Zb. gozdarstva in lesarstva, L. 19, št. 1, s. 157 - 164, Ljubljana 1981 
UDI: 6301, 176.1 Robinia pseudoacacia:630;,425 
UTICAJ AEROZAGADJENJA IBDUS!l!RIJSl:OG l:OMPLEUJA BORA NA 
ZDRAVSTVENO STAN.JE ROBIBll PSEUDOACACIA L. 
Milka Peno, Nada Ve•elinovi6, Radovan Muovi6 • 
IZVOD 
Ustanovljeno je da teiko zdravstveno stanje Robinia f••udoacacia 
L. i njegovo iičezavanje na području rudusko topion čueiog baze 
na Bor, nije prouzrokovano itetni• biottčki■ agensiaa, ve6 je 
ualovljeno aerozagadjenjea i zatrovania zealjiitea, sa razorenoa 
strulctuoa, he• ijski• i. • ibobioloikill odlikaaa. Sadainje sta-
nje zahteva hitnu inte:n-enciju u cilj• bioloike revitalizacije 
pocbučja. 
ABS!l!RAC!I! 
In aine-s• eltel'1 basin of Bor we were studying health eondition 
of black locuat in pl11'e stand and in plant co-Janity Querceto-!u. 
netto ce1'l!'ia. 
UVOD 
U rudarsko topioničarsko• bazenu Bora, u katutuskoj opitini 
Borska Slatina, propadanje kulture Robinia fseudoaeacia L. uka-
zuje na teiku poreae6enost biogeoekoloildhaktora, koJa preti 
dalji• destruktivni• procesi• a, nuočito u osnovni• funkeijaaa 
ze• ljiita kao ekosiste• a. Postoje6e stanje ukazuje na aultidi-
aciplinarni kuakter proble• a, Čija sloienost zahteva aetodolo-
iki pristup u cilju razrade sisteaa zaitite zealjiita i njegove 
okolne sredine. Ovo ti• pre ito se područje odlikuje sloienia 
i proaenljivi• geoaorfoloiki•, pedoloikia, aeteoroloikia i dru-
gim specifičnostima, zbog čega je uključeno u "Studiju po pro-
graau naučno istraiivačke aktivnosti na zaititi i unapredjenju 
prirode i čovekove sredine u SR Srbiji.• 
-------------
* Naučni savetnici, dr iuaarskih nauka, • agistri dipl.ing. 
i1111arstva, Instituta za iuaarstvo i drvnu industriju 
Beograd, Kneza Viieslava br.3. 
157 
JU.UBIJALI IW.OODili B.lDA. 
houčayanje r.chaTstTenoc stani• Robini•J••ud.oacacia L. nieno 
~• na području katastuske op tine Bo::ra Slailu, kako u aistoj 
Jcultui podiptttoj 1948.godine, tako i int:rodlilcoTanoj u uoeija-
ciji j•e::rceto-Fanetto cem.-is. OTa ispitiTan;ja su poTesua •• •••111 aiiaa dosalilnJeg :rali iz •studijo na saititi 111n&pJPed;je-
D.1• p::rbode i aoTekoTe s:redine u SR Srbiji.• 
UobičaJeno■ • etodiko• izniene su terenske obsenacij• aabosko:,-
•ka prouiaTnja p::ro• e:u. na Tiiia bil;jka• a, sinhli'onisoTuo •• 
oetali• tito i zooeenotički■ koapoaentaaa, posebno • ibobnia bio-
eenos .... U tu aYrhu uziaane au probe za laboratorijska iapiti-
TaJlja us analisu ne suo se• ljiita, Te6 1 iu• ake at!l~!J koJ• 
aaaiaJaTaju ne• ino::ralizoTani aaiai.lacioni organi i a.rugi biljni 
oetaci ugljeno c::rne boje, neprijatnog zadaha, debljine i do pola 
• etJPa. 
Mibobioloikia analizna je iapitiTan ukupan b::roj • iooorganisa-
•• na sealjiinoa aguu, oligonit::rotila na ElbijeTo• agaru, a• oni-
tikacionih na • eaopeptonako•, • aktino• iceta i gljirt!nih o::rga-
nisaaa na aintetičko■,· čapekoTo■ i • alc aguu. 
Za deter• inaeiju su korii6eni poatoje6i ključeTi na pnoa •••tu 
G 1 l • a n /1957 /, R a p • • - "H e n n e 1 1 /1965/ i R a p e r 
~ho • /1968/. 
REZUL!f.A.~I lU.DA. I ~UMA.ČEBJE 
Maboakopeki izgled Robinia faeudoacacia L. joi sredino• Tegeta-
ei~• p::redataTlja Teou uol11 Til ras• teike depresijo. Ona ae ••-
ni.test~• pojaTo• hlo::rose asi• ilaeionih organa, nell:::rozoa ne1'Ta-
t1De i lisnih poTriina, ito prousrokuje preTre• eno opadanje. 
boinjo su proaTetljene, a na yazni• Tiain-• debla jaTlaaju se 
neboze kortikalnog tkiTa, posebno u pridanku oko koga je nago-
• ilaDa neYazlolena iu• slta pYoatirka. Ha ti• •••ti• a jaTlja •• 
specifična Tlaina t:rulel is::razito sc:rne boje, koja obuhTata koru 
i kaabijalni sloj. ~kiTo je izaenilo konzistenciju, proleto elu-
sutoa • aao• neprijatnof • irisa. Hekl!'oze često i • aju tendenciju 
pystenoTanja, ito doTM do suienja deloTa stabala isnad nekroze, 
pn sTega euhoTrhosti. Suienje grana jaTlja se u alabije• ili ja-
le• intenzitetu, u zaTisnoati od eTolueije p::roeesa propadanja. 
Analizo• pop•ečnog i tangeneijalnog preseka kotu:roTa 
isvadjenih na razni• visinaaa, u razni• !aza• a izuiranja, kon-
atatoTne su • ortoloiko-anato• ake i tizioloike pro• ene. OTe du-
boke pyo• ene u sudovno• siste• u nalaze se u fazi iapitiTanja. 
Oeneei po spoljni• • anitestaeijua, zdravstveno stanje 
-atabala bagreaa, kako u čistoj sastojini, tako i asocijaciji sa 
hrasto•, • ogu se grupisati Q četiri kategorije: 
- Izu• rla osuien8 stabla1 
158 
- Stabla u završno3 fazi sušenja bez prisuatTa iz-
bojaka /uništena izbojna • 06 bagrema/, 
-.Stabla sa raznim manifestacij8.llt8. bolesti /nekro-
ze lišca i kortikalnog tkiYa, parcijalno sušenje grana, suhovr-
host idr./, 
- Stabla bez vidljivih simptoma propadanja /oko lo~/. 
· Ovako pore• eceno zdravstveno stanje bagrema i njegovo 
izumiranje, eYidentno je ukazivalo na kontarainaciju proučavane 
šwaske biogeocenoze kiselim sumpornim gasovima i tešltim metalima, 
u prv-om redu bakrom i arsenom. Pored oštecenja i zadržavanja na 
asiailacionim organima, toksične materije, se nagomilav.aju na 
opalom liš6u i drugim biljnim organima, preko kojih dospevaju u 
zelllljište. Prema pomenutoj studiji, visok sadržaj ukupnog bakra 
/do 15.ooo ppm/ i njegovih formi /do 7.000 ppm/ u šumskoj stelji 
i zemljištu ispod nje,izuzimajuci dejstvo ostalih polutanama, de-
vet je puta veci nego u zemljištu van domašaja aerozagadjenja. 
U procesu jake kontaminacije i degradacije zemljišta, 
za ovo isjitivanje je značajno pomenuti i duboke hemijske prome-
ne vezane za acidifikaciju, koja se kreca i do 2,9 u a2o, a 3,2 u KCL. 
Sinhronizovano sa iščezavanjem bagrema, došlo ~e do 
ozbiljnih poremecaja fito i zoo komponente. 
Kenatatovue su znača;Jne pro• ene u tloriatičkoa sutavu 
priseJUle flore, toja •• ogleda u isčezavanju znatnog bro a nnta, 
a brojnoj sutupljenosti Afloffl: repeu i O od.on dact on.za-
stupljenost monokultura ott vrs a, sa polcrovno u o o ~. 
ulalsuje na tešku zatrovanost proučavanog ubienta i Itjihovu rezi-
atentnost prema tokaitantilla. 
NajdublJi poremecaji ritokoaponente ogledaju se u pro-
••DU1& mikrobnih biocenoza /grat.1/. O toae govore debele Daalage 
nerasloiene organske aaterije u kojiu je proces hWllifikacije zau-
atavl~en, 8 ti.me i blokada biljnih asiailativa. 
Preaa odaoau ukupnog broja mikroorganizuta i a• onifika-
cionih lli.kroorganizama.t zemljište pod čisto■ kal.turo• bagreu Je 
organogeno. Visoki broJ oligonitrotilnih aikroorganizua ukas"QJe 
na nepovoljan azotni reiia, a ve6i broj gljivi~nih organisaaa, 
na produkte raspadan.Ja kiaele reakcije, često i toksine •. 
Biogenost zealjišta je Trlo Diska i u aaocijaciji 
Querceto-farnetto cerria. Uk;upan broj amonifikacio~ih i oligoni-
trofilnih mikroor~aniz8lla je sasvim mali, a u odnosu na njih vrlo 
visok broj gljivicnih organizama. Ovakav sastav mikroflore ukazuje 
na poremečene odnose u kojima glavni teret u mikrobiološkim pro-
cesima nose gljivice, čijim procesima metabolizma dolazi do kise-
lih toksičnih produkata razlaganja. Dominantno mesto zauzimaju 
gljivice iz roda Penicilium,Aspergillus i jedna Trichoderma sp. 
159 
':;::-oj 
m.o. 
u 
0-00 
600 
500 
.L~oo 
300 
200 
loo 
5 
Graf.l. STANJE MIKROORGANIZAMA U ZAGADJENOM 
ZEMLJIŠTU U ASOCIJACIJI; 
O Robinia pseudoacacia 
IlIIlJ Quercetum fernetto cerris 
l. Ukupan broj m.o. na zemljišnom agaru 
2. amonifikaeioni m.o. 
3. oli~onitrofilni 
4. aktinomieete 
5. gljive 
160 
Poreme6eni mikrobioloild procesi porod oatalog, 1.aa3u 
za posledicu inhibiciju nitrotilcatora, ito doyodi do uspore:nm3a 
nitrata i nagomilavanja nitrita, koji su otroni kako za b113••• 
tako i životinJske organizme. . · 
· Kako iz rizostere tako i rizoplana, a poaebno is pri-
danka stabla, nisu isoloTani 11ikroorganiHi basiTa!i bolesti ba-
greu. Isto tako nisu·izolovani ni sa nadzemnih bilJnih organa. 
OvaJ nalaz ukazuje na činjenicu da za sušenje bagroma niau odgo-
vorni patogeni gljivični, ni bakterijski 11ikroorganisai. 
Grubom analizom kTalitatinog sastaTa i ltvantitatiT-
nih odnosa Arthropoda sagledana je Telilra poremecenost u brojno-
sti vrsta, 5to Je predmet posebnih ispitivanja. PoloTinom juna 
konstatovana je Tolika prenamnoženost samo jedinke iz taailije 
Scarabeidae tj. Calosoma stcophanta Web. Enormna populacija ovog 
predatora, čije žrtve u do a pregleda nisu poremecene, još je~•-
dan dokaz tešldh posledica konstaminiranog područja, lcao i rezi-
stentnost Calosoma sycophanta prema postoJe6im toksitantilla. 
ZAKLJUČAK I PREDLOG BIOLOŠKE DEKONTAMINACIJE 
Sinhronizacijom terenskog i laboratorijskog rada do-
bijeni su relevantni podaci o etektima delovanja aerozagadjivača 
iz borsko6 rudnika na zdravstveno stanje Robinia pseudoacacia L. 
i ostale zive sisteme u zatrovanoj sredini. 
Teško zdravstveno stanje bagrema i njegovo iščesava­
nje, pra6eno intenzivnim erozionim procesima, nije uslovljeno 
štetnim biotičkim agensima /patogenim mikroorganizmima i štetnim 
insektima/ nego je abiotičke prirode. Uslovljeno je aerozagadJe-
njem kiselim sumpornim gasovima i tešld.m metali• a, a preko šum-
ske prostirke i zatrovanim zemljištem sa razorenom strukturom 
hemijskim i mikrobiološkim odlikama.· 
Paralelno sa degradacijom zemljišta i sušenjem bagre-
ma, uništena je autohtona prizemna flora. Proces degradacije bilj-
nih zajednica odvijala se u pravcu pojave Agropyrum repens i Cy-
don dactylon. Ista pojava postoji i u mikropopulacmji zatrovane 
stelje i zemljištu. Kvalitativni sastav mikro!lore pretrpeo je 
velike izmene, koje se ogledavaju u iščezavanju velikog broja raz-
nih vrsta mikroorganizama. Izolovane vrste svakalto predstavljaju 
bioindikatore zagadjenosti /rodovi Aspergillus, Penieiliium i dr/, 
a medju insektima Calasoma sycoshanta. 
U cilju revltaiizaci e kontaminiranog zemljišta biolo-
škim ~utem, potrebno je pristupiti kompleksnom i sistematskom 
istrazivanju, koje bi u isto vreme predstavljalo i sanaciju po-
stojeceg stanja. Uporedo sa meliorativnim merama humizacije, 
161 
kalcifikacije i fertilizacije zatrovanog zemljišta, objekat tre-
ba pošumiti. Prema rezultatima stranih istraživača /Do c hi n-
g er 1973/ postoje lišcarske i četinarske vrste koje pokazuju 
visoki stepen rezistentnosti prema ovim, naročito sumpornim ga-
sovima. 
LITERATUli 
Antonije vi 6 G.,N i k odi je vic V.i dr.1974. -
Zemljište basena Timoka -Centar sa poljoprivredna istra 
iivanja.-Institut za proučavanje zemljišta,Beograd. 
Do oh in g • r L.s.1973. - ~ees for polluted air.- U.S.Dept. 
of Agric.Porest service. 
G i l man J.C.1957.- A manual of soil fungi. Ames,Jowa,450 PP• 
u.s.A. 
Grupa a ut o r a -Projekat zagadjivanja i dekontaminacije 
zealjišta. Institut za zaštitu zemljišta,Beograd. 
Kraj čin 6 vi 6 M., Ar sen i ~ e vi 6 M. 1956. -
Prilog proučavanju štetnog uticaja so2 dimnih gasova na vegetaciju u okolini Borskog rudnika -Glasnik hemijskog 
društva sv.21/5. 
Krasil j ni k o v N.A.1966. Metodi izučenija počvenih lllik-
roorganizaov i ih metabolitov. Izd.aoskovskog univer. 
Miha j 1 o vi 6 Lj. K o e ti 6 o.1964. Relcul~ivacija zatro 
vanih površina u basenu Borskog rudnika.Zaštita priro-
de 27-28. 
Miha j 1 o vi 6 LJ., Krsti 6 o. 1967. - Naše iskustvo sa 
rekultivacijom zatrovanih terena u bazenu Borskog rud-
nika. Šumarstvo 7-8. 
Rape r K.B.lF EN NEL L D.J.1965.- The genus Aspergillus. 
Balt more. 
Rape r K.B.,T ho m CH.1968.- A manual of the Penicillia. New 
York, London. 
162 
UTICAJ AEROZAGADJENJA INDUSTRIJSKOG KOMPLEKSA BORA NA 
ZDRAVSTVENO STANJE ROBINIA PSEUDOACACIA L. 
M Peno, N.Veselinovic, R.Marovic 
Rezime 
Teško zdravstveno stanje Robinia 3seudoacacia L. na području Borskog rudnika i njegovo isčezavan e, pra6eno inten-
zivnim erozionim procesima, nije prouzrokovano biotičkim1 vec 
abiotičkim agensima. Uslovljeno je aerozagadjenjem kiselim sum-
~ornim gasovima i teškim metalima, kao i kontaminiranim zemlji-
stem sa razorenom strukturom, hemijskim i mikrobiološkim odlika-
ma. Prema spoljnim manifestacijama bolesna stabla su grupisana u 
četiri kategorije: - suva stablai . 
- stabla sa raznim manifestacijama bolesti 
/nekroze lišca i kortikalnog tkiva, suhovrhost,sušenje grana i dr/ 
- stabla bez vidljivih simptoma bolesti 
/oko lo~/t 
Paralelno se odvijao proces degradacije autohtone 
flore i faune. 
U cilju revitalizacije kontaminiranog područja sagle-
davane su mere biološke rekonstrukcije. 
INFLUENCE OF AIR POLUTION ON HEALT CONDITION OF BLACK LOOUST 
/ROBINIA PSEUDOACACIA L./ IN INDUSTRIAL OOMPLEX OF BOR. 
M.Peno, N.Veselinovic, R.Marovic 
Summary 
Heavy health condition of Robinia pseudoacacia L. 
in Bor mine area and disappeariance of this species toiowed 
with intensive erosion procesa is not caused by biotical but 
by abiotical agenses. According to the outside expresions of 
disease, trees were grouped in four categories: 
- dry treesi 
- trees in last stage of drying; 
- trees with different manifestation of disease 
/leaf and cortical tissue necrosis, drying branches etc./; 
- trees without visible simptoma of disease 
/cca lo~/. 
Such poor condition is caused by air polution with 
acid sulphur gases and heavy metala as well as with contamina-
ted soil of destroyed ohysical, chemical and biologica1 proper-
ties. At the same time there was procesa of destruction and de-
gradation of autochtonous flora anf fauna. 
With the purpose of revitalization of' contaminated 
f'or biological reconstruction. 
163