®
milites, qui in eo crucifigeudo Praefid*
paruerunt. Et tunicam ,  interiorem, f°P"
pie, acceperunt: nam vox (giton ) .P r< ?'
prie veftem corpori adhserentem
ficat. Erat autem tunica inconjutilis,  un -
nec diffui poterat, Defuper cnntexta pe>
tdtum,  id eft, a fummo‘ad imum

SECUND. JOANNEM Cap. XIX. 401

? ue uno continuo dudtu texta. Opus
uitfe B. Virginis Euthym. tradit, & a-

S ud plerosque receptum eft. Cujustno-
i tunicis pauperes Galileos indui foli-
tos, utpote ex Vulgari materia, docec
Ifidol'us Peluliota libro prime , Epi-
ftol. 74.

24. Dixerunt ergo : Non feiniamus earn ,
lie prorfus fiat iautilis; veftis enim tex¬
ta feiifione in fila diifolvitur: Seijortia-
mur ie ilia  , cuius jit , ut vel unus laltem
commodum inde fentiat. Hoc autem
eos reipla feci lie declarat allato vatici-
nio : Ut Scriptura impleretur , id eft, ita
Ut impleretur. Non enim fignificatur
caufa , quam fpedtaverint milites, led
evencus: nam ipfi ex avaritia, Deo ta-
men occulte dirigente, feiudi earn no-
luerunt. Partiti Junt ve/limenta mea>  cete¬
ra , fuper veftern meant , id eft, fuper u-
nam veftium me arum, tunicam fcilicec,
miferunt  /ortem . Ex quo non fequitur, for-
tem non ell’e iniilam fuper cetera ve-
ftimenta (nam ex Marco conftat, hoc ef-
fe factum )  led fuper iftam ita fortem
e|fe milfam.ut divil’a non fuerit. Pra:-
didta funt ilia minuta, ne quis fcanda-
lumex tantaChriftinuditate & ignominia
Pateretur. Agebantur autem occultiori in-
ftiiictu Dei ad myfteria pnefignanda, Napi
Tunica  ligiiificabat, audtore Auguft. in
Pfalm. 21. & f£piftol. 171, charitatem,
qute vere deluper eft contexts per to-
T. III. C c turn

402 COMMENT. IN EVANG.
turn , quia ex charitate Dei charitas pro-
ximi gignitur, nec ipla dividi poteft*
ut charitas Dei fit fine charitate proxi-
ini; nec fchifmata aut divifiones in Ec*
clefia facit, aut fieri finit. Unde Cypr.
per illam eamdem tunicam inteliigit fi*
gnificari jEcclefiam, quse velut vefti*
adhserens Chrifio , fie una eft, ut divi¬
di nequeat- fed qui earn deferit, non
tam earn feindit in partes, quam ab ea fe*
ipfum abrumpit,eam mtegram relinquens.
Nec xnagno myfterio caret, quod dici-
tur , Sortiamr de ilia, \cuius fit;  charitas
enim, & efle de Ecclefia, forte obtin-
gunt: quia iicut fortis eventus non eft
in noftra poteftate ;  fed eum cafus ad-
fert; fic gratia Domini charitatem ad*
ferens, non quafi ex mercedis merito *
fed ex Dei vcluntate defertur, ut Atnb#
Exhortatione ad Virgines.

25. Stab at autem juxta crucem Jefit mate?
tjus.  Ex quibus verbis colligitur prim 0
amoris ardor, quo incitata per media*
infolentium hominum turbas ufque ad
ipfam crucem fecuta fit filimn, neqn e
fexum morata nec opprobria inlultan'
tium tamquam matri crucifixi, neque
periculum j quse parata erat, inquit Atn-
brof* lib. 10, in Lucam, & fua motto
publico muneri redemptionis mundiah'
quid, fi Deo placuiilet, addere, Secun-
do, animiconftantia, ut quae non de-
liquio ceciderit, quemadmoduro picto-

SECUND. JOANNE M.Cap. XIX. 405
res nonnulli fingunt, fed viriliter ftete-
rit.. Stabat enirn , inquic idem Ambrof.
fngientibus viris, intrepida. Stabat non
degen-er mater fpeftaculo, piis fpeftans
oculis vulnera filii, quia expeftabat
non pi an pr is mortem, fed mondi fa-
lutem Tertio, doloris magnitudo ex com-
paffioue tormentorum filii nata, prop¬
ter quam plerique Patres, Cyrill. & a-
lii, hie impletum volant Simeonis va-
ticinium , Tum ipfrus animam pertranfibit
glaiius , id eft, doloris magnitudo. Et
foror matris ejus , ita propter affinitatem
difta, quia foror Jofeph, mariti B. Vir-
ginis; quae foror voeabatur Maria Cle-
ophx . Ubi fubaudiri poteft ^ vel film  ve!
mater vel, quod verifimilius eft, uxor.
Hsc vocatur a Match. & Marco Maria.
Jacobi & Jnfeph , fcilicet mater. Et Ma¬
ria Magdalene;  quae quide;n mulieres di-
cuntur apud Matthaeurn a longe fieri (Te,
hie autem juxta crucem : fed utrumque
lucceflive fieri potuit, ut primo prope
fteterint, deinde recefferint.

26 , Cum viiiffet ergo Jefus matrem ,
difcipulum (lantern , quern diligebat , propter
virginitatem & fapientiai profundum ,
ut Hieron. contra Jovinianum, & in
capit. ult, Zdchariae. Adde , ut alii
propter morum fuavitatem, verectmdi-
?tti, aetatis teneritudinem Nam diledtio
*fta major videtur figniiicare majora fa-
ttuliaritatis & benevolenti* indicia, quse
cc 2 ex

4 o4 COMMENT. IN EVANG.
exhiberi illis fubinde folent, qui majo*
ri dilettionis seftimatione diliguntur, Di‘
cit matri fine , hoc ipfo fe gemiinura eju s
dec!arans,quod ipfius curam nouhlium de*
ferat, ut Paulinus Nolanus notat Epiftol *
37. Mitlier,  non matrem vocat, turn ne
altius vifeeva diledtionis & doloris coii-
cuteret, turn quia alium ei jam filium
adoptabat, Ecce filins tuus , erit ifte ti-
bi deinceps meo loco, qui fcilicet tuis
obfequiis obftridhis erit eo jure , quo 6 '
lius maternus. Videtur autem nutu ocu-
lorum vel capitis Joannem defignafle ,
ficut ftatim fimili nutu matrem, quan-
do

27. Dcinde dicit difcipulo  t Ecce mater
tun , cujus fcilicet deinceps curam geres
tamquam matris tuse , eadem videlicet
diledtione, follicitudine, as reverentia#
joanni ergo pr£  ceteris matrem coin*
mendat, tamquam puram puro, virgy
nem virgini , fapientiflimam fapienti.
Cum quo eniin virgo liabitare debebat*
nifi cum eo, quern filii heredem, id*
tegritatis feiret elfe cuftodem ? in qui*
Ambrof, lib. De inflituit. Virgiuum. <2^1
notat Epiftol. 82. Chriltum hie condidii"
fe domefticum teftameutum, exempt
fuo nos inftruendo, ut a filiis impenda-
tur cura parentibus : tamquam llgriatti
illud, ubi erant fixa membra morientis*
etiam cathedra fuerit magiltri docentis*
Et ex ilia hora accepit earn dijcipulus infu#*

SECUND. JOANNEMCap. XTX. 40*
G razee (is taidia,) in propria  (eft quart*
cafus pluralis uumeri) hoc eft, in domum
fuam, in qua habitabat, & confequen-
ter in curam fuam, tamquam matris fuar.
Unde aliqui exponunt. in fua,  id eft ,
in reriira fuarum numerum, tamquatn
adoptans earn fibi in matrem fuam. Un¬
de non miror , inquic Ambrof, eodem
loco, Joannem praz cseteris locutum di-
vina myfteria, cui praefto erat aula coe-
leftium Sacramentorum.

28. Pojlea Jefus jciens , quia omnia con-
Jummata funt  : omnia , quia maxima pars.
Unde Auguftin. Omnia, quae fieri opor-
tebat, antequam Dominus acciperet a-
cetum, ac traderet fpiritum, ut confumma -
retur Scriptura  , ilia fcilicet, qua Pialtes
in perfona Chrifti verbis prazteriti tem-
pons pnedixerat futurum, Et in fiti mea
potaverunt me aceto... Dixit , cui verbo jun-
gendum eft illud adverbium, pojlea  ,
quod prseceffit. Sitio  , vera fcilicet ac na¬
tural! fiti, qua; languiiiem exhauftum ,
dolorefque & cruciatus i'eqtii folet, ut
Cyrill. quia humor confumitur. Indica-
tam earn voluit, non ut folamen po-
tus obtineret, quod fibi negatum iri prse-
fciebat, fed partim ut humame naturse,
* u ppliciique veritatem patefaceret, cujus
Haturales efiedtus patiebatur, partim ,
ht etiam iftud, qund Pater ex prazvifa
Judsorum malitia ei patiendum decre-

cc }

verat,

406 COMMENT, TN EVANG.

verat, pateretur . cuius occafionem ei*
jufta de caufa oflerre voluit.

39. Vas ergo era* pnfitum aceto plenum.
Pro Vas  Hilarius legit Conch am , quod
certum eft genus vafis. Loquitur auteni
Evangelifta tamquam de re ufitata : po-
ni enim folebat Acetum,  non ad potan-
dum, fed partim ad addenda* vites, ft
quis in illis tormentis ammo deficeret
(quem ufum etiaronum br.het:) partim
ad fiftendum fanguinem, ex vulneribus
defluentem, qua vi pollere acetum tra-
dit Diofcorides, & alii pallim. Eundem
uf: m habet Spovgia,  quse aderat, non fo-
lum ut vehicuium eflfet aceti , fed in
primis, quia & ipfac fanguinem fiftunt *
de quo Plinius Lb. 31, cap, 11. ReceO'
tes lpongi» difcudunt, molliunt, lnitt”
gant; veteres conglutinantvulnera. Item?
fanguinis prcfiuvium fiftunt, ex aceto >
aut" frigida. llli autem Romani n dike*
abutentes illis inftrumentis ad iliudeft'
durn morienti , Spongiam plenum aceto *
hyfjopo circumponentes „ Locus eft perdin 1 '
cilis, cui enodando lex ant leptern e x '
politiones adhibentor. De fpongia
na aceto , juxta pradi&a ^ton eft din 1 '
cultas; led quomodo hylfopo circump^
fuerunt? Guilielmus Eftius fuipicatus
pro ( hyjjopa)  Gisece legerdum eflchy(l° 9
pro quo Latin! ex Greco Go/Jiim  dicuift*
&  figrdficat pilum leu jaculum , &
idem elle hyjj'o circumponentes , quod Mat'

SECUND.JOANNEMeap.XIX. 407
cus dixit, circumponentes calamo , & Mat¬
thaus, impofuit arundini:  fed nulla exem-
plaria , nulli veteres fuffragantur, Alii
igitur putant Hyffopum , licet fit herba
perquam humilis, fuiil'e in Palseftina tam
niagni caulis, ut inftar arundinis lervi-
re potuiffet ad admovendum fpongiara
ei circurnpofitam ori fitibundo. Conjee-
tura ifta videtur nimis audax, & fine
fundamento ullius, qui de herbis iftud prse-
l'cripferit, Quare alii cenfent hyffopum
fimul cum fpongia fuiffe calamo circum-
pofitam, & fimul admotam ori, prouc
iatis aperte fentiunt Chryfoft. Theophyl.
& ante illos Hilar, five ipla herba per
hyffopum intelligatur, qua: una cum fpon¬
gia calamo circumligata fuerit, ut Aug,
live fuccus ex ilia herba aceto mixtus,
Ut putavit Nonnus: qua: tatnen poftrema
fententia verbis Scriptursc difficulter ap-
tari potefi. In tanta loci obfeuritate non
improbabile effe puto illud , Hyffopo ,
Gr*ce (hyffopo)  pofitum effe pro (oifypo)
Suod fignificat lanam fuccidam, hoc eft,
fudore & fordibus ovium plenara. Qusc
Juccida eundem plane uliun habet, quem
*Pongiae, ut Plinius loco citato, in vul-
^erum curatione, & fuccidse lanse vicem
,r nplent. Et 1 . 29. c. 2. Succida: pluri-
^a praeftant remedia ex oleo vinoque
&ut aceto, prout quasque mulceri mor-
^eriqueopus fit. Porro Hyffopum  pro Off
typo  poni, vitio feriptorum, frequentif.

c c 4 fimum

4og COMMENT- IN EVANG.

iimum eft apud otnne? pene Medicos*
Latinos & Grsecos, Celium lib. cap.
19. apud Galenum farpius, apud Trallia-
nuin cap. de Podagra, Paulum A£gine-
tam, & alios.

30. Cum ergo accepifft Jefus acetum , non
fua caufa, ut qui hide non diet refo*
cillandus, fed propter nos, ut pro no*
bisifta tormend aeerbitate fatisfaceret.
Unde Ambrof. in Plalm. 118. Meam a-
maritudinem bibit Chriftus * ut mihi gra-
tiae fuae refunderet luavitatem. Dixit  :
Confiimmatum eft , Grece (letelelafle,) per-
fettum eft,  quidquid fcilicet in Scripturis
prsedi&um eft, ita ut nihil remanlerit *
quod antequam moreretur, fieri adhuc
oporteret, inquit Auguftinus. Nam mors,
de qua non loquitur, adhuc fupererat
qu. d. Ouidquid mihi in hac mortalita-
te confilium Dei decrevit aut faciendum
aut tolerandum, completum eft, nofl
eft, quod diutius vivam, lupereft nufl c
ut moriar. Itaque tamquam ad hoc e%'
pedaret, ait Auguft. lib. 3. De confen-
iu capite 18. ut perfe6tum in illo elfet *
quod de illo prophetatum erat, qui uti-
que , cum vellet, moreretur , incltn& t0
capite , in pertus, qua parte liber erat*
Gr.i'ce adive {dims tin kephrt% ) inslin anS
caput , lcilicet ipfemet vi aftiva, ante-
quam moreretur, quod in cseteris m°‘
rientibns & pendentibus poll mortem
contingit pondere natural!, tradidit

ritum

SECUND. JOANNEM Cap. XIX. 409
ffftttw, in manus Patris,cui fpiritum fu-
tim commendaverat ; nam ad ilia ver¬
ba Chrifti all'idi videtur. Utraque clau-
fula, & inclinationis & traditionis, fi-
gnificatur poteftas mortis, non neceffi-
tas; eumque ell’e vine ac mortis domi-
11am , qui fua voluntate moreretur, fi-
mul atque impletis omnibus non ampli-
us uecetre erat vivere, prout bscc anim-
advertunt Chryfoftom. ac Tlieoph. in
primisque Auguft. Quis, inquit, itador-
wit , quando voluerit, ficut Jefus mor-
tuus eu, quando voluit ?  Ad quod figni-
ficaudum jam olirr, prophetaverat Jacob
Patriarcha de Jefu in perl’ona Judse ;
Catuluc Ifonis Jiida ad. predam fill mi often*
difti,  crucem: requiefiens , a laboribus <Sc
doloribus mortalitatis, acrubuijii utleo  ,
quia ut fortis tua voluntate, non infir-
wus neceilitate mortuus es, Quod maxi-
me demonitratum fuit illo clamore ma-
gno, de quo alii Evangelifhe; nam ilte
contigit pod verba, confummatum efi,  &
immediate ante inclinationem capitis.
31* Jud<ei ergo Qquoniam parafceve erat 9
ed, dies proxime pr^cedens fabbatum
tatnquam praeparatorius,) ut non remanerent
*? cruce corpora fabbato  fequente, fi vide¬
licet diu vitam protraherent, ut plerum-
9  e fiebat. Non enim t  ut Auguft. cru-
c ifigi 9  hoc erat occidi, fed diu viveba-
in cruce : non quia longior vita e-
ugebatur, led quia mors ipfa protende-
c c 5 batur

4 io COMMENT. IN EVANG.
batur, ne dolor citius finiretur erat (jnim
magnus,  id eft, percelebris , dies illi Sab-
bati')  propter concurfum fecund® feri®
Pafchalis & Sabbati; nam Pai'cha dura-
bat feptem dies. Ne ergo tantus dies
deformitate cadaverum <  pendentium, vel
inquietudine fepelientium dehoneftare*
tur, prsefertim quia Deuteron. 21. verf.
32. generaliter praceptum erat, ne per-
maneret cadaver in iigno, fed eadeifl
die fepeliretur , Rogaverunt Pilatum , ut
frangerentur eorum crura,  quo citius more-
rentur, turn doloris magnitudine , turn
fanguiuis exundantia, ut Cyril, turn de-
nique, quia ut tradit Plinius lib. 11. ca-
pit. 4?. m utriusque genu commilfura»
dextera lxvaque a priori parte gemina
quscdam buccarum manitas inert, qua
perfoffa feu jugulo, fugit fpiritus. Cruri-
fragium irtud diftindtum a cruee fuppli'
ciurn erat, non pars vel appendix ejus' ;
unde extra ordinem apud Judieos adhi'
bebatur accelerand® mortis caufa, prop'
ter diftam rationem.

32. Vencrunt ergo milites: & primi <pi*
dem fregerunt crura,  id eft, ejus, qui pri-
mo crucibxus erat, quem Euthymius&
alii a dextris fuiffe volunt * port quem
venerunt ad fecundo cruciJixum, acde-
nique ad Jefutn, qui ultimo affixusfu-
erat, ut lcilicet eodem ordine exftiu -
guerentur, quo crucem adierant, & & 0
in mora patiendi elfent pares.

33 *

SECUND.JOANNEM Cap. XIX. 4'n

33 . Ad Jefum autem cum venijjbit, utvi•
derunt eum jam mortuum,  prscyento videli¬
cet carnificis officio, inquit Tertul. in
Apologet. Non fregerunt ejus crura , quia
caul'a crurifragii deerat * quod fignifica-
tum fuit per illara caufalem orationem,
ut vidermt  , id eft, quia viderunt eum
mortuum* r

34. Stl unus militum , fubdubitans for-
taffis, nura mortiuis effet, inquit Cyril.
& ita hoc idtu perficere volens, ft non
effet, lancca latus ejus aperuit , Grarce ,
(jnixt , ) pupugit , id eft pungendo per*
foravit & aperuit. Quod pidtores notant
dexterum; fed quo fundamento, certe
ixefcio. Non ablimile vero eft, fuiffe
iiniftrum , militemque cor petiiffe, ut
idfu lethali moreretur, ft quid vitae fu-
pereffet ♦ Et continuo exivit fanguis  8* aqua,
utrumque magno miraculo. Nam fanguis,
ut Atnhrof. poll: mortem in noftris cor-
poribus congelal'cit. Unde & Euthym.
A moituo homine, etiamfi millies quis
eum pupugerit , non exibit fanguis,
ftiulto vero minus aqua vera : nam
procul dubio veram fuiffe declarat Inno-
centius III. in decretaiibus de Celebrat.
Aliffarum. Quod enim haepetici quidam
dicunt in pericardio aquam contineri,
falfum effe docent Medici peritiflimi »
qui afferunt humorem effe colore fla-
vum,  fapore amarum , adeoque bilio*
fum.

412 COMMENT. IN EVANG.

Et qui viiit , id fcilicet, quod pro*
xime narratum eft , teftimnnium perhibuit ,
feu perhibet, tf verum eft teftimonium eius,
tamquam teftis oculati, & fandti Spiri-
tus impulfu iftud litteris commendantis,
qua periphrafi in tertia perfona, mo-
deftise caufa feiplum defcribit. Etillefcit,
quia vera die it , id eft, bene fibi confci-
us eft, fe vera dicere, ideoque hoc
teftatur, ut  6* u os cred'atis,  id quod nar-
ravit. Qua tanta inculcatioue indicat ,
fe rem revera valde infolitam , & mi-
raculofam naraife, quarque magnum my-
fterium contiueret. Quod explicans Hie-
ron in cap. 48. Ifaia;, putat, Aqua  &
Sanguine  Baptifmum & Martyrium figni-
fieari: Tertul. Carm. contra Marcioueni
lib. 2. cap. 4. Aqua  Baptifmum, San¬
guine  Ecclefiam : fed redtius Cyrilh
Chryfoft. & in primis Auguft. notant A-
qua  exprimi Baptifmum , Sanguine  Eu-
chariftiam. Per aquam , inquit Chryfoft*
regeneramur, fanguine & carne nutfl*
mur. Et quia illud Sacramentum eft ma*
xime neceffarium , hoc vero praecellen*
tiflimum, hinc fub duobus illis omnia
reliqua intelliguntur. Ut redte Auguft.
dixerit, ex Chrifti latere Sacramenta
Ecclefi* promanaffe: itemque Ecclefi;
am Chrifti conjugem, ex ejus mortui
latere originem traxifle, ficut Evam ex
latere Ada; dormientis.

36. JFa£la Junt enim h<ee t  non temer e *
non earn, non militum conlilio , led pro*

SECUND. JOANNEW Cap. XIX. 413
fundiore Dei direftione , ut Scriptura im-
pleretur  , quae de agno Pafchali figurali-
ter prajdixit: Os non comminuctis , Grsece
(fyntribefete, comminuetur ,) ex eo  , agno,
quem manducabitis. Quo fignificabatur,
ita Chriltum a Judseis male traftandum,
Ut tamen nullum oflium ejus confringe-
retur. ut caufa myftico j'enfu fubtrahe-
retur iis,qui Ecclefiam cupiunt in partes di-
fcindere, ut ait Athanaf. Tradt, de cor-
porali adventu Verbi.

37. Et iterum alia Scriptura dicit,  quae
etiam ex parte aliqua per iftam lateris
apertionem implenda erat: Viderunt , in
quem transfixcrunt.  Ubi praedicitur & trans-
figendus, & videndus: primum hie, al-
terum in die judicii implendum erit,
prout fatis iudicatur Apocalypfis 1. v.
7. Unde & Auguft, hinc docet promitti,
Chriltum in ea, qua crucifixus eft, car-
ne venturum. Quamquam fatis apte

3 uoque intelligi polfit praediftum , quod
udaei videbunt oculis fidei Chriltum
translixum in die Pentecoftes , & po-
ftea quando fuper eos efFufus eft fpjri-
tus precum & posnitentise , quo planxe-
r Unt eum plandtu, quafi fuper unigeni-
l ura, prout habetur Zachanae 12.  unde
locus ifte fumptus eft.

_ 38. Poft hac rogavit Pilatum Jofeph ,  &c.
fycipulus occultus ,  hadtenus videlicet ,
quem tamen Lucas teftatur fuifle virum
tonum, &juftum;  ut intelligamus, eum

lie

414 COMMENT. IN EVANG,

fie occultaffe difcipulatum, ut non pec-
caverit. Hie ergo tot rnirabilibus in mor-
te fadtis, & ipia paffionis jam peradts
virtute roboratus , e latebris prorupit,
nee detrediavit pdiis exponere animam
iuam , in obfequium Domini. Reliqiia de
ipfo vide apud Matthseum.

39. Venit autem if Nicodmus , corpo*
re "jam depofito, prout indicatur v. prse-
cedenti, quo dicitur Jofeph tuliil'e cor¬
pus Jeiu. Qui venerat ad Jefum noSle pri -
mum : quo infniuatur, & poftea ftepius
veniiTe, ut difeipulus fieret, quod no-
tat Auguft. Hie ergo fumpta fimili au-
dacia venit, ferens mixturam wyrrha a*
lors,  id eft, myrrham & aloen mixta,
ea fcllicet aromata, qua: maxime cor¬
pora iervare folent , inquit Chryfoft>
Nam mvrrha  lacryma, qua: Stable  voca-
ri folet, & aha  fumma fua amaritudine
maxime refiftunt putredini, Videturhoc
tamen juxta Judsorum confuetudinen*
magis pomps caufa fadtitatum, quamu c
diu corpus fervaretur. Nam ad hoc eX*
enteratio , aliaquemagna cura neceffaria
eft qua ft libras centum , ut  quafi utiguen-
tis corpus involutum fuifle videatur. Q ua
copia demonftravit ipfe fui affeftus ma-
gnitudinem , fed Chriftus fervavit fi ne
aromatum fubfidio corpus incorruptum >
gloriofse refurredtionis acceleratione. Se-
pelierunt autem Chriftum in horto pro'
pinquo , propter Parajcevenjudaorum »J am '

SECUND. JOANNEM Cap. XIX. 41?

jam fcilicet definentemin Sabbatum ,
quo operari non licebat corpus remo-
tius transferendo. Cetera alibi dicta funt.

CAPUT XX.

^ , , ... • - '

TT

i* na autem Sabbati,  id eft, prima
die feptiraane, quas e(t Dominica, Ma¬
ria Magdalene , una cum cjeteris mulieri-
bus. Ilia tamen hie fola exprimitur ,
quia ut Cyril, ipfa ferventior, cjeterif-
que dux fuit, & princeps ad opus pie-
tatis. Nam alias fimul adfuiife iiiGnuat
ipfa V. 2. dum dicit, Nefcimus , &c. Ve-
nit mane , cum adhuc tenebra cjjent,  non il-
lae denfiores, fed quales in crepufculo
matutiuo , cslo jam albefcente, quod
Marcus dixit, valde mane , Lucas valde di-
liculo. Et vidit lapidem fublatum a monumen -
to.  Modus expofitus eft apud Matthseum.

2. Cucurrit ergo  , quia fcilicet vidit la¬
pidem fublatum, monumentum vacuum.
& Angelos dicentes eum vivere, ficut
Warrant illi, qui in Emaus proficisce-
bantur. Ex quo liquet, Magdalenam &
ttiulieres narraville quidem Apoftolis re-
furre6tionem; non tamen ex propria len-
tentia , fed tamquam ex 01 e Angelo-
*utn. Et cum verba ifta vila ellent A-
Poltolis ficut deliramentum, ut ait Lu-

4 i 6 COMMENT. IN EVANG.
cas ibid, c. 24. verf, 11. mulierOs ei$
conl'entientes luatn fententiam aperte
protulerunt, dicendo: Tulerunt Dominant
de monumento.  Hoc autem Magdalena prae-
cipue ad Simonem detulit, quia de illo
didtum eis fuerat ab Angelis apud Matth*
Dicite difcipulis rus & Petrol  ad Joan-
nem vero , quia cum ipfo juxta crucem
fteterac; putabat enim hsec illis duobus
magis curse futura ad corpus amiflum re-
quirendum. Cum ergo prae ardore rei
cognoicendas currerent fimul,

4. Ille alius di]cipulus preecucurrit cidus ,
Petro tamquam setate junior, corpore
agilior, ac robuftior.

5. Et cum fe inclinaffet . Apud Lucam
vertitur idem verbum procumbens*  oftio-
lum enim erat perquam humile, ita ut
iepulchrum ab homine eredfo infpici non
polfet. Quod facile intelligitur, conQde-
rata monumenti forma, quam defcrip-
fimus Matth. 28. .. Vidit poftta linteamina >
quibus corpus totum involutum fuerat?
luce per oftiolum iftud le nonnihil dif*
fundente. Non tamen introivit  , five p r ®
timore , ut Euthymius, five prsc reve-
rentia.

6. Venit ergo Petrus , & audacior atque
curiofior, ut rem tantam penitus ex"
ploraret, introivit monumentum , fpeluncatn
lcilicet, Et vidu linteamina pofita , Grates
(kimena , ) jacen'ia,  tamquam exuvias *
certiifimaque tefiimonia corporis abfentis*’

7 *

SECUND. JOANNEM Cap, XX. 417

7. Et/udarium. &c. feparatim invohim %
leu complieaturn, in unum locum , quafi
ex p rofeilb aliquis omnia lie ordinaiFet/
in argumentum videlicet, ut Chryfoft.
notat, quod non pertubate & feftinauter a
fanbus ablatum effet , reliftis findoni-
bns pretiofis, led quod cam au&orita-
te , omnique fecuritate Dominus revera
furcexillet, nullisque terrenis amplius
exuviis indigeret.

8. Tunc  ergo introivittf illc Aifcipuhis, qui
venem primus aimonumeutum i vidit,  t?
crcdidit,  oculis feilicet fuis. Sed quid
vidit, quid credidit? Relpondet Aug.
cui Theophyl. confentit: Vidit inane
monumeotum, & credidit id , quod di-
xerat Magdalena , eum de mouumento
fublatum ell’e , arguments verat refurrec-
tionis adverfus earn detortis. lioc autem
eos crediditle, refte probat Augult. ex
eo, quod leqliitur,

9. Nonium enim feiebant Scripturam , quia,

feu quod, oportebat eum a mortuis refurgere .
Nam ifta ignorantia non caufat fidein
refurreftionis , fed potius infidelitatem.
Et ideo quando refurredtionem ab ipfo
Idomino audiebant, quamvfs apertiffiine
loqueretur, ex ignorantia tamen Scrip-
turarum, & eonluetudine audiendi ab il-
lo parabolas, non iuteiligebant, & ali-
quid aliud fignificare eum credebaut.
' 10. Abiermt ergo iterum dijeipuli ad Je-

tnetipfos,  ad domicilium, ubi habitabant

T. Ill D d &

4 i8 COMMENT. IN EVANG.

& utide ad monumeiitum cucurrerant *
ut Auguft. inter te fcilicet mirantes i
quod faftum fuerat, ut ell amid Lucatru
Cum ergo rediilfent Apolloli domum,
& esters: mulieres eflent a fepulchro
remotiores,

11. Maria ftabat ad mommentum:  infir-
miorem enim fexum fortior figebat af-
fefttis, Stabat autem foris , extra mo-
numentum , in modum quaerentis , &
identidem cogitantis, quo tandem abla-
tum elfe podet corpus Domini lui , plo-
rans , non quod interfeftus efltet; led
quod corpus inveniri poffe defperaret,
ut cujus non foluni vita jam fubtrafta
elTet, fed nec memoria rerrianeret, ut
Aug. Itaque fatagetis, inclinavit fe , 6 ?
pro/pexit in monumeiitum , iterurn ferutans
locum, in fpem contra fpem, nec A-
poftolis, nee oeulis luis credendum pu-
tans, licut evenire folet iis, qui anxie
rem amatam perditamque qiiaerunt.

12.  Et viditduos Angellos , irt prsmiurrf
illius conflantis defiderii, quos Apollo-
li non viderant, ut Chryfolt. notat ;in at*
bix,  veflibus, plenos fcilicet fplendoris
ac laetitioe , f'edentes, ununi ad caput 9  &c.
in ipl’o nempe fepulchrali lapide , quad
menfa, in qua corpus Domini jacuerat*
tamquam excubitores , ut fub tanta cu-
Uodis dignitate non crederet Magdale'
11a Dominum ab hominibus potuiife fur-

to

SECUND. JOAN NEM Cap. XX. 419

to tolli, ut Hieron. Epift. ad Hedibiam,
quaetl* <>.

13. Dicunt  ei illi: Mulier , quid plows?
quad dieerent, Noli plorare , qae gau-
dere potius debeas, lit Aug. & Cyrill,:
Sant enim verba mixta objurgationi &cou-
folationi: Dial ds,  quad nel'cientes in-
terrogaffent : T.dermt Dominum meam ,
id eft, corpus Domini rtiei parte, pro to-
to pofita , ut vulgo fieri lblet: & quod
majoris cauta doloris eft, mfcio , ubi  po-
fuerunt eun ubi mira apparet affedtus ve*
hementia, quod nihil territa talibus vi-
ris, tali loco, tali vefte, intrepide eos
alloquatur; ,

14, Htc cm diviffet,  idle atque illuc
faciem convertens, nihil aliud nifi Do¬
minum t’uum <.]\i£rens,converfa e(l retrorfm ,
Velut a tergo etiam circumlpedtaret :
non quod veftigium quserendi extaret ,
Vel ftrepitum Domini accedentis audi-
eus, vel certe, ut Chryfoft. eo quod
Angeli vultu , motu , geftuj furredlu fe
Dominum videre fignificar&nt. Et vidit
Jefum jlantern , a tergo , .led non [debate quia
Jefus cfl , non quod alia eliet ejusquam
vera forma & Vultus , fed quod oculi
Mariae tenerentur, neeum agnolcerent,
quatenus vera forma Jefu imperfedte in
Qculos ejus ferebatur; eo fere modo,
quo fieri lolet, quando a longe , yel
per tenebras moderatas hominem etiam
*iotum fpeftamus. Idem judicium de vo-

d d a ce.

420 COMMENT. IN EVANG.
ce. In qua apparitione accommodavit
fe Chriftus ftatui ejus, ita ut quidem
nppararet primum Marne Magdalena .ut
eft Marci 16. v* y. quia vehemontiffi-
me amabat; fub fpecie tamen incogni¬
ta , quia eum vivere non credebat. Cuni
ergo Jefus fuaviter ei fe jnfinuare vel-
let, rogavit:

15. Quern quarts ?  q. d. Nonue mevi* :
des prscfeiitem? Ilia exi/limans , quia hor-
tulanus effet.  Non quod farculum, aut ligo-
nem lraberet, ut vulgo pingitur, fed ex
vulgar) veftitu, & ex loco , in quo e-
rat, arbitrata eft hortulanum efle, qui,
ut Tertulliau. curam ibi gereret, ne lac-
tucse fuse fretfuentia commeantium 1«-
derentur. Dicit ei: Domine,  pro more
gentis honorans hominem» inquit Aug',
a quo beneficium poftulabat, ji tu Juftul’
li/li eum,  de quo jamdixi, Tulerunt Do*
vrnum meum  : vel enim putabat, eum au-
divide fermonem prarcedentem, ut qui a
tergo ftetillet; vel amoris vehement^*
exiftimabat omr.em hominem hoc cogi'
tare, quod ipfa cogitabat; Dicito mihQ
ub( pofuiftieum,  ut cui forte non pkcuit
vortuum in horto tuo fepultum fuilfe*
Dicito itaque mihi, fc? ego eum tollam ,
line tuo l'umptn, labore, vel horti n 0-
xa, alio loco eum conditnra.

16. U’-cit. ei Jefus  , voce confueta»
ut familiaris familiarem compellans pro-
proprio nomine: Maria  , q. d. Non

gnolcis

SECUND. JOANNEM Cap. XX. 421
gnofcis me, a quo agnolceris? league
iolita voce aures, & gratia cor ferien-
te, quali de fomno. excitata, & ad ip-
fum cenverja , a quo iterum corpore a-
verfa fuiile videtur alio , poftquam non
ftatim optatum refponfum retulilfet; re-
fpondit ei folita quoque nuncupatione:
Rabboni , id eft , magifter mi. Eft vox
erurrpens ex vehementia irruentis fu-
bito laetitiae : quafi diceret; Itane pne-
fens addes , ad quern tantopere anhelo?
Nam talem vim fubito rapiendi animam
habent verba Chrifti, qua; intus etiam
in cordibus loquitur.

17. Dicit ei Jefus ,  cum ampecli vel-
let veftigia, feu pedes ejus, quern a-
gnofeebat, ut ex his verbis refte colli--
git D. Gregor, Homil, 2?, Noli me tan~
'gere , nondum enim afeendi , &c. Ratio ilia
difficilis eft prohibit! contaftus , pne-
fertim cum paulo poft mulieres eum te-
nuerint, & Apoftolis palpandum latus
ipfe obtulerit. Auguftinus lignificari pu-
tat, vetari couta&um ejus, eo quod non¬
dum in corde Magdalena alcendiflet,
ut eum Patri aequalein elTe crederet. ;
fed hoc myfticum videtur. Recentiorei’
aliqui fenfum rationis illius elle volunt:
Nondum enim difeedo a voids, fed per
totos dies quadraginta, antequam afeen-
dam,  amplexibus meis latiari poteris.
Ratio fanilis, fed vetuftis ignota, &
plaufibilior,vereor, quam vgrior. Rec-
d d 3 tius

422 COMMENT. IN EVANG.
tius, ut arbicror Chryfoft. cum fuis di-
fcipulis , qui hunc fenfum exfculpunt:
Noli me tan^ere i'olita ilia tua corpora*
lis amplexus iamiliaritate: jam enim ex-
cellentioris fum conditionis, quam olim ;
nondum enim afcendi quidem ad Pattern
meum in coslos, fed jatnjam immorta*
lis & gloriofus alcenfurus fum, quod te
fratribus meis renuntiare volo. Pendet
enim ratio a fequentibus. Tacite jtaque
& fine jaftantiae fpecie docet, quod non
amplius tadlu corporis, vel mortali ter*
renoque more excipiendqy & colendus
fit, led more fpirituali, ac coelefti, a-
nimo videlicet iu cceleftem ejus digni¬
tatem translate. Quamvis vero non ab-
fimile fit, quod quidam addunt, & quod
rem magis explicat, Mariam lidentius
in ipfos non pedum, fed corporis aW-
plexus irruifle , agentem tamquam mof-
talem cum mortali, qualis frater ejus
Lazarus refurrexerat. Hoc itaque corn-
pefcuilTe Domiuum , eo modo , quo di*
ximus, ideoque dodtiorem paulo poft
cum caeteris mulieribus pedes ejus } e '
nuifiTe. Vade autem ad Jratres meos,  dil c1 '
pulos ; quos non confunditur Fratres vo-
care , ut ita lolaretur pufillanimitaten*
eorum , qui eum deferuerant : El
eis: Ajcendo ad Patrem meum,  id eft » ' e '
nuntia eis, me non folum refurrexille »
fed fimul me brevi alcenlurum in g>°'
riam Patris mei. Nempe ut fie mens

SECUND. JOANNEM Cap. XX. 423
Apoftolorum non minus, quam Magda¬
len® paulo ante, ad immortalem c®-
lisque diguam relurreflionem, atque ex-
cellentiam cogitandam transferretur ad
Patrem me am , o Pattern vejlrum.  Non di-
cit. ad Patrem nojlrum,  eo quod alia ra-
tione eifet Pater Chrifti, alia ipforum :
Chrifti quidem natura, ipiorum adopta-
tione, ut Auguft, & plerique veterum
notant, ideoque ex prsefentia Kilii na-
turalis apud Patrem, vivaciffimam fpem
conciperent. Deum meum , iplius divini-
tatis ejus conjimftione, 6? Deum vejlrum,
l’olius grati® imperticione. Nam cum De-
tis aliquorum eil'e dicitur, refpebtus ha-
betur ad fingularem eju$ erga ipfos pro-
videntiam,

78. Venit Maria Magdalene,  fecundo
icilicet. Nam primo itinere nuntiaverac
corpus Domini fublatum , nunc vero
eum iibi vifum, locutumque: qu® duo
itinera cseteri Evangelift® in unum coii-
trahunt.

19. Cum ergo fero ejjet , Grsece (ufes  0-
phias ,) vefpera  , lie putes media, ’vel
profunda noble ifta contigifl’e; uam con-
tigerunt ftatim ab adventu redeuntium
ex Emaus. Eadem eft enkn h®c appa-
ritio cum ea, qu® narratur Luc® 24.
v erf. 36. & feqq. itemque Marci 16. v.
t 4- unde conftat recumbentibus Apofto-
*is h®c accioiU'e. Vide multa di<5tis lo-
c is. Die illo,  quo Magdalena pnecedeu-
d d 4 tia

424 COMMENT. IN EVANG.
tia nuntiaverat, videlicet una Sabbatnrum,
id eft, ilk eadem die prima hebdoma¬
dal , feu ipfa die refurredtionis, fo¬
res ejfent claufie,  &c. ordo verborum eft;
jE t fores  , ubi exant difcipuli congregati , ejjent
claufe, propter metum Judaorum  , omni vi¬
delicet aditu accuratilfime ad fecurita*
tern obftrudlo. Nam hoc notatur ad de-
fignandum miraculom, quo Jefus intra-
vit, lion conniventibus , fed claufis eS
liietu magno oftiis. Indicatur eiiim Cliri-
ftus ea non patefecilfe fGr&ce eft enini
ihyrion cheklifemenon) januis •claufis , Gcut &
infra v. 26. ) fed penetralfe, quemad-
modum agnoicunt hie contra Novatores
lioftros Hilar, lib. 3 de Trinit. Epipham
Hjereli 64. Cyrill. Ambrof, lib. 10. in
Luc. & in primis Auguft. Moli, inquit ,
corporis , ubi divinitas erat, oftia clau-
fa non obftiterunt. file quippe eis nofl
apertis intrare potuit, quo nafeetite vir¬
gin'] tas matris inviolata permanlit. Quis>
ut ait. Epiflol. 148. valet Deus de ilk
vifibili , atque tradtabili natura corpo*
rum , quibusdam manentibus , auferre
quas voluerit qualitates. Exemplo ik'
que tacite docuit Apoftolos, fiir.ili rnod°
claofo fepulehro fe furrexifle, Csetera vi¬
de locis citatis •• verfum vero fequentetfl
Luck  24. v. 40. & 41.

21. Dixit eis iterum: Pax vobis , q u2B
falutatio explicata eft Math. 10. v. *2*
Repetit earn fecundo, ut turbatos

pri-

SECUND. JOANNEM.Cap. XX. 425

primum afpeftum animos .confirmaret.
Sicut.memifitPier , & ego mitto vns , id
eft, quemadmodum Pater mens divina
fua automate me hominem , ampliffi-
iria facilitate inftrutftum , mifit in mun-
dum , ad falutem hominum procuran-
dam; ita & ego eadem amftoritate mit¬
to vos ad eundem finem. Significa-
tur ergo fimilitudo in millione, & in
poteftate miil’orum , non xqualitas: ita
ut hifce verbis eosordinet, qnemadmo-
dum Cyril], ait orbis do<ftores & divi-
norum rnyfteriorum miniftros, hoc eft,
non lolum eos m i 11 i t ad evan-
gelizandam pacem, quod jam ante fe-
cerat, fed etiam ad- earn minifterio fuo
applicandam , feu nd peccata remitten-
da. Mam Pater mifit Chriftum non lo¬
ll.m evangellzare pauperibus, fed etiam
dimittere confratftos in remiffionem ,
lit eft, Luca; 4. v. 18- & 19. Confrac-
ti autem flint homines ex ruina pecca-
ti. Datur igitur hie Apoftolis potefta*
juriidiftionis in orbern univerfam . tam-
( juam prsrequifita remiflioni peccatorum,
lequentibus vero dat ipfam poteftatem
temittendi peccata.

22. Hoc cum dixijjct , infuffldvu , id eft,
fufflavit in eos. Externum enim fyni-
hojum adhibuit ad fignificandum id, quod
reipi'a operabatur, quando mox-adjecit:
Hccipite,  mediante flatu ifto, Spiritum
fcnftum.  Cum autem Spiritus fan (ft us fit
dd 5 s quafi

426 COMMENT. IN EYANG.
quafi flatus quidam Patris ac Filii, fi-
gnificatum hie voluit infufilando, Spin-
turn fanehim non folius Patris effe fpi*
ritum fed & fuum » ut his verbis ait 1
Auguftin. & notavit etiam Cyrill, ac
Hilar, lib. 4. de Trinitatq, Atque ita
eundem Spirituma fe quoque dan ; quo¬
rum utrumque Ifaias indicaverat, cap*
57, verf. 16. Ut vero ofienderet. Spin-
turn hie eis dari non jllimicate fecundum
quselibet ejus dona, fed ad certos tantum
eftettus, addit;

23. Quorum remiferitis peccata,  Non di-
cit, quorum remilla declaraveritis, vel
per fadem remittenda annuntiaveritis ,
prout Hametici volunt, fed quorum re-
mileritis. Nam remiffio non eft nudum
minifteriam annuntiandi Evangelii, vel
declarandi, fed injlar aftus judicialis »
quo a miniltro tamquam a judice ien-
tentia pronuntiatur , ut ait Trident* Sell*

14. cap, 6. *. Remittuntur eis , feilicet judi-
cio Dei in coslis: quod aliter dicitur a-
pud Mattli. Erunt Joluta  fif in ccelo . Itaqu®
his verbis infinuat, ad illam retnilii 0 '
nem etiam Deum concurrere, cui eft
proprium fuprema poteftate remitters >
Apoftolorum vero vicariarim, feu vica-
ria poteftate tantum. Unde re6te Amb.
lib. 1. de poenitent. cap. 2. Ajunt fe
Domino deferre reverentiam * cui foil
remittendorum criminum poteftatem te-
fervent. Imo, inquit, nulli majorem

SEGUND-JOANNEM Cap. XX. 427
injuriam faciunt, quam qni volunt ejus
mandata refcindere, See.  Nam cum ip-
fe dixerit , Quorum remijeritis , &c. quis
eft, qui niagis honorat, utrum qui man-
datis obtemperat, an qui refittit, &c.
Et quorum retinueritis , id eft, qui bus re-
mi fionem negavericis , feu quibus non
xemittenda cenfueritis. Plus etiim figni-
ficatur, quam nuda negatitf: quod apud
Matth. verbo, Ifgawii.exppmitur. Quorum
ergo retinueritis , vel ad tempus, propter
poenitentire immaturitatem » ut paulatim
perficiatur , five omnino propter impce-
niteutiam ; retenta  /unt  , judicio Dei in
coelis. Utroque membrp fignificat, non
inanem elfe poteftatem , fed eftedtum
habere conjun&um. Cum ergo & re-
milfio & retentio Apoftolorum cenfura:
& judicio committantur, palam eft, eos
judices conftitui , atque jta rede praeci-
pi omnibus lidelibus, remillionem con-
fequi fatagentibus , ut peccata Sacerdo-
tibus confiteantur: quatenus audita pec-
eatorutn varietate & qualitate lcianc ,
cui remittenda^ cui retinenda, quis aut
quomodo ligand us, aut folvendus. Hoc
3 utem eft judicium diferetionis, quo dif-
cernitur, quis ad beneficiura abfolutio-
uis admittendus, quis repellendus. Sed
hoc fternit viam ad aliud judicium ju-
hitiie, quo peccata quadem expiatoria
Ca ftigatione & vindifta pleftunturt quod
Quia pratcipuum eft in hoc tribunal! ,

hiue

428 COMMENT. IN EVANG.

hinc ft:, ut posniterftes peccata fua non
per moduirt narrationis ad lacerdotis in¬
formation era tantum expouere debeant»
led magis ad fui accaiadonem, denique
ad poem- caxatiouem,

24. Thomas autent wins ex duo deem  >
eletftis olim ad Apoftola'cum, qui dkitur
Didimus , nomine gr*co idem fignificante,
quod Hebtaicum Thomas,  lei licet gemel-
lum , Non erat cam cis , quando vtnit Jt‘
Jus , aliqua occalione hide digrelfus, an-
tequam appareret Chriftus, ut vult Aug.
3. de cotilenfu, c. 33. Spiritum fandiutn
tamen videcur cum caeteris ad remitteir-
da peccata accepiffe, ficut olim Eldad
& Meldad earn abfetites acceperunt, quia
erant inter defignatos a Moyle. Nuni*
11, v, 26. & feqq. Cum ergo Thomas
non crederet , Dommurn refurrexiffe t
dixit aliis:

cy Nifi videro in manihus ejus fixuratn
clavorum , Grsece (ton typon ten don,  ) /}’-
pum clavorum ,  id eft , formani, feu fi-
guram , quam clavi tnanum perforand 0
lecerunt; Et miltam digitum meum  (digi¬
tus enim foran ini , quod clam fece-
rit, fere atquaiis) in locum clavorum,
eft, ubi fuerant clavi, Graxe eft ea *
dem vox,quam fixuram  veiterat.
tarn tnanum me am in latus ejus ; maims e-
nim expanfa refert figuram cufpidis la*
tioris hafhe j nam hinc colligitur, talkie
latitudinis fuifie vulnus, quod in late '

SECUND.JOAMEM Cap. XX. 429
tere aecepit, & Apoftolus oftendit. Tho¬
mas quippe ex eis intellexiife videtur,
quod eis oftendiffet manus & latus, uc
eft verf. 20. fcilicet vulnerum cicatrici-
bus, fea foraminibus infignia. Non enini
erant proprie didfse cicatrices, qme cum
reliqua came coaluevaut ?  fed vera; a-
'perturse vulnerum, fine tamen lsefione,
doiore defonnitate, ideoque pi’cecionam
Vulnerum ratiotiem amiferant, Voluir,
autetn iftas vulnerum cicatrices cert®
difpenfarioni? gratia in redivivo corpore
fevvare, ut eis , quemadmodum Aug,
ait Epift 41. quos adificabat in fide non
fi'fta , non alien pro alio , fed hoc, quod
crucifixum viderant, refurrexifte mon-
ftraret, Eaque de caufa Thomas rem
accuratius explorandam cenfuit^ utrum
elfent vera foramina , qu£ in foiido ve*
Toque corpore fieri folent, ne qua for¬
te fubelfet illufio oculorum. Volnit &
cjcJo  cadein Chriftus iuferre, ut fum-
ttius facerdos nofter Deo Patri fuo pne-
tia noftrx libertatis oftendcret, ut 110-
tat Ambr. lib. 10. in Luc. Non creiam,
Grsece reperitur negatio (uo me)  q. d.
Neqnaquam credam tam leviter, utvos,
tiifi vifu taftuque rem exploravero. Et
adhuc tunc non promittit fe crediturum,
led non ante : quod prxfracfi lane &
cervicofi animi videtur , fidei argumen¬
ts pro fuo arbitratu exigentis, non ob-
ftantibus tot ocularis teftibus.

06*

430 COMMENT, IN EVANG.

26, Et pojl dies oflo  , id eft, oftavo
port die,- iterum ergo prima fabbati ,
feu die Dominica, quam Apoftoli jam
turn videutur honori Dominies relurrec-
tionis & congregationibus fuis deputaf-
fe : & hanc ob caufam jure oftavo die
congregadones in Eccieftis fieri notat
Cyril las. Iterum erant difcipuli ejus intus, &
Thomas cumeis , quia quamvis, non ere-
deret, non tamen fe a credentibus tam
quam illufis feparabat. Venit Jefus januis
cJaufts , quod fruftra diceretur, fi vel a-
lius aliunde introitus patuiflet, vel ja-
nuse venienti Domino fniflent referatas.
Itaque conditioni ferociter fibi pofitseDo-
minus humaniter & clementer fe accom'
modan.s , port omnium falutationem

27. Dicit Thom #: Infer digitum tuum hue
tf ajfer manum tuam , &c, Quibus verbis
fuadetur id, quod de forma & ladtu-
dine vulnerum iftorum in manibus &
latere diximus, & apertiflime convin-
cit non cicatrices , fed vera foramina
Dominum a refurreftione fervafle, non
carne repleta , ut feruntur ftigmata S.
Francifci faille , fed aperta. Quia, vero
Thomas incredulitas non ex defeftu
gumentorum, quae credibilitatem faciund
led voluntatis nafeebatur, hinc eum P a '
terne hortatur, Noli ejfe inert lulus , p el "
tinaciter rei tam conteftatae reluctand 0 '
fed fidtli $ 9  Grace eft pulchra allufio*

SECUN 0 , JOANNES Cap, Xt.  431

(me ginu apiftos , alia piflos , qualis Lati-
ne, ft diceretnr, Noli elFe inlidelis ,
fed fidelis.

aZ.RefporiditThomasJr&tirUS  rei evidentia,
& pudefadtus Domini humanitate ; vi-
detur enim Domino eum urgente non
folum vidllFe manus & latus, led etiam
tetigilFe & pertradFalTe, prout fentit Aug.
fk  Cyrillus. Dominus meus >  & Deusmeus,
fuppl«, tu e$.  Eft enim trunca oratio prs
alfe&us vehementia , qua agnofcit &
veneratur eum, tamquam qui lit vere
Dominus fuus. Graece (ho kyrios mu ,) il{e
Dominus , idem videlicet ipfe, quem in
corpore mortali verfantem fecutus fue-
rat, & patieotem viderat. Et Deus meus ,
id eft , qui me creavit. Itaque fimul
humanitatem ejus veram, ac divinita*
tern profitetur in unam coeuntes perfo-
nam : utrumque pleno reverentisc & pie*
tatis affeftu, ut Ambrol'. quod infinua.
tur vocula meus :  nam, ut Aug.in Pfalm,
4 % Deus fuus ei dicitur proprie, quem
familiarius habet Deus , tamquam in
ftiancipio fuo, tamquam inpeculto fuo.

29, Die it ei Jefus  : Quia vidijli me .
\horna, credidifti,  id 6ft, quia lenfibus
v ifus, auditus , ac taftus curiofiffime me
^Xplorafti; vil’us enim quodammodo fen-
j. u s generalis eft, ut Aug, Cvedidift , fei-
* 5c et, me refurrexille a mortuis , de quo
Potiffimum agebatur, & confequenter
ell'e Dominum tuum, & Deum tuum,

43 2 COMMENT. IN EVANG.
feu verum hominem, ac Dqura: quse
duo hie Thomas credidit. Sea quomo-
do credidit primum eorum, fi viderit,
cum fides lit argumenturn non appa*
rentium? Refpondetur, etiam indubita-
te vifa credi poffe , li coucurrat divina
auftoritas Deinde non vidit refill reftio-
nem fieri, fed fadtam elfe certis indici-
is collegit. Denique etiam vifa relur-
reftioue , & contreftato Chrifti reful-
citati corpore, exiftimare poterat, fe
phantafma, vel vifum videre. Nam Pe¬
trus Angelum coram fe cernens, & ab
eo contrertatus, nefeiebat, quia verum
eft, quod fiebat per Angelum: & Do-
nnno fuper mare ambulante, dieebant
difeipuli. quia phantafrna eft. Rerum e-
nim fimilitudines fubinde tarn fimilesfunc
ipfis refills , ut difliculter poffint a rebus
ipfis difeerni, maxime ft animus ad lie
pervicax: quam pervicaciara credulitas
compefeit ao domat divina aucloritate
nitens. Verarn ergo fidem Thorax Jiro-
bavit quidem Chriftus, fed modum ifli'
probavit, quo earn concepit. Quamvis
euira & Apoftoli exteri viiuni habuifTent
concipiendae fidei ducera, non taiiiej*
eonjundtam illam palpationem curiofu-
fimam redivivse carnis, quam Thomas#
non Apoftoli , tamquam conditioner!*
receffariam poftulaverat. Bead , qui non
vicLerunt , non nude, fed cum adjunclo?
credidmm  ?  id eft, qui tametfi nollo
1  fenfit

SECUND. JOANNEM Cap, XX. 433
lenfu me exploraverint, taroen credi-
derunt refurrectionem, ac divinita.tem
meam. Quibus verbis cotnmendat non
Apoftolos e.eteros , quod quidam putan:;
narn & iliorum incredulitas & cordis du-
ritia iticrepata fuit, Marci 16. veiT, 14.
quod iis, qui videiant eum refurrexiflTe,
non credidiilent : fed eomm, qui ad
pradicationem Apoftolorum credituri e-
ranc, ut Gregor. Homil. 26. Mempe
quia Deus ilium fibi honorem habere cu-
pit, ut fimpliei lua: affeftioni (hoc eft,
veritati revelanti )  acquiel'camus: in quo
natu r a & meritum fidei fttum eft. Hoc
louge perfeftius facie, eximieque , ut
Cyrill. ait, eum , in quem credit, hono-
rat, qui praevium fenluum fuorum ufum,
vel demonftrationes naturales, vel fi-
gna fenfibilia non exigit. Tales itaqne
beati dicuutur, quia beatiores aliis: hi¬
des enim iliorum magis lpontanea, magis
non apparentium, & magis ftdes.

30, Malta ’ quilem & alia ftgna  , prater
ea , qme toto hoc v.olumiujs conl’ccipta
lunt, fecit Jejus in conjpethi difcipulorum  ,
turn ante, turn poft paliionem, qua non
funt feripta in-libro hoc:  qu. d, Ne quis pu-
tet,le hie accuratatn omnium eorum
hiftoriam habere, qua: Jefus ge/Iit; fei-
at ille , multa a me elfe pratermiffa.

31. Hac autem feripta funt, ut credatis :
fed ifta pauca fcripto tradidi, tamquam
qus fufficiant, ut credatis  , quod ifte ho-

T.  III. E e mo

434 COMMENT. IN EVANG.

mo, qui vocatur 7 ejus, eft Chrijlus Fi¬
lms Dei,  id eft, fit verus ille Meffias,
qui expe&atur, Redemptor mnndi, ac
verus Filius Dei. In quo articulo bafis
ac fnmma fidei Chriftian* continetur;
quique validiflime fignis, non folum a
refurre&ione patratis , fed toto libro
narratis , adftruitur, & ut credentes ,  fide
fcilicet ilia charitatera generante fan&i-
ficati vitam hdbeatis , id eft, vitam seter-
nam aflequamini, reportantes videlicet
finem fidei veftras, l'alutem animarum ,
in nomine ejus,  id eft , per eum & prop¬
ter eum, five fanguine, merito , &
gratia ejus juxta quod ipfe dixit iupra
cap. io. Oves me  * vocem meam audiunl 9
& ego vitam aternam do eis.  Hoc ergo e-
nlngo' quafi claudens Evangeliura fuuin,
ignificat.fe publics utilitatis, non ara-
aitionis caufa fcripfiffe, utpote qui plu*
ra prseclara praetermiferit, ut Chryioft.
obfervat.

CAPUT XXI,

C

ergo Joannes ita conclupiTet
Evangeliura fiium, quantum ad prima-
riiim fcopum fuum , afferendi videlicet
Jefum efle Chriftum Filium Dei : hie
quafi alio aflumpto exordio , adjungit

aliqua

SECUND. JOANNEM Cap. XXL 435
aljqua, quie fpeitanc viiibilem ejus inter¬
ns vieaiium. Mam ut Jelu eft fidei &
Ecelelic fundamentum principale cui
nituntur, ica vicarius ejus tnmitteriale
& fecundarium. Maxi me antetn fidelium
intereratde ucroque redteiuitructos eli’e.
Itaque

poftta,  id eft, poft manifeftatio-
nes duas fuperiod cap. dele ipqa ; nam
ide > verfu 14. hue refpiciens, addit: hoc
jamiertiomnipjlatiiscfi:  - Mamje/iavit fe re-
rim,  id eft , manifefte i'e redivivutn
pr&buit videndum, ad man Tibemdis  ,
quia jam Apofttdi in G ililseam concede*
rant, prout moniti fuerant ab Angelo.

3. Dicit ris Petra v; Vain pi'eari,  non
lucri, fed vel otii vicaiidi caulh, vel po-
tius vistas comparandi. Nee eis vitio
Vertendum, quod ad pilcatum redeant,
quia ut Tertullian. lib.de idololatria ,
repetunt illlid, quod line peecato exer-
cetur. Non etiim prohibebantur, inquit
hie Auguft. arte fua, lioica icilicet ac-
que conceifa, vifhim necefia ium qu<e-
rere , Apoftotat »s fuiiiitegricatelerva-
ta; quando, unde viveient, aliud noil
haberent. fit afeenierunt i~i navem  ; quas
fine non Apoftoiorum prselentium , utpo-
qui omnia dereliquerant, led velafi-
°rum difeipulorum , qui aderant, vel
a  notis commodato aceepta, & ilianoHe,

3 , l| a pilcario felicius fuceedere folet, qua in
ie, eo quod propter majores u'oitis ie-
e e 3 terras

436 COMMENT. IN EVANG.
nebras ac tranquilitatem , pi fees minus
videant ac turbentur & aufugiant. Nihil
prendiderunt ,  ut magnitudini miraculi da-
retur locus.

4, Mane autem faElo fletit Jefus in litto *
re,  turn ne ftando in aquis fpeftruni
etle putaretur, turn ad fignificandum, fe
hujus vitse tempeftates evafiffe. Non ta¬
med cognoverunt difeipuli ,  propter dubiam
ad hue lucem vel diftantiam , itemque
quia non ex forma fua, fed ex miracu-
]o fuavius innotelcere voluit.

<5. Dixit ergo eis Jefus ,  ut fermoci-
nandi familiaritate eorum intentionem
ad fe converteret, & congrue ad mira-
culum delaberetur: Pueri , quod aliqui
nomen xtatis eflfe volunt, ut idem lit,
quod juvenes,  alii innocentise: fortaflis
ell nomen conditions, ut idem fit, quod
famuli : videtur euim homines fervilitei"
laborantes tamquam vir majoris not#
alloqui: Numquidpulmentarium habetis  ; ve-
nale feilicet. Nam, quod ChrjToft. no-
tat, loquitur ut proxeneta, qui emp-
turus elfet aliquid ab eis , quod meri-
die in foro diftraheret. Porro pro pul"
meniario  Grace eft, (prosfagion,)  id eft .
obfonium , feu ut verbuin lonat , id
quod comedi folet cum pane •• quo ni¬
hil aliud intelligit, nifi pifees. Quid e-
nim obfonii a pifeatoribus no£tu pifean-
do occupatis quaeras , nilipifees? Quod

etiam

SECUND. JOANNES! Cap. XXI. 437
etiam patet ex refponfo Jefa. Cum e-
nim relpondiffent ipfi , Non,  fubjicit;:

6. Mittite in dexter am navigii rete, & in-
venietjs , fcilicet pulmentarium , quoca-
retis. Eft autem Dextern. navigii  dexte-
rum navis latus lumfini in puppe ftanti:
quod latus exprimit, turn ne fortuito
locutus videretur, turn ut ifta pifc.atio
figurant gereret pil'cationis illius, qua;
erit in fine lseculi, refpeftu bonorum
tantum. Mijerunt ergo , 8 s  jam non vale-
bant illui trakere , id eft, in navim fur-
fum attollere, pr<e multitudine pifcitim.

7. Dixit ergo , difcipulus  , &c. id eft ,

Joannes conlpefta tanta pifcium multi¬
tudine, & perpenfa veritate iftius pr<e-
didfiouis, idque ex ihlo jadtu ad dex-
teram: Dominus eft ,  cujus apparitiones
nuperrimas, itemque fimiliutn rairacu-
lorum memoria ei inhasrebat: forte &
Line motus fpeciem  ejus atten-
tius confideravit , & agnovit. Quo

audito Petrus  , tunica fuccinxit fe  ,
Gradce pro tunica eft (ependites,)  ge¬
nus veftis, quod fuperne, feu fuper a-
lias veftes injiciunt & induunt, ut pal¬
lium, tunica exterior, vel fimile quid.
Hoc ergo injecit fibi Petrus honeftatis
e'aufa , quia nudus erat,  non toto corpo¬
ra, quod a verecundia Apoftolica pror-
fus alienum , fed reliquo corpore , prae-
ter ventrem , quemadmodum ab ope-
rariis fieri folet: vel nudus corapara-

e e 3 tione

438 COMMENT. IN EVANG.
t’one veftium, quas in communi con-
veriatione fetebat. Hanc enim cunicam
volunt f iiire veitem iineam , uc Syrus
& Nonntis, feu cannabinam, ad genua
pertingemem, qua fuperne homines il-
lius corid'tionis induebantur luper fub*
uculam , feu indulium. Et mi fit /c inma*
re , impatiens defiderii t  negligens cap-
tionis, immemor periculi, non tamen
immemor reverential, inquit AmbroL
in Luc. periculofo compendio, religio-
jum macuiavit obfequium , Yerumiefti-
inans. fi‘cum citeris navigio perveni-
ret. Itaque Chryfoft. hie notat Petrum
& Joannem proprios refevre moves :
Hie, iqquit, fevvenrior, hicaltior erat,
iile vehementior, hie pei fpicacior: Icieo
Joannes prior agnovit Jefum , Petrus
prior ad eurri pervenit.

1  8- Ahi di/tipu'i non projecerunf fe in ma¬
re  , fed navigio venerunt , ve. fus terrain*
Cujus quad excufationis duplex ratio
hie datur. Prima , Non enim huge eranta
terra Jel ,pafi cubiiis ducentis , hoc eft ,
trecc-ntis pedibus: q. d. (^uia tam pro-
pe erantut  mora ilia perexigua vide-
retur. Aleeva, ttahentes , Verl'us terrain,
rete pVemm , navigio fonibus alligatum*
quia feilieet ponderolius erat, quani ut
in ipl'atn ravitn attolli poifet. Itaque li'
gnificat, non eis negligendum fuiile re¬
te , pilcibus plenum, ne nuraculi gl«'
ria obliteraretur.

\

9 •

SECUND. JOANNEM Cap. XXI. 439

9. Ut ergo defcenderunt , viderunt prunas
pofitas , opera videlicet Angelorum, qui
& in defertum acceferunt & miniftra-
bant Chrifto , Matth. 4. pifcem , pa-
nem  , id eft, pifces & panes (fmgulari
pofito pro plurali) quot lcilicet opus
efle videretur, ad refieiendos prendendo
defatigatos , quod eis Dominus pro fua
liumanitate prseparabat.

10. Dicit eis Jefus ; Ajjerte de pifcibus ,
Quod eis dixit , lie totum phantalima
aut illuiio videretur, dum ipfimet piicc.-s
captosvident,contreftaiit,affant,coiceduut.

11. Ajeendit Petrus,  6* traxit rete , hoc
eft, cum nonnihil intraffet in mare ,
afcendendo verfus terram , traxit rete
plenum magnis pifcibus ,  ideoque traxiffe
dicitur , quia prsefedtus totius pifcatio-
liis , cseteris adjuvantibus. Et cum tanti
efjent,  id eft, tot & tam magni (Grse-
cum enim tojuton onton , & ad multitudi-
liem, & ad magnitudinem referr i poteft )
non eft fciffum rete,  Deo lcilicet rete tam
fragile contra impetum pifcium, ac tra-
bentium roborante.  Alludit au-
tem ad aliam pifcationem , qua ante re-
Airrediionem rete fciflum fuerat, ut nar-
1 ‘atur Lucaj <;.  Nam duabus iftis pifcatio-
nibus tamquam valde myfteriofis, Aug.
fignificari tradit duos Ecclefise ftatus ;
dnum in hoc fteculo , alterom in hne
fa^culi. Nam ideo ilia ccntigit ante re-
l urreftionem Chrifti, quafi tempore vo-

e e 4 catio-

440 COMMENT* IN EVANG.

cationis humani generis; haec port earn*
ibi retia non mittuntur ad dexteram >
fed indiflferenter in quQdcumque latus ,
quia colliguntur nunc in Ecclefiam bo-
ni & mali; hie ad dexteram , quia foil
boni: ibi feiflio retium . fchifmata Ec-
clefiarum fignificans; hie integritas eo-
rum fummae illius futurse concordisc ini-
perturbabilem unitatem: ibi piices tra-
huuturin naviculas duas, id eft, in Ec¬
clefiam Gentium & Judacorum , ita ut
iniiltitudine pene mergantur, quia mul¬
titude eft caufa diflolutionis difeiplin®,
qua Ecclefia; deprimuntur; hie trahun-
tur in littus, id eft , in ftationem ftabt-
lem seternitatis : ibi capiuntur parvi &
magni; hie foli magni, quia foli elec-
ti, qui quamvis impares futuri lint me¬
ntis , oinnes tamen propter beatitudi-
nis complementum magni erunt. Plu-
ra vide [declare apud Auguft. Traft, 122*
in Joann. Ubi & multa de illo numero
pifeium, centum quinquaginta trium,  quo fi'
gnificari putat univerfitatem beatoruin »
qui legem per gratiam impleverunt. A-
lii putant tot piices captos, quia, ut
Oppianus tradit, tot funt genera pifeium
diverforum; quemadmodum & alii tra-
dunt, tot elfe genera animalium terre-
ftvium , exceptis reptilibus : ut fignific_ e '
tur,quod Dominus per noviftimam p 1 *'
cationem redimet eleitos ex om.ni tn-
bu, & lingua, * & populo , & natione,
f  Nec

SECUND. JOANNEMCap. XXI. 441
Nec illud caret myfterio, quod port
hanc piI'cationem I'cquatur prandiurn ,
quia refeftio seternitatis colleftis pif-
cibus, confequetur. Vide cseteraapud An-
guft. etiam in Pfalm. 49. & Jib. 83. Qu«-
ftionum ,  qu. S 7 :  ( -’um ergo Jefus eos
ad prandiurn invitaffet,

12. Nemo audebat difeumben'ium interroga¬
te eum■ Tu quis es  ? Non quod timerent
importunitate eum offendere, fedfeien-
tes , quia D (minus eft,  hoc eft, propter
nimiam evidentiam veritatis , inquit
Auguftin, quae nec dubitare quemquam
finebat; interrogatio enim lupponit igno-
rantiam , vel dubitationem. Dubitaudo
ergo verebantur ei injuriam facere : tam
erat evidens ex forma , voce, prajce-
denti miraculo, & ex modoagendi, ei-
fe Jefum.

13. Et venit Jefus , poftquam caeteri
accubuill’ent, adjunxit fe poftremum ,
& tamquam holpes convivas fuos ex-
cepturus: Et accipit panem pifeem , fin-
gulis diftribuens quantum fat is. Simul
Jefum comedifte circumftantite videntur
poftulare, maxime fpeddatis locis Aftu*
um Apoftolicorum , cap. 1. verf. 4 &
cap. jo.  v. 41.

14. Hoc jam tertio manifeftams efi , id
eft, hac jam tertia vice apparuit, difei-
pulis fuft,  lcilicet in unutfi congregatis.
Primuqt quidem c. 20, v. re), una iab-
batorum, qua refurrexerat, idque ab-

e e 5 lente

442 COMMENT, IN EVANG,
fente Thoma : Secundo vero poll dies
ofto ibidem v. 36. Denique hie. Seor-
fim vero finguiis multL apparuerat »
Ma is Magdalense, rr.ulieribus, Petro,
daobus difcipulis euntibus iu Emaas , &c,
if. Cum ergo prand’JJent, dicit Simoni
Petro Je us,  nempe iiii tamquam parti¬
cular! peribnse, quam propterea Evan-
geliita , & nomine gentilicio & alio pef
Chriftum impolito, conjunftim vocat Si-
mortem Petrum . Chriftus vero adhuc di*
ltindlius addic nomen patris, dicendo ,
Simon Joannis,  fupple ftli,  quod pror-
fus idem eft cum eo, quod Matth. c,
16, dixit, Simon Barjona.  pro Johanna,
id eft , fili Joannis . Unde & hoc loco
Syriace eft Barjona . Tot cautionibus

Chriftus nos munire voluit, ne, ucH«*
retici fingunt, omnibus dilnpulis com¬
mune elfe putaremus id, quod hie Pe¬
tro tribuit. Dicit ei itaque adhuc euni
a reliquis feparando : Diligis me plus his,
alfidentibus ? Voluit enim eum amoris
vicarium conftituere , inquit Ambrof. in
Luc. nempe in pafeendo docendoque
grege l'uo: a quo tot offendicula pafto-
ribus ingeruntur, dum alii infirmi, a-
Iii tardi, alii fellies, alii lenes , alii
protervi, alii duri, ac procaces adver-
fus pallorem hunt, ut nemo conftanter
jfta lit l’uperaturus, nili in quo amor
Chrifti multum fuperaverit, Dicit eil
Edam Domine . Putaretur interrogationi

Do-

SECUND. JO ANNE \T Cap. XXI. 443
Dominica^ omni ex parte annuitle, nifi
adderet, Th fcis.quia,  leu quod mo te.
Quod A mb of. putat elle jufjurandum :
led verius eft, Petrum ita loqui, quod
iibi diffderet, totunique judicium Chri-
fto c mmitteret. Supprimit autem, plus
his,  quia hoc refpondit, quod de fe ip*
fo lciebat, qui cor alterius nolle non
poterat, inquit Auguft. Tradt. 124. No-
luit ergoiterum elle mendax de j'e pne-
fumendo, ut ante pallionem. Suftecit ei,
teftimonium perhibere cordi fuo ; non
debuit elle judex cordis alieni, ut idem
ait Sermon. 24. De Sandtis. Pafce  igi-
tur; infert enim hoc Chriftus ex ref-
ponfione Petii: q. d. Sidiligis me, paf¬
ce, ut notat Auguft. Quid eft autem
aliud Si. diligis me , pafce oves meas  , in¬
quit idem , quam ft diceretur.: Si me di¬
ligis ,' non te pafcere cogita, fed 0-
Vesmeas ficutmeas pafce, non ficuttuas :
gloriam meam in eis qu*re, non tuam: do-
miuium meurn,nontuum: lucra mea,non
tua ne ils in eorum focietate, qui pertinent
ad tempora periculofa , feipfos aman-
tes. Porro non.ine adlus defignat po-
teftatem, Pafce , id eft, paftorem age,
ficuti dicimus , Reg? provinciam if am , id
*“ 11 , fis redtor aut gubeinator ejus. Pqf-
c ere  autem non eft folum cibum prsbe-
r e feu docere, fed pneelfe, praeire,
tuerj 3  compeleere, caftigare, hoc eft ,

re-

444 COMMENT. IN EVANC.
regere, quod Grseca voce { pimanin )  a-
perte fignificatur, & ita vertitur Matth*
2 . Qui re gat popular,] menm Ifrael , & PfaJm*
2. & Apocal. 19. Ipfe reget eos in virg 1
ferrea.  Unde Auguft. Ch rift us oves pal-
cendas, hoc eft, docendas, regendaL
que , commitdc. Agnos meos,  lie & le-
condo loco textus Latinus repetit A -
gnos meos ,  pro quo Gr;cci videntur le-
gilF e Oviculas,  lit colligitur ex Ambrof*
in Luc. quamvis nunc legator, Oves »
atniHo uno jota Qprobata  pro pobatia .)  Ita-
que per Agnos , bis repetitos, lignifi-
cantur duo popuii , Judaicus & Gentilis:
per Oves  veto Epifcopi & Paftores, tarn-
quam matres agnorum. Vel commodi-
us Agni  primo loco iignificant fimpli'
ces lideles; OvicuU  fecundo loco Pres-
hyteros , velut minores paftores; Oves
vero Epilcopos. Quod autem non dicit,
Pafce has aut illas oves , fed abfolute &
indifcrete meas,  univerfasintelligit : om-
nes videlicet, qua; quoquo niodo dicun*
tor, meg , ut notat Bernard. 2. de con-
fiderat. c. 8 - Cui non planum, inquit ■>
non defignafte aliquas , fed affignalfe orn-
nes? Nihil excipitur, ubi diftinguitur
nihil. Itaque illud , Pafce agnos , oves
mtus  ,idem  eft, ac ft diceret, Sispaftoi* u-
niverli gregis,  feu ovilis mei »
hoc eft , totius E  c c 1  e li se meat »
tam filiorum, quam patrum; tani fide-
lium,  quam ommujw^paftoruni, feu E"

pifeoporum

“ Liubijanajf]

aT-7

SECUND. JOANNEM Cap. XXI. 445
pifcoporutm Quod officium cum lit or-
dinarium, ac tamdiu neceffarium, quam
erit ovile; profe&o iifdem iftis verbis
eandem poteftatem omnibus^ Petri legi¬
tim is fuccefloribus tribuit. Tritium veto
illud examen. amoris alludit quidem ad
trinam ejus negationem, ut notat Aug.
& Cyrill. led tamen lignificavit incen-
fo, ftabili, ac perfedVo Chrilti arnore ad
pafeendum opus  elle ; te.rna enim
inculcado perfedtionis indicium eft. Un¬
de edani ter committit ei gregem fu-
um, utindieet commilfe rei magnitudi-
uem , ac defiuitum coinmittentis conft-
lium.

17. Contriflatus eft Petrus, quia dixit ei
tertin, &c.  verens videlicet, ne forte
etiam hie falleretur, licut ante paffio-
nem, quando multa de fe promiferat.
Quam rationem triftithe videtur notare
Auguft. Sermon, 49. de verbis Domini:
Contriftatus eft, inquit, quafi ille, qui
videbat confcientiam negationis, vide-
ret fidem conlitentis, tmieydo fcilicet,
quod ilia deellet confeientise fine. Warn
de omnifeientia Chrifti nullo modo du-
bitabat, dicendo, Domine tu nofti omnia  ,
tamquam Deus mens, etiam lecretacor-
dium : proinde Tu feis , quiaamo te  , pro-
Ut mea mihi diftat confciemia. Cum er¬
go Petrus valde libi diffideret, conic*
bitur eum Chriftus declauando* fe non

446 COMMENT. IN EVANG.

diffidentem interrogafte, fed veram ef-
fe refponfinnem eius, ur notat Cyrill.

18. Amen, A men dico tibi  j cum efjes iu~
nine,  state, cinqebas  6* ambulahas, ubi
vnlehas,  expe ficus videlicet ac liber •
cum autem lenueris , quo Grsci obfervant
fignificari enm tunc fuifte mediae setatis*
prout etiam ex annis, quibus fupervi*
xit, colligitur, Extenies mams tuas ,
in crucenr, hoc eft , crucifigeris. . inquit
Anguft. A’ius te rin^e’ , id eft, crngulis
cruci alftringet. Tunc enim Petrus ab
alio cingirur, cum cruci adftringitur,
irqu’t Tertull. in fine Scorpiaci. Quo in*
clica»*e videtur, magis fimibus in cruce
fufpenfum. quam clav is afFixum ftiilTe.
Mi duett,quo tunon vis  , ad mortem fcili-
cet, propter naturalem mortis abhor-
refeentiam , quam tamen conftantia vo¬
luntatis vicit* Unde Auguft, Ad mortis
moleftiam nolens du&us eft, fed ab ea
volens edudhn eft: nolens ad earn ve*
nit: fed volens earn vicit, & reliquit
hunc infirmitatis affeftum , quo nemo
vult mori, ufque adeo naturalem, ut e*
um B. Petro nec feneftus aufFerre po*
tuerit. Propter nos autem confolaridos
etiam hunc in fe affedtum Ch virtu? o-
ftendit, quando dixit, Pater , fifieri po-
teji , tranfeat a me calix i[ie : fed affeft as
ille virtutis magnitudine fuperari de¬
bet. Unde idem; Sed moleftia quanta-
cumque fit mortis, debet earn vincerfc

vjs

SECUND. JOANNEM Cap. XXL 447

Vis amoris. Nam ft nulla eflet mprtis
moleftia non tam magna eifet marty-
rum gloria. Qua de re prseclare Tertull.
in fine \pologet. Plane, inquit volu-
tr>us pati, ( martyriuni) verum eo mo¬
re, quo helium miles. Memo quippeli-
bens patitur, cum & trepidare & peri-
clicari fit necelfe: tamen & pneliatnr
omnibus viribus , & vincens in prselio
gaudet, qui de prariio querebacur, quia
& gloriam conlequitur, & prsedam.

19. Hoc antem dixit, firnijicans, quamorte,
hcc eft, quo mortis, l'eu interfeftioois
genere, clarificaturus efjet  Deum, hoc eft,
glorificaturus, extea li one fcilicet ma-
nuum & cinftione, hoc eft, eruce. Mam
ille eft hominis cruciftxi habitue: quod
quia fiebat propter folam fidem & pie-
i tatem in Chriftutn Deum , hincmorsifta
in magnam Dei claritatem, leu glori-
am cellit Et cum hoc dixijjet , liniendo
in iftis verbis, dueet, quo non vis ,  ne Pe¬
trus per fuum non velle detradlaret palli-
onem, lurrexic Chriftus, & progress,
quafi ad abitum le paraus , Dicit ei ; Se¬
vere me , tamquam difcipulus doftorem,
Ounc quidem grelfu corporali, fed tam¬
quam fymbolo , quo intelligas, tibi fe-
quendum elfe exemplum meum. Nam
Cyrill. senigmatice ofteiidit veftig'i*
^hrifti, id eft, paflionem crucis Petto
* e quendam elle, ut quamvis ducere-
tUr , quo non vellet, appetitu carnis ■

fimui

448 COMMENT. IN EVANG.
fmml tamen voluntarie procederet ad
fuppficium, ficut Chriftus fui; peri’ecu-
toribus obviam proceffit. Unde & Pe¬
trus ex Romano elapfus carcere, cum
ex Chrifto fibi obvio audivifl'et, Venio
Roman iterum crucifigi , quo crucem ft'
bi fubeundam effe Petrus monebatur,
i'ponte i'ua ad carcerem reverfus eft»
ut Ambroft Orat. contra Auxentiuni.

20 .  Converfus Pcrus,  id eft, retro re-
fpiciens , an & casteri fequerentur, vidit
ilium difcipulum /equentem , quern diligebat J 6 '
fus , pras csteris tenerius & familiarius ,
ut Auguft. Traft. 119. Itaque curiolbs
feiendi , quid etiam Joanni tam diletfo
eliet obventurum , & arbitratus, Joan-
nein hoc velJequidem, led non audere
fcifcitaii, ut Chryloft. uotat;

21 . Dixit Jefu* Domine , hie autemquid ?
fupple , Jaipur us  aut pajjurus eft  ? Satis e-
liim intellexerat , quid Chriftus libi i' 1 '
nuiffet: q. d. Nuni & iftum fimiliter du-
cet alius, quo non vult, an vero u c
filius delicatus tenereque dileclus fuavi-
ori via ad te migrabit ?

22 . Dixit ei Jefus  : Sic eum volo tnan('
re,  Textus Syriacus & Grrccus & pleri-
que Commentatores Grsci , itemq 110
quinque aut lex exemplaria Latina le-
gLint, Si eum volo manere,  & tunc fenfbs
claru.s eft. Noftra vulgata editio eum
dem fenl'uin habet, ut (it i'ermo con 01 '
tionalis non afliraiativus, hoc modo •

Eito,

SECUND. JOANNEM Cap. XXL 449
Efto, vel ita fit, vel ftatuamus, quod
eum fic velim man ere line morte, do-
tiec veniam , ad judicandum, ^quid ad is  ,
pertinet hoc curiolius inquirere ?  Re-
tundi enim curiofitatem ejus notat Chry-
loft. Ita folemus traclare eos, qui hu-
pertinenter rogant, ut vel tacearnus ,
vel eos ambiguos felinquamus. Quo
pafto nonnulli exponent & iftud M tth*
ao, Volo f huic novijjhno dare , ficut if ti¬
ll  , ut non fignificet, l'e difpares merit?
sequare velle prsmio, quod Deus non
folet facere, etft poffit, fed tarttum ad¬
ductions alicujus cafus ofteildere libei-
tatem luam : q. d. Quid fi^ velim huic
liovillimo dare , ficut & tibi» quid ba¬
bes, quod conqueraris? An lion licebit
mihi, quod volo,facere ? Turns fequere  ,
hoc eft, tuum eft mortem, exemplum-
que meum cogitare & l’equi, Hon alie-
11 a fcrutari.

23. Exiit ergo Jermo  lfte, feu rumor
ifte percrebuit, inter fratres , quia difcipu •
lus ills non moritur , id eft, mimquam mo-
reretur. Cum eiiim Petri mortem a Do¬
mino prsedictam efie fendret, Joannis
vero fufpenfam, videbatur Chriftus in-
finuaffe , eum immortalitef viCturum ,
utpote ufque ad fecundum adventum
Domini fuperftitem» & ConfequenteC

femper. Quod multo proniiis erat judi-
care, li Chriftus verbis aflirmadvis u-
lus fuerit Sic cum vole manere,  &c. Hanc
T. ill, F f autem

V) o  COMMENT* IN EVANG.
autem opinionem refellit Evangelifta
Et non dixit ei leftist Non moritur  ; fed Si c
cum vnlo  f &c. Quid ad te ?  hoc eft, ver'
bis iftis relinquit rem fufpenfaro, utpo'
te non abfolvens orationem in iftis verbis
donee veniam ; fed coercens Petri curio-
fitatem per hoc, quod infuper adjecit 9
Quid ad te  ?

v  24. Hie , de quo ifte fermo percre-
buerat, eft difcipulus , qui teftimonium per-
hibet de his , 6? jcrip fit h<zc  , id eft , el?
ille difcipulus, qui teftatur paulo ante 9
imo toto libro narrata effe vera, fuum-
que teftimonium feripto confignavit ,
tacite indicans line expreffione proprii
nominis ilium, de quo exierat ille fer-
mo, elle feriptorem hujus Evangelii,
Vult enim coronidem imponere, fidem-
que conciiiare toti libro. Etfeimus,  non
ego tantum , fed & alii, qui cum Do¬
mino verfati funt, quia verum eft tejlmoni -
um ejus , quod fcriplitfic enim icriptor
eft, ut fimul teftis fit non fama audit#,
fed oculis perfpeftx veritatis.

25. Sunt autem & alia  , prseter narra¬
ta , multa  , qua fecit Jef'us  , lupple, ficut
fupplevit fuperius c, 20. v. 30. qua: non
funt lcripta in libro hoc, fed ab alii*
Evangeliftis memorise tradita, vel om-
nino pmermilla: Si feribantur per finguUi
leu figillatim, nee ipfum arbitror munduni
capere poffe eos , qui feribendi funt , libros,
Loeutio eft liyperbolica , ut Euthym. &

SECXJND.JOATSJNEM Cap. XXI. 4^1
Cyrill. & ante illos tradit Aug. q\io fi-
gnificatur, ingentem futurum libroruni
numerum, & confequenter faftorum ,Je-
fu- Nihil enim tota vita mortal! dixit,
aut fecit, quod non eilet divinum &
fcriptione digniflimum. In talibus autem
hpperbolis iion efl mendacium t  quia
tametfi ldcutio fidem return excedat ,
non tamen hoc volumus fignificatum ,
quod verba Ibnant: led tantunimodo
rem, quam ita augemus , aut minuimus,
effe vehementer magnam aut parvam.
Sic (upra c. 10. v. 19. Pharifsei dicunt,
, Ecccmwidus totus  po/? eum abiit.  Unde Aug.
hoc loco rem explicans, ait: Salva re¬
rum tide plerumque verba excedere vi-
dentur fidem: quod fit, quando aliquid
augetur vel extenuatur, nec tamen a
tramite veritatis aberratur •' quoniam fie
veiba rem, quae indicatur, excedunt,
ut voluntas loqueutis, nec fallentis ap-
pareat: qui novit, quoufque credatur ,
a quo ultra, quam credendum eft , vel
tninuitur loquendo, vel augetur.

FINIS

411 SERIES VIM CHRISTI

SERIES VITjE

JESU CHRISTS

JUXTA ORDINEM

TEMPORUM.

XT

JI &actenus  expliemmus fingulorum Ev- '
angeliftarum contextum , nulla habita
rations temporis , vel ordinis , quo fin-
guise res geftie fint: nunc operae preti-
um me facere exiftimavi, & utile gra-
tumque Ledloribus ftudiofis, fi quam
breviffime fieri poteft, feriem return
gefiarum juxta ordinem setatis Chrifti
ob oculos ponam, ut una lfiftoriie fa-
cies appareat, qua: alioquin non medi'
ocriter coniufa & intricata eft. iEtateifl
autem diftinguemus in puerilem, quae if
extendat ufque ad baptifmum : & in vi-
rilem , & banc rurliim in prseludium prae*
dicationis ufque ad primum Pafcha / &
in quatuor anuos prsedicationis & con -
verfationis ulque ad afeenfionem in coe-
lum.

JEu  s

A

JUXTA ORD* TEMPORUM 453

JEtas Puerilis .

Itaque Deus, cum Verbum, quod erat
in priucipio, & ab sterno, Deus apud
Deum , etiam carnem fieri decrevifiet,
ut narratur c. i- Joan. v. 1, & i'eqq.
regnante Herode mifit Angelum Gabrie-
lem, qui nuntiaret Zachariae parituram
Elifabeth filium Joannern, prsecurforem
Chrifti ♦ & fexto nienfe poll ad Mariam
Virginem : quae gravida vifitat Elilabe-
tham. Paritur Joannes & circumciditur;
Ulus linguae redditur Zachariae, qui be-
nedicit Deum, prout h;ec narrantur Lu-
C£  1. a v. 5. ufque ad 79.

2. Hinc Jofeph docetur a_b_Angelo,
Uxorem elle gravidam de Spiritu fanc-
to Matth. 1, verfi 19. & feqq. Nafci-
tur paulo pofi: Chrifius ill Bethleem,
Lucae. 2, verf. 1. Et genealogia ejus
pertexitur per Salomonem, Matth. 1.
v. 1* & alia per Nathan, Lucie 3. v, 23.

3. Natus anntmtiatur paftoribus, &
circumciditur oftavo die, Luca; 2. v. r.
ufque ad 22. Sex diebus interjeftis , ad-
ptatur a magis, Matth. 2. v. 1. & port
uupletos adhuc viginti fex dies purga-
fionis Marie, fiftitur in Jernlalem in
teniplo , Lucre 2. v. 22. ufque ad 39*

4. Hinc Jofeph ab Angelo admonitus

jugit cum eo in Aigyptum, & poll in-
* a ntes occifos, & aliquot aimorum mo¬
ll 3 J  ram,

4T4 SERIES VIT/£ CHRIST!
ram, redic in Nazareth Galiiss, Matth.
2. v. 13. ufque ad finem.

5* Quotannis cum parentibus afcen*-
Hit Jerofolymam , & annos natus duo-
decim rnanfit inter Dodtores in templd,
Revedus obedit parentibus, crefcens uc
state, ita & fapientia ufque ad annum
setatis fere trigeiimum , Lues 2* v, 41,
ufque ad finem capitis,

JEtas Vinlis ante primum Pafcha pojl
Baptijmum.

Inftante tempore prsdicationisChrifti, an.
XV. Tiberii Csfaris, Joannes prscurfor
prsdicatione, & baptifmo pcenitentis ex-
eitat omnium animos ad exfpeftandum
Chrifti adventum , ipfumque Chriftum
baptizat, voce Patris eum Eilium fiuum
declarante. Matth, 3. verf. 1. ufque ad
finem, Lucs 1. v. i.& feqq. Joan, 1, v. 6 >
7. 8. Baptizatus itaque ducitur a Spiri'
tu lan£to in delertum ubi jejunat qua-
draginta dies , ludlaturque cum diabolo.
Matth. 4. verf. 1. & feqq. Marci 1. V*
12. & Lucs 4. verf, 1, Interea Joan*
Pharifsis ad fe miffis profitetur, fe non
elfe Chriftum, Lucs 3. v. 15. & fufius
Joan. 1. v. 19, & feqq.

2. Poftridie Jefus ex deferto revet - '
fus digito oftenditor a Joanne , efle A-
gnus Dei. Repetit hoc teftimonium P 0 '

ftridie.

JUXTA ORD. TEMPORUM. 45.?
ftridie. Jefum 1‘equitur Andreas, qui
adducit Simonem. Sequent! die occurrit
Philippo , qui Nathanaelem attrahit ,
Joan, i* verf, 19. ufque ad iinem ca-
pitis.

3. Hinc tendit in Canara Galjlasae, u-
bi aqua in vinum mutata defeendit Ca-
pharnaum cum iuis. Inde Jerofolyniam
inftante Pafchate, ubi em elites ven-
dentelque teniplo peJlit, Joan. 2. v. r,
ufque ad 23,

Annus primus Pradicaiionis a primo Pafsha -
te Jequente Baptijmum, ufque adfecundunu

IJ

*-*-oc  ipfo primo Pafchate prsedicanti Je-
rofolymis multi credunt propter figna,
qus faciebat, Quo tempore Nicodemus
noftu indituitur. Joan, 2. verf. 23. &
cap. 3, ufque ad verf. 22. Hinc in ,Ju-
dceam difcedit, baptizans per difcipulos
luos: cumque hominum affluxum mo-
lefte ferrent difcipuli Joannis, docet
eos Joannes ,Chriitum crefcere debere ,
fe qutemminui, Joan. 3,  v. 22, ufque
ad linem capitis.

2. Non multo poll, Herodes repre-
benfus a Joanne, conjicit eum in car-
cerem: quod tres Evangelilhe in pi den¬
ser narrant, Matthaus c. 14, v. 3, Marc.
c * 6. v. 17. & Lucas c. 3. v. 19, led
Julius fuo loco. Quo audits Jelus fe¬
ll 4 cellit

4f6 SERIES VITJE  CHRITTI
ceilit a Juttea in Galikam , Matth, 4«
verf. 12. Marci x. verf, 14. & Joannis
4. verf. 1. Tranliens autem per Sama-
l'iam, mulierem Samaritanam &  popu*
lum per hitluiim docet. inde digrelfus
poll biduum a Gaiikis honorifice exci-
pitur , & in Cana filium Reguli febri-
citantem lanat, ibid. Joan, 4, a v. 4.
ufque ad finem capitis,

3. Ex Cana decjinans patriam fuam
Nazareth, habitaturus venit Capharua-
um. Line peragrat Galikam praedicando,
vocans ad mare pifcantes Petrum & Ail-
dream , itemqiie Jacobum & Joannem,
edito captorum pil'd uni miraculo , Matth.
4. verf. 13, ufque in finem, Marci i.
verf, if. & Luce, f, v, x. & feqq*
Cum itlis ingreditur Synagogam Caphar-
ixaurn, ac dsemonium ejicit, Petri quo-
que focrum febricitantem liberat, cref-
centeque fama vefperi adjanuam pluri-
mos lanat, Marci 1. verf. 21. Lucie. 4.
V. 31. & aliquid Matth. 8* verl. 14. Ma¬
ne defcendit Capharnao in defertum •
hinc in Galikam, pnedicando atque fa-
uando, Marci 1. verf. 3f. & Lucie 4*
v, 4^*

4* Preffiis turhis jubet fretum trajici,
rejicitque quemdam a difcipulatu fuo*
Matth. 8. verf. 18. Inter trajiciendurn
obdormit, ortamque tempeftatem ver-
bo fedat, ibidem v. 24. & Marci 4-
36, & Lugfe s. v. 23. Freto trajecto

duos

JUXTA ORD. TEMPORUM. 4*7
duos dasmoniacos apud Geralenos a dar
monibus liberac , quibus porcos inva*
dere, & in ftagnum precipitate permit-
tit , ut Matth. & Lucas ibidem confe-
quenter, Marcus vero c. 5 . verf, j. &
leqq,

Redit mane ad Capharnaum, ubi pa-
ralyticum per tedium demiffum fanat,
unde digrelfus vocat Matthseum a telo-
nio, & in convivio difcipulos Joannis
& Pharjfseos docet, Matth. 9. verf. 1,
& feqq. Ma’.ci2.v.i.L,St 18* Deindea Jai-
ro ad tiliam curandam vocatus , in via
fanat tadlu fimbrias Hamiorrhoilfam, &
domi filiam a morte fufcitat, Matth. 9.
verf. .18. Marci <>. verf. 22, & Lucs: 8.
verf. 41. Et hide divertens, duos fanat
coecos, ex alio mutum ejecit dsemoni,
um, quod Matth. cap. 9. verf, 27, con-
fequenter narrat.

A nnus fecunius Prxdicationis a fecundo Paf-
chate ufjue ad tertium pojt Baptijmuvu

p

A  oft  hoe afcendit Jefus Jerofolymam,
ad diem feftum Pafchatis , ubi ad Pro-
baticam pifcinam lanat eum , qui tri-
ginta odlo annos infirmus fuerat, ladlum-
que in Sabbato late tuetur , Joan. 5 * v *
1. ufque ad linem capitis.

2. Hinc cum difcipulis per fata trans¬
it , cumque fabbato fpicas illi vellerent,
IF f &

458 SERIER VIT/E CHRIST!

& ipfe paulo pod manum aridam fa-
rafi’et, utrumque reprehendentes Phari-
faeos refellit, Matth. 12, v. 2.  Maroi 2,
verf. 25. u(que ad finem & initio cap.
3 itemque Luce 6. v, 1.

3. Cum propterea eum vellent per-
dere , fecedit ad mare, rurbam e mari
docens, morbosque curans, Matth. 12.
verf. 15. Marci 3. verf. 7.

4. Paulo pod turbis reli&is afcendit
in montem, in oratione penmitat, e-
lig't ex dil’eipulis duodecim Apoftolos ,
ad quos ac ttirbam longum unum fer-
monem habet, Chriftianae perfedtionis
compendium , qui dicitur Sermo Domini
in monte  , Matth. toto cap. 5. 6. & 7.
Marci 3. v. 13. Luca;* 6. v. 12. ulque
in finem capitis.

5. Defcendens e monte in agrum Ca-
pharnaum, mundat leprofum Matth. 8.
v. 1. Marci 1. v. 40. Luca; 5. v. 12.
Urbem ingreffus paralyfi liberat fervum
Centurionis , Matth. 8« v. f. Luce 7. v. i.
Unde digrefius ad oppidum Naim, fuf-
citat tilium unicum mulieris vidua;, Lu¬
ca; ibid. verf. n.

6. Iterum Joannes e carcere mittit
difcipulos fuos ad Jelum, qui Joannem
ex multis capitibus laudans, taxat im-
pcenitentiarn Judseorum, maxime Coro-
zain , Betbfaidse, Capharnai. Matth. n*
verf. 2.  ulque in finem capitis, Lucs

7. verf. 1 S’* ufque ad 36. Hincpramlens

JUXTA ORD. TEMPORUM. 4*9
apud Simnnem Phanl'amm peccata di-
mittit Magdalena; , Luca; 7. verf. 36.

7* Capliarnai fanat dsmouiacum ca:-
cum & mutum : qua occaiione, calum-
niantes opera Spiritus fanfti Pharifsos,
& fignum de coslo qaserente$ late refel-
lit, Matth. i2. v. 22. ulque ad 46. Lu¬
cs. 11, v, 14. ufque ad 33. & Marci 3.
v, 22. ulque ad 31.

8. Interea cognati advolant, ut eum
tamquarn fuiiofum tenerent, Marci 3.
v. 21. Cumque nuntiaretur eorum ad-
ventus, ut eum convenirent, docet om-
lies facientes voluntatem Dei eflfe ma-
trem & fratres fuos , Matth. 13. v, 4 6 .
Marci 3. v. 31. Lucs. 8. v. 19.

9. H inc ad mare egrelfus mul-
tis parabolis, leminis, zizaniorum , fi-
napi, fermenti, thelauri, margaritse ,
lagense, docet turbas , Matth. 13, v. 1.
ufque ad 53. Marci 4. verf. 1. ufque ad
35. Luca;, 8. v. 4. & c, 13. verf. 18.
lnde in Nazareth prolieifcitur, ubi fcan-
dalizantur in ejus condone, imo eji-
ciunt eum e civitate, Matth. 13. v. 53.
Marci 6. v. 1. ufque ad 7. Luck  4, v,
16, ufque ad 31. Pegic deinceps cir-
cuire vicos Galilsa;, fuppeditantibus vi¬
ta; necelfaria mulieribusjquasfanaverat,
Lucs. 8. v. 1,

10. Apoftolos prsceptis inftruit, mit-
titque binos ad prsedicandum : qui P rjc *
dicant, fanant, ungunt inhrmos oleo ,

Matth.

460 SERIES VlTdE CHRISTI
Matth. toto c, io. Marci 6 J  v. 7. ufque
ad 14. Lucs 9. v. 1. ufque ad 7, In-
terea & ipfe Jefus Galikos doeendo
peragrat, Matth, 11. v. 1. & Herodes
ad famam Jefu putat, Joannem, a fe oc-
cifum , efle refufcitatum , Matth. 14. v*
1. Marci 6. v. 14. Luca; 9. v. 7.

n. Reverfis a prsdicatione Apoflolis,
fecedit cum eis Jefus in .defertutu trans
mare Galinas, ubi pafcit quinque mil-
lia virorum , quinque panibus, ac duo-
bus pilcibus. Sub vefperam juflxs Apo-
ftolis transfretare ipfe fugit in montem,
unde quarta vigilia veniens fedat tem-
pellatem, Matth. 14. v, 13. Marci 6. v.
30, ufque ad ^3. Lucs 9. v, 10, Joan.
6. v, 1. ufque ad 22.

12, Exiens navim in terram Gene-
far eth ?  i'anat omnes male habentes e-
tiam fimbris taftu, Matth. 14. v. 34*
Marci 6. v. ^3. altera vero die in fy'
nagoga Capharnai occalione patrati mi-
raeuli de panibus , longo fermone docet,
fe elle panem vits , carnem & fangui-
nem fuum eife  manducandum &
bibendum, Joan. 6, verf. 22, ufque ad
finem capitis.

Annus tertius Pradicationis a tertio Pafcka*
te fequente Baptifmum , ufque ad quartum •

IIJ pc  Pafchate , quod Joannis 6.  v. 4 *
^ A  indicatur, Chriftus vel non afcendit

J e *

JUXTA ORD. TEMPORUM 461
Jerofolymam , eo quod eum Judafi qua:*
rerent interficere, vel certe continuo
reverfus eft in Galilseam, Joannis 7. v.
11. ubi Scribie cum eo difputant de lo-
tioiie manuum, atque obfervatione tra-
ditionum. Unde digreffus in fines Ty-
ri & Sidonis filiam Canamese liberat a
dsmonio : & ad marerediens multos in-
firmos fanat, atque inter eaeteros fur-
dum firaul ac mutum, Matth, if, a v.
1, ulque ad 32. Marci toto c. 7.

2. Mox feptem panibus , paucisque
pifcibus quatuor millia virorum cibat.
Poft quod miraculum venit in partes
Magedan & Dalmanuthx:, ubi Pharifiei
lignum de coelo petunt, quibus repulfis
transfretans monet, cavendum a fermen-
to Pharifoorum ac Sadducseorum , Matth.
1$, a v. 23. ufque ad v. 31. cap. 16. &
Marci 8- a v. 1 ufque ad 22. ubi Mar¬
cus confequenter addit, apud Bethfai-
dam cseco extra vicum edu6to lumen
effe reftitutum.

3. Hinc apud Cariaream Philippi Petri
iidem exquirit & laudat, xdificandseque
Ecclefne Petram futurum pollicetur; fed
mox paffionem, ac mortem Jerofoly-
mis pmfieit fibi fubeundarn, unicuique
veto fubeundarn elfe crucem fuam. Oc¬
tavo poft die transfigjuratur iu monte :
unde defcendens ejicit dtemonium e lu-
uatico, quod difcipuli non potuerant,
lude digreffus in Galilscam prtcdicit, ite-

rum

462  SERIES' VIT 7 E CHRISTI
rum palfionem fuam , ac refurrefh’onerti,
quse omnia confequenter narrantur >
Matth. 16. a v. 13. ufque ad v. 23*
17. &  Marci 8* a v. 27. ufque ad v. 32
c. 9. & Lucre 9. a v. 18. ufque ad 46*

4. Ingretfus Capharnaum pro l'e & Pe-
tro didrachmum lolvit, Matth. 17. v. 23*
Unde orta eontentione de primatu in¬
ter difcipulos*. eorum ambitionem com-
primit. advocatp puero , multaque prae-
dicit de fcaudalo pulillorum cavendo ,
peccatilque condonaudis, exemplo Re¬
gis addufto. ineuncis rationem cum fer-
vis, Matth. t 8* toto cap. Marci 9. v.
32. ufque ad finem , Lucie 9. v. 46. uf-
que ad fi,&  qusedam cap* 17, v, 1. uf¬
que ad

5. Scenopegia inftante noluit cum co-
gnatis in Judaeam afcendere, fed paulo
poll occulte afcendit a Galilaea in Ju*
d-<eaiTi , Matth. 19. v. 1. Marci 10. verf.
3 . & latius Joan. 7. v. 2. In itiuerecum
Samaritani negaflent ei hofpitium, re-
primit in difcipulis vindidte cupiditatem,
mio Samaritanum obvium cum novetn
aliis a lepra fanat, eumque laudat, Lu¬
ck  9- y. su & c,  17. v. 11.

6 .  Fefto Scenopegia; mediante intrat
Jerulalem , tanta docens efficacia, ut
miniftri ad eum capiendum miifi ipfi ca-
perentur. Unde cum in montem Oli¬
vet* vefpere receJiilfet, reverfus mane
mulierem in adulterio deprehenlayn e

JUXTA ORD. TEMPORUM. 463
Judaeorum manibus in terra fcribens li-
berat: qua oecafione docet, quis ipfe
lit, & qui Jud<ei; an eorum pater A-
braham , an diaboius: unde jam jamque
lapidaturis manibus eorum elabitur. Mox
vero prsteriens caecum a nativitate, Iu-
to oculis illito die labbati eum fanat ,
multaque de pa (lore bono, de- merce¬
nary, de ovibus fuis differit, prouthsec
omnia narrantur conlequeiiter per Joan,
toto c. 7. 8. 9- ac 10,

7. Egreflus Jerololymis peragrat Ju-
dseam defignans alios feptuaginta duos
difeipulos , quos binos prsemittit in 0111-
nem locum, quo venturus erat, inftru-
ens eos fere fimilibus, quibus aliquan-
do ante Apoftolos inftruxerat: reverfos
docet modeftiam, Patrique fuo gratias
agit, Lucs io. v. 1. ufque ad 2f. &ali-
quid, Matth. u. v. 25. ulque ad fmem.

8. Hinc Scribam arrogantiorem docet,
quis ejus proximus fit exemplo Sama-
ritani. Paulo poll: in Bethania hofpitio
exceptus, Mariae otium Martha: negoti-
is praefert. Deinde difeipulos orare do¬
cet , Pater nofter &c.  maximeque perfe-
verantiam orationi ell'e adhibendam ,
Luca: 10. a v. 25. ad v. 14. cap. 11,

9. Invitatus ad prandium a Pharifieo
carpit eorum pra:pofterum munditise Ru-
dium, hypocrifin , aliaque vitia fepius
V#  ingeminans Lucae 11. verf. 37. ufque
ad finem* Deinde hereditatis divifionem

a

464 SERIES VITM  CHRIS,TI

a fe rejicit, ab avaticia, & a follicltu-
dine rerum temporaiium revocans mul-
tis argumentis, Lucs 12. a v. 13, uf*
que Qua: vero ufque ad finem ca¬
pitis ibidem fequuntur, eodetn tempo'e
fubjunfta videntur, quamvis & aliis lo-
cis, & occafionibus pleraque difta fint,

10. Deinde cum ei nuntiatum diet de
Galilsis a Pjlato occifis, provocat om-
lies ad pcenitentiam , lie inltar ficus iu-
fruftuofe excidaptur: mulierem oftode-
cim annis inclinatam erigit, murmu-
rantesque comprimit: csteros vero au¬
ditors inftruit parabolis grani finapis,
ac fermenti, Inde per caftella Juds®
tendons in Jerufaleni, cum rogdretur 9
an pauci effent falvandi, docet ■,  per an-
guftam portam nitendum die, cujus o-
ftio femel claul'o fruflra pulfarent. In
ipfa die monitus, ut ab Herode fibi ca-
veret, relpondit, mortem fibi in Jeru-
falem elle fubeundam: quam fiepe vo-
luerit inftar gallins congregare, Lucie
33* toto capite.

11, Ad prandium vocatus a principe
Pliarifaeorum , curat hydropicuiti, quod
fimilitudinibus , fibi licere, ofieudit, do**
cens convivas, non aucupandum effe pri-
nium locum , nec ‘invitandos efie divj-
tes, fed pauperes, ac debiles. Subjicit
parabolam coens magus, ad quam v°"
cati exculant fe variis prsetextibus. He-
nique exemplo sdificantis turrkn expo'

cat,

JUXTA ORD. TEMPORUM. 46 f
cat, quantum requiratur in eo, qui ve-
lit elTe difcipulus fuus, Lucs 14. toto
capite.

1?. Murmurantibus delude Pharifseis,
quod reciperet peccatores, tribus para-
bolis ovis , drachmae & filii perditi eos
refellit: quorum deinde taxata avaritia
provocat eos ad eleemolynam , adduc¬
es exemplis villici diflamati, ac divitis
epulonis , Lucs toto c. Jf, ac 16.

13. Deinde hyerne in Encsniis difpu-
tat in porticu Salomonis cum Judds
fe circumftantibus: curnque vellent eum
lapidare & apprehendere, abiit trails
Jordanem, Joan* 10. a v. 22,  ufque ad

4°* i ;

14, Confluentibus hie ad eum Judds,

docet ac fanat turbas: dtfputatque cum
Pharifds de conjugii firmitate, divortio,
cslibatu , Joan. 10. v. 41. & 44. Matth,
19, a v, 1. ufque ad 13. Maici 10. a. v.
1. ufque ad 13. Ibidem vetat a fe arceri
parvulos, quibus manum imponens be-
hedixit. In via vero dives adolefcens a
fequendo Chrifto deterretur propofita
paupertate: qua occafione tradit,quanta di-
vitibus lit dilficultas intrandi in regnuni
Dei, quanta felicitas futura eorum , qui
propter Chriftum omnia dereliquerint,
Matth. 19. a v. 13. ufque ad finem,
Marci io. a verf. 13. ufque ad 33. Lu¬
cs 18. a v. if. ufque 31. Eodem vero
tempore addufta parabola operantium in
T. Ill, G g vinea

466 SERIES VITiE CHRISTr
vinea difcipulos docet, (a»pe primo,? fi¬
eri novifiimos & contra, ut Mattlmis
attexit initio capitis 20.

15. In finibus adhuc Judaes conftitu-
tns accipitnuntium de infirmitate Laza-
ri ?  quern cum ficiret elfe mortuum ,
tendit in Bethaniam, ubi eum quatri-
duanum fulcitat. Quo miraculo multis
credentibus , mors ejus decernitur a
Pontificibus & Judaeis. Itaque Jefus ab-
iit in fines Judae* juxta del'ertum in ci-
vitatem Ephrem , Joan. 11. a verf, r.
ufque ad

\ 6 .  Inftante Pafchate tendit Jerofo-
lymam prasmonens difcipulos de cruce
& morte ibidem fubeunda, & fecutu-
ra refurreftione. Quo audito regnum in-
ftare putantes duo filii Zebedan, pef
matrem petunt, ut confeflum a dextris,
ac fitiiftris fibi concederet. Stomachaiy
tes illam ambitionem, Apoftolos hurni-
litatem docet: tempus notat Joan, cap*
11. verf. 5f. hiftoriam vero Lucas cap*
18. v . 31. Matthasus capitis vigefimi *
verfu 17. ufque 29. & Marcus cap. 10
verl. 32. ufque ad 46.

17. Pergens Jefus ingreditur Jericho:
ubi excipitur hofpitio a Zachaeo, & fa*
Intern domui fa£tam annuntians adjun-
git parabolam de l’ervis negotiantibus »
Luca: 19. verf. 1. ufque ad 28. & moX
egrelfus duobus caxis reftituit vilum »
Matth. 20. verf. 29. Marci 10. verf. 4 6,

Luca:

JUXTA ORD. TEMPORUM 467

Lock. i 8- verf. 3^, Hinc venit Betha-
niam ante fex dies Pafchas, Joan. 12, v.
1. Poftridie fit eis ctEna in domo Simo-
nisleprofi, Lazaro fimul accumbente,
Martha miniftrante, Maria unguentum
efllandente, quam ob caufam difcipulo-
rum murmur compefcitur, Matth. 26.
verf. 6. Marci 14. v, 3. Joan. 12. v. 2.

18. In craftinum, hoc ell, die Domi¬
nica e Bethania profeitus afello per
mootem Oliveti, turbis acclamantibus,
Hojanna in excelfis , tendit Jerofolymam,
Matth. ai'. verf. 1. Marci 11. verf. 1.
Lucae 19. verf. 29. Joan. 12. verf. 12.
Civitati proximus deflet, ac prsedicit
excidium ejus, Lucas 19. verf. 41.

19.  Ingrefius urbem, templo ven-
dentes ejicit, cascos claudofque fanat,
& indignantibus' Pharifeis os obturat,
Matth. 21. v. 12. Marci n. v. 15. Lu¬
ck. 19. verf.^f. Interim Judasis fren-
dentibus gentiles deiiderant videre Je-
fum : qua occafione glorificatur a patre
voce caslitus delapfa, & ipfe nonnulla
ad Judasos diiferit, Joan. 12. verf. 20.
Ufque ad finem cap.

20. Vefpere urbe egreditur in Betha-
«iam , mane vero die fequente , id eft,
feria fecunda rediens maledicit ficui.
Die in docendo tranfafta redit iterum
Vefperi in Bethaiiiam , Matth. 21. verf,
17. Marci 11. verf. 11.

V.

g§ a

468 SERIES VITM  CHRISTI

2T. Poftridie, hoc eft, feria tertia
cum rediret Jerofolymam , difcipuli mi-
rantur ficum aruiffe. Itaque docet eos
vim iidei & orationis, Matth. 21. verf,

20, & feqq. Marci 11. v. 20. In tem-
plum veniens, ac de poteftate , quaifta
faceret, interrogatus, perftringit Judfeos:
quod eum feientes nollent agnofcere»
propofitisque parabolis translationem
regni Dei a Judsis ad Gentes priedicit,
Matth. 21. v. 23. ul'que ad finem & i-
iiitio capitis 22. ufque ad verf. if, Mar-
ci it. verf, 27. ufque ad finem & init*
cap, 12. Luce 20. v. 1. ufque ad 20.

22. Hinc irati cum manibus eum ca-
pere non auderent, conantm* capere iu
fermone, obtundendo eum vafris qUE-
ftionibus, de cenfu Caefari folvendo»de
conjugio poft refurre&ionem, de man-
dato maximo in lege : quibus folutis
proponit eis & ipfe quEftiotiem de
Chrifto, an eiTet Filius David, Matth, 22*
verf. if. ufque ad finem , Marci 12. a
verf. 13. ufque ad 38. Luc® 20. a verf.

21. ufque ad 4f.

23. Tunc, cum juffiflfet Pharifoos
tamquam fuper cathedram Moyfis ff*
dentes aqdiri, graviffime invehitur [ n
eorum vitia, vindittam comminatus di-
vinam, & odties V<e  ingeminans , late
tdto cap. 23. Matth. breviter vero Mar-
ci 12. verf. 38. & Luce  20. v. 4f* P° lt
quern fermonem fedens contra gazo-
phylacium prsefert eleemofynam vidu«

JUXTA ORD. TEMPORUM 459
pauperis, duo fcilicet irijnuta, muneri-
bus divitum , Marci 12, v+ 41, Luc®. 21
v. i*

,24. Templo egreffus fub velperam
difcipulis ftrufturam ejus mirantibus ,
prsdicit excidium ejus ; unde in mon~
tem ufque progreffus Oliveti, cum fe-
diffet ex adverfo, dat Cigna confumma'
tionis tam Jerufalem , quara totius fe-
culi: addens tameu, elfe incertum diem
adventus fui, adeoque omnibus vigilan-
dum eife, quod declarat parabolis de¬
cern virginum, fervorumque negotian-
tium, Matth. 24. toto cap. & 2<>. ufque
ad v* 31. Marci toto cap. 13. Lucs cap.
21. a verf, 2^. ufque ad finem- f  quibus
deinde formam judicii generalis fubjun-
git, Matth. 25. verfu 31. u%e ad fi-
nem.

2«t. Feria quarta mane prsdicit poft
biduum Palcha futurum, & fe agendum
in crucem, Matth. 26. v. 1. Marci 14.
v. 1. & 2. Lucs 22. v. 1. & ,2. Eadem
veto die pacifcitur Judas cum principi-
bus Sacerdotum, & cum Judseis magi-
ftri fui proditionem , Matth. 26. v. 3.
itemque 14. Marci 14. v* 20. Lucs 22.
v. 2.

26. Feria denique quinta difcipulos
duos mittit ad parandum fibi Palcha ,
dans eis indicium invenienda: domus ho-
minem amphoram aqua; bajulantem ,

Matth. 36. verf. 17. Marci 14- v -  *2*
g s  3 ' Lucs

470 SERIES VITAE CHRISTI
Lucse 22- v. 7. ul’que ad 14. Atque
hie fequitur quartum Pafcha pvasdicatio-
nis ,in quo & mortuus eft: ita ut elap-
fi fuerint a baptifmo eju; ufque ad mor¬
tem , tres anni compled , & fere tres
menfes.

QUARTUM PASCHA.

SERIES PASSIOhTS CHRISTI,

Mors, ReJurreSlio nfque ad Ajcenftonem ejus •

Feria quinta fub vefperam , qua incipie-
bat dies primus A zymorum leu feftum
Pafchatis, comedit cum cum difeipulisin
Coena agnum Pafcbalem, Matth. 26. v. 20*
JVlarci 13. v. 16. Lucas 22. v. 14. qua coena
abfoluta lavit eorum pedes, Joan. 13. Y*
i.ufquead 21. Etmox inftituit, actradit
eis Sacramentum Corporis & Sanguinis i'u*
Matth. 26, v. 26.Marci 14. v.22. L.22. v.i7»
2. Deinde praedicit ,ab uno eorum hac
ipfa nodle fe prodendum ell'e, quod Matth.
cap. 26. v. 21. Marc. 14. v. 18* anticipando
velut ante ca?nam narrant: Lucas vero cap.
22.V. 21. & Joan. cap. 13, v. 21. ordine rec¬
to poft ccenam. ltaque Judas buccella in¬
ti 11 fta defignatus prseceps egreditur, Jo¬
an. cap.13. v. 26. Hac prxdidtionis occafi-
one difeipuli contendunt inter fe, quis e-
orum videretur elle major, & confequen-
ter aproditionealienior: quorum ftudium

prs-

JUXTA (3RD. TEMPORUM 471

prsepofterum comniendata eis Immilitate
reprimitLuc. 22. v. 24. ufquead 31. addi-
toque mandato novo inutuaj diledtionis ,
Joan. 13, v. 34. . .

3. Hinc pro Petri fide fe oraffedicens
jadtanti conRantiam fuam pramuntiat tri-
nam negationem, Luc. 22. v- 31. ufque ad
38. Joan. 13. v. 36. ufque ad finem. Poft
hujusmodi trifie vaticinium humaniilime
confolatur & erigiteorum animosprofixo
fermone, Joan.toto cap.14.15.& 16. quern
complevit oratione ad Patrfim fula pro A-
poflolis, & pro omnibus credituris, ibid*
toto c. 17.

4. Dehinc egreflfus domo verfus mon-
tem Olivarum  , oranes fcanda-
lum eadem nodte paffuros praedick, Petro-
que arrogantius iterum glorianti, eum
easterns gravius peccaturum. Matth. 26. v.
31. ufquead 36. Marci 14. v. 27. tianlito-
quetorrente Cedron, venit inhortum vil-
ls Gethfemani , Matth. 26. v. 36. Marci
14. v. 32.Luc.22. v. 39. Joan. 18. verf. 1.

p. Hie affumptis tribus Apoftolis fum-
mam animi triRitiam patefacit, ter orat*
fanguineml’udatjdecoeloc onfortatur, dor
mientes excitat, prsedicit, adelle prodito-
rem , obviam ei procedit. Matth. 26. v.
36. ufque ad fo. Marci 14. v. 22. ufque ad
4$. Luck  22. v. 39. ufque ad 47. Cum to-
tam turbam prodicioui adjundlam uno ver-
bo proRraviifet, Joan. ig. v* ex&ipit of-
culum Judse , vetat ApoRolos capi: capi-
g g 4 tur

472 Series vit m  christi

turipfe, PetrusqueMalchi auriculam am*
putans, atque ipfi Judaei reprehenduntur »
Matth. 26. v. 49, ufque ad f6. Marci 14*
v. 4^, Luck  22. v. 47, ufque ad ^4. Joan*
18* v. 10. Quibus viiis fugiunt difcipuli, at¬
que adolefcens aliquL tumultu excitatus*
abjedta findone, profugit nudus, Matth*
26, v. 56. Marci 14. v. 50.

6. Captus Jefus Anna; primum fiditur >
hinc ad Caipham ducitur, quo& Petrus e-
11m fecutus per alium difcipulum intromit-
titur. Hie primum examinatus Jefus de
dodtrina & dif’cipulis, libereque rel'pon-
dens alapam accipit a minidro, Joan. 18*
v. 13. ufque ad 2f. Deinde falfis tedibus
impetitus, &Pontificis admiratione con-
felfus, fe effe Chriftum, reus mortis decer-
nitur, Matth. 26. v, 29. ufque ad 66. Marc*
14. v. ff. ufque ad 6$.

7. Dum hKc hunt, Petrus ad ignem a-
gnitus ab ancillis minidrisque ter iplendi-
denegat, fe node Chridum , donee gallo
cantantead fe reverfusflevitamare, Matth
26. v. 69. ufque ad finem , Marci 14. v. 66*
ufque ad finem , Luc. 22. v. 5p, ufque ad
63. Joan. 18. v, 17. Jefus vero jam con-
demnatus variis ludibriis exagitatur, Matth
26. v.67. & 68. Marci 14 v. 6^.Luc. 22. v.63*

8* Maneiterum fiditur concilio, & p er '
fiftens in coiifeffione, quod etletChridus *
iterato condemuatur, Luc. 22. v. 66. tu¬
que ad finem , atque ita interficiendus &
vindtus a toto concilio ducitur ad Pilatum*

Matth.

JUXTA ORD, TEMPORUVT. 473

Matth, 27. v, 1, Marci if, v. i*Luc223,v.
1.Joan. 18. v. 28.

9. Videns ergo, earn damnatmn eflfe, Ju¬
das , & poenitentia dudtus, laqueo fe i’ul-
pendit,abjertis priusin templum argente-
is, quibus ager figuli emitur in fepulturam
peregrinorum , Matth. 27. v. 3,

10. Cum vero Judsei Jefum accufare de-
trefbrrent, ut qui judices ejus fuiffent,Pi-
latus autem nollet eum occidere, nifi cau«
fa cognita, Joan, 18. v. 29. ufque ad 33. tan¬
dem accufant eum devariis, &potiffimum
quod fe Chriitum Regem etfe diceret. Luc*
23. v. 2. De quo latius & feorfim a Pilato
interrogates fatetur fe Regem effe, non ta-
men quales funtReges hujus mundi, Matth
27. v. it.  Marci if. v. 2 Lucas. 23, v. 3,&
maxime Joan. 18. v. 33.ufque ad 38,

it. Egrelfus Pilatusrenuntiatje nullam
invenire in eo mortis caufam, Lucs t  22.v.
4, & Joan, i8« v. 38* Cum veroadhucob-
tunderencaures Pra;fidis accufando, lemel
faffus Jefus nihil amplius refpondit, non
finemagna Prsfidis admiratibne, Matth,
27. v, 12. ufque ad 15. Marci 14. v. 3. Tan¬
dem nova ealumnia clamant elfe tnrbato-
rem populi a Galilia ufque Judaiam, Quo
audito , quod eflet Caliheqs, ut Pilatus a
canfa molefla fe expediret, mittit eumad
HerodemTetrarchamGalilseie qui fpretum
albisque indutum remilitad Piiatiim.L uq.
23. a v, f. ufque ad 13,

gg ?

12,

474 SERIES VITyE CHRIST!

12- Rurfusigitur Pilatus eum innocen-
tem effe etiamHerodis iudicio denuntians,
profitetur.fe earn dimilfurum adhibita non
nulla caftigatione, Luc. 23. v, 13. ante
quam tamen alium liberandi modum ten-
tat, componendo eum cum Barabba homi-
ne facinorofo, vix dubitans innocentem
prse latrone ex eorum votis efle liberan-
dum: fed multum licet renitente Pr^fide
ac difputante, Barabbas praeeligitur, Jefus
ad crucem poltulatur , Matth. 27. v. 15.
Marci i^.v.6.Luc. 23. v. 17. Joan. 18.V.39,

13.  Speitaque fruftratus Pilatus Jefum
jubet flagellari : quo fadto a tota militum
coliorte exuitur,fpinis coronaturjlluditur,
populo a Pilato oftenditur, ut mifero illo
ipe&aculo fledterentur, Matth. 27. v. 26.
Marci i^. v. if, Joan. 19. veiT. 1. Sed in-
domita ferocia pergunt eum, fuccenfente
Pilato, ad crucem polcere. Ut vero cla-
mores fuos etiam ratione fulcirent, dicunt
eum el!e mortis reum , eo quod i'e Filium
Dei feciffet. Quo examinato cum Pilatus
eum ex timore vellet dimittere, iuvidiam
lseBe majeftatis Caifaris ei coucitaut: qua
fra&us Pilatus tandem injuftitise dedit ma-
nus » fedens pro tribunali, ut eum damna-
ret, Joan. 19. v. 7. ufque ad 14.

14. Sedens igiturjam in procinftu ad
ferendam fententiam monetur ab uxore ,
ut a negotio jufti iitius abftineret, Matth.
26. v. 19. Itaque Pilatus, iterum difcep-
tans pro ejus liberatione, ut ell Joan,

19.

JUXTA ORD. TEMPORUM. 475

»9* v» 14. & 1 f. tandem nihil profieiens la-
vat manus coram omni populo: quo fair
guinis ejusreatum libi fiiiisque fuis irnpre-
cante, adjudicat fieri petitionem eorum ,
tradens eum crucifigendum , Matth. 27.
v. 24. & 25. Lucse 23; v. 24.

15. Damnatns ducitura militibus cru-
ce onuftus extra civitatem : quo cum ve-
nillent, crucem.ut expeditius incederee,
Simoni Cyrenaeo imponunt, Match. 27. v.
31. Marci f. verf, 20. & 21. Luca; 23. v. 26.
Cum vero turb  a populi ac mulierum la-
mentanttum fequeretur, ad eas conver¬
ts praedicit ultionem ipfis, ac earum fi-
liisimminentem,Luc.23. v. 27.11% ad 33.

16. Admontem Calvaria iibi venit, pro-
pinatur ei vinum myrrathum felie mix.
tum ; guftatum vero quale elfet noluit bi«
bere , Matth. 27, v. 33 -_& 34 - Marci if. v.
22. &23- Hinc crucifigitur, oratque pro
crucifixoribus, Lucae 23. v. 33. & 34. Cru-
ci additur titulus caufae , Matth. 27. v. 37,
Marci if. v. 26. Lucae 23. v. 38. Joan. 19.
v. 19. quern feriptum Pilatus non vultmu-
ture, Joan. 19, v. 20. & feqq. Ut vero ma¬
jor ell'et ignominia, crucinguntur cum eo
hinc & inde duo latrones, Matth. 27. verf.
38. Marci if. v. 27. Lucae 23.v. 33, Joan*
19. verf 18.

17. Milites partiuntur inde coram ipfo
veftimenta ejus , Matth. 27. v. 35. Marci
if. v. 24. Luce 23. v. 34. Joan. 19. v. 23.
& 24. Populus vero fpedtans, & Pontifi-

ces,

476 SERIES VIT^: CHRIST!

ces , & miiices ei iufultabant morienti»
variaque exprobrabaut, Matth. 27. v. 39.
ufque ad 44, Marci 15. v, 29. ufque ad
33- Lucs 23. v. 3^. Cam vero & alter
latronum hoc faceret, alter earn re-
prehendit, Jefum agnolcit Dominnm fu-
um, ah eo paradifi promi/Iionem impe-
trat, Lucs 23. verf. 39. ufque ad 44.
Hinc matrem adftantem cruci commen-
dat difcipulo prxfenti, quem diligebat,
Joan. 19. V- z?. & feqq.

18* Interim dum hsc fierent, ab hora
fexta, qua crucifigebatur, faftsefunt te-
siebrae ufque ad horam nonam, Matth.
27.v. 4^. Marci 1 ?. v. 33, Luc. 23.V.44. cir¬
ca quam horam exclamavit, Eli, Eli,  M»
27. verf, 46. Marci verf. 34. Cum-
que eodem tempore dlxillet, Sitio  ,
Joan. 19. verf. 28* niilites hoc in rifum
vertentes, aceturoqueofferentes, inter-
pretantur eum Eliam  iuvocare, Matth.
27, v. 47. Marci 13. v. 35, Luca; 23-
36. Accepto aceto dixit, Confummaturn ejh
Joan. 19. v. 30. lterum vero clamanS
voce magna , In manus tuas commendojpi r
ritum meam , inclinansque caput expira*
vit, Matth, 27, v. ^o. Marci if. v. 37 *
Lucs 23. v, 47. Joan. 19. v. 30.

19. Interim velum templi fciHum eft?
terra mota, petrs dirupts , fepulchra a-
perta lunt:  ex quibus Centurio agnof*
cit !ilium Dei: csteri tundentes petflo*
ra revertuntur, Matth. 27. v. 51- ufqu^

ad

JUXTA ORD. TEMPORUM. 477
‘'A  55. Marci i<?. v. 38- & 39. Lucie 23.
v. 4^ & iterum 47. & 48. Judd vero
propter inftans fabbatum impetrant
ut crucifixorum crura frangerentur :
quod fit latronibus , non .]efu , q u j a  j an ^
inortuo: led lancea aperitur latus ein«
Joan. .9. v. 3 i. ufque 38. J

#  so, Itaque jam vefpere Jofeph ab A-
rimathsea obteuta venia deponendi cor¬
poris, illud condit aromatibus. findone
involvit, adjutus a Nicodemo fepelit in
horto, in monumento fuo novo , obfer-
vantibus locum mulieribus, Matth. 27. v.
Si* Marci if. v. 42, ufque ad finem,
Luc* 23. v. 50. ufque ad finem, Joan.
19. v. 38. ufque ad finem. Poftridie ,
hoc eft.ipfo die l'abbati, cum confenfu
Pilati, Pharifan figillo muniunt os le-
pulchri, & cuftodes apponunt 9  ne furto
fublatus refurrexifl’e diceretur, Matth.
37. v. 56. ufque ad finem.

Refurreftio,

\Jefperi finito fabbato mulieres parant
v  aromata, & poftridie prima fabbati,
hoc eft, die Dominica fummo mane , al-
befcente jam coslo veniunt ad monu-
ihentum, ut corpus ungerent , Matth.
*8, v. 1. Marci r - 6 .  v. Luc* 24. v. 1.

Joan.

478 SERIES VITAS CHRIST!

Joan. 20. v. i. Appropinquantibus An¬
gelas defcendens cam terra; motu tollit
lapidem a fepulchro, &feditfuper eum,
quo cuftodes extend Hunt velut mor-
tui, Mntth. 28. v. 2. Marci 16. v. 3.

22. Malieres jubet animo fecuro efle,
nuntianfque, Jefum furrexiffe, hortatur
ingredi ( quod & fecerunt) ut videant
locum corpore vacuum, & hoc difcipu-
lis annuntient, Matth. 28. v. Marci
15. v. 5. Lucse 24. v. 3. Ills confterna-
tse egrediuntur monumento, & mox in-
veniunt duos Angelos, qui eis idem di-
cunt , easque increpant paulo durius ,
Lucse, 24. v. 4. ufque ad 9. Nuntiant
illse Apoftolis, corpus effe fublatum, &
Angelorum vifionem fibi apparuiffe, qui
dicunt, Jefum vivere. Quare Petrus &
Joannes currunt, ut rem explorent,&
non invento corpore vere illud fubla¬
tum elfe credunt, Lucse 24. verf. 9. uf¬
que ad 13. Joan. 20. v. 2. ufque ad 10.

23. Maria cum Apoftolis reverla per-
ftat plorans iu qusrendo corpore , videt
duos Angelos , & mox iplum Dominant
putans eife hortulanum, Marci 16. v. 9.
Joann. 20. v. 11. ufque ad 18. Quod
cum Apoftolis narratura in urbem cum
cseteris mulieribus feftinaret, obvium
habuerunt omnesJefum, Matth. 28* v - 9 *

24. Interea cuftodes in urbem veni-
unt, acceptaque pecuuia fpargunt cor¬

pus

JUXTA ORD, TEMPORUM. 479
corpus a difcipulis furto fublatum, Ma-
thifU* 28. verf. 11. uiquead 16. Cum ve-
ro necdum crederent Apolloli mulieri-
bus, apparet Dominus Petro , Lucs 24.
v, 34. nee non duobus difcipulis eunti-
bus in Emaus, Marci 16. v.  12. & fu-
fius Lucs 24. v. 17. ufque ad 36. qui
cum reverfi in Jerufalem Apoftolis con-
gregatis apparitionem illam narrarenr
eadem ilia die, prima fabbati, feu do-
minica vefperi, fteuit Jefus in medio
eorum abfente Thoma, oftenditque eis
manus, latus ;  denique comedit cum eis,
ac bibit, Marci 16. v. 14. ufque ad 19,
Lucs,  24. verf. 39. ufque ad 50,
Joan. 20. v. 19. ufque ad 24.

Cum autem Thomas Apoftolis non
crederet, oftavo poll die eifdem ap¬
paret, ac Thoms manus, ac latus pal-
paudum offert, Joan, 20. v, 24. ufque
ad 30, Deinde difcipuli in Galilsam ex
mandato Domini profedti _ vident eum
pifcantes ad mare Tiberiadis :, prandent
cum eo ; & Petrus totius ovilis, hoc
ell, Ecclefis, curam accipit, Joan- 2 r.
V. 1. ufque ad 24. Denique vident eum
in monte libi per eum conllituto in Ga-
lilxa, Matth. 28. v. 16. ubi docet eos,
omnes potellatem fibi elfe traditara.
ftaptiimi formam tradit, fignaque cre-
dentes fecutura , ibid, v. 16. & Marci
.*$• v, if. ufque ad 19.

Ad

480 SERIES VITAS CHRISTI J. 0 , T.

Ad extremum converfatus cum eis
per dies quadraginta loeutufque de
regno Dei, die tandem quadrageiimo e-
ducit eos  in Bethaniam , montemque 0 -
lived, & repreffa eorum curiolitate de
tempore, quo reftitueretur regnum Ifra-
ell. elevatis manibus benedicens eis af-
cendit in coelum, Marci 16. v. 19. Luc*
24. v, 50. Ador. 1. v. 6.  & feqq. Ubi
jam fedet ad dexteram Patris cooperans
pmiicatoribus Evangelii fui, fermonem-
que confirmans fequentibus fignis , Mar*
ci 16.  v. 19. & ultimo.

INDEX

A.

b p’-sepnfitio pro, Pra , L. x8 :  v„ 14.^
A. Abilina ab Abila civitate ditta, L,
3* v  i.

Ah Abraham cur inchoetur genealogist
Chrifti. Mat. i. v. %.  Abraham pater ere-
dencium, L. i6. v. 22. Abraham quo-
rtio.io diem Chrifti vidit, J, s. v, 56.

Ahut’gare feipjum  diverfimod& fumitur,
Mat. 16. v. 24.

Abominacionem defulationis quidam
pUtant Antichriftum, Mat. 24. v. ij. A-
lise opiniones, ibid*

* Abfolutio facraraentalis non eft pura
declaratio peccati pemiffi, J. 20. v. 23.
Eft actus judicialis prsefupponens confef-
fionem accufatOi'iam, ibid.

Acettim cur paraverant, & cur quaerf-
tur audito E i Eli, tf c.  Mat. 27. v. 48.

Adam quomodo Dei Filius, L. 3, v. 38.

A hr  menfis, cui menfi noftro refpon-
deat? J. 10. v. 22.

Adomim latrociniis celebre,L.io,v.29.'

Adoptivus filius non odit naturalem, J.
8. v. 42. -

Adnrare  pro facrificare, J. 4.V. 20. & 23.

Adventus Chvifti toti mundo erit con-
fpicuus, Mat. 24. v. 27, Adventus Chri¬
fti duplex. Mat. 17. v. 12. Adventus Chri¬
fti duplex a Jud’*is confutes, I. 1. v. 21.

A Ad-

INDEX.

Adventus Chrirti ad judicium particular*?
in morte uniufeujuique J. 14. v. 3.

Adultera ad Chriftum adducitur, J, 8*
v.a&feqq.

Adulterium non eft caufa fufficiens aj
iii?orem dimittendam, • & aliam ducen*
dam, 'Mat. 19. v. 9.

iEgypto quid profuerit confugium
Chrifti, Mat. 2. v 4  13. Quamdiuibi mau-
ferit, incerturh, Mat. 2. v, 15.

A<$ vocatur oftinii pecunia, Mar. i3«

y. 41.

Affedfturo dantis potius refpicit Deus*
quam rei dat£ magnicudinem, Mat 10. v*
43. Affe&qs terreni exp.ecant Mat. 13,
v. if.' Ailedtus'vits melioris per lofici-
tudiuem feculi extinguitur, Mat. 13. v*
33. Affe&ibus propriis valedicendum *
Mat. 16. v. 24. ASertus humanos cur
Ch'iftus alfumpferit, Mat. 26. v. 36.

Affirmandi modus mpdeftus, Mat. 26*
v.

Agnus vefpere folims comedi, Matth,
i6. v. 20. Immolari vero circiter hor;t
tertia pomendiaya ibid. Agnus pafchalis
praefigurabat Chriftum, J. i* v. Z9. Per
Agnos  bis repetitoS defignantur dutopo-
puli i  Juda'icus & Gentilis *  per Ones  EpiP
copi & Paftores, J. 21. V. if.

Alabaftrum non a nienfura, fed a ma¬
teria diftum, t. 7. v. 37

ALipa &.Colaphus  quid difierant* J.

V, 42 * , t

IND EX.

Albedo veftium Chrifti in transfigura¬
tion e erat fulgor tranlparencis luminis ,
Mat. 17. v. 2.

Aliis faciendum, quod nobis fieri vo-
iuinus. Mat. 7. v. li.^

Allegorica explicatio fanatortim cseco-
rum, Mat. 20. v.* 4 . Ficus Mat. t\.  v. i 9 .
CuliciS &camfelr, Mat. 23. v. 24 -

Aloe fua amadtudine re'fiftit putrefac¬
tion!, j. ’9.  v. $9*

Altare Thymiattiatis in fanfhiario, non
in Sandfo fanttornm fait, L. t.  v. 9.

Amare animafh fuam in hoe nxundo*
quid ? J. 12. v. 2<.

Ambitionis eupiditas taxatur & ampu¬
tatin', L. 14 v. 7 feqq. _

Ambitiola contentio dilcipulorum,Mat.
J-8. v. 1. Quie ejus caal'a ? ibid. Ejus re-
prellio v. 3. Mat. 201 v. 24.

Amen, Amen , pro certo certius, J<
J. v. <;i. & J. 8* v. 34.

Amicitia fincera non quaerit propriuni
commodurn, fed amici, J. T4. v. 28*

Amicus vocatur amico animo invita-
tfis'. Mat. 22. v. 12.

Amor Chrilli erga fuos eledios, J. 13.

, v* 1. Amor fui impedit amorem Chriltii
Mat, xo. v. 39»

, Anabaptillic refelluntur, Mar. 16. v.i6.

Andreas frater Petri, Mat; 10. v„ ii
Andrese Apofioli auftoritas apud Jefum s
*• 12 . V, 22 *

A 2 An-

INDEX.

Angariare  quid ? Mat. p. v, 41,

Angelum curt, habent homines, Mat*
18- v . 10, Angeli cuftodis officium. Mat*
ig. v. 11. Angeli Chrifto miniftrant,
Mat* 4. v. t  1. Item J. 21.  v. 9. Angelo-
rum roinifterium circa animas jultorum,
L. 16. v. 22.  Angeli minifterio lapis re-
volutus a l'epolch"o, Mat. 28. v. 2. An¬
geli cur meiiores? Mat. 13. v. 30. Au-
gelis in quo erunt homines h miles in eae-
lo. Mat. 22. v. 30. Angelas cur In tem-
plo, juxta altare, & a dextn's apparuit
Zachaila;? Luca; 1. v. n. Inter bono-
ru m & malor. Angelorum apparitione*
di('crimen , Luc* 1. v. 13.

Anima  fumitur pro vitatemporali, Mat.
6 .  v. 2{. AH;r ejus acceptiones, Mat. 10.
v.39. Anima diligens juftitiam & domi-
nans paffionibus efti'piritualis regina Lu-
jC*  17, v. 21. Animsc humaute immorta-
litas , I.uc* 13. v. 46. Ex hac colligicut.
refurredtio, Mat. 22. v. 32.

Animus homims Deo Temper inhaerere
debet. J. 8. v. 29.

Annas Pontifex quinque filios habuit
Pontilices, Luca: 3. v. 2. Annas l'ocer
Caiph* Pontihcis, J. t8. v. 13. An fi*
mul cum Caipha pontificatum geffeiitr
Lucas 3. v. 2. Ann* prophetilfts caftita*
virginalis, conjugalis, &Vidualis, Luc.*

v. 36. & 37.

Annorum Chrifti computus vulgaris x-
quo brsvior, Luc* 3. v. 23. Annus Jtf*

INDEX.

Ihtiaj corre&ionis quo natus efl Chriftus,

ibid.

Annulus ornatus hominis liberi Sc  lo«
cupletis, Luce  r5.v.22.

Antequam quid importet, Mat. i. v.ig

Antichrifti adventus pnedicitur, J. 5.

43 -

Apex de lege non cadit quin impleatur,
Luce 16. v. 17.

Apoftolus quid Gguificet, Mat, to.v. 1,
Apoftoli cur duodecim, Mat. 10. v.2.E>»
rum nomina, ibid. & veil', feqq. Sufti-
nent perlonam Chrifli, Mat. 10. v. 40.
Con anti a probat in*, Mat. 14. v. 24. Qua
rations Ch iftus iis omnia notafecerit*
J. 15. v. 15. An elegerint Chriftum ? J.
1^. v. 16. Non  erant. '*e mundo, & qua
ratione? J. 17. v. 14. & 16. Sunt lux
mundi d 10b.is modi*. 17. v. i8* Tur-

batttur ex verbis Clirifti, Mat. if.v. 14.
Ordinautur orbis du&ores, & mylterio-
rumDei mini (Li. J. 20. v. 2c. Ordinan-
tur lacerdotea, L. 22. v, 49. Comparan-
turovibus, lerpentibus, coin mbit. Mat.
10. v. 16. Datur iilis poceftas jarifdidtio-
nis quoad forum poli, J. 20. v. 21. Pro-
hibeatur arm 1 ferre, Mat. 10. v. 10. Er>*
rum muiuis & oilioiuni, L'ic. 24. v, 48-
Apoftblonim pnedpui, ceterifque capa-
ciores, Mat. 17. v r. Fides eorum im-
pertedtior quam efle debuilfet, Mat. 17.
v. 18, MagisChrifto familiares. Mat. 26.
v, 37, Apollolomm pilcacio, J. 21.  v. n.

A 3 Apo*

I N D E X.

, 4 poflolus cjuitque fuum throiiumhabebif*
Mat. 19. v. 28-

Apparitkmum ordo Mat. 28* V. $•
si pud,  pra'politio diftin&iopem faltem
pevlbnalem importat. .J. i.v. i.

Aqua: in yin urn per Ciiriltum converts
allegoric, j. 2. y. 11. Aqua e latere
( h.illi proflueiis, vera fuit, J. 19. v. 34.
■Aquae. & fanguinis fluxug e cadavere mi-
faeulofus eft, ibid. Aquae & languinis e
latere Clirilti fluentis allegorig, J. 19. v.
3 ?-

Arbor bona & mala qua: dicatnr? Mat-
7. v. 17.

Archelaus quando regnavit in Judiea?
Mat. 2. v. 22.

Architynagogus pro fynagogse prie*
fefto , Lucre 13. v, 14.

Architriclinus convivii prajfeftu.?, quod
ej:is ollicium? J, 2. v. 8.

Argumentii leptem iuduceptia ad pei>
maiiendum in Chrillo, J. 1 y v. 11, A r "
gum. Clnidi a majori, Mat. 12. v. 4. a
miuori, Mat, 12, v. ig. item v. 36. & cap.
18. v. ?4, a concefljs, Mat. 12. v. 27. a
liniiii, Mat. 12. v. 29. ex illo principle*
Propter quod mum quodque eft tale , Mat. 23*
v. 18'. Argum. Chridi includlabile ex na-
turis rerum petitum, Mat. 12. v. 33 %  Ar^
gum CbrjfH pro refurreftione ex Script**”
ra delumpeCtm examinatur, Mat 22. v *-”•
Arrogant)a non ita cav'enda ut verita^
rglinquatur, J. 8. v.55.

I N D E X.

Arti magicse imputaucPhatififei expulft-.
onetn d.tmoniovtim, Mat. 9. v. 34.

Articulus voci. Dens , additus indicat
cam fumi pro perfoiia, J. 1. v. 1.

As quid? Mat. 10. v. 29.

Afinam cur qu^ri curayeric Chrjftus?
Mat. a 1. v. 3. Simul etiam habujt atinum,
ibid v. 7.

Afcemio Chvifti cum aliquot cjrcum
jftanriis defcribitur , L. 24, v. ?i.
Ailumpiio pro afcenfione, U  9. y<
Alfumptusad caeluin cur dicatur Cbri-
ftus? Mar. 16. v. 19 quo liiie ? ibid.

Aihitia eft vitiota prudentia L. 16. v. g.
Atriupi gentium ju templo Idierofoly-
mitano .J. 12, v. 2o f
Avariti* cun&qtjo amputatur, L. 6. v.
38. & L. 12. v. if, 1  q

Avarus quis dicendus? L. 12. v. rf.
AuCioritatem & fiJem conciliaturum fe
Apoftolis Chriftus promiftt Mar. 16. v.

5 7. Aurtoritatem puMicam judicis Chri ■
fius non eontemqit, Mat. 26. v. 63, & c.
?7 t v. 14. ■ “ • A

Auiire  pro obedire, J. 5 . v. 24. & c. to.
v. 27. Audire &  ditcere, qiiuinodp tiift#-
rant ? Joan 6. v. 4>.

Ave qualis lalutatio, & quid ftgniBcet,
L. 1, v. 28.

Aures audicndi ipfum funt donum obe-
diendi, L. 14. v. 3^.

Azymorum dies feptem, L.^.v, 43 .A v .y-
A 4  mis

I N D E X.

mis Chriftus ufus eft inftituendo SS, Sacra-
tnentum, Mat. 26. v. 17.

B

Baptifmus pro martyrio ufurnatur, J
liv. 27. Baptifmus Joannis, Mat. 3. v.
n* is in rnagna opinione apud Jud<e< s , J.
j.v.af.ejus inefficaeia ad fpirituaJia dona
conferenda, J. 1. v. 26. & 73. Debaptit-
mo .joannis quaeftio, Mat. 21. v. 25. l)e
baptiimo Joannis&Chrifticontentio, J 3.
v. as. Baptifmi materia & forma, Mar. 1 %
v. 19 Baptifmi aqua in regenei atione f b-
it vicem matris , Spiritus ian^tus, pat-
ris, J. 3. v. Baptifmus parvulormtt*
Mar. 16 v. 16. Baptifmus pro paffione ufur-
patur, L. 12. v. 50.

Bartolomaj etymologia, Mat. 10. v.
Batus menfora decimam partem Cori
continens. L. 16. v. y 6. 7,

Beatitude conliftit primario in fruiriva
vifione Dei. J. 17. v. 24. Cur vita diettur,
Mat. 25. v. 46. Beatitudines Evangeliee*
Mat. yv. 3. Beatitudo itterna cur ccena
appelletur, L. 14. v. 17*

Beelzebub unde dicatur, Mat. 10. v* 2f*
Bellum duplex prsdicitur Mat. 14. v. 6.
Quse bella piajced’erint excidium Jerolo-
iyrr.itanum, Mat. 24 v* 7. Belli feu diffen-
lionum non caufa. fed occalio fuit Chriftus,
Mat. 10,-v.34. Belli filiur pellis & fames,
Mat. 24. v, 7.

Be-

INDEX.

Be tie di Dio pauis ipfa eft confecratio ,
Mat. 26. v. 26,

BeuefaDores etiam invitos laudaro de-
be ’ius  , Mar. 7. v. 36.

Beneplacitum Dei eft lex omuis sequita-
ris, Mat. 11. v. 26.

flenignitas lurama Dei libi faDum repu-
tatttis, quod Eeclefiae membrisfaftum eft,
Mat. 25. v. 3f. & pro fratribus pauperes
aguofdentis, etiam eum fedet in throno
judicis, ibid, v. 40.

Bethauia duplex, qua rum unadieitur
Bethabara J. 1. v, 28* Bethania cafteilnm
Maris &Marth« quantum diftertjerol'oly-
ma , J. ix. v. 18.

Bethleem domuspanis interpretatur, L.
2 . V. 4.

Bethphage villulaSaeerdotum, Mat. 21.
v. r.

Bethfaida ubi fits, J. 1. v. 44. item
Mat. 11. v. 21.

Bezt errores notantur, Mat. 3. v. 52.
item cap. 10. v. 2.

Binanus numerus fuperBuitaiem dem>
tat, Lues 3. v. 11.

Biuarii numeri ailegoria, L. 10. y. 1.

Bini cur Apoftoli enumerentur. Mat.
10. v. 2.

Blafphemia Spiritus qus non remittitur,
Mat. 12. v. 31.

Blafphemis deereta fuit poena mortis, J.
19. v. 7 * -

Boni & man paftoris difcrimen J.'io.v.r 1
A  s Bo.

INDEX-

Bonus nature fuitunus eft £)eus, Mat-19*
v. 16.

Brachiam Domini» pro Chi'ifto ufurpa-
tur, & cur, .J. 21.v. 33.

Buccella Jude porreita nop fuit Eucha*
riflia . Jl 13. v. 26.

ByfTusmolliciem denotac, E. 16. v. 19,

a

("eci divulgant miraculum Chrifti con-
tri ejus prxcepfum, Mat. 9. v. 31,

Csecitas cordis peccatum eft. pcena &
can fa pec cad, Mat/ 13. v, i< t  Diifert ab
obdurationecordis, ibid.

Coeiure pro Dei memoria, feu libro vi-
t<e fuir.itur, L-  10 v„ 20.

C.ena Palchaiis fhm 1o, ufualis recu n-
betuio peiagebatur, J. 15. v. 2.

CsnaeuJuna in quo, Chviftus eelebravit
Paicha, poftmodurn converjum in Eede
!is tt Afioftolorum, Mar. 74. v-. 4 f t

Caerenoijiie EccJefne in Extrema unc-
done, Mar; 6. v.- 13.

Cadaveri cur ieC.iriilus comp^ret, Mat.
24. v. 19.

Cain occidendo f atrem, diabolum imi*
tatus eft. J. 8. v. 4.%

Cainan an in Chuifti genealogia interle*
rendus L. j. v. 36.

Caiphis Anne  genet, L. 3. v. 2. E"
jus propheda expendittir >r J, 11. v. ft*
Caipha* eft engnomeu Principis Saeerdo*

turn

INDEX.

fum, a quo Pontificatum aceeperat, Mat.
26. v. 3. adjurat Chriftum, v. 63. proponic
duogra-yia accufatioqis Capita, ibid.

Cajceamenta quid allegories fignifi'-
oent, L..if. v. 22.

Calceos, non faqdalia prohibet Chriftua,
Mat. 10. v. 10.

Cilix in periptura quid ? Mat. 2. v. 22,
Calvin a exploditur, Mat. 13. & 14. v.
26. 28 29.36. item 21. v. 19. item 26. v.
2 6, 39-item 27. v. 46. Mar. 5. v. 33. & 34.
C.ilvini iuftida imputativa. exploditur, L.

I. v. 6. Teme* e Apoftolos carpit, L. 9. v .
f f. Temereetiam reprehenditEcclefiam,
L. 11. v. g. Ejus dogma de defperatione
Chrilti impium;L, 23. v. 4 6.  Ejqs error
de baptilrci materia refellitur, J. 3. v.<p.
item ejus error de prdentiaChrifti in E.i-
chariftia,.). 6. v. 53.

Calumnise .) udamrum, Mat. 27. v. 42.
Cana duplex, una minor, alia major,
prope Sidonem, J. 2. v. 1.

(hphaniaam Mat.4. verf. 43. quars vo-
oecur Ghrilti civitas, Mat. 9. vert’. 1. nbi
lira; IVUt. 1 r. v. 21.

Caput Joannis dimidio regni H ?ro iiadi
nodus, Mar. 6. vert’. 23. in eonvivium al*
latum <* v. 27.

Caro quo fenfu dicatur nihil prodetle,

J. (y  v, 64. Caro Chrifti qiiomodo vere
cihus , & fanguis vere potus, J, 6. v. f6.
& leqq. Caro pro homiue integro ufurpa.

tur, J. 1. v. T4. ■

_ ’  ' Caf-

INDEX.

Cafleu mentis cui menfi noftro refpon-
deat, J, 10. v. 32.

Caftratio fni qux bona, qua mala#
Matth. 19. v. 12.

Cathedra M>yfi quid, Mat. 23. v. 2*
non permittebat Pharifoos docere aliena
a ratione, v. 3.

Cedron torrens nbf float. J. jg. v. 1,

Centurio fait gentilis, .Mat. 8* v. io*
Confketur Chimum Filium Dei, Lucs

2  3 . V. 47, r

Ciiaritas facilis eft, & omnia facilitate
Mat. 11. v. 30. Ohavitatis refrigetium
qux caufabunt. Mat. 24. v. 12. Ejus ve¬
nerium fpe temporalium, Mat. 19 v. 2(.

Chriftus uumquam benedixitcibis, nid
cum fingulare miraculum operari vellet ,
Mat. 16. v. 26. Chriftum fe elTe multi
mentiti lunt, & adhuc mentientur, Mat.
54- v. 2>. Chriftus non tribus guttis fan-
guinis circa cor Virginis, fed in utero
virgiuali conceptus, lines 1. v. 31. I 1
Ciirilti eoncepcione Deus lupplebat vice 5
viri, Luca: 1. v. 3^. 111 a curSpi: ittii lan6t°
appropriata , Luce 1. v. 3*;. ChiiltusciU'
fruftus ventris virginalis dicatur, Luc#
j. v. 42* Cur Oriens  appelletur, Lucs 1 *
v. 78. & 79. Quot diebus in utero hsferit*
Lucs 2. v. 6. Chriftus minor state S* J 0 '
anne, ma jor in regno cxlorum, Mat. J 1 *
V. 11. Cur dictus Emmanuel, Mat. 1* v *
ft}. Qualiter plenus veritate, J. 1.

14. item csp. 3. v. 34. A Patre, iieut el-

INDEX.

fentiam, ita fapientiam & do#rin 9 m ae*
eepit, J. 6. v. 16. Chriftus Filiu s  Dei nS-
turalis, unigenitus, Mac. 3. v. 17. Dn&us
a fptritu in deferturo, Mac. 4. v. r. Sanac
omnem niorbum, Mac. 4-v. 2i. & 24.
Perfecit legem verterem, Mat.if. v. 32.
Docuic ficut poteftatem habens, Mat. 7.
v. 19. Cur tetigit leprofum, quem mun-
davit, Mat. 8. v.  3. Sedat cempeflatem,
Mat. 8- v. 15 . Sanac daamoniacos, V. 28 .
paralytieum. Mat. 9. v. 1. Comparatur
medico, 9. v. 13, Sponfo v.  15. Refufci-
tat filiarn A ehilynagogi, v. 15. Sauat
duos cjecos , v. 30 . Item unum esecum,
Mar. 8. v 24. Cecum &mucum,  Mat,
21, v. 21.  Miitum & furdum,  Mar. 7. v,
32. Lanaticum, Mar. 9. v. 17* Manum
arida.n, Mat. 12. v. 10. Cscum a nati-
vitate, J. 9. v. 6.& feqq. Sanat ab epi-
lepfia leu morbo comiciali, Marci 9* v.
17. Chriftus cur a Joanne baptizatus,
Mat. 3. v. 13. 15. Chriftus excellenter
pre aliis unftus, L. 2. v. 11. & 26. Pio
Chrifto qui fe vendicarint, Mat,.24. v. f.
Quos difcipulqs baptizaVit, j. 3. v. 5. & 6.
Lavic pedes difcipulortlra a Petro incipi-
endo, J. 13. v. 5. & 6. Digito fcriplk
in terra, quid & cur ita lcripferit, J. 12.
v, 3^. & feqq. Eft oftiu oVilfe, & qua ra-
tione, J. 10. V* 7. & 9. Paftor bonus,
ibid. v. 11 & 14* Via veritas & vita, J.
*4. v. 6. Comparatur galling, Mat. 23,
v . 37 . gun,  Mat. 24, v, '17. Eft ca¬
put

, ' I K D E X.

put Martyrum, Mat. 26.  v. 66* Ghriftui
aliter in ruinam, aliter in refurre&ionem
multorum pofitus, Lucs 2.  v. 34 Eft lux
Gentium, & gloria Ifraelitarum, ibid*
verf. 32. Ejus divinitas ex ardanorum
notitia oftendituf, J. 2. v. 24. Libere &
fporitanee paflus r  J. 10. v. 18. &cap. 14.
v. 31. Pro Judacis perfequentibus ora-
vit, E. 2'?. v. 34. Illius oraiionis effiea-
citas, ibid. Clavis non funibus fait cru-
cifixus , Mat'. 27; v; 3f . Et cum coi ona,
ibid. Item facie verfus occidentem, dor*
fo in Judfcam , ibid. 27. v. 3$. Cum eo cru-
cifixi duolatrones , ibid. n 8* CorrobbraC
Apoftolos, Mat. 28. v. 20, Radius eft
mons magnus implens totam terram, Da¬
niel 2. relatus J. 3. v. 30. Hominibus
aperuit portas cadi, J; 14. v. 2. Paflus
eftferia fexta , primo die azymorum, J*
39. v. 14. & 31. Eft Ecclefiae Iponfus, J»
3k v. 29. Caput Ecclefne ex Judds &
Gentilibus colledta: Lucse.24. v. 48. In
Galilasam bis prbfedlus, &quando, J. 4*
v.3. & 54. Appellatur falus, quia i'a'lu-
tis audtor, ibidem verf. 22. Eft falvatqr
non Ifraelis tantum, fed totius mun'di »
ibid, verf, 42. EftFitius Dei non adopti-
v.us, fed naturalis, J. 5. v. 18* In Ema¬
ils coulecravitpoft refurredtionem.Ltfc®
24 v.30. .

Cibus non ex natura fua coinquinat no*
minem, fed peTaccidena, Mat. 1?

Circmrcifio tranfiit in legiff'Sacrameft'
. turn ,

INDEX.

ttitti, J. 7. v. 22. Poterat fieri domi & ex¬
tra templum. Lucie x  vert *9.

Cives civibns invidere naturale, Mat.

13 * v - < 7 . L. 2 . V. 4 *

Civitas David, duplex, L. 2. 4.
’PerC/auMinteIligicurfupremapote(las,
Mat, ; i6. verf. 19- ' /•

Cc&li quotnodo aperti, Mat. j. v. 16.
Cogitationes terrens aj'cendere, cade-
ftens defcendere dicuntar, L ,24 y. jg.

Cdgnatprum C’uirti ir.finr.itaj. Mar. 4.
v. 21.

t  Gommqnip fub utraque fpeeie non cm-
hibus pre’cepta, ,J. 6. v. 74,. &. 53.
Complacere  quid, Mat. 3. v. 17,
Concilium Jadxorum, Mat. 40. v 17.
Concilium vuiverium conftabat 27.judicj-
bus, Mat. 27. v. 1. ejus nequitia, Mat. 28.
v. 10. infelix alhitia, v. 13. Conciliorum
aurtoritas, Mat. ig. v. 20.

Conciliantur EvangelilLe, Mat. 20, v.
29. item 21. v. 41. item ag. v. 17. Mar. 9.
v. 39. item 15, v. 2*.

Concordia comtyendatur, Mat 18. v,
V. 19.

Confitentium Deum premium, Mat. 10.
Verf, 32- Canfiteri  & profiterifidem  diverfa,
ibid. Coiifiteri ^pro lamiate, Mat u. v. 27.

Coiifeffionis fidei ante Reges & Pradi-
desexemplum, Mat.-26,v. 6 j.

Conjugium a Deo inilitutum, Mat. 19.
v. 4. & quidemita, ut unus unam uxorem
fctbeat, ibid*

Con-

INDEX.

Corijtm&io conjugalis ardtiflima, Mat,
19. vei f.

Conj'.iges una caro, ibid v.^» & fi.C-Miju-
ges, quorum states junft: centenariutii
numerum excedunt, nequeuntfilios proc¬
reate , juxca Auguft. L. r. v. 7.

Confanguinei vocantur fratres, J. 7.
vef.3. &{.

'Conlcienria quoque bona trepidabit in
judicio, Mat. 2f. v. 4, Confcientia;
imindiris primo ttudetidum, Mat. 23,  v.
26

Confolatio pauperum, Mar. 12. v, 44,
Coolidatio eleitorum, Mat. 24. v. 33.
Cunlolatio pro fervis Chrifti, Mat. 27°
verf. 63.

Continents donum daf Deus, &  quo-
mode , Mat. ly. v.  n.

Convivia celebrant antiqui in ctEiia ,
Mat 3. v. 6 .

Co bona quid? Mat. 27. v. 6.

Co' feftio iraterna, Mat. 16. v. 15.
iomodo inttituenda. ibid. Correftio-
aiis 4 g.adus,^ Mat 18.^. 16.

Cor totum’opponitur cordi divifo &
lauguido, Mat 22.  v. 37. Quomodo di*
ftinguatur ab anima &  mente, ibid.

Cornu  potentiam & robur delignat, L*

I. v. 69.

Coronatio Cbrifti non eft fafra jufluPi'
lati Mat 27 y. 29.

Corpus & caro quomodo differant*

J. 6. v. fx. Corpus pars viiior, Mat. 10.

v.28. Cor '

INDEX.

Corvi trails maria fentiunt cadaver,
Mat. 24. v. 28.

Corus menfura continens decern ca-
dos. feuephi, Luce 16, v.  &6.

Creimii  verbum dupliciter ufurpatur,
J. a. v. Credendorum de Chrifto fum-
ma, J, 8. v. 13

Crux Chrifti eft omnium benedi&io-
num fons, Luce  24. v. 50. Crucis fuppli-
*ium quibus decerni folitum, Mat. 27. v.
23. Quare hoc petierintPontifices, ibid.
Crucis fignum cur apparebit in extremo
Judicioj Mat. 24. v. 30. earn videntes qui
lamentabuntur, ibid.

Crudelitas confervi debitum exigentis,
M. 28- v. 28.

D.

Dsmon quomodo mutus dicatur, Mat.
v. 32. cur coeli volucribus corn-
par etur, Mat. 13. v. 19. D^monibus tor-
mentum eft. eos reliiiquere, quos eli-
gimt, Mat. 8.V.29. Da:moniS confeflio
& teftimonium verum, fed adulatorium,
Marci x. v. 554, ei etiam vera dicenti non
eft credenddm, verf. 25. ejus rabies, v.
26. Dcm'onis maleficio cascus & mutus
fanatur, Mac. 12. v. 22. Daemones ne-
quiliiminon ejiciuntur nifi per orationem
« jejuniurn Marci 9. v. 28. Dsemones
feptein ejetfti ex Maria Magdalena, Mar.
16 . v. 9. D«moues per ordines diftribu-
B ti,

IN D E X

tf, L. 13,v. ii.  Dscmonumininiftemitfl
circa animasreproborum, L. 16. v. 2.2.

Damnati an riiligant vivos carnaliter
prooinquos, jbid. v. 28.

Dare gloriamDeo, quid? J. 9. v. 24.

Danim  & Commendatum  quomodo diffe¬
rs pu  L. is. v, 48,

^ David exeufatur , Mat, 12. v, 4, Da-
vims films Chriftus cnr fpecialiter ciiittis,
Mat. 1. v. 1. Emphatice bis conlequentef
Rex dicicur, ibid- v. 5.

Deliciis terrenis imrnerfus animus eje¬
cts reddit homines ad res divinas, Mat,

J 3  v * &

Demonftrare, pro generate t & vide-
re, pro tiaici J. v. 20.

Denariorum duplex genus, t.  7. v. 41.
Item J. 6. v. 7 »

Deprecatio parum impetrat, niii ope*
runt acceffione i'arciatur, J. 1?. v. 7.

Defcentiere de cruce cur lioluk Chri-
ftus, Mat. 27. v, 42.

Dei propiium nomen eft, £//?, J. 13*'
v. 19, Deus eft in mundo per elfentiamj
potentiam, & praefentiam, J. 1. v. 10*
Decs non deferit, nifi deferatur, J. if.
v. 4. Dei unitas exponitur, J. 77. v. 8.
Deus quo feniupeccatores non audiat, J*
§r. v, 31, Cominuo operator confervaiido
& gubern, mundiim non tamen violatfab-
batum, J. f. v. 17. Deus mnltis titulis di-
citur verus, J. 7. v. 28. Dei permiffi°
non ab’ftergitpeccatumpermifaiiir J*

v.

INDEX.

V. ii. Deusfx falli, aut mentiri poffetj
omnipotens non elfet, L. i. v. 37, Deus
fceneratori & creditori corbparatur, L. 7*
v, 41. Deus appellatur homo , quia ho-
minum amator, L. 14. v. 17. Deus posni-
tentibus blauditur, L* if. v.20.

Dextrum iiavigii quid,, J. 21, v. 6.

Diabolus primum hominem feducendo
totum genus bumanumoccidit. ,J. 8- v.444
fn vefitate fuit, fed in ea tionftetit, ibid.
Tentat Chrittum, Mat. 4. v. 3. Spiritual!-
ter facit homines mntos & csecos, Mat. 12*
v. 22- Majori Fervet odio Contra eos , ex
quibus pulius eft, ibid. v. 44. Cur princeps!
hujus rnuiidi appelletur, j. 12. v. 31. & cap.
14. v* 30 £i Cut dicatur ignis prreparatus*
Mat. 2f. v. 41.

Dicere & loqui, quotiiodo differant, j,
12 v. 49.

Dies, pro tempore vit£ prsefentis t
nox, pro morte fumitur , J. 9. v. 4.
Dies Chriftii pro tempore, quo vixithic
mortaiis, j. v. f 6. Dies fefti incipiebant
a vefpera in vefperam , Mat. 26. v, 17*
Dies feftus Judaebrum fumitur antonoma-
ftic6 pro Pafchate, J. 5. v. 1. Diem quali-
ter Romani dividebant, Mat. 20. verf. 2.

Diffidentire follicitudo amputatur, L. 6.
v.38.

Dileilio amicorum & diledtio inimi-
corum comparantur, J. if. v. 13. Diledtio
qua Chriftus dilexit Patrem, eft heroica J;
14* v. 31. Dileiitio qua Chriftus dilexit <j;

B a ves

INDEX.

vesfuas, quam eximia, J.ro/v;ty. Dilff-
6rio ftateiria eft lyrnbolom difcipulatus
Chrifti, J. 13. v. g<f. Dile&ionis routu»
prseceptum cur dicatur novum, J. i'gv.34.
Dfte^rio divina eft fons omnaum beneficio-
rum, J. 17. v. 24. Dile<ftions proxiroi
mane atom pnefertur omnibus i'acriftc'is,
War, 12. v. gg.Ditettio fui non propterDe-
uni, nnn eft vera fui dileftio Mat. v 2. v*
39. Diligendi amici &inimici, Mat, 4. v,
44* & 44. Diligendns i'uper omnia cu: De-
us? Mat. 22. v. 37.

JUiony liana Epocha non plane exa&a,
L. 3-v. 23.

Difcipulatus Chrifti quid poftufat, L* 14*
■v. 33 *

Difcipuli Chrifti baptizant baptifm©
non Joan., fed Chrifti J. 4. verf. 2. Sunt
Sal terra, Mat. 5. v. 13. Lux mundi,
v. 14. Civitas fupra montem pofita , ibid,
Lucerna, v. 15. Oves inter lupos. Mat. 10
v. 16. Comparantur panno rudi, &utribes
antiquis, v. 16. LimitApoftoli, Mat. 10 v»
18. Eorum ruditas, Mat. 1$. v.32. Cor ob-
c$ecatum, Mar. 6. v. 52. Difcipuli Chrifti
nomen non meretur, qui pattern dodtri-
iu Ciirifti prafert, Mat. 10. v. 37. Difci¬
puli .foannis nan-ant miracula Chrifti cmfl
quadam temulatione, Mat. 11. v. 3. Eo
rnm iucredulitas prudenter diffimulatura
Chrifto v. 4. Difcipuli prolicifcentes in
Kmaus car Chriftum non noverint, L* 16
v,24, Fide inChriftum & fpe excideraut,

L,

INDEX.

L. 24. v. ar. Difcipulus veras eft qul fi-
nem dil'cipulatus affeguitur, J, if.v. 8*

Ditioribus magis datur, pauperibus
femper aufertur, Mat. 13. v. 12.

Divinitas.Chtifti variis prodigiis fignifi-
cata in morte ejus Mat. 27. v. 5 3. -Agujta
a multis, v- ?4*

Divitias quare fallaces, Mat. 13. v. 22.
Non pollidentur a nobis plenojure, Luc.

l6r  V. 12 .

Divites invitare an prohibitum, L. 14.
v. 12. & feqq. Divitibus quare difficile
intrare in regnum coelorum, Mat. tq. v.
23. & 24. Divitis epulonis- & Lazari hifto-
ria, L. 16. v. 19. & feqq.

Dodtrina Evangelica comparator gra-
no linapis, Mat. 13. v. 31. Fermento,
propter virtutem, v, 33. Thefauro ab-
lcondito, propter inasftimabile pretium
ejus, v. 44. Ea non eft jattanter often-
denda, Mat. 13. v. 44. D idtrinam Chrifti
obftupefcunt turbaj, Mat. 7. v. 29.

Dominari  in malam partem lumitur,
Mat. 20. v. 29.

Dominions dies ab Apoftolis fandlitica*
tur, J. 20. v. 2 6.

Dominis duobus lervire nemo poteft,
Mat. 6 v- 24. Dominus cur abfohite voca-
ri voluit Chriftus, Mat. 2T. v. 3.

Donum Dei, quo auditin', non omnes
habent. Mat. 11. v. 1$. & cap. 13. v. 9.
Dona Dei qua lege demur, Mat. 25. 'v*
go. & leqq. Dona hujus vitc quamvis filit
B 3 ma-

INDEX.

maxima, parva tamcn funt refpeftu f m
tura:, Mat. 2 v. 20. Donis auftis augen
tur rationes donorum , L. 12. v. 48.

Donnttare & dorm ire- quomodo diffe-
rant, Mat. 2?. v. c.

Drachma quid? Mat- 17. v. 20.
Didrachmus quid ?  ibid.

Duodenarius nurnerus univerfitatem
fignifieat, Mat, 19. v. 28,

E.

Ecce  rem noyam fere indicat, Mat. 1.
y, 20, & miram, Mat, 3. v, 1 6.

Ecclefia fuper Petrum sedificanda pro-
mittitur, J. i.v. 42. Comparatur vine#*
Mat. 20, v. 2. Spoofs, Mat. 22. v. i. Im-
pletur Gentibus, v. 10, Semper diabolo
Invidta erit. Mat. 16. v. 18. Numquara a
fide deficiet, L, 18* v, g. Kjus vifibilitas,
Mat. 28. v. 20- Orationes ad Dqum tufas
qoncludit cum particula, Per ChrifluM
Dominum noflrum , aut squivalentem, J,
3 6. v. 24. Ecclefiie latinas prs qaeteris
priucipalitas figuratur J. ip. y, 20,

Ecclefiaftica poteftas. Mat t i8. v. 17.18.
Eclypfut quae cantigit patiente Chrifto
ex quatuor capitibus miraculof'a, Mat. 27*
V. 47- Duravit tribus foris conrinuis, ibid-
Effigies Chrifti qualiter manferit ea-
dem, Marci, 16. v. 12,

Elefti ad regnum coelorum pauci, Mat.
go. v 16. Suis viribus relifti tallerentur

in

INDEX.

mfineorbis, Mat. 24. v. 24. Vocantur,
Mat. 2$,  v. 32.

Eleftio difcipulorum Chrifti ab ipfo
fadla, J. rf, v. 16,

F.lleemolynse tj 11a confideratione fie-i
debeant, Mat. v. 40. In ablcondito,
Mat. 6. v. 2. <& I'eqq. Ut a Deo pendan-
tnr. Mar. 12. v. 43.  Earum obligatio ex
duobus capitibus nafcitur, L. 3. v. 11.
Sunt optimum remedium avarici e, L, u.
verf. 41.

Elim  pro vE/i intellexerunt milites,
Mat. 27. v. 47.

Emanuel lion eft proprium nomeu
Chrifti, L.  1. v, 31.

Emaus caftellumpoftea Nicopolis dic«
ftuiT), L. 24. v. 13.

Encaniiorum feftivitas, J. 10. v. 22.

Ephrem civitas, quae, & ubi fita,

11. v. 45.

Epilcopi & dodlores Chriftiani figuran-
tur per Scribas; & Pliariffeos, Mat. 23.
v. 2. Epifcooi^ & Superioribus pnecipue
vigiiandum , Mat. 24. v. 4^. Epilcopi aut
Presbyter) officio nihil in hac vita Iabo-
riolius, perieulofius, Mat. 24. v. 46,

Eli  quid fignificet, Mat. 2 6.  v. 26. Eft,
tjlf non, non,  quid fignificent, Mat. 5.
verf. 37.

Efuriit naturaliter Chriftns, Mat, 21 v.
18 - Efmre juflitiam,  quid? Mat. 5. v. 6.

%  Et  pro quia, Lucs: 3. v. 6. Et  coujunc-
tio caufaliter fuinpta, j, 1. v.  14.

B 4 Ev r au-

INDEX.

Evangeliftas qui dicantur, in Praffat.
pag. 2 Frequenter disjundla terrpora
conjungunt, Lucse 2. v. 39. Non errave-
runt, Mat. 2. v. 6. Eorum diverfitas ad
quid conducat. Mat. 3. v. 11.

Evangelica doftrina eft falx, qua De-
us purgat palmites vitis J. ry. v, 3.

Evaugelium quid fignificet, iuPrsefat.
pag. 1. Cur a pluribus fcriptum, pag, 9.
Habet initium a denuntiatione poeniten-
tiae, Mar. 1. v. 1. Ejus prseriicatio compa-
ratur fagens in mare tniflse, Mat. 13. v.
47. Ejus progreflus a parvis initiis in pro-
digiofam magnitudinem, Mat. 13. v. 32.
Evangelium Joannis qua occafione con-
ficriptum, & ubi, Prafat. Frequenter
continer repetidonem vocis Amen.  J. 16
verf. 20.

Euchariftia quid fignificet? Mat. 26. v.
26. Unde difta, ibid. v. 27. Inftituitur a
Chvifto, Luc. 22. verf. 19. & feqq. Cur in
fine can« infiituta Mat. 26. v. 26. Cur fub
bins fpecie, panis azymi & vini, ibid.
Cur Chriftns primus futnpferit: ibid. Ejus
excellentia fupra manna. J. 6  v. ^o. & ft*
Eft vivorum ipiritualitcr, non mortuoruip
cibus. ].6. v.^4 Sub unica-fpecie fumpta vi-
vificat, ibid. v. 58. & 59. Ejus effedtns, ut
ell lacrificium, & lit Sacramentum, Mat*
.76. v. 28.

Eunuchorum tria genera. Mat. 19* v *
12.

Excidium Jerufalem typusfuit excidi*
orbis Mat, 24-v. 3. Ex-

INDEX.

Excommunieatio.Mat. 28. v. 17. ig.

Excufatio omnis ceffabit in extremo ju-
dicio Mat. 22.  v. 24.

Exemplo iuo hortatur Chriftus Apofto-
los ad patientiam. Mat. 10. v, 2 f. Ad
manfuetudinem Mat. it, v. 29.

Exercitus Herodis propter occifum Jo.
alinein Baptiftam deletus, Mar, 6 v. 14.

Extra fynagogam fieri, Judds idem ,
quod Chriftianis excommunicari, J- 9. v.
21 .

Extreme Unftionis materia, & rnini-
fter, Mar. 6. v, 13. Sacramentum infinua-
tur, ibid.

F

Fabriletn exereuit Chriftus, Mat. 14. v,

" 'Fabulari ., pro colloqui , L. 24. v, 15.

Faciemfirmare  pro firmiter proponere,
L. 9. v, iy Faciem videre, quid? Mat, ig
v. 10.

Fadenti quod in fe eft per vires natur e
non debetur gratia , L. 19. v. 6.

Faftus ante , pro pnepolitus, &c. J. l.

verf. 4f.

Fomina:, prafertitn hasredes familia-
rum, cenfibus fubjedtse, Luce 2, v. 5.
Famine quatuor curintextas genealogi®
Chrifti, Mat. i.v. 4.

Feftucts  & Trabis  nomine quid intelli*
gatur, Mat. 7. v. 3.

B ? Fidio

I $ D E X.

f'lftio Chtifti limulantis le logins ire*
Son fuse rnendacium, L. 24. v. 23*

Ficus infhi&uofa populum Jerofolymi-
tanum detiguat, L. 13. v, 6. Mantis lie-
rilis per triennium predicationis Chrjfti,
ibid- v. 9. Anno qusdragelimo a pafliotiq
Chrifti per Romanos excifa ibid. Cur ip
ficu fru&us qusfierit Chriftus extra tern-
pus. Mat. 21. v, 19. Et quare ei nialedi?
Scerit, ibid.

Fides eft: credere quod non vides 5 ve-
ricas videre quod credjs, J.-8, v- 32. Fi*
des inchoata & perfefta, otiola & opera-
toria, J. 1. v. 12. bides (ineera & vera,
facit quod faciendum credit, J.3.V. i6 ?
jg. & 36. Fides iudubitata eft \ ia ad filia-
tionemDei, J. 12. v. 36. Files in
ftura eft neceffaria ad fahjtem, J- 13. v.
J8 19. & 36. Otiola non Uiffieit, M.if. 19
V 16. Mar. 16. v. 16. J. if. v, 3. Fides
difcipulorum anCbrifto morieute defece-
lit, J. 14. v. 29. Fidem diviidtatis ami-
ferunt Aportoli, Mat. 26. v. 3** Fides a
Deo perficienda, Mar. 19. v. 22. Fides
impetratmiraculum , Mar. f. v. 34. Per
fiduciam illud operator, Mar, 9. v. 22.
Fides patratrix miraculorum quid iuclu-
dat. Mat. 17. v. ig. Fides per lampade*
fignificatur, Mat 2f. v, 1. Cur grano ft-
napis comparetur, Mat. 17. v. 19. Ante
fidem nemo bonus, Mat, 32. v. 10. Eft
iragis recdlaiia quum baptifmus, Mar.
|6. v r  1 '.  f idei cur potius tribuatur i'ani-

ta > >

I N D E X.

ms,  quam aliis virtutibps-j Mat. $« v. 39,
Fidem nullius niliGentiliurn adnuiratus eft
Chriftus, Mat. 15. v. 28. Fidei nieritum
pnde potilFimum oriatur, J. 20. v. 29.
Fides & vii'10 ejufdern objedi non repug¬
nant , Ibid,

Fideles ante baptifmnm, & pofteum,
mores docendi l'unt, Mat, 28* v. 20.
ratjone faciant opera majora quam Chrj-
ftus J. 14. v. 12. Sunt membra mediato¬
rs tarnqpam capitis, J. 17. V. 26, Fide-,
its & prpdeps cur debeat eile djfpenfator,
Mat. 24. v. 4;, Ejus merces, Mat. 2y. v,
20. Fidelium comparatio eft iufidelium
vitupei'atio , J. 16, v, 8. & 9.

Fieri  pro rtaici, J. 8, v. ^8-

Filiatjo legalis, in genealogiis attenta,
h.  3. v- 23. _

Filius dicttur creatione, generatione,
adoptions, aut imitatiope. J. 8. v. 44.
Filips fub ratione filii cognofci nequit
non cognito Patre,- J. 12. v. 45. Filius
Dei qua ratjone Verbum dicatur, non
Sermo, pec Ratio, J. i.v. 1. Ejus a Pa¬
tre diftjmftio perfonabs, ibid, &v. 3. I-
tem cap <?. v. ig- Ejus cum Patre con-
fubftantialitas, ibid. & cap. 5. v. 19. &
feqq. Non eft verbum verbi, fplendor
iplendoris, imago imaginis, J. i. v. 2,
Filius Dei paturalis Chiiftu$, Mat. 14- v.
33. Filius hominis, cur dicatur Chriftus,
Mat. 8- v, > 9* Filii Dei, pro pnedeftipatis
etiam nondum juftilicatis, J. u. v. 52.

Fi-

INDEX.

Filius Dei veniet ad judicium inftar furis,
Mat. 24,  v.42. & 44. Filius Dei quomodo
nefciatdiem judicii. Mat. 24. v. ;6. Filii
Abrahs qui. vere cenfendi, J. 8. v. 39,
&  40. Quomodo fiant, Mat- 3. v. 9. Fili¬
us prodigus reverfus peccato em conver-
fum defignat, L. if. v. 14. Ejus parabo¬
la exponitur allegorice, L. 15. v. 32. Fi¬
lins hum feculi  quis dicatur, item quis
Filius Lucis,  Luc e 16. v. 8. Filius dicitur
& uepos. Mat. 1. v. 1. Filius Judaeonim
vocari Apoftolos , Mat. 12. v. 27. Filiis
curam parenturo Chritlus luo FaCio com-
mendavit, J. 19 v. 27.

Fimbria, quid? Mat.23. v. Fimbri-
am veftimentorum Ch.iiti tangentes non
funt fuperftitiofi, Mat. 14. v. 36. Mar. f.
verf. 27.

Fixuris clavorum jungunt Jud&i tela
linguarum, Mat. 27. v. 40.

Flageliatio a Romanis pro criminibus
non capitalibus adhibebatur, L. 23. v. 16.
Flageliatio Clirifti immanis fine, Mat. 27
v. 26. Fadta a Romanis, ibid.v. 27.

Fontis& putei dilcrimen accidentale,
J-4.V.6.

Forma Eucbariftia: explicatur, Mat. 26
v. 26. & 28. Ejus verba apertillima, ibid,
veil. 26.

Forfuan  non Temper dubitationem ini-
portat, J. 4. v. 10.

Form  in parabola quid fignificet. Mat.

£0, v. 4.

Fraftio

INDEX,

Fraftio panis ufum Eucharifthe defig-
uat, L. 24. v. 30. Mat. 26. v. 26.

S.FrancHei ftigmata fuerunr carne re«
pleta, Chrifii non J» 20. v. 27.

Frater fratreni tradet in mortem, Mat,
10. v. 2i. Fiat res fumus natura & doftri-
na, Mat. 23. v. 8«. Fratres dieuntur orn-
nes cognati, Mat. 12. v, 56. tratresChri-
ftj quatucrr, Mat. 13. v. $«;. Fratre fine
liberis defandto, alter debebat femen
fufcitare . Mat. 22. v. 23.

F remi%c  quid (it, J. it, V. 33.

Fruftus centefimus, fexagefimus, tri-
gefimus onibus actribuendus, Mat. 13. V»
33. Frnftns posnitentise, Mat. 3. v. 8-
Fruftus del'eblu non a labore defiltendum
eft, Mat. 4. v. 26.

Fruitiva v lio humanitatis Chrifti eft
beatitudo (eeondaria, J> 17. v. 24.

Fuga cur Chriftns fibi confuluerit, Mat;
2. v. 13. Fuga Apoftolorum, Mat. 26. r»
<;6. Quando eis licita, imo prsecepta*.
Mat. 10. v, 23.

Quanta feftinatione fugiendum, Mat’

24. v. 17. & 18.

Fur & latro quomodo differant, J. ic&
verf. 1.

G.

Gabbatha quid fignificet, & unde deri-
vetur, J. 19. v. 13.

Gabriel quid fignificet, L. 1. v. 26. Mar

riam,

INDEX.

tiani alloquitur, Jofephum admonet, pih
{lores iuftruit, L,  2, v. 9.

Galikea duplex, L. 1* v. 26. In Galilaed
potius quam in Judaea cur Chriftus poftre-
furreftionem apparuit, Mat. ig. verf. 7.

Galilseoruni dogmata, L. 13. v. 1. Gali-
lati abHerode inter facrificanduni peremp-
ti,ibid.& cap. 23.V-.5. Galikus vocatns eft
Chriftus contemptus caus 3 , Mat. 26* v. 69.

Gallicinium quid? Mat. 26. v. 34.

Gallina cur pullos tegat , Mat. 23.V. 37*
Cur ei Chriftus comparetur, ibid.

Gaudium hdelium impletur adeptione
beatitudinis j. 1?. v. 11. Gaudium curma-
jus fupra una ove inventa, Mat. 18. v. 13.

Gazophylacium quid? Mar. 12 . v*4i.

Gehenna vallis filiorum Ennom prope
Hierufalem, L. 23. v. 43. Gehenna nomen
unde deduftum, Mat. ?. v. 22.

Geminata diftio apudHebratos aequivalet
fuperlativo J. 8. v. 34.

GeneologiaChrifti apud L. & Mat. diver-
fa, L. 3. v.23.Genealogia Jofeph quo mo-
do adChriftum pertineat. Mat. i.v. 16.

Generatio camalis & fpiritualis J. t. V.
13. Generationem Dei setefnam nemo no-
novit nifi Pater, Mat. ir, v. 27. Genera¬
tio Judatorum non tranfibit, quin veniet
dies judicii, Mat. 2 ;.. v. 33.

Genefareth ftagnum vocatur mare Ga-
likeae & Tiberiadis; J, 6,  v, 1.

Gentes & Judsei fignificantur per duos
filiosZebedsei, Mat. ai.v,32. Gentium

VO-

INDEX

VPdatio prsedicitur, ibid, v, 43. Item cap*
42 . v. 9. Rurfum cap. 26. v. 13.

Genua perfoffa mortem adferunt, J#
19* v. 31,

Geraf'eni, qni? Mat* 8* v* 2$,
Gethfeitiani hortus ad latus occidental*
le mottos Olivet!, J. 8* v. 1.

Gladii poteftas Judds adepta per Ro¬
manos , J. 18* v. 31. Gladius  pro bello,
Mat. xo, v, 34, Gladius unde Petro Ma$,
26. v. s 1, Stndiose ab eo geftatus ad de-
fenfioflem Chrifii, ibid. Gladius qualis
Mavis; animam pertranfiverit, L. 2 v. 34.

Gloria Dei eft finis miraculorum Chriftx
& Sandiorum, J. 14. v. 13. Gloriam Dei
ttolnit celari Chriftas, Mar. v. 30.

Grscorum nomine gentiles omnes in-
telliguntnr, j. 7. v. 35.

Gratti finapis conditiottes, Mat. 13. V.

31. Grano frumenti Chriftus fe aflimilat,

J. 12.V. 24. _

Gratia olena dicitur Maria aliter, cjuam
alij Saufti, L. 1. V. 28 Gratis gratis da¬
te dantur hominibus, ut ex eis profedtuni
faciant, Mat. v.14. Gratia Chrifti ef-
Rcax facit ut faciamus, J. 17. v. f. Gra¬
tis Clirifli efficacitas frangit cordis duri-
tiam , J. 6* v. 1. Gratis neceffitas ad be¬
ne operandum , J. i<. v. 5.

Gratis aliquem odifle, quid? J, if, v.

Gratitude ultra internum affeftum po*
ftulat externa officia, D, 17. v. 1 $,

INDEX.

H.

Haedi reprobos cur figuiticent, Matth.
2?. v. 33.

Hastes qualiter fit Chriftus, Mat, 12.
v * 37 -

Hserefis prima circa Eiicharirtiam tem¬
pore Ch ifti, J. 6 .  v. 67. Hacrefes varis
circa incarnatioiiem Verbi refelluntur,

J. 1. v. 14.

Hasrctica maehinatio comprehenditur
fub povtis inferi, Mat. 16. v. 18. Quae
adhuc? ibid.

Hasretici ante finem mundi exorituri
defignantur, M. 24. v. 11. Non fruit au-
diendi cumEcclefiam apud fe eftedicunt,
v. 27. Suntfalfi Phrophets, Mat, 7. v.
15. Refutantur, Mat, 3. v, 1. 4.5. cap. 4.
v. 6, cap. 6. v, 6, cap. 7. v. 16. oap. 11. v.
31. cap, 1^. v. 9, & 11, cap. 16, v. 19. cap.
17, v, 12. cap. 26. v. 26. & 27. Mar. 9.
v. 37. Hasreticorum mira difcordia, Mat.
26 .  v, 26. Ineptia, v. 27.

Hebraica vocabula cur retinuerunt E-
vangeliftas, Mat. 27. v, 46.

Herodes cur vulpes appellatus, L. 13.
v. 32. Herodis revetentia in Joannem,
Mar. 6. v. 20. Eius crudelitas occafio Jo¬
an. Baptiftc fecedendi in defertum, L. x«
v. 80. Ejus, & uxoi is, & faltatricis fu-
neftus exitus, Mar. 6. v. 27. Herodes
plures fuerunt, Mat. 2. v. 1. Sub quorum
primo conceptus eft Joannes Baptifta, ab

INDEX,

altero decollates , L. r. v. Ut unusReX
fucrit, Mar. 6. v. 14, HerodesMagnus no-
vem cxores fimul h ibuit, L. 3. v. 1, Her-
opes Tetrarcha Galilseae, Antipas, didhis,
L. 23. v. 7 TentaVit Deum petendo lig¬
num a Chrifto * ibid, V. 8. Iilufit Chriftum
alba vefte indutum * ibid. verf. 16. Fa&us
eft Pilato amicus, & unde ibid, v. 12.

Herodias qualis fuerit, Mar. 6. v. 17.
Occaftnnem captabacjoa.ocfcidendij.v.ig.

Hadie ikcras,  pro exiguo tempore, L.
13. v. 32. & ,1‘eqq*

Homo ad imaginem Dei fadluS, J. 1. V.
4. Homines, avidiffime defiderant przfci-
refutura, J. 16. v. 13. Hominum falus,
proprii corporis commodis pneferenda, J.
4. v. 34. Homilies qua ratione dicantur
plantatioDei vel diaboli, M. 15.V. 13.

Honor fequitur fugientem,fiigit i'equen-
tetn, M.23.V.12. SubHonore omnis exter-
nus uitus intelligitur Mat .15.V.8. Honor
potentibus debicus qualiter deferendus,
Mat* if.v. 4. ...

Horarurrt diverfa acceptio, Mat. 20.
veff, 2. Horn  accipitur pro tempore. Mat.
26. v. 40. Hora leptimaape. /rdseos, eft
prima port meridiem, J. 4. v. 50. Qua ho¬
ra Chriftus crucifixus, Mar. i?.V. 25.

Hotpes Apoftolorum, dignus effe debet
illismorum integritate, Mat. jo. v. 11.
Non mutandus, ibid. Cur intrando laluta*
H debeat, v r . 14.

Hof*

C

INDEX,  -

Hofpiealitas ut exercenda inProphetas
& juftos, Mat. 10. v. 41.

Hoftia pro peccato in purifications, im¬
mediate offerebatur pro immuuditia ma-
tris; mediate pro original! peccato prolis,
juxta Auguft, L. 2. v. 24. Holti* PaI'cha¬
les csefe numei o 250600. Mat 21. v. 12.

Human* naturse conditio,Mat. 14. v. o.

Hnmilitas & manfuetudo addifceuda
exemplo Ch:ifli, Mat. 11. v. 29. Ill* due
virtutes funt magna pars jugi Chrilti, ibid.
Humilitate profapiae Ch ifti, offenduntur,
Judsi, Mat. 13. v.75,

Humiles hofpitio excipiendi, & qua
mercede, idid. v. f.

Hyperbolica locutio mendacium non
contiuet, J.21. v.25.

Hypocrifin pracipue exprobrat Clui*
ftus Pharifaeis Mat. 23 v. 12.

Hypocrita quis dicendus, L. 13. v, 15.

Hyflopus quid, & quomodo ei cireum*
pofita fpongia aceto plena, J. 19. v. 29.

L

jAcobus quisfueritpvsfens transfigu-
rationi, Mat. 17. v. 1. Jacobus Zebedsei
filius cur major dicatur, Mar. io v. 3. Ja¬
cobus Alphaei filius cur dietus minor, fra-
ter Domini, Jerofolymorum Epifcopus,
Author unius Fpiftok ex canouicis, Mat.
10. verf. 3.

Jadtantiam fugere docemur a Chrifto,
Mar. 7. v. 33.

INDEX.

Janitoris officium in Ecclefla, Mar. 13;

V. M'  , . .

IH’omatum communicatio inChrifto, J.
3. verf. 34. .

Jechonias idem cum Efiacim & Joa¬
chim Mat. I. v. 11.

leiunium commendatur, Mat.6. v. 1
JeiuniisDeiis colitur contra Caivinum,L*
2, v ,  37 *

Jerufalem civitas , 4. v. Item cap.
27. v. si,  Sajpuis expugnata,Mat. 24.V.15®

Jerofolymitana cades per Romanos il-
lata. a Chiifto prsdicitur. L, 19. v. 43. Et
rurfus c. 23. v. 29. &, leq^,

Jefu etymologiam traditAngelus, Mat-
1. vei l. 21. Jefu Magifter fuit&Domi-
nus, J. 11. v. 26. H buit perfedtum domi¬
nium fuarum paffionum J. 11. v.3^. Red-
dit fe invilibilem perfecutoribus, J. 6 v*
$ 9 . Quo fenfu dicat, fein occulto nihil
locutum fuiffe, J. 18. v. 20. Coronatur
corona Jpinea, J. 19-v,  ?. Penetrando
oftium Rtravit ad difcipulos, v. 19. J a ~
nuis claTifis intrat ad Apoftolos, v. 26.
Poft reluireftionem cum Apoftolis man-
ducavit, J. 21. v. 13. Ter apparuit Apo¬
ftolis congregatis, v. 14, Apparuit Petro
elapfo e carcere Romano pr^dicitque fe
iterum Roma: crueiiigendum inPetri per-
fona, v. 19.

Ignis maxime penetrantis eft adlivita-
tis & pro quo ponatur, Mat. 25. v, 41.
Ui'urpatur pro charitate, L. 12. v. 49. Ig-
C %  nis

i N D E X.

Cis jctemus damnatos sffligit & urir,
j v. 6. Igtie faliri damnatos, quid fit,
Ma r . 9. v 48.

Ignorantia affettafa valet in commife-
ratiohem, nonin excufationem, L. 13.
v. 34. Ignorantia Jjudaeorum thrifturil
crueifigentium craffa & fupina, ibid.

Immortalitas animse, Mat. 22. v. 32.

Imperativus pro futuro, Mat, 13. v. 14,

Itern^ J, 2. v. 19,

Impii omdes vocantur hypocritse He-
hraica proprietate, Mat, 24. v. 51, Impii
& iniqui homines flint estcicorde, J. 1.
verf. 4.

Impofitione manus fape ufus Chriftus,
Mar. 7. v, 3a. Item cap. 8- v. 23.

lncarnationem Filii Dei nulla opora
meruerunt, J. if. v. y.

Inc.edulitas hominum fidem Dei noil
evacuat, J. 1. v. 11. Incredulitas Jud&*
orum, Mar. 9.V. is.

Inebriatio  pro exhilarationc ii^Scriptu-
ris ufurpatur, J. %.  v. 10.

Infernalium pcenarum gravitas, Mar*
9. v 47.

Infernus per lenebras cur delignetur,
Mat- 8. v. 12,

Infirmita^ Apoftolorum erigitur, Mat.
16. v. 31, Ea qualiter vincatur, v. 41.

Ingratitudo Judceorum, Mat. n, v, ao<

Ingredi  & Egredi  pro converfari in hoc
mini do, J. 10, v. 9.

Inimici diligendi, Mat, 5. v. 43. Iteifl
cap. 26. v. 43. I“*

INDEX.

Injuriae tolerandje&vemittendae, Mat.
5. v. 41. Item cap. ig* v. 3*. Earum tole-
rantiam & oblivionem docet Chriftus,
Mat. % 6 .  v. 2f ♦

Xnuocentia Chrifti rairabilis, Mat. 26.
verf. 61. ...

Interpretandum nihil eft in deteriorem
partem, Mar. 9. v. 39.

Interi ogat Chriftus ea, qnaj faebat, &
qua re? Mat. 22. v. 20.

luvenire animam luam, quid? Mat.
10. v. 39. Invenire gratiam apudDeum,
L. 1. v 30.

Invidia Jscribarum, Mat. 21. v. 16.
Iuvitati ad nuptias, qui? Mac. 22. v. 3,
Joannes Baptifta in utero lanctifieatus,
L, i.v. 1^. Quo anni tempore conceptus,
ibid. v. 24. Ejus exultatio in utero. v.
41. Sex menfibus Chrifto fenior, C. 1. v.
26. Tam per paternam, quammaternam
lineam fuit de ftirpe facerdotali, ibid. v.
y. Ejus cum Eiia comparatio & fimilitu-
do, L. i.v. 16 ,  & ,J. 1. v. 41. Quomodo
Chriftum nelcierir, J. r: v. 31. & 33*
Tria iplius de Chrifto teftimonia, J. 1. v.
3^. Iplius jiabicatio, Mat. 3. v. j. Veftitus,
Elea, v. 4. Cur eum non laudet Chriftus
in prasfentia difieipulorum, Mat. 11. v. 7*
Cur comparetur Angelo, Mat.ii.v. 10.
Nuilus eo major, & quoad qu«, v. n.
Quomodo fit Elias officio, Mat. it. v.  14.
Icem cap. 17. v. 1. Ejus Ians. Mat. 11. v.
it. Ejus aufteritas v. ic,. Vita irreprehen-
C 3 fibili

INDEX.

fibili prse fe ferebat juftitiam, Mat. 2r. v.
32. Orandi formulam, difcipulis prit:(crip-
fit L. n. v. 1.

Juannis Evangeliftie parentes, patria,
vocatio, virginitas, retas, &c. Praefat,
Ejus & Petri nativa indoles defcribitur,
J. 21. v, 7. Speeialiter a Chrifto diledtus,
& cur J. 17 v. 23. cap. 19. v. 26. cap. 21.
v. 20. EiChriftus prodicorem infmuavit,
J. 13. v. 26. Ei matrem Virginem rnori-
ens commendat, & cur, j. 19. v. 27.
Falro creditus non inoriturus, J. 21.
verf. 23.

Joras columbam fignificat, & fumitur
pro Joanne, J. 1. v. 42.

Jofeph quomodo filius Heli & Jacob,
L„ 1. v. 23. Jure conjugii pater Chrifti,
L. 2. v. 33. & 48. Non natura, L. 3. v. 23.
Ejus prompta obediemia, Mat. 1. v. 24.
Ante Chrifti padionem & prsedicationetn
mortuus. L. 2. v. 34.

Jofeph ab Ariniathsea occultando dilci-
pulatum nonpeccavit, J 19. v. 3^ Af-
fedtus fui magnitudinem demonftravit ef-
fedlu, v. 39.

Iracundia Dei in Judaeos, Mat. 24.V.22.

Ifraelita verus quis cenfeudus, J. 1*
veri, 47.

Iter fabbati, quid? Mat. 2t. v 1.

Judicae fitus altior, quam Galiljeas, k.
2. v. 4. Earn veftigalem quis primus fe-
cerit, Mat 22. v 17.

Jud«i cur ufurpent uominaGranja, Mat*

iO,

INDEX.

io. v. 3. Iis cur primo praerticandum, v.'
H* Eorum errores circa Mefliam, Mat.
22. v. 42. Cur compareticur calamo quaf-
fa to, & lino fumiganti, Mat. 12. v . 20.
Ligno arido, C. 23. v. 31. Liberatis a
dtmoniacis, Mat. 12.v.4^. Eorurn ne-
gligentia & ingratitudo, Mat. 22. v. 14,
& 6. Qmmodo perditi foerint, v. 7. Ha-
betu valameu fuper cor., J ■>. v. 39. Eo¬
rum concilium adverfus Chriftum congre-
gatur, J. 11. v. 47. & I'eqq. Eorum grave
peccacumincredulitaris, J* if. v. 22. & 24.
Permiifi funt luis legibus vivere, J. 19. v.
7- Gravid peccaverunt in Chriftum, quatn
Pilatus, ibid. v. 11. Sub fiuem mundi con-
vertendi, Mat. 23. veif. 39.

Judas our vocetur Ilcariotes , Mat. 10.
v. 4. Murmurac de efFulione unguenti, J.
12. v. 6. Peculium libi parabat, ex quo
aliquando a Chrifto feparatus viveret.
Mat. 26. v. 8. Ejus cor ut intraverit (ata-
nas, v. 14. Ejus impudentia, v. 24. &fo.
Vocatur a Chrifto diabolus, J. 6. v. 71.
Filius perditionis. & cur, J. 17. v. 12.
Sumpiit Euchaiiftiam cum aliis, J. 13. v.
26, Cur le fufpenderit, Mat. 27. verb f.

Judas Thaddaius fcriptor epiftola: Ca¬
tholic e, J. 14. v.22.

Judicis officium, opprefTo fubvenire,
judicare pupillos, &c. L. 18. v.4.

Judicium noviffi mum & univerlale, J. f.
v. 28. &c.feqq,Judicium aliud generale,
aliud particulate, L. 12, v. 3$. Generale
G 4. con-

INDEX.

eonjungetur relurrei.tioni mortuorum*
Mat. 12. v. 41. Tempus ejns incertum.
Mat. 24. verf. 36. 42. to. Item cap. 2?. v*
t.QuomodoFilio iguoturo. Mat, 24. v*
Judicium omne Chrifto a Patre datum, J,
f.v. 22. Judicium auftoiitafcis habebiint,

3 ui Chriflum fecjuuntur, Mat. 19. v. 28,
udiciorum Deraltitudo in Tyriis & $ido-
uiis, Mat.ii.y.2i,Judiciomm feu trib una-
lum ti ia genera apud Hebraeos, Mat. f. v.
ai.Judiciutn malignum &temerarium ve-
tatur, Mat. 7. v. 1,

Jugpm Dei ferre quid? Mat. 11. v. 29.
Protatu facile, v.30.

Juramenturn turpe nonobligat, Mar.
6-V.2 6. Juramento onnrino abflinen ium,
Mat. f. v. 34. Ejus ni'us quando bonds, v,
37. Juramenturn aliqqod per creaturas,
juxta PJiariiaeos obligabat, & quod, Mat.
23. v. 18.

Jurans per templqm & altare non te*
nebatur juxta Phariikos, Mat. 23. v, ig.
Secus qui jurabat per j ecuniarn oblatum,
ibid-

Juftificati fubinde relabuqtur in pecca-
ta, J- if. v.4.

JuftUicationes &  mapdata an differant,
J,. 1. v. 6.

Juftitia pro omnium virtutum perfe&i-

one fumitur, L 1. v. 75,

L,

INDEX,

L.

Lacus Gaiilaese vocatur mare, Mat. 8,
V,  24.

Lampades accents quid fignificent,
Mat.2f.v. i. Quomodo aptabuntur, v, 7,

Lana fuccida eijmdem habet efFedlum 9
quem fpongia, J. 19. v. <29.

Lapis qui eft caput anguli, Chriftus,
Mat, 21, v, 42, Lapis offenfionis quando
lit Chriftus, Mar, 21. v, 44.

Latrones duo cum Chrifto cur crucifi-
xi, Mat. 27. v, 38, Latronis boni tides &
eharitas commendatur, L. 23. v. 40. 41.
& 42. Paradifus a Chrifto ei promiflus
quis?V.43-

Latus Chddi perfoflum, dextrumne
fueiit, an finiftrum, ).  19. v. 34.

Lazarus Marthse & Maris frater sgro-
tat, J. u*V. x. Moritur in Bethania, v.
14. Refufcitatur a Chrifto, v. 43. & feqq.
Ouoniodo procefFerit e monnmento liga-
tis pedibus, v, 44. Eum cum Chrifto oc-
cidere voluerunt Judiei, cur, J. iz,
verf 1 . 10.

Lediio Facra prsdicationi pratmitti foli*
ta, L. 4. v. t.

Legatio S. Joannis Baptifts, Mat. 11.
v. 2. Legationis Apoftolics fumma, Mat.
lOi v. 7,

Legio quid, Mat 26.  v. ^3,

Lepra Judaica coloris magis quam va-
letudinis vitium, L. 17. v. 14.

<? 5

Learo-

INDEX.

Leprofus cur vocaretur Simon, Mat.
26. v. 6. Leprofi extra commune homi-
ntim confortium, L. 17. v. 11. Cur ad fa¬
cer iotes miffi a Carifto, L. 17. v. 14. No-
vem peccarunt ingratitudiue, L 17. v,
14 -

Lex pf6 univerfa Seriptura veteris Te-
ftamenti, J. jo v 34. & cap. 12. v. 34.
Lex novo ut faciiis, Mat. n. v. 30. Lex
urgens & premens .Judseorum, Mat. 21.
v. 33. Promittebat temporalia, Evauge-
lium fpiricualia, L. 16. v. 16.  Legem a-
dimplevic Chriftu quadrupliciter, Mat. f
v. 17. Legi- doftor, legis peritus, Mat.
22. v.  Tuntat Chriitum delege, L.
jo. v. 25. & fee]!].

Ltbelli repudii forma, Mat. 4. v. 31.

Li ^ertas a peccato in quo conliftat, J.
8.v. 34. Libertaci Judaicas favebantPha-
riLei Mac. 22. v. 16.

Liuido quarn fit crudelis, Mar. 6. v. 25*
&. 26.

Librorum fp.crorum divifio in legales,
prophetic is & agiographos, L. 24. v. 44.

LimbusPatrum ab inferno damnatoruni
diftat, L. 16.  v. 16.

Lingua Latina, G.srca, & Hebvaica,
divinis officiis coniecratx, J. ig. v. 70,
Iilarum trium , quious expreffus eft cru-
cis titnlus, allegoria, ibid.

Lices figionds, xMat. ?. v. 40.

Lichoitrotos figni ticat locum lapidibus
ftratum , J-19- v. J3,

' Lo»

INDEX.

Loculorum cuftodiam Chriftus Jud&
commiiit, J. 12. y. 6. _

Locus & tempus nativitatis Chrifti ac»
curate exponitur, Mat. 2. v. 1. Locus
noviifimus prohumillimo, L. 14 v. s. 9.
& 10. Locus judicii, Mat. 2f. v. 3a.

Locuftse quid? Mat. 3. v. 4.

Longanimita, Dei, Mat. 21. v. 36. &
cap. 24. v. 19. Lem cap. 26 v. 10.

Loquiex lei'plb, quid? .J. 7. v. 17. &
ig. Loqi4endo cur Chriftus fanaverit ma-
num aiidarn, Mat. 12. v. 13.

Lotio pedum, .ufitata hofpitibus, J. 13.
verf. <?. Ejus allegorica expolitio, ibid,
verf. 14.

Lucas Evangelifta patria Antiochenus,
arte medicus & piftor egregius, pinxit
Chriftum, Mariam, & Petrurn. Luc?
Pra-fat. An fuerit ex 72- Chrifti difcipuhs,
ibid. Suam diligentiam in coufcribendo
Evangelium commendat, & pfeudo evan-
geliftarum negligentiam taxat, L. 1. v. 2.

Lumbi praecingendi, & lucerne accen-
dendae, L. 12- v. 3*.

Lunaticus quis dicatur^Mar. 9. v. 17.

Lupi in veftimentis ovium iunt hEcre»
tici. Mat. 7. v. 15. Lupis comparantur
periecutores Apoftolorum, Mat. 10. v, 16.

Lux vera quid? ? J. 1- v. 9.

Lyfanias non fuitHerodis filius, Luc.

3. v.1-

M.

INDEX.

M.

Magnificat  pro magnum p-raedioare, L.

*7* v * if*

Magdalena? poeuitentia, L. 7. v. 38.
Fides & di!e<5lio , ibid v, 47, & <;o.

Magdalum caftellum Galiiaiue juxta ma¬
re Tiberiadis, L. 8- v. 1.

Magi qui unde & quando vcneint,
Mat. 2. v. 2. juvenerunt Chriftum in 11 a-
bulo, v* 11«

Magicam at tern in Chrifto ctfhvincerc
tentant falfi teftes, Mat. 26. v. 61.

Magifter qualiter , quisfit &vocetur,
Mat. 23. v. 8. MagiDjros probos vix imi-
tamur, improbos etiam improbitate lu*
peramus, Mat. 23. v. 14, .

Majorum fadta tribuuntur filiis, Mat,
53. v. 3 f« Majorum peecata quando &
quam jnftepuuianturin filiis. Mat.23.v-3f.

Maledidtio paventum l'uper filios, mi-
ros efteftus habet, Mat, 27. v.2f,

Maldonatus refellitur, Mat. 12. v. 1,

Maledidtum quid lit? J. 9. v 2 ,

Per Malum  antonomaltice iutelligitur
Diabolus, Mat. 13. v. 19.

Mamm'ona iniquitatis  pro divitiis injuftis,
L. 16. v. 9- Mammona quid? Mat.6. v.24.

Mandata Dei tranfgredi gravius eft
quam tvadiciones Phatilaicas, Mat. 15*
v. 3. Mandata liomimini qualia iroprobet
Cbriftus, Mat. it.v.  g. Mandata 2. tabu¬
la curibla advitlceuti propouit. Mat. 15*

v.

INDEX.

V» 16- Mandatum maximum dile&io, Maf.
22.  v. 37. De dileftione proximi in quo
fimili priori Mat. 22,  v. 36. Mandata prse-
poiitorum ohiervanda, Mat. 28. v. 20.
Mandatum moriendi Chrifto datum, & ab
Co Jibe e aeceptatum, J- xo, v. 18.

Manducatio fpiritualis Sacramentali
pr,e mitten da , J 6.V.51.&55. Maudu-
cado vera abfque vera nutritione> L. 24.
verf. 43 -

Man? chacorum & Platonicorum error
refellicur, J. 1, v. 3.

Mantre in Chrifto,  quid? J. 15..V. 5-.
&feqq.

Manna in deferto datum Judads a Deo,
J.6. v. 31.

Manfiories variztam in coelo quam in
inferno, L. 16. v. 23.

Manfuetudo Chrilti, Mat. 26. v. 49.
Mums,  pro potellate, J. 10. v. 28.
Manum mittere ad aratrum, L. 9. v.62.
Manum emortuam Chrittus fanat, Mat.
12. v. 10. Manus Domini,  pro poteffate,
L. 1. v. 66. Manuum eievatione beuedi-
centibus familiaris , L. 24. v. 50.

Marcus Evangelifta quis fueiit, in Pr£-
fat pag. 407. Probability ell fuiffe difci-
pulum Petri, pag. 408. Scriplit Grace,
pag. 409.

Maria antonomaftice Virgo, L. 1. v.
27. Maria quid fignificet, ibid. Cur di-
catur defponfata Jofepho , cum fuerit
oupca? ibid. & L.  2. v. 5. Quo fenfu Do-
_ -  mi-

INDEX.

mmus erat cum ea? L. i.v. 28. An &
quando virginitatem pe petuam voverit?
L. i.v. 34. Maris pmdentia, modeftia,
& taeiturnitas, L. 2, v, 19. & pi. IVIa ias
Virginis conftantia, cotnpaflio, &amor,
J. 19.V.2P. MariaCleophs unde ficdidta,
ibid. Maria Magdalena adftat cruci, ibid.
Maris Virginis majores cur non aperte
racenfeantur in genealogia Chrifii, Mat.
1. v. 16. Maria & Jofeph ex eadem fami-
lia, ibid Cur defpoulata fuerit, v. is.

Maria Magdal. foror Lazari & Marthas,
Mat. 26. v.  7. Etus opes effe&us, v. 9.
Humanitas, fades, charitas, v. 10. Fjus
cum Chrifto fan iliaritas, v. 12. Pietas in
Chriftum, Mat. 27. v. p6. Dux cetera-
rum piarum mulierum, Mat, 27. v. 1.

Martyrem Chrifti facit non poena fed
cauia, Mat. 10. v. 39.

Marthaeus fevipfit Hebraice in Prsefat.
Mat. Antecmnes alios, ibid. Matthsi vo-
catio, Mat- 9. v. 9.

Martha feniorMaria Magdal ena&Laza-
ro, L. 10. v. 38-

Maxilla altera quomodo prsebenda per-
cutienti unam, J. ife, v.  23.

Medico credere eft ejns prscepta fequi,
Mat. 21. v. 32.

Merita Chrifti non obfeurantur noftris
tneritis, J. 16. v. 27,

Mercenarily  quis dicendus, J. 10. v. 12*

Menfibus lunaribus utebantur Hebrsi,
Mat. 26. V. 17.

Men-

INDEX;

Mendaclum loquicur, qui vofuntate fal-
lendi, contra mentem loquitur, J. 2 *
v. 44-

Mendax &  Menuens quomodo difTe*
rant, J. 8. v. 44.

Meffis apud Judsos circa menfem Mar-
tim, J. 4. v. 3f- Meflis multa populi J u .
daici Mat, 9- verf. 37 -

Metreta menfura squalls bathom liquj.
dis, vel ephi in aiidis, J, 2.7.6, ASquiva-
letamphora Romans, ibid.

Metempfychofis, Mar. 6,v. 14. >

Militum circa Chriftum petuiantia. Mat.
27, v. 27. fcevitia, 29.Militum cruciiigen-
tiumChriftum numerusj. 29.V.23. Millites
inftruuntur falutariter, L. 3. v, 13, & 14.

Miua, feu mna quot drachmas quotque
ficlos continet, L. 19. v, 13.

Miraculorum Chrifii mulcitudo & excel-
lentia, J- 15. v. 24. Miraculorum exami-
liatores, de sgritudinis ve.itate inquirunt,
J, 9. v. 16. Miraculo falfum approbate
non poteft Dens, J. ?. v. 36. Miracula fi-
gilla veritatis,Mar. 16.va7.Cur non lemp.
liant ibid. Apoftolorum miracula non ter-
ritica, fed benefica, v. 18. Miracuis con-
lirmat Chriflus fuam do&rinam, Mat, 8.
v. 1. Miracula refufcitats filis archityua-
gogi, fanats hemorroiffs, cscorum &
muti expofita allegorice & tropolog'ce,
Mat. 9. verf. 22. Sanatorum decorum. Mat-
20. v. 31. Miraculorum virtutem datCh i.
ftus Apoftolis, Mat. 10. v. 1. Miracula A-

po-

INDEX.

poftolorum funt magis benefica quam tef-*
ribilia Mat. io. v. 8.

Mifericordia prsefertur omni extreme)
Dei cuitui. Mat. 12. v. 7. Mifericordiam
volo non facrificium, Mat. 9. v. 13.

Milatatio Dei fumma erga peccatores,
Mat. x8- v. 27.

MiieriE humans condolet Ghriftus,
Mar. 7. v. 34*

Miffio paftorupi Eccleffie quEuam legi¬
tim a, J. 10. v. 7.

Miffio ill divinis lupponit proCeffionem,
J. 15 v. 26 , ^

Mol a afinaria, quid ? Mat. 18. v. 6 .

Monumenta cur inhabitabantdEmones,
Mat.8» v. 28*

Montana Judsese&montanaGalihese, L,
i. v. 39 - . ,

Mons Olivet!, Mat. 21. v. i. diftabat a
Jerulalem mille paffibus, ibid. Ad mon-
tes cur fugiendum, Mat. 24. v. 16. In mon-
tibus orare folitus Chriftus, Mat. 17. v. 1 ,
In quo monte contigerit transfiguratio,
Mat. 17. V. 1 4

MorsChrifti extremis tribulationibus viri-
dicataMat.2i.v.2i.Mors cur fomnus appel-
iatur, Mat. 22. V. 32. & J. 11. v. it. & 13*
Mors Chrifti conlummatio appellatur, L-
13. v. 32. Mors alia temporalis, alia Etei-
na, J. 8- v. ji,

Mortalia delidla non omnia squalia, J*
19. v. 11.

Mortui tres a Chrifto refufeitati, eju*

INDEX.

rei ^llegoria, L. 7. v. 15. Mortui fci*
unt ea, quae a vivis geruntur, L. 16. v. 25.
Mortua puella curdormre dicatur, Mat.
9. v. 24. Mortuorum corpora condiendi
mos, Mat. 26. v. 12.

Moyfes authoritate Dei inftituit cathe-
dram. Mat. 23. v. 2. Moyfes & Elias cur
prse catteris apparuerint in transfiguratio-
ne, Mat. 17. v. 7. Cur de morte & paflione
Chrilli tuncdifleruerint, ibid. Moyfes &
Prophets fuerunt fatores: Apoftolimef-
fores, J. 4. y. 36. & feqq. Moyfes d«
Chrifto prophetavit paflim, J. f. v. 46.

Mnlier nomen fexus, non corruptio-
nis, J. 2. v. 4. Mulieribus primo nuntia-,
ta relurredtio* Mat. 28. v. 9. Mailer  pro
corrupta fumkur. Mat. 11. v.n.

Malta  pro ittfinitis, Mat. 10. v. 30.

Multiloquium inane fugiendum in ora-
tionibrs, Mat. 6. v. 7.

Mundus totus in tenebris ignorantiae
fub adveutum Clirilli, J. 12. v. 46. Mun-
dus fumitur pro mundi dile&oribus, J,
14. v. 17. item is- v. 19. Mundus  multifa-
riam fumitur, J. 17. v. 14. & 15. Mundus
peccato perditus Salvatore indiguit, J.
4. v. 42. Mundus mari cur comparetur,
Mat. 13. v. 47.

%  Munerum a Magis oblatorum fignifica-
tio, Mat. 2. v. 11. Munus filiorum quo-
niodo prodelletparentibps, Mat. lf.y.

Mutilatio raembri divinalege prohibi¬
ts, Mac. 19. v. 12.

D Mu.

INDEX.

Mutuum dandum abfque ufura, aut fpe
pans beneficii, L„ 6. v. 35.

iWj^rrha a putredine praefervat, J. 19.
verf. 39.

N.

Naama'ii Syri fides & gtatitudo, L. 4,
verf, 27.

Naim civitas ubi fita? L. 7. v. it.'

Nardutn fpicatum & folia turn, Mat. 26,
vei f. 7.

Nati vitasGhridi duplex,Hina sterna,
alia temporal} , L. i. v. 35,

Natura corrupts eniritur divine trac-
tioni, J. 6. v. 44. Naturae unitas cum per-
fonarumpluralitate in Deo, J. 10. v. 30.

Natum pro coiicepto ponitur, Mat. 1.
Verf, 20. 1

Navium &retium allegoria, L. pv.n.

Nazarseorum abftinetttia L. t. v,

Nazarenus unde dibfus Chriftu?, Mat.
a. v. 23.

Necelfitas non habet legem, Mat. 12.
verf. 3,

Negationes Petri omnes in domo CaiphsJ
contigerunt, J. 18. v. 24.

Negare Chriftum quid, & ejus poena,
Mat. 10. v. 33.

Neomenia quale feftum, Mat. 12. v. i«

Nefciri a Deo quid, Mat. 25. v, 12.

Neitorii harelis explo'ditur, L. x. v. 43 ;

Nicodemus adChriftum tie nocte accel-

lit,

k I N D E x/

fit, & cur ? J. 3* v. i. & 3. Nicodemus
furorem Jucteorum in Chrifimn mitigat,
J. 7. V. 50. & feqq.

Ninivitse quomodo condemnabant Ju-
dasos, Mat. 12. v. 41.

Nifi,  foepe non eft exceptivum, fed ad-
verfativum, Mat, 12. v. 39.

No&is poftrema pars quae, Mat. 24. v. ^
Dividebatur in quatuor partes, ibid. No-
ftibus morari folebat Chriftus in monte 0~
lived, Mat. 24. v, I.

Nomen Dei quomodo fanftificetur,
Mat. 6. v. 9. Nomen Dei per Chriftum I10-.
minibus inanifeftatum, quod? J. 17. v.6.

Nathanael in Scripturi's eruditus, J. 1.
v. 45. Chriftum confitetur Filium Dei,
J. 1. v. 49. An idem cum Baftholomseo
Apoftolo, J. 1. v. fi»

Nofcendi  verbum fiepe pro dileftione &
approbadone ufurpatur, Mat. 7. v* 23.

Novo in fepulchro cur pofitus Chriftusi
Mat. 27. v. 60. Erat illud inftar cubiculi
quadrati, ibid.

Nubes cur tres perfonas glonofas texe-
rint, in trasfiguratione, Mat. 17. v. f.Nu*
bibus tamquam curru triumphali vehetur
Chriftus in extremo judicio, Mat. 24.
verf. 30.

Numerus certus pro incerto, L. 3, v. 11.
Nuniero denario univerfitas exprimitur,
Mat. a*. v, 1. Numerus certus pro incer¬
to ,

D

INDEX,

to Mat. 13, v.  45. item 13. v. 23. item lg,
v. 22. et 19 v. 29

Nummi fignabantnr imagine Principis,
Mat. 22. v.20.

Nuniifmata magna vel parva c i^ebant
Romani pro ra.ione cenfuj, Mat. 22, v.
19.

o.

Obe ’ientia abf .lutf flima injnngitar re-
fpe^hi Pharifeotum , Mat. 23. v. 3.O edi-
entijc promptifiim;e exemplum in Mat*
thso, Mat. 9. v.  9.

ObedireChrifti maudatis eft eum confi-
teti, Mat. 10. v. 32,

0 dationes templo& altari non funt fan-
ftiores, Mat, 23. v. 17.

Otdeuriora per clariora expeni debent,
non contra, L 22. v. 20.

Obfeffn nes diabolic.e non Temper con¬
tingent propter attualia peccata obfeflb'
rum, Mar. 9. v. 20.

Obrtinatio maxima J dxorum, Mat, 11*
verf.

Occalio ad qmererdam caufam & True*
turn mortis Clirifli Mat. 27. v. 46. Qua
occafione Jelus perjudam proditns, Mat.
26. v. 6 .

0 eidendi Ch.iftum caufae, Mat. 21.
verf. 38.

Occjfto pnerorum. Mat. 2. v. 16.

Ortavius cur Cafardiftus, vV cur Alt’-
gtiftus, L. 3. v, i. Dcu-

IN 1 * EX,

Oeuiis corporis vide ,tes miraoifta non
fempe vident ocnlis co"dis, Mit. ig.v.
13. Oculorum fublevatio inter oranoum
freqnens, &cur,  ,J. 17. v,  1. Oculovutn
apercio non praelupponit omnimodam c£-
citatem, L, 24. v. 30. Oculus pro me ite
ut inteUeftum & volsntateo continet,
L. 11. v. 55 Oc'jIus  ic.inda izans eruen-
dus» Mat. v. 29. 0  ■ alias p o oculo e-
mendos, v. 38. li fit nequam, Mat. 6.
verf. 23.

Oleum lenit fovet, fanat vulnera, L.
1®. v.34.

Oiiveti mons inte. Hierufalem & Be*
thaniam medius, L. 14. v. ^o.

Omnifcieatiam fuarn manileftat Chri-
itus, Mat. 21. v. 3.

Opera bona quomod > occultanda, Mat,
9. v,  31. 0 ,era prscepta polFuntelTe me.
ricoria, L 17 v. 10. Opera Triukaus ad
extra font indivifa ,J 14. v. 10.

Operarii pauci q si Evangelium praedi-
cent, Mat. 9. v. 37. 0  eraftns bonos mit-
tere & face e eft Chriiti, Mat, 9, v. 38.

Orandum in ablbondito, Mat. 6. v. 5. &
6. Mat. 26,  v. 36. Orandum ut fugb ne-
eellkas non vem'at hyeme. vel Pabbato &
quare, Mat. 24. v. 20 Orandum line in-
termiffione, L. 18. v. f

Oratio ad Pattern dirigenda per Chri-
ftum , J. 14. v. i4. Oratio Curifti pro A-
poftolis & eorum fucer If ;ribu 3  , ,) > 7 <  v,
2 o,  Oratio dominies exoonitur. M»t. 6.

INDEX.

v. 9. Oratio & jejunium fidei adjungi de-
bent, Mat. 17. v. 20. Orationis conditio •
lies, L. 11. v. 9. Oiationis neceffitas,
Mat. 6. v. 8-

Orphanus denotat filiurn parentibus or-
batum, J. 14. v. ig.

Ofanna quid fignificet, Mat. 21. v. 9.

O/lendere , pro facere, J. 10. r. 32.

Ofculifignum cur elegerit Judas, Mat.
26. v. 48.

Otio paratur.aditus diabolo, Mat. 12. v.
44. Otium punitur, Mat. 2?.. v. *8*

Otiofum verbum quid, Mat. 12. v. 36.

Oves a partoribus pafcendas ex  amore
Chrifti, J. 21.V. 15. Oves Chrilli univer-
fim fabjiciuntur Petro tanquatn paftori,
ibid. Oves*  pro Epifcopis: Ovicula,  pro
minoribus Presbyteris, ibid. Ovespaito-
rem fuum cognotcunt, J. 10. v. 14, Ovi-
bus nihil iimpiicius, innocentius, Mat.
19- v. 16.

P.

Pacifici cur filii Dei Mat. v. 9.

Pallia cur polkaluper alitium, Mat. di¬
ver!. 7.

Palmitem ferentem frufhimDeus pur-
gat, & qualiter, J. 15. v. 2.

Panis aChrifto benediftus, Mat. 26,
26. Panum multiplieatio quottiodo aOtu'i-
fto fafta in delerto? J. 6. v. ! 1.  Pam :
nomine quid sntel’igacrn;, Mat. 6/m iu

Pa

INDEX.

Panis pro cibo quocumque fumitur, L.
14. v. f. Panes propolitionis, Mat. 12.
verf. 4.

Parabola de filio prodigo, L. if. v.ii.
& feqq. de villico iniquitatis exponitur,
L, 16. v. 1. & leqq. de Pharifeo & Pabli-
cano orantibus, L. 18 . v. 10. & feqq. de
drachma perdita, L. 15. v. 8._ invitatorum
ad coenam, L. 14. v. 17. & leqq. de de¬
cern virginibus, Mat. 2f. v. 1. De talen-
tis, v, 14. de ove perdita allegorice ex-
ponitur, L. 15. v. 2-& feqq. incidentis
in latrones in via Hieiichontina. L. 10.
v. 29. Applicator lapfei generis humani,
h.  10. v. 3^. Parabola quid? Mat. 13. v. 3.
Inparukolis loqui , id elt obfeure, Mat. 13.
v. 3. Parabola de lemine &verboDei,
ibid. v. 19. De bono lemine & 7.izania, v.
24. Degrano {inapis , v. 31. De fermen-
t°, v. 33. Thefauro abl'condito, v. 44.
De margarita & J'agena ini da in mare, v.
47. De homine rege, Mat. ig.v. 23. De
denariodiurno, Mat.ao.v.i. Deduobus
iiliis, Mat. 21. v. 28. De patrefamilias,
v. 3. De homine Rege, Mat, 22. v. 1. De
fenro fideli, Mat. 24. v. 45. De lemine,
Mat. 4. v. 27.

Paracletus confolatorem denotat, J.
14. v. 16.

Paradifus locum voluptatis & amoeni-
tatis denotat, L.23, v. 43,

Paraiceve quid fignilicet, Mat. 27. v*

12.

INDEX.

Parvulos benedicendi confuetudo,
JMat. 19. v. 13. '

Parentes quomodo odio habendi? L,
14- v. 24. Parentum crga Chriftum reve-
Tentia & veneratio, L. 2. v. ^o.

Pafcere quid importer, J. 21. v. 14,
Pafcha eelebraudi ritus, Mat. 26 .  v, 17.
Vox Pafcha explicatur, Mat. 26. v. 1.
Pafcha primum poft Chrifti baptifmum &
jejunitim, J. 2 t v. 13, Pafcha fecundum
port Chrifti baptifmum, J. v. 1. Pafcha
tertium a baptifmate Chrifti, J. 6. v. 4.
Pafcha quartum a baptifmo Chnfti. J. 11.
v. 5v& J. 13. v. 1. Pafcha tranfitum, fi¬
ve tranfultum iignificat, J. 13. v. 1. Paf¬
cha pro diebus Pafchalibus, qui erant fep-
tem, J. 2 .  v. 23. Pafcha: feftum pro pri¬
me die azymorum, ibid. Pafcha ufurpa-
tur pro vidlimis tempore Pafehali oife-
rendis, J. 1 8. v. 28-
Paftionum Chrifti & noftrarum dilcri-
men, Mat. 26. v. 38. Pailionem fuam cur
pntdixit fepim Chnftus, Mat. 26.v. 33.

Paftoris veri indicia, J. 10. v. 3, 4 &6.
Paftorib. Ecclefise femper aderit Chriftus,
Mat. 28. v. 20.

Pater & Spiritus fanftus an cumChrifto
jodicaturi, 1. 5, v. 22. Pater eft major
Chrifto* ut homine, non lit Deo, 14. v*
28. Pater arterus docuitFiliura, quatenus
fciens feientem genuit, J. 8» v. 28* Pater
mniiis modi. glorificavitChriftum,ibid. v»
54. P-ter cur vocetur Deus, Mat. 6. v. 9-
n  ' Pa-

I N D E X.

Pater stermis prisicipium Fiiij & Spiritil's,
l’ancti, J. i. v. i. Pater no tier qualiter no-
nJeetur Dens, Mat. 23. 9.

Patientia Chriffi admirabilis, Mat. 26.  v.
8. Patientia Chrilli divinitatis argumen-
turn . Mat. 27. v. 40.

Pattern & matrem plufquam Chriftum
am'aus non eft digntis nomine difcipuli
Chrirti, Mat (<  10. v. 37.

Pat res tani in lege nature quam Mofai-
ca per Chriftum juftifieati anticipate, &
ex limbo per eius ueicenl'uni Jiberati, L.
v. i. vert'. 72-

PatriaChrifti triplex, Mat. 13.V. <4. In
ea pauca fecit iniiacula, v. f £. Erat iis in*
digna ibid*

Pantm Apoftolns qua ratione plus om¬
nibus laboravit, J. 4. v. 38.

Pauperibus faaum, reputat Deus fibi
faftum Mat. 2^. v. 40. Pauoeribus protnit*
tit regnum, Mat. n-v. 5. Pauperibus opes
diftribuemfe, Mat. 19. v, 21. Paupetes cur
femper ad manum hatmbinuis Mat,26.v.i 1

Paiiperta* lpiritus iu quo conliftit, Mat.
S-  v.3.

Pax a rhrifto commendlitnr, Mar. 9. v.
49. Pax Chrifti & pax mundi qualiter dif-
iera.nt? J. 14. v.  27. Pax finis omnium
defteriorum, Mar. 10. v 12. Pax mnndi ne*
ftuitia impunita, Mat. 10. v. 34. Pax funii-
tu • pro mini prolperitate mends & cor-
poris Mar. f. v. 34.

Peccatum dimitrend un femper & quo-
D 5 mo-

INDEX.

modo, Mat. ig. v. 22. Peccata crefcere in
immenfumnon finitDeus,Mat,2?.v.32.Ubi
peccatum a'oundavit, fuperabundavit gra¬
tia, Mar. 16. v. 9. Peccatum antonoma-
itice appellatur malum, J. 17. v. 15. Pec¬
cata kerata propter ingratitudinem gra-
viora, J. v. 14.

Peccatrix pro meretrice, L, 7. v. 37.

Pecuniam in loculis ferre prohibentur
Apoltoli, Mat 10. v. y.

Pedes allegorice fignificant humanos
affe&us, J. 13. v. 10.

Pceniteutiam in .juda quid excitaverit
primo, Mat. a6. v. 50. Posnitentiain non
agit, qui indulgentiam non fperat, I j .\
v. 47* Pocnitentia eft plus quam nova vi¬
ta , Mat. 11. v. 21. Pcenitentiam praedi-
cat Joannes, Mat- 3. v. g. ab ea iucipit
etiatn Chriftus, Mac. 4. v. 17. Poeuken-
ti.E Juda: quid defuerit, Mat, 27. v. 30.

Peregrini non lolum iuvitandi, fed &
cogendi ad hofpicium, L. 24. v. 29. •

Persea Hserodi (ubjedta, L. 13. v. 31,

Perfed'tio Chriitiana in quo confiftat ,
Mat. 19. v. 21.

Pericula vitauda, ubi charitas 11011 po-
ftulat vitam profundi, J. 7. v. 1.

Perjuiium vetitum. Mat. 5. v. 33.

Perfeverantia i'ola coronatur* Mat. 10.
V.22. Perfeverantia commendatur, Mat*
24. v- 1 7-

Pe. lonarum divinarum una fine reli-
quis coguolci uequic, J. 14, v. 7.

Pe-

INDEX.

Petenti Janduin, Mat, ?,v. 42. Petite
if iabitur vnbis  quomodo iutelligatur 5
Mat. 7. v. 7.

Petrus & Andreas vocantur, Mat. 4. v.
if?, Quare pi feat-ores horainum, v. 19.

Petrus cur nominatim exprimatur.Mat.
38. v. 7. Cur primus Apoftolorum dica-
tur. Mat. 10. v. 2. Collegii Apoftoiorum
caput, J. 6. v. 69. Ejus stas, J. 21. v.
t 8.. Junior Andrea fratre fuo, j. 1. v.41.
Baptizatus a Chrifto , J. 3. v. 22. Fit pa¬
llor Eecleftie, J. 21. v.-i5, Ferventioris
iidei qiiam alii. Mat. 16. v. 16. Item cap.
26. v. 33. Afperius a Chrifto reprehendi-
tur,  Mat. 16. v. 23. Cur voluerit fieri tria
tabernacula, Mat. 17. v. 4. Ejus triplex
peccatum, Mat.26. v.33. Fervor, v. 51.
Obedientia, v. 52. Audacia, v. 58 * Negat
difcipulatum Chrifti, & fidem Chriftia-
11am, v. 70. Mendacio adjecit perjurium,
v. 72. Galli cantu admonetur pceuitentia.’,
v. 75. Ei e carcere Romano fugienti ap-
paret Chriftas» J. 21. v. 19. Immerito a
Calvino reprehenditur, Mat. 14. v, 28.

Phamicia duplex, Mat. 15, v. 22,

Phares & Zarani cur ambo memoren-
tur,  Mat. 1. v. 3.

Phanfei hypocrite ex duplici tituio,
Mat. 1$. v. 7. Item cap. 22, v. 10. De iis
fiene prophetavit Ifaias, ibid. Eorura ope-
r *  contraria voluntati Dei, v. 8. Tentsant-
Cfiriftum, Mat. 19. v. 3. Pharifei & Sad-
fe.Fhe capitaliter inter i'e contrarise,

IN n E x.

Mat. 16. ▼. i. Eorum odhrina cur fer-
mento conioarecur ibid. v. 6. Phar, &
Scribe pie ique fuerunt fimul ex ordine
Le ’tico ac Saced itali, Mat. 23. v. 2.
Phar. ne rrrnin urn conacum faciebaut ad
obfervanda preceptst legis , ibid. Affedta-
banc p ima 1  c ;  n conviviis,: v. 6. P a-
tos crede e in Chriftum revoeabant, v.
12. H pocrPae \\ is-  C.iC ;  fetngnoran-
tes v. 1 6.  Avaii, v ig, Sruki. v.. 17.
Plei.i fraudibus & injuftitia, v. at. Ca-
lumniant r, M t. 9. v- 34. cap. 12. v. 3,
& 34, Van p,l riseciipidi, J. v. 44.
PharifVi Chviftnrn imitantis multiplex ig-
norantia L. 7. v. 29. Pharji is pietatis
larva detrahkur, Mat. 23 v, 1, interro-
gam non lit difcant. led ut earpant, Mat.
12. v. 10 Eorom adulado,, Mat. 22. v. 16 •
Philippus ante alii s Apoftolos ad indi-
▼iduam i’equelam a Chriflo vocatus, J.
r. v. 43.

Phyladieria quid? Mat. 23. y. f•

Pilatus guberiiator Judas a Tiberio
conltitutus, Mat. 27. v. 2. Ejus impietM
& infipientia taxatur, J. 19. v. io. Fuit
Judies Prsfes per annos decern, L. 3- v *

I. Suberat Prafidi ,Syrie in liar procura-
toris, ibid. Voluit Cluiftilim abfolvere*

J. 18. v. 38. cap. 19. v. 4. & 5-. pxcuiabat
Chriftum de afleitata Regis dignitatem
Mat. 27 v. i2. Comitur Chviftum libera-
re, veil’. 17. ig. 19.20. 26. Idem ponatuf

INDEX.

ejus uxor, v. 9. In quo peecaverit. v.
22 Non  poted excufari, v. 24.

Pifcatores hoirm im fe ia i, & poeni-
tennis vacare fudin-le debent,, L ^. v. 2.

Pilcina Probatiea Jerofolymitana, J.
U v.  2.

Plenilunium e r at moriente Chriflo,
Mat. 27. v. 4 i >» E > tempo e naturalifer
non poted fie : ectypli Sol's, ibid.

Plenitudiiiem Ipiritus hab :k Ch ift is,
Mat. 12. v. ig. Plenitudo g.aticc Cbrilli,
J.i.v.  14. .

Porphyrins CImftum incondantiic ar-
guit, led perpeiam-, J.7. v. fc.

Portieus Salomon's, J. 10. v 23,

Parafceve quid ? j. 19. v. 14. & gr.

Praeeepta antiqu Legis quatenus im-
portabilia. Mat 2 • v. 4. Pr;ecepta Dei
quomodo facilia, Mat. ii.v.3o. Pracep-
tor pin importat quam Dodlor, L 17. v.
13. Pivceptorum afperitas temperatur
fpe promiffionis, Mat. 10^,40.

PraedefHnationis mj/fterium. Mat. 11,
v. 21. Pr edeftinatiouis certitudo. J. 6.
v, 37, Fa cognita debet etl'e cauta dili-
gentiae, Mat. 24. v, 2Ed gratuitum
Dei bonum, ibid.

Prsedicabitur Evangelium in univerfo,
orbe, antequam dnis mundi veniat, Mat.
a 4» v, 14.

Pr&dicatores Evangelii digni funt fu-
ftentatione fua, Mat. 10 v. 10.

Pradati Ecclefise qualiter piseefle debe-
^t, Mat. 20. v. 26. Pr«-

INDEX.

Prsefentia realis corporis Chrifti in Eu-
ahariftia, J. 6. v.

Pradumptio quid fit, & unde oriatur,
Mat, 4. v. 7.

Prsefulum Ecclefiae praicellens beatitu-
dinis gradug, Mat. 24 v. 47. Eorum auc-
toritas, Mat. 18. v. 17. & 18.

Prseteritum pro futuro prophetice ufur*
patum, L, 1. v. 68. cap. 2. v. 31.

Prstorium nonintraveruntjudsei, Mat.
17. v, 11. Quid fit, v. 27. Ejus ingreffus
an manducaturis Pafclia prohibitus, J.
J8.v. 28.

Prima fabbati. cur vocetur dies Domi-
nicus, Mat. 28. v. 1.

Primogenitus non refpicit lecuiido ge-
nitum, L. 2. v, 7.

Principes facerdotum fuo fafto arguit
Judas, Mat. 27. v. 4. Principes lacerdo-
turn.apparatu & pompa fua putabant Chri-
fium terrere, Mat. 21. v. 23 . Eoruifl
tnendaeium, v. 27. Auttoritasv.
Principes facerdotum qui, Mat. 2. v. > 4 *

Profeftus quem faciunt homines , c» r
& unde diverfus, Mat. 13. v. 23. Pr°"
fedfus hominis fit paulatim, Mar. 4. v*

Proles in utero matris 276. diebus, i tl
eff,  menfibus novem, & diebus f eX >
L.  2. v. 6.

Propheta cur fine honore in patria
L. 4. v, 24. Prophet* non tantum futura*
led & prcefentia arcana vident, J. 4 * v *

39. Prophet* omnes de Chrifto proph eta '

ve-

INDEX,

verunt, L. 1, v.70. Prophetam non per-
ire extra Hierufalem ouo fenfu verum,
L. t  3. v. 38. Prophera pro doftore Evan-
gelii, Mat. 10 v. 41.

Prophetia tribus modis impletur, Mat,
2, v. if,

■* Propofitio operators quid demonftret,
Mat, 26. v. 26.

Proverbimn & parabola quomododif-
ferant, J. ic v. 6;

Prnfeiytns quis?. Mat. 23. v. 15.
Prov'dentia div na cut citius bello Ju«
daico finem in^nfueiit, Mat. 24. v. 22.
Proximus quis diceudus, L. ic. v, 36.

& 37.

Pfalmos qumquelegere folebant Judsei
pod cpmeftum agnum Pafcjialem, Mat.
26. verl. 30.

Pieupo EvangeTift* ante Lucam conati
funtEvangelium icribere, fed noil potue-
runt complere L. i. v, 1, Pfeudo-Chrifti
hebebunt pfeudo-Prophetas, Mat. 24. v.
24. Pleudo prophetarum nomine compre*
heuduntur hseretici, ibid. Pfendo-paftores
non andiuntur ab ovibus, J. 10. v. 8.

Pubicani qui? Mat. 5. v. 46. Pnblicani
& meretrices pratcendent Scribas & Phari-
feos in regno crelorum, Mat. 21, verf. 31.
Publicanos & peecatores Chriftus recipft»
l*.iy v. 1.

Publico latroni poftponitur Chriftus,
Mat. 27. v r . 2s. Publicos defedtos publice
reprehenditChrift,, alias non, Mar. 9.V.2&

Pu-

IN D E X.

Pugilarium frequens ulus apud vete-
res, L, i. v.65.

Fulmentarium quid. Joan. 2r. v.
Puiverem de pedibus cur excuterent
Apoftoli, tinon recipiebatur Evangelium,
Mat. 10. vei l’. 14.

Purgationislege non obligabatur Virgo
Deipara, L. 2. v. 22.

Purgatorium adftruitur, Mat. ia-v. 32.
Purpura cultura externum defignat, L.
16. v. 19.

Pufilliis grex fidelium Chrifto paltori
fubditus, L. 12, v. 32.

Puteus Jacob in latere montis Garifim,
J. 4-v.ao.

Q.

Quadransidem quod teruncius, & quail-
ti valeat, Mar. 12. v. 42.

Quafi. dubitative pro circiter, L. 3. v-
23. Quafi, non Temper fimilitudinem, led
fubiude proprietatem denotat, J, 1. v. 14-
Quarts vigilia nodtis quid, Mat. 14. v.

a?-

Quaeftionibus captiofis conanturPharil^i
Clirittum tentare, Mat. 22. v. i<».

Quia, pbrafi Hebraica quandoque re-
dnndat, Mat 16. v. 7. et L. 4. v. 21.

Quies Chrifii pod labores, Mat. 34. v« 3 .

R.

Rdbbihonons.  ac dignitatisnomeu a fci-

emia & virtute defumptum, J, t. vert.

Rah-

IN D E X.

P.Mon:  quid ftgnifieet, J. 20, verf. 1 6.

Eacha  quid? Mat. 5. V. 22.

Rachelis nomine intelligiturregioBeth-
leem, Mat* 2. v. 18.

Ram  an nnmenproprium, ibid*

Ramos de dels &palmiscur cardunt Ju*
diei, tranfeunte Chrifto, Mat. 21. v. 8*

Regem fe dice re Chriftus poterat inRo-
inano imperio, fine lsesa Majeftate, Mat.
27. v. 11. Regem terrenum expeftantju-
dxfi, Mat. 22. verf. 42.

Regeneratio tripl«x, Mat. 19* v. 28.

Regia a i-^oritate atitnr Chriftus, Mat.
12. v. t2. Regiam magnificenfiam plebeja
| humilitate temperat Chriftus, Mat. »r*!
verb 3.

•  Rfegma Sab® quanta, Mat. 12. v. 24^
Geifit typum Ecclefiae gentium, ibid.

Regn. ccelorum q.’.omodovim patidica-
tur* Mat. 11. v. 12. Regn. Dei quid? Mat*
3i v. 2. cap. 6. v. 10. cap. 13. v. 24. & 31*
Regn. Cbrifti inchoatum , propagatum *
tompletum, L. 1. v. 23. & 34. Regn. Chri-
fti quo l'entu non fnerit de hoc mundo, J*
^ i. v, 36. Regr. Dei ftatim manifeftandum
putabant Judici, Mat* 21. v. 9. Regn.
Chcifti ftabile & fuper calumniam, eftj.
J 9- v. 22. '

Regulus venit adChriftum pro fanitate
di'u J. 4. v. 47. Reprehenditur ejus incre-
dulitas, v. 48.

Reliquiarum cultus ftabilitur, Mat. 14.

36 . Mar. 5. v* 33.

E Re-

INDEX.

Reprobi figuificantumoinine mundus,  J<
17. v - 9.

Repudii libellus cur permiiliis, Mat. 5,
v. 31, Ejus caulk, v. 3a. De repudio uxo-
rum coutroverlia, Mat. 19, v. 3.

Reverentia Herodis in Joannem, Mar,
6. v 20; Populi iu Chriftum, Mar, 9. v. 14,
Difcipulorum Mar. 10. v. 32.

Refponder ?, pro fermonem ordiri vet
profequi, Mat. n. v- 25.

In refurredlione corpora integre refu-
menda, J. 6. v, 39. Poll refurredtionem
midi multi prophets? ud prsdipandtim,
Mat. 23V v. 34. Refur region em iroperare
Dei eft poftulare hominum, L, 7. v. 14,
Relurrediionis lignum in Jona prtettgtira-
tum, Mat. i2. v. 49. Refurrediio mortuo*
rum moriente Chrifto, Mat. 17, v. ?2. Re-
lurredlionis Chrifti futurse fama, Mat. 27.

- v. 63. Earn conati funt impedire vel ob-
fcurare Judzi, v. 64. Ejus (idem quomo-
do adftipat Angelus, Mat. 28. v, 6. Ejui*
dem illullre ab inimicis teftimphium, v-
11. Relurrediionis fides erat apud Judai'
os, Mar, 6. v. 14. Circa returredlionefli
error, Mat, 22, v. 29. Earn cut quida#
non crederent, Mar. 16. v. 13.

Retinm refediio quid lignificet, Mat*
4. v. 2i. Rete Apouolorum pifcantiurtj
poll Chrifti reiurredlionem non fcinditud
multitudine pifcium. Ejus rei ailcgoria?
J. 21. v. 11,

Rex & regnum correlativa funt, J.

v. 37»

/

INDEX.

V. 37. Rexqnalis faerie Chriftus, Mat,
12. v. 17. Cur t'e regera vocet, Mat. 2;.
verf. 34.

Romani Confides, fab quibus natus eft
Chriftas, L. 3. v. 23. Ro-nsni Imperato-
res vocantur Csfares, _& Au^ufti: ficut
apud Syros foment Prineipes appellari An-
tiochi: apul Perfas Artacide: apuJ u fiy.
false os Abimelech: ap H M  gyptios Pha-
raones, & Ptolomasi, r ,. 2, v.  t.  Roma-
uu. Pontifex fuceedit Petrn in munere
paftorali, J. 21,  v. 24. Ejusinfideinds-
fettibilitas, L. 22. v. 31.

S.

Sabbati rigid i obfervatores non faerunt
Phanfsei, Mat. 27. v. 62. Sabbati die-
busChriftus potilfimum miraculapatrabat,
J. 9. v. 14, Sabbaton fecundo mmum , quid?
Mat.12vJnSabto0nfignificatquietern.ibid.
v 1. Alias ejus fignificationes, ibid. Ejus
dominus eft Chriftus, v. g. Sabbato ofte-
rebantur & proeparabantnr lacrificia, Mat.
fa. v. 12. Sabbato qua; opera fieri licite
Poterant, L. 13. v. & 16, Sabbato fpU
c as vellere an lieuerit, L. t. v. 2. Sabb.
Patchale vocatur magnus dies labbati, J.
x 9 *v. 31. Sabb. pro feptimana, L. ip. v.
Ia * Sabb. violabant in templo facerdotes,
faa^tando anitnalia, ligna ferendo, Mat.
l2 - v. 5.

Sabellianorumhasrefisrefellitur, J. 14.
v>  9 * & J. 16. v, 15.

E 2 Sa-

INDEX.

Sacerdotes honorare Chriflus exempli
fuo docait, J. ig. v. 23. Saeerdoti cur
fe oftendere debuerit fanatus a lepra,
Mat. 8. v. 4.

Sacramentarii refotantur, Mat. 26 .v.26.

Sacrificia Judaica mere carnalia & ty-
pica, J. 4. v. 23. Sacrif. in montibus of-
ferrj corrfueta & cur? ibul. v. 20* Sacrif,
nova: Legisin fpiritu & veritate ofFertur,
jbid. v. 23. & feqq. Sacrif. novie Legis in-
ftituitur , L. 22. v. 20. Sacrif, nova: Le¬
gis ftabilitur, Mat. 26. v. 28.

Saddocsei cum corpore fimul extingire*
bant animas , Mat. 22. v. 33. Sadducad
tentant Chriftum, ibid. v. 23.

Salim feu Salem oppidum diftin&um a
Jerufalem, J. 3. v. 23.

Sal infatuatum ad nihil utile, L. 14. V*
3S. Salis qualitates, Mar. 9. v. 48. 4?'
Sal  fymbolum fapientk, Mat. 5. v. 13. &
Mar. 9. v. 48.

Salutare , pro falvatore, L, 1. v. 47'
item pro falute, L. 2. v. 30.

Samaria inter Judaam & Galikam me¬
dia , J. 4, v. 4. Samaria urbis & provi 11 '
ck nomen, ibid.

Samatitani erant Gentiles, Mat. 10, V*
f. Samaritaniorigine Babylonii, J-4* v *
8. volebaut videri Judaei, J. 4. v. 9'
eorum cum Judacis dilcordia, L. 9'
v. ^ 3. & L. to. v. 33.

Sanftificare ,pro immolate, J, 17. v.i9'

San&um non licet dare caniiius, Mat,
7. v, 6. • Sa:

I N D E X.

Sanedrin concilium de uovis Prophetis
exorientib is judicabat, J. 4. v. i. Sane-
drin quid , Mat. 10. v. 17.

Sanitatem conferunt Apoftoli, Mar. 6.
verf. 13.

Sapientibus htijus mundi qtiomodo ab-
fcondita myfiteria regni ccelorum, Mat.
ji*  v. zq.

Scaanas  quid ? Mat. 4. v. to. Satanas ju-
ratus honiiiium adverfarius, Mat. 12.
Verf. 26.

Satum genus tnenfime, Mat. 13. v. 33.

Sacndalizure  quid, Mat. i8*v. 6. Ejus
male, v. 7. Shcandalizare in ■Chrifio  quid,
Mat. u. v. 6. Scandalizati in quofuerint
Apoftoli, Mat. 26. v. 34.

_ Scenopegiaj feftivitas durabatper fepti-
dinin, J. 7. v. 2.

Scribe & Pharifsci comparantur pueris
in foro, &c. Mat. 11, v. 16. Seribaj &
Pharif xi per omnia loca dilperli habita-
kant, Mat. if.v. 1. Cum non poffentChri-
ttiim carpere, carputit difcjpulos, ^>id.
^£ci erant & duces cxeorum, Mat. 15. v.
H. Scriba; Judajoruin qui,&qualSs, Mat.

v - 4 .

„ Seripturarum intelligentia eft Spiritus
,a ncH donum, Luc.e 24. v. 45.

Seftie tre? apud judxos, Mat. 3. v. 7.
A edere ad dextram  quid, Mat. 22. v. 44.
^ * ae re Chri/io proximun,  quid eSlet, nefcie-

mater fiiiorum Zebediei, Mat. 20.
v erf. 22 .

E 3

Se-

INDEX,

Semipelagianorum error circa gfatia
tieceffitatem L, 12. v. ^7.

Sepe'ire pattern  quid , Mat. 8. v. 2r.

Septuaginta duo difcipuli eliguntur, L,
io. v. 1. D'emonia expellunt & morbos
i'anant in nomine Chrifti. L. 10. v. 37.

Sepulchra Judaeorutn e Taxis excifaple-
ruinque erant fuper terram, Met, 23. v»
2 C.  Sepulchra Prophetarum & juftornm
cut magnificis ftrutfturis ornarent Phari-
fsei . Mat. 23. v. 29. Sepulchrum cur ab
Angelo mulieribus apertum fueri^ Mat.
2b- V. 2.

Sequentirjm Chriftum merces, Mat.
19. v. 28. Semi  pro imitari, Mat. 10,
verf. 38.

Sereptanae viduse fides & charitas corn-
mendatur, L. 4. v. 27.

Sermo Chrifti operatorius, J. 4. v. fo
& J. n. v. 43. Sermo divinus quam effi-
cax, L. 24. v. 32. SermoDomini in mon*
te, Mat. f. v. 1.

Sgrpens seneus in deferto exaltatus fi*
gura Chrifti crucihxi, J. 3. v. 15.

Seffio tranquillitatem & auftoritateifl
judicis lignincat, Mat. 19. v.28.

Sicera ; quid lit? L. 1. y. 15,

Si char dim dicta Sichem Metropolis a*
liquando Samaria; s  J. 4. v. 5.

Stcut,  non importat sequalitatem, fen
fimilitudinem, J. 17. v, 11.&21. & J»

io. v 21. Sicut,  figui Scat fimilitudined

non *')v.alitatem, Mat, 5 . v, 28* Non ha-

bet

I N D E X.

■feet vim accurate fimilirudinis, Mat. 6,
verf ia.

Sidon primogenitus Chanaan, Mat. if*
verf. 22.

Sigiila, quibus confirmanda eft praedi-
catioApoftolorum funt fniracula,Mat. io.
v. g. Sigillo publico obfiguatum fepuleh-
rumChrifti, Mat. 27. v. .66. Sigillum,
quo Deus figuavit Chriltum, quale? J.
6.  v. 27.

_ Signa de coelo quae Tint, Mat. 12. v. 38.
Signi crucis formatio a Chrirto infiituta,
L. 24, v. 50. Signum &.Miraculum  in quo
difFerant? J, 2. v, 11.

Siloe foils ad radices mentis Sion, J,

9. v. 7. Siloe interpretatur rnitlus, ibid.
Simeon non fuitSacerdos, fed Laicus,

L. 2 . v. 2 f.

Simon Cauametis unde fic diitns, Mat.

10, v. 4. cur zelotes, ibid. Simon Phari-
feus an a leprol’o diverl'us, L. 7. v. 36.

S inion , quid fit? Mat. 27. v. 59.

Sinus Abralis , five limbus Patrum ,
L, 16. v. 22.  SinusPatris quid ? J. 1, v. ig.

Sion mons prope Jerofolymam, Mac.
2i. verf. f.

Sodoma fexemplum celebratilfimum
fee!erum & fuppliciorum, Mat. 11. v. 23.

Sulitudinem amat oratio, Mat.14. v. 13.
Solitudo qusrenda ad dellenda peccata
Mat. 26. v. 75.

Sollicitudo nimia vetatur^rca vitam,
viftum & vc'" n , Mac, 6 . v. af. &c.

INDEX.

S.ol, luna, ftelte, myftice explicate,
Mat. 24. v. 29. Sol retraxit radios patience
Chrifto, Mat.27.v-45.

Somnus qualis & a quo immiflus uxorj
Pilati, Mat. 27. v. 19.

Soror pro aliine ulurpatur, J. 29. v, if,

Spelunca Bechleemitica, L, 2. v. 7.
Speculators qui & unde dicti, Mar, 6,
verf. 27,

Spinea corona juxta Chritfi tempora,
Mat 27. v. 29.

Spirit'd fandto appropriantur amor &
favor,J 14 v,v. i6.ei cur attribaacur con-
ceptus Maria:, Mat. I. v. 1 8. C ur in fpecie
columbce, Mat. 3. v. 16. a ir e CL fti glori-
ficationein quomodo non ciatus,J. 7 , V. 39-
appellatur donum & aqua viva , & cur J.
4. v. 10. & 10. & 12. Chrifto fine menfura,
reliquis per menfuram datusJ,3,v.3 j-
curSpiritus veritatisdiqatur, J. 14. v. 17,
16, v. 13. eft flatus, Parris & Filii, J, 20. v,
22,non efifaitus, J.i.v.3. a Film procedit
J. 16. v. 13.14. quomodo docuit Apoftolos
omnem veritatem, J. t6. v, 13. Ei adfcri-
buntur ea qua: Apoftuli iplo ini'pirante'aii-
te patraruqt, J. j6, v. 14.

Spongia lift! fanguinem, J, I9.V29.

Sponfo juvenes, Sponfae virgines hono¬
ris caula addebantur, Mat. 25. v. 1.

dipoitLE capaciores cophinis, Mat. jf. v*
32. unde tot in delerto, ibid.

Stadium cdfctinet i2f.pa(Ius,ideftodta-.
Yam parcem miliaris, L. 24. v. 13.

Stti”

INDEX.

Stare cum Chrifto , quid, Mat. 12. v, 24.
tS 'nitre  idem quod Siclus,  Mat. 17^.26.

Stella magorum , Mat. 2. verf. 2.
Non apparuit eis per totum iter, ibid,
verf. 9.

Stola prima , pro toga priftina, U  15.
yerf. 22.

Sugillare , pro obloqui aut infamare, L.

?8«.v« <f. .

Superbia & afpentate nihil iuquietius,M.
11 .v.29.Superbia debet caecitate ifepeceatis
inde eonl'equentibus frangi, Mat. 13. v.13.
Superbia impedit rerum divinamm intelli-
gentiam, J, 3. v, 10.Superbia fmgularita-
tem appetit, L. 18- v. 9.

Sycowrus  fpecies tici moro fimilis, L.
19 ?  ^ r *

vSy nagogse cura Michaeli & Gabrieli de-
mandata, L. 13. v, 7.

Syuedrion ex quibus conftiterit,Mat,26.
verf. 3.

Syriaoo fermoneloeutus Chriftns, Mat t
r 81 yerf. 6.

T.

Talentmn quid, Mat 18. v f  24.

Tau denotat lignum erucis, L. 24. v. ?o,
Tauri & altilia quid notent, Mat. 21.
verf* fo.

Telonium quid? Mat. 9. v. 9,
Tempeftas a Chrifto ledata tropologies
& allegorice expofita, Mat. g, v.27.

E s Tern*!

IN DE X.

Templi atrium triplex^ Mat. 21. v. 12,
Templi & Synagogae diftindtio, Mat. 4. v.
22. Templi eximia pulchrkudo ejufque
defcriptio, Mat. 24. v. 21, Templi Jerofo-
lymitanilandlitas &  veneratioetiam apud
gentes, J. 12. v. 20. Templi imtnanis pro-
fanatio, Mat. 24. v, 2. Templum ah Hero-
de asdificatum per annos 46. J. 2. v. 20.
Temp, a Samarkand extrudlum in monte
Garifim, J.4. v. 8- Quando illud deftruftum
fuerit, J. 4.V. 20. Temp, Jerofolymita-
num bis terve defenfum* Mat. 24. v. if.
Temp. Judsorum typus Ecclefne iwvi Te-
ftamenti, Mat. 21. v. 12, Temp, non vero
arcem Siort cur iiif.-et Chriftus, Mat. 21.
v, 12. Temp. proChrifti humanitate Dei-
tatis habitaculo, J. 2. v. I9.&21.

Temporibus diveriis cur invitentur bo* 1
mines ad rbptias, Mat 32. v. 4. Tempus
nova; legis appellator annus Domini ac-
ceptus, L.4, v, 19.

Tenebrre crepufculares, J.20.V. 1. Tene-
bra; patiente Clirillo toto orbe luerunt,
Mat 27- v. 45,

Tentari Chrirtuin &. tentationes ejus
quid (ignificecent, Vfat. 4. v. 11. Tentari
plerumque utile, Mat. 6. v. 13.

Tentatioui non iuccumbere effeftus

Terrabona triplex eft,ficut & malaMat,

i3.v.23.TerrsemotusdefcendenteAngelo,

iV at,28, v. 2. Terrtemotus magni anne cap*
tain Jerusalem, Mat. 24, v. 7,

Ter-

I N D F. X.

Tertulliani error de tempore paffionis
Ch , Lucs’3. v. 1.

Teftamemum duplex celebre Mat. 26.
ve f. 27. Veins non eft p oorie teftamen-
tnm, ibid. T ettamentum duplieiter fumi-
tur L 22. v. so.

Teftes falli,qui ver* apparerent, contra
Chriftuin quaeruntur, Mat. 2 6 -  v. {9. Te-
fti non pro fe, fed pro aliis lert teltimo-
nium, J. 18. v. si.

Tetracha & Tetrachia ? Mar. 6. v. 4.

Tetrarchia pro quarta regni parte, L.
3. v. 1.

Thadaeus alias vocatusjudas &Lebbteus,
Mat. 10. v. 3.

Theophylus cui Lucas Evangelium &
Atta dedicavit, quifnam ,L. t. v. 3.

Thomas Apoftolus an abfens ac.
ceperit poteitatern abfolvendi, Joan. 20.
v. 24. F.jus tarditas in credendo reliirrefti.
onem Joan. so. v. 35. An vulnera Chrilti
c ncrettaverit mariu, Joan. so. v. sg.
Thomas & Didymus fynonyma funt fig-
nificantia gemellutnJ.ii.v.i6,&J.2o.v.34,
Thomie etyn ologia. Mat. 10. v. 3.

Tiberias uvbs ab Herode in honoretn
Ti evii CKl’aris condita, J. 6. v. 1,

Tiberius abAugufto adoptatus, ei in ini’-
perid fucceflit, L, 3. v, 1.

Timor & gaudium mulierum exeuntium
de monumento nude ortum, Mat. 28* v,
S. & 10, Timor reverentialis, L* 7. v. 16.

Ti.

IN D E X.

Titulus cruris Chfifti triplici idiom.ate
confcriptus & c]Uo ordine,19.  v, 20.

Torcular quid deiknet, Mat, 21. v. 33.

Totum pro parte, Mat. 12. v. 40.

Traelionkis regio qfpera & faxofa, L.
3. verf, T.

Tradlio divina non fit for is in eorpore/ed
intus, in corde, ,J. 6. v. 44. Tradtio om¬
nium ad Chriitum & per Cnriftum exalta-
turn, J. i2, v, 32.

Traditipnes afferuntur, Mat. 28* v. 30,
Trad, divius aguofeends, L. i.v. 2, Trad,
Ecclefiafticaeaifenintur, Mat. iy. v, 9.
Trad, leniorum, on era importabilia, Mat.
23. v. 4. Traditiomim Pharisaicarum ori-
go&authoritas. Mat. 19. v, 3. Multre frivo¬
ls, turpes & contra verbum Dei, ibid,
procedebaut ex ignorantia, Mat, 33,
verf. 16.

T; aducere quid fignificet. Mat. 1, v. 19.

Transfiguratio fait mitatio exeruae lpe-
ciei , Mat. 17- V. 3.

Pro Tribunalifekre  quid? 19. v. 13.

Triourjus quot iuilites liab le haberet,
J. 18. v. } 2.

Triclinium  quid fit, & unde di&um, J.
g. v. 8, &L- 7 -V. 38-

Trinitatis myfterium exprimitur, L. 4.
yerf. 18.

Tripudium filisHerodiadisin couvivio,
JVlar. 6. v. 22.

TriOitia in gaudium convertenda,.),i6.
y. 2Q. Triftitiam cur Clirillus in le excita*

ve-

IN D E X.

verit, Mat. 26. v. 37. Non turbsvlt ea
gaudium beatifies* vilionis, v. 38. Triili-
tia fomniim provocat, Mat. 26. v. 43.

Triticum  funt boni, palea  mali, .MLf*
3.v. 1 V.

Tunica CbriHi allegorice bgmncat cha-
ritatero & Ecdebam, J. 19. v, 24. Tuni¬
ca Chrifli inconfutilis a C. V.  rgine con¬
texts , ibid. Tunica inferioretr veftem
fignifibat, ]• 19 v. 23. Tunica Petri fait
exterior chlamys feu pallium, J. 2T, v.7.

Tunfio pe£lo;is pceimentibus familia-
ris L. igi v. 13. & L. 23, v.4S<

Tyrus & Si don numquam in poteftatem
PLebneotum venenint, Mat. if. v.21. Ty<>
rus ubi fita, Mac* 11, v. at-

V. '

Vac seternse miferias comrninationem
denotat, L. 6. v. 24.

Velum duplex in templo, Mat. 27*
V erf. 51.

Venia danda iis, qui nos ofFenderunt,
exanimo, Mat. ig. v. 3?.

Venire ad Chrijium  pro credere in Chri--
Hum, J. 6. v. 37, & feqq.

Ventilabrum quid fignificety Mat. 3,
v erf. 12.

Verba Chrifli in nobis ffianere quid?
J. 1 v, 7. Verba Dei audiens & faciens
fimilis viro lapieuti qui sdiheat domuttJ
fuatn l'uper petraro 3  Mat. 7. v. 24. Verba

ini'

IN D E X.

imperativa interdum futnuntur permit
five. J. 13, v. 27. Verbi divini conftib-
ftantialkas cum dicente, J. 6. v. 46- Ver-
bnm Dei lufcipientes comp*tantur vise
publics, petra, terra fpinofe, terra bo¬
os, Mat. 13. v. 19. 20* 21. 22. 27. Ver-
bum divinum non eft inftrumentum aut
miuifter Patris in creando, J. r. v. 3. qua
ratione illuminat omnem hoirinem , ,J.

I. v, 9. Verbum phrafi Hebraica ufurpatur
pro re difta, L. 1. v. 37. &  L. 2. v, 1

Veritas divinationis probatio eft divini-
tatis, J. 14, v 29- Veritas per fe omnibus
amabilis; per accidens odibilis malis, J.
3, v, 2o f  Veritas quomodo per Chriftum
fafta, J. r. v. 17. Vericatis cognitse pra-
varicatio gravis, L. 12. v. 47.

Vefpere  pro noifte , Mat, 28- v. T.

Veftigia pedum Chrifti afcendentis irn-
prelfa petra, L. 24. v. .«>i.

Veftitus mollibus  quis‘? Mat. n. v. g.

Via plana myftiee exponitur, L. 3. v*
5, Via falutis arCta, Mat. 7. v,i4.

Videre & audire apud Deum idem funt,

J. 3. v. 32.

Viduarum facultates exhauriebant Ju-
dsci, Mat. 23. v. 14.

Vigilare quomodo debeant Chriftiani
femper, Mat. 24. v. 44. Mat. 25. v. 13.
Mar. 13. v. 3<f. & 37.

Vigili® noftis tres horas ftngulse conti¬
nent, L. 12. v. 38.

Villicus & viliicatio, L, 16.V.1. Villi*
cusini juiucis, L.16. v. i*

INDEX.

Vinculorum  nomine quid intelligatiu *
Mat. 16. v. 19.

Vindicare pro defendere, L. ig. r. 3*
% & 8 .

Viuea quid fignificat, Mat. 21. v. 33.

Vini in vulnevibus grandis efficacia, L,
lo. v. 34. Vinum acetofum Chrifto da¬
tum , Mat. 27. v. 34 - quod tamen opti¬
mum' folebat dad damnatis ad mortem,
ibid. Aqua temperatum, Mat. 26. v.  27.
Sumitur metaphoi'ice, v. 29.

Vipers i'unt hscretici, Mat. 3. v. 7. Pha-
tifei, Mat. 12. v. 34.

Virgines decern, Mat. 25. v. 1. imprn-
dentia quarumdam, v- 2,

Virgiaitatis laus, Mat. 22. v. 3.

Vir  myftice denotat rationem, quate-
lius regit appetitum, ,J. 4. v. 16.

Yirtus & majeftas Dei ad judicium ve-
nieutis in quo confiftat, Mat. 24. v. 3.
Virtutis Chrifti magnitude, Mar. 9. v. 19.
& 2y.

Vifitatio Dei facienda in die jradicii,
Mat. 22. v. 11. Viiitatio fubinde in bo-
nam, iubinde in malam partem fumpta,
L. 1. v. 68*

Vifus ert fenfus generalis juxta Augu-
fiinum, J. 20. v. 29. Vifus porta luxuris,
Mat. y v. 28-

Vita a&iva & contemplativa, L. 10. v.
42. Vita sterna acquiritur duobus potiffi-
mum mediis, J. 17. v. 3. Vita tempora¬
lis poftponenda confeffioni nominisChri-
lVi, Mat. 10, v. 39. Vi-

INDEX.

Vitis verg appellatio quam cOngfuS
Chrifto competat, J. i {. v. i.

Utia fabbati prim'am diem port fabbatuni
fignifieat, J. 20. v. 1.

Unftio Chrifti in conceptione peradba*
in baptifmo demonftrata, L. 4. v. ig*
Un&ioue fanant Apoftoli, Mar. 6.  v. 13.
Umftio Regum, Sacerdotum j & Prophe-
tarum Chrifti unftionem figurabat, j. 1.
verb 41.

Unguentum multiplex, Mat. 26. v. 71
Cur caput Chrifti eo perfufum, & pedes?
ibid. _ .

Per Unicum eieftuth ex convivio nup¬
tial) quid fignificetur, Mat. 22. v. 14.

Unione by poftati carer uni omnium irii-
perium Chrifto traditum. Mat. 11. V. 27.

Uuitas Chrifti cum Deo, communica-
tur Chriftianis, J. 17; V. 22. Unitas Dei
in Tvinitate perfonarum, Mat. 28- v. 19.

Vocari  pro eife, Mat. 1. v. 3. Vocatum
efle non iufficit, nili quis vocations fua
digne fe gerat, Mat. 22* v. n*

Vocis Dei loquentis elFedlus, Mat* 14*
verf, 27,

Volo  pro pnefero, Mat. 12. v,  7*

Voluntas figni & voluntas efficax, Mati
23* v. 37. voluntatis malitia eft caula
ignorantiie & caieitatis, J. 5. v. 40.

Vox Chrifti, jEgo fum  turbam proftra*
vit, J. 18. v. 6.  Vox magnatoto inundo
perfonabit, minifterio Angelorum in ex*
tremo judicio, & quare? Mat. 24. v. 3r«
Mac. 25. y. 6. {jt\

INDEX.

Ut,  eventum non caufam fijgnificat,
Mat. i. v* 22. Mat. 2. v. 1 f. Mat. f. v. 16.
Mat. 8* v. 17, Mat. 13. v. 13. Mat. 21. v.
3. j. 12.V.38.

Ulnera paffionis raanferunt in corpore
Chrifti gloriofo, L. 24. v. 39. Vulnerum
Chrifto infliftorum qnantitas & figura,
J. 20. v. . & 27. Manferunt in corpore
gloriofo, & mauent etiam nunc in ccelis,
ibid.

Vulvam adaperire, periphraGs eft pri-
mogeniti, L. 2. v. 23.

Uxorem dimittere, aut dimiffam duce-
remcechari eft, L. 16. v. 18- Uxor qua-
tenus pro Chrifto deferi poffit, Mat. 19,
verf. 29 *

* . Z,

Zacharias pater Joannis Baptiftse non
fuit fummus facerdos, L. 1. v. & 9.
Peccavit dubitando de teftimonio Angeli,
& ob id loquela & auditu mulftatus ad
tempus, L. 1. v. 20. 22. & 62. Zacharias
quis occilus? Mat. 23* v. 3^ Zachark
prophetia, qnomodo ex Jeremia, Mat.
37• v. 9.

Zachsus a munditie dicitur, L. 19.
verf. 2*

Zizania font hseretici, Mat, 13. v, 25
fimilia funt tritico, v. 29.

Zo-

INDEX.

Zofobabel & Salathiel apud Lucam &
Matthaeus diverfi, L. 3, v. 27.

Zuinglius refutatur, Mat. 26. v. 26 .

FINIS.


■


a

V



- v* ^: '