ESPERO
GLasiLo esperantskega društva Maribor
DEcEmBER 201 5
ISSN 2463-8323
r,
'ID
Evropski don jezikov
z.6 septewibrq
jf	EUROPEAN CE M TRE FOR COÜMCU OF EUHOPE
tf . .	MODERNLANQUAGES
' ¥	|V °o
T	CENTREEUROPEEN TOUR
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Agado en la dua duono de la jaro 2015
Kaze de la preparoj por la »Parado de lernado« la 19an de Majo en Petovio, ni traseras la historion de Esperanto-agado en Petovio kaj en la proksima cirkauo. Milan Jarnovič trovis en la arkivo de Petovio la atingeblajn informojn pri la societo en Petovio. Tiel ni venis al la nepino de Josipo Domanjko, Vlasta Vučak, kaj al la lasta prezidantino de la esperanta sekcio de DPD Svoboda, Angela Bezjak. Ili ambau partoprenis la »Paradon de lernado«.
En junio ni eldonis la unuan ci-jaran bultenon ESPERO.
La 4-an de Junio ni festis la 70-jaragon de Zlatko Tišljar-Pajo. Tiu kaze la jubileanto en interparolo kun Melita Cimerman skizis sian vivovojon kaj aparte 50 jarojn de sia agado por Esperanto.
La 25-an de julio kaze de la Esperanto-tago ni partoprenis la internacian renkontigon de esperantistoj en Brežice. La renkontigon organizis Klubo de esperantistoj Posavje (KEP), gvidata de mag-o Anton Mihelič, en kunlaboro kun Ligo por Esperanto de Slovenio (ZES). Krom la reprezentantoj de la propra KEP kaj de aliaj slovenaj Esperanto-societoj kaj de la Ligo la renkontigon partoprenis aldone kvardek esperantistoj, plejparte el Kroatio.
Delovanje društva v drugi polovici leta 2015
Ob pripravah na Parado učenja, ki je bila 19. maja na Ptuju, smo pobrskali po zgodovini esperantskega delovanja na Ptuju in v bližnji okolici. Milan Jarnovič je v ptujskem ahrhivu poiskal dosegljive podatke o ptujskem društvu. Tako smo prišli do vnukinje Josipa Domanjka - Vlaste Vučak, in do zadnje predsednice esperantske sekcije pri DPD Svoboda Angele Bezjak. Obe sta se udeležili Parade učenja, ki se je odvijala 19. maja na Ptuju.
V mesecu juniju samo izdali prvo letošnjo številko glasila ESPERO.
Dne 4. junija smo proslavili 70 letnico Zlatka Tišljarja-Paja. Ob tem je slavljenec v razgovoru z Melito Cimerman orisal svojo življenjsko pot in še posebej 50 let svojega delovanja za esperanto.
Dne 25. julija smo se ob Dnevu esperanta udeležili mednarodnega srečanja esperantistov v Brežicah. Srečanje je organiziral Klub esperantistov Posavja (KEP), ki ga vodi mag. Anton Mihelič v sodelovanju z Združenjem za esperanto Slovenije (ZES). Poleg predstavnikov domačega KEP in predstavnikov slovenskih esperantskih društev in zveze se je srečanja udeležilo še štirideset esperantistov, večinoma iz sosednje Hrvaške.
La internacia renkontigo de esperantistoj en Brežice | Mednarodno srečanje esperantistov v Brežicah Foto maldesktre | foto levo Janez Jug, Anton Mihelič kaj viceurbestrino | in podžupanja Katja Čanžar
Komence de augusto Zlatko Tišljar, la membro de EDM, partoprenis la 100-an Universalan Kongreson de esperantistoj en Lillo en Francio.
La 29-an de augusto la Fervoja Esperanto-societo Mariburgo, estrata de Jovan Mirkovic, kunlaboris dum la festo »Bograč« en Lendava.
V začetku avgusta se je član EDM, Zlatko Tišljar udeležil 100. svetovnega kongresa esperantistov (Universala kongreso) v Lillu v Franciji.
Dne 29. avgusta je Železničarsko esperantsko društvo Maribor, pod vodstvom Jovana Mirkovica sodelovalo na Bograč-fešti v Lendavi.
La 12-an de septembro unu el la membroj de EDM Dne 12. septembra se je član EDM udeležil partoprenis la tradician renkontigon de verkistoj en tradicionalnega srečanja, tokrat 13., esperantskih Esperanto, nun jam la 13-an, en Hraščina en Kroatio. piscev in prevajalcev v Hraščini na Hrvaškem.
2
E S P E R O
DECEMBER 201 5
La 13-an de septembro la plurnombre da slovenaj esperantistoj partoprenis la tradician 36-an ekskurson al la Trilanda limo super Rateče. Pinte de la monto Peč (1509 m) ili renkontigis kun la austriaj kaj italaj esperantistoj. Ci-jare akurate je la tagmezo kunvenis 14 esperantistoj: Martin Stuppnik kiel la dojeno de tiuj renkontigoj kaj mem partoprenanto ekde la unua renkontigo, Elda Dörfler, membro de TEA kaj Fani Rižnar, Metka Duhovnik, Ostoj Kristan, Ana Ferrer kaj Mojca Zadravec el ED Labako, Davorin Jurač el ED Mariburgo kaj Janez Jug, Janez Zadravec, Anka Vozlič kaj Simon Urh kun du junaj membroj kiel membroj de ZES. Kaze de tio du televidaj raportadoj registris la esperantan grupon kaj elsendis erojn el intervjuoj. La austria regiona televidstacio el Vilako BTV publicis eldirojn de Martin, Elda kaj Fani, la slovena tV SLO1 emisiis la vortojn de Janez Jug.
Dne 13. septembra se je lepo število slovenskih esperantistov udeležilo tradicionalnega 36. pohoda na tromeji nad Ratečami. Na vrhu, na Peči (1509 m) so se srečali z avstrijskimi in italijanskimi esperantisti. Letos je bilo točno opoldne zbranih 14 esperantistov: Martin Stuppnig, ki je starosta teh srečanj in udeleženec od prvega srečanja dalje, članici TEA Elda Doerfler in Fani Rižnar ter Metka Duhovnik, Ostoj Kristan, Ana Ferrer in Mojca Zadravec iz ED Ljubljana, Davorin Jurač iz ED Maribor ter Janez Jug, Janez Zadravec, Anka Vozlič in Simon Urh z dvema članoma podmladka kot člani ZES. Ob tem sta dve televizijski reportaži posneli esperantsko skupino in predvajali izseke iz intervjujev. Avstrijska regionalna postaja iz Beljaka BTV je objavila izjave Martina, Elde in Fani, slovenska TV SLO1 pa besede Janeza Juga.
La tradicia 36-a ekskurso al la Trilanda limo super Rateče. Tradicionalni 36. pohod na tromejo nad Ratečami.
La 14-an de septembro ni festis la 105-an jubileon de Esperanto-societo Mariburgo. Tiukaze de tio ni rememoris la antau nelonge mortintan multjaran membron Aleksandron Herman.
La 26-an de septembro ni en la salonego de Urba kvartalo Center arangis feston kaze de la Europa tago de lingvoj (EDL). Tiusence ni informigis pri tio, kio EDL estas, kia estas gia intenco. Ni konatigis kun la lingvoj en Europo kaj pli vaste en la mondo kun la gestlingvoj. Ni prezentis ankau la afisojn, preparitajn por EDL, kiujn ni ricevis el la elementa lernejo Ig če Labako.
Dne 14. septembra smo proslavili 105. obletnico Esperantskega društva Maribor. Ob tem smo se spomnili pred nedavnim preminulega dolgoletnega člana Aleksandra Hermana.
Dne 26. septembra smo v dvorani MČ Center imeli proslavo ob Evropskem dnevu jezikov (EDJ). Ob tem smo se seznanili s tem, kaj je EDJ in čemu je namenjen. Seznanili smo se z jeziki po Evropi in širše po svetu ter z znakovnimi jeziki. Ob tej priložnosti smo predstavili tudi plakate, narejene ob EDJ, ki smo jih dobili iz OŠ Ig pri Ljubljani.
Afišoj, preparitaj por EDL Elementa lernejo Ig če Labako | Plakati izdelani za EDJ, OS Ig pri Ljubljani
3
E S P E R O
DECEMBER 201 5
De la 9-a gis la 11-a oktobro en Abatejo (Opatia -Kroatio) okazis la 18-a Alp-adria konferenco. La partoprenantoj venis el Italio (5), Slovenio (14) kaj el Kroatio (25). La konferencon salutis la vicurbestro de Abatejo Fernando Kirigin. Edvige Tantin Ackermann el Triesto prezentis prelegon »Adriatiko, la mezeuropa maro«. La konferenco estis akompanata de diversaj kulturaj arangoj kaj de la ekskurso tra la urbo.
La 14-an de oktobro nia gasto estis Petro Baláí, esperantisto el Slovakio. Li prezentis al ni la organizajon, kiun li estras: Edukado@Interreto (E@I). Interalie li kiel la reprezentanto de la Loka Kongresa Komitato de la Universala Kongreso (UEA), kiu okazos sekvajare en Nitra (Slovakio) nin invitis partopreni la kongreson.
Interalie nun okazas la autuna dauriga kurso de Esperanto, kiun partoprenas kvar kursanoj. En la domo por lernantoj en Mariburgo ni en novembro 2015 komencis per la kurso de Esperanto por la logantoj de la domo. Partoprenas gin du lernantinoj.
La 12-an de decembro ni festis datrevenon de Zamenhof-naskigo. Kolektighis kontentiga nombro da mariboraj esperantistoj kaj kelkaj gastoj el Ljubljana kaj Brežice. En la programo estis la jeno:
•	Vinko Ošlak pezentis esperantan kaj slovenan tradukon de angla libro The Pilgrim's Progres verkita de John Bunyan.
•	Zlatko Tišljar prezentis sian libron Nekutime pri multio, verkitan en Esperanto.
•	Sekvis societa amikumado.
Od 9. do 11. oktobra se je v Opatiji odvijala 18. konferenca Alpe-Jadran. Udeleženci so prispeli iz Italije (5), Slovenije (14) in Hrvaške (25). Konferenco je pozdravil podžupan Opatije Fernando Kirigin. Edviga Tantin Ackermann iz Trsta je imela predavanje: »Jadransko morje, srednjeevropsko morje«. Konferenco so spremljali razni kulturni dogodki ter ogled mesta.
Dne 14. oktobra smo gostili Petra Ba^ža, slovaškega esperantista. Predstavil nam je organizacijo, ki jo vodi: Edukado@Interreto (E@I). Med drugim nas je kot predsednik lokalnega kongresnega odbora Svetovnega esperantskega kongresa (UEA), ki bo naslednje leto v Nitri (Slovaška) povabil, da se udeležimo kongresa.
Med drugim poteka jesenski nadaljevalni tečaj esperanta, katerega se udeležujejo štirje tečajniki. V Dijaškem domu Maribor smo novembra 2015 začeli s tečajem esperanta za stanovalce doma. Udeležujeta se ga dve dijakinji.
Dne 12. decembra smo proslavili obletnico Zamen-hofovega rojstva. V lepem številu smo se zbrali mariborski esperantisti, kakor tudi nekaj gostov iz Ljubljane in Brežic. Na programu smo imeli sledeče:
•	Vinko Ošlak je predstavil prevod angleške knjige The Pilgrim's Progress avtorja Johna Bunyana v esperanto in slovenščino,
•	Zlatko Tišlar je predstavil knjigo Nekutime pri multio napisano v esperantu.
•	Sledil je družabni del.
"Zamenhova" proslava, 12. decembra 2105 (foto Zdravko Kokanovic)
4
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Stoti jubilejni svetovni kongres esperanta v Lillu
Mi partoprenis vere imponan kongreson, kiu lau kelkaj aspektoj estis unika. Unue post longa periodo fine unu el Uk estis tre amasa kun 2.700 partoprenantoj el 81 landoj. Mi estis la nura reprezentanto de Sloven-io kaj salutis la kongreson nome de slovenaj esperan-tistoj dum la solena malfermo.
Aparte impresis min la bonega laboro de lokaj francaj organizantoj, kiuj dedicis multan tempon al ekstera videbligo de Esperanto. Estis tre multaj afisoj tra la urbo, ciutagaj gazetaj artikoloj pri la kongreso kaj multaj elsendoj kaj elsendetoj de televido kaj radio. Oni organizis publikan horkantadon de esperantistoj sur la teatra placo, kiam la hazardaj pasantoj francaj ankau kunkantis.
Dum la ekskurso la centra vizitejo estis Bulonjo sur Maro, la loko de la unua kongreso. Tie dum tiu tago la urbo vivis en la signo de Esperanto. En la teatron, en kiu okazis la unua kongreso, venis kvincento da esperantistoj, kaj tie okazis tre emociplena kaj kortusa memor-konferenco kun paroladoj kaj de esperantistaj estroj kaj de tiuj el la urbo. Poste la tuta esperantistaro marsis kun flagoj tra la centro al la malnova fervojstacido-mo kie jam trovigis Zamenhof-monumento, sur kiu oni solene malfermis dulingvan tabulon. Parolis la urbestro kaj gravuloj urbaj kaj Mark Fettes, prezidanto de uEa. La kolono daurigis marsi tra la stratoj ornamitaj per E-flagoj al la urbestrejo, kie ciujn akceptis la urbestro. Li deklaris, ke la urbo decidis fondi Esperanto-centron kaj jam disponigis por tio vilaon en la proksimo de la urbestrejo.
Krome speciale impresis la nacia kulturvespero, kiun produktis francaj esperantistoj kun artistaj kapabloj. Gi estis tre profesie farita. Ja francoj estas granda E-nacio (en la kongreso partoprenis pli ol 700 francaj esperantistoj kaj organizhelpantoj estis ankau cirkau 300.
Ankau multaj aliaj kongreseroj estis interesaj.
Mi mem partoprenis en la laboro de la asembleo de EEU kaj kadre de la ceftemo prelegis pri denaskaj esperantistoj. Ankau mi prezentis kadre de autoraj duonhoroj mian novan libron Nekutime pri multio.
Zlatko Tišljar
Zlatko Tišljar v Lillu
Sodeloval sem na res impresivnem kongresu, ki je bil edinstven po številnih vidikih. Prvič po dolgem obdobju je bila udeležba na univerzalnem kongresu zelo številčna z 2.700 udeleženci iz 81 držav. Bil sem edini predstavnik iz Slovenije in sem pozdravil kongres v imenu slovenskih esperantistov na slavnostni otvoritvi.
Še posebej me je navdušilo odlično delo francoskih lokalnih organizatorjev, ki so posvetili veliko časa zunanji vizualizaciji esperanta. Bilo je veliko plakatov po vsem mestu, časopisi so v člankih poročali o celodnevnem delu kongresa, in bile so številne oddaje in poročila na televiziji in radiu. Organizirali so javni koncert pevskega zbora esperantistov na gledališkem trgu, kjer so se mu lahko pridružili pri petju tudi naključni mimoidoči. Osrednji izlet je bil v mesto Boulogne sur Mer, prizorišče prvega svetovnega kongresa. Tega dne je mesto živelo v znamenju esperanta. V gledališče, v katerem je bil prvi kongres, je prišlo petsto esperantistov, ki so priredili čustveno in prisrčno spominsko konferenco z govori vodilnih oseb esperantskega gibanja in esperantistov iz mesta. Po tem so vsi esperantisti korakali z zastavami skozi središče mesta do stare železniške postaje, kjer je že bil Zamenhofov spomenik, na katerem so slovesno odprli dvojezično tablo. Govoril je župan mesta in pomembni meščani ter Mark Fettes, predsednik UEA. Esperantisti so z esperantskimi zastavami nadaljevali pohod do županstva, kjer jih je sprejel župan. Župan je razglasil, da se je mesto odločilo ustanoviti esperantski center in je zato namenilo vilo v bližini županstva.
Poleg tega je še posebej navdušil nacionalni kulturni večer, ki so ga priredili francoski esperantisti z umetniškimi sposobnostmi. Izvedeno je bilo zelo profesionalno. Francozi so velik esperantski narod (na kongresu je sodelovalo več ko 700 francoskih esperantistov, in tudi okoli 300 sodelavcev pri organizaciji kongresa.
Tudi mnogi drugi kongresni dogodki so bilo zanimivi.
Sam sem sodeloval pri delu skupščine Evropske esperantske zveze in kot del glavne teme predaval o esperantistih po rojstvu. Prav tako sem predstavil v okviru pol ure, ki je bila del na voljo avtorjem, svojo novo knjigo Nenavadno o marsičem.
Zlatko Tišljar
5
E S P E R O
DECEMBER 201 5
V spomin Aleksandru Hermanu - Sandiju (1935-2015)
Ne vem natančno, kdaj je Sandi vstopil v moje življenje. Bilo pa je to takoj po moji preselitvi v Maribor leta 1991. Naenkrat sva skupaj sedela na vseh sestankih esperantskega društva. On je bil vedno član odborov, predsedstva ali kakega organa društva. Ni predlagal kakšne nove zadeve in si izmišljal programe, vendar pa je vedno imel svoje mnenje in ga je znal izraziti in argumentirati. Ker smo takrat imeli navado da se člani društva srečujejo vsak teden enkrat, na začetku na sedežu društva (na Razlagovi), potem pa v raznih kavarnah na kavici, je bil Sandi skupaj z menoj najzvestejši obiskovalec teh srečanj. Jemal je to enako resno ko kakršno koli drugo zadolžitev, ki jo je bilo treba redno izvrševati. In to je glavna karakteristika Sandija ter vrednost: neverjetna lojalnost in točnost v zvezi z obveznostmi.
Sandi se nikoli ni lotil kake visoko odgovorne funkcije, vendar je redno prevzemal konkretne manjše obveznosti: ali je bil član kakega odbora ali predsedstva ali nadzornega odbora ali kongresnega organizacijskega odbora, član žirije itd.
Slovenski esperantisti so zelo težko premakljivi in ne gredo na bolj oddaljena srečanja in kongrese. Vendar pa je Sandi bil izjema. Tudi sam verjetno ne bi šel na marsikateri kongres, če Sandi ne bi šel z menoj. Do prvih cenejših avionskih vozovnic smo mogli potovati samo z avtomobili, ča pa je šlo za velike razdalje, en sam ne bi zlahka vozil. S Sandijem sem torej potoval na drugi "SATamikaro kongreso" v Švici in Franciji, na dva svetovna kongresa: v Goteborgu, Švedska 2003 in Rotterdamu 2008, ter na več srečanj na Hrvaškem (MKR in srečanja pisateljev v Hraščini), na Madžarskem in v Italiji.
Sandi je bil aktiven pri soorganizaciji večine dogodkov, ki smo jih organizirali v Mariboru od leta 1993 in vse do svoje smrti. Med bolj pomembnimi so organizacija SATkongresa 1995, ter EEUkongresa 2007. Že v letu 1993 se je srečal z Mednarodno akademijo AIS iz San Marina in sodeloval na dveh študijskih tednih te
Aleksander Herman (foto: Zdravko Kokanovic)
akademije (v Mariboru 1993 in na Češkem 1994). Sandi je bil neverjeten ljubitelj knjig in je nenehno bral slovenske knjige, in tudi esperantske. Zato je bil načitan intelektualec, ki je lahko razpravljal o čemer koli, bil je zelo koristen na tribunah, kjer je prispeval pametna vprašanja in komentarje.
Ko smo se leta 1999 odločili, da bomo izdali manjši slovenskoesperantski slovar za začetnike, tj. da bomo adaptirali moj podobni hrvaško esperantski slovar z nekaj več ko 5.000 besedami, je Sandi bil moj glavi sodelavec. Napisal sem osnovni predlog, in Sandi je poprail ves slovenski del slovarja zelo vestno in
natančno. Angažiral je tudi sina Borisa, ki je slovar grafično zložil in tiskal. Borisa je Sandi že dosti prej uvedel v esperanto.
Edini razlogi, zaradi katerih San-di včasih ni prišel na sestanke našega društva, so bile obveznosti do njegovih vnukov ali pa do čebelarskega društva, kar kaže da mu je družina bila na prvem mestu in čebelarstvo še ena velika ljubezen.
Brez Sandija bi aktivnost in delovanje Esperantskega društva v zadnji četrtini stoletja bilo dosti slabše, ker je v času krize članstva, ko je na redna srečanja prihajalo največ pet članov, Sandi bil tisti, ki je redno bil prisoten. Če ne bi potoval na tuje, društvo pogostokrat ne bi moglo poročati. da je imelo mednarodno dejavnost, kar bi vplivalo na dotacije mesta.
Sandi je bil redek človek, na katerega smo se lahko povsem zanesli in je bil pravi prijatelj, pripravljen na marsikatero pomoč.
Razen tega je bil zelo duhovit in smo vsi uživali v njegovih diskusijah in opisih stvari, ki jih je bral. Od leta 2008, ko smo uvedli literarna srečanja, se jih je z veseljem udeleževal in sodeloval je v branjih in prevajanjih.
Hvala Sandiju Hermanu!
Zlatko Tišljar
6
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Peter Ba^ž gost EDM
Esperantsko društvo Maribor je 14. oktobra gostilo Petra Ba^ža, slovaškega esperantista. Predstavil nam je organizacijo, ki jo vodi: Edukado@Interreto (E@I).
Črka "E" označuje, da gre za organizacijo, ki se ukvarja z izobraževanjem (edukacija - eduka-do). V širšem kontekstu vsebuje tudi besede učinkovitost (efektivnost), esperanto, evolucija in Evropa.
Črka "I" pomeni, da je organizacija sodeluje v medijih, kot je internet. V širšem kontekstu vsebuje tudi napis: medkulturna (interkulturo), informacije, ideje, navdih (inspiracija). Znak "@" označuje združevalni učinek teh dveh pojmov, ki je potreben, da se doseže enostavna in hitra mednarodna komunikacija.
Peter Baláí pedstavlja E@I (foto: Mario Vetrih)
komunikacije brez omejitev.
• podpirati učenje in uporabo medmrež-nih tehnologij in jezikov;
•pomagati z uresničevanjem listine Združenih narodov in njene deklaracije o človekovih pravicah.
Da bi dosegli cilje E@I sproža in podpira projekte za mednarodno sodelovanje mladih, organizira izobraževalne in kulturne prireditve, obvešča o pomenu in koristnosti mednarodne
Education@lnternet
Organizacija E@I je bila registrirana leta 2005 kot politično nevtralna, nevladna mladinska organizacija. Ustanovila jo je mednarodna skupina, ki se ukvarja s projekti na medmrežju. Pod tem imenom je delala od leta 1999 kot neformalna organizacija.
Vizija organizacije je miren in harmoničen svet, v katerem lahko vsi prebivalci enostavno in hitro komunicirajo po vsem svetu. Osnovni cilji za dosego tega so:
• spodbujati medkulturno učenje in mednarodno sodelovanje ter komunikacijo;
Eno od ključnih področij dejavnosti organizacije so seminarji. Na teh seminarjih udeleženci vadijo in si pridobivajo izkušnje, kako na različne načine sodelovati s pomočjo uporabe spleta. Ob tem se izoblikujejo tudi novi aktivisti (aktivist: kdo, ki delovno, z dejanji sodeluje pri nečem). Med seminarji se organizacija E@I srečuje in tudi dopolnjuje z novimi sodelavci, nastajajo zamisli za nove projekte in aktivirajo se novi ljudje.
li gv0.iqfo'
E@I je izvedla in še vedno vodi oziroma sodeluje pri različnih projektih (trenutno število je 23), eni izmed bolj zvenečih (in pri nas znanih) so spletišče lernu!, lingvo.info, Speak and Learn, Bonan Apetition, Ridejo, Komputeko, Esperanto-aktuale itn.
7
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Peter Balaž, pri esperantistih znan kot Petro (rojen 8. Oktobra 1979 v naselju Partizanske v nekdanji Češkoslovaški, današnji Slovaški), je esperantist založnik in urednik.
Leta 2012 je bil "esperantist leta".
izbran kot
Živi v svojem rojstnem kraju Partizanske, govori slovaško, češko, nemško, poljsko, rusko in angleško, kot tudi mednarodni jezik esperanto.
Peter Balaž Hotelova
Po opravljenem poklicnem izobraževanju za gostinca na akademiji Akademia Ludovita Wintera v Piešt'any, je dve leti delal v Nemčiji in Avstriji.
podpredsednika slovaške esperantske federacije. Naslednje leto pa je postal koordinator ustanove E@I ("Izobraževanje na internetu") kot tudi član predsedstva Evropske esperantske unije (Europa Esperanto-Unio). Je nekdanji član uprave slovaške Wikimedie, od septembra 2012 je član njenega Revizijskega odbora. Leta 2003 je ustanovil založniško podjetje Espero, ki objavlja dela v esperantu.
Balaž je še posebej aktiven v mednarodnem esperantskem gibanju pri izobraževalnih projektih. Leta 2003 je soustanovil Slovaško esperantsko mladino (SkEj - Slovenska esperantska mladostnike, v esperantu: Slovaška Esperanta Junularo) in bil njen predsednik pet let. Leta 2004 je bil izvoljen za
Leta 2007 je vodil preizkus Slovanski študij esperanta (Slava Esperanto-Studado, SES). Prvotna zamisel, pri kateri je Peter sodeloval, je bila turneja, ki bi zajela več slovanskih držav. Na njej bi udeležencem nudili tečaje esperanta in jih seznanjali s slovansko kulturo. Toda naslednje leto je Peter spremenil zamisel in je naredil srečanje uporabnikov spletnega portala lernu!.
Dogodek so organizirali spletni portal lernu!, E@I (kot ponudnik spletnega portala lernu!) in Slovaška esperantska mladina. Ime je bilo spremenjeno v Poletni študij esperanta (Smomera Esperanto studado), kratica pa je ostala SES. Poletni študij esperanta se odvija vsako leto, leta 2014 še dodatno v Rusiji. Peter je bil glavni organizator vseh poletnih šol.
Leta 2010 je E@I prevzela organizacijo konference o uporabi esperanta v znanosti in tehnologiji (KAEST) s Petrom kot glavnim organizatorjem.
Peter je tudi predsednik lokalnega kongresnega odbora Svetovnega esperantskega kongresa (UEA), ki bo naslednje leto v Nitri (Slovaška).
Mario Vetrih
8
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Doberdob
Roman upornika
Impresoj de la kinoprezentajo en la domo de kulturo en Ravne na Koroškem, 7-an de No-vembro 2015
Kinoprezentajoj jam delonge ne estas plu notajo en mia kalendaro, kiel ankau kelkaj aliaj aferoj el la »mondo de hodiau«, apostrofante la faman verkon de Zweig »La mondo de hierau« (Die Welt von gestern). Tiu-ci-foje mi havis du fortajn motivojn por tamen partopreni la kinoprezentajon: la afabla invito de s-ino Metka Petrič, la nepino de Prežih, konfirmita per
Vtisi s filmske predstave v Kulturnem domu na Ravnah na Koroškem, 7. nov. 2015
Filmske predstave že dolgo niso več postavka v mojem koledarju, kakor še marsikaj iz »današnjega sveta« ne, če apostrofiram znamenito Zweigovo delo »Včerajšnji svet« (Die Welt von gestern). Tokrat sem imel dva močna razloga, da se filmske predstave vendarle udeležim: prijazno vabilo Prežihove vnukinje gospe Metke Petrič, potrjene z vabilom gospoda Vojka
WA
I mi t m
mm .mm
r?
ftfl^*
«P c
I^Tfl
Vabljeni na svečano prem i ero celovečernega dokumentarno-igranega filma scenarista in režiserja Martina Turka
ROMAN UPORNIKA
slovenska premiera pod pokroviteljstvom
župana dr.Tomaža Rožena bo v Kulturnem centru Ravne na Koroškem
Po projekciji bo sledil pogovor z ustvarjalci filma. Večer bo povezoval Jure Longyka.
K SLO H****
aldona invito de s-ro Vojko Močnik, estro de la oficejo de la urbestro de la municipo Ravne na Koroškem -kaj la cirkonstanco, ke mi jam dum certa tempo tradukas en Esperanton la romanon Doberdo de Prežih. Mi diru tuj dekomence, ke tiu ci foje estis bone, ke mi partoprenis la prezentaj"on kaj mi perdus multon, se mi pro mia skeptiko rilate la modernan kinoproduktadon restus hejme.
El la invitilo mem mi ne povis legi, cu eble temas pri filmita dramigo de la militromano de Prežih, aü la romano estas la literatura fono por la filmo pri Prežih mem. Fakte temas pri tiu dua varianto. Al mi placis la honesta eldiro de la regisoro Martin Turk, ke pri la ekranigo de la romano ene de Slovenio en la situacio, en kia trovigas la slovena filmado nuntempe, oni ne povas kalkuli - la prijugo de sobra homo, kio en la filmada entrepreno nuntempe estas multvalora raraj"o.
Močnika, vodje županovega urada občine Ravne na Koroškem - in pa okoliščina, da že nekaj časa prevajam v esperanto Prežihov roman Doberdob. Naj takoj na začetku povem, da je bilo tokrat prav, da sem se filmske predstave udeležil in bi veliko zamudil, če bi v svoji skepsi do sodobnega filma ostal doma.
Iz samega vabila še nisem mogel razbrati, ali je to morda filmska dramatizacija Prežihovega vojnega romana, ali pa je ta roman literarno ozadje za film o Prežihu samem. Dejansko gre za to drugo stvar. Ugajala mi je poštena izjava režiserja Martina Turka, da na ekranizacijo romana na Slovenskem v tem položaju, v kakršnem je slovenski film danes, ni mogoče računati - sodba treznega človeka, kar je v tej produkciji danes dragocena redkost.
9
E S P E R O
DECEMBER 201 5
La filmista grupo »Bela Film« el la regiono de Triesto en kunlaboro kun RTV Slovenio kaj kun la slovena programskipo RAI en Triesto filmis la dokumentludan filmon pri Prežih, kaj ene de tio tamen estis prezentita ankau la por Prežih plej satata romano Doberdo, kio signifas, ke tiu ci granda verko de la slovena kaj europa prozo ne estis nur preteksto por la filmportreto de la verkisto, sed ankaü sufice forta memstara filmprodukta verko.
Skupina »Bela Film« s Tražaškega je v sodelovanju z RTV Slovenija in slovenskim programom RAI v Trstu posnela dokumentarno igrani film o Prežihu, pri čemer je bil v dobršni meri vendarle predstavljen tudi Prežihov najljubši roman Doberdob, kar pomeni, da to veliko delo slovenske in evropske proze, ni bilo samo pretveza za filmski portret pisatelja, ampak tudi dovolj močna samostojna filmska enota.
Z leve: Jure Longyka, Martin Turk, Jurij Moškon, Radovan Cok, Ida Weis, Aleš Valič, Srečko Kermaver, Miroslav
Osojnik, Metka Petrič (vnukinja Prežihovega Voranca)
Mi volas enkonduke noti memorajon pri mia interparolo kun la erudito Ante Trstenjak, la filo de la konata slovena pentristo Ante Trstenjak el Mariburgo, kaj Vladimir Gajšek, slovena poeto, en la kafejo de la hotelo Orel en Mariburgo. De tiam jam pasis pli ol 40 jaroj. Ni interparolis, kompreneble, pri la slovena literaturo, kaj Trstenjak nin surprizis per eldiro, ke por li Prežih estas absolute la plej granda slovena verkisto, kvankam li ne havas la samajn politikajn opiniojn kiel li. Mi ne memoras plu la detalojn, kiamaniere li tion argumentis, ciukaze tio estis forta eldiro, kiu dum la tuta tempo poste min spronis pripensi, kaj mi nur multe post tio atingis la saman rekonon kaj agnoskon. Mia opinio pri la »komunismo« de Prežih estas nun eble ec pli objeta, kiel tiu de Trstenjak estis, sed mia entuziasmo pri Prežih, la verkisto, kaj ankaü mia admiro de la malofte vireca kaj homa karaktero, kiun mi en lia literatura verko vidas, estas eble ec pli granda ol la starpunkto de Trstenjak tiutempe.
La filmo konsistas el du komponajoj, kiuj tuttempe mole kaj lerte muntite interplektigas: la atestajoj de kelkaj slovenaj intelektuloj pri Prežih el ciuj vidpunktoj de lia vivo, politika agado kaj, kompreneble, pri lia literatura verkado, kaj la ludata parto, kiu akompanas la vojon de Prežih ek de lia soldata sperto dum la unua mondmilito, ce la fronto de Isonco, tra la karceroj kaj persekutoj inter ambaü militoj, kaj fine gis lia »sensanga likvido« post la dua mondmilito.
Naj uvodoma zapišem spomin na pogovor z mariborskim eruditom Antejem Trstenjakom, sinom znanega slovenskega slikarja Anteja Trstenjaka, in Vladimirjem Gajškom, slovenskim pesnikom, v kavarni hotela Orel v Mariboru. Tega je že vsaj 40 let. Pogovarjali smo se o slovenski literaturi, kajpada, in Trstenjak naju je presenetil z izjavo, da je zanj Prežih absolutno največji slovenski pisatelj, čeprav nikakor ne deli njegove politične usmeritve. Ne spominjam se več podrobnosti, s čim je to argumentiral, vsekakor je bila to močna izjava, ki mi je ves čas po tem dajala misliti, in sem šele dolgo pozneje sam prišel do enakega spoznanja in priznanja. Moje mnenje o Prežihovem »komunizmu« je morda še bolj nasprotujoče, kakor je bilo Trstenjakovo, moja privrženost Prežihu kot pisatelju, pa tudi občudovanje redkemu možatemu človeškemu značaju, ki ga v tem literarnem velikanu vidim, morda še večje od tedanjega Trstenjakovega stališča.
Film je sestavljen iz dveh sestavin, ki se ves čas mehko in spretno rezano prepletata: pričevanja slovenskih intelektualcev o Prežihu z vseh vidikov njegovega življenja, političnega delovanja in seveda predvsem njegovega literarnega dela, in iz igranega dela, ki spremlja Prežihovo pot od vojaške izkušnje v prvi svetovni vojni na soški fronti, do zaporov in preganjanj med obema vojnama in nazadnje do njegove »nekrvave likvidacije« po drugi svetovni vojni.
10
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Ci tie la filmskipo utiligis la »pezan artilerion« de la moderna slovena humanistiko, historio kaj literaturhistorio, kio al la filmoverko ciukaze liveras gravon rilate la konon kaj la autenton:
METKA PETRIČ, nepino de Prežihov Voranc DD-ro IGOR GRDINA, historiisto kaj literaturhistoriisto
Mag-o D-ro FABIAN HAFNER, slavisto, literaturhistoriisto kaj autoro Mag-o MARKO ŠTEPEC, historiisto D-ro MIRAN HLADNIK, literaturhistoriisto DARIO FRANDOLIČ, profesoro kaj amatora historiisto
Mag-ino VASJA KLAVORA, publicistino D-rino VIDA DEŽELAK BARIČ, historiistino
Tu je filmska ekipa segla po »težki artileriji« sodobne slovenske humanistike, zgodovine in literarne zgodovine, kar delu vsekakor daje težo poznavanja in verodostojnosti:
METKA PETRIČ, vnukinja Prežihovega Voranca DDr. IGOR GRDINA, zgodovinar in literarni zgodovinar
Mag. Dr. FABIAN HAFNER, slavist, literarni
zgodovinar in avtor
Mag. MARKO ŠTEPEC, zgodovinar
Dr. MIRAN HLADNIK, literarni zgodovinar
DARIO FRANDOLIČ, profesor in ljubiteljski
zgodovinar
Mag. VASJA KLAVORA, publicist
Dr. VIDA DEŽELAK BARIČ, zgodovinarka
Z leve: Aleš Valle, Srečko Kermaver, Miroslav Osojnik, Metka Petne, Martin Turk in Jure Longyka
Ene de tiu ci tre bone elektita grupo de klarigantoj kaj atestantoj, en mi la plej profundan impreson faris la nepino de la verkisto s-ino Metka Petrič, en kiu kombinigas du aferoj, kiuj kutime emas inter si lukti, sed en si ili faras unuecon: la popola simpleco kaj la komunsaga sagaco. Tamen al mi inter ili mankis almenaü du atestantoj, kiuj al la filmo liverus la neintersangeblan karakterizon: kampulo el Karintio, kiu rememoras la verkiston Prežih kaj lian bravan pledadon por la kampuloj, kiuj neniukaze estis "kulakoj", kiel ilin per blinda simulado ce la disciploj de Stalino traktis la postmilita furiozado de la partia sekto de Kardelj, sed ili dum ciuj kvar jaroj de la milito estis iomete naivaj nutrantoj, gardantoj, informantoj kaj savantoj de tiuj, kiuj per sia stranga dankemo ilin poste preskaü detruis. La dua atestanto povus esti katoliko, cu el la vilago Kotlje de Prežih aü el la eldonejo Hermagoro el Celeo, kiu sen la decida interveno de Prežih ne plu ekzistus, por rakonti, kiel slovenoj havis homon, kiu el sia plena koro estis komunisto, tamen en lia penso ne trovigis ideo pro tio persekuti la kredon aü primoki gin.
Ob tej odlično izbrani skupini razlagalcev in pričevalcev, je name najmočnejši vtis naredila pisateljeva vnukinja gospa Metka Petrič, v kateri je združeno dvoje, kar se sicer rado med seboj stepe, v njej pa je zlito v eni osebi: ljudska preprostost in zdravorazumska pronicljivost. Med temi sem vendar pogrešal še dva pričevalca, ki bi filmu dodala nezamenljivo noto: koroškega kmeta, ki se spominja Prežiha in njegovega pogumnega zavzemanja za kmete, ki nikakor niso bili "kulaki", kakor jih je po slepem zgledovanju pri Stalinovih učencih obravnavalo povojno divjanje Kardeljeve partijske sekte, ampak so vsa štiri leta vojne bili nekoliko naivni hranilci, varovalci, obveščevalci in reševalci teh, ki so jih v zahvalo potem skoraj uničili. Drugi pričevalec bi lahko bil katoličan, bodisi iz Prežihovih Kotelj ali pa iz celjske Mohorjeve, ki je brez Prežihove odločne intervencije ne bi bilo več, da bi povedal, kako smo Slovenci vendar imeli človeka, ki je bil iz vsega srca komunist, pa mu nikoli ni prišlo na misel, da bi zaradi tega preganjal vero ali se iz nje norčeval.
11
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Ankau iu el la jam nomitaj konantoj povus en la giganta opuso de la verkisto rimarki, kiel la tuta literaturo de Prežih, nome la beletra, fakte venas el la koro, kiu estis "formatita" lauevangelie, kaj en gi ne trovigas ec spuro de lia ideologia kaj partia aparteno. Tio estas unu el la plej fortaj signoj de lia verkista potenco, ja Prežih sukcesis fari ion, kio en la historio de la literaturo okazas tre malofte, ke li interne de sia vivo kaj verkado faris tion, kion gis nun neniu stato sukcesis realigi: la disigon de la kredo, ideologio, politika aparteno kaj arta verko, sen ion ajn el tio negi au pri io el cio-ci rezigni.
Vere bone sian laboron en la filmo faris la drama aktoro Aleš Valič, leginte erojn el la romano Doberdo
-	kaj Srečko Kermavner, ludante la verkiston, kio neniel estis facila rolo, ec aparte ne antau la fakto, ke la fizika, karaktera kaj anekdota imago de la verkisto al multaj samprovincanoj ankorau forte ceestas.
Pro kio la tiel sukcesan filmadon alpasis juna regisoro el la regiono de Triesto, parte respondis la regisoro Martin Turk mem: "Por slovenoj en Italio la romano Doberdo havas apartan statuson, ja la ebenajo de Doberdo kaj la historiaj okazintajoj en tiuj lokoj estas al ni tre proksimaj. Kiam mi preparis la dokumentan parton, mi surprizita ekkonis, ke en Slovenio tiu ci romano apartenas al la malpli ofte legataj kaj malpli alte aprezataj verkoj de Voranc. Ankau la vivo de Voranc estas por la plimulto nekonata, kvankam tio estas unu el tiuj ,filmeskaj' vivrakontoj, kiuj indas esti rekonataj kaj aprezataj."
Ke la iniciato por tia filmo ne venis kaj ne povis veni el Slovenio, estas, sub la analizo de la nuntempa spirita situacio de la sloveneco, tre komprenebla afero. Prežih estis kaj restas la malbona konscienco tiel por la slovena »maldekstro« kun la tuta burgsaloneska malautento de gi, kiel same por la slovena »dekstro« kun la tuta nur launoma ligo al io, kion ili maljuste prenas por kristaneco, ja fakte temas pri la postrestajoj de la neniam gisfine disfalinta katolika kontrau-reformacio, tiel do antau cio kontrauevangelieco. Prežih en Slovenio ne havas aliancanojn krom mal-multaj legantoj, kiuj scias aprezi la firman karakteron kaj la kunsentan koron de tiu grandulo de la slovena prozo.
Kiam Prežih mortis (1950), mi havis tri jarojn. Tamen mi gis nun rememoras, kompreneble tre nebule, kiel miaj gepatroj min parte portis, parte trenis permane el nia vilago Fara ce Prevaliso, gis Kotlje, kie la verkisto kusis sur katafalko, por lin aspergi. Miaj gepatroj legis neniun el la libroj de Prežih, sed ili havis sinceran respekton por la homo, kiu verkis librojn, advokatis favore al la kampuloj antau la furiozado de liaj sajnaj kamaradoj sur la povo kaj antau la teroristoj de SKOJ (junkomunistoj), kiuj faligis kaj detruis la religiajn signojn, eljetadis krucifiksojn el la lernejaj klascambroj
-	guste same, kiel nur kelkajn jarojn antaue la nazioj
-	kaj el la pacientaj cambroj de la malsanulejo en Slovenburgo, kie li kusante tiun barbarecon decide kontraustaris.
Tudi kdo izmed že imenovanih poznavalcev bi lahko v pisateljevem mogočnem opusu opazil, kako vsa Prežihova literatura, namreč leposlovna, dejansko prihaja iz srca, ki je bilo "formatirano" po evangeliju, in v njej ni sledu njegove ideološke in partijske pripadnosti. To je eno najmočnejših znamenj njegove pisateljske moči, ko je Prežihu uspelo nekaj, kar je v zgodovini literature zelo redko, da je znotraj svojega življenja in pisanja naredil to, kar še nobeni državi doslej ni zares uspelo: ločitev vere, ideologije, politične pripadnosti in umetniškega dela, ne da bi kar koli od tega moral zanikati ali se čemur koli od tega odpovedati.
Prav dobro sta svoje delo v filmu opravila dramski igralec Aleš Valič, ki je bral odlomke iz romana Doberdob - in Srečko Kermavner, ki je igral pisatelja, kar nikakor ni bila lahka naloga, še posebej ne ob dejstvu, da je Prežihova fizična, karakterna in anekdotična podoba pri številnih rojakih še vedno močno prisotna.
Zakaj se je te tako uspele upodobitve lotil mlad režiser s Tržaškega, nam je deloma odgovoril režiser Martin Turk sam: »Za Slovence v Italiji ima roman Doberdob poseben status, saj sta nam Doberdobska planota in zgodovinsko dogajanje v teh krajih zelo blizu. Ko sem pripravljal dokumentarec, sem presenečeno spoznal, da v Sloveniji ta roman sodi med Vorančeva manj brana in cenjena dela. Tudi Vorančevo življenje je večini neznano, čeprav je to ena tistih 'filmskih' življenjskih zgodb, ki jih je vredno spoznati in ceniti.«
Da pobuda za tak film ni prišla in ni mogla pridi iz Slovenije, je ob analizi današnje duhovne podobe slovenstva dokaj razumljiva stvar. Prežih je bil in ostaja slaba vest tako slovenski »levici« z vso njeno salonsko zlaganostjo, kakor tudi vsej slovenski »desnici« z vso njeno zgolj poimensko navezavo na nekaj, kar po krivici imajo za krščanstvo, ko gre v resnici za ostanke nikoli do konca razpadle katoliške protireformacije, torej predvsem protievangeljskosti. Prežih na Slovenskem nima zaveznikov, razen redkih bralcev, ki znajo ceniti kleni značaj in sočutno srce tega velikana slovenske proze.
Ko je Prežih umrl (1950), mi je bilo tri leta. A še vedno se spominjam, seveda zelo zastrto, kako so me starši pol nosili, pol vlekli za roko, od Fare pri Prevaljah do Kotelj, kjer je bil pisatelj naparan, da smo ga pokropili. Moji starši niso prebrali nobene Prežihove knjige, a imeli so iskreno spoštovanje do človeka, ki je pisal knjige, branil kmete pred divjanjem njegovih navideznih tovarišev na oblasti in pred divjanjem skojevskih teroristov, ki so podirali in uničevali verska znamenja, metali križe iz šolskih razredov - prav kakor le nekaj let prej nacisti - in iz sob v slovenjgraški bolnišnici, kjer se je, ko je tam ležal, temu barbarstvu prav tako uprl.
12
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Cu mi de la filmo deziras havi aldonan scenajon,	Ali bi si od filma želel še kakega prizora, kake izjave,
eldiron, envidon? Estas kelkaj aferoj, kiuj povus la	vpogleda? Nekaj stvari bi moglo filmsko upodobitev
filman prezenton de la vivo de Prežih kaj de lia verkaro	Prežihovega življenja in dela še poglobiti in dopolniti.
pliprofundigi kaj kompletigi. Ekzemple lia batalo por la	Recimo njegov boj za slovensko besedo v času
slovena vorto en la tempo de lia adolesko. Kion li devis	otroštva in odraščanja. Kar je moral doživljati ob
travivi pro la neegalrajta renkontado de la tiam	neenakopravnem srečavanju s tedaj prevladujočo
superrega germana lingvo, tion oni nuntempe travivas	nemščino, to danes doživljamo ob srečavanju z
renkontante la anglan, tamen kun esenca diferenco:	angleščino, vendar z bistveno razliko: nemščina je bila
Z leve: Martin Turk, Radovan Čok, Srečko Kermaver in skrajno desno Aleš Valič
la germana lingvo estis al slovenoj tiutempe altrudita deekstere; la angla lingvo nun estas altrudita de la personoj ene de la slovena popolo! Tiu, kiu almenau iomete konas la vivovojon de Prežih, nepre devas al si starigi la demandon: Kiel estis eble, ke tiel fidela sloveno, tiel granda kaj sincera patrioto kaj aldone adepto de la komunismo kaj membro de la »Liberiga Fronto« ne iris al partizanoj? Tio ci certe estas la neuralgia punkto, kiun la filmo prefere ne cirkauiru. Tro malforte estis prilumita ankau lia spirita profilo kaj lukto. Ene de li devis furiozi la lukto de Fausto inter la »du animoj en unu brusto«, kaj pri tio povus bone rakonti iu, por kiu la homo estas pli ol nur »la penskapabla masino« au nur »la pli alte evoluinta materio«, kiel li mem devis, almanau porekstere, konfesi en la senco de la »dialektika materiismo« de la marksismaj klasikuloj.
Ciukaze oni povas senti dankemon al la brava filmprodukta skipo por la tiom bonefika kaj produktiva filma impulso por pli profunde poslasajon de Prežih kaj por gia emancipigo for de la malmultekosta ideologia nebulo, kiu estis jetita sur la trezoron de tiu ci granda karintiano, sloveno kaj homo.
Vinko Ošlak En Klaudiforumo, 2015
Slovencem tistega časa vsiljevana od zunaj -angleščino pa nam danes vsiljujejo tile od znotraj! Kdor le malo pozna Prežihovo življenjsko pot, se nujno mora vparašati: Kako je mogoče, da ta tako zvest Slovenec, tako velik in iskren domoljub in po vrhu še privrženec komunizma in tudi član »Osvobodilne Fronte«, ni odšel v partizane... To je gotovo nevralgična točka, ki je film ne bi smel obiti. Prešibko pa je osvetljen tudi njegov duhovni profil in boj. V njem je moral divjati favstovski boj med »dvema dušama v enih prsih«, in o tem bi lahko kaj dobrega povedal kdo, ki mu je človek več kakor le »misleči stroj« ali le »višje razvita materija«, kakor je sam moral vsaj na zunaj izpovedovati v smislu »dialektičnega materializma« marksističnih klasikov.
Vsekakor smo lahko pogumni filmski ekipi hvaležni za še kako dobrodejen in produktiven filmski impulz v poglabljeno razumevanja Prežihove zapuščine in njene emancipacije od cenene ideološke megle, ki je bila vržena na zakladnico velikega Korošca, Slovenca in Človeka.
Vinko Ošlak V Celovcu, 2015
13
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Tečaj na Švedskem
Zagrebmetoda kurso por svedaj komencantoj
Sveda Esperanto-Asocio (SEA) invitis min gvidi oktagan intensan kurson en somera periodo (en julio) por svedaj komencantoj. La kurso okazis en la centro de SEA kiu disponas pri granda domo kun logcambroj (Esperanto gastigejo*), kursejoj, kuirejo kaj restoracieto en urbeto Lesjeförs. Partoprenis 7 gelernantoj, junaj kaj agaj. La ceforgaizanto estis Bengt Nordlof. Tiukaze mi povis instrui per la sveda adapto de la Zagrebmetoda lernolibro kaj SEA pretas ankaü presi la libreton. Dum la kurso okazis en Lesjefors ankaü aliaj kunsidoj de SEA kaj kelkaj kulturaj programoj car krome partoprenis deko da esperantistoj el Svedio, Rusio, Finlando kaj Norvegio.
Tečaj po zagrebški metodi za švedske začetnike
Švedska esperantska zveza (SEA) me je povabila, da bi vodil osemdnevni poletni (v juliju) intenzivni tečaj za švedske začetnike. Tečaj je potekal v centru SEA, ki ima veliko hišo s prenočišči (Esperantsko gostišče*), učilnicami, kuhinjo in restavracijo v mestecu Lesjefors. Sodelovalo je 7 učencev, mladih in starih. Organizacijo je vodil Bengt Nordlof. Učil sem po švedski verziji učbenika zagrebške metode in SEA je tudi pripravljena natisniti knjižico. Med tečajem so potekali v Lesjeforsu tudi drugi sestanki SEA in nekateri kulturni programi pri katerih je sodelovala tudi desetina esperantistov iz Švedske, Rusije, Finske in Norveške.
Kursantoj en Esperanto Gastigejo Lesjofors
Lesjeförs estas urbeto meze de grandaga centre sveda regiono kun arbaregoj kaj lagoj, do en nature belega lando. Mi guis ankaü en etaj ekskursoj en la ärkaüajo kaj vizito de la muzeo de Ferfabriko.
* Esperanto-Gastigejo (svede Esperanto-Garden: ("gard" signifas domon kun korto, ne gardenon) estas kursejo kaj gastigejo en Lesjöfors (Lesefos'). La gastigejo situas en Vermlando (svede Värmland) en meza Svedio proksime al la urboj Karlstad kaj Örebro. Lesjöfors apartenas administre al la komunumo Filipstad.
En Esperanto-Gastigejo jam okazis kongresoj, festivaloj, kursoj kaj aliaj eventoj ekde 1996. La posedantoj estas unuopuloj kaj organizoj de proksiume 30 diversaj landoj. La domo estas eksa maljunulejo. Gi havas grandan kuirejon, memservan kuirejon, saünon por dek homoj, bibliotekon kun multaj Esperantaj libroj kaj ankaü grandan korton kun herbejo, kie eblas tendumi aü ludi.
Zlatko Tišljar
Ligilo: http://esperantosverige.se/en-esperanto
Tečajniki v esperantskem gostišču Lesjofors
Lesjefors je majhno mestece sredi velike centralne švedske regije z gozdovi in jezeri, torej v naravno prelepi državi. Prav tako sem užival v majhnih izletih v okolico in obisku muzeja železarstva.
* Esperantsko gostišče (švedsko Esperanto-Garden: ("gard" pomeni hišo z dvoriščem, ne vrtom) je prostor za izvajanje tečajev in obenem gostišče v švedskem kraju Lesjofors. Je v pokrajini Varmland v osrčju Švedske v bližini mest Karlstad in Orebro. Kraj administrativno sodi pod občino Filipstad.
V esperantskem gostišču so se že odvijali kongresi, festivali, tečaji in drugi dogodki od leta 1996. Lastniki so posamezniki in organizacije iz približno 30 raznih držav.
Hiša je nekdanji starostni dom. Ima veliko kuhinjo, samopostrežno jedilnico, savno za deset ljudi, knjižnico z veliko knjigami v esperantu in veliko dvorišče s travnikom kjer je možno šotoriti ali igrati razne igre.
Zlatko Tišljar Povezava: http://esperantosverige.se/en-esperanto
14
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Nova knjiga v esperantu in v slovenščini
John Bunyan: Božjepotnikovo napredovanje
V prevodu gospoda Vinka Ošlaka se je esperantska in slovenska literatura obogatila z novo knjigo. Oba prevoda sta namreč izšla istočasno, prevajalec obeh je isti, zato se nam zdi prav, da vas seznanimo tako z esperantskim, kakor tudi s slovenskim prevodom.
Kakor je običajno v našem glasilu, objavljamo oba teksta v vzporednih stolpcih. Tokrat slovenski del ni prevod iz esperanta, ampak je za objavo narejen kratek povzetek obrazložitve dela iz esperantskega oziroma iz slovenskega prevoda, ki ju je napisal gospod Ošlak.
Božjepotnikovo napredovanje Johna Bunyana je delo angleške krščanske literature, prevedeno v več kot 200
Pri la esperanta traduko de
la La progresado de l' pilgrimanto
Kial tiu ci traduko kaj giaj cirkonstancoj?
Je propra honto, sed ankau kun kritika rimarko koste de la slovena literatura, kristana kaj generala kultura nivelo, mi devas konfesi, ke mi la verkon de Bunyan The Pilgrim's Progress antau mia konvertigo en la jaro 2005 ne konis.
Ena la koridoro de ejo en Zagrebo, kie ni seminariis, trovigis modesta tablo kun libroj, dispone je aceto. Inter ili tre simple arangita brosurita libro de John Bunyan The Pilgrim's Progress en la kroata traduko, sed nur la I-a (vira) parto de gi. Kvankam tiel la autoro kiel ankau la verko por mi estis nekonato, mi decidis la libron aceti - kaj jam post kelkaj tagoj, kiam mi gin komencis legi, mi tion ne bedauris. En la librovendejo kun kristana literaturo en Klaudiforumo (Klagenfurt, Austrio), mi trovis la reeldonon de la origina angla eldono, en kiu trovigis ambau partoj (la vira kaj la virina) kun la cefrolantoj Kristano kaj Kristanino, kiuj alegorie reprezentas la ajnan kristanon, kiu per la Dia graco finfine surpasas la gustan vojon direkte al la Ciela Urbo au Ciono, biblie dirite Ciela Jerusalemo por akiri savon. Jam nur legi tiun ci anglan eldonon en Middle English, la angla el la 17-a jarcento, por mi ne estis facila afero.
Kovro de la libro | Ovitek knjige
jezikov. Izraža stališča kristjana, ki ni želel biti član uradne anglikanske cerkve in je zaradi svojega prepričanja tudi preživel 12 let v ječi. Knjiga je bila že za življenja avtorja večkrat ponatisnjena (enajstkrat prvi del in dvakrat drugi del).
Krščanska, nonkonformistična cerkev je ena od svobodnih krščanskih cerkva in ni povezana v eno od treh velikih skupin v krščanstvu. Zavrača krščevanje otrok in v svoje vrste sprejema le odrasle vernike, ki s krstom sprejemajo vero in pripravljenost živeti po Kristusovem nauku. Osnova nauka je Sveto pismo. Bogoslužje je preprosto, hierarhije ne poznajo in jo zavračajo, vsak član cerkve lahko vodi obrede. Zagovarjajo tudi ločitev cerkve in države.
Pojasnilo prevajalca o slovenskem prevodu
Božjepotnikovega napredovanja
Zakaj ta prevod in njegove okoliščine?
V svojo zadrego, a tudi v kritično opazko na račun slovenske literarne, krščanske in splošne kulturne ravni moram priznati, da mi Bunyanovo delo The Pilgrim's Progress pred mojo spreobrnitvijo približno v letu 2005 ni bilo znano. Na hodniku prostorov v Zagrebu, kjer smo delali, je bila mizica s knjigami, ki jih je bilo mogoče kupiti. Med njimi na zunaj neugledna, mehko vezana knjiga Johna Bunyana The Pilgrim's Progress v hrvaškem prevodu, a samo prvi (moški) del. Čeprav sta mi bila tako avtor, kakor tudi delo neznana, sem se odločil, da si knjigo omislim - in že čez nekaj dni, ko sem jo začel brati, tega nisem obžaloval. V knjigarni s krščansko literaturo v Celovcu sem našel ponatis izvirne angleške izdaje, v kateri pa sta bila zajeta oba dela (moški in ženski) z glavnima junakoma Kristjanom in Kristjano, ki alegorično predstavljata poljubnega kristjana, ki po božji milosti nazadnje stopi na pravo pot proti Nebeškemu mestu ali Sionu, biblijsko rečeno Nebeškemu Jeruzalemu, in se reši. Že brati to angleško izdajo v Middle English, angleškem jeziku 17. stoletja, ni bilo lahko opravilo.
15
E S P E R O
DECEMBER 201 5
El la sama motivo, kiel por mi la slovena traduko de la Biblio, farita en 1914 de la ceha misiisto Antonin Chraska estas pli fidela al la origínalo ol ciuj postaj gis nun; same kiel la malnovaj revizioj de Lutero estas al mi multe pli karaj ol la modernaj, mi decidis traduki el la malnova angla teksto.
Al mi placas la principo, ke kiom longe la teksto ankoraü estas komprenebla almenaü por la meze edukita leganto, oni la tekston prefere ne modernigu.
Skize dirite: mi volis al la slovena kaj esperanta legantoj - ja mi decidis traduki paralele en ambau lingvojn - proponi la tiel gravan verkon el la trezoro de la kristana literaturo kune kun la aromo de la estiga tempo. Cu en la traduko sentigas la parfumo de la angla lingvo el la 17-a jarcento, mi ne povas prijugi, sed mi intencis tion iomete transdoni.
Tiel el unu laboro ne estigis nur du fruktoj, sed ili reciproke sin fekundigis. Ofte al mi okazis, ke mi nur, kiam mi la saman frazon komencis traduki en la slovenan, rimarkis, ke mi ankaü la esperantan versión povus formuli alimaniere. Tiaj observoj okazis en ambaü direktoj - kaj la eksperimento versajne ne estas la lasta en mia traduklaborejo.
Pri kio rakontas La Progresado de l' Pilgrimanto de John Bunyan?
La rakonto estas tre simpla. Gi ludas en du partoj. En la unua parto la cefrolulo estas Kristano - alegoria nomo por ajna homo, kiu decidas surpasi la vojon post Kristo - kiu el la Urbo de l' Pereo spite la persvadojn de propra famiio kaj la primokadon kaj malhonoradon de la samurbanoj, survojigas al la Ciela Urbo.
Post ciuj eblaj peripetioj, perdigoj kaj denovaj trovigoj, eraroj kaj iliaj plibonigoj, malatentoj pro la nekonsidero de bonaj instrukcioj kaj poste tamen elireblecoj el la tiel akiritaj plagoj, li finfine akiras la kronon de la gloro.
Dum certa tempo kune kun Kristano, poste ankaü kontraü li kaj lia pilgrimado vojagas, aperas kaj laü sia korupta naturo surscenigas diversaj alegoriaj aperajoj, kiuj jam per siaj nomoj, kiel la aütoro ilin sprite elpensis surbaze de iliaj karakteraj ecoj kaj la homaj pekaj agoj kaj inklinoj. Aperas ankaü la demonaj fortoj el la subtera regiono, transvestitaj en diversajn aperformojn.
Iz istega razloga, kakor mi je dosti bližji Chraskov zanesljivi prevod Biblije v slovenščino iz leta 1914, čeprav je danes jezikovno že precej zastarel, od vseh sodobnih prevodov; kakor so mi starejše revizije Luthrove Biblije veliko ljubše od modernih, sem se odločil prevajati iz stare angleščine.
Zagovarjam načelo, da tako dolgo, dokler je besedilo še razumljivo vsaj za povprečno izobraženega bralca, besedila ne kaže prenavljati.
Skratka, slovenskemu bralcu sem hotel dati v roke veliko delo krščanskega slovstva na svetovni ravni, ki bi dišalo po času svojega nastanka, in take arome seveda ne moremo pričarati z oljnimi pripravki, pač pa z jezikom, ki iz svoje nekdanje oblike še nosi na sebi nekaj patine, da tudi na začetku 21. stoletja bralcu vsaj malo zadiši po koncu 17. stoletja na Angleškem. Ali je stvar uspela, tega ne morem presoditi sam, kaj takega se tudi ne bi spodobilo, sodba je pri bralcu, v čigar roke naklonjeno polagam to delo.
Tako ni le iz enega nastalo dvoje, ampak se je to dvoje med seboj oplajalo. Večkrat se mi je primerilo, da sem šele, ko sem isti stavek začel prevajati v esperanto, opazil, da bi bilo tudi na slovenski strani dobro kaj drugače zapisati. Taka opažanja so se dogajala seveda v obeh smereh - in ta eksperiment najbrž ni zadnji te vrste v moji delavnici.
Nazadnje pa morda najvažnejše, kar zadeva prevajanje: Zakaj slovenski prevod naslova ni dobeseden prevod angleškega, recimo: Romarjevo napredovanje?
Slovenski „romar" je namreč izpeljan iz glagola „romati", ki pomeni „potovati v Rim".
Božjepotnikovo napredovanje, torej ne potovanje poljubnega potovalca, ampak takega, ki je usmerjen k Bogu, je tako smiseln prevod naslova.
O čem govori Božjepotnikovo napredovanje Johna Bunyana?
Zgodba je skrajno preprosta. Razdeljena je v dva dela. V prvem delu je glavni junak Kristjan - to je alegorično ime za poljubnega človeka, ki se odloči, da bo stopil na pot za Kristusom - ki se iz Mesta pogube kljub prigovarjanju, rotenju lastne družine in posmehovanju in sramotenju someščanov, napoti v Nebeško mesto.
Po vseh mogočih peripetijah, izgubljanjih in znova najdenjih, napakah in njihovih popravkih, neprevidnostih zaradi neupoštevanja dobrih napotkov in potem vendar izhodih iz tako dobljenih stisk in nevarnosti, na koncu doseže venec slave.
Nekaj časa skupaj s Kristjanom, nato pa proti njemu in njegovi napotitvi hodijo, se pojavljajo in se po svoji izprijeni naravi vključujejo razne alegorične figure, ki že z imeni, kakor si jih je pisec duhovito izmislil na osnovi značajskih lastnosti in človekovih grešnih nagnjenj. Pojavljajo se tudi demonske moči iz podzemlja, preoblečene v razne pojavne oblike.
16
E S P E R O
DECEMBER 201 5
La dua parto de la rakonto ne estas nur la „virina" ripeto de la unua parto, nur ke temas pri la edzino de Kristano, Kristanino, kiu ne volis iri kun li dum lia pilgrimado, car havante por si kaj por sia familio en tiu ci mondo dum tiu mallonga tempo pli grandan timon ol koncerne la eternan destinon de si kaj de siaj infanoj. Pli poste si sian fatalan eraron malkovris - ho, ke da tiaj trovigus multe ankau inter tiuj, kiuj parolas la lingvon internacian - kaj si decidis kun siaj infanoj survojigi sur la saman vojon, kiun komencis iri antaue jam sia edzo, ja si ricevis raportojn, kiel mirinda estis la fino de lia cetere tiel dangera kaj peniga pilgrimado.
Pri la aútoro
John Bunyan (1628-1688) estis naskita en Elstow proksime de Bedford en Anglio.
La unua signifa karakterizo dum la infanago de Bunyan estis lia amo je libroj.
Sed inter ciuj libroj li plej ofte legis kaj studis la Biblion.
En tiuj jaroj li trapasis malhelan spiritan periodon. Li ekzamendemandis sin pri sia saviteco, pri sia persona rilato al Dio kaj li forte pentis pro siaj antauaj pekoj. El tiu ci peniga tempo de purigado li eliris kiel vekanta predikanto. Oni lin prenis por malkonformisto (nonconformist - la angla termino por kompari kun la nuntempaj kristanaj liberaj eklezioj). Tiel oni en lia tempo nomis kristanojn, kiuj sian biblie bazitan kristanan kredon praktikis ekster la organizita religio de la anglikana stata eklezio, reprezentita kiel gis nun fare de la ciama monarko.
La angla rego Karlo II-a (Charles II.) en la jaro 1660 abolis la liberecojn de la nekonformistoj. Bunyan ne estis preta rezigni pri siaj predikoj pri la vorto de Dio, kaj tiel li estis jetita en la malliberejon de la graflando Bedford, kie li punsidis dum dekdu jaroj. En tiu tempo li komencis sian tiel fruktodonan verkistan laboron. Lia unua verko, vekita en la prizono, almenau la unua parto de gi, estis guste The Pilgrim's Progress (La progresado de l' Pilgrimanto).
Post lia liberigo la komunumo de Bedfort elektis John Bunyanon por sia pastoro. Lia kromnomo inter liaj amikoj estis „Bishop Bunyan", kio respegulas lian gvidan pozicion inter la tieaj nekonformistoj.
Sed The Pilgrim's Progress estis guste tiu libro, kiu trovis sian vojon en ciun domon en Anglio kaj portis la reputacion de Bunyan transe de la britaj insuloj, de Europo kaj Ameriko jam en la tempo de lia vivo.
John Bunjan
Drugi del ni samo „ženska" ponovitev prvega dela, le da gre tu za Kristjanovo ženo Kristjano, ki se mu ni hotela pridružiti v božjepotništvu, ker je imela za svojo družino in zase na tem svetu in v tem kratkem času večji strah, kakor pa glede večne usode njenih otrok in same sebe. Pozneje pa je svojo zmoto spoznala -o, da bi jih bilo takih med našimi rojakinjami še kaj! -in se je odločila, da se s svojimi otroki odpravi po isti poti, ki jo je prej že ubral njen mož, saj je dobila poročila, kako čudovit je bil konec njegovega sicer tako nevarnega in napornega potovanja.
O avtorju
John Bunyan (1628-1688) se je rodil v Elstowu blizu Bedforda v Angliji
Prva pomembna značilnost v Bunyanovem otroštvu je bila njegova ljubezen do knjig.
Od vsega pa je največ bral in proučeval Biblijo.
V teh letih je šel skozi mračno duhovno obdobje. Spraševal se je o svojem odrešenju, o svojem odnosu do Boga in je hudo obžaloval svoje prejšnje grehe. Iz tega mučnega časa očiščevanja je izšel kot prebuditveni pridigar. Imeli so ga za „non-(1628-1688)	conformista", torej kristjana,
ki je svojo vero živel ločeno od organizirane religije angleške državne cerkve.
Angleški kralj Karel II je v letu 1660 preklical svoboščine „ne-konformistov", danes bi rekli „evangelijskih kristjanov". Bunyan se ni bil pripravljen odreči svojim pridigam o Božji besedi in so ga tako vrgli v ječo Bedfordske grofije, kjer je prestajal svoj zapor dvanajst let dolgo. V tem času je začel svojo tako bogato pisateljsko pot. Prvo njegovo delo, napisano v ječi, vsaj prvi del, je bilo prav The Pilgrim's Progress.
Po njegovi izpustitvi je Bedfortska skupnost izbrala Johna Bunyana za svojega pastorja. Njegovo ime med prijatelji je bilo „Bishop Bunyan", kar odraža njegov vodilni položaj med tedanjimi „ne-konformisti".
A The Pilgim's Progress je bila tista knjiga, ki je našla pot v vsako hišo in ponesla Bunyanovo reputacijo onstran britanskih otokov, Evrope in Amerike, ko je bil še živ.
17
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Zbirka esejev Zlatka Tišljarja v esperantu
"Nekutime pri multio" estas kolekto de artikoloj kaj eseoj skribitaj por diversaj revuoj, sciencaj gazetoj, konferencoj kaj ankau en mia blogo če ipernity ekestintaj dum lastaj dudek jaroj. Mi selektis, lau mia opinio, la plej bonajn kaj decidis aperigi ilin en unu libro kiel rondigita mia verkaro okaze de mia sepdekjarigo.
Gi estas dividita je ok čefčapitroj lau kies titoloj videblas la vasto de miaj interesoj kaj okupigoj (Biografioj de gravaj esperantistoj, esperantajoj, filozofio kaj etiko, lingvistiko, pedagogio, poezio, politiko kaj recenzoj). La legantoj certe ne interesigos pri čio, sed sendube čiu trovos ion interesan por si. Diference de aliaj miaj simliaj libroj, či tie la unuan fojon mi prilaboris ankau politikajn demandojn, pri kiuj kompreneble estas tre diferencaj starpunktoj, sed čiukaze ili estas prezentitaj en alia, nekutima maniero.
Zlatko Tišljar
Zlatko Tišljar - Pajo
NEKUTIME PRI MULTIO
duki de la n| ¡ogiaj kosn orno estas 1 loj de ideóle rantisnio . retas monol pirilo, korq nadika re vol stas feli£o?j ), scio kaj kc i de la hom;
¡paro inter i 'o kaj Esperl šjeroj ke lina evo lúas ling Stra língvo i vaj variajoj j sogoj pri na| yoj por kon l indoneziá 1 Ha men Loj ptj h'O kaj identJ ■110 rfa) ni orí
rio
leba metodi ■Loj pri insLrl
Ovitek knjige
"Nenavadno o mnogočem" je zbirka člankov in esejev napisanih za različne revije, znanstvene časopise, konference in tudi za moj blog na Ipernityju, nastala v zadnjih dvajsetih letih. Izbral sem, po mojem mnenju, najboljše in se odločil, da jih objavim v knjigi kot zaokrožitev svojega dela ob moji sedemdesetletnici.
Knjiga je razdeljena na osem poglavij, katerih naslovi kažejo širino mojih interesov in dela (biografije pomembnih esperan-tistov, esperantizem, filozofija in etika, jezikoslovje, pedagogika, poezija, politika in ocene). Bralci gotov ne bodo zainteresirani za vse, toda brez dvoma bo vsak našel nekaj zanimivega zase. Za razliko od drugih mojih podobnih knjig, tukaj prvič obdelujem tudi politična vprašanja, o katerih so, razumljivo, zelo različna stališča, v vsakem primeru pa so predstavljena na drug, nenavaden način.
Zlatko Tišljar
Esperanto na Ptuju
Ob letošnji Paradi učenja, ki je potekala 19. maja na Ptuju, smo poiskali sledi esperanta v tem kraju. Milan Jarnovič je poiskal dokumente v ptujskem Arhivu. Ugotovili smo, da je zadnja predsednica esperantske sekcije pri DPD Svobod Ptuja bila Angela Bezjak, s katero smo tudi navezali stike. Janez Zadravec je prispeval svoje zapiske. Prišli smo do nekaterih zanimivih podatkov, ki vam jih predstavljamo.
Prvi tečaj esperanta v Sloveniji je bil na Ptuju 1907 leta na ptujski gimnaziji. Torej dvajset let po njegovem nastanku.
Organiziral ga je dr. Ljudevit Koser, ki se je esperanta naučil sam. Dr. Ljudevit Koser je bil rojen 1887 leta v Juršincih, bil je doktor prava, odlikovani diplomat z znanjem številnih tujih jezikov in zelo deloven pionir esperanta v Sloveniji. Po prvem tečaju je 1908 leta ustanovil tudi prvo esperantsko skupino, v veliki dvorani Narodnega doma priredil leta 1909 esperantsko akademijo, kjer je deklamiral slovenske pesmi v esperantskem prevodu, nato pa še 1910 leta napisal tudi prvi slovenski učbenik esperanta z naslovom "Popolna slovnica esperantskega jezika".
Pomemben in svetovno znan je Rudolf Rakuša, rojen 1893 v Ormožu, učitelj in profesor v Mariboru,
stenograf, pedagog, grafolog in esperantist. Kot pedagog je veliko prispeval k metodiki poučevanja esperanta z Metodiko poučevanja esperanta (še danes priznana kot najboljša na svetu) in učbenikom esperanta. Rakuša je od 1922 leta veliko naredil pri razvoju in poučevanju esperanta ter prevajanju. Kot funkcionar je deloval v jugoslovanskih in mednarodnih esperantskih organizacijah. Rakuša je tudi pionir metode poučevanja zasnovane na pogostnosti besed.
Ptujski esperantist je tudi Alojz Širec, rojen 1942 v Dornavi, pedagog, glavni inšpektor in predstojnik inšpektorata za šolstvo in šport, esperantist postal v petdesetih letih na Ptuju, kjer je tudi vodil tečaje esperanta. Deloval je tudi v Mariboru in Zvezi esperantistov Slovenije.
Pojavljajo se še druga imena Jože Domanjko, Jelka Žolgar, Franc Kosec, ki so sodelovali v delu društva in pozneje pri esperantski sekciji DPD Svoboda Ptuj.
Esperantska sekcija pri DPD Svoboda Ptuj je bila 1978 leta odlikovana z občinskim priznanjem Veliko oljenko, ki se dodeljuje za izjemne zasluge na področju kulturne dejavnosti.
Vir: Ljudje in dogodki v gibanju za mednarodni jezik
18
E S P E R O
december 201 5
Malkovri Montrealon! | Odkrij Montreal!
En la pasinta numero de nia revueto ni komencis aperigi interesajojn el la fora mondo. Tiel ni aperigis la kontrubuajhon pri la tertremo en Nepalo, kiun skribis nepala esperantisto Razen Manandhar. En tiu chi numero ni daurigas chi tiun praktikon per teksto el Kanado. En Kibekio aktivas E-societo kebekia, kiu aperigadas sian revuon La Riverego. Kun ilia permeso ni kopias ilian artikolon pri Montrealo. Kanadaj esperantistoj deziras ke iu el la sekvaj Uiversalaj Kongresoj okazu en Montrealo kaj chi tie vi legos kial viziti chi tiun urbon.
MV
V	prejšnji številki našega glasila smo zaceli z objavami iz daljnega sveta. Tako smo objavili prispevek o potresu v Nepalu "izpod peresa" nepalskega esperantista Razena Manandharja.
V	tej številki nadaljujemo s prispevkom iz Kanade. V Quibecku deluje esperantsko društvo Esperanto -Societo Kebekia, ki izdaja svoje glasilo La Riverego. Z njihovim dovoljenjem povzemamo prispevek o Montrealu. Kanadski esperantisti želijo, da bi se eden izmed prihodnjih Svetovnih kongresov esperantistov (Universala kongreso) odvijal v Montrealu in v tem prispevku pišejo zakaj obiskati Montreal.
La cefurbo de kisoj
Landoj - kaj urboj - ofte havas siajn logotipojn: bildon, kiu plej bone reprezentas ilin. Montrealo havas ec du: la oficialan (gi similas al floro) kaj tiun de Montreala Turismo, kiu elektis kiel simbolon... kison! Kial kiso? Unue, car en 4 Montrealo (kaj Kebekio generale) virinoj kisas siajn amikojn kaj amikinojn, simile al pluraj landoj de Europo (kutime dufoje, sur dekstra kaj poste sur maldekstra vango), dum en aliaj kanadaj provincoj kaj en la apuda Usono oni ne kisas, sed brakumas amikojn. Estas ankau plia kialo: se vi rigardos mapon, vi vidos, ke la insulo de Montrealo (ja Montrealo trovigas sur granda insulo sur la rivero Sankta Laurenco), kune kun la apuda insulo, similas al la du lipoj de buso, kiuj formigis por kiso.
Prestolnica poljubov
Države - in mesta - imajo pogosto simbole: slike, ki jih najbolje predstavljajo. Montreal ima celo dve: uradno (podobna cvetu) in drugo montrealskega turizma, ki so kot simbol izbrali... poljub! Zakaj poljub? Najprej zato, ker v Montrealu (in Quebecu na splošno) ženske poljubljajo svoje prijatelje in prijateljice, podobno kakor v številnih evropskih državah (običajno dvakrat na desno in nato na levo lice), medtem ko v drugih kanadskih provincah in v sosednjih ZDA prijateljev ne poljubljajo, ampak objemajo. Dodaten razlog je: če pogledate na zemljevid, boste videli, da je otok Montreal (Montreal leži na velikem otoku na reki Svetega Lovrenca), skupaj z sosednjim otokom podoben ustnicam, pripravljenim za poljub.
19
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Auto? Ne! BBMP!
Avto? Ne! KAPP!
Traveturante diversajn partojn de la urbo, la gvidantino atentigas nin, ke senescepte ciuj kvartaloj de Montrealo estas miksajo de privataj logejoj kaj komercaj ejoj: alivorte, la urbo tute ne havas pure »dormajn« kvartalojn. Malsimile al pluraj aliaj grandaj urboj, Montrealo ankaü ne havas dangerajn kvartalojn kaj estas unu el la plej sekuraj urboj en Nord-Ameriko.
La plejparto de la montrealanoj logas je malpli ol 30-minuta veturdistanco de sia laborejo, fiere notas nia gvidantino, kaj la plej ofta maniero iri de punkto A al punkto B en la urbo estas "BBMP": bicikle, buse, metroe kaj piede! Multaj urboj en NordAmeriko estis planitaj por automobilistoj, sed Montrealo estas iom escepta: gi estis planita por piedirantoj, biciklistoj kaj uzantoj de publika transporto: dum aliaj urboj de Nord-Ameriko pli kaj pli ekspansiis al antaüurboj, por pli malmultekostaj terenoj kaj pli grandaj domoj, Montrealo faris la malon: oni konstruis bonan transportsistemon, kun metroo plene subtere, por ke gi funkciu seninterrompe en kiu ajn vetero; oni faris biciklajn vojojn (kies kvanto grandigas preskaü ciujare) kaj ec konstruis la tutan subteran urbon. En Montrealo oni ankaü severe limigas la altigon de prezoj por logejoj, tiel ke gi estas unu el la plej malmultekostaj urboj en Nord-Ameriko. Cio ci donis bonajn rezultojn: la montrealanoj adoras sian buntan kaj amuzeman urbon, kaj la plejparto de miaj amikoj ne povas imagi sangi la komforton de la urba vivo por pli granda domo en antaüurbo.
En Montrealo oni piediras kaj biciklas en kiu ajn vetero (jes, iuj frenezuloj biciklas ankau vintre !), sed somere oni promenas ec pli, car pluraj stratoj farigas plene piedireblaj (tute fermitaj al autoj). »Plie, vi ec povas peti ke la urbo fermu vian straton por kelkaj horoj. Ni diru, ke vi havas naskigtagon kaj volas fermi straton apud via domo por festi kun viaj najbaroj kaj amikoj. Simple avertu la urbon, kaj vi ec ricevos du policautojn - komence kaj fine de la strato, kaj la policistoj gentile avertos la autantojn, ke la strato estas fermita por kultura evento«, diras nia gvidantino. Mia edzo kaj mi intersangas signifoplenajn rigardojn: cu ni petu fermi straton speciale por ni, por novkreota montreala Esperanto-festivalo ?!
Bicikloj en Montreal | Kolesa v Montrealu
Pri prevozu skozi razne dele mesta, nas je vodička opozorila, da so brez izjeme vsa okrožja Montreala mešanica zasebnih stanovanj in komercialnih zgradb, z drugimi besedami, mesto nima »spalnih« sosesk. Za razliko od nekaterih drugih večjih mest, Montreal tudi nima nevarne soseske in je eno od najbolj varnih mest v Severni Ameriki.
Stanovanja večine prebivalcev Montreala so manj kot 30 minut vožnje oddaljena od njihovih delovnih mest, ponosno poudari naša vodička. Najbolj pogost način potovanja od točke A do točke B v mestu je "KAPP", torej s kolesom, z avtobusom,	podzemno
železnico in peš! Veliko mest v Severni Ameriki je načrtovanih za avtomobiliste, vendar je Montreal nekako izjema, bil je načrtovan za pešce, kolesarje in uporabnike javnega potniškega prometa, medtem ko so se druga mesta v Severni Ameriki, vse bolj in bolj širila v predmestja, na cenejša območja in večje hiše. Montreal je ravnal ravno obratno: zgradili so dober transportni sistem, z metrojem v celoti pod zemljo, tako da deluje neprekinjeno v vsakem vremenu; naredili so kolesarske steze (katerih število raste skoraj vsako leto) in celo zgradili celotno podzemno mesto. V Montrealu so tudi močno omejili povečanje cen stanovanj, tako, da je eno najcenejših mest v Severni Ameriki. Vse to je dalo dobre rezultate: Prebivalci Montreala obožujejo svoje pisano in zabavno mesto, večina mojih prijateljev si ne more predstavljati zamenjave udobja urbanega življenja za veliko hišo v predmestju.
V Montrealu hodijo in kolesarijo v vsakem vremenu (da, nekateri norci kolesarijo tudi pozimi!), toda v poletnih mesecih hodijo še več, saj je veliko ulic namenjenih pešcem (so popolnoma zaprte za avtomobile). »Še več, lahko celo zaprosite, da mesto zapre vašo ulico za nekaj ur. Recimo, da imate rojstni dan in želite zapreti ulico poleg vaše hiše, da bi praznovali s svojimi sosedi in prijatelji. Preprosto zaprosite mesto in celo dobite dva policijska avtomobila - na začetku in na koncu ulice policija vljudno opozori prišleke, da je ulica zaprta zaradi kulturnega dogodka«, pravi naša vodička. Z možem imava podobne poglede: ali naj bi prosili za zapiranje ulic posebej za nas, za novoustanovljen Montrealski Esperantski festival?!
20
E S P E R O
DECEMBER 201 5
32 kilometroj subtere
La fama strato Sainte-Catherine estas, laü nia gvidantino, la plej granda butikuma strato en Kanado, sed la 15 km da vendejoj, kiujn oni vidas de sur la strato, estas nur la supra parto de la glacimonto, car la pli granda parto de la butikoj trovigas ne surtere, sed subtere ! »Kiam, laü vi, oni plej ofte iras butikumi subtere?«, demandas la ekskursgvidantino. »Kiam negas !« tuj respondas niaj gastoj. »Fakte, ne — kiam pluvas«, si korektas kun rideto : »La montrealanoj toleras negon (ec se ili foje plendas pri gi...), sed ili tute abomenas pluvon«. La montreala subtera urbo
32 kilometrov pod zemljo
Znamenita ulica Sainte-Catherine je, po naši vodički, največja nakupovalna ulica v Kanadi, ampak 15 km trgovin, ki jih vidite na cesti, je samo zgornji del ledene gore, saj večji del trgovin ne najdemo na površini, ampak pod zemljo! »Kdaj mislite se najbolj pogosto kupuje pod zemljo?« vpraša vodička. »Ko sneži!« so takoj odgovorili gostje. »V resnici, ne - ko dežuje,« je popravila z nasmehom: »Prebivalci Montreala prenašajo sneg (četudi se včasih pritožujejo zaradi njega ...), vendar vsi sovražijo dež«. Podzemno mesto Montreala (uradno, »RESO« iz francoske besede
Montréal - Subtera urbo | Podzemno mesto
(oficiale, »RÉSO«, homofono de la franca vorto « »réseau« - »reto«) estas plia unikajo de la urba planado de Montrealo kaj la plej granda subtera urbo en la mondo. 32 kilometrojn longa (duoblo de la largeco de la insulo!), klimatizita kaj kun natura lumo, gi interligas la tutan urbocentron en gigantan reton de tuneloj, vendejoj, restoracioj, bankoj, stacidomoj, universitatoj, kongresejoj, biblioteko kaj, kompreneble, metroo : jen perfekta loko por perdigi... kaj retrovi sin en iu butiko, acetante novajn suojn (kio sajne tro ofte okazas al mi). La butikoj funkcias tra la semajno, ofte ec gis malfrue kaj ankaü semajnfine, pri kio Clay surprizigis : ja en Okcidenta Eüropo ili ofte fermigas frue kaj ofte ne funkcias dimance - sed ne en Nord-Ameriko !
Vivi malpli rapide
Kiam la usona kafej-ceno Starbuck's venis al Montrealo, gi devis sangi la originalan planon de kafejoj por inkluzivi pli grandajn spacojn por sidi, rakontas al ni la ciceronino: jes ja, en Montrealo oni estas malpli hastemaj ol en aliaj partoj de Nord-Ameriko kaj oni preferas trinki kafon sidante en kafejo anstataü rapidante sur la strato, kaj certe ne en la aüto. Kial do la vivoritmo en Montrealo estas pli malrapida? Interalie, dank' al multaj enmigrantoj el mediteraneaj landoj, kiuj preferas malpli strecan vivoritmon.
»réseau« - »mreža«) je še naprej posebnost urbanega načrtovanja Montreala in je največje podzemno mesto na svetu. Kar 32 kilometrov dolgo (to je dvakratna širina otoka!), klimatizirano in z naravno svetlobo, povezuje celotno mestno središče z ogromno mrežo predorov, trgovin, restavracij, bank, železniških postaj, univerze, kongresnih centrov, knjižnico in, seveda, metro: odličen kraj, da se izgubite ... in se znajdete v neki trgovini, ko kupujete nove čevlje (kar se mi prepogosto zgodi). Trgovine delajo čez teden, pogosto celo dolgo zvečer in ob vikendih, kar preseneča, v zahodni Evropi pogosto zaprejo zgodaj in pogosto ne delajo v nedeljo - ne pa tudi v Severni Ameriki!
Živi počasneje
Ko je ameriška veriga kavarn Starbuck prišla v Montreal, je morala spremeniti prvotni načrt kavarn, da bi naredila večji prostor za sedenje, pripoveduje vodička: da res, v Montrealu manj hitijo kot v drugih delih Severne Amerike in raje pijejo kavo sede v kavarni namesto med hitenjem po ulici in zagotovo ne v avtu. Zakaj je potem ritem življenja v Montrealu počasnejši? Med drugim zaradi številnih priseljencev iz sredozemskih držav, ki imajo raje manj naporen ritem življenja.
21
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Tie, kie vintre kusas nego, en somero estos multaj terasoj, kie oni sidos gis malfrunokte kafumante, mangante kaj guante bieron au vinon kun amikoj. »Lau la kvanto da mikrobierejoj, Montrealo cedas sian lokon nur al Belgio kaj Germanio«, diras nia čičeronino, kiu ankau gvidas mangaj-ekskursojn, aldonante, ke ne estas eč unu mangaj-revuo, kiu ne dedičis la tutan numeron al Montrealo, aparte fama pro sia kuirarto. Tamen, oni bone mangas ne nur en multekostegaj restoracioj : eč apudstrata sandvičejo, se gi ne faras la sandvičojn bone, fermigos, pro granda konkurenco. Multaj montrealaj restoracioj ankau permesas alporti sian propran vinon au bieron (serču sildon »apportez votre vin«) — kio multe malgrandigas vian fakturon, kaj alporti siajn proprajn trinkajojn en tiuj lokoj ne estas vidata malbone.
Urbo kreema
Kreemo estas aparta trajto de la montreala karaktero: la urbo de festivaloj (somere en Montrealo okazas čirkau naudeko!), muziko, modo, videoludoj, kino-arto kaj arkitekturo, Montrealo estas rafinita kombinajo de
Tam, kjer je pozimi leži sneg, bo poleti veliko teras, kjer bodo sedeli pozno ponoči ob kavi, jedi in bodo uživati pivo ali vino s prijatelji. »Glede na število majhnih pivovarn je Montreal primerljiv le z Belgijo in Nemčijo«, pravi naša vodička, ki vodi tudi poučne izlete o hrani, in dodala, da niso samo predstavitve hrane, namenjene Montrealu, ki slovi po svoji kuhinji. Vendar je mogoče dobro jesti ne le v dragih restavracijah, ampak tudi poleg ceste pri ponudniku sendvičev, ker če ti ne delajo dobrih sendvičev, morajo zapreti zaradi velike konkurence. Veliko montrealskih restavracij dovoljuje, da prinesete svoje vino ali pivo (poiščite napis »apportez votre vin«) - kar močno zmanjša vaš račun. Prinašanje svoje lastne pijače v teh krajih ne jemljejo za slabo.
Ustvarjalno mesto
Ustvarjalnost je posebna značilnost montrealskega značaja: mesto festivalov (poleti priredijo približno devetdeset festivalov!) glasbe, mode, video iger, filmske umetnosti in arhitekture, Montreal je prefinjena
Montreal - gotika anglikana katedralo | katedrala v gotskem stilu
novaj kaj malnovaj elementoj, kiuj kunvivas en harmonio, sen ke unu parto dominu la alian. Bona ekzemplo de tiu kunvivado estas la »Katedralaj promenadoj«: tiel nomigas la parto de la montreala subtera urbo, kiu trovigas tuj sub bela gotika anglikana katedralo, konstruita en la 19-a jarcento kaj daure funkcianta. Kial gi estas tiom speciala? Car oni konstruis parton de la subtera urbo rekte sub gi! Atentemuloj ankaü notos, ke la apuda altega ultramoderna konstruajo, en kiu respeguligas la pregejo, havas gotik-formajn fenestrojn, kaj gia supro similas al mitro (t.a. alta dupinta kapvesto) de episkopo - omage al sia najbara katedralo.
kombinacija starih in novih elementov, ki sobivajo v harmoniji, ne da bi ena stran prevladala drugo. Dober primer tega sožitja je »promenada katedrale«, tako se imenuje del podzemnega mesta Montreal, ki je tik pod lepo gotsko anglikansko katedralo, zgrajeno v 19. stoletju, ki od takrat neprekinjeno deluje. Zakaj je tako posebna? Ker so zgradili del podzemnega mesta neposredno pod njo! Pozorni opazovalci tudi ugotovijo, da ima sosednja ogromna ultramoderna stavba, v kateri odseva cerkev, gotsko oblikovana okna, in vrh zgradbe je podoben mitri (to je visokemu škofovskemu pokrivalu z dvema konicama) v čast sosednji katedrali.
22
E S P E R O
DECEMBER 201 5
La Rega Monto
La lastan tagon ni invitis niajn gastojn al la Rega Monto: Mont Royal, kiu donis sian nomon al la urbo. Lau unu rakonto, kiam Jacques Cartier, franca esploristo de la 16-a jarcento, alvenis al la supro de la monto kaj de gi rigardis al la riverego, li diris, ke la vido de la monto estas vere rega. Mi ne scias cu tio veras au ne, sed mi atestas, ke la vido de la monto ja estas rega : la blanka nega trankvilo de la vintro estas same bela kiel la verda abundo de la somero. 233 metrojn alta, la Rega Monto estas grandega parko tute meze de la urbo kaj estas satata de montrealanoj en ciu sezono: somere por promeni, pikniki kaj bicikli, kaj vintre por skii, sketi, negosui au simple promeni — kaj foti sciurojn en ciu sezono (ankau Clay ne povis rezisti tiun tenton)! Car Montrealo estas insulo, sciuroj abundas en nia urbo (ili ja ne povas nagi por eliri de la insulo !), kaj ili aparte multas sur la Rega Monto, je granda amuzigo de turistoj kaj novaj enmigrantoj.
Yevgeniya (Jenja) Amis
Kraljevi hrib
Naše goste vabimo tudi na kraljevi hrib Mont Royal, ki je dal ime mestu. Po pripovedovanju je Jacques Cartier, francoski raziskovalec iz 16. stoletja, prišel na vrh hriba in gledal veliko reko in dejal, da je pogled z gore resnično kraljevski. Ne vem, ali je to res ali ne, ampak potrjujem, da je pogled z gore res kraljevski: beli snežni mir zime je tako lep kakor zeleno obilje poletja. Visok 233 metrov, je kraljevski hrib ogromen park v mestu, priljubljen pri prebivalcih Montreala v vsakem letnem času: poleti za sprehod, piknik in vožnjo s kolesom, pozimi za smučanje, drsanje ali pa preprost sprehod - in fotografiranje veveric v vseh letnih časih Ker je Montreal otok, je veliko veveric v našem mestu (ne morejo odplavati z otoka!), zlasti veliko jih je kraljevem hribu, v veliko zabavo turistov in novih priseljencev.
Evgenija (Ženja) Amis Prevedel Milan Jarnovic
Montreal - La rega monto j Kraljevi hrib
Yevgeniya (Jenja) Amis naskigis en Kievo (Ukrainio).
De 2005 tra septembro 2010 si vivis en Atlanta, Georgia. Ši nuntempe logas en Montrealo, Kanado. Ši diplomigis kiel Jurnalisto kaj redaktoro (rusa kaj ukraina) en Nacia teknika universitato de Ukrainio, Presista kaj eldonista departemento.
En Ukrainio, si laboris kiel Jurnalisto kun kelkaj gazetoj kaj revuoj, si skribis plejparte pri turismo. De 2002 gis somero 2007, si estis la redaktoro de Kontakto, - soci-kultura revuo de UEA / TEJO; si estis kunredaktoro de TEJO Tutmonda (20042006) kaj Esperanto USA (2005-2007). En 20062010, si laboris kun la Amerika ruga kruco kiel kontrolisto de datenbazo kaj rekta posto kaj kiel merkata analizisto. Yevgeniya estas rozkrucano; si amas redaktado, tradukado kaj lingvoj; Yevgeniya amas ciujn bestojn, precipe hundojn, kaj irado en naturon.
Evgenija (Zenja) Amis je bil rojena v Kijevu (Ukrajina).
Od 2005 leta do septembra 2010 je živela v Atlanti, Georgia. Sedaj živi v Montrealu v Kanadi. Diplomirala je kot novinarka in urednica (rusko in ukrajinsko) na Narodni tehnični univerzi v Ukrajini, Tiskarski in založniški oddelek.
V Ukrajini, je delala kot novinarka z več časopisi in revijami, največ je pisala o turizmu. Od 2002 leta do poletja 2007 je bila urednica Kontakto, socialnokulturne revije UEA / TEJO; je bila sourednica TEJO Tutmonda (2004-2006) in Esperanto USA (2005-2007). V obdobju 20062010 je delala na ameriškem Rdečem križu kot nadzornica podatkovne baze in direktne pošte ter kot tržni analitik.
Yevgeniya je Rožnokrižarka; ljubi urejanje, prevajanje in jezike; Yevgeniya ljubi vse živali, predvsem pse in sprehode v naravi.
23
E S P E R O
DECEMBER 201 5
Pogled na emigracijske tokove skozi Zamenhofove naočnike...
Rigardo al la migrantaj fluoj tra la okulvitro de Zamenhof...
Cu d-ro Zamenhof farigis oftalmologo, do okulkuracisto, car li jam ekde sia junago havis malbonan vidon, ne estas konate, sed estas konate, ke li malbone toleris rigardon sur la sangon kaj tiel li nur malfacile povus praktiki la generalan kuracistan servon, kiu en lia tempo estis multe pli ligita kun la sango ol tio okazas niatempe. Ciukaze liaj rondaj okulvitroj estas la parto de lia karakteriza imago de bonkora kaj aminda homo, la tipo, kia en nia tempo ciam pli farigas rarajo.
La parolanto de la internacia lingvo de Zamenhof guste en tiuj ci tagoj, kiam la eüropa politiko ne scias, kio koncerne Eüropon okazas, kaj gi el la antaüvidita konstruingeniera skipo jam delonge farigis iaspeca konfuza fajrobrigado, kiu kuras de iu scenejo al la alia, provante estingi fajron, multfoje per fluajo, kiu mem facile brulas, multfoje ankaü per akvo, kiam temas pri la fajro, kaüzita per la rektkonekto en la elektra kondukilaro, estas sub defio sin demandi, cu la spirito de la lingvo, por kiu li decidigis el la humanecaj motivoj, povas la demandon pri la aütentaj aü eble ankaü sajnaj rifugintoj, prilumi kaj klarigi pli bone, kiel tion povas fari la tag-taga politiko kaj la gazetaro kaj la televidaj kaj radiaj raportoj. Ke Zamenhof, kiu jam tuj dekomence rezignis pri ciuj aütoraj kaj aütoritataj rajtoj aü privilegioj koncerne la lingvon, kiun li donacis al la homaro, por la uzantoj de lia lingvo tamen gis nun estas la plej forta aütoritato ne nur kaze de la lingvaj, sed ankaü de la moralaj demandoj, koncernantaj la kunvivadon inter la homoj kaj popoloj, estas ekster debato. Kio do estus pli natura ol ke la parolanto de la internacia lingvo ankaü ci tie simile, kiel en similaj kazoj procedas kristano, kiu sparas multan nebezonatan teorian klopodon, kiam li simple sin demandas: Kiamaniere en tiu ci kazo parolus kaj procedus Kristo? La esperantisto apud sia konsultigo kun sia savanto, se temas pri kristano, demandus sin ankaü: Kiamaniere en tiu ci kazo parolus kaj procedus Zamenhof? Ci tie endas mencii ankoraü unu similecon inter ambaü identokampoj. Kiel la kristano, ankaü la esperantisto, krom en minora amplekso kun la anarkiistoj de Lanti, kiuj intertempe jam pliparte estas la forgesita parto de la esperanta historio, estas legitimisto, kiu estimas la statan ordon kaj la aütoritaton, ec se tiu al li ne estas amika, kiel ankaü la cara aütoritato de Rusio ne estis amika al la esperantistoj kaj jam je la komenco (1895) la unua esperanta gazeto La esperantisto, aperinta en Nurenbergo (Nürnberg), havante la plimulton da siaj abonantoj en Rusio, car en gi aperis traduko de la eseo de Tolstoj Prudento kaj kredo, estis en Rusio malpermesita. La religia batalo inter la imperia ortodoksio kun ciuj grandaj sacerdotaj kaj eklaziaj privilegioj kaj ricajoj, kaj la kompreno de la evangelio laü Tolstoj, okazis tuj je la komenco de la esperanta historio. La unua generacio de la esperantistaro en la rusa carlando, kiel tion bone montris dum iu sia prelego d-ro Giorgio Silfer, estis unuflanke la judaj rabenoj kaj aliaj pli
Pogled na emigracijske tokove skozi Zamenhofove naočnike...
Ali je dr. Zamenhof postal oftalmolog, torej očesni zdravnik, ker je imel že od mladosti slab vid, ni znano, znano pa je, da je slabo prenašal pogled na kri in bi tako težko opravljal splošno zdravniško prakso, ki je v tistem času imela veliko več opraviti s krvjo, kakor je to danes. Vsekakor pa so njegovi okrogli naočniki del njegove značilne podobe dobrotnega in ljubeznivega človeka, tipus, ki v našem času postaja vse bolj redek.
Govorec Zamenhofovega mednarodnega jezika pa je prav v teh dneh, ko evropska politika ne ve, kaj se z Evropo dogaja in je iz zamišljenega gradbenega inženiringa že davno postala nekoliko zmedena gasilska brigada, ki teka od prizorišča do prizorišča in skuša gasiti, velikokrat s tekočino, ki je sama vnetljiva, velikokrat tudi z vodo, ko gre za ogenj, povzročen s kratkim stikom v električni napeljavi, izzvan, da se vpraša, ali mu duh jezika, za katerega se je odločil iz človekoljubnih pobud, lahko vprašanje resničnih in morda tudi lažnih beguncev, osvetli in razjasni bolje, kakor to more dnevna politika in dnevni tisk ali dnevna televizijska in radijska poročila. Da je Zamenhof, ki se je sicer na samem začetku odrekel vsem avtorskim in avtoritarnim pravicam ali privilegijem glede jezika, ki ga je poklonil človeštvu, za uporabnike njegovega jezika kljub temu vse do danes najmočnejša avtoriteta ne samo v jezikovnih, ampak tudi moralnih vprašanjih, ki zadevajo sožitje med ljudmi in narodi, je nesporno. Kaj je torej bolj naravnega, kakor da govorec mednarodnega jezika tudi tu ravna podobno, kakor ob podobnih rečeh ravna kristjan, ki si prihrani veliko nepotrebnega teoretičnega truda, ko se preprosto vpraša: Kako bi ob tej zadevi govoril in ravnal Kristus? Esperantist pa se poleg konzultacije z odrešenikom, če gre za kristjana, vpraša tudi: Kako bi ob tej zadevi govoril in ravnal Zamenhof?
Ob tem je treba omeniti še eno podobnost med obema identitetama. Kakor kristjan, je tudi esperantist, razen v manjšinskem primeru Lantijevih anarhistov, ki pa so medtem že v glavnem pozabljeni del esperantske zgodovine, legitimist, ki spoštuje državni red in oblast, tudi če mu ta sama ni naklonjena, kakor tudi ruska carska oblast ni bila naklonjena esperantistom in je že na samem začetku (1895) prepovedala prihajanje prvega esperantskega časopisa La Esperantisto, ki je izhajal v Nurnbergu, največ naročnikov pa je imel v Rusiji, ker je v njem izšel prevod Tolstojevega spisa Prudento kaj kredo (Pamet in vera). Verski boj med državnim imperatorskim pravoslavjem z vsemi velikimi duhovniškimi in cerkvenimi privilegiji in bogastvi, in tolstojanskim razumevanjem evangelija, je bilo prisotno na samem začetku esperantske zgodovine.
Prva generacija esperantistov v ruskem carstvu, kakor je to dobro prikazal v nekem svojem predavanju dr. Giorgio Silfer, pa so bili na eni strani judovski rabini in
24
E S P E R O
DECEMBER 201 5
kleraj judoj en Ruslando, aliflanke la adeptoj de Tolstoj, do tiuj, kiuj volis vivi laü la evangelio de Kristo.
Sen tiuj du grupoj de la unuaj esperantistoj tiu ci lingvo formortus jam kelkajn jarojn post la estigo. La judoj pli forte rememoris la raporton pri la kreado (1 Mos), kiu ankaü montras, kiamaniere Dio donis al la homo la lingvon, kaj kiel Li invitis al la kunformado de la lingvo jam Adamon, kio faras la bazon por kompreni la princi-pon de Esperanto; la tolstojanoj estis pli interesitaj pri la principo, laü kiu okazis la pentekosta miraklo en Jerusa-lemo (Ago 2) kaj pri la ordono de Kristo, kiun poste esprimis ankaü Paülo, ke oni portu la sargojn unu al la alia (Mat 7,12; Gal 6,2), sekve ankaü la sargon de la plurlingveco, kiun guste la komuna lingvo kiel la dua lingvo por ciu homo helpas porti plej juste kaj efike. Zamenhof neniam ribelis kontraü la aütoritatoj, li respek-tis la legojn kaj iu ajn subfosado de la stata kaj jura ordo estis al li fremda, kvankam la imperio, kies subulo li estis, nome la rusa, tiun ci lojalecon nek observis nek kompensis. Agnoskojn por sia granda verko li ricevis de la regnestroj de la eüropa Okcidento, antaü cio de An-glio, kio faras paradokson, kiun kelkaj niaj klopodantoj (mi evitas la klasikan esperantan nocion »samideanoj«, ja ni havas komunecon en la lingvo kaj en la principa filantropio, sed en cio alia ni havas diversan pensadon kaj kredon) ne povas kompreni, ja ili estas kaptitoj de la ideologia antaüjugo, laü kiu la angla lingvo estas la plej granda malhelpo kaj kontraüeco de la internacia lingvo. Zamenhof siajn rigardojn sur la kunvivado de la nacioj kaj iliaj unuopaj nacianoj en la politika senco plej klare esprimis en sia Alvoko al la diplomatoj en la jaro 1915, do meze de la unua mondmilito, publikigita en la angla gazeto The Esperantist en Esperanto kaj en la angla traduko. Jam en la enkonduka parto li diris viziajn vortojn, kiuj ankaü malgoje plenumigis:
„Kiam vi kunvenos post la plej ekstermanta milito, kiun iam konis la historio, vi havos antaü vi eksterordinare grandan kaj gravan taskon. De vi dependos, cu la mondo havu de nun fortikan pacon por tre longa tempo kaj eble por ciam, aü cu ni havu nur kelktempan silenton, kiun baldaü denove interrompos diversaj eksplodoj de intergentaj bataloj aü ec novaj militoj."
Zamenhof estis homo de la plej vastaj kaj profundpenetraj rigardoj. Li antaüvidis estigon de la Unuigintaj statoj de Eüropo, li antaüvidis la tuteüropan altan kortumon, tamen cion en alia senco ol tio efektivigas nuntempe, nome en la slosilo de la justeco kaj interkonsento surbaze de la egalrajto. Tiel li diras en tiu apelacio inter alio:
„Oni scias ja tre bone, ke la vortoj ,patrujo en dangero' ne signifas, ke iu volas desiri parton de nia patrujo kaj jeti gin en la maron, aü ke iu volas rabi por si la havon de giaj logantoj, sed plej ordinare tiuj vortoj signifas simple: ,Minacas dangero, ke sur ia terpeco, kie gis nun mia gento estis mastro kaj aliaj homoj estis nur pli aü malpli tolerataj, morgaü eble alia gento farigos mastro kaj mia gento estos nur tolerata'."
drugi bolj izobraženi Judje v Rusiji, na drugi pa tolstojanci, se pravi tisti, ki so hoteli živeti po Kristusovem evangeliju.
Brez teh dveh skupin prvih esperantistov bi ta jezik zamrl že nekaj let po svojem nastanku. Judje so se bolj spominjali poročila o stvarjenju, ki prikazuje tudi, kako je Bog dal človeku jezik, čemu mu ga je dal, in kako je k sooblikovanju jezika povabil že Adama, kar je osnova za razumevanje esperantskega principa; tolstojanci pa so bili bolj pozorni na načelo, po katerem se je dogajal binkoštni čudež v Jeruzalemu, in na Kristusovo naročilo, ki ga potem izrazi tudi Pavel, naj drug drugemu nosimo bremena, torej tudi breme večjezičnosti, ki ga prav skupni jezik kot drugi jezik vsakega človeka pomaga nositi najbolj pravično in učinkovito. Zamenhof se nikoli ni upiral oblastem, spoštoval je zakone in mu je bilo vsako spodnašanje državnega in pravnega reda tuje, čeprav mu carstvo, katerega podanik je bil, namreč rusko, te lojalnosti ni niti upoštevalo niti vračalo. Priznanja za svoje veliko delo je dobil pri vladarjih evropskega zahoda, predvsem v Angliji, kar je paradoks, ki ga nekateri naši sotrudniki (izogibam se klasičnemu esperantskemu izrazu »samideanoj« - somišljeniki, saj imamo skupnost v jeziku in načelni človekoljubnosti, v vsem drugem pa smo povsem različnega mišljenja in verovanja) ne morejo razumeti, saj so ujeti v napačen in Zamenhofu nasprotujoč ideološki predsodek, da je angleščina največja ovira in nasprotnica mednarodnega jezika.
Zamenhof je svoje poglede na sožitje narodov in njihovih posameznih pripadnikov v političnem smislu najbolj jasno izrazil v svojem La alvoko al la diplomatoj (Klic diplomatom) leta 1915, torej sredi prve svetovne vojne, objavljen v angleškem časopisu The Esperantist v esperantu in angleškem prevodu. Že v uvodnem delu je povedal vizionarske besede, ki so se tudi žalostno izpolnile:
„Ko se boste sestali po najbolj morilski vojni, ki jo je kdaj poznala zgodovina, boste imeli pred seboj izredno veliko in pomembno nalogo. Od vas bo odvisno, ali naj ima svet odslej trden mir za zelo dolgo časa in morda za vedno, ali pa naj bi imeli le začasno utišanje, ki ga bi kmalu prekinile razne eksplozije mednarodnih bojev ali celo novih vojn."
Zamenhof je bil človek najširših in prodornih pogledov. Predvidel je nastajanje Združenih držav Evrope, predvideval je evropsko višje sodišče, vse pa v drugačnem ključu, kakor se to dogaja danes, namreč v ključu pravičnosti in sporazumnosti na podlagi enakopravnosti. Tako pravi v tem apelu med drugim:
„Zelo dobro vendar vemo, da besede, 'domovina v nevarnosti' ne pomenijo, da kdo hoče iztrgati del naše domovine in ga vreči v morje, ali da si kdo hoče prisvojiti imetje njenih prebivalcev, pač pa najbolj običajno te besede preprosto pomenijo: 'Grozi nevarnost, da bo na kosu zemlje, kjer je doslej moj narod bil gospodar in so bili drugi ljudje le bolj ali manj tolerirani, mogoče jutri kak drug narod postal gospodar in moj narod samo toleriran'."
25
E S P E R O
DECEMBER 201 5
El tiu politika kaj morala dokumento oni ne povas senpere dedukti la solvon, kiun Zamenhof estus proponinta por tio, kio en Eüropo okazas en nia tempo, ja li tie parolis pri la postmilita justa arango de Eüropo. Sed ciukaze oni el liaj principoj povas konkludi ankaü pri tio, kiamaniere li estus ilin utiliginta en tia kazo, kia nun trovigas antaü ni.
Ciukaze Zemenhof ankaü en la kazo de amasa transmigrado de pliparte islama logantaro en Eüropon sen respekto al la stataj limoj, al la stataj aütoritatoj kaj al la indigena logantaro unue estus uzinta sian unuan principon, ke la anoj de iu ajn etna, lingva, religia kaj civita grupo unuarange estas homoj kaj tiel indaj de estimo kaj prijugo nur laü ilia konduto kaj agado kaj ne laü ilia aparteno aü deveno. Ne, de kie ili venas, sed, kiel ili kondutas kaj agas. Zamenhof ne estus havinta timon, ke tiuj alvenintoj povus sangi la religian, kulturan kaj eble ankaü lingvan bildon de Eüropo, ja li tro bone sciis, ke preskaü neniu el la etnoj, kiuj nuntempe vivas en Eüropo havas eüropan originon, sed la mezopotaman, ke do ankaü la nunaj germanoj, francoj, svedoj, sed ankaü ciuj slavaj nacioj, kiel ciuj aliaj, devenas el la regiono inter la durivero de Eüfrato kaj Tigriso, kie laü la raporto pri la kreado estis farita la unua homa paro. Ankaü la nacioj el la antaüa, enkoraü unueca homaro, devenis el Babilono, pri kio raportas la 11-a capitro de Genezo. Kaj li ankaü sciis, ke neniu, estante ec tiom violenca, de la homo aü de la nacio povas forpreni tion, kiamaniere oni sentas, kredas, pensas kaj kiel oni tion diras aü skribas, se tiuj unuopaj personoj kaj la tuta nacio mem ne estas pretaj tion forgesi aü demeti pro la utiloj, kiujn ili per tio esperas atingi. Tiel ankaü Eüropo ne povas esti islamigita fare de la islamanoj, tion povas fari nur eüropanoj mem, kaj en la kreskanta mezuro ili tion jam faras. Al slovenoj neniu niatempe malpermesas uzi ilian lingvon, sed guste en siaj plej altaj edukaj kaj sciencaj institucioj, kiuj devus esti ankaü la plej kvalifikitaj gardantoj de la slovena lingvo kaj kulturo, iom post iom la slovena lingvo estas forpusata profite je la malplialta nivelo de la kvazaü internacia angla lingvo. Zamenhof, se oni havus intencon lin aüskulti, sed jam lia Alvoko al la diplomatoj de neniu estis prenita serioze, kvankam li en sia antaüvideco kaj profundo granddistance superis tion, kion la diplomatoj de tiu tempo havis en siaj pensoj kaj koroj, estus proponinta tiujn homojn, kiel ajn ili venis en niajn lokojn, akcepti tiel, kiel li mem en sia domo akceptis ciun pacienton, kiu venis al li por ricevi kuracan terapion, ec ne havante monon por pagi la intervenon, kaj li al miloj da tiaj faris sian medicinan servon senpage, kaj kiel li akceptis ciun parolanton de la internacia lingvo, kiun li donacis al la homaro, senrigarde, kun kia penso kaj kredo tiu frapis sur lia gastama pordo. Esperanto ne komencigas per vortaro kaj gramatiko, sed per tio, kion diras la samgentano de Zamenhof, la apostolo Paülo: „Ne forgesu gastamon al nekonatoj; car per tio iuj gastigis angelojn, ne sciante" (Heb 13,2).
La argumento, ke tiuj, kiuj alvenas al ni tiel, kiel ili jus venas, nome kontraülege, foje ec perforte, evidente ankaü ne ciuj en vera plago, ne povas esti angeloj, nome metafore, ne trafas en la mezon, ja la apostolo la gastamon ne kondicigas per la angela moralo de la
Iz tega političnega in moralnega dokumenta ni mogoče neposredno izpeljati rešitve, ki bi jo Zamenhof predlagal za to, kar se v Evropi dogaja v našem času, saj je tu govoril o povojni pravični ureditvi Evrope. Vsekakor pa se iz njegovih načel da sklepati tudi na to, kako bi jih uporabil v takem primeru, kakor je zdaj pred nami.
Vsekakor bi Zamenhof tudi v primeru množičnega preseljevanja pretežno muslimanskega prebivalstva v Evropo brez spoštovanja državnih meja, organov oblasti in domačega prebivalstva najprej uprabil svoje prvo načelo, da so pripadniki katere koli etnične, jezikovne, verske in državljanske skupine najprej ljudje in tako vredni enakega spoštovanja in presojanja zgolj po svojem vedenju in ravnanju, ne pa po pripadnosti in izvoru. Ne od kod prihajajo, ampak, kako se vedejo in kaj delajo. Zamenhof ne bi imel strahu, da bi ti prišleki spremenili versko, kulturno in mogoče tudi jezikovno podobo Evrope, saj je predobro vedel, da skoraj nobeden od narodov, ki danes živijo v Evropi, ni evropskega, ampak mezopotamskega izvora, da torej tudi današnji Nemci, Francozi, Švedi, a tudi vsi slovanski narodi, kakor vsi drugi, prihajajo iz dvorečja Evfrata in Tigrisa, kjer je po poročilu o stvarjenju bil narejen prvi človeški par. Tudi narodi so iz prejšnjega še enotnega človeštva izšli iz Babilona, o čemer poroča 11. poglavje 1. Mojzesove knjige. In vedel je tudi, da nihče, naj bo še tako nasilen, človeku in narodu ne more odvzeti tega, kako čuti, veruje, misli in kako to pove ali zapiše, če ti posamezniki in ves narod niso sami pripravljeni to pozabiti ali odložiti zaradi koristi, ki si jih od tega obetajo. Tako tudi Evrope ne morejo islamizirati muslimani, to lahko storijo le Evropejci sami, in v vedno večji meri to že delajo. Slovencem danes nihče ne brani njihovega jezika, a ga prav v svojih najvišjih izobraževalnih in znanstvanih ustanovah, ki bi morale biti tudi najbolj usposobljeni varuhi slovenskega jezika in kulture, počasi, a vse bolj vidno odlagajo v prid nižjemu standardu nekakšne mednarodne angleščine. Zamenhof, če bi ga hotel kdo poslušati, a že njegovega Apela diplomatom nihče ni jemal resno, čeprav je v svoji daljnovidnosti in globini daleč presegal to, kar so diplomati tistega časa imeli v mislih in srcih, bi predlagal, naj te ljudi, kakor koli so že prišli v naše kraje, sprejmemo tako, kakor je sam v svoji hiši sprejel vsakega pacienta, ki je prišel k njemu na zdravljenje, tudi če ni imel denarja, da bi plačal njegov zdravniški poseg, in ga je na tisočih opravil brezplačno, in kakor je sprejel vsakega govorca mednarodnega jezika, ki ga je podaril človeštvu, ne glede na to, od kod, s kakšnim mišljenjem in vero, je ta potrkal na njegova gostoljubna vrata. Esperanto se namreč ne začenja v slovarju in slovnici, ampak v tem, kar pravi Zamenhofov rojak apostol Pavel: „Ne pozabite na gostoljubnost. Ker so bili nekateri gostoljubni, so namreč pogostili angele, ne da bi se zavedali" (Heb 13,2).
Argument, da ti, ki prihajajo k nam tako, kakor prihajajo, namreč ilegalno, včasih tudi nasilno, očitno tudi ne vsi v stiski, nikakor ne morejo biti angeli, nameč prispodobno, ne zadane v črno, saj apostol gostoljubnosti ne pogojuje z angelsko moralo gostov, ampak jo samo še dodatno
26
E S P E R O
DECEMBER 201 5
gastoj, sed gin nur aldone prilumas, ja antaü Dio la gastamo restas la sama virto senrigarde, cu oni la gastón povus kompari kun angeloj aü pli versajne kun demonoj, kiel ankaü la bonkoreco estas antaü Dio la sama virto, cu la ricevanto la helpon vere bezonas aü li trompas. Zamenhof ankaü koncerne religion pledus por la starpunkto, ke ne estas malbono kaj perdo, se iu pro sia oportuneco aü timo alprenas alian kredon, en tiu ci kazo la islaman, ja tio signifas, ke li ankaü en la antaüa, cu katolika aü kristana, al kiuj formale apartenas la plimulto da eüropanoj, ne estis aütentaj kaj do temis nur pri la intersango enkadre de la sama oportunisma sinteno kaj ne pri la alpreno de nova kredo, ja gi nek trovigis antaüe nek gi trovigas nun. Se la religia oportunisto sin lasas cirkumcidi, tio la realan religian bildon de Eüropo tute ne sangas. Sed kiu demetus sian antaüan kredon kaj akceptus la islaman el sia profunda konvinko kaj sincero, tiun oni devus estimi, ke li agis laü sia konscienco, ja nia kontraüstaro al tia sango nin egaligus kun tiuj, pro kiuj kelkaj timas islamon, car iliaj jugistoj la forlason de propra kredo punas per mortigo aü almenaü per fortaj reprezalioj. Kiel la aütenta kristano estus akceptinta la alveninton el la islama medio kun pano kaj akvo en unu mano kaj kun la evangelio en la alia, kio estis ankaü la intenco de Trubero, tiel ankaü la aütenta esperantisto estus akceptinta la kredanton laü Mahometo kun pano kaj akvo en unu mano kaj kun la lernolibro de Esperanto en la alia. Tiel li ne montrus al li nur, ke la bona Esperanto estas multe pli bona ol la malbona angla - kaj la nedenaskulo povas reale lerni bonan Esperanton, dum la bonan anglan regule li ne povas lerni - sed li ankaü montrus, ke li ne havas intencon lin asimili, forpreni de li tion, kio konsistigas lian konscion, kredon kaj kulturon, sed volas kun li interparoli sur la oazo de la lingva egalrajto kaj funkcieco, kian Esperanto ciukaze donas.
Sed Zamenhof tiujn, kiuj alvenas en la staton tiamaniere, kiel iu venas en privatan domon sen sin anonci, sen sonorigi, sen frapi, sen sin prezenti poste, kion oni regule nomas enrompo, ne estus konfirmanta, ja li trovigis flanke de la lego kaj ne de la arbitreco kaj anarkio. Se do li tian homon estus akceptinta kaj proponinta al li, kion tiu bezonas por sia korpo kaj kion li povus utiligi por egalrajta interkomprenigo kaj por akcepti la juran kaj moralan koncepton, kian la esperanta ideo enhavas, li guste en la spirito de tiu „interna ideo" ankaü malferme estus dirinta, ke honesta kaj bonintenca homo tiamaniere ne enpasas, nek en domon nek en staton. Zamenhof, kiu per sia spirita formo estis liberala judo, kvankam ne liberala en la moderna pervertita signifo de tiu ci vorto, ja la latina vorto liberalis signifas donema, kion la nuntempa liberalismo ne plu scias, ec tre bone sciis, ke la vera bonkoreco kaj la fidelo al la vero kaj al la justeco ne trovigas en kontraüdiro, sed ili inter si komplementigas kaj sin reciproke kondicigas!
Vinko Oslak
osvetljuje, saj je pred Bogom gostoljubnost enaka vrlina ne glede na to, ali bi mogli gosta primerjati z angeli ali pa nasprotno z demoni, kakor je tudi dobrodelnost pred njim enaka vrlina, ali je prejemnik pomoči res potreben ali pa goljufa. Zamenhof bi tudi glede vere zagovarjal stališče, da ni nobena nesreča in izguba, če kdo iz oportunizma ali strahu sprejme drugo vero, v tem primeru islam, saj to pomeni, da tudi v prejšnji, bodisi katoliški ali krščanski, katerima formalno pripada večina Evropejcev, niso bili pristni in je torej šlo le za zamenjavo iste oportunistične drže, ne pa za zamenjavo vere, ki je sploh ni bilo prej in je ni zdaj. Če se verski oportunist da obrezati, to resnične verske slike Evrope niti malo ne spremeni. Kdor pa bi odložil svojo prejšnjo vero in sprejel islam iz globokega prepričanja in iskrenosti, tega je treba spoštovati, da je ravnal po svoji vesti, saj nas bi nasprotovanje taki zamenjavi izenačilo s tistimi, zaradi katerih se nekateri islama bojijo, ko muslimanski sodniki zamenjavo vere kaznujejo s smrtjo ali vsaj s hudimi represalijami.
Kakor bi resnični kristjan sprejel prišleka iz islamskega okolja s kruhom in vodo v eni roki ter z evangelijem v drugi, kar je bil tudi Trubarjev namen, bi tako tudi resnični esperantist sprejel Mohamedovega vernika s kruhom in vodo v eni in z učbenikom esperanta v drugi roki. S tem bi mu ne pokazal le, da je dober esperanto veliko boljši kakor slaba angleščina - in neanglež se realno lahko nauči dobrega esperanta, medtem ko se dobre angleščine po redni poti ne more naučiti - ampak bi mu tako tudi pokazal, da ga ne želi asimilirati, mu odvzeti to, kar sestavlja njegovo zavest, njegovo vero in njegovo kulturo, ampak se želi z njim pogovarjati na oazi jezikovne enakopravnosti in funkcionalnosti, kakršno esperanto vsekakor daje.
Zamenhof pa tistih, ki prihajajo v državo tako, kakor pride kdo v zasebno hišo, ne da bi se najavil, ne da bi pozvonil ali potrkal in ne da bi se vsaj potem predstavil, čemur se pravilno reče vlom, ne bi potrdil, saj je bil na strani zakona in ne samovolje in anarhije. Ko bi torej takega človeka sprejel in mu ponudil, kar potrebuje za telo in kar bi mu pomagalo pri enakopravnem sporazumevanju in pri privzetju pravnega in moralnega čuta, ki ga esperantska zamisel vsebuje, bi mu prav v duhu te „notranje ideje" tudi odkrito povedal, da pošten in dobrohoteč človek tako ne vstopi ne v hišo in ne v državo. Zamenhof, ki je bil po svoji duhovni formaciji jud, četudi liberalen jud, a ne liberalen v današnjem pervertiranem pomenu te besede, saj latinska beseda liberalis pomeni radodaren, česar današnji liberalizem ne ve več, je še kako dobro vedel, da resnična dobrota in zvestoba resnici in pravičnosti niso v nasprotju, ampak se dopolnjujejo in medsebojno pogojujejo!
Vinko Ošlak
27
E S P E R O
december 201 5
V prejšnji številki našega glasila (junij 2015 - najdete na smo vam predstavili življenje in delo Alme M. Karlin. tej povezavi: http://esperanto-maribor.si/glasilo-bulteno/) Tokrat objavljamo kratko zgodbo te avtorice.
Alma M. Karlin
La anonco
Mia patro kaj mia patrino ambau estis maljunaj. Ili geedzigis nekutime malfrue kaj esperis la reston de siaj tagoj travivi en agrabla kontemplo. Ili ačetis domon če la labaka akcizejo, kie en la mezepoko staris la urba pordego kaj kie en la romia erao la eliro de Arx etendigis - tiutempe Celeo ankorau estis Claudia Celeja kaj nomita la dua Trojo. Kiam mia patro foje esploris pli precize truon en la kelo, li trovis en la grundo malprofunde enfosita tombostonon de iu romia soldato kaj li masonis gin super la kelo. La spirito de tiu romiano devus fantomi gis niaj tagoj...
Neniu pensis pri la infanoj, ja mia patrino jam proksimigis al siaj kvindek jaroj. Ši, por esti plene sendependa, sian instruistan profesion ne forlasis, kiam si edzinigis al la maljuna kaj malsaneta oficiro. La potagaj ekskurzoj kun goja etoso, kvietaj somerferioj, mallongaj vojagoj al tiu au alia grandurbo faris la tlorison de la tuta kompleto de aspiroj kaj planadoj. Kiel du boatoj en la vesperkrepusko apenau rimarkeblaj, forcitaj al la loko de ankrigo, miaj gepatroj esperis atingi la vesperon de sia ekzisto sur la trankvilaj akvoj, kaj la pro tiu či geedzigo unue amare ekscititaj etosoj de la proksimaj apartenantoj iom post iom trankviligis. Če la malnova labaka pordego simple trovigis unu tre altagiginta geedza paro plu, kiun priservis samtiel maljuna kuiristino, transprenita kune kun la domo kaj farmeto, eč kun la praaga verda papago, kiu »Herr Major! Herr Major!« (Sinjoro majoro) eldiračis čiam, kiam la eskala pordo malfermigis.
Unu belan tagon - mia patro mole glitis en sian sesdekan vivojaron - mia patrino diris, havante admirindan staturon (la tiel nomatan vesptalion) kaj la sintenon de regino:
»Bedaurinde eraro estas ekskluzivita! Mi kadukas kiel fečpasto; mia tuta aspekto estas degenerita. Certe mi havas en mia ventro ia ajn absceson.«
»Tio foje estas tiel, dum la klimaktero,« opiniis mia patro kun sia beata necerteco.
Ili elprovis la genan fremdkreskajon forigi per vinagraj kompresoj kaj multaj pulvoroj lau Seidlitz, sed kiam anstatau malapero oni povis observi dauran kreskon,
mia patrino veturis al la konata porvirina kuracisto d-ro Valenta al Labako, si lasis sin precize esplori kaj finfine gerne demandis:
»Kiam do jam devas esti forigita - la polipo?«
»Ne estas bezono!« respondis la altaga ginekologo ridetante, »gi elvenos post kvar monatoj mem kaj volos mangi kaj trinki...«
Mi kredas, ke tiu respondo kondukis al svenigo. Kun certeco mi tion ne scias, kvankam mi ja certagrade ceestis. Ciukaze tio estis fulmo el la serena cielo, au eventuale nur de la iomete nubigita. La kreskajon oni eltrancas kaj tiel la okazintajo estis finita. Kun la infano la afero tamen nur komencigis...
Trovigis multaj, multaj larmoj, kaj ec mia patro, kiu malsanis je pulmoj kaj estis proksime de sia tombo, sentis sin strange skuita, tamen li ne partoprenis vane kvar batalojn kaj tiel estis alkutimigita la malamikon rigardi rekte en ties okulojn. Li diris trankvilige:
»Mi ciam estis malfeliculo, sed dum certa tempo mi tamen ankorau vivos kaj en la ago de sep jaroj la knabo povos esti akceptita en la kadeta lernejo.«
Li allistigis la nomojn de pluraj influaj oficiraj kamaradoj, kiuj la infanon estus pretaj subteni kaj li tuj renovigis kun ili kontakton, li sancelis, cu li pro mia estonta vivo volu por si alpreni la nobelan predikaton, von Waldisheim' kaj kontentigis sin kun tio, kio venos, kiel maljuna soldato kun perdita gambo.
Mia patrino, kontraue, ploris amare. En tiu alta ago la akuso estus dangera kaj poste: ciuj, kiuj cagrenigis pro tiu ci malfrua nupto, ne ignorus la eblecon primoki kaj skandaligi. Dum tiuj beataj antaumilitaj jaroj virino kun tridek jaroj validis kiel ,passe' (pasinta, senperspektiva). Oni do povas imagi, kion faras du aldonaj jardekoj! Tiel mi jam antau mia apero farigis miraklo, kaj la mirakloj estas kaj restas malsatataj. Intertempe estis preparita ciele blua baptokuseno por filo kaj nur la instruistinoj de la urba popollernejo por knabinoj - virinoj havas ofte nur etan emon ironii -donacis al mia patrino rozkoloran baptokusenon.
En tiu ci mondo de lamentado oni neniam scias.
Elgermanigis Vinko Ošlak
Espero izdaja | Eldonas Esperantsko društvo Maribor | Esperanto-societo Maribor, Pod vinogradi 4, 2351 Kamnica Uredil | Redaktis: Mario Vetrih, lektoriral | kontrollegis: Vinko Ošlak. Izhaja dva krat letno. | Aperas du foje pro jaro. - ISSN 2463-8323 G: 041 27 57 31, E: info@esperanto-maribor.si, W: http://esperanto-maribor.si Matična številka: 5007992000, TRR: IBAN SI56 0451 5000 0790 670 (Nova KBM d.d.), Davčna številka: 35897163