Nr. 684.	II	1884.
Kirchliches Verordnungs-Blatt
für die
Lavanter Diözese.
Anhalt:	I. Epistola Encyclica l.eonis PI*. XIII. über die geheimen Gesellschasten. II. Feier der, TriduumS zum An
denken an den einhundertjiihrigen Bestand der Maiandacht. III. Ministerial-Entscheidung betrefsend die Eheschließung zwischen Christen und Conscssionsloscn. IV. Aushebung dee> Eheverbotes für die 4. Altersklasse der Wehrpflichtigen, pro li-84. V. Auitrag zur genauen Beobachtung der k k. Minislerial-Vcrordnung betreffend die militärische HeiralhS-bcwilligung für halbinvalide Offiziere.
I.	♦
VENERABILIBVS FRATRIBVS PATRIARCHIS PRIMATIBVS ARCHIEPISCOPIS
ET EPISCOPIS
CATHOLICI ORBIS VNIVERSIS GRATIAM ET COMMVNIONEM CVM APOSTOLICA SEDE HABENTIBVS
LEO PP. XIII.
VENERABILES FRATRES SALVTEM ET APOSTOLICAM BENEDICTIONEM.
Humanum genus, postea quam a creatore, munerumque Jcaelestium largitore Deo, invidia Diaboli, miserrime defecit, in partes duas diversas adversasque discessit ; quarum altera assidue pro veritate et virtute propugnat, altera pro iis, quae virtuti sunt veritatique contraria. — Alterum Dei est in terris regnum, vera scilicet Je su Christi Ecclesia, cui qui volunt ex animo et convenienter ad salutem adhaerescere, necesse est Deo et Unigenito Filio eius tota mente ac summa voluntate servire : alterum Satanae est regnum, cuius in ditione et potestate sunt qui cumque fxinesta ducis sui et primorum parentum exempla secuti, parere divinae aeternaeque legi recusant, et multa posthabito Deo, multa contra Deum contendunt. Duplex hoc regnum, duarum instar civitatum contrariis legibus contraria in studia abeuntium, acute vidit descripsitque Augustinus, et utriusque efficientem caussam subtili brevitate complexus est, iis verbis : „f ecerunt civitates duas amores duo : terrenam scillicet amor sui usque ad contemptum Dei : caelestem vero amor Dei usque ad contemptum sui“.1) Vario ac multiplici cum armorum tum dimicationis genere altera adversus alteram omni saeculorum aetate conflixit, quamquam non eodem semper ardore atque impetu. Hoc autem tempore, qui deterioribus favent partibus videntur simul conspirare veliementissimeque cuncti contendere, auctore et adi utri ce ea, quam Massonum appellant, longe lateque diffusa et firmiter constituta hominum societate. Nihil enim i am dissimulantes consilia sua, excitant sese adversus Dei numen audacissime : Ecclesiae sanctae perniciem palam aperteque moliuntur, idque eo proposito, ut gentes christianas partis per Jesum Christum Servatorem beneficiis, si fieri posset, funditus despolient. — Quibus Nos ingemiscentes malis, illud saepe ad Deum ^clamare, urgente animum caritate, compellimur :	„Ecce inimici tui sonuerunt, et qui oderunt te, extulerunt
caput. Super populum tuum malignaverunt consilium : et cogitaverunt adversus sanctos tuos. Dixerunt: venite, et disperdamus eos de gente“.2)
') De civit. Dei Lib. XIV, c. 17. s) Pa. LXXXII, v. 2-4.
In tam praesenti discrimine, in tam immani pertinacique christiani nominis oppugnatione, Nostrum est indicare periculum, designare adversarios, horumque consiliis atque artibus, quantum possumus, resistere ut aeternum ne pereant quorum nobis est commissa salus; et Jesu Christi regnum, quod tuendum accepimus, non modo stet et permaneat integrum, sed novis usque incrementis ubique terrarum amplificetur.
Romani Pontifices Decessores Nostri, pro salute populi christiani sedulo vigilantes, hunc tam capitalem hostem ex occultae coniurationis tenebris prosilientem, quis esset, quid vellet, celeriter agnoverunt ; iidemque praecipientes cogitatione futura, principes simul et populos, signo velut dato, monuerunt ne se paratis ad decipiendum artibus insidiisque capi paterentur. — Prima significatio periculi pej' Clementem XII anno MDCCXXXVIII facta;1) cuius est a Benedicto XIV2) confirmata ac renovata Constitutio. Utriusque vestigiis ingressus est Pius VII ;s) ac Leo XII Constitutione Apostolica „Quo graviora“4) superiorum Pontificum hac de re acta et decreta complexus, rata ac firma in perpetuum esse iussit. Iu eamdem sententiam Pius Vili,5) Grregorius XVI,c) persaepe vero Pius IX') locuti sunt.
Videlicet cum sectae Massonicae institutum et ingenium compertum esset ex manifestis rerum indiciis, cognitione caussarum, prolatis iu lucem legibus eius, ritibus, commentariis, ipsis saepe accedentibus testimoniis ,eorum qui essent conscii, haec Apostolica Sedes denuntiavit aperteque edixit, sectam Massonum, contra ius fasque constitutam, non minus esse christianae rei, quam civitati perniciosam : propositisque poenis quibus solet Ecclesia gravius in sontes animadvertere, interdixit atque imperavit, ne quis illi nomen societati daret. Qua ex re irati gregales, earum vim sententiarum subterfugere aut debilitare se posse partim contemnendo, partim calumniando rati, Pontifices maximos, qui ea decreverant, criminati sunt aut non iusta decrevisse, aut modum iu decernendo transisse. Hac sane ratione Constitutionum Apostolicarum Clementis XII, Benedicti XIV, itemque Pii VII et Pii IX conati sunt auctoritatem et pondus eludere. Verum in ipsa illa societate non defuere, qui vel inviti faterentur, quod erat a Romanis Pontificibus factum, id esse, spectata doctrina disciplinaque catholica, iure factum. In quo Pontificibus valde assentir! plures viri principes rerumque publicarum rectores visi sunt, quibus curae fuit societatem Massonicam vel apud Apostolicam Sedem arguere, vel per se, latis in id legibus, noxae damnare, ut iu HoRandia, Austria, Helvetia, Hispania, Bavaria, Sabaudia aliisque Italiae partibus.
Quod tamen prae ceteris interest, prudentiam Decessorum Nostrorum rerum eventus comprobavit. Ipsorum enim providae pateruaeque curae nec semper nec ubique optatos habuerunt exitus : idque vel hominum, qui iu ea noxa essent, simulatione et astu, vel inconsiderata levitate ceterorum, quorum maxime interfuisset diligenter attendere. Quare unius saeculi dimidiatique spatio secta Massonum ad incrementa properavit opinione maiora; in-ferendoque sese per audaciam et dolos in omnes reipublicae ordines, tantum i am posse coepit, ut prope dominari in civitatibus videatur. Ex hoc tam celeri formidolosoque cursu illa revera est in Ecslesiam. in potestatem principum, in salutem publicam pernicies consecuta, quam Decessores Nostri multo ante providerant. Eo enim perventum est, ut valde sit reliquo tempore metuendum non Ecclesiae quidem, quae longe firmius habet fundamentum, quam ut hominum opera labefactari queat, sed earum caussa civitatum, in quibus nimis polleat ea, de
') Cunat.	in eminenti,	die ‘24. Aprilia	1738.
а) Conat.	Providas, die 18 Maii 1751.
3) Conat.	Ecclesiam a	Jean Christo, die	13. Septembria 1821.
v) Conat.	data die 13.	Martii 1825.
б) Encyc. Traditi, die 21. Maii 1829.
6) Encyc. Mirari, die 15. Augusti 1832.
7) Encyp. Qui pluribus, die 9. Novemb 1846. Alloc. Multiplices inter, die 25. Septembria 1865, etc.
qua loquimur, aut aliae hominum sectae non absimiles, quae priori illi sese administras et satellites impertiunt.
His de caussis, ubi primum ad Ecclesiae gubernacula accessimus, vidimus planeque sensimus huic tanto mala resistere oppositu auctoritatis Nostrae, quoad fieri posset, oportere. — Sane opportunam saepius occasionem nacti, persecuti sumus praecipua quaedam doctrinarum capita, in quas Massonicarum opinionum influxisse maxime perversitas videbatur. Ita Litteris Nostris Encyclicis „Quod Apostolici muneris“ agressi sumus Socialistarum et Com-munistarum portenta convincere : aliis deinceps „ Arcanum“ veram germanamque notionem societatis domesticae, cuius est in matrimonio fons et origo, tuendam et explicandam curavimus : iis insuper, quarum initium est „Diuturnum“, postestatis politicae formam ad principia Christianae sapientiae expressam proposuimus, cum ipsa rerum natura, cum populorum princi-pumque salute mirifice cohaerentem. Nunc autem, Decessorum Nostrorum exemplo, in Mas-sonicam ipsam societatem, in doctrinam eius universam, et consilia, et sentiendi consuetudinem et agendi, animum recta intendere decrevimus, quo vis illius malefica magis magisque illustretur, idque valeat ad funestae pestis prohibenda contagia.
Variae sunt hominum sectae, quae quamquam nomine, ritu, forma, origine differentes, cum tamen communione quadam propositi summarumque sententiarum similitudine i nter se contineantur, re congruunt cum secta Massonum, quae cuiusdam est instar centri unde abeunt et quo redeunt uhiversae. Quae quamvis nunc nolle admodum videantur latere in tenebris, et suos agant coetus in luce oculisque civium, et suas edant ephemeridas, nihilominus tamen, re penitus perspecta, genus societatum clandestinarum moremque retinent. Plura quippe in iis sunt arcanis similia, quae non externos solum, sed gregales etiam bene multos exquisitissima diligentia celari lex est: cuiusmodi-sunt intima atque ultima consilia, summi factionum principes, occulta quaedam et intestina conventicula : item decreta, et qua via, quibus auxiliis perficienda. Huc sane facit multiplex illud inter socios discrimen et iuris et officii et muneris : huc rata ordinum graduumque distinctio, et illa, qua reguntur, severitas disciplinae. Initiales spondere, immo praecipuo sacramento iurare ut plurimum iu-bentur, nemini se ullo unquam tempore ullove modo socios, notas, doctrinas indicaturos. Sic ementita specie eodemque semper tenore simulationis quam maxime Massones, ut olim Manichaei, laborant abdere sese, nullosque, praeter suos, habere testes. Latebras commodum quaerunt, sumpta sibi litteratorum sophorumve persona, eruditionis caussa sociatorum : habent in lingua promptum cultioris urbanitatis studium, tenuioris plebis caritatem : unice velle se meliores res multitudini quaerere, et quae habentur in civili societate commoda cum quam-plurimis communicare. Quae quidem consilia quamvis vera essent, nequaquam tamen in istis omnia. I'raeterea qui cooptati sunt, promittant ac recipiant necesse est, ducibus ac magistris se dicto audientes futuros cum obsequio fideque maxima : ad quemlibet eorum nutum sig-nificationemque paratos, imperata facturos : si secus fecerint, tum dira omnia ac mortem ipsam non recusare. Revera si qui prodidisse disciplinam, vel mandatis restitisse indicentur, supplicium de iis non raro sumitur, et audacia quidem ac dexteritate tanta, ut speculatricem ac vindicem scelerum iustitiam sicarius persaepe fallat. — Atqui simulare, et velle in occulto latere ; obligare sibi homines, tamquam mancipia, tenacissimo nexu, nec satis declarata caussa : alieno addictos arbitrio ad omne facinus adhibere : armare ad caedem dextras, quaesita impunitate peccandi, immanitas quaedem est, quam rerum natura non patitur. Quapropter societatem, de qua loquimur, cum iustitia et naturali honestate pugnare, ratio et veritas ipsa convincit.
Eo vel magis, quod ipsius naturam ab honestate dissidentem alia quoque argumenta eademque illustria redarguunt. Ut enim magna sit in hominibus astutia celandi con-suetudoque mentiendi, fieri tamen non potest ut unaquaeque caussa ex iis rebus, quarum
caussa est, qualis in se sit non aliqua ratione appareat. „Non potest arbor bona malos fructus facere ; neque arbor mala bonos fructus facere.“1) Fructus autem secta Massonum perniciosos gignit maximaque acerbitate permixtos. Nam ex certissimis indiciis, quae supra commemoravimus, erumpit illud, quod est cohsiliorum suorum ultimum, scilicet evertere funditus omnem eam, quam instituta Christiana pepercrunt, disciplinam religionis rei que publicae, novamque ad ingenium suum extruere, ductis e medio Naturalismo fundamentis et legibus.
Haec, quae diximus aut dicturi sumus, de secta Massonica intelligi oportet spectata in genere suo, et quatenus sibi cognatas foederatasque complectitur societates : non autem de sectatoribus earum singulis. In quorum numero utique possunt esse, nec pauci, qui quamvis culpa non careant quod sese, istius modi implicuerint societatibus, tamen nec sint flagitiose factorum per se ipsi perticipes, et illud ultimum ignorent quod illae nituntur adipisci.. Similiter ex consociationibus ipsis nonullae fortasse nequaquam probant conclusiones quasdam extremas, quas, cum ex principiis communibus nesessario consequantur, consentaneum esset amplexari, nisi per se foeditate sua turpitudo ipsa deterreret. Item nonnullas locorum temporuinve ratio suadet minora conari,quam aut ipsae vellent aut ceterae solent : non iilcirco tamen alienae a Massonico foedere putandae, quia Massoqicum foedus non tam est ab actis perfectisque rebus, quam a sententiarum summa indicandum.
lamvero Naturalistarum caput est, quod nomine ipso satis declarant, humanam naturam humanamque rationem cunctis in rebus magistram esse et principem oportere. Quo constituto, officia erga Deum vel minus curant, vel opinionibus pervertunt errantibus et vagis. Negant enim quicquam esse Deo auctore traditum : nullum probant de religione dogma, nihil veri, quod non hominum intelligentia comprehendat, nullum magistrum, cui propter auctoritatem officii sit iure credendum. Quoniam autem munus est Ecclesiae catholicae siugulare sibique unice proprium doctrinas divinitus acceptas auctoritatemque magisterii cum ceteris ad salutem caelestibus adiumentis plene complecti et incorrupta integritate tueri, idcirco in ipsam maxima est inimicorum iracundia impetusque conversus. — Nunc vero in iis rebus, quae religionem attingunt, spectetur quid agat, praesertim ubi est ad agendi licentiam liberior, secta Massonum : omninoque indicetur, nonne plane re exequi Naturali stamm decreta velle videatur. Longo sane pertiuacique labore in id datur opera, nihil ut Ecclesiae magisterium nihil auctoritas in civitate possit : ob eamque caussam vulgo praedicant et pugnant, rem sacram remque civilem esse penitus distrahendas. Quo facto saluberrimam religionis catholicae virtutem a legibus, ab administrati one reipublicae excludunt : illudque est consequens, ut praeter instituta ac praecepta Ecclesiae totas constituendas putent civitates. — Nec vero non curare Ecclesiam, optimam ducem, satis habent, nisi hostiliter faciendo laeserint. Et sane fundamenta ipsa religionis catholicae adoriri fando, scribendo, docendo, impune licet: non iuribus Ecclesiae parcitur, non munera, quibus est divinitus aucta, salva sunt. Agendarum rerum facultas quam minima illi reliquitur, idque legibus specie quidem non nimis vim inferentibus, re .vera natis aptis ad impediendam libertatem. Item impositas Clero videmus leges singulares et graves, multum ut ei de numero, multum de rebus necessariis in dies decedat: reliquias bonorum Ecclesiae maximis adstrictas vinculis, potestati et arbitrio administratorum reipublicae permissas : sodalitates ordinum religiosorum sublatas, dissipatas. — At vero in Sedem Apostolicam Romanumque Pontificem longe est inimicorum incitata contentio. Is quidem primum fictis de caussis deturbatus est propugnaculo libertatis iurisque sui, principatu civili : mox in statum compulsus iniquum simul et obiectis undique difficultatibus intolerabilem : donec ad haec tempora perventum est, quibus sectarum fautores, quod abscondite secum agitarant diu, aperte denunciant, sacram tollen-
‘) Matth. VII. 18.
dam Pontificum potestatem, ipsumque divino iure institutum funditus delendum Pontificatum. Quam rem, si cetera deessent, satis indicat hominum qui conscii sunt testimonium, quorum pleri que cum saepe alias, tum recenti memoria rursus hoc Massonum verum esse declararunt, velle eos maxime exercere catholicum nomen implacabilibus inimicitiis, nec ante quieturos, quam excisa omnia viderint, quaecumque summi Pontifices religionis caussa instituissent. — Quod si, qui adscribuntur in numerum, nequaquam eiurare conceptis verbis instituta catholica iubentur, id sane tantum abest, ut consiliis Massonum repugnet, ut potius adserviat. Primum enim simplices et incautos facile decipiunt hac via, multoque pluribus invitamenta praebent. Tum vero obviis quibuslibet ex quovis religionis ritu accipiendis, hoc assequuntur, ut re ipsa suadeant magnum illum huius temporis errorem, religionis curam relinqui oportere in mediis, nec ullum esse inter genera di scrimen. Quae quidem ratio comparata ad interitum est religionum omnium, nominatim ad catholicae, quae cum una ex omnibus vera sit, exaequari cum ceteris sine iniuria summa non potest.
Sed longius Naturalistae progrediuntur. In maximis enim rebus tota errare via audacter ingressi, praecipiti cursu ad extrema dolabuntur, sive humanae imbecillitate naturae, sive consilio iustas superbiae poenas repetentis Dei. Ita fit, ut illis ne ea quidem certa et fixa permaneant, quae naturali lumine rationis perspiciuntur, qualia profecto illa sunt, Deum esse, animos hominum ab omni esse materiae concretione segregatos, eosdemque immortales. — Atqui secta Massonum ad hos ipsos scopulos non dissimili cursus errore adhaerescit. Quamvis enim Deum esse generatim profiteantur, id tamen non haerere in singulorum mentibus firma assensione iudicioquae stabili constitutum, ipsi sibi sunt testes. Neque enim dissimulant, hanc de Deo quaestionem maximum apud ipsos esse fontem caussamque dissidii: immo non mediocrem hac ipsa de re constat extitisse inter eos proximo etiam tempore contentionem. Re autem vera initiatis magnam secta licentiam dat, ut alterutrum liceat suo iure defendere, Deum esse, Deum nullum esse : et qui nullum esse praefracte contendant, tam facile initiantur, quam qui Deum esse opinantur quidem, sed de eo prava sentiunt, ut pautheistae solent : quod nihil est aliud, quam divinae naturae absurdam quamdam speciem retinere, veritatem 'tollere. Quo everso infirmatove maximo fundamento, consequens est ut illa quoque vacillent, quae natura admonento cognoscuntur, cunctas res libera creatoris Dei voluntate extitisse : mundum providentia regi : nullum esse animorum interitum: huic, quae in terris agitur, hominum vitae successuram alteram eamque sempiternam.
His autem dilapsis, quae sunt tamquam naturae principia, ad cognitionem usumque praecipua, quales futuri sint privati publicique mores, facile apparet. — Silemus de virtutibus divinioribus, quas absque singulari Dei munere et dono nec exercere potest quisquam, nec consequi : quarum profecto necesse est nullum in iis vestigium reperiri, qui redemptionem generis humani, qui gratiam caelestem, qui sacramenta, adipiscendamque in caelis felicitatem pro ignotis aspernantur. — De officiis loquimur, quae a naturali honestate ducuntur. Mundi enim opifex idemque providus gubernator Deus : lex aeterna naturalem ordinem conservari iubens, perturbari vetans : ultimus hominum finis multo excelsior rebus humanis extra haec mundana hospitia constitutus: hi fontes, haec principia sunt totius iustitiae et honestatis. Ea si tollantur, quod Naturalistae idemque Massones solent, continuo iusti et iniusti scientia ubi consistat, et quo se tueatur omnino non habebit. Et sane disciplina morum, quae Massonum familiae probatur unice, et qua informari adolescentem aetatem contendunt oportere, ea est quam et civicam nominant et solutam ac liberam ; scilicet in qua opinio nulla sit religionis inclusa. At vero quam inops illa sit, quam firmitatis expers, et ad omnem auram cupiditatum mobilis, satis ostenditur ex iis, qui partim iam apparent, poenitendis fructibus. Ubi enim regnare illa liberius coepit, demota loco institutione christiana, ibi celeriter deperire probi integrique mores : opinionum tetra portenta convalescere : plenoque gradu audacia
ascendere maleficiorum. Quod quidem vulgo conqueruntur et deplorant : idemque non pauci ex iis, qui minime vellent, perspicua veritate compulsi, haud raro testantur.
Praeterea, quoniam est hominum natura primi labe peccati inquinata, et ob hanc caussam multo ad vitia quam ad virtutes propensior, hoc omnino ad honestatem requiritur, cohibere motus animi turbidos et appetitus obedientes facere rationi. In quo certamine despicientia saepissime adhibenda est rerum humanarum, maximique exhauriendi labores ac molestiae, quo suum semper teneat ratio victrix principatum. Verum Naturalistae et Massones, nulla adhibita iis rebus fide, quas Deo autore cognovimus, parentem generis humani negant deliquisse : proptereaque liberum arbitrium nihil „viribus attenuatum et inclinatum“1) putant. Quin immo exaggerantes naturae virtutem et excellentiam, in eaque principium et normam iustitiae unice collocantes, ne cogitare quidem possunt, ad sedandos illius impetus regendosque appetitus assidua contentione et summa opus esse constantia. Ex quo videmus vulgo suppeditari hominibus illecebras multas cupiditatum : ephemeridas commentariosque nulla nec temperantia uec verecundia : ludos scenicos ad licentiam insignes : argumenta artium ex iis, quas vocant verismi, legibus proterve quaesita : excogitata subtiliter vitae artificia delicatae et mollis: omnia denique conquisita voluptatum blandimenta, quibus sopita virtus conniveat. In quo flagitiose faciunt, sed sibi admodum constant, qui expectationem tollunt bonorum caelestium, omnemque ad res mortales felicitatem abiiciunt et quasi demergunt in terram. — Quae autem commemorata sunt illud confirmare potest non tam re, quam dictu inopinatum. Cum enim hominibus versutis et callidis nemo fere soleat tam obnoxie servire, quam quorum est cupiditatum dominatu enervatus et fractus animus, reperti in secta Mas-sonum sunt, qui edicerent ac proponerent,- consilio et arte enitendum ut infinita vitiorum licentia exsaturetur multitudo : hoc enim facto, in potestate sibi et arbitrio ad quaelibet audenda facile futuram.
Quod ad convictum attinet domesticum, his fere continetur omnis Naturalistarum disciplina. Matrimonium ad negotiorum contrahendorum pertinere genus : rescindi ad voluntatem eorum, qui contraxerint, iure posse: penes gubernatores rei civilis esse in maritale vinculum potestatem. In educandis liberis nihil de religione praecipiatur ex certa destina-taque sententia : integrum singulis esto, cum adoleverit aetas, quod maluerint sequi. — Atqui haec ipsa assentiuntur plane Massones: neque assentiuntur solum, sed iamdiu student in morem consuetudinemque deducere. Multis iam in regionibus, iisdemque catholici nominis, constitutum est ut, praeter coniunctas ritu civili, iustae ne habeantur nuptiae : alibi divortia fieri, lege licet : alibi, ut quamprimum liceat, datur opera. Ita ,ad illud festinat cursus, ut matrimonia in aliam naturam convertantur, hoc est in coniunctiones instabiles et fluxas, quas libido conglutinet, et eadem mutata dissolvat. — Summa autem conspiratione voluntatum illuc etiam spectat secta Massonum, ut institutionem ad se rapiat adolescentium. Mollem enim et flexibilem aetatem facile se posse sentiunt arbitratu suo fingere, et, quo velint, torquere : eaque re nihil esse opportunius ad sobolem civium, qualem ipsi meditantur, talem reipublicae educendam. Quocirca in educatione doctrinaque puerili nullas Ecclesiae ministris nec magisterii nec vigilantiae sinunt esse partes: pluribusque iam locis consecuti sunt : ut omnis sit penes viros laicos adolescentium institutio: itemque ut in mores informandos nihil admisceatur de iis, quae hominem iungunt Deo, permagnis sanctissimi sque officiis.
Sequntur civilis decreta prudentiae. Quo in genere statuunt Naturalistae, homines eodem esse iure omnes, et aequa ac pari in omnes partes conditione : unumquemque esse natura liberum : imperandi alteri ius habere neminem : velle autem, ut homines cuiusquam auctoritati pareant, aliunde quam ex ipsis quaesit&e, id quidem esse vim infere. Omnia igitur in
‘) Cone Trid. Sess. VI, De Iustif. c. 1,
libero populo esse : imperium iussu vel concessu populi teneri, ita quidem, ut mutata voluntate populari, principes de gradu deiici vel invitos liceat. Fontem omnium iurium officio-rumque civilium vel in multitudine inesse, vel in potestate gubernante civitatem, eaque novissimis informata disciplinis. Praeterea atheam esse rempublicam oportere : in variis religionis formis nullam esse caussam, cur alia alii anteponatur :	eodem	omnes	loco
habendas.
Haec autem ipsa Massonibus aeque placere, et ad hanc similitudinem utque exemplar velle eos constituere res publicas, plus est cognitum, quam ut demonstrari oporteat. Iamdiu quippe omnibus viribus atque opibus id aperte moliuntur: et hoc ipso expediunt viam auda-cioribus non paucis ad peiora praecipitantibus, ut qui aequationem cogitant communionemque omnium bonorum, deleto ordinum et fortunarum in civitate discrimine.
Secta igitur Massonum quid sit, et quod iter affectet ex his quae summatim attigimus, satis elucet. Praecipua ipsorum dogmata tam valde a ratione ac tam manifesto discrepant, ut nihil possit esse perversius. Religionem et Ecclesiam, quam Deus ipäe condidit, idemque ad imortalitatem tuetur, velle demoliri, moresque et instituta ethnicorum duodeviginti saeculorum intervallo revocare, insignis stultitiae est impietatisque auda-cissimae. Neque illud vel horribile minus, vel levius ferendum, quod beneficia repudientur per desum Christum benigne parta neque hominibus solum singulis, sed vel familia vel communitate civili consociatis : quae beneficia ipso habentur inimicorum iudicio testimonioque maxima. In huiusmodi voluntate vesana et tetra recognosci propemodum videtur posse illud ip»um, quo Satanas in Jesum Christum ardet, inexpiabile odium ulciscendique libido. — Similiter illud alterum, quod Massones vehementer connantur, recti atque honesti praecipua fundamenta evertere, adiutoresque se praebere iis, qui more pecudum quodcumque libeat, idem licere vellent, nihil est aliud quam genus humanum cum ignominia et dedecore ad interitum impellere. — Augent vero malum ea, quae in societatem cum domesticam tum civilem intenduntur pericula. Quod enim alias exposuimus, inest in matrimonio sacrum et religiosum quiddam omnium fere et gentium et aetatum consensu: divina autem lege cautum esse, ne coniugia dirimi liceat. Ea si profana fiant, si distrahi liceat, consequatur in familia necesse est turba et confusio, excidentibus de dignitate feminis, incerta rerum suarum incolumitatisque sobole. — Curam vero de religione publice adhibere nullam, et iu rebus civicis ordinandis, gerendis, Deum nihilo magis respicere, quam si omnino non esset, temeritas est ipsis ethnicis inaudita; quorum in animo sensuque erat sic penitus affixa non solum opinio Deorum, sed religionis publicae necessitas, ut inveniri urbem facilius sine solo, quam sine Deo posse arbitrarentur. Revera humani generis societas, ad quam sumus natura facti, a Deo constituta est naturae parente : ab eoque tamquam a principio et fonte tota vis et perennitas manat innumerabilium, quibus illa abundat, bonorum. Igitur quemadmodum singuli pie Deum sanc-teque colere ipsa naturae voce admonemur, propterea quod vitam et bona quae comitantur vitae a Deo accepimus, sic eamdem ob caussam populi et civitates. Idcirco qui solutam omni religionis officio civilem communitatem volunt, perspicuum est non iniuste solum sed etiam indocte absurdeque facere. — Quod vero homines ad coniunctionem congregationemque civilem Dei voluntate nascuntur, et potestas imperandi vinculum est civilis societatis tam necessarium ut, eo sublato, illam repente disrumpi necesse sit, consequens est ut imperandi auctoritatem idem gignat qui genuit societatem. Ex quo intelligitur, imperium in quo sit, quicumque is est, ministrum esse Dei. Quapropter, quatenus finis et natura societatis humanae postulant, legitimae potestati insta praecipienti aequum est parere perinde ac numini omnia modérantis Dei : illudque in primis a veritate abhorret, in populi esse voluntate positum obedientiam, cum libitum fuerit, abiicere. — Similiter, pares inter se homines esse universos, nemo dubitat, si genus et natura communis, si finis ultimus unicuique ad assequendum pro-
positus, si ea, quae inde sponte fluunt, iura et officia spectentur. At vero quia ingenia omnium paria esse non possunt, et alius ab alio distat vel animi vel corporis viribus, pluri-maeque sunt morum, voluntatis, naturarum dissimilitudines, idcirco nihil tam est repugnans rationi, quam una velle comprehensione omnia complecti, et illam omnibus partibus expletam aequabilitatem ad vitae civilis instituta traducere. Quemadmodum perfectus corporis habitus ex diversorum existit iunctura et compositione nembrorum, quae forma usuque differunt, compacta tamen et suis distributa locis complexionem efficiunt pulcram specie, firmam viribus, utilitate necessariam: ita in republica hominum quasi partium infinita propemodum est dissimilitudo: qui si habeantur pares arbitriumque singuli suum sequantur, species erit civitatis nulla deformior: si vero dignitatis, studiorum, artium distinctis gradibus, apte ad commune bonum conspirent, bene constitutae civitatis imaginem referent congruentemque naturae.
Ceterum ex iis, quos commemoravimus, turbulentis erroribus, maximae sunt civitatibus extimescendae formidines. Nam sublato Dei metu legumque divinarum verecundia, despecta principum auctoritate, permissa probataque seditionum libidine, proiectis ad licentiam cupiditatibus popularibus, nullo nisi poenarum freno, necessario, secutura est rerum omnium commutatio et eversio. Hanc immo commutationem eversionemque consulto meditantur, idque prae se ferunt, plurimi Communistarum et Socialistarum consociati greges : quorum coeptis alienam ne se dixerit secta massonum, quae et consiliis eorum admodum favet, et summa sententiarum capita cum ipsis habet communia. Quod si nec continuo nec ubique ad extrema experiendo decurrunt, non ipsorum est disciplinae, non voluntati tribuendum, sed virtuti religionis divinae, quae extingui non potest, itemque saniori hominum parti, qui societatum clandestinarum recusantes servitutem, insanos earum conatus forti animo refutant.
Atque utinam omnes stirpem ex fructibus indicarent, et malorum quae premunt, periculorum quae impendent, semen et initium agnoscerent ! Res est cum hoste fallaci et doloso, qui serviens auribus populorum et principum, utrosque mollibus sententiis et assentatione cepit. — Insinuando sese ad viros principes simulatione amicitiae, hoc spectarunt Hassones, illos ipsos habere ad opprimendum catholicum nomen socios et adiutores potentes: quibus quo maiores admoverent stimulos, pervicaci calumnia Ecclesiam criminati sunt de potestate iuribusque regiis cum principibus invidiose contendere. His interim artibus quaesita securitate et audacia, plurimum pollere in regendis civitatibus coeperunt, ceterum parati imperiorum fundamenta quatere, et insequi principes civitatis, insimulare, elicere, quoties facere secus in gubernando viderentur, quam illi maluissent. — Haud absimili modo populos assentando ludificati sunt. Libertatem prosperitatemque publicam pleno ore personantes, et per Ecclesiam brincipesque summos stetisse, quominus ex iniqua servitute et egestate multitudo eriperetur, populo imposuerunt, eumque rerum novarum sollicitatum siti in oppugnationem utriusque potestatis incitaverunt. Nihilominus tamen speratarum commoditatum maior expec-tatio, quam veritas : immo vero peius oppressa plebes magnam partem iis ipsis carere cogitur miseriarum solatiis, quae, compositis ad christiana instituta rebus, facile et abunde reperire potuisset. Sed quotquot contra ordinem nituntur divina providentia constitutum, has dare solent superbiae poenas, ut ibi afflictam et miseram offendant fortunam, unde prosperam et ad vota fluentem temere expectavissent.
Ecclesia vero, quod homines obedire praecipue et maxime iubet summo omnium principi Deo, iniuria et falso putaretur aut civili invidere potestati, aut sibi quicquam de iure principum arrogare. Immo quod civili potestati aequum est reddere, id plane indicio conscientiaque officii decernit esse reddendum. Quod vero ab ipso Deo ius arcessit imperandi, magna est ad civilem auctoritatem dignitatis accessio, et observantiae benevolentiaeque civium colligendae adiumentum non exiguum. Eadem amica pacis, altrix concordiae, materna omnes caritate complectitur; et iuvandis mortalibus unice intenta, iustitiam oportere docet
cum clementia, imperium cum aequitate, leges cum'moderatione coniungere : nullius ius violandum, ordini trauquillitatique publicae serviendum, inopiam miserorum, quam maxime fieri potest, privatim et publice sublevandam. „Sèd propterea putant“, ut verba usurpemus Augustini, „vel putari volunt, Christianam doctrinam utilitati non convenire reipublicae, quia nolunt stare rempublicam firmitate virtutum, sed impunitate vitiorum.“1) Quibus cognitis, hoc esset civili prudentiae admodum congruens, et incolumitati communi necessarium, principes et populos non cum Massonibus ad labefactandum Ecclesiam, sed cum Ecclesia ad frangendos Massouum impetus conspirare.
Utcumque erit, in hoc tam gravi ac nimis i am pervagato malo Nostrarum est partium, Venerabiles Fratres, applicare animum ad quaerenda remedia. — Quia vero spem remedii optimam et firmissimam intelligimuS esse in virtute sitam religionis divinae, quam tanto peius Massones oderunt, quanto magis pertimescunt, ideo caput esse censemus saluberrimam istam adversus communem hostem advocatam adhibere virtutem. Itaque quaecumque Romani Pontifices Decessores Nostri decreverunt inceptis et conatibus sectae Massonum impediendis : quaecumque aut deterrendi ab eiusmodi societatibus aut revocandi caussa sanxerunt, omnia Nos et singula rata habemus atque auctoritate Nostra Apostolica confirmamus. In quo quidem plurimum voluntate Christianorum confisi, ,per salutem singulos suam precamur quae-sumusqwe, ut religioni habeant vel minimum ab iis discedere, quae hac de re Sedes Apostolica praeceperit.
Vos autem, Venerabiles Fratres, rogamus, fiagitamus, ut collata Nobiscuin opera, extirpare impuram hanc luem quae serpit per omnes reipublicae venas, enixe studeatis. Tuenda Vobis est gloria Dei, salus proximorum: quibus rebus in dimicando propositis, non animus Vos, non fortitudo deficiet. Erit prudentiae vestrae indicare, quibus potissimum rationibus ea, quae obstabunt et impedient, eluctanda videantur. — Sed quoniam pro auctoritate officii Nostri par est probabilem aliquam rei gerendae rationem Nosmetipsos demonstrare, sic statuite, primum omnium reddendam Massonibus esse suam, dempta persona, faciem: populosque sermone et datis etiam in id Litteris episcopalibus edocendos, quae sint societatum eius generis in blandiendo alliciendoque artificia, et in opinionibus pravitas, et in actionibus turpitudo. Quod pluries Decessores Nostri confirmarunt, nomen sectae Massonum dare nemo sibi qua: piam de caussa licere putet, si catholica professio et salus sua tanti apud eum sit, quanti esse debet. Ne quem honestas assimmulata decipiat: potest enim quibusdam videri, nihil postulare Massones, quod aperte sit religionis morumve sanctitati contrarium : verumtamen quia sectae ipsius tota in vitio flagitioque est et ratio et caussa, congregare se cum eis, eosve quoquo modo iuvare, rectum est non licere.
Deinde assiduitate dicendi hortandique pertrahere multitudinem oportet ad praecepta religionis diligenter addiscenda : cuius rei gratia valde suademus, ut scriptis et concionibus tempestivis elementa rerum sanctissimarum explanentur, quibus christiana philosophia continetur. Quod illuc pertinet, ut mentes hominum eruditione sanentur et contra multiplices errorum formas et varia invitamenta vitiorum muniantur in hac praesertim et scribendi licentia et inexhausta aviditate discendi. —-, Magnum sane opus: in quo tamen particeps et socius laborum vestrorum praecipue futurus est Clerus, si fuerit, Vobis aduitentibus, a disciplina vitae, a scientia litterarum probe instructus. Verum tam honesta caussa tamque gravis advocatam desiderat industriam virorum laieorum, qui religionis et patriae caritatem cum probitate doctrinaque couiuugant. Consociatis utriusque ordinis viribus, date operam, Venerabiles Fratres, ut Ecclesiam penitus et cognoscant homines et caram habeant : eius enim quanto cognitio fuerit amorque maior, tanto futurum maius est societatum clandestinarum fastidium et fuga. — Quocirca non sine caussa idoneam hanc occasionem nacti, reno-
') Epist. CXXXVII, al III, ad Volusianum c. v. n. 20.
vamus illud quod alias exposuimus, Ordinem Tertium Franciscalium, cuius paullo ante temperavimus prudenti lenitate disciplinam, perquam studiose propagare tuerique oportere. Eius enim, ut est ab auctore suo constitutus, haec tota est ratio, vocare homines ad imitationem Jesu Christi, ad amorem Ecclesiae, ad omnia virtutum Christianarum officia: proptereaque multum posse debet ad societatum nequissimarum supprimendam contagionem. Novetur itaque quotidianis incrementis isthaec sancta sodalitas, unde cum multi expectari possunt fructus, tum ille egregius ut traducantur animi ad libertatem, ad fraternitatem, ad aequalitatem iuris: non qualia Massones absurde cogitant, sed qualia et Jesus Christus humano generi comparavit et Franciscus secutus est. Libertatem dicimus filiorum Dei, per quam nec Satanae, nec cupiditatibus, improbissimis dominis, serviamus: fraternitatem, cuius in Deo communi omnium procreatore et parente consistat origo : aequalitatem, quae iustitiae carita-tisque constituta fundamentis, non omnia tollat inter homines discrimina, sed ex vitae, officiorum, studiorumque varietate mirum illum consensum efficiat et quasi concentum, qui natura ad utilitatem pertinet dignitatemque civilem.
Tertio loco una quaedam res est, a maioribus sapienter instituta, eademque temporum cursu intermissa, quae tamquam exemplar et forma ad simile aliquid valere in praesentia potest. — Scholas seu collegia opificum intelligimus, rebus simul et moribus, duce religione, tutandis. Quorum collegiorum utilitatem si maiores nostri diuturni temporis usu et periclitatione senserunt, sentiet fortasse magis aetas nostra, propterea quod singularem habent ad elidendas sectarum vires opportunitatem. Qui mercede manuum inopiam tolerant, praeterquam quod ipsa eorum conditione uni ex omnibus sunt caritate solatioque dignissimi, maxime praeterea patent illecebris grassantium per fraudes et dolos. Quare iuvandi sunt maiore qua potest benignitate, et invitandi ad societates honestas, ne pertrahantur ad turpes. Huius rei caussa collegia illa magnopere vellemus auspiciis patrocinioque Episcoporum convenienter temporibus ad salutem plebis passim restituta. Nec mediocriter Nos delectat, quod pluribus i am locis sodalitates eiusmodi, itemque coetus patronorum constituti sint : quibus propositum utrisque est honestam proletariorum classem iuvare, eorum liberos, familias, praesidio et custodia tegere, in eisque pietatis studia, religionis doctrinam, cum integritate morum tueri. — In quo genere silere hoc loco nolumus illam spectaculo exemploque insignem de populo inferioris ordinis tam praeclare meritam societatem, quae a Vincentio patre nominatur. Cognitum est quid agat, quid velit: scilicet tota in hoc est, ut egentibus et calamitosis suppetias eat ultro, idque sagacitate modestiaque mirabili: quae quo minus videri vult, eo est ad caritatem Christianam melior, ad miseriarum levamen opportunior.
Quarto loco, quo facilius id quod volumus assequamur, fidei vigiliaeque vestrae maiorem in modum commendamus iuventutem, ut quae spes est societatis humanae. — Partem curarum vestrarum in eius institutione maximam ponite : nec providentiam putetis ullam fore tantam, quin sit adhibenda maior, ut iis adolescens aetas prohibeatur et scholis et magistris, unde pestilens sectarum afflatus metuatur. Parentes, magistri pietatis, Curiones inter Christian ae doctrinae praeceptiones insistant, Vobis auctoribus, opportune commonere liberos et alumnos de eiusmodi societatum flagitiosa natura, et ut mature cavere discant artes fraudo-lentas et varias, quas earum propagatores usurpare ad illaqueandos homines consueverunt. Immo qui adulescentulos ad sacra percipienda rite erudiunt, non inepte fecerint, si adducant singulos ut statuant ac recipiant, inscientibus parentibus, aut non auctore vel Curione vel conscientiae indice, nulla se unquam societate obligaturos.
Verum probe intelligimus, communes labores nostros evellendis his agro Dominico perniciosis seminibus haudquaquam pares futuros, nisi caelestis dominus vineae ad id quod intedimus benigne adiuverit. — Igitur eius opem auxiliumque implorare necesse est studio vehementi ac sollicito, quale et quantum vis periculi et magnitudo necessitatis requirunt.
Effert se insolenter, successu gestiens, secta Massonum, nec ullum iam videtur pertinaciae factura modum. Asseclae eius universi nefario quodam foedere et occulta consiliorum communitate iuncti operam sibi mutuam tribuunt, et alteri alteros ad rerum malarum excitant audaciam. Oppugnatio tam vehemens propugnationem postulat parem : nimirum boni omnes amplissimam quamdam coeant opus est et agendi societatem et precandi. Ab eis itaque petimus, ut concordibus animis contra progredientem sectarum vim conferti immotique consistant : iidemque multum gementes tendant Deo manus supplices, ab eoque contendant, ut Christianum floreat vigeatque nomen : necessaria libertate Ecclesia potiatur : redeant ad sanitatem devii : errores veritati, vitia virtuti aliquando concedant. — Adiutricem et interpretem adhibeamus Mariam Virginem matrem Dei, ut quae a conceptu ipso Satanam vicit, eadem se impertiat improbarum sectarum potentem, in quibus perspicuum est contumaces illos mali daemonis spiritus cum indomita perfidia et simulatione reviviscere. — Obtestemur principem Angelorum caelestium, depulsorem hostium infernorum, Michaelem : item Josephum Virginis sanctissimae sponsum, Ecclesiae catholicae patronum caelestem salutarem : Petrum et Paulum Apostolos magnos, fidei christianae satores et vindices invictos. Horum patrocinio et communium perseverantia precum futurum confidimus ut coniecto in tot discrimina hominum generi opportune Deus benigneque succurrat.	,
Caelestium vero munerum et benevolentiae Nostrae testem Vobis, Venerabiles Fratres, Clero populoque universo vigilantiae vestrae commisso Apostolicam Benedictionem peramenter in Domino impertimus.
Datum Romae apud S. Petrum die XX. Aprilis Anno MDCCCLXXXIV, Pontifiicatus Nostri Anno Septimo.
LEO PP. XIII.
II.
JVcicr deS Triduum» zum Andenke» a» den einhundertjährigeu Bestand der Maiandacht.
Bon ber Sacra Rituum Congregatio ist am 7. Mai d. I. Nachstehendes anher aclangt:
„Sacra Rituum Congregatio, utendo facultatibus sibi specialiter a Sanctissimo Domino Nostro Leone XIII. tributis ad humillimas enixasque preces Reverendissimi Domini — Episcopi Lavandini insequentia privilegia concessit Ecclesiis praefatae Dioeceseos, in quibus inox advenieute mense Majo Triduana solemnia celebranda sunt ad recolendum centenarium recursum institutionis Mensis Mariani Praxeos; nimirum
I. Ut in singulis enuntiati Tridui diebus Missae omnes celebrari valeant propriae Beatae Mariae Virginis, ut in votivis de tempore, cum Gfloria et Credo ; dummodo non occurrat Duplex primae classis, vel aliquod ipsius Deiparae Festum quoad Missam solemnem, et Duplex etiam secundae classis quoad Missas lectas ; sub conditione tamen, ut non omittatur Missa Conventualis, seu Parochi alis, officio diei respondens, ubi eam celebrandi obligatio adsit : servatis rite Rubricis.
II. Ut utriusque sexus Fideles vere poenitentes, confessi ac sacra Synaxi refecti, qui eo Triduo perdurante Ecclesiam ipsam semel visitaverint, ibique per aliquod temporis spatium pias ad Deum preces fuderint juxta mentem Sanctitatis Suae, lucrari valeant Indulgentiam Plenariam in forma Ecclesiae consueta, per modum suffragii applicabile»! quoque animabus igne Purgatorii detentis ; qui autem corde saltem contrito eamdem Ecclesiam praefato perdurante Triduo inviserint, atque in ea uti supra oraverint, partialem septem annorum Indulgentiam sen^el in die consequi valeant, pari modo animabus Defunctorum applicabile»!. Contrariis non obstanstibus quibuscumque. Die 29. Aprilis 1884.
Ü. Cardinalis Bardolini» s 8. R. C.
Praefectus.“
Das oberwähnte Triduum ist in allen jenen Pfarr- und Kuratialkircheu der Diöeesc. in welchen bisher die Maiandacht abgchalten wurde und noch wird, in den letzten drei Tagen des Mai, nämlich am 29., 30. und 31. Mai dieses Jahres in angemessener Weise zu feiern, und sind die Gläubigen am nächsten Sonntage nach Erhalt dieses Erlasses von der Kanzel über die Bedingungen zur Gewinnung der vom heil. Vater bewilligten Ablässe gehörig zu belehren.
III.
Mìnisterial-6-ntschciVung betreffend die Eheschlieffung zwischen Christen nnd Confeffionslosen.
Das hohe k. k. Ministerium des Jimcpt hat nach gepflogenem Einvernehmen mit dem hohen k. k. Ministerium des Kultus nnd Unterrichtes, sowie der Justiz mit Erlasse vom 18. Mürz 1884 Z. 1005, mit» gelheilt von der hochlöblichen k. k. Statthalterci zu Graz am 22. März 1884 Nr. 5154, über eine aus Anlaß eines speciellcn Falles, in welchem ein Konfessionsloser ejnc Katholikin hcirathen wollte, gestellte Anfrage sich dahin ausgesprochen, daß insolnnge der confcssionslose Bräutigam nicht in gesetzlicher Weise nachwcist, daß er sich zur christlichen Religion bekennt, er eine bürgerlich gütige Ehe mit seiner katholischen Braut im Grunde des § 04 des a. b. G. B. nicht Eingehen kann.
Wird mitgetheilt zur Benehmungswiffenschaft in vorkommcnden Fällen.
IV.
81us dem Reskripte ddo. 23. März 1»»4 Z. 51«« der «ochlöbl. r. r. Stattbalterei in Graz.
In alinea 4, Seite 6 des Landcsgesctz- und Verordnungsblattes Nr. 2 ex 1884 wird bekannt gegeben, daß „die Heranziehung der IV. Altersclasse in Steiermark für das Jahr 1884 wieder ausgelassen wurde", sonach im Grunde der Bestimmung der Artikel XXIV. b. alinea 2 der Durchführungs-Verordnung zu §. 44 nnd 45 der Wehrgcsetz-Novelle auch düs Vcrehelichnngs-Verbot bezüglich der in der IV. Altersclasse stehenden Wehrpflichtigen aufgehoben erscheint.
Hicvqn werden die f. b. Pfarr- und Enratialäinter zur Benchmungswisscnschafi hiemit verständigt.
, V.
Erlaß ddto. 22. März 1884 Z. 19142 der hochlöblichen k. k. Statthalterei in Graz bet. die militärische Heiratsbcwilligung für halbinvalidc Osficicrc. (Siche Lav. Verordnungs-Blatt von 1881, Nr. 1. Absatz VI).
„Anläßlich des in jüngster Zeit vorgekommcnen Falles, daß ein für eine Localanstcllnng vorgemerkter k. k. Officier des Ruhestandes ohne die vorgeschricbene militärbchördliche Bewilligung kirchlich getraut wurde, beehre ich mich das hochwürdige fürstbischoflichc Ordinariat zn ersuchen den unterstehenden Seclsorgc-ämtern die mit H. ä. Zuschrift vom 18. December 1880 Z. 19059 bekannt gegebene Verordnung des k. k. Ministeriums für Kultus- nnd Unterricht vom 11. December 1880 Z. 19244 mit dem Beifügen in Erinnerung zn bringen, daß über den Umstand, ob ein Officier definitiv oder nur für den Truppendienst untauglich erscheint, resp. ob er unbedingt oder mit dem Vorbehalte der Verwendung zu Local-dienstcn in den Ruhestand versetzt wurde, nur die betreffenden militärbehördlichen Dienstes-Documcnte Aufschluß gewähren, aus deren Vorlegung der Civilscelsorger im einzelnen Falle zn dringen haben wird."
Wirb den f. b. Pfarr- (Euratial-) Aemtern zur genauen Darnach achtung knndgegcbcn.
A. A. Lavanter Ordinariat zu Marburg.
am 5. Mai 1884.
iiilchli lisasimiliini.
Fürstbischof.
Druck von Johann Leon in Marburg.