N1CODEMI FRISCHLINI

SACRl LATE<

RANENSIS P AL ATI I,

A VLAEQVE CAESAREAE ET
Imperialis Confiftorij Comitis : Poecse Laur.
Oratoris&Philofophipraiftantifsimi:

OR ATI O ME S  INSIGNIORES 4LIQP0Tr

IN PVBLICIS PVBLICARVM /^/j

GERMANI.-E ACADEMIARVM CONSE S—»7
fibus habitce, olimq; feoriim excufe ; Nune vero in gratiaj^'" J-r >
f>/\o(A30My,  propter caufas in prsfatione cxpofitas,

eoniundim edit*. % -

Opera & Jludio,

M.

GEORGU  PFLFEGER
Vlmani.

H

Z

w

p.

«0

jn  C ETrt ^hsPSLtfi

t/

i\~ jo t ^ (tf n A

oiRGEKTlNo£

Xx officina Typographica ha:redutnBemhardi Iobial*

H  N O 4 » U XCYUU

n

*■ .■  j- . * t

■

7 ... 4

,. ? T‘A *

, ? t ■ i

' I. v ’


j | r

. A  , .

■ J :  - .■« O

■{/' '

\1 K

.H

; i J  v

: * 10 » v

" . • 1  ■

.... ii'v: :

• ■ >i  / t -i 'i

, ■ i 1

Y' ‘ -ilv/iv ...  ; j .

■■■■

4 I C- i : -

V- S 't,' ' ■  v*'

■ S *•;> • „.i ■ :

T ■ . < ,• 4 1  v . -Tl ■» - v. T.

-.A*

. v V-

-

'

c


T % - '* • , A

£ V*

. ;r *<&$'«**

i

ILLVSTRIBVS ET GE-

NEROSIS DOMINIS: Dn. IOAN-

NI CAS1MIRO, COMITI IN ERPACH, ET
Domino in Preyburg t Chriftiano & VVolrado £o-
mitibus & Dominis in VValdeck F F. Domi-
nis fuis clementibus.

X diverfis hominumflvefludijs , fivemuneri »
bus, llluflres &generofi Dn.Cotnites, Domi¬
ni elementes, triplictOLVenerandamt^utAS.
deduxitfibokm.  c um enim videret, quofdam
mortales in idunke incumbeit, ut reliquit rebus omnibus
pofthabitis, film D E l bonorempromoverent, verani^
tius apnit ione ante omn ia adpoflemsprnpagarent quofi
dam vero fludijs hberalioribus & vita jpacium, & ingenij
induftriam, & opum at^divitiarum copias impendere:
alios denicfj his negtettis mundana tantiim fittari, mbilfc
niti quodautinfignemvelutilitatem, vel tucundttatem  ,
ab honeflate lieet longiflime remotam, fibi adiunttam ba-
betet.ampletti: illos quidem D El & ctzlifilios ,hos au-
tem tena notbos ( natos dicere volebam ) appellarunt.
Pideaturautememunttanaris bominibus non ufq 3 qua-
quc, noflro cumprimis tempore, confiftere pojfe , ifta vete -
rum divifio ; eo quod neraven D EI filij, & ger mani cedi
tiati t ant oper e interfe diflideant, ut adverse invicem op -
fonipoflint. Equidem optandum effet,ut quemadmodum
*lttrm alt era pofiit opem res,fu amiee etiam coniuraret*

E P I S T O L A

Venim deprebmftm mn rado, & pr tor tm feculorum de -
curfu, & noftrorum temporum at ate,  C odi fihos a D El
hberis turpifimofeceffu defecijfe, adeo ut maximam &
& trifttfimiam intei eotvtdeamus ejfe exortatn dijicnfto -
nem, quos & propter fangutnis cognationem , & divina
verttatis afertionem oportebat omnium comunchfitme
Vtxijfe. Exempla huius reifi velcbarta huius angujiia pa-
teretur, vel locus bic requirerct, afferrem plura. Vnum
/dltemat^alterum brevitatis causd adducam. Ac pri-
mum quidem,ut defcriptore maxime iUuJlri Ariftotele lo-
quar : mn latet, qudmgraviterhtc & enomiter aliquo-
ties in divinam veritatem impegerit, dum contra Plato-
nem , &antiqutores tiimPhtlofophos, cimi Tbeologos,
mundiaterrittatemmultuquidem &argutit,fedruinofis
certe &fallacibus argumentu ajlruere conam fuit: ut
prateream mtenm ut er a eius paradoxa : Et tamen hunc
poftentas propterftupendum,& cunclis feculisadmirabi'
le\ingenijacumen,injlar miraculi Naturanonimmerith
fujpexit. Quidiam de Galeno, & Simplicio PbilofophU a*
cuttjsimis dicam ? quorum alt er falfis & impijs, Moj/fis de
ere at ione rerum narrationem.verbu irrifit, alt er vero alt-
quotargumentueandemimpugnareaujiufuit. Sed non
opus eft ut tam longe abeamus, exemplum huius rei, &
quajiidaam omnium luculenti/imam habemus in perni-
ciojfa ifia Sacramentariorumfečla : Quam cornute enim
& aeriter homines ifti Sophtfmatis fuis contra divinam
veritatem dimicent, nemo tfi, qui ignortt : fubinde nam -
que in omnibus fuufcriptis tam Pbtlofophicis,quam Theo*
logtcis boe unice inculcant, agunt, & contendunt, ut hu¬
mani* fundamentis divinam veritatem vel conveUant, vel

ctrti

D E D I C A T O R I A,

cer tefujpetta apud imperitiores redddt. H tc perpetuas c o.
tradittionu audias implicationee ad naufid ufq }  repetitas,
Quantitatu, qualitatu, loči, teporis,corporis oppofmones
tjutb. ut & alijs adeb aures dtfcipulorufuorit opplet &ob-
verberant, utpofted omnia, quanonprtmoftatimintuitu
cum his regulu congruerevidentur, temerarioaufufalfi -
tatie damnent , arttum & totius Fhilofophiafundamenta
labefaltan vociferentur,duplicem ventatem aftrutflen-
toreavoce clamitent . Sedqudm bede alibi, vdeti te Donit-
no,demonfrabum. Rhetoresettamnonnulltrepertifunt,
tjui eloquentta fua & ver bor um phaleris, veram DEIre-
Itgionem non ftabiltre, aut commendare ,fedpenituspro-
» Jlernere,& extirpare malitiose funt conatt : adeo ut quafi
ultengigantes, comunttit viribus, affeclaffe queant re-
gnum codeftevtderi, altac^ tongeftos flruxijfe adjjdera
montes. Fuerunt qutdem bomines ijli tam ingeniofi,tan-
ta % eruditionis, ut omnes omnium dočlrinarumfontes
exhaufife videri pofimt. Sed dum donit tj s nimiumfidunt,
per eaf non D El bonorem & ventatem qttarunt,fed
pr oprtam gloriam &famam aucupantur, fuam quidem
illit, quam meruere,laudemrelinquimus: Interimtamen
longe eos praferimus,qui citm ccelt filijfint,eonon conten*
ti,alt'm ajfurgunt, alterunufparentem pietate,uterii%
virtutibusftbi exorant & demerentur , & omnia fuaftu~
dia, omnes tngenij vires eo dirigunt, ut cuitus & verttas
divina inconcufft dr illtbata, una cum vcris arttum &
fiitntiarumfundamentit ad pofteros tranfmtttatur. Ih
1 porumnumerumfi Hieodemum FrifchltnumBalingeti'
fem ref eram, nonadebmeabenaturumexijHmo. Qujd
Verbalen at ur um? minime profectbgenmm. Qucm enim

E P I S T O L A

tot potentifimiprincipes, comites, baronet, nobiles,alij%
Imperijflatus certatim fujpexerunt: quem tot tantifa vi¬
ri tonus Europa admirati funt : qui etid exteros &tranf-
tnarinos in fm amorem rapuit: quem ( utpaucis dicam  )
fummi, imi , mediox'tmi coluerunt & dtlexerunt uniie :
eum ne ego fitnrer nobilioris fttrpu nepotes ref eram, me*
ttu iujlitite tranjilijjfe alicui videri queam  ? Sane dubiutn
tnihi nuUum est, nonpaucesfore, qui fiudium hoc meum
qualeeun<fe omnibus modis fint improbaturi. Sed nihil mo*
7or eiufmodi bominum iudicia : Inmtdiohuius viri funt
tot & tanta monumenta, qtufe ipfa fatis defendunt, nec
ullo alio defenfire opus habent: quamvis intenm huma-
tios lapfus femptr exaptos voh. Šota cit omnibus doc tis
Trifchhni eruditio, adeo utqut bane fe ignorarefateatur,
ipfas liter as & Mufas ignorare vtdeatur. Quanto etiam
ftudio non folum plarasq 3  humaniores artes, ver tim etiam
(ccleftemventatcm (quodveros D El ccdtffiliosdecet )
dfermento & nugis bareticorum & Sopbijtarum ajferere
tontenderit, manifeflm e sl, quam ut d me plunbus jit de'
monftrandum. Seq 3  ab hoc fuo propoftto vel auciontate &
tninis adverfariorum, vel magmtudine periculorum &
calanntatum, vel morftbus mvidorum, velaliorum borni -
mm tnfeitta ullo mododimoveripotuit: Se^mirumfa-
ne. Quarebatenim non vulgifamam, & indeetorum ho¬
minum applaufum, fed vevitatuaffcrtiontm ,fed Reipub.
liter artst commodum ,fed tenenetuventutis emolumentu,
tttius folius amore tot labores fubijt, tot miferias fujhnuit.
V nde etiam fati um, ut feripta cm phraq 3  infummo pre-
cio & amorefemper finthabita, it a ut pr at er lapfis tam
*hquot annis, plurimi de inopia librorum Fnfcblini con-
quenoueperint. Quoi

D E D I C A T O R I A.

i Qu»d cum animadverhrem, ipfe etiarn de ratione &
Via cogitare ccspi, qua bac m part e tonit fattsfieret : Eoq 3
finenuncingratiamftudtojoruminfigntores aliqnotora-

( tiones Prtfi bitni in lucern emitto. Or o autem omncs lite-
ratos hteratorumjjfautores , & qua par e ji obfervantia
peto , ne malo animo rurfnm a me m lucernproduclac exi-
fitment. Quamvis enim apud bonos non opus efl etu/niodi
deprecatione  : tamtn,quia pene exploratum habeo, non
defuturos, qut dtcam mibtfint impaclun, quoduteris 9.
tationibus etiam eam, quaettdevitarujhca, adiungere
voluerim. Idcircoomnee& fmguloseuiufcuq 3 oriints,di-
gntt atv>,& condationii fuerint,/ubmtfie rogatos &amater
admonitos volo, ne veltemeraru audacu, vel audacis te -
vierttatis me mfmulet. Ex tpfius nacpautoristjppria dec la-
ratione.jpprqsq 3  verbKPrincipispterea Wirt.&proceru
CarnioU coteftatione,ita bac or at ione conformataejfe pa
ret, ut pter manifcftos caluniatores nemo amplnj qutcq.de
. eaconqueripopt. PuhliceetiaproteJior,&coraDEO,qui
folus bomtnum corda & renesfcrutatur, affirmo me rubil
altudin editione baru or at ionu Frifchlmicr cxercitiorum
'Rhetoricorum JpettaJfe, aut jpečtare voluijfe, quam puhli¬
cam rei lit er aru utilnatem, & emolumentum, & ut ijs,
qui baclemu bas orationes magnoftudto expettverunt,co-
fuleretur. Qtu enim orattonum harum fit praftantia, at-
que dignitas:five rerum optimarum,qu£ in ijs tračlantur
Varietatem y five verborii, quibut illa exponuntur venujia-
tey n & ornatum y  five artificij mijfdemadbibttimtran -
dam /hud uram quis covfideret : facile videbit is qui non
plane cacutit. Qua it cm ad leči or em ex bis orattombus tu,
*d mgenij , trn ad vita mor um ^ tim inprimtt ad hngus.

(Hltum

E P I S  T O L A

cultum redit ur a fit utilitas, fentient ij,qui eafdem dtten-
te & fapiits tvolvent. Promiferat qutdem ipfe Frifcblintu
p. m. ctufmodi Orationum volumina quatuor, qtuprocui
dubio,fidiutius vmfiet, dudum habertmus.Sedqutapra'
matura & inopinata mor s boneftiftimum e'm propofitum
antevertit, ideo etiammaioricuraba nobit commendata
ejfe debent. Si quU vero e dl,  («f boe demo repetam ) quem
publicatio barum Orationum offcndtt,eum ego obi!ixe ro¬
gat um velim , ne agreferat, quod communem ut Uit at em
priv at it quibu/dam (imultatibus antepono. Fecerum boe
fapientes omnibus feculit. Videm boni & aqui rerum <e(li-
matores,quid bac editienequaram,qutbtu qui acquiefiere
nolunt,eos tantijperfibi fapere , (uoefe iudiciofiut ftnamus,
quantijper volunt. Suntenim bommes quidam(bomines
cer te ut parce dicamparum chriftiani) qui femelconce *
ptum odium & praiudicium nonprih deponunt qudm,
doneč in antiquamrefolutoctrporeglebam y  rurfus eant,
pulvisgleba de pulverefačli. Quorum tamen exemplum
Chriftiani & vere dobit, veritatit^amantes bommesfibi
minime itnitandum norunt.

Vobit autem illuftres &generofi Comites , Domini
clementes,has orationes mehori de notapeculiariter com-
mendare, atq }  ut hodite loquuntur, dedicarevolui, duat
potiftimitm ob caufas. Primo qutdem, quia earum mate-
rta & traclatio veftraatati &ftudijs maxwieaccommo-
data ejfe videbatur. Aetas enim veftra ea ett, qua unani-
mi omntum fanorum iudicio perceptiom liberalium difti-
plinarum nutlaeft aptior , nulla convenientior : ftudia ve¬
lo veftra dr materia tiufmodi, ut bac ab ijs alitna(it mi¬
nime, quod vel dtu orationes ifta, quarum alt er a de exer-

cita -

D E D I C A T O R I A.
citationibus oratorijs&poieticis.ad imitationan veterum
rette utiltter% infiituendts, alt er a de fiudus hnguarum
& liberahum artium.platium faaunt. Neq 3 verbefl,quod
qutfquamcaptumistaveflrum excedere, tdeo^cuivispg.
trn alij, qudm vohu infinbendafuifie opinetur. Tales e•
ntmtui  I o a n n e  s Casimire mfiudij ifuntpro-
greffHs f ut ajfequi eafacilimepofiistea pr afere a ingenijfce-
licitM , yucj 3  &fittdiufapientu,quo & aquales tuos Ion <
go poti te mtervallo rehnquis, infenores vetja intuiodm -
utrne rApis  E a ttiam  Christiane^ V Vol-
r a d e natura vejlra, ut fi eam ad res magnas applica-
veritis, illufirealtquandogentis vejlra ornament um exi-
fierepofiitis. Enimverb & invobis tališ antmi motusap-
paret, ut fi hunc curfum ftudiorum &indufiru tenere
augerec^ voluerttis, progrejjiu in fiudijsfafturifitis ex~
pečlatione parentum & cognatorum vefirorum dignos.
Siqutdveroett, quod hic mtelleclum vefirum remorari
fofiet,  praceptorem habetis domefticum, qui facilefup-
plebit, quodadbuc propter atatem aj]eqm nonpotefits. E/l
enim & natura habitu moderatus , & fcientiam omnium
earum artium habet, quibus & hacveftra & plenior at as
conforniariadcogmfiendamreligionem veram, ad acu-
endam tngenij aciem, iudicandumfa civilia ojficiafolet.

Deindeveroideb ad vos bas Orationes potifiimum
mit ter e volni, ut extaret publicum aliquodgratitudinit
& obfirvantu mea trga vos tejhmonium. Vt enim nibil
boe loco de llluftris parentis vefiri, nunquam fatis laudati
Semitu  Georgii Dr. met elementu beneficijsin
Me collatis dicam  : utprateream omne illud tcmpiis, quo
Vobis cim adbuc Erpacbtj inpatria[ebola ejfetis, infervm:

EPISTOLA DEDIČ ATORIA.

Oitibns cjiufo officijs, qua liberalitate & benevokntia, tttt
ab eo tempom artieulo profecutt e/lis, quo ad bane huda-
tifiimam Acadennam ab melj to patente vejim ejhs able-
gati. A mensprofeclo ejfem, ntft hac agnofeerem : extre-
me mgratus,ji mn de gr ati & memorts animijjmbolo co•
gitarem. Accipiteigitnr generofiComites, Domini ele¬
ment es, & aceiptte elementi hilane^vultu bane qtialem~
cuna.grati animiJignificationem, quam per dedicatio•
nem bar um Orationum Frtfcblmi, ciim altud boe tempo -
re nihilfuppetat, teftatamfacere volut: Et me meajfiu-
dia, quemadmodum hattenus , ita & impofterum eom-
mendataejfepatimini. Quodfupere/l,DEVM Opt. Max.
oro , ut ros cum tota veftra inelj/ta profapia , diu ineolu -
mes confervet,  e r Sudijs vefl rts pwph ia & clemen ti nu -
m in ea jp iret. Seripji Argentorati XIII . Calend. Auguft>
AntlO rSt xgt 7 eyov'i«s  M. D.  11 C.

GG. V V.

SubiečHfsimus,

M. Gcorgius Pfltieger,
Vlmanus.

EPI.

epigramma de exilio

nicodemi frischlini.

T Emport quopatrio  Frischlinvs tureretiSo,
Hinc mde in varijs exultnetrdi agtis.
Uojpitium Mufis, qua[iturutq 3  patronat,

Saptus btc mo pehote verba dedit:

Qui mibi concordes in amortfuijlit amici,

A quibus invitus cogor ubite mifer.

Vivitefoelices, vivat, valeatfa Tubinga,

Quam de me quoquofat metuiffe modo.

Vlore at urbulm predata TubingaJ^uo,
VmtiMipuh, vosjj v alete mzu
Semper ero vejiti, quotquotfoviJlis, egenunt,

Non occafura cum pietate memor.

Ipfc quidem hinc abeo ignotoe novm bofpes ad or M ,

A t manet ingenijfarna ^ lawq 3  mei.

Sunt bomines, qui me celebrant, & bonoribut augent,
Me laudant tnedio plena theatraforo.

Semper bonot, nomenfa meum, lattdesfe manebunt ,
Doneč erit Phoebusy carmina doneč erunt.

P er pet uo  ^»icGermania tota loquetur,
Me non oblit um tempora [era dabunt.

Er go parim curo, qua tandem fede quiefcam,

Dum modofit farnagloriafirma mea.

VERA

VERA EFFIGIES,

NICODEMI FR IS C HLINI,

BALINGENSIS.

Corporis effigiem FR [SC HLINI  exculpere, Leftor,
Artificis do citfic potuerc manus:

Utntem noti ittdem : totum qua nota ptr orbtm
Divitti ingenufatibus autta vigtt.

V V. P. S.  OR A-

4


!

t*

. .

4

T>£ T%AE STA NT IA

A  C D I G NI T /1 T E p, VlRGlUl  Md-
t o ti is Atnetdos  Tvbing/e V L Idib. luni)
Anno i s 7 4‘ habita.

V ANQVAM P. VlRGlLII MA-
| ronis,ea eft dignitas atq; prseftan-
jtia : u t operam ludere videatun
■ quiin latidihns pin«; perfpnfendi<ž r  .
minmmU udijac lahoris.infnm it: cum vind
V endibili.ficut  v ulgo dici fole t.fufpen sa hed p«
ranonopusfit: &probamerx .titeftih veteri
Comcedia, facile c mptorem teperiat.  tamen,
quia pauciintelligunt, quanta; res, quamque
utiles ac neceflaria: cognitu.in Poetarum.prj-
fertim Virgilij (criptis contineantur : opera:
pretium, mequehandindignum,iieq; ingra*
tum vobis, fafturum meexiftimavi; finonde
ipfo Autote, cuius vita abalijscotifcriptaatq;
expofitaelt,fedde Autorisopere : giio resab
AEnea ~

celebravit,-
Plt& rnam ppfterorum memoriair. ri- .in£initic:
paucula qu3edam in mediu proferanj: Vt rrlfed
qualicunque oution,e>tanquam clafsico,adcM

A

lefcentiim animi excitati, quid inhoiusfcri-
ptoris ledione fibi expedandum fit, no igno-
rent: eademquediligentia, & iedulitate, qua
hadenus, porro etiam, in Virgiliana Aeneide
verfcnrnr. Cum enim D e i  Opt Max. bene-
ficioduodecim librosde Aeneafcriptos,cum
aliquot!ulij Caefaris Commentarioru libris,
per annos odo fere, quibus in hac fchola puh¬
lico docendi munere fungor.pradegendo nu-
perabfolviiTem,&certoconfilioadprincipm
eorundem reverti conftituiflfem : cffkij mei
eiTe arbitratusfum , morem fequi bonorum
interpretum: & futurje expofitioni ea prgmit-
tere: qux,nondicamlaudem &decusAuto-
ri, quem fuumcommendatopus,concilient:

fed maius ftuc hum, marnrrrrupip rlifr^ndi ni - |
pidifat-pm in vohic arrpndanr. Quam enim
gravishicautorfit^uan^jutilisjtum admea

fpm npnm.irmn rprnm r Agniticmg.imhuen-

dam, tum ad vitam, more$que rede informa-
dos : tum in primisadlingua? Latina? cultum,
artiumq; humanitatis dodrinam percipien-
dam: id nemmi literarum amanti oblcurum
efle debet. Quare vos omnes oratos maximo-
pere volo: ut3e Virgiliana Aeneidedicentem
me,benigneattentečjueaudiatis. Ea namque
(ut fpero )  percipietis, qua: vobis & fumma:
voluptati , & maximo in vita ufui efle pote-
runt. Nam quod Flaccus nofter in Ane ca-

3

Aut prodeffe volurit, aut deleči are Poeta:

Autjtmul & uteunda. dr idotiea dicere vita :

HočdeVirgilio verifsirnedi&umefTe.vdis y
perinde, ut ipfe cecinit, meacum verbaaudie-
rkis, certo ftatuetis. 5 Atqueillud inprimis mi-
hiiureKttandumefTc video : quod iti hacin-
folitamihiex hoclocodicendi ratione, tnate-
ria tališ oblata eft : in quaoratio nemihilite-
ratodeelTcpoteft. Dicairi enim de tali Poeta t  \
quem Seneca vatem maximum, Quintilia»us
omniimi Poetarum Gratcornm, noftrorumq;
proximum, Lačlantius Latinoriim primum,

D. Auguftiniis Poetarum omniumprseclarif-
fimurnatcpoptimumappellat: que Aiiguftus
Ctefar Divtim, AlexanderSeverus, Imperator
Romanus , Phtonem Poetarum liominavit:

quem Iuiius Cšfar Scaliger.virclatifsimp, qui
patrum noftrorum mernona vixit, Aquila vo>
cit: čaeterosgue omnes feriprpr es rtansm ari-
nos,£x cept o Ariftote!e,&IuliQ Cefare.corvO-
r li m 1 o c o, t anquam | »q'n r 'ii l ^s^g? rr v 1 ^ g  h a-
bet: fri cuius dcniq;!audib iiiveftigaUdisMa-
crobius& Poiitatius, totacofcripfere volumi-
na. ltaq; nor) milii tam copia, qiiam modus in
dicendoqua:renduseft A c pN rn c, fpquem
antiqua& vcteraflhk ftant, p rgfertim ea,qute
ad Romani Imperij, qiiod abdtaliscotiftitu-
tum ell, & etiamnum utcunq;durat, primam
illam ac vetuftifsimam originem pertinentj
quis qu*fo eft»ex omnibus Poetis atque pro-

A '

X

fanis fcriptoribus, qui antiquiores Romani
Imperij res defcripferit,quam Virgilip? Equi-
dem interomnes fcriptores conftat, Roma-
nos ab Albanisj Rotnulo & Remo, Numitoris
exRheafi!ianepotibusdefcendere ; Albanos
vero a Latiqis,&Troianis,LatinosaIanige-
nis:Ianigenasabantiquifdmis Aboriginibuš:
quiautoribusDionyfio Halicarnaifeo, &Por-
cio Carone, primi Italiam, expulfis inde Sicu-
lis.finemcenibuspafsim in' fy lvis &montibus
vicatim inhabitaverint: ufq;adIanu&Satur-
num. Nam SaturnoexCreta,aIovefiliofuga-
to lan us hofpitiu in Italiapnebuit:& agrorum
viniq-, colendorumracionemabeododus, i-
pfum in regni fui portionem recepit: amboq;
unanimi confilio imperantes, duo condide?
runtoppida, quorum alterumalaninomine
laniculum, alteruma SaturnoSaturniam ap-
pellarunt. quod fačtumefl; Annomundi ipz8,
Annoatatis Noah 872, Conftatautem exBe-
rofo, Comerum filium Iapeti, nepotem N oar,
primum in Italiam deduxifie colonias , & ex
Oriente in Occidentem migrafle, occupata
perfiliumTuyfconem,qiiem Hebrgi Afcenam
vocant, Germania: perRiphatum Sarmatia,
& Riphasis montibus, per Togarmam, Hifpa-
nia, utnonnullisplacet. Ipfe vero Comerus
Italiamaliquotannis renuic : doneč tandemi
Chamefenuus, qui eft G Ham,in Italiam venit:
&belloexcitatoComerum inde expulit, ope

Sicu-

SiculorumSr Aboriginum, utgravifsimemo-
firat Berofus. Sed propter impietate & fcelera
ip(ius,quibusltalianninfecerat,regnum ipfius
non fuitdiuturnum.Nam,utpra;terBerofum,
etiam Porcius Cato de Originib. teftauir,poft
inundationemterrarumlanus in Italiam co-
]oniasdeduxit: &cumibicomperiflet!Utre-
fert Berofus in Nino, Chamefenum iuventu-
tem corrumpere, tribus annis £equo animo il-
lum tulit.Deinde illi aliquot colonijsafsigna-
tiseumltaliaexcedereiubet: ipfeomnesco-
lonias dividit :  fiiamquepofteritatem ab Ab-
originibusfeparatameflevoIu.it, cis Ianiculu
amnem.in planicieatquemaritimis.HuncIa-
num e« n dem efle cum Noah,idem autoraffir-
mat, fic cognominatumavino, cuiuscolendi
rationemlralos docuit. Hebrsei enimfualin-
gua vinumlainvocant. Egocerte ("falvo Be-
rofi iudicio )  Noam annos natum 870. in co-
loniam ex Oriente egreflum vix crediderim,
fed nepotem fuumlanum, fratrem Comeri,
illo cum Arameorum manu emififle arbirror,
quipoftearesinItaliac6ftitucrit,&raarisIa.-
nij.afedenominati, impmu£along£lateque
fe r m ent: &colonias, utloquiturBerofus di-
viferit,niiiTofilioCithiminMacedonia.' Do¬
danem in Dodonem, quae eft Epiri regio & ci-
vitas: Elifa in Gr^ciam & proxinu Sicilia; lo<*
ca: Tharfi vero in oram maritimaCilicif, Cy-
prum&Rhodon, Et profečtomagnaeiico-

A 3

6

gnatio nominis lauan, quo ad Hebraaslite?
ras,cumnomineIon: magnaitem huiuscum
nominelani. Sed fuum cuique liberum efto
iudiciurn EgoMofen hacinparte fequor,cu-
iushittoria, utantiqaiflirna,ira veriffimaeft.
Atque hac vetuftiffima eft Italig origo, aNoa:
pofteris:qu£ nobis edgratior eifedebet qubd
eiusnon modoinSacrisliteris, Mofe. Berofo,
&Iofepho, fedetiamin Catonis Originibus,
&noitro VirgiliopracIaraextantmonumen-
ta. Sic enimhuiusrei meminit Virg lib. 8. Ae-
neid his elegantiflimis verfibus:

tfacnemora indigena V nuni njmplubp tembant,

Gensife vir um truncis, & dur o r obore ruti:
g vi s n e cg mos,mq 3  cultiu erat y nec iungerc tauras t
Aut componereopesnorant, aut par c er e par to,,
Sedrami,atg f ajper vtttuvenatits alebat.

Pr imaš ab atberio venit Saturnus Olj m po,

Anita lovkfugiens, &regnit cxuladcinptis;

1 sgenus indotik , ac dijperfum montibus altist
Compofuitjegecgdedti, Lauumcgvoian
Miluit,bu tja omam latuijfet tutus m oru:

Aureajj ( ut pa bibent ) tllo fub tegefucre
Secula,Jic placida populus in pace regebat.

De tenor doneč paulatim ac decolor at as,

Et belh rabtes, & amor fuculsn babendt,

Tum manus Aufonuz,& gentes venere Sicaru x
Sap ms egr namen po fiat X at ur mn telim.

Tum regetaJperjjimniUni corpore Tjbris ,

4  <I ut

7

A quo poti It ali fluvium cogmmint Tj/brim
Diximue: amifit verutti vet us Albula namen,

Etpauiopbft:

H ac duo pr sterea dtfieclis oppidamuris
; Felliquias,veterumj 3 videsmonumemavirorum ,

Hanc lanus pater, bane Saturnus condidit urbetn,
lamculum buicallifuerat Saturnu namen.

Sed de lana ha:c obiter monuifife fufficiat?
utiuniores intelligant, quam circumipedus
fueritnofter Virgiliusi n anrigu ita uim m onu-
mentisannotandis Nune breviter lani fuccef-
fores acfdam, quorum in Virgiliofit nventio.
Nam is poftquafato coLactdMeJtj&inter Deos
relatus effet: fucccfToreminregnoIanigena-
rum Saturnumhabui:: cuius modomemini-
mus. SaturnofucceffitfiliusPicus, PicoFau-
nuSjFaunoLatinus : quiomnesinealtalia£
parte regnarunt, quae Latium a Saturnodida
eft, annisante capram Troiam 160. circiter,
ut autor eft Eufebius. Horum regum nofter
Poeta in 7. mentionem fic facit:

Rex at ra Lannm & urbes
Jam fenior lengaplacidas in pace regebat.

Hune Fauno , & Sjmphagemtum LaurenteMarica
Aictpmuc : Fauno Ptctu pater, itq 3  p ar en tem
1 e Sat ur ne refert, tu fanguinis uit mm autor.

Vtautem gentes iftar Ianigense,dTano,{i-
veisNoae,fivehuiusneposfit: ita Latini a ba¬
tino pofl; dida funt. Hocinltalia regnance,

A 4

#

AeneaspoftexcidiumTroi$incolonia exijt:

& r^icpuAS JDanauniatqufijiiunitis Achilli e
patriaeduxir. Ac pritnum circa®quinoftium
Autumnale per Hellefpontum in Thraciam
profeftus ibi hyemavit. Veris principio in Si-
ciliam navigavit. Altero dein exilijfuianno
ibidem in hy bernis fubftitit: & tempeftatibus ■
fedatis in Italiam pervenit,agrumque Laurem
tem tenuit. poft cnmLatinofceatere, La-
viniumcondereinftituit : & dudaLavinia,
regis Latini filia in uxorem : Troianisim-
perare cc?pit. Quarto dein exilij fui anno
belluminferentesfibiac Troianis Rutulos &
ducem eorum Turnum ingenti pradio vicit:
in quo etiam Latinum focerum, abhoftibus
interfe&um defideravit- Vnde fačtum, ut fo-
lusipfererumin Italia potiretur. Sed pauco-
rumannorum fpacio interiefto, alterum illi |
Bellum cum Hetrufcis, &Mezentiofuit : in 1
quo ipfe fortiter prarlians, fu perata hoftium
acieadamnem Numicium eodem modo,quo
Romulus ad paludes Capreasdifparuit ; Sf
pro Deo indigete a fuis haberi & coliccepit. 1
Ha;cbreviseftnarratio , & fumma rerumab t
Aeneapoftexcidium Troia: geftarum , quas
in hoc opere Maro , verfibus fuis celebran- i
das fibi fumpfit. Etfi autem ab hiftoriain-
terdum recedit, &adpluresgentes Aeneam
errando pervenifle fingit : tamen utile eft
hiEcinpromptueffe, qu£ recitavi; neomnia

m 'J

pro fabulofis habeantur: & lit veraafi&is di*
fcernantur. Ac de excidio quide Troi* a Graj¬
en, propter adulterium Paridis everfe, Liber
fecundus ait:Deerroribus autem & naviga-
tionibas Aenea?, libertertius eft. Sed Virgili-
usAeneamnon ftatim eSiciliainltaliamper-
ducit.utfideshabethiftorica: fedprius in A-
fricam ad Didonemreijcit: ut hacoccafione
originem exponat Carthaginis: &odij, quo
Carthaginenfes contra Romanos flagrabant,
caufam quafi fatalem afferat quodfit libro pri
mo&quarto. Pofteademumlib.j.Troianos
in Siciliam reducit. vbi Aeneas patrem Anchi-
fen,annoprajcedentiamilfum,ludisFunebri-
bus ornat.Tandem lib. 6 .  e Siciliaegreflum.m
CampaniseoramadSibyllam,mulierem fati-
dicam provehit: cuius dudu Aeneas adinie-
rosdefcendit: ut Patrem Anchifen illic futu-p
rafibidefuapofteritate, & fortuna fuorum
prxdicentemaudiat. qua: quo confiliofiant,
fuisin locisindicabitur. NequeemmHome-
ricam tantum poefm>vt multi putant, imitari

I voluit: fed multo magis patria: gentis primor-
dium atque originem celebrare ftuduit. Bella
vero ab Aeneacontra Turnum, & Mezentium
gefta propter matrimonium cuinLaviniaini-
tutadibris fexpofterioribus coniundim pro-

| fequitiirvt eodem tempore duos potentifsi-
Cioshoftes.ab exule &profugo,fedpio Aenea
VidoseiFe doceat.Et quemadmodum Home-

i a  J

rus iti niorte Hedoris,laiides Achillis finit: ita
nofter Virgilius laudes Aenese in morte Tur¬
ni abfolvit. Rdiquaver6,quse adgloriam La¬
tini nominis,& decus Albani regni atq; impe¬
rij Romani pertinet, fuislocisadmirada qua-
damingemj facultateinterferit : acdu lcifsi-
mis fabulisperm ibet: iir-omnededLoris radi-
um effugiac. Quid en im iucundius, quam
qubd primo Aeneidos libro lovemfingit va-
ticinancem Veneri proTroianis follieita:. de
regno Albano, & Albacivitate:quam Afcani-
ysolimconditi.in.is , &trecentisannis,cura
fua pofteritate fub imperio habiturus erat. ?
Quid p ulcrius , quam quodfextolibro Anchi«
fes introducitur , filio Aene« apud inferos,
qua!i indice dtgito monftrare animas regum
Albanorum,qui ab Afcanio: & Romanorum,
qui ab Albanis orituri erant ? Quid eleganti-
us, quamquddRomu!us & Remui.condito-
res Roma:,libro primo aIove,lib.<Lab Anchi-
fp.lib 8 a Vulcano,inclypeo Aeneg.itadefcri-
buntur& ob oculos proponuntur : uc Lupa:
vbera ab iplistrahi, non legaš , fed videasf
Qu idmagn ificentius, quam eft piduraurbis
Roma:,d regum Romanorum,Itemque Con«
fulum & Imperatorum.Iulij Cafaris,& Augu-
fli:ab Anchife , Iove&Vulcano,locis citatis
ita d el i neata: u r nullo penic illo a ccuratiin d e-
p ing i potu  i fletj  Omitto a! ia. gua: funt pen  e
liiuuaierabilia: quibus nop modbpopulos Sc

reges

tl

pegcs vetuttiores Itali* , f e d etiamgentium
iftarutn moreš, &confuctudinesde(cript* 1U
hoc autore continentur. Haec vero qucc bre-
uiterde Antiquitatis monumentis attigi, etj
tli xi, ut ju ni o res Te 1 ant Roman i I mperia initia
non nuperextiti(Te: fed omni omniumfecu-
lorum memoria, excellentes in hoclmperio
heroas & principesextitifle^ quorum vimue
bellica, &prudentiamilitarihoftesopprefsi,
parriadefenfa, oppidaconftituta.civitatesle-
gibus mm»itsEarque confervatarfunt. Dcinde
utomnesintelligant, quam parvafoleanteife
maximarum rerumprincipia Vrenim ex mi¬
nimo grano fjpeirmimaoritur arbor.itaple*
runc]ue magnorum Imperiorum &regnorum
amplitudo ac fplendor,ex parvis initijs exifte*
re confuevit: ut Virgilius exemplo Rom* &
Carthaginis, aliarumquc civitatum declarat,
Vnde Propertius:

boe quodcunq 3  vides,qua nune efi maxima Roma,

Ante Vhrjgem Acueumiollu & berbafuit,

Atfo ubtn avali fiantfaera palatia Pboebo,

Bvandri profuget proeubuere bovet.
fitttlibuf črev er e De«, Ihte aurea templa,

Nonfuit opprobno,fdcla fine arte Cafa,

Sed & hoc nomine grata effe debet ifta ve*
tuftifsimarum rerum in Virgilio commemo-
ratio,qudd non tantum Romanorum, & am-
plifsinii huius imperij: quodcateras Monar-
chiaslonge fuperat: &cuius Germani hodie

prscipua

prarcipua pars fumus:tam inlignia extant mo-
numenta; fed etiam aliarum gentium, & Ger-
tnanorum quoquehaud obfcuraineofitmen
tio.Quotenim,&quantosin Germaniaetiam
tum heroas & principes a Tuyfcone ortos fu-
ifleputatis: qui a nimforum virtuteacrobo re.
in vi<ftisq:armis niilli terrarum populoco cef-
fsuBtš’ Sedquialiterarumlumen ipfisdefuit,
neque fcriptores habuerunc, quorum opera
& labore res praclara: ac memorabiles,ad_p£>'
fter os tranfmitti potuiflenr : ideo fa&um eft,
ut idem tumulus nomen obruerit, qui corpus
obtexit. Meritb iVimr ainapee ns dphrm4*s T
qui fu m m is ingenij virilvi c rpc forriter-g^ fl-nc
ah in ter im vindtearnnr : & in orbis terrarum
m e moriam f empitemam fpar fcrunt ac diff e -
ini narun t. Mira ri int erdum folemusmonu-
mentaserea.imagines vetuftas, & mutas ftatu-
as. At multo magis hornines antiquos,& qui
ante multafeculavkerHnt, admirari nosde-
cet. Hos enim poeta;,non ut mutas imagines,
j fed nobifcum collogu ete s, &  morum noftro-
I rum viv a guaedamfim ulacraincon fpečtun o-
bisfilfunt. Nam, fiHoratiocredimus:

Uon magis exprefi vultus per abenea figna,

Quam per v at is opus moreš anim;% vir or um
Clarorum apparenr.

Pičtoresenim corporum duntaxatlineamen-
tal5~externam oris fpeciem exprimere pof-
funt: poet« vero ipfos animos , & intimos
;  * mentis

mentis human® receffus depingut, & ob oc.u«
los nobis ftatuunt.-ut in exemplis maiorum,
quales nos fimus.aut effe debeamus,tanquam
in fpeculocontemplemur.

N°n poflum mihihoclocoteperare,qum
muu$ feculi ingratitudinem reprehendam.
Cum enim & noftrihominesfuos Virgilios ha
beant.quorum monumentis ipfi cum fua fa-
miiia& avitis, paternisque virtutibus ornari,
& immortalitati commendari poterant: eos
ipfi tam exalto defpiciunt,cotemnut, rident,
vt propter imperitos verfifices, & Charilos,
quiPhormionum ritue fl^m macibum getut*
eodemioco optimos poetas habeat: quocor-
vos poetas,&picaspočtrias, utilleait. Quare
nihil confequuntur aliud, quam ut pro lauda-
toribus & prteconibus paternarum virtutum,
ipfi facinorum fuorum probos Cantores,Per-
fios &Iuvenales inveniant:quod Vitellio, O*
thoni & Neroni accidifie videmus. Sed de his
& Virgilian® hiftori® antiquitate fatis didum
reor. Venio nucad rerum qu® in hoc fcripto-
re tradantur, fingularem, & admirandam va-
rietatem:qu® ipfa ledori non minus grataeft,
quam antiquitas. Vt enim Crambei>is.pQfita_
mcqse.ft: & Citharcedusridetur , chordaqui
fem p e r o.b qrr at ea dem: fic rerum varietas mo-
dis omnibus accepta,iucundaqne efie confue
vit. Etquemadmodum

mihimvivteprm dilftntire vidfntur ,

VtfcenUi

14

fofcentes vam ninlttm diverfa plato.

Qydde;n l quidnon dem ? renuk tu,quodpetit alt er  *
Qtwd petis, idfine c sl invifum aadurncjj dtiobus.

Haud fecusin prolixo opere eadem o-
linnibus gratanon funt. Proiride nihilmagis
commendategregiumartificem, quam vt ! rie-
tas: q n a V argiliiis gm ties fcrjprores atLmira-
culu nfgue fuperavir . Quod dum patids o (ten
do, qiiafoanimu dičlis melsadvortire; & ea¬
dem «quanimitateacbenevoleliria iftam va-
rietatem, qua priiis vetnftatem cognoicite.

Primdrnigittlrio h o'c Virgilij opere plara-
quefunthiftorica, & exem p 1 a fačt o r imi :qui-
bus proponiturdiferime honeftorum, &tur-
pium: utinfrd monebimus. Hsecautem ipfa.
qu;ehiftorica voco,ve!antiquiorafunt, vel re •
centiora, &c  ad Virgilij grafem propiiis acce-
dentia.Nam illaa rnorrepraefervaredij c  popil*
laribusfuiscommedare.ucraqueaci pofterita-
tem tranfrnittete voluit. Etantiqiiiora q'uide,
a ti t p rop ria funt gen tis Troiang,&:Phrygu.aiit
funt Graicoru contra Troianos & ali os popu*
los gefta,de quibus eft liber fecudus: & alij.aut
fitntproprialtali.-Emonumenta.de qtiibusdi-
ximus.‘autfuutTyriorum,&Phoenicum,quia
Chaldadsdefcendunt,& in Afriča Carrhagine
condiderut:utfuntea,qu£lib.i.&4. feributur.
Reeetiora vero funt partim de rebus Confulii
eontra Garthaginenfes & exteras gentes,prse-
clare geftis ; quas pafsim celebrat Virgilius:

partim

ti

partim funt de fadis Iulij Cafaris, & Augufti,
inquorumgratiam opus Aeneidos ablautors
cceptum,&inftitutu eft. In hac parte quafeli-
citerverfatusfit,&quanto cum animoru mo¬
tu res geftas defcripferit, poftea indirabimus.
Deindeinhocautore etiarn plurima fabulofa X
funt,& figmentoru nebulis res vera? involutas:
praefertimqus deDijsgentiumdicutur:qnos
©riginem fuamaRegibus,& HeroibustraxiITe
conftat.Nam ea astate.ut inquit Fabius Pičtor,
nullaerat monarchiaqniamortaliuptčtorib.
nondutnhaferatu!la regnadi cupido. Princih
pes quiaiufti erant,& religionibus dedni, iu-
rebabitiDij & dičti Hascille Cum vero huma-
ns mentes vera de Deonotitiam no gignant,
neq;innatafibihabeanr: &ocu!osfuos autad
homines, qui c aster js antecellut: autetiam ad
naturam, & rt s creatas covertant: ideornon-
ftrofasopinioneseoncipiunt &mirahi!esfibi
Deosexhomtnibiis,& brutis anirmhbus.-fole
itemacluna,&fnnilibus rebus a Deoccnditis
comminifcunuir& procreant Eti; auteni n a-
gnaeft human* natura infirmitas, ma.gnaque
cascitas : tamen profani Rriptores, quorum
ingeniaDeusad fcribendumexcitavit & ims
etiam doniš ornavit, ipfaque opera,ad hac nf-
S:Uehominumemotiac6{ervav]t,nec[uaquant
cxfcholis Chriftianis propterea exterminadi
sc profligadifunt:quod multaabfurda,muita
ifflpia, noupaucaindignafuis Dijs artribi e-

runt;

t6

runtrut multorum hominum fert opinio.Quf
certe ob hoc ipfum imminuenda eft, ne opti-
mi & pra?ftantifsimiautores, e matiibusdo-
centium ac difcentiu temereexcutiantur. Pri-
mum enim fabulofa iftahoc nobis praeftatco-
modi,vtadmoneant legentes.de mentium.hu
manarum in reb us divinis csecitate St caligi -
neTvFnoTEraminfirmitatem asnofcamus, Si

—O

Deo prorevelata nobis parvulisluceveritatis
grati efle difcamus: neq; efferamur, quod De¬
ti s nospotiores habuit,quibufcu verbifuilu¬
cern communicaret. Nam VirgilijnafusDeo
no minus placuit.-quam meus.auttuus Quid
enim habes, d homo,quod non accepifti ? De'
inde St huccoferuni LfahuliE ift ae.de Dijs, dea-
busque confičtis: vtnosgentium iftarum ex*
cscatione admoniti.ini Dei.homines ob pec-
catumin reprobumfenfum dantis,vereexpa-
uefcamus ,  nequealijsinfultemus Ted vicem
illorum deploremus:atquein timore Dei vi-
vamus,nosq;fpincuveritatisregipetamus:ne
inc zcamiftam errorum voragi ne praecipite-
mur.tum in primis.ciim videamus etiam inter
eos, quiChriftianiSt Catholicihaberiac dici
volunt: plurimos reperiri, qui inea dem c um
Vir giliopietatisignoratiahg reant. Equidem
fi vitam tantu Deus mihi concefterit:itain iftis
fabulofisnarrationibus verfabor, Auditores:
vt totum pene papatum.cu omnibus fuis cere#
monijs,Sc ritibus exVirgiliopromanafteinteI

leduri

17

ledurifitk Ouidenimefl; aliud Venus apud X
lovem proTrdianisinrercedens, quam pon-
tificižfe interceffionis , qux žit a Sandis apud
Devm vivapidura ? Quid aliud parentaha
Aenesein lib. 5. & facrificium adfepulchrum
Anchifae fadum, quam pontifici* exequia?, &
Mifife facrificium pro mortuis ? Quid totus li-
ber fextus aliud, quam papifticum purgato-
rium ? ut nihil dicam de Exorcifmis, quilib.4.
proponuntur:nihil de Po l yph emo, monftro *
horren do,informT 7 cuiiume na demptum ,qu{
Komani P ontificis expr e fla imagoeft: ti ihil de
veftatibuš, quae monlalium exemplar funt: ni¬
hil de igni aterno in templo Vefta?: nihil de in-
numerisfuperftitionibus, quas Poetaipferi-
det.Ethcccquidemdefabulofis. Suntautem
prster Hidorica & fabulofa, multaetia in hoc
autorePhyfica, & propriead naturam rernm
fpedantia: ut de varijs auimaliumnaturis .de
arborum,herbarum,apurn & fimiliura rerum
virtutibus, de ventis&tempeftatibus, de flu-
minibusj&eorum ortu. Quseomniafuaviffi-
mis ac dulciffimis numeris aPoeta defcribun-
tur. Occurruntetiam multa medica: qualiseft
čiiratio vulneris Aenea: lib. u. Ite defcriptio-
nes peftis, famis, fomnifvulnerum lethalium,
partium humani corporis, &aliorum. Adhsc
plurimain hoc Autore funt Geographica, ut
tertius & feptimus liber fere totus: item Afri-
c * defcriptio lib. 1. & 4. &aliae rcpio^ficu  ur-


biutn,regionum,montium, portuum, nemo-
rum„ Reperiunturitem Aftronomica: utde-
fcriptionesortuum & occafuum Soliš, Luna:,

& aliarum ftclbrtim.refpečluHorizontisitunl
2 govojfx<pim  N o Čl is, Aurora?, Meridiei & fimi-
luimtemporiim. Qua?fiemnia exemplis de-
inon{lrareveIlem,nunisproiixumforet. Po-
ftremo extantin hoc poeta, m uit* etiam gra-
vifsimeTententie, qu a exetnplis fadoruin u-
feigue velutilgemmainneKrhtli r; adguas tan-
quam regulas vimuuin, ornnes adiones ho-
minumaccommodaripolTunrac debet. Quid
enim gravius a profano homine dici potuif- .
fet, quam

Difitte iuJHtiam moniti, & non ttmnere Divos  ?

Quid principum vi ce accommodatius,
quam parcerelubiedis.&debellare fuperbos?
Nam hoc verficulo multi reges ac principes
pro infigni atque fymbolo uli funt. Qui d ve-
rdde immo deratahominumin rebusprč5pe-
risinfolen tia&fu pe rbiaverius; quim
Nejcia menshcminum fanfortufefutura,

Etfervare modum rebus fublata fttmdis.

Quid dido Chrifti de lataad inferos,&an-
gnfta ~ad~fifperos porta con fTmilius : qyam
hoc:

'Facilis defcenfus Averni
Uoiles at% dies patet atrt tanita Ditis .

Sedrevocare gradum, fliper evadere ad auras,

Hoc opus, hit Utor tft i

Etfi

if

Etfienim iftamorumac viti dodrinamut- y
to melius ac perfedius, in Salomone & Syra-
cideac reliquaS.fcripturaproponitur:quam
in Philofophorum & Poetairum libris : tamen
ifti fententii, qui a naturali mentis luce pro-
ficifcuntur, &cum redaratione confentiunt*
haudquaquam abijciendse funt: fedcum reve-
lataa Deo lucecomparandi,&conferendar.

profanorumhominumlibris extare, & con-
fpici: ut effent praecepta vitaacmorum: ne
hominum animiverbo Dm deftituti > vo-
luptatibus plane obbrutefcerent. Sed hic o- ^
mnia, quiad vitam, moresquein omili ordi-
ne redeinformandos, adeoque adtotam vi¬
ti civilisconfuetudinempertinent, multoe-
videntius inexemplis, tam fidis, quam veris»
a VirgiliopropofitaTunt. Quis enim fuppli-
cijsimpiomm,quibusil!i in Inferno, ant ra-
dijs rotarum diftridi, aut avulturibusarrofi
excarnificantur,adtimorem, &cultum Dei
nonrevocetur i  Qnis Aiacemiftumfulmine
percuflumpropterftupratam CafTandram a- jc
ipiciens, a vagis non abflerreatur libidimbus ?
Q.uis A cneam videtiSjtergo patrem Anchifetv
fcnio conf edum  , ex incendio Troiano efe-
rentem , pietatis exemplum crga parentes
n on inde capiac/QuisLaufum in atie lian tem,

& P to falutc patris caput hoftium teliš obijci-
entem,no iaudet,no miretur, no ei fimilisejfe

B A

20

ctipiat { QuishofpitalitatemDidonis&AIce-
ftis non lubensimitari vejit? Quis miferabile
T roiae excidium fibt ob oculos ponens,no ex-
clametcumHerodoto ; Atrociadelidapuni-
/ ri . atroci buspoenis? Quidmultis? Nullumin
/ vita vel honeftatis exempl~um eft,ad quod Vir-
gilius te noninvitet: nequeullumturpitudi-
nis,aquotenonabfterreat: utquodHoratius
de Homerocecinit: idmultomeliusde Virgi-
liodicipofsit, quod
Is (juidfit pulcrum,qutd turpe, quid utilc,quid non,
Plenim ac me hm chrjfippo  dr C rantore dicat.

Quse enim officia virum fortem & genc-
rofiirn , in omni Fortuna: ftatu,domi&foris,
terra mariq;deceant: id multo evidentius ex-
emplo Virgiliani Aeneae, quam omnibus Ari-
ftotelicar philofophia: regulis, & prolixis Pla-
tonicorum difputationibus commonftrabo.
^7 Quantum vero adfi&as res, earumqueufum,
fi pietatcm refpicias,hicdicereattinet,&iam
ante aliquid diximus: & hoc nune infuper ad-
dimus.fičtis exemplis non minus moverbaffi-
cique hominum animos,quam veris.Idq; non
modbinlaudationib. ufu venit,fed multo ma-
gis in vituperationibus : quae.fi fabulis tečla:
x funt > fortiuspungunt,& animumoccultepe-
netrant:finapertae, plsrunqueprimoincurfu
graJviterimpingunt, &hominummentesof-
fendunt. Cum enimvet itasodiumuobJegmTi
\  anncos pariat, & homines fua vitia non liben«

ter

21

ter reprehendi & corrigi patiantur; ideb Poč-
tx  monftrafinxerunt, & Polyphemos, Cyc!o-
pas, Centauros, &  Lapithascommenti funt:
ut eorum deformiratepropofita, Rommesd
fcelerihus & flagitiis derer

rere i a t. Yr enim u 1-
rpra dnrn at ra d n p on mitefcunt.fpd a-opj m 1 »1
tonHnsaffiriuatta^acoiji deleviter.fenfirri g:
^rad^da-f n at.. ita atror i a - hnminum  delifta.,
c arptim & te&e reprehetldenda, n on Samica
mordacitateinfe&anda,nifi tumdemum, ubi
prioresillscaftigationesnihilpro.feccriat.lbi
enim exulceratum,& putridum corporisme-
brum ,enfe recidendum, nepars fynceratra-
hatur. Hocpoetico obiurgandi genere,Na tha \
prophetailleceleberrimus, ufus effe legitur,
qui adulterium&homicidium Davidis repre-
henfurus,&ipfiautori obie&urus,fabulam de
raptaovecomminifcitur. Eodem ufusefl Sal-
vator Chriftus, ut pafsim hiftoriaEvangelica
monftrat Nam Pharifsorum & Iudsoru ftul-
titiam infedaturus,alias fabulam de fepte vir-
ginibnsftolidis.- aliasfigmentum deconvivis
ad nuptias divitis Domini vocatis: alias para¬
bolam devinitorib.&fervis.nunciosheri fui,

& tandem ipfum herilem filium in vineaocci-
ftentibtis proponit. S ed& T. Liiins^nobilis y
biftorisconditorrefertjL. Menenium Agrip-
plebem Romanam, qus ex urbe in mon-
tem facrum profugerat: & fecefsionem apa-
tribusfecerat •  n.equeulliusoratione&voci~

B 3

bus fle&i poterat, folius fabula:, quam de ven-
triculi&membrorumcorporisdifsidioartifi«
ciose confinxerat,in urbem revocaffe: & con'
citatum populi animum lepidifsimofigmen-
to fedaflTe: & Senatni, Reiquepublicae recon-
ciliafle. Eodem modo Neptunum nofterfin-
git, ventos regno fuo ab AeoloimmiiTos, tri—
dente fuocompefcere : &dičtocitiustumida
placarexquora Quiddi camde Amicitia prg -.
cipu o fociitatisbumaiiaL vinculo ? Nam hac,
gu ibus in reb. confiftat: & gn^ ven am ici pro-
pri afintofficia,  fičioNifi& Euryali exemp!o
clarius muko patebit: quam ex Ariftotcliso-
dtavo &nono Nicomachiorum : totagueilla
prolixadifceptatione Ladij cuFannio& Sc«e-
vola, quaeeftapud M. Tullium. Qusequidem
non eo commemoro , ut fuam autoritatem
Philofophorum, & Oratorum fcriptisdero-
gem: fcd ut Počtas ipfis non inferiores, fed
prope potiores eflTe commonftrem. Nam  &
S trabo po eticam artem p rimamPhilofopbia,
& P oetasldl osPapipn res vncat: Plato in F y.

{ide acTfpas Tiiurcpia:?, npiHyi(icvcKt,  patres &du-
cesfapientiae nominat. Quin ipfefummiinge-
nij dodrinsque Philofophus , Ariftoteles',
quanti Poetas fecerit: exeo liquet, quod pro-
nunciatafua Poetarum, Euripidis, &Homeri
autoritateconftabilirevoluit. Sunt enim re-
gulae virtutum, exemplis fadorum illuftran-
tte; & vicifsim fadtorum exempla, adnor-

23

mas & regulas virtutum referenda ac revo-
canda. Atvero, non hoc tantum commodi y
ledoribus pr^ftat Virgilius, ut unufquifqne
fuos moreš, & vitam ex illo regere & ad bone-
ftateminforinare pofsit : fed ctiam fingulis
hominum, ac vita: generibus plurimum con-
ducit. Primo enim tota Aeneis, viri princi-
pis,&in Republicamagiftratum gerentis ex-
preflfaimagoeft. Quamenim in£i^do-&-«n.
pavj jo animo, om nesadverfos cafns fene de-
beat, exemplo Aeneasdemonftrat: quemfe-
ptem annos maria omnia circum errantcm,

& nmltis vita: periculis  ac monftris expoii-
tum fingit: ut patientia: & magnanimitatis
fpecimen omnibus ijsprabeat: quivirtutem
colere, & volupt-atum fordesevitare cupiunt.
Verifsime enim a Poeta didum eft:

Quiftudet optatam curfu contingere met um,

Uulta tulit } fecit% puer,fudavit & alfit:

/ibjhnuitvmo & Venere.

Et quod Aeneas de Italia exdamat:

Per vartos cafus, per tot difirmtna rerum
Tendimusin Lettum: fedesubifataquietas
Oftendunt,illtc f.u regnarefurgere Trote,:

Id multd redius nos Chriftiani de cede¬
ji Italia, Sc  animorum noftrortim patriadi-
cemus. Eft enim noftrum,utPau-

lusait.in ccelo: quopermultastribulationes
jperveniendumeft: utfacrseloquunturliter*.

B 4

2 *

Quam vero tranquillo&iedatoan imo regem
autpriricipem eiledeceatin pace, &profpero
fortunaftatu, ne rebus fecuudiseflferatur.aut
infolefcat: eiufdem Aenea:exemploplanum
&clarum facit. Nam qualem ipfum in exci-
piendis hofpitibusefle velit: qualia eundem
deceant colloquia, lib. x. z.  & j. exponit: qua-
lem hunc ipfuin in venationibus, in certami-
nibnsnavalibus,iaculatorijs, & equeftribus,
ludisqueGymnicisacpalxftris effe coveniar,
lib. 4. &j. dilucideexponit, ubi omnia, qu«
breviterartigi,itarecitat: utomniacorama-
fpicerevidearis. Poftrembqualeminacie, &
belloprincipem effe oporteat: guibus orn a-
tum virt utibus : gua p radimm firle^tnHn-
ftria,nemo apertius,nemo luculentius, nemo
brevius,hemo pldturanus delcribir,quam Vir
gilius. Quomodo"enmrbeITo conflato, ubi
pax retineri non poteft, confcribendi milites:
quidelečlushabendi: qua: locacaftrisidonea
qugrenda, quidagendumin obfidendisurbi-
bus, oppugnandis mamibus, vaftandis regio-
nibus,inftruendaacie,committendispradijs,;
Aenea?exemplo manifeftifsime declarat. Etfi
aute longe alianunc riulitandi ratio eft, quam>
tumtemporis: ramen grata eft illarum con-
fuetudinum,& totius vecuftatis rccordatio, Sc
magnamafFertvoluptatemijs, qui nova cunj
antiquis comparare, & veterem iftam difcipli<
nam militarem, tanquam rudem & fimplicem

admi-

2f

admirari poffuntJ Slegue vero  principiu dun-
taxat vitam ac moreš i.nfuo Aenea.delineavit,
fedeorum quoque hominUm, quicumviris
ad rerum gubernacula afsidetibus starem de«
gunt. Qualem enim Aulsmagiftrum,&qui-
bus erga Dominum fuum ftudijs affečtum ef-
fe oporteat,exemp!o Achatis demoftrat Qua-
lem Oratorem, five legatum, &quaornatum
fide, atouefacundiaeflevelit: propofitaper-
fonallioneidocet. Deajguen ullumofficiu m X
prstermittit: quod vel adpacem,& civilem vi
tam, veladdifciplinammilitarem pertineat.
Quidenim Mneftheum & Sergeftum comme-
morem: qui bonorum in exercituducum ex-
preffam imaginem probent ? Quid de Mifeno
dicam,tibicineoptimo. ?  QuiddePalinuro,na
viumgubernatorepr£ftantifsimo,&fiderum,
ftellarumque peritifsimo ? Qus fi omnia ver- X
bis ipfius poets illuftrare vellem, dies me po-
tius,quamverbadeficerent. Sedopinor fatis
a mecommoftratum effe, hunc autore,& pul-
cerrimarum rerum varietate, eaque adomne
vitam civiliter agendam accommodatifsima,
AUlli fcriptorum fe cundue ffe: rsteri sgue nan
i mmerit d , vel uno hoc nomine antep©»en-
djun. Qus fane reilnerijaiiiiadoleicenttHri y
animisflndium&amorern excitaxe dch&t,ut
n ontantum varias res ex hoc autore cogno-
icere expetant, fed etiam yitam,& moreš fuos
adexemplum aliorum comparare difcant,

B S

z6

Km vos ego narte moneo :felix,qUicunq 3  dolar t
Alt er im difies poffe c ar er e tuo.

Ec:

F eltx quem/tciunt aliena pericula cauturn.

Nec male Terentius • Scitum eft pericuhim
exalijs facere.tibi quod ex ufu fiet Verum no-
fter Virgilius.no haciaiiiuluul&alifs-aji£e£er'
tLtneueuiii quod reru antiquitate, & venufta-
te, &iuctindifsima qusda varietate: tu pcrfo-
narum,quas in theatru fuum producit,eximia
dignitate: ac fcntentiarp mirifica gravitate, ut
diximus,16ge excellit: &rjeliqnis poetis tantu
praske d i tkanje citos quan  tjitn Jegafn sibat e-
quos.-fedpr3fcipuehocetiam nomine omni¬
bus anteponi debet; quddadmiradam rerum
varietatem uerborum varietate exseq'uat, ora-
tioniscopiaamplificat.uocumfplendoreillu-
firat, &pu!cerrimisfigurisexornat. Neqjus

nrani-neguevaga.lltCiaii..

X  dianL& St atii ;fed ad ll nminismo du copiofa .

Wo--^ peng rfi rebus ipfis nita • fr-cnt

nihil addL n 1  hi 1  g 111f d etra hi.-pnfv ir Quemad-
moduiduerfusifti docent: quosinfua Aenei'
deconfulto imperfečtos reliquit, ut iam olim
illud: Sic vos non vobis: quod fciret neminem
futuru,quieosdefuoingeniofupp]ere pofiet. t
Sicut enim Venerem Apellis ab autore coc-
pram.nemoaliorum pičtoruabfblvere poru¬
šita Virgilij imperfečtosverfus nemopoera-

rum

27

rum unqna abfolvet: cum ex vetuftifsimis ne¬
mo repertus fit quihoc conari auderet. Cto-
tiqn]s vero ea.eft pnri ras. eaverboru degaria .
acnnri va. ven n ft.is: utr.ihil a guoguain ead e.
fider ari.aut iure reprehendi p ofsit: etfi Zoil A*  ^
& maledicis caluniatoribus ipfe non catuerit:
ut ex Gellio & Macrobio coftat.Eguidem ob-
foletis,&antiquisvocabulisnoutitur: quem-
admodum Ennius.Lucretius, Plautus: led ufi-
tatis,proprijs,&cu reb. natis. Verifsimeenitn
cuidamfeinterroganti,quidexEnniocollige.-
ret: Aj^rurn.refbondit.ex{lerquilk)io.nam ea
duntasat ad Latini carmims maieftatem excet
pfit t qux pondus,&lumen aliquod habere vi-
debantur. Eft enim Virgiliana compofitio ali-
orum poetarum, pra-fertim Ennij & Lucretij
longe difsimilima:& rebus ita accomodata,
ut quidem ante rnonui, no narrari.fed geri ui*
de a n t u r. Qu i d eni  mjpičl u rat i us illa te m p e-
ftatis d efcnptione.guam ventiab  Aeoloim-
mUsIln mari excitant,ac vaftos volvunt ad lit-
torafluči:us. ? Quis quafo artifex homiilem ne-
guam - & fubdgtum meiius aut accuratsus d e-»
imearepotuifl et) guanoft er poeta Sinonfiin*
peffidum.proditorem/mendacijsinftrudturn,
a tque arte Pelafgaf cuiusetiamoculos & v o«
cesreprafentat:

** am %t{L£ot!j])dlu in medioturbatmjnemis
ConJiitittUtc/j oculit P hrygu agmina circumjpexit :

Iku qu* m,inquit,teUu} } qM me <equora feffunt

Accipert

Accipere: aut quidnm mifero miln dem^rejlat  ?.

Qi m Apelle s equum Didonis penicill o
venu ftius adumbr aflet,adventum Dominf in
atfioexpeči:antetn (  quam Virgiliusjrto verfu:
ftatfonipes,& fr£naferoxfpumantiamandit?
Quis caballorum decurrentium fonitus, hu-
manisauribu s melius fubi ecifl et, qua ifte ver-
iicuiuš:

Quadrupedante putrem fonitu quatit vnguta campum i
Quis Darctis & Entelli pugilum certamen
gymnicu pulcrius defcribejre potuiflet, quam
poeta nofter: quntaidoneis,itaaccommodis
verbisid recitat; ut ipfo s jntgiles matuisi di.
busconcertantes priiens cora mafpicere v i-
deans:.

C onftttit  (inquit )indigitotextemplb arreclusuterfo
Brncbiafa ad fuperas interritus extulitaura}:

A bduxtre retro longe capita ardua ab tclu,

Immtfcmtefemanus manibus,pugnam^lacejfunt.

Quis Vulcani fabros & horuminLemno
fabriles operas luculentiusexpofuiflet, quam
Virgilius.- quieasconcinne,apteque expref-
fit:utquilegit,ismalleorumičtus,&incudum
fonitus audire fe putet? Quid enim his verfi-
bus iucundius,quid elegaritius ?
lUimterfefi magnavi bracbiatollunt
In numerum, verfantfa t enačiforctpe niajfam.

Quisquaefoexhis amecomemoratisno
intelligit, verifsime didum ab Horatio: utpi-
dura, poefis erit,qug fi propius ftes,Te cap iet

magis?

29

magis ? Sed refertaeft talibus exemplis tota
Aeneis: quibus ego percenfendis confultd fu-
perfedeo. Namin hacingenij gloria Virgilius
in ter om nes Latinos autores vix quenqua ha-
bet fibi fimilem,nifi pene Ovidium,qui quatn
proxime ad Virgilij defcriptiones & advmbra
tiones verborum proprietate & fententiarum
perfpicuitate accedit. S ed elegatiores in Vir gi
j v  liofuntrnetaphoras,epitEetapulcriora: peri-
phrafes venuftiores,quam in hoc &alijsomni
buspoetis. Vt nihilinterim decaftitatever- X
borum dicam, qua obfcoenas etiam res velare
■ & tegereftuduit. Quid enimpudiciusdere

turpidicipotui{Tet,quamhoc,

Speluncam Dido, dux & Troianus tandem
Vcveniunt — ?

Quid caftius de maritali confuetudine Vul-
cani &Veneris, quamilludino&avo:

Optatos dedit amplexHs,pIacidumtfcpetmt  ' c
Coniugi* tnfufmgremio per n.embrafvporem ? c - d'

Nam tegendae & velandse obfccenae, ut ap-
paret.rei^A/^-pm.umrdecenter admifeuit: ut
ait Aufonius.Qu£ fanemodeftia Virgilij,Grf-
cis,quifcribendo ipfnmimitatifunt, caufam
pr*buit:uteum Partheniam, fa&aadnomen
piusallulione,quafi virgineum dicerent.Nam
in toto Virgilio,verbum nullum reperitur ob#
iccenu; nihil impurum, nihil impudicu, nihil,
quod teneris adolefcentu animis officerepof-
% Neq; enim ftatuendum eft, quodimperiti
i ■ iudicant,

3 »

iudicat,lafcivailla,&obfccenifsimaEpigram-'
matadePriapo, qutevulgusTypographoruiTi
falsoadfcribit Virgi!io,ut,Politianus docet,&
pefsimoexemplocaftifsim£ Aeneidi, tanqua
fcortum Virginiamhonefta; matrona; adiun-
git: e pudico Virgilij ingenio promanafle :fed
veternm poetartun,Catulli, Ovidij,Propertij,
Tibulli, Marcialis, & fimilisfarina; fcriptorum
verfus efte: quos ipfidive.rfis temporibusafe
confcriptosadPriapi ftatuasfufpendcrint,at-
que affixerint. Quod ideo iuniores tnoneo:
urmelius de Virgilio , quamineptinonnul!i
fentiredifcat,&lafciviamCatulli,atquealioru
deteftantes, Virgilij fimilesefTe,acfimiliadice'
reac fcriberenitantur. Etfi autem fuosetiam
y Metaplafmos,& fopiufculeaudaciores Meta-
phoras habet:&ingenš difcrimen eft, inter u-
fitata&poeticafeu tropica:tamen ad fermo-
nem qiiotidianum,& aptam orationem confi *
ciendam , plurimum pneftare huncautorero
emo!u<menti& commodi, manifeftum eft. Vt
enim non omniaillius, foluta: orationiadmi-
fcenda:itanonomnia ab eadem removenda.
^ -j,, Namut nihil dicamde apto pronunciationis
fono,& uerborumaccentu:qiiiexfolispoetis,
eorumque numeris hodie difcendus eft ( nift
inepti eife,& ea, qua:pueri fciunt,ignorare ve-
limus)quisveftriim non videt,Latina oratio'
nem,qute adpoeticum nutneruaccedit,&uer
bagradiaexipfis mutuatur, uteftipiiusCice'

ronis»

31

ronis,&Senecse, nonmulto graviorem & fua-
vioremfieri? N.efcanenim prgfcčlcLg.uajmo-.
Hnjii r>rumorati Qa£^iimoL rr p. r .j r ^ n r : niubus
ni hilpoetic^  fiihlimifatis. aiiiiliiumcmrum,

nihijjo nHinienti:l( P erriirne:ft NprviHf ‘ n - f l l1r>  x
pado circumftantia: perfonarum, rerum, lo-
corum.temporum, confiliorum, & eventuura
meliusexnarrationibusLivij,Claris,& Sallu
ftij,quaVirgi!ianisdifcantur.Suntenimhifl:o-

ricx narrationes plerunq; fimplices, & neque
uerbis,rebufveampliticatx , nequeadaffe-
dum comparat*: poeticx vero pulcerrimislo
corum,temporum,& perfonarum aefcriptio-
nibus, ac uenuftifsimis comparationibusex-
ornatx. Et hiitoricifere humanatantum,& V*
fortuira: poet g uero etiam divina,& fatalia ob
oculos proponunt, & arcatia Deorum immor
talium confilia.. quafi ex ady tis 5 in confpedum
proferunt. Sed & hoc non fatis intelligo, ^
quodnonnulli affirmantjlocos Inventionis,
&amplificationis, itcmqueTropos, & Sche-
mata,qns funt Elocutionis, adeoque totum
Oratoriumartificiummeliusac perfedius ex
Cicerone,& Demofthene perdifci, quam ex
brevioribus illis , & pulcerrimis Dialogif-
niis, quos fuis beroibus noftcr affingit Virgi-
bus.Nam utmoresatquevirtuteSprincipjbus
dignas attribuit.-ita quoqueaptas, con veni-
entescjue & deccrab orationes. Etfi enim Ion.*
gitudine fua& vcrborum copia Ciceronianas

non

32

non exsequant: tame quia do&a& erudita bre
vitas, qua viri principes & reges maximopere
dele&antur, no minorem gratiam & laudem
merctur,quam ingensverboiu flume: nequa-
quam propterea logioribus illis Orationibus
Virgilians pofthabends erunt. Macrobius
certe, acerrimus poeta? huius cenfor, eum Ci-
ceroniin hac ipfaarte, a qua nomen illefibi
comparavit.anteferre no dubitavitqndd Ci-
ceromuno tantudicedi genere,poetanofter
in omnib,excelluerit. Quid?qudd pla?riqueO-
mnes Rhetores, qui artis pra?ceptapoft Cice-
ronefcripfernnt.finepoetg huiusteftimonijs,

& verfib^regulas fuas explicare, aut noluerut,
aut certe non potuerunt? Sed efto,quod illidi
cut.-&ftatuamus Oratoriumartificiu, &Rhe- j
torum ifta pigmenta,plenius atquc perfečlius
exCicerone, quam Virgiliocognofci&intel- f
ligi: hoc tatnen omnes mihi Rhetores conce- :
dantnecelleeft, motumanimorum &affečtu-
um, in quo maximaOratoris virtus, cernitur,
ex poetis vel folis cognofcendum. quod Ma-
crobijteftimonioconfirmare inproclivi dlet
(cuminhac dočtrina? parte laudum Virgilij
diligentifsimus ipfe fcrutator fit) nifi vndique
exempla fuppeterent.Quam enim Tjtagicao- L
r^jgjiis-iilo horribilem Priami exitum Virgi-
lius perfegnimr ? Quam gravibus verbis huma
na?fragilitatis , & inconftantisfortunarineo
proponit? Fuit enim Priamus Afisminoris

res

si

f expotentifsitTHiS> pater quinquagintalibe-
torum: quibus omnibus in bello amifsis.tan.-
dem capta patria, in con fpefiu coniugis, in a-
r a,ad quam confugerat Jntefficitur: & in filij
^ifanguinevolutatur. Hoc triftefpe&aculu.,
<|uocura ogineshumines, tum praTertim ij 4
^uorum fortuna fplendet, merito affici de-
bent.Poetain fecundo Operiš lib.fic exponit:
v Hi c dicens, altana ad ip/k trcmentem

Traxit, & in multo lapfantem fanguine nati:
impluuitcfe lomatii leva,dextracj ?  corufcum
| Extulit, & latert capulo temu abdidit enfent.

Hacfinis Priamifatorum, Iric exitus illum
Sorte tulit, Trotam incenfam &prolapfa vidcntem
Ver gama, tot quondam populit terriic/Juperbum
Regnatorem aJu  : iacet ingens littore truncus ,
Avulfumcghumerucapttt , &ftnenom'mecorpus.

Quam vero pathčtica, & plenacommi- y
i lerationum funt Jiu^lib.^ deinterituD ido^
nis, proprer vim amoris, cui fuccimit>ft, nece
fibijpfi coftfcifcentis,proferutur i  Quam hor«
ribiliaqugdemorteMezentij, Turni & fimi-
lium fcributitur ? Quani conciliata&Jk-briia,
qu§ de Aeneamorte Čreufg coniugis, Sc  An-
chifg patris deplorante venuftifsime perhibe-
tur  ? Quam grave & lučhiofum illud Epip ho^
k tiema, quod initio primi libri de'difficu!tate
condendas urbis,& Romani Imperij conftitu«-
cndi'praemittit,cumait:Tantsc moliš erat Ro/
conderegente? Nam fiveru cft,quod

u

nonnulliafferunt: iftoverfu.cutnfuam Aenei-
dem Auguftorecitaret Poeta: fortifsimo, &
fiimmoImperatorilacrymas excufsit.Sed for-
taffe nec ille locus filentio pra?tereunduseft>
cjuiapudhuncpoetamlib 6,  fub finem extat»
demorteimmaturaMarcelli, exOftavia, fo-  ^
rore Augufti, & Cn.Marcellonati, cui Augu-
ftusfiHam nuptuidederat, tantumpueritiatfl
egreflo,ut refert Suetonius.Cdm enim libruni
iftum recitaret Poeta : & Augufl:us ) fororqe-
iiisO&aviacupidifsime aufcultarent : tan-
demqueadlocumillum deMarcdliexitu per-
ventum eflet- ibi conftat, omnialacrymis Sc
eiulatupermbctafuifie, Poetamquecoa&un*

‘  efie^itiečHonemabrumperet; nififinemad-
e{Tedixi{Ter. Ipfa quoque Očtavia fertur, co ,
verfu audito; i

Tu Marcellus trii: manibus date lliaplenu  r
evefiigio defecifle, ac prope exanimata, a?gr e
ad fe revertifle. Inde pro fingulis iflis verfibus,
quorum funt oftodecim, Poeta? dena feftertia
numerata: qua? fiimma, opinor, quatuor mil-
le &quingentos aureosexcedit. Quod fi ho-
dieviveretinhisterris Virgilius ; & totidern
nummos plumbeos pro tota Aeneideprsmij
Joco auferret, fane efiet, quod magnas ageret !
gratias. Nam paucifsimoshodie boni Poet# r
Mecoenateshabent. AtSylIatamen ,cumipfi
malus Poeta libellu de populofubiecifiet;&i« .
eum epigrama feciflet, tantummodo verfibus

Ion- (.

3f

longiufculis, ftatim exhis rebus, quas tum vč-
debat,pramiumeireddiuifsit: fedealege, ne
quidpofteafcriberet. Exiftimabatenim malt
etiam Poeta: operam aliquodignampramicK
Intelligo, Auditores,quanrus fe mihi ad dicen X
dum campusaperiat, fi omniabreviterattin-
> gere velim ,qua Virgiliano poemati laude coa
ciliare poflunt. Sed pluracuradda,non video.
Qujs enim eum Poeta non admir£tur,qui Ro¬
mani I mperij incunabula a tenebris in lucern
revocavit? quis hunc fcriptore non amet, qui
optimarumrerumcopiaacvarietatepropofi-
ta, non modo ad ingenij culturam, fedetiam
advitsmorumq; integritatem plurimum fa-
cit?Quism hoc Antnre n nn nmnefi-iidinnva.
mnsx nqiielaborem& operam in(uma t.ex quo
I prater Latina linguj puritatem & copiam, et¬
iam Oratiomsmaieftas , &affeftuuinanimis
hominum ciendommexqui{itiisitnaratiodi-
fciac percipi pOteft ? qnis denique eum va-
tem no nofi-nrng dinri-i/ign r vorfrr m:inir rnio

verfibus,tanquam proverbijs.non modo Tum
milmperatores, Augullus, Alexander, Seve-
rus &alij ufi fuifleperhibentur, fed fummiet¬
iam ingenij Oratores ac Philofophi eofdem,
tanqua oracula & teftnnonia,quibusfentetias
t  fuas muniut ac fulciutdn fcripcis fuisadhibue-
r ^ t >utfecereSeneca,Plinius,Fabius, Geilius,
Macrobius.Ladantius, Potanus.Rhodiginus,
Scaliger:ipfeD. Auguilin.PIieron. & Eulebius,

C 2,

I

it

qui & quartam Eclogam Gr^co carmine trati-
ftuIit:acnoftra£tatecomplures doči:i(sim i.& :
i n omni fc imunim genere pržftanrifcimi vi-
ti •• quemadmodum fuis a me locis,& tempo-
ribusluculenter commondrabitur. Quod  6
q uemitia, qu* retu l ivnondum  c o m m p ve n c,
ut Virgilium amet, Sradtrtiretur . ille Proper-
tii^tnaudTatTpodtamfacundifsimum, quidis
de Virgiliana Aeneidefentiat: &quantieana
faciat.Cuiusiudiciumciitn non fitcsecum.auC
cjeci de colore: federuditifsimi poet* de fum-
mo poeta, merito certe a nobis magnifieri de¬
bet. Sicenimcircafinemlib. 2 . Eiegiarum de
Virgiliocanit:

A čl tu Virgilium cujlodis littora Phcebi,

Cafaris &fortes dicere pojfe rates.

Qui nune Aenea Jroianifufiitat arina:

Iačiacfe Lavinis ničema littoribus.

Cedite Romuniferiptores, cedite Graif,

HeJcioquid mam nafeitur Iliade.

Etpaulopoftr

Ta taniš Afcrai, veteris pracepta Poeta,

Quofeges in campo, (juo viret uva iugo;

Talefacis carmcn dočla tejludine, quale
Cjntbius impofitu temper et articulis.

Quiddeipfodicam Augufto, cuius iatn
antememini . f  qui quanti Virgiliana opera ex«
iftimaverit, fuis ipfe verbbus pofterorum me-
mori* mandafie fertur. Sic enim inter cateras
de Virgilio feriptum religuit;

Vivdt

37

Vivat Maro elanu in orle,
ingratmjgfili:fedqutd tnale iujferat ipfe,
i ' Sit vetmjfe meum. S-acer dl poft tempera vita,

Sic% ent <eternum,tota refonunte camcena
Carmen, & imperij divi Jul nomine vivat,

Laudetur, placeat. vigeat, relegatur, ametur.
i  Huic Augufti Ca;faris,tamgravideno{lro
poetaiudicio, & Ly ricorum pfinceps, & poe*
taterfifsimus,Horatiusfubfcribit,inquadam
Epiftolaad Auguftum fic feribens:

Atnec > 3  dedecorant tua defe iudicia, attfe
Munera , qiu malta fantu cum laude tulemnt,

Dilechtibi Virgilnis, Varm^poeta.

At neque O vidij inihi deeft calculus, qui
Virgilij, cutn pafsim honorifice,tum inprimis
i his verfibus, qui in fine lib. i. Amorum extant,
j prasclaremetninit:

Tjtirus, & fegetes, Aeneiaifoarinalegentur,

Roma tnumphali dum caput orbit ent.

Idem alibi Virgihum, felicem Aeneidos
conditorem vocat. Sed & StatiusPapinius.in-
fignis Poeta,quanto in honore Aeneida collo*
cet, in fineThebaidosfujc his verbis declarat:
quibus librum fuum in lucern abiturum fic
compellat:

i Vtve  precor, nec tu divinam Aeneida tenta :

A ^ longc fequere, & vefhgia femper adora.

Quid mnlm? Virgil ij nofirit aiitajuko -
ttmib u s.temporib usau toritas, t anta g:  ex.ifti-
ipfi vivo populus Roman us in thea-

3*

t&xafliir texmi:.&jnar.m.Q» deiiuiptim iq u ? g; I

Phi lofoph i. Oratnres. & Pndrj palmp frihue~ j
r. : nj::utLucanus,fublimis certeautor.multum
fibiadGuličem Virgilijadhucreftare dixerit:
utSiliusItalicus, adguemVirgilijhsereditas,
noningcnijtantum, fedetiam pr^dijMantua- ,
nipervenerat, nataleeius quotanniscelebra-
verir: & Ačtius Samazarius noftra at ate idetfl
hoc, Silij more fecerit.

Oftendihačtenus, Auditores humanifsi"
mi, eaquapotui brevitate, Virgilianumpoe¬
ma, nonmodoreriimantiquitate & mirifica
varietate,fententiarumq; gravitate, iucundu
etTe: fedetiamadmoresinomni vitsegenere,
tumveroinprimisadlinguae Latingcultum# ,
elegantiamapprimeeflcutile.Nuncpaucis de  l
monftrabo, quomodoiftarum rerum omnia 5
ex Virgiliopofsimusfieriparticipes.- ut is noti
fibi&Romanisfuis, fed nobis omnibus Ac'
neidafuamconfcripfiffe videatur. Cum au'
tem hoc fine fidelis interpretis opera adole'
fcentesconfequino npofsint: ego, cuienat"
randi hoc munuscommiflumeft, iaiuucto -
rn animo. iy  mpnrc infiftam  ; utnon tantUtH
jnverbis ( perldeft, & Scilicet )  inh*ream ;
fed ut tota expofitio, ex prseceptis artis DiaR' ^
tSticae & Rhetoricasa me fiat,tum & loči rerufl 1
Arperfonarum ex fuis difciplinis fingulipro-
be, & ea brevitate, quapareft,explicentuf*

Erunt itaq; dim mihijphocinftituto ptopo'

39

fiti fcopi: alter Retum,alter verboru: ad quos
omnem noftrse interpretationis curfum, tan-
quam ad Cynofuram, & Helicen, accommo-
dah imus , Qu«eenim PericlesapudThucydi-
dem vita: humanseornamenta nominat: yvivcu
tm  Sfov-r«,iptJ.ltAJt'i?ca.rajuTie,  fcire neceffaria, Sc
J, eaverbisexponere,harccumin omnibusreb.
cognituneceflarijs, tum prarfertim inbono-
runiautorum enarratione obfervandafunt- ut
primo res ipfas intueamur ac perpendamus,
deinde res animo comprehenfas idoneo.con-
venientiq;orationis genereexponamus-.ver-
baque prsvifarn rem non invita fequentur.
Nostamen.utomniafiantfaciliora.acplanio-
ra,prsefertim in hac Auditorum varietate,pri-
mum verbaconfiderabimusj &eorumcollo-
.< cationem &artificium, deinde fententia ver*
borum cognita,de rebus ipiis agemus.tametfi
induftrijinterpreteseam fibi libertatemreti-
nere folent, ut pro materise fubie&a: alia atque
aliacoditioneinterdu verbarebus, interdum
res verbis interenarrandu pr*mittant. Qnan-
tumigiturad verbaattinet, duplexeoruin u-
naquaq; re nobis erit interpretatio; una Gra-
ttiatica.in qua verboru &orationis proprietas
. indicabitur: Poeticaabufitatisdifcernentur,

jJ clegantiores Metaphora:, Epitheta. Periphra-

fes, &fimileslociannotabuntur,quae omnia
cxNonio, Fefto, Rufo, Varrone, Servio ,Do'
nato,Porphyrio,Prifciao, Diomede, Linacro,

ValIa,Lrafmo,MeIanthone,&alijs Latina? lin-
gug autoribus, pra?fertim Cicerone, Deo vo-
1 e n te, i! I uft rabim us. Tu m u t ftudip fi co m m o-
damftyIiexercendiformu!ahabeant, expoe-
tica Oratione folutam &profam diligenter ef-
finga, ac narrationes quidem ex Li vio,G gfare,
& Saluftio. Dialogifmos veroex Cicerone &
hisipfis, quapofTum elegantia,
jnterpretabor. Altera dein exp]icatio, cu hac
coniun<5hj.,eritRhetorica&Diale<3:ica. Nam
ex pra:ceptionib. delnventi6ne.no modo cir-
cumftantias perfonarum,locorum>temporu,
confiliorum , fačtorum, confecutorum,&e-
ventimmin narrationibusobfervabimus.-fed
etiani argumenta Confirmationis & Refu-
tationis, exlocis Rhetoricis, &cuiq;reipro-
prijs, in Diaiogifmis oilendemus, & per Ana-
lyfm retexemus; tum Circumftantiarum, &
Argumentorum amplificationes ex locis Dia*
ledicis feu Communibus diligentifsime in-
dicabimus: utinde &rerum& verborum co-
piaagnoici pofsit. Podremo figuras,&fche-
mata Oratoria, quibus ifta omnia exornantur
& illuftrantur, utfuntlnterrogationes, Subie-
ftiones, Repetitiones, Exclamationes & il-
milesdidelitercomonflrabimus: uthocmo¬
do totum Oratorium artificium, Virgilianis
exemplisilluftretur. Adhanc dočtrina?parte
adiungemusprfceptaRhetorica&Diale&ica
Andotelis,Ciceronis,Hennogenis, Aphtho-

nij,

4

4 '

nij.Ouintiliani.Capellže.Vivis.Erafmi.Rodol-
phi,Melanthonis,&aliquotrecentium. Hanc
vcrbomm cofiderationemalter noftr$expo-
fitionis fcopus excipict: quierittradatio, &
cognirio rerum, quac quam graves, & vtiles ac
neceflaricefcitu, inhoc autorefint, fupraco-
pioseadmonuimus. Pritnum igiturhiftorica
intuebimur:eaque dfabulofis,& poeticisfi-
gmentisdifcernemus: ut quid in unaquaque
reveri&falfiinfit.avobisintelligatur.Etanti-
quioraquidemgefta,qua?funtGentisTroia-
nar, ex Darete Phrygio,Didy Cretenfi, Archi-
locho,Diodoro Siculo, itemquepoetisGrse-
cis Homero.Calabro, Calutho,T ry phiodoro,
Euripide, Sophocle, Aefchylo,Lycophrone:
& Latinis, SenecaTragico,Ovidio & reliquis
explicabimus. Qua: vero getis Grsce propria
fada: ad ea, pr^ter iam didos, etiatn Herodo-
tum ) Thucydidem,Paufaniam, Suidam,&fimi
lesadhibebimus. Admonumentavetuftifsi-
naarum reru I talin:,de Ianigenis,Latinis, Abo-
riginibus,Rutulis,Albanis,& Romanorum re
gibus,multum lucis afferet Catonis fragmen¬
ta, Marfilus.Fabius Pidor, Manetho, Solinus,
SextusRufus,Mcflala:inprimis autem Bero-
fus, Dionyfius Halicarnafleus, Strabo, Livius,
Plutarchus.cum pafsim,tum prj fertim in Ro-
ttiulo & Numa: Ovidius item,Horatius,Si!ius
& reliqui. Ad Tyriorum & Phcenicum, qui in
Africa Carthaginem condiderunt.hiftoriam

C 5

42

Sc  gefta > faciet luftinus, Diodorus, Eufebius, A
Berofus&alij. Ibi diligensinftituenda, quan-
tum res poftulabit, temporum,& rerum in ec-
clefia Dei geftaram.cum profanis hiftorijs col

latio Recendoravero J qux funt de rebus Con

fulum contra Carthaginenfes, & exteras gen-
tes fortiter geftis, exponemus, ex Livio, Po'y-
bio, Floro > Saluftio, Appiano.Dione, Plutar/
cho, Zonara, Silio poeta & alijs. Res denique,
lulij & Augufti, quarumin Virgiliofitrnetio,
ex ijfdem modbcommemoratis> fedmaxime
ex hiflroria Csefaris, Paterculi, Suetonij, Dio-
nis, Eutropij,Orofij, Sabellici, & Lucani,ac fi«
miliumlibris. Caterumfabulofa , prsfertim
qua:de Dijsgetiumfuntilluftriorareddemus
exOrpheo, Homero, Pindaro, Hefiodo,Ovi-
dio,C!audiano,Statio,ValerioFlaeco &reli-
qnisfuprarecenfitis quibus adiungemusLu-
cianum, Ariftophanem.Ciceronem de Natu¬
ra deoru.-Apuleium.Feneftella. pratcrea My-
thologos Palaephatum, Euftathium, Ladanti-
um, Auguftinum de Civitate, Boccatium,Gy-
raldum & fimiles. In hac parte ita verfabimur,
utrjr^AtmultitudiniDeorutn.fandos re-
gnipontificij: Veita;,  feuigni arterno, lampa-
de s temploru papifticorum: ipfis Veftalibus, t (

moniales: Čampo Elyiio, purgatorium: Exe' |
qiiijsfunerabilibus, Miffam proanitnabus vi-
vorum & mortuorum, 8c  fimilibusnugiseth'
nicoru, fimiles in papatu nugas fuccefsiife de'

monftremus,

U

monftrcmus, ut fupraetiam monuimus,Phy-
ficaporro,& ea, qua? ad natura reru, utanima
lium,atborum, herbarum, ventoru & tempe-
{latum ) acfimiliupertinent,exArifi:otele,Pli-
nio,Ae]iano,$eneca,Nicandro,Oppiano, Lu-
cretio.Gratio, Nemefiano: Columellaitem,
Catone,Varrone,Palladio,Conftantino,Dio-
fcoride,Xenophotis item Cynegetico 3 & dc re
Equeftrilibrisenarrabimus. Medicaetiamex
Hippocrate & Galenoobiter attingemus, &
eabrevitate ha;c omnia, qua par eft:nep!ura
fint utaft pyx Tut> £j>ycoy.Qux  vero ad dočlrina mo
rum, &vitacuiufq; in omnicoditione & ftatu
bene beateb; degendam pertinent: ea no mo¬
do S. Scripturardičtisj&moru prsceptis,qux
funtapudArii : l:otelem,Theognidem > Phocyl-
]idem,Pindarum,Epi&etnm,Arrianu,Plutar-
chum &a!ios:itemq; OratoruDemofthenis,
]focratis,Ariftide,L.ycurgi,Ciceronis,Senec£:
deniq: omnium Gr^corum & Latinom poeta
rum fentetijs: fed & proverbijs, Apopthegma
tis,Apo!ogis, & exeplis accomodis ex univerz
fahiftoria,Sacra> Romana,Graca,aliaruq;ge-
tium,praefertim Germanics, petitis ac leviter
attaftis.Militariaautem etfiex Aeliano.Vege-
tio, & Frontini ftratagematis utiliter illuftrari
poifunt: tamen, quia militia noftra togata, &c
pacis ac literarum focia eft: &fere nullafalus
bello .ideoftudiofeiuvetuti noseapotifsimu
exVirgilioproponemus: qus advitseCivilis
confuetudinem, & linguse elegantiam peru-

44 -

nere videbuntur. Podremo Geographica&
Aftronomicafuislocisitaprofeq,uemur.vtn6
modo Italiam,Gra?ciam, Afrciam & Afia, fine
viadco.tudab omnium latronnminfidijs me'
cum peragraturi,& vetermn urbium ruinas vi
furi: fed ipfum quoque ftellatum ccelum,&
lioc totum munditheatrum 3 magna cum ani-
morum voluptateinfpe&urifitis. EtCofmo-
graphica quidem ex Piinio,Strabone, Solino,
Mela.PtolomceOjPaufania.StephanOjP.Vido-
re.Sempronio.Lgto/Volaterrano.Blondo.Va
diano,Dionyfiopoeta: Aftronomica veroex
Arato,Manilio,Ovidio,Lucano,Theone,Pro-
clo,& recentioribus nonullis perfpicua & da¬
ra faciemus: ubique vero Gellium, Macrobi-
um,Pontanum,Rhodiginum,Scaligerum,Ale
xandrum ab Alexandro,Decembrium, & no-
nullosalioscomentarijviceadhibebimus. Et
quoniam non fatis ed, bonas res intelligere,&
verbaidonea expoetis annotare, uttantum
fciantur ( neque enim ftudij huiusfinis eft foia
cognitio ) fedetiam a ftudiofis requiratur, ut
bonas res animocomprehenfasjverbisconce/
ptas,inufum transferant.&fedulaaunulatio-
ne aliorum fimiles efle mtanturiideo inno-
ftris pradečtionibus podremo loco iuniores
etiam deimitadone admonebimus. Eaverd
in noftro poeta triplex eft :una,qua alios ipfe
imitatus eft, & bonos autores imitandi nobis
exemplu reliquit: altera, qua ipfum alij, ex ve-

tuftiori'

tuftioribus poetisjfcribendoimitati funt: ter*
tia,quaomnes eruditiac diligetes eumimita-
ri pofiunt-Ouantumad primu imitationis ge-
mis attinet.duplicem eam coftituo, Rerum &
verborum: partim ex Graccis, ut exTheocrito
inBucolicis, Hefiodoin Georgicis:Homero
in Aeneidepartim exLatinis,Ennio,Lucretio
&alijs. Ipfum Virgilium fcribendoannulati
funt Ovidius,Lucanus,Seneca, Silius, Statius,
ValeriusFlaccus,Claudianus,Aufonius,Gra-
tius, &compIures alij, utfuislocisindicabi-
mus. Nos vero e Sacrafcripturaexemplafa-
čtorum & precationum fimiliumq; rerum ita
proponenniSjiitea ex Virgilio feliciter cover-
tere, & audi ta inufum transferrepofsint. Vt
enim Ifraelitg profanu aurum,quo Aegyptios
fpoliaverant,infacrum ufumconveterunt: &
vafaexilloadtemplum Domini prcepararunt:
ita nos profanis Virgilij uerfibus resdivinas
& facras perfequemur:&quod D, Hierony-
mus fcribit, Chriftiani Virgilij effe conabi-
rnur. Sic enim alibi fcriptum is reliquit: Qua-
fi nonlegerimus Homerocentonas,& Virgi-
Hocentonas , acnon ficetiam Maronem fine
Chrifto pofsimus dicere Chriftianu, quia fcri-
pferit:

hm redit & Virgo,redeunt Saturniaregna,
hm nova progenies ccelo demittitur alt o.

Et patrem loquentem ad filium .*

'Nate mu vtres,mea magna potentiajolus, &c,

— Ab

Abhoc verfuum faciendorum prarclaro
exercitio,neinoveftru calumaijs ineptorum
hominumabfterreri fe patiatur. Si enim Au-
guftus, Domitianusi&Adrianus fummilmpe
raroresio hac arte inpenium -esrnlnccvoluc-
runt:nequete pudeat, qai nondutnad impe¬
rij Romani faftigium afceudifti, poetičen ex-
ercere Nam ftylihajc ratio, quae in verfibus fa-
ciendis impenditur, quantum emolumenti &
commodihabeat, non tam ij intelligunt, qui
iniuventutefua eam fecuti funt:quamij,qui
propter inopiam pneceptorum, vel alia impe-
dimenta,inpoeticafeie exercere nonpotue-
runt. Ego vero,ut nullain re veftris defim ftu-
dijsac commodis, fummis deinceps annitar
viribus.ut & maximas optimasque res, & ele-
gantifsimaverba,vobisex Virgilio,tanquani

nios,ingeniaque veftra, diligentifsimeexer-
ceam,quantu quidem a me (cuius jetatem pro
pe iuvenilem minusqueexercitatam, & codi-
tionem in hac fchola perquam humiii coftitU'
tam loco videtis ) Deo annuente,fieri poterit.
Intelligitis enimexhis a me commemoratis,
quatum ftudij &laborisabeorequiratur, qui
Virgilianam Aeneida pro captu fingulorum,
in hac Auditorum varietate &ingeniorum di-
verfitate cu fručtu difcetium enarrare cupiat.
Naquod Pindarus deingentimultitudinegu
bernanda, &in pacecofervandapronuciavit.

o proponam&ani-

ubi

ubimultudoeft,&multa confluunt negotia,
ibiomniarefte dijudicare, & feliciterdifcer-
nere, grave ac difficile eft.D eiqueauxilium po
ftulat, id ego in hac etia multitudine, & audi-
torum frequentiaufurpare poflemihi videor,
in quatotfententia?,quotcapita. Quonomi-
nefacundifsitnus poeta eum quifapit innume
ris moribus,aptum efle dixit: & fapientem vo#
cavit Pindarus, qui multaru reru peritia vale-
at,ftultos vero corvis fimiles fecit, quiinepta
loquacitategarriat. Sed&politifsimus Ange-
lus Politianus,quam multa a poetaru interpre
te requirantur,inMifcellaneisfuisitateftatur:
Qui(inquit)poetaruminterpretationemfu- . 4
fcipit.eum noti foliim.qnoddiciMir. ad Ariftn .- mm ,
ph anisiucern am.fedemm Cleanthis o portet
i ttC.ubraife . Nec profpiciendčeautem philofo*
phorum modo famili*, fed & Iureconfultoru
& Medicorum item,& Diale<9:icorum,& qu®-
cunque do&rina? illum orbem faciunt,qua? vo
camus encyclia, fed&Philologorumomniu.

Quas quidem multiplexfcientia, in Virgilij o-
pere enarrado, atque intelligedo,qua necefla-
tiafit.Poetaipfein Epifiolaquadamad Augu-
ftum (tefteMacrobio) haudobfcureinhunc
ftioduinnuit: deAeneaquidemeo.fi meHer-
cule.iadignuauribusbaberetuis.bbentermit
terem. Sedtantainchoatareseft, ut pene vi-
tiomentis , ta.ntum opus ingreflus mihi vi-
dearicumprsfertim, utfcis,aUaquoque ftu-

diaad

48

diaadidopus, multoquepotioraimpertiat'<
Nec his Virgilij uerbis.ut ait Macrobius.copi^
rerum diffonat, quam pla:riquepeneomnesU
teratiorespedibus illotisprsetereunt, raqqua
nibil ultra uerboru expIanationem liceat nof-
feGrammatico. Ita fibibelli ifti hominescer-
tos lententig fines, & uelut qusedam pomeria*
&effatapofuerunt, ultra quf fi quisegrediau-
deat, introfpexiflein sedem Dea?,aquamareS
abfterrentur,exiftimandusfit. Hsecille, &p!u'
ra. O igiturccecosiudices,quiretamfacilerrt
explicatu effe arbitrantur V irgilianam Aenei-
da,Iocopublico,iniftaauditoru varietate^pro
captu & utilitate cqiufq; euarrando propone-
re. O iniquos reruseftimatores: quicontinuo
etim poetamefleprsedicant,quitemplivalvis>
carmen exalijs commendicatum,quafi pitui-
tamalliderepoteft.Oingratum feculum,erga
hocprseclarifsimuDeidonu.- quod noftrihp-
minestam pr£pofterecontemnunt:utnihili‘i
precio habedum putent,nifi quod magnifica
ftipendia, opiparafalaria, & nefcio quas pha-
lerasfuiscultoribusreportat Verum nosali-
orum fplendore 3 ac noftraabieftione nihil de-
territi, & Spartam, qua nafti fumus, ta n fliper
exornabimus,quoad licuerit, & veftris ftudijs
labore ac diligentia noftra prodeflelaborabi-
mus,ut neq; vos temporis ac fumtuum, quos
hic facitis,neq; me operse & oleipceniteat. Ie-
fus opt, maximus elementi ac propitio fuo no

mine

49

mine mihi docenti, & vobis difccntibus fa~
Veat: ut ftudia noftra ad norninis fui fempiter-
num dectiSi.Ecclefis & Reipubl.emolumen-
tum-, &laudemveftram ,animorumquefa!u-
tem quamprofperrime cedant. Amen.

IN P. VIR G (HI MA¬

RO N I S AENEIDA NICO-
D EMI F R I $ C H L I N I

P R O L E G O M E N A.

De infiriptione Operiš. Cap . I.

V o n  i a m Vita Avtoris  a
Petro Crinito de Poetis Latinislib.
3 . luculenter & copiose , & a non-
nullis Virgili; interpretibus,Servio,
Sonato, Afcenfio, & Ramoabundeexpofita
. eft •• nos,nea&umagerevideamur, eiusloco
tl tulum feuinfcriptionem operiš examinabi-
Rius, qug tališ eft. P. Virgilii Maronis
^Eneidos Liber Pri m v s- Initio quan-
ad nomen Poete attinet, fciendum eft, a-
EterGr^cos, ac Romanosufoseflenominib.
^ffcienim unoutebanturnomine,cuidifcri..
^inis caufa adijciebant nomen patris, ant pa-

ut, AQl7i>Ti\>i!0  N

0 7c pl\x: 7tsQinArl(o '^,civ6lr l 'A>s y xKyup>ix^H} i> n\(ivin.  Sic

<t,r<, AA&iv©' 0 K\mc<jVX6Si\> f, H/tiVv/—

D

}0

P«X®‘ b hvpLvc&&.  Latini vero & Romani tribus
uri iolebant nominibus, praenomine,nomine,
& cognomine. Eius confuetudinis primam o-
riginem.prafterEutropium &Linacrum,reci>*
tat ecia Alexand. ab Alex, lib. y Gen. Dier.cap-

4 Gognomen vero plerunq;autamaioribus

partum, aut ab eventu aliquo tradum, aut ab
agricultura & ftudio rei rufticg (ut Plinius do-
cetlib.iS cap. 3 .j adfcifcebatur. Sarpeetiam^
corporis habitu ant vitio imponebatur, ut te-
ftis eft Plutarchusin Mario :rir« <Al  (inquiensj
•n%i'rxyoQiHo/j in iiuSitu it^os rdsfvaM,  u rcct , H

TX nsct -7S(iŠH TltJltdoU. TO[) (A.H nP/VCf!, Hsfi

. , , , , - , t ,  J, f

rev t&t top vv'K\ciV,{iioiJe<j-u>otA.i’:jfj.wtJ,iioygv*

Ideft,Cognomentum exap-
pofito Romani mutuati funt a natura, velfa-
dis, vel a corporis figuris& vitijs, ceu Macri-
num, Torquatum,Syllam: qualia funt & h «c>
Mnemon,Grypus,veI Callinicus,&c. Sicali^
didi funt Capitones,aliqui Frontones, aliq ltl
Nafones. Pvblivs igiturpramomeneft Vir-
gilij,quodcum Ovidio,Terentio,&a]ijscorti'
muneishabet. EofignificaturPoeta? nobiU-
tas,& generis fplendor. Nequeenim prsenO'
minibus uti licebat, nifi folis patricijs & civib-
Romanis.aut ci vitate Romana& libertate do*
natis.ficut hoc Iuvenal.Sat. y teftatur,cum aitJ
ft fonemf aru, fignid tentaveris unguam  .

Ht/ure y  tanqutimbabeas trta nomina,

Quem locum Angelus PolitianusMifc^ 1,

cap*

S'

cap, )i. de fervis manumifsis intetpretatur, fed
qeam dextre, fuo oftendemusloco. Horatius
icem lib. 2. Serm. Sat. 5-. huc facit. Sic enim de
prsenominibnscanit s

Qumte put (,gmdcntp_rmomir^malks_

auiu mU j t i bi nie j& rtulttuifenr  l utug tm.

EtPerfius Sat. p

libtrtate oprn vtima

Vubhm emeruit f(abr.afi mttj[ercula  far^&c.

Casterum Publiosalij difti volunt,quafi
.papukos, q iiiKlpopnlograueflfe n t, gu a fi po-
pu ble os. Et Varro libro 4. de lingua Latina,
quafi pubiicos appellatos e (Te affirmat. Alij ex
pube: alij abeo,qubdpriuspupilli fafti dlent,
quam prše n ominaa patre accepiffent.

Virgii.i  v s Poeta? nomeneft,de quoin-
ter doftos virosdubium, utromodoinprima
^llabaiti tke+ukuoAdir "iliu^aiCratt-V-er qi4ius-.-
AngelusPolitianusvire!oquetifsimus ca. 77.
Wifcell.ex vetefum monumentis & manu fcri-
Ptisexemplis, Vergilius dicendunr effeaffir-
*pat:idquenomcn a Vergilijs, nobili illococli
vdere deducit. Sic enim locum cnm cocludit.
^aficutiavere dičlxVergilia: fte!la?,fica Ver-
Sdijs.vel item a vere proprium hoc nomen ere
dideriminclinatu, potiushercle, quamdvir-
B a »quodquidam nugantur.laurea. Hascille,
Cu ietiaSiiida?fcripturaadftipu!atur, quii<$>-
feribit. At vero Cadius Rhodiginusin
c °ntraria eft fententia, lib. 7. Led. Anuq. ca 4.

D a

ubiinquit: VirgilijmeminitEuftathiusinna-
vium ČaralogoapudHomeru,fed Virgilium
inibifcriptumreperi. Ethnicographus Virgi-
liu maluitjficut&in Grfcisplerunq; epigram
matis. Nam & Colledaneoru fecundo , apud
(Jra?cos item in rufticis pr«ceptis,fic comperi
annotatu,l/f7'fy©',inquit,quifquisautorfuit>
femina nicro confperfalaudat,&aquainfnper.
In fragmentis Csccilij Minutiani Apuleij vete'
ris Grammatiči annotatum comperi,Virgiliu
aVirgis,interquasfitnatus,cognominatum
e(Te, propcereaprimamhabere i, none : Cui
fuffragaturilludCalvi: &Vates,cui Virgade-
dir memorabile nomen Laurea.H«c ille. No«
difsimiliaab his fcribit Prifcianus> apud quem
Virgilius ubiq; legitur, non autem Vergilius,
Etfi autem frivolum videtur a Virga nomen
Virgilij deducere, cum patrium hoceifuerit
tefteServio: &exCiceroneconftetmulto an-
te Virgilios Rom« fuiflTe, tamen ut ego Virgi¬
lius potius,quam Vergilius dicendum eflfe ex'

iftimem, pr«ter Caelium, cuiusautoritasnon

minoreft,quam Po!itiani,etiam Aufonius me
movet, qui Virgilium a pudicitia morum.a
Gr«cis Partheniam (  hauddubieallufionead
nomen fadaj qua(i Virgineum appellatum ef-
feaffirmat. Sic enim alibi fcriptumreliquit:
Quidetiam Parthenian didii caufa pudoris:
qui odavo Aeneidos.cum defcriberetconfue'

tudinem Venerisatque Vulcani, y\i^oooti*vtixv

decen-

53

decenter admifcnit ? Idcm refert&Servius;
undenonnulliaflerunt in manufcriprislibris
hunc titulam reperiri: P. Partheniatis Virgi-
lijMaronis liber, &c. Huc pertinerevidetur
&Gr*cum PollianiEpigrammainlib.z. Col-
lečtan: quoParthenium &Callimachum no-
tat, tanquam Homeri compilatores &fures.
Nam, ut in fra patebit, Virgilius Homeri dili-
gentirsimus imitator fuit. Eft autem tale Epi-
gramma:

tsvmfkltssrim!,  tjJ cu)  Tcepenenct \eycvTXS

\wHoJlvTOtS d\\CTflCl\U htiOf/.

JUd 7 $t’  yois bJlef/ ž^eo ydp

•mocf 6ivix  « ssxXt itxX\i/Ax^a

S ,l &. {a;v  Šarcem yevoifj.Lv arco Tejgd^fu,
nTCTxfA.Hi// 'Ih.upd^OuJlcviK,

JI’ bTccs TOf/ cfivgof/ cu/ouJhc! AcozoJlvršet/f /,
wj k tyftx/p£i(/ nJih 3 (aIui/(/  cin Ju  Sed,

Hoceft:

Vdtillos teretes, (jut dicunt adrcep en en s,

Carminaexpilant furtoaltena fuo.
niagk obleci ant elegi. Qtiodfuter m tilu,

Parthcnia tnbil efl 3  fedueife Callimaihi.
cene aurltapecudi tale qtt'td unquani

Scripfero , de fluvijs molle Cbeltdonium.
autem Prtfcum ficdepradantur liomerttm
Turpiter.utfiribunt, Ir amage pande Dea.
Atquehoc EpigrammainVirgilium non
^inus quam ipfum Callimachum Poeta, pra;-
^ittifsimum a Polliano quadam invidia &

D 5

54

malitiafadumefie,exeoliquet, quod Virgi-
liuscompilatorHomeri ab armuliseft didus.
A!iud Epigramma Chriftodori poeta? The-
baniin ijfdem Colled. p lib. habetur, ubi /3'f-
yfou©-duplicill. legitur,huncin modum.

nga imeovioiai, Aiyvfyo<§r stoiki iivhv©'  t

TSViMp (V£7Op  7107e jiup.US
oČKKOp OfAHgOp CiVSTglpl 7SK7^L©‘

Hoceft:

Sn aytij erat cygn us, La tus arattfim nu oru

r Voce olimvtitndljbamumfovit HmtrujtU

Stephanusde Vrbibusin didione Man*

tu a. i{ttt /ths  lw f>vgyl\t@- o 7Uiinriis.p-cu.nisivc cepeti 1 *

{up.  Exhac civitace fuit oriudus Virgilius poe¬
ta, cognomentoMantuanus.

Ha?cdenomine M aro  vero, cognomei?
Poeta? fuit, quod a mare dedudum videtur,
ficut & Marij nome,quafi Marones mares.hoc
eft, viri fortes & mafcula virtute prarditi fu g '
rint. Nam, ut Poetacecinit, conveniuntrebu. s
aomiimfEpe-fa+Sr-Et Plato in Čratyloa]iquQ"
tieS affirmat ; ral ovop.,xTcc > rd HaTvus faft.ufvt*, ioino' rct
fh-ou endvots , tip ovoiautcc  n dr ca : ngct dvou ditovctr 7 up  1
■) pctTup.  Eu feb i us etiam iv tu  rup dyiup cvwoyu.  In
concil. Sandorum,ubiquartain EcIogaGr#"
co verfu tranftulit: Maronem norninat,eumq>
(Jo^cZtx7i>p  rap KX7ci 'itx\icui  Ttoimup  VOC3t. [Fuit SC

Maro rexThracia?, aquovinum Marona?utn>
pplfbre apud Homeruj&^tfd/r, menfurjegeng-
(  Cur

Cur vero operi fuonomen infcripferit Virgi-
lius,caufain habesapud Cicerone pro Archia:
T rahim iLr.inguit.om iieslaudi.s Audio JSlop  ti
rnus guifgne n-^vi md gloria durifii r. Ipfiilli
Philofophietiam in illislibellis, quos decon-
temnendagloria fcribunt, nome fuum infcri-
but. Ineoipfo.in quopdicatione nobilitateq;
defpiciut, prgdicari de fe, ac nominari volunt.

^TFeido^ t.iJerjlrimjlSJ

P Oetse operibus fuis variaimponunt nomi-
na,eaque vel a locis trahunt, in quibus res
iH*, quasdeferipturifunt,accidcrunt, vel ab
ipfis perfonis,qua: fortiter ac prsclare eas ge£
ferunt: veldeniquearebus, quasfibitradan-
das fufcipPint. Ita Homerus operi de reb. A-
chillis&GrfcorumadlliumgeftiSjab Iliono-
^len lliados fecit: Alterum vero Vlyflfeam vo-
c avit,ab Vlyffe: cuiuserrores & periculain eo
c elebraturuserat. Statiusaute Papinius operi
^o,quod de Achillis reb. confcripfit, aperfo-
n aipfa notne indidic, & Achilleidaappellavit.
*dem alteri fuo operi, quod de bello Thebano
*' n xit,nomenThebaidisindidit. Sicincertus
^°čta apud Ariftotele in lib. de Poet: opus in-
Cr ipfit rffi »HtotJae : quod efletineodj&urusde
te busHerculis: &apudtuvenalei. Satyr Co-
u drusq U ida, jtemq; DiphilusapudPindarum
^ c holiaftenin01ymp.operib. fuistituluThe-
'cidos pr«efixeruiK, iv in ijs Thefeigeftacele'

i D 4

}d

braturierant. Eodemmodo Virgilius operi
lan rirnlnm Apnene feg it- • quodin eo resab
Aenea terra mariq; gellas perfecuturus fit.Eft
que nomen formapatronymica dedudum ab
inniitatoNominativo ^m, tS  aW© -: ainds«^
Afi quo nomineappellarurAfcaniusIib.il.
Vel tS divi®-,  h inc <ur»idat : & forma foeminina
mul?-  Alioquin mafeulinaforma, ab Aenea u-
iitatedelcendit Aeneadesut libro 3- Operiš
huius.-

4 Entadosfa meo nomen de nominefingo.

De Argumente huiiu Operiš. Cap. U.

A ’ c l UiE  P r °bxo hoc opere tradan-
$tur.OvidJ3.&14.Metam.librisfum-
g  matim perftrinxir,acbrevitercom-

prehendit,quanquam feparatim ,a-
lijs fabuljs, quas Virgilius praterierat, pafsim
admiftis. Etfecundiquidemacterti) Aenei-
dos argumentum lib. 13. complexus eft,ut fuis
locisoftendemus Quatuor vero librosreli-
quos priorum,lib. 14 hisverfibusinclufit;

(Si jinin^ubi Ttoiana temu avid,miq 3  Cbarjbdtn
Ev/c ere rates, tim iam prope lit t tu adejfent
Aufinium: libjcas vetu o refentntur ad or as.
t xc ipit Atnean tllic animofa domoa 3 ,

JV on bet:e difiidtutn Pbtjrgij lat ura moriti
Sidonu: tn^pjra, facn fub maginefačla,

Incubuit fetro , dečeptafa decipit omnes.

Rurjue areusfafugtem nov* mečni a  ten«,

Ad

S7

Ad fedes Eryois,fidumg 3  r e lat us Accjlen,

Stunjlcat, tumulum^fuigenitoru bonorat.

OjAiistjj rates Iris tunoma pene cremarat,

So!vit,& Hippetada regnu)H,regniuff 3  calentes
Sulphurefumantes, Athelcudutnej. relincpuit
Sjrenimfiopulos, orbatafa prafide pintu
lnarirhen prochjtencp 3  legtt,Jlerilij 3  locatas
Celicpjthocufas, babitantum nonune dičlas.  Et mox;

I las ubipraterijt, & partbenopeia dextra
M centa deferutt lava de partecanori
Aeohde tumttlum,& locafoetapalujlribus undit:

Littora CumanmijVivdcug, antra Sibjlk
f ntrat : & ut manes adcat per Avernapatcrner,

Orat : at iUa diu vultum tcllure moutum
lrexit, tandem^ Deofuribunda recepte.

(Paulopoft)

1'tdgentcm ramum sjlva iunonis avern a
M onjlravit, iufiujjuo divellcre trunco.

Paruit a  ene as  : & formidabtUs Orci
Vtditopes, atavosfajuos.umbramcfo fentlem
Nagnanimi Ant bijte,: didicit cjuoq } iura locorum,
novic ejfent adcundapericula bellit.

Eodem libro fcx pofteriorum Aeneidosli-
brorum argumetaOvid. exponit his verfibus:
s olvitur herbofo religatus ab aggercfunii:
hproculmfidiaijnfamatacpjrelnrgtunt
Telia Dea,lucoscj s petunt,ubi nubibus ambra
bi mare cumfulva penumpit Tjbris arena,
Taumgena^donopotilurnataj Latini.

^Mfme Marte tamen hUmiiwg f ntr/mt

D S

st

Sufcipitur.paBag^furit pr o coniuge Turnus,

Concurrit Latio Tjrrbenia tota,diug 3
Mdua follicitu vtcloriaqumtur armis.

Auget utertfofuas externo robere vires:

Ef mulci Rutulos, mulit Tr stana tuentur
Capa', neg. Aeneas Evandriadmceniafrupa , 1
At Venulus fruftra profugi Diomedisad urbem
Vener at : tUe quidem fub lapjge maxima  D aum
Uoenia condiderat, dotaltafo arva tenebat.

Paulopoft:

Sitne ubi legatiredtere,negata ferentes
Arna Aetolafibi t Rut uh fine viribus illif
BeUa infauftagerunt,multumab utrag^ cruork
Part e datur. Fert ecceavidas in pinca Turnus
Tellafaces,ignesg 3  timcnt } quibus undapepercit.
Etmox:

Špes er at in t\j.npbas animata clap marinas
Top metu moti liri Rutulum defejlere bedo'.

Te y  fiati habetj^Deospars utr atfe, quodq. }  D e or tim efl
lnftar,babent antmos : nec tam dot alta regna ,

Necfieptrum/ocen, nec te lavtntavtrgo , ,

Sed vit tpepetuntjeponendtp pudore
Bellagerunt,tandem^ Venus vUlricia nati
Arma vidtt,Turnmg }  cadit.cadit Ardca Turni,&t-
Ha&erms Ovidius cuius nos verfusideo po

tifsimum recitavimus, ut iunioresndn modo
fumma Aeneidos in ipfis, tanquain tabulain-
tueantur, fed etiam utriufque poeta: diligente
coliationem inftituant, & bona: imitationis
cxemplum indecapiant. Nos quoque dupl eX

argu'

59

argumentu totius operiš propofLiimusinnutn
breviElegiacomprehenfum, ut memorif con
iulamus: alteru prolixius & filo hiftorico con-
textum, uthoc rtudiofipenecommetarij vice
in omnes Virgilianae Aeneidos libros adhibe-
re pofsint. Et elcgia quidem tališ eft.

Aeneas Ltby&vento compulfits in or as,

Exc'tpitur tedlis,hojpes thfa.tuif.

Ac Trota excidtum, Priamciafefata recenfet t
F.reptoifc fuo cumgenitore Lara.

Tum quos tnpelago pajfus terracg labores
In Libjcam tandem venerit exulbumum .

Eins amorefurens pofcit comubia Dido;

Phryxabit, tnfeltxfosmina morte cadit ,

Ule ubt Trimcriam redijt,pro more patenti
i ufta dat, & ludes convenienter agit.

Hum as ir.de abiens, vratm comitante Sibjlla
Vtftt, & oraculum confultt antepatns.

Polt Laurentum adit,&pacem natamj^Latini
Impetrat:annafurcrt Turnus iniqua movet.

Uuic Pbryx  E vandrt , & turmis comitatus Hetrufcit
Obviat,acfi uti tegmina mira capit.

T)bfidet interea Teutronm mama Turnus ;

turyah in Nyfttm mutuus extat amor.

Ae ’ie<e adventufit atrox in littore pugna:

Tyrrbenum Aeneas, Ar čada Tume necas ,

Uunc ftpelit genitor, Turnifera poet or a Vranca
Obiurgat,bello vitla Camilla perit.

Soncipitur focdus, quo rupto pr alta f.unt :

Vrbs capitur; Turnim traijat bajta Fbrjgis,

ElVS  DEM

6o

El V s DEM OPERIŠ  COMPEN-
dumi bijlonco filn confiriptum,

C Aptaa Gradis Troia,&universa Priami
familia propter adulteriu m Pandis de!e-
ta, Aeneas Anchifs filius, g mainus-adbu c dg
jtirpe remafiiptir ft ps  emr , five dolo & prodi-
tionc patriar,fi ve virtute, quam i n Deos pena-
tes &patrem iuu annis & fenio confedum ex-
ercuerat,cum filio Afcanio & patre Anchife,
gne m.hu m e ri§ fu b latjam exn rbkincendi o ex-
portav erat, hominumcp termille&quadrin-
gentoriinumeroprofugit, &ijfdemnavibus>
quibus Alexander Pariš in Grsciam ierat,nu-
mero viginti duabus,profedus eft , ut Dares
Phrygius memorgy2r.adidit. Ac primoper
Hellefpontum vedus,circa Autumnale Aequi
nodium in Thraciam venit ubicompertaca>
de Polydori, Priami F. a Polymneitore Thra-
cum rege,cuius fidei commiflTus fuerat. crude-
literinterfedi .l ncnmr eleritermut 3.vi t. Inde
jilJidiiiiuteiLcdi££dt,.utibi A pollinis  dedno
CxiUo£cmduki^Qra£uIlLm. Quo cum veniflet,

ac Dei refponfum perperam inteliexiflet,Cre-
tam petijt, & quod ftabilem ibi fedem habitu-
rumde confideret,urbem iaea co.ndereccepit.
Sed miferabili orta farne, vifo per quietem ad-
monitus, illinc rurfum excefsit,& foluto por-
tu,in Strophadas pervenit. Islocus Harpyis
execrabihmonitro,infeftuserat. Harumille

ingluvie

6i

ingluvie & minis deterritus, ktcacderiter ex-
ceG.it, &fbed isvol qcribus tergum ded it Rdi-
disin hunc modum Strophadibus, multasin-
fulas Grsecise obiedas prseterveftus.Leucaten
domum appulit.lbi ciim Apollini Adiaco vo-
tum folviffet, rurfnm navescofcendit,& iecun
do curfu Butrotum defertur. Ea Epiri in ora
maritimaeftcivitas. Inhac pr$terexpeclatio-
nem Helenum& Andromachcn, quondaHe-
ftoris uxorem, regno Pyrrhi potitos oftendit.
Multaabhis edoftus,& de futuris peticulis
t>r3>mnnirns T rnfrpnfis itenirr| navihiK.in »m

Italiae parte tranfmifit, qua: olkn magna Gra>
c iaappellatafuit. Hincfolvens,qu6domnes
GnecosabelliTroiani temporefufpe&osha-
beret,in Cyclopum terram no procul ab Aet¬
na Siciligeadnavigat.CognitaillicexAch£nie-
nide ,quem cafu ab Vlyfl'e reličhnn ibi ofFen-
derat, incolaru immanitate, nočFem non plus
nnam eo in loco moratus, trepide rurfum na-
v esconfcendit,omnemque Sicilije oram,qu:E
Auftro & Zephyro obverfa eft.circumnavigar,
doneč tandem in portu Drepani fecundocur*
pervenit. Erat eo tempore Sicilije rex nobi-
bfsimus Aceftes, homo veterispotentia?,cui
^cneam & TroianosJjoipitio-^cagisiiat, &
jnis, fuorumque opibusejiui-urnhat. Apud
"Uncpaucos dies moratus Aeneas, patre An-
c bifen amittit. Itaque lilo fepulto, omni dein
a dhibita celeritateiter in Italiam,a qua no Ion

ge ab-

62

geaberat, cum focijs fuis inftituit, ProveSii š
leni Africo e Sicilia,ciim iam medium fere cuf
fum teneret,foedifsimatepeftateorta,tetro in
Afričani reijcitur, & mirabili fortuna in portu
Carthaginenfem defertur. Explorata ibi loco'
runi & hominum natura,tandejiuiibetti-pcj:- i
vsilit: & navibus omnibus,prgter unam,inco-
lumibus illic repertis, a Pidone regina, h ofpi'
noLaaipjtjir, Eatum Carthaginem condebat. 1
& nuper ante paucos annos e Tyro, Pygmalio
nis crudelitate &immaniparricidio eiečta,co
lonia eo deduxerat. Huic Aeneas in caiutivio,
illa pvgpifinTsiinig fpnli«; jnflrnvpi-m-dia
bitis ultro citroquemultis ac varijsfermoni-
bus,Troisr excidium, & errores fuos longao-*
rati'oneexponit:&crebranomini$ fui.reruna-
quefortitera fe geftarumcommemoratione»
magnu reging animo amorem fui inijcit.NaiO
Pido.ut fubita & repentina funt mulieru con-

filia,fummapo:iundieiuscupiditateincenfa>
poitero die. cum forore inir o cnnfjl io . cum
multas & variasanimocogitationes inilitiiif"
fet, tandem quodconfultifsimum, & fačUi o-
^timum videbatur, Aeneam invenationefe-
cum educit. Ibi magnocafuaccidit, utortate'
peftate in unam fpeluncaambo devenerint,&
remotisarhirrisronmgigpi jnierinr. Sedquia
fato coftitutum erat.ut Aeneas cum fua pofte-
ritate in Italia regnaret: ideo Deoru imortaiin
oraculis ipfe monitus, Africa rurfum excede-y

re,& 1

63

re & Didonem deferere ftatuit. Opare medte
circiternode foeijsnavib.impofitis,e portu
folvit,& rurfumin Sicilianavigat. Eius difcef-
fu exanimataDido,cumamoris vi rcfiftereno
poflet, doloris magnitudine fuperata, nečem
fibiipfi confriTrit- Quf res magnarum poftea
calamitatu caufa fuic,& multis bellis inter po-
fteros utriufqueoccafionejprjebuit. Aenease
Libya in Siciliam reverfus, portu Drepani rur-
fustenuit.ibique patri Anchifa: lurlos £uae^
h res A pa-rcnfaiiamttiui it. In ijs navali certa-
mine vicit Cleathus, curfu Euryalus, cacftuum
pugna Entellus ,fagitta Aceftes. Equis vero
Troiam lufit Afcamus. His perfedis rebus cu
Troiana-mulieresodio navigationu &amore
Sicilije,naves incediflfent, Aeneas reparataclaf
fe>& relidisin Siciliamulieribus,celeriterlo-
Coexcedic,&idoneanadus tempeftatefubla-
tisanchorisinltalianavigat.AcprimoCumas
delatusmonitoru Heleni memorSibyllaora-
c uli caufa adit, ut viam ad inferos perveniendi
a beadifceret. Mox duduillius ramumaureu
fonfecutus,itgj facit ad inferos^ Sed priufqua
^ioeri&aojlogit, Mifenum terrs man dat, &
Piti ad fauces Lacus Averni faerum facit. Erat
^primolnferni aditu portitorquidamCha-
r °n, qui mortuorum umbras per Stygi"am pa-
pdem fcapha traijciebet. Ab boe in ulteriore
| dftaq itranf[T ormus,primum offafopito Cer.
. ®er 0  ad diverfa damnatoru locacircuducitur.

Cafu

64

Cafuhicintereos, qui nečem fibiipfisconfci-
veranr,Didonemconfpicit.Non procul ab eo
locoDeiphobum Priamifilium, &comp!ures
ai:os videt. Duplici deindein viaconfificns,
du&nMufa:iincampumElyfium ad patre An
chifenpervenit. Abhocpercol!oquiu de fua
fuorumq; pofterorum Fortuna,&imperij Ro¬
mani origineac magnitudinedocetur. Tan¬
dem eburneaporta emifius, ad claifem Aiani
Cumasrevertitur. Matfediu hicmoratus.co n•
fcenfisiterumjia vibu s, Baiano portu egredi'

tur:&fecundo ventoadeumiocumdefertur,

quipoftea Caietaappellatus eft, Condiraibi
nutrice.fub nodem Circgos prarternavigat,#
Tub Auroram, coelo albete, littus Tyberinum
attingit,ibique commodam na&us ftationem
fociosexponit. Progreflusindenon longe,cU
locum urbi codendseperidoneum inveni(Tet>
mifsisad regem Latinum, qui fummam Imp e '
rijillic tenebat, legatis,ut pacemab eo petc-
rent: DiisLaurctitibuarein divinam  facerein-
ftitnit. Duplexexindefamaeft. Alij Latinum
& Aborigines, qui tum agrum Laurentum in-
colebant.adarcendam viniadvenarum arma-
tos ex urbeatqueagris concurrifle, vi<5hvmq :
praelio Latinum pacemcum Aenea.deindeat
finitatem iunxifletradunt.Alij (qux noftraeft
fententia ) pacem ultro fine armis obtulifie, &
agri partem non longe ab oftio Tyberiscon*-
cefsiffe : ubi oppidum Troiani condiderint«

Poftquam

6s

I > ofl:quam enim Latinus audierat mtiltitudU
nem illam Troianoseffe: ducem Aeneam, fi»
lium Anchife & Veneris, crematapatria&do«
mo profugos, fedem, condendaque urbi lo-
cum quf rere,ibi & nobiiitatem gentis virique
admiratus eft , & foedere cum legatis inito,'
non modo Mg fp fnfnrg ami cit iae fa nxit, fed
regem ipfum Aeneam -, ad regni fui focieta-
tem, Lavinise, quam unicam habebat,
matrimoniuminvitavic. HacrecognitaTur-
tius rexRutulorum,cuipa<SaLaviniaante ad«
ventum Aene^ fuerat, praelatum fibi advenam
a grč patiens, & ob id furoreaccenfus,bellum
^ et iekiofert. Latinumamataconiunxcontra
Jroianos incitat& ne Turnu deferat, gravif-
bnie hortatur. Huius vocibus & concurfu ci-
vium terrentur infirmiores, dubij confirman-
tLlr - Ad poftremum rufticiadverfusAfcaniu,
^nodisin venationecervum peculiare vulne-
faiTetdnagrisrumultuantur. Tora Italiarur-
® a tur J &lanitemploaperto,undiquedelečlus
^abentur, & copue adverfus T roianos cofcri-
Un tur. Referturetiam de Diomede,regeAo-
P°rumm Apulia,utfociusfitarqjamicus. Ad
a >ic Venulus propere cu mandatis in Apulia
^ittitur. Reliquis municipijs armaimperan-
llr  »pecuni* ex aerarijs depromuntur: deniq;
? IT| niaraptimarq;turbate aguntur. Quib. re-

Usc ognitis Aeneasdefortunafuadubius, cu
auimo confilia agitaflet,randem accepro


66

pcr fonmium oraculo, regeEvandrumadit, g
iam olim ex Arcadiain Italiaprofugerat,& ur-
bem Pallanriu condiderat.ut copias ab eo con
tra , hofteimpetret- Eo cum pervenifiet, primu
aregeEvandro benign eex cipitur, & percol-
loquium de multisltalig rebus & de toro Lati)
fiatu docetur. Deinde ido cum eofcedere, ac-
ceptisq: quadringentis equitibus,quib.E van-'
derPallantem filium prgfecerat,in Hetruriam
proficifcitur,utaTarchonteauxilium petat.ls
eo tem pore maximas copias & inftrudum ex"
ercitumcontraMezentium tyrannum crude"
]ifsimum,regnoeiedum,habebat,&fummatfl
belli gercndi Evandro commiferat. Nam aru"
fpicumrefponfiscompulfusfuerat, ut copijf
fuisexternum ducemprceficeret. Sedimperiu
iliud Evander reiecerat, quodienio confedP 5
&vi£ilius.£jdiaii{ljisadbellicoslabores in uti"
lis iam efle videretur. Ita magno fortuns cafu
inutramquepartem accidit , ut &TarchoU
externum lmperatorem fuo exercitui, & Ae-
neas auxiliares copias contra hofteminveni"
ret. Farna eftabeunti in Hetruriam Aenea^djf'

peum admirandafpecie,&roboreinvido,di'

vinitusoblatum.in quo Romanorum regu
ries , &*populi Romani ac Csefaris Auguft 1

res fortitergeft$auroinfculpta; J & multisaii"

tefeculis.guamaccidiflent.aDijsimmortaliN

adumbratjefuerint. Hocilleaccepto,&orniA
Hetruria celeriter ad fua fententiaperduda,g

matur-

6y

maturtfme pbtuit, adexercitum fuum>quein
littoreTyberinoreličlum fuiflefupra moitra-
vimus,magnis itinerib. contendit; veritus id *
quod accidit, utimbellesac inopinatiabho*
ftib. opprimerentur.Nam priusqe6 pervenif-
fet, Turnus Troianorum cailra oblidet, eosq;
n o va r e pe rte rri to sa d pugnaprova r_ar. M n e-
ftheus, qui per omnesfuperiores dies,pršce-
ptis Acnes,fummadiligentiamilitesincaftris
Continuiflet,nemineextramunitiones egredi
patiebatur. Quocognito,Turnuscum eoseli-
cere n o n p o fi e t, n aves i p fo ru m i n cen d i t. & ca-
firaoppugnareinftituit. Sed folis occafu op-
pugnatio nnpeditur. In his erat anguitijs res,
11 eqiullade Aenesreditu famaafferebatunne
< ^'Jequisqadeu in tali periculo fumo timore
°mnib perterritisdimittipoterat,neq. duces
c aftroru(ibiquicqdeeruptioneconandu exi-
ftirnabant EfantapudMneftheuTroiani duo,
^'iiis & Euryalus, amici ar&ifs. qui portis ca-
^foruperat, hominesfingulari virtute, & ma-
Slanimi acviriumfiduciaprsditi Hicomu-
^'catocum Afcanio& ducibuscon(ilio,clam
^bčlu proficifcuntur.ut Aeneam de his rebus
Ce ftiorem faciat,&propereadefTeiubeat. Sed
. ^oniinum audacium tert temeritSs-, prius
* llc aftrahoftiumrrruunt, & multoseorum in
‘°tnhotrucidant. lllincegrefsi,utinftitutum
l \ er  perficiant,d Turni equitibus, in quos tor-
e incidunt, circumveniuntur & ambo inter-

E a

68

ficiuntur.Horumc£deelatus,&adventu equi-
tum confirmatus Turnus, caflra T roianorutn
magnis viribus oppugnare inftituit.Ibi rei no*
vitateperturbatisTroianis,confirmaturopi*
nio Rutulis.nullu intus efle prsefidium:perru*
pere nituntur, feq; ipfi hortatur, ne occafione
rei bene gerendse ex manib. dimittant. lili ubi
lioftes imminere vident, &in fumo efle re diT-
crimine.celerirer fefe muniut, & oppugnatio-
nem fortifsime fuftinent, ac omni teloru gene
re e muris & turribusin Rutulos devoluto, ad

poftremum etiaimmaniturriiniečla.hofteab
oppugnationerepellunt.HacvičloriaelatiPa'
dar? & Bitias.portis caftroru apertisj Rutulos
ad pugnatn laceflunt. Non deeft negotio Tur*
nus,fuasq;copiasceleriterinhoftem expedit.'
acmultis primo incurfu interfe&is, tandem
Pandaru & Bithiam fortiter prafliantcsfupe*
rat,& in porta occidit, reliquasintra munitio*
nescofifterecogit Portiscaftroru claulis,nud
ti Troianoru, quiinhofteeruperant, cumad
fuos receptum habere non poflent,circunave-
tiaRutuliscrudeliterinterficiuntur. Ibi tni-

gnam in rerum fuarum defperationem Troia*
ni perveniunt, doneč tande Mneftheus & Ser*
geftus.nadi occafionem.redintegrato pradio»
Turnumin fugamreijciunt, & omnes hofte s
terga vertere cogunt. Du h^c ad caftra T roia*
norum gerunturdnterimAeneas.cum magnis

Arcadum & Hetrufcoru auxilijs, ad littus Ty-

berinum

6 9

berinum cum clafleadvenit: & omnibus navi'
busad unaincolumibus.militesin terram ex-
ponit: & quiahofte nonlonge abeffearbitia-
batur.celeriter aciem inftruit.Equitatui Arca-
dum cum imperio praeerat Pallas, Evandri fi-
lius.Novifsimum Hetrufcorum agme Tarcho
ducebat, quem plurimi exreliquisltali;epar-
tibus,&univerfa Liguria populi comitabatur.
Primatu aciem Aeneasgubernabat, ad qucm
ftima imperij refpiciebat. Cognito horum ad¬
ventu, reinopinataperterriti Rutuli.celeriter
armacapiunt, & hoftem aditu prohibere, & a
caftrisTroianorumintercludereconantur.Id
u bi Aeneasanimadvertit, prarmifto equitatu
^vahoftiumacieinvadere iubet,ipfeadextro
c ornupedeftribus copijs Rutulos vehemeter
ptemere coepit.ac plurimis eorum interfedis,
f n ceps prselium diu faftinuit. Arcades, quod
impariequitum numero cu hofte congrefsi,&
j^ilitaris ufus imperiti eftent.Rutulorutu viri-
® u s refiftere non potuerunt. Quare paulatim
^ c >eexcedere, &adfuos refugere coeperunt.
^oru trepidatione pmotus Pallas, qui ei parti
ec l l >itum prseerat.in primatu acie procedit,&
■^fcades fuos cohortatp.partim precibus,par-
* ll1 a minis ac terrore a fcedtfs. fuga retrahit, ac
"Spa in hoftem ferre iubet. Simul ipfe magna
a f>imi fiducia adverfis hoftibus occurrit,& plu
^oseorum primoftatimimpetuproculcat.
^ l dusoratione& fingulari virtute fpeiliatae-

E 3

7 »

quitibus, acredii/tegratoanimo, cum profe
quifq;pugnaret,Ruculircprefsisut. Eratinad
verfaTurniacie adolefcens egregia virtute &
®tateintegra,Laufus,Mez.entij fiiius.cum hoc
Pallas collato pede, paribusq; armis congref-
fus, prserer opinionem a Turno circum ven tus
adverfumpečiustragulatraijcitur, & perfide
interenitusarmisexuirur. Haciniquifsimac£'
de cognita, Aeneas p rayi iraperri tns magnati*
in acie Rutulorum ftragem edidit.- & qudd in-
timumamicumin eoprglio defideraret, uin*
fibi Turnum , aquointerfedum eflecoftabati
modisomnibus perfequendum fl.atuit.Sed fa¬
ro quodaprohibebatur, uteopotiri non pof T
fet. Nam pugnanteipfo, Turnum quidam e
fuperis,utfertur,in navem intulir: fugientetf*
Ardeapatriaexcepit. Eo elapfo ir. pugnafuC'
cedit Mezentius: & multos fuorum hoftium a-
criterdimicandoopprimit. Hic iaantein pa-
triacrudeliterimperaverat: &regno ob tyra-
nidem exutus, cum Rutulis& Turno fociaar-
maconiunxerat. Tandem cum multos HetrU'
fcorum & Arcadum in acie trucidafl.pt, imp2 fl
fato cum Troianis dimicans,adverfum pradn*
fecit. Nam Aeneas cum eo armis congreflu s '
hominem Dijs, Deabusque omnibus invifufl*
facilefuperavit, &adverfum femurhaftap e J'
cufsit. Sedquo minus ftatim necarctur Meze-
tius, filij tum primumpubefcentis virtute ef"
feCtum eft, qui CLeiioiium jntercurfu fuop* 0 '
1  pulft-

pullajdt.&patrem jnignantem c!ypeo prote¬
st. IseratLaufus,cuiusmod6 meminimus.
Sed Aeneas, quem Turni crudelitate & cxdc
Pallantis acer hifsimo dolore afte&u m. & gra-
vifsimairaincitatum fuifie oftendimus , & i-
pfum Laufum filium interficit, &patrem Me-
zentium, equo vulnerato deiečtum, miferri-
me obtruncat. Atq, hic exitus prf lij illius fuit,
quod in littore commiffum eft.

Poftero die Aeneas trophaeum erigit: &
corpus Pallantis interfefti magnifica pompa
Evandro patri dehumandu mittitfimul La¬
tini regislegatis* quicaforum Rutulorucau-
savenerant.cadaverum cremandorum pote¬
ptan facit. Evanderreceptofilijfunere,in
acerbifsimum dolorem a c  lu&um incidit:que
tamen paulopoftfilij honorifkafepultura fo-
latur & niitigat. Interim Troiani & Latini fuo-
r um cadavera bufto & fepulturas utrinq; man-
dant. Quo fačlo,tantus Latinarum matrum in
Ur beludusexoritur, ut Turnoearesnonpa-
runiinvidijeapudfuosconcitaverit.Duhicin
Latiogeruntur: Venulus;quefuprain Apulia
a d Diomede auxiliorum gratiamiftum fuifte
demonftratum eft, cu legatis domu reverfus,
Eacino & Turno/refponfum refert. Horuad-
Ve ntu Rex Latinus concione convocat: in qua
j5SatiDiomedismadataexponunt:quoruhfc
'urhaerat.Debere Latinosac Rutulospertina
e i* fu* tjne f«cere, & ab armis difcedere, neq;

E /j.

72

amplius fortuna periclitari. Quantum in bel-
Jo Troiani&cumprimis Aeneas poflet.iam o-
mnesGrarciincommodisfuis efie documen-
to. Nam deccm illis annis, quibus ad Troiam
pugnatum fit.Grjcprum vires itaab Aenea Sc
Hedoreattritas fuifle, ut prope peius vidori'
bus,quam vidiš acciderit.ProindefibiacRei-
pub. Arporum c6donarent,quodnecipfe ve-
niret,neq; auxilia mitteret. Satis efle magna ex
pertumaTroianisincomoda, qu*e prodifci-
plina&prsceptis habcre pofsit, ut reliquos
fortunajcafustimeatHis refpofisad Latinum
&Turnum relatis.de pace Latinus cum Aenea
agendum efle ftatuit: &agri partcm Troianis
concedendum exirtimavit. Huiusfententiam
Drances, homoantiquafide&virtute, multis
rationibusconfirmat: &qudd Turno elTet in«
fenlior, Laviniam quoq; Aenea: dandam elfe
fuadet. Quaorationepermotus Turnus pri-
miim loquacitatem Drancis feveriter perftrin
git,cumq;acriterobiurgat: deindeomniuui

iententijsreiedis.cumhoftepugnandumefle

iudicat. Atq; h$:c vicit in concilio fentetia.RU'

tulisad hunc modum difceptantibus, Aeneas

aciem inftruit, & prope oppidum caftrapo-
nit. Cuius inopinato advetu oppidaniperter-
titi.portisclauiis.cuftodiasvigiliascpin m uro
turribusq;difponunt. Matres templa Deoru
immortaliuadeunt, &antefimulacru Miner¬
va Palladis proiedaovidoriaadijs expofcunt.

Inte-

7S

Interim Turnus copias fuas ex urbe educit,. ut
hoftem aditu moeniorum & portarum prohi-
bcat. Huic vix porta egreflo, Camilla Volfco-
rum regina, cu magnis auxili{s obviam venit.
C ognita eius voluntate, duces celeriter inter
feofficia partiuntur: uti Turnus cumfuis co-
pijs Aeneam.iugis oppidum petetem .itinere
intercludat: Camilla & Meflapus hoftiuequi-
tatum reprimant. Sed propter celeritatem &c
propinquitatem hoftium fiebat, ut diu delibe-
randitempusnoneffet. Itaquecum equita-
tus T roianorum iam non longius, quam quo
t elum adijcipoteratadeffetjfigno prelij dato,
&clamorefublato, celeriter inter fe equites
concurrunt. Neque vero T roianorum primu
unpetum equites Rutuli ferrepotuerunt: fed
duobus vičli preeli js>& multis fuorum amifsis,
f eliqui fe in oppidum receperunt. Paulo pdft
ta pienbrevifpaciotemporisinteriedo , Ca-
jinllajvirtutepraeliumreftituitur , &impetus
"oftium paulumtardatur, ac multiTroiano-
|utn Hetrufcorum fortifsime pugnantes a
^lii^ofa muliere interficiuntur. T um reliqui
■folfci,regina: exemplo incitati,cumalijsalij
j^bficliu ferre n t, neque timerent, ne averfi ab
b°fte circumvenirentur, audacius refiftere ac
° r tius pugnarecceperunt.Hac reanimadver-
Tarchon Hetrufcus fuis laborantibus cele-
1'^r fubvenit. Ibitantarerum commutatio fa
Ctae ft ) utHetrufciequites turpitudinemfugas

E J

74

fumma virtute delerent&omnemvim hofli-
um repellerent. In eo pralio Camillatn incau-
tiusdimicantem.Arunsteliiaduoccidit Sed
elatus illa vidoria,cuinflatius& infolentius
fe gereret, Deoru ultione in infidias perduci-
tur, & fagirta percuflus interimitnr. Cognira
morte Camill^, Volfcirebus fuisdiffifi, pene
omniacieperterrita.tergavertunt, & in oppi-
iiumferecipiut.Qu.osTroianiacriusinfecuti,
pluribusinipfaporrainterfedis, reliquos in-
tramuroscofirterecogtu. Huiusreinuncij ed
ad Turnum perveniffent.ipfe relidocolle quc
tenebat omni celeritate adhibita.fuis fubfidio
venire properat. Facit idcm Aeneas, & prop e
oppidi muros fuas nterq; copias inftruic. Sed
nodis interventupradiumdirimitur.

Pofterodiecumuterqueexercitusin acie
addimicandum ftare viderecnr: Turnus defpe
rata fuorum fulute, foius mm A  en pa pole 01
rnnfprrp, &pnpnpm facerc  conftituic. Itaqu c
convocatocociiio, cum Latino defammar e-
rum deliberare incipit. Erat Latini fencenttf>

qusemodisomnibus afingulaHeertamineaa-

ftinendum cenferet: quod fa!vo atque incoJn'
mi Turno,rem obtinere malletdn eandem 1°'
quitur& regina Amata, Turnu omnibus prc-
cibusoransatqueobfecras,uta ftuit;. ,;l ' 1
dicupiditatedefiftat. Verum cum lile '•»/■ :
tini verbis, neque Amata: precibus nequ- 1
vinhe lachrymis fledi poilet: tandem ldn

75

cum Turnipoftulatis ad Aeneam mittitur: ut
illi fingulare certamen indicet. Hoc digrefifo,
Turnus interim domi, intra muniriones & val
la, fearmat:&animu confligendum cum ho-
fteconfirmat. Poftridie reges ucrinque in cam
pum defcendunt: & foedereinito, fideminter
fe & iufiurandum dant, ut aut T urno, aut Ae-
nea in pradio vičto.Lavinia & regnum Italiat
viftori cedat. His ita conftitutis,probatisque
confilijs,ciim uterque adpradianduminacie
ftaret: inopinato cafu accidit, ut cceptum ne-
gociu fubitd dirimeretur.Nam Iuturna, foror
Turni, cu periculi fraterni magnitudine farna
ac nucijs accepiffet, in caftra llutulorum per-
v enit:eosquehortatur, neducem fuum defe¬
kt, aut hofti proijciant.Neque enim pati Rq
tulorum dignitatem, ut tantis copijs tam exu
guam manum,pr$fertim exulum,adoriri non
audeant: unumque hominem.comuni omni«
um periculo obijciant. Tolumnius arufpexvi-
foauguriajmilitumcohbrtibuspeffuadet, ut
fublato fcedereTurnu dcfendat,& hoiliarma
inferant.Simul ipfe telo in hoftes emiflo, Arca
dem quendaminterficit. Quibus rebus addu-
^iTroiani & Rutuli pralium reftituut, & rem
a d priftinam belli rationem redigunt. Ineo
pfcelio inopinati Troiani, cum nihiladverft
'Uetuerent, novare perturbati facile abho-
ue opprimebantur. Aeneas ipfe.gravi accepto
^ulnere confeftim acie excedit: Sv fui refipien-

dicaufa

76

dicaufaigra ftraf erecepit. Hac reanimadver-
fa, Turnus fpei bon* atque animi plenus,paf-
lim T roianos palantes ac difperfos irruit, a c
plurimos eorum incautos atque inopinatos
occidit. Sed Aeneasceleriter in caftris refe-
čhisfanatusque,cum Afcanio & reiiquisco-
pijs inpu gna m reve rtitur.&laborantibusfuis
fubiidio venit,acpradiumreftituit. Huiusad'
ventuRutuli repulfi , c lamo r e/nb la to te rga_
ve rtu n  t. Illeunum Turnum fibiperlequen-
cfum ftatuit. Commiflb prglio.cum multisac'
ceptis illatisque vulneribus Turno potiri n on
poffet, oppidi 1 ™ f T)fi dere,& .val locircumv e*
nirg., & iniefii s faci b us opp ugn areinHit uit-*
ut hac necelsitate Turnum, qui ubique Aene-
am fugiebat, ad pugnandum eliceret. Hoc in-
opinatomalo,&repentina oppidi oppugna-

tione, regina Amataperterrita, omnibus pre-

cibus fe ipfam deteftata, ut qu* Turno pn -
gnandi autor fuiflfet, laquejojeipfa mexan ima-
vit.Turnus incendiorum fumis proculcofpe-
čHs.&fe fororemq; fuagraviter incufat, & de
fuaciviumque falute defperas,ut extremo vitg
tempore homines faciut,mortcm exoptat. I * 1
his anguftijs verfati celeriter occurrit Sage s
ipfum que de expugnatione oppidi,& fufpen-
dio Amat*certiorefacit: hortatur,utafriid#
patri* extremamopem ferat. Quotrifti nun-
cioaccepto, Turnus omniadhibitaceleritate
urbiappropinquat,utTroianisrefiftat,& A e "

nesi 111- '

77

nea?impetumretardet. AdventuTurniaudb
to, Aneas ab urbis oppugnatione defiftit, &
contraTurnum ac Ruculos aciem movet.Erat
inter utrunque planicies aperfa7nTqua cimi
ambo femutuo confpexi(Tent, armiscelerker
concurrunt, acUngul ari certa mincacerrime
dimicam^ In eo confličtu Turnus fummo co-

natu pradians, gl adiumi n (c uto Aenetemedi-.
u m fr an g ltFugientem Aeneasperfequitur,ac^^r^^^^

nečem intentat.
m anoq ; ajixilio alove caterisqueDijsimmor
talibus e xurns.  unam hac fpem reliquam falu-
{ is arbitratus, immane lapidem fuftulit,& con
tr aAeneamemifit. QuodilIepericulum,lon-
E'us feab ilio removens,facile devitavit. Tum
Veroad fummam defperationem Turnus per-
Ve nit: & primumab Aeneahaftapercuffusin
^ rr am procumbitjdeinde fidem hoftis fru-
nra implorans,ab eodem ihterficitur.


'e

*k

Ve Argumenti trattatione. Cap.  1 11.
Rgumentum hiftoria?,quaresab Ae*
Wm  neageftspercenfentur, Poetacom-
mutato ordineartificiosetradat.ne*
queerrores exiliumq; Aenese ab Ilij
^aptivitate,

® ec gemmobeUum Troianum orditur abovo.
s ‘>nper ad eventumfcftmat,&in mediat res ,

® in fecus ac not at auditorem rapit: & qua
trati at a nitefcerepoJfe t relinquit.

At%it*

7*

Atgju mtntjtur,fu vcrlit falfa remifat:

Trtmo ne medium,medio ne difcrepet imum.

Quemadmoduin Arte eleganteracvenu-
ftedehocartificioHoratiusadmonet.Virgili?
enim fuurn Aeneam, non alittoreTroiano,in
Italiamperducit, fed a Sicilia in Italiam navi-
gatem facit,& fubita tempeftate retro in Afri¬
čani reieftu efle fmgit.ubi Didoni in convivio,
& ipfius Troi£e excidium,& fuos laboreserro-
resque, quibus a Troiain Siciliam delatus, &
hinc orta tempeftate in Afričani pulfus fuerit.
prolixanarrationeexponit. Ab hac demum
recedens , fecundovento in Siciliam redit,&
hinc foluto portu in Italiam pervenit. Primo
igitur libro, qui natura: ordine tertiuseft, hi-
ftoria continetur de tempjeftate, qua Aeneas
ab inftituto itinere in Afričani reieftus,& a Dl
done hofpitio exceptus eft. Libro vero fecudo
& tertio, prolixaeft Aeneseoratio: quaipfe> n
convivio apud Didonem , partim captivita-
tem Ilij, partim exilium & fuos errores , ,qui-
busaTroiain Libyam delatus fit,ordine cona ‘
memorat. Quarto dein libro amor Didonis
recitatur erga Aeneam, & qui fuerit illius exi'
tus.Quintoreditus Aenea: ex Africain Sicilia«
&ludifunebres in honorem Anchifo habit 1 «
defcribuntur. Sextoadventus Aene® e Sicib 3
in Italiam, Cumas & defcenfus Aenea: ad in fe-
ros duce ac comite Sibylla:&Anchif* de poft e
ritateAfcanij& regno Albano , Romaniqn e

imperi°

79

imperioprolixum vaticiniu Ethiquidem/S/«-.
v««’* funt, pertinentesadcommunem vit* u-
I film ,inquibus Poeta fingulis fingulas restra-
Qavic. Nam in primo omina propofuit, in
fecundoOTA-^/.in tertioerrores, in quarto*<fo>
in,quinto feftivitatem.in fextofcicntiam Epi'
logosautemhorum fex!ibrorum fic variavit,
ut in primo efletcommiferatioDidonis, in fe-
cudo mors Creufe,in tertio Anchifa»,in quar-
tointeritus Didonis, in quinto Palinuri, in fe-
xtoimmaturusMarcelliexitus. Voluitenim
iftis libris.ut infra oftendam,vita? humana: ex-
e mplar proponere qu£ perpetuis miferi js ob-
n °xia,ferenihilaliud, quamanimarexilium
ac terminum habet mortem: quae ultima
i bflearerum eft, uti aveteriPoetarečteappel*
ratur. EtquemadmodumRhetores pra:cipi-
Un t.utinexordio lenesfintaffetftus, quos*A«
v °cant: in Epilogis autem vehementes , qui
Wi «^dicuntur:ita Virgilius in omnium libro-
r um principijs lenior eft , in Epilogis autem
v ehementior & plane patheticus. Quantum
^dfex pofteriores Aeneidosattinet, quibus
bella Aenese in Italia adverfus T urnum ac Me-
ie ntiumgeftadefcribuntur,fuolococopioli-
ll sagemus. Nuncadreliquatranfeundjim.

De Cunji-

So

DeCottjilioPoeta, Cap. lili.

■  Oetae in hoc toto opere cofilium tri-
plexfuit. Vnum,ut Romani imperij
vetuftacem,&antiquifsimam origi-
nem,qua omninddivinam,&aDijs i
immortalibus ortam efleconftabat, propcef
populi iftius fummam potentiam & admiran-
dam regniamplitudinem.verlibus celcbraret*
tum utlulij & Auguftilmpp. nobiiitate &ve-
tuftifsimamprofapiatn literarummonumen-
ti sp o fter itat i c o mmendaret . & res prgelarei»
iftoimperio geftasabinteritu vendicaret Etfi
autem nobilitasfoIaeil,atque unica virtiis:& j
genus quiiaftant, aliena iačtaredicuntur, ta-
men familia; fplendor,& generisantiquitas>
non exiguum Deidonum &ornamentum eft>
qui filios filioru & feram pofteritatem fui cul- j
toribiisexgratia promittit. Sicut pcenaeiui-
demeft. quaamplifsimas familias interdm 11 *
propternepotum flagitia>omnih£redefub!a'
tofunditusextirpat,utexempladocent. C*'
terum Livij Dionifij,Strabonis,Plutarchi
liorumteftimonijspatet, Romanosab Alba-
nis, hosaTroianis & Latinis defcediffe: & g eI1
tem Iuliam,in qua Cpfar Iulius & Auguftus hu
ius exIuliaforore nepos,procreati funt.ab

lo Afcanio,Aneg filiopropagatam.Vndeilluu ;
luhui d magno demtjfum nomen lulo.

Huicreietiam cura facroriim Veite,

pene? j

Sl

penes iftarn familiam omnibus temporibus
fnit,fatis eftdocumento Ex hacfamiliauiti-
taus Nero fuit: qui getis T roiang amore,mul-
Uinepte, pluritnafcelerateperpetrabat, utex
Suetonio&TacitoalijsquehiftoricispatetEu
Poet* Troiugenam & Polydamat)tem per co-
i temptu vocant,ut ex Perfio & Iuvenale liquet t
Poetaigitur Virgiliusftirpem Iulij & Augufti*
adeoq, totius gentis Romana? nobilitatem, &
r esprgclare geftascelebraturus.hanc Aetieida
c ondidit: qua quantum gratiae ab Augufto &
Homananobilitate confecutus fit, omnibus
e ftnotum.

Alterum dein Poeta? in propofito opere
^onfiliumfuit.HomericamPoefin , qua?tum
O lareliqiiislongeantecellebat, tam rebus*
{ R' 1 amverbisLatinis,imitandoexprimere. Si-
^ uc  enim Alexatidro Magno luliusCsefarar-
1  ^Orum virtute & laude bellica fimilis, aut po-
Uls  faperior effe contendit: ita Virgilius Ho-
*^erum non modo a?quiparare, Ted eciainge-
l )glQriafuperareftuduit,ne Gra?ci,quiP.o-
a 'norumarmisiam locumcefferant, artium
^ r arumque,quarum inventores eranr, & cu
j/ipis poecica? facultatis, laudeac fplendore
jP‘ ls  adhuc fuperiores effe viderentur. Vnde
j ^ 0r atius, qui & ipfe veteris Graecise Lyricos
°etasingeniovicit:

Gr *cia  (i n quit )captafcrutn vittorem cepit,&ar ut
* ntt *lit agreftilatio.

K

ti

Vt igitur Homcrus parrisegentis, ncmpč
Gricorum fortiafa&aadverfus Troianos.e*'
ternos & barbaros, itemque Vlyfsis patientiž
acmagnanirtiiratem in feb. advcrlis carmine
heroico celebravic, & iucundifsimis fabuli
permifcuit; ita Virgiliusgentis Troiana‘res.
adverfumRutu!os& Abarigines,ItaIia:popU'
los, prxclaregeftas, &hac occafionepopuh
Romani laudes,tum ipfius quoque Aene? pa'
tientiam in exilio & periculis, Heroico verfa
perfequitur, &figmentislongevenu{Hfsimis
exornatatqueilluftrat quain re utrumq;Ho'
meri opuspulcherrimeimitatuseft. Seding^ s
ramen interutrunquedifcrimeneft, & mulci*
de caufis Homero maior & prceftantior Virgj;
lius mihi videtur. Nam primo. ut liberaliorc*'
fetimitatiomon fervilis.ordineipforumopC"
rum comutavit, & prius Odyflaramimiratus»
errores Aene«e pertexuit, deiude ad exempl u
Iliados.eiufdem bella adverfus Turnimi &
zentium defcripfic. Qua re quantum Homec 0

antecellatVirgilius.paulopoftledoremconi'

monebimus. Deinde nervofa & admiratida
brevitateeundeml ongo inre^vallo poftj g. 1 ^/
licpiit. Nam utrunque Homeriopusunoip fe
voluminetaingenioseimitatuseft, utfemp ef
quaternis Homerilibris,finguliVirgilianir e '
fpondeant, quemadmodufuis locis planu r^-

ciemus Quas n.virtutesHomerusduob.vin s >

Achilliinremilitari&publica, VIyfsi in v)^

priv#*

1

b

fi

Ji

d

ft

d

ft

ft

la

privata folerter attribuit,eas Virgilius uni Atf-
flea?perquamingenioseadfcribit, oftendens
eunde yirumdecere,tain publicaquam priva-
tavitabonismoribus& laudatis virtutib. or*
natum cfle. Sic um Veneri parteseardem tri—
buit, quas Homcrus duabus, nepeThetidi &
Minerva;: quarum ha;c V]yfse in maricrrante
curatatq; defendit,illafilium Achillein bello
tueturacprotegit.AtVenusutrobiq;tain bel
licisnegocijs,quam maritimis periculisfiliu
Aeneam cura & ftudio materno profequitur.
Jupiter ver j  & luno, apudutrunq; Poeta ljde
funt, &iifdemerga Aenea&TroianosaffečH
a 'iirnis. De reliquis perfonis fuo loco & tepo-
r e.Prgterearerum qiioq;ipfarummagnaeftiil
l, troq;diverfitas. Nam Homeruspra ; cipuepo
pularesfuos &patriamegentem,eiusq;resge-
^ a seontraexteroslaudataccelebrat: 1 roia-
ttosveropafsimcontemnit&clevatiatVirgi-
1 ' u s,neexafFečtuagerevideatur ! extcra'gentis
Troiana; virtutes commendat, & veteris Italiae
^arbariem, actetraquorundam popularium
pgitiacandide proponit,ut hac ratione n©vg
ta bae,& Romani imperij felicitatemac fplen-
porčcelebrer. Sed modum tamen utrobique
er vat. Nam&gentisTroiansmollitiem noil
^bimulatjaliacj; vitiaeiufdemin perfonaho-
hum ut Iarba?, Numaniacfimilium,carptirri
| ) 5 r ftringit,& vicifsimRutulos,Turnu,Camil.
a  & alios,^ re nata parce convenienterq; lau.

F a

u

dat. Poftremo fi tempus rerum utrobiquege-
ftaram confideres, tnagnum item inter utrunJ
quePoetadifcrimen reperies. Nam Homerus
in Iliade uniusanni, videlicetnotii, hiftorian*
tantummoddpertexit:&reiiquorumočtohi'
ftoria,qiia’eftpneteriti remporis,pafsimincyj
cat: in OdyIfsa vero decemnale VIyfsisexili6
exponic,& uniust3ntumanni,nempedecimi>
tanquam futuri temporis, hiftoria de capto Sc
excifoIIio interferitAtVirgiliuscontrain feX
priorib. unumannuin comple&itur, quores
apudDidonem in Airicageltas, & Aene«ad-
ventum in Italiam Carthagineexponit. In fe<
vero pofterioribus integrum bellum ab initio
ad morte Turni perducit: in qua, Homeriex-
emplo,fubfiftit: qui Iaudes Achillis eode mo¬
do in cf de Hečtoris abfol vit. Sedin hiftorijs a-
liarum rerum,quas Aenesgcftisadmifcet, no
tantum priteritas res, qu«ante adventu AE-
ne« in Italiaacciderant, fedetiamfuturas, Sc
quas olim pofteri Aenef gefturi efl'ent,tanqu3
verus vates&augurexponit. Ouaingenijfe -
cultate quantum Homero pr«valeat Virg 1 '
hus.eruditi faciledijudicabunt. Eth«cingf'
nere de Imitarione utriufque Homeriopet )S

dičiafint; nuncetiamdepartibusoperumn-

triufque Poer« pauca qu«damaddamus. Vt
igitur Homerus in Odyfl«avarios Vly£šis er-
rores, &pericu!a, quxterraacmariperuil ,t: >
priulquadomum redijc,ordinerecenfet: | ta

*S

Virgiliusprioribus fexlibris gravifsimos Ae-
nejelabores,quostotoexilij tcmporc, prius<|
in Italiam pervenir, pafsitn locorum fuftinuit,
eruditerecitat. Ec quanquamprincipijsnar-
rationum fereconveniunt, quodnecHome-
rus Vlyflem, nec Virgilius Aeneam a littore
Troiano deducunc, ut infra cap. 6  copiofius
monftrabo: tamen finemultum afedifferunt.
Nam Homerus Vlyflem fuu per omnia lada-
tum maria, tandem e bello domum in patria
reducit, ubi reliquam ipfc srtatem, interfedis
procis.cum priftinauxore Penelope, & patre
Laerte in ocio ac tranquillitate peragit. Virgi-
vero Aeneam, amifla domi coniuge vidu-
e patria in exilium abigit:& demum in lta-
iiam patre orbatum,hofpitem atque ad venam
Podučit: nhi variabpllorn certaminaillifu. b-
e *iQda. Deindequemadmodum Homerus in
Iliade res bellicas Gracoru & prgcipue AchiU
l*s ufq s  ad morte Hedoris perfequitur,ita Vir-
gilius armaTroianorum &cumprimis Aenes
v,r tutes militares in pofteriorib.d libris com-
^emorat, easquc in morte Turni abfolvit. Et
Suemadmodum mulieris caufa bellumfufci-
Pitura Grarcis, & irato Achille ab Hedore af-
*[ ! guntur Grad, deniq; ob Patrocli c sede virr?
^ c hillis contra Hedore incitatur, ira Laviniae
^uf a Troiani & Rutuli dimicant, abfenteque
£ e nea apud EvandrumT roiani premuntur,&
1 a Hate occifo, furor Aeneg adverfus Turnum

F 3

S6  /

esdisautorem inflammatur.Scdinhacpofte'
riori operiš partenon minus, quam in priori
Homerus.d Virgilicfiiperatuseft, ficutin fin-
gulis libris fuse Sc  airatiin demoftrabimus Hic
generatimrandem & fummis quaftcapitibus
qusedam duntaxatattighftefufficiat. Et caui" a
quidem belli T roiani a Grxcis fufcepti paru« 1
honefta fuifle videtur, quod repetenda: HeR"
nse caufa,qii£adulteru Patidem,defertomart-
to Menelao,in Afia fecutafuerat,armamovef»
utMenelaoconiuxreftituatur, ac nonpotiu s
adulterum Paridem & Helenam adprenasre--
pofcunc ; quodnufquamapudHonierumlC"
gitur. Nam Helena redditacontenti fuiflTentV
utnonobfcureHomerusindica:, quanquam
fingularicertamine Paride Menelaus pro He"
lenaaggreditur. Etfane everfaTroia Menda?
adulteram domumreduxit.&in honoredcin-
cepshabuit,utcx 4 . Vlyfli apparet. At Virgib?
Aeneam ad arma necefsitateaddudtum docet
pro Lavinia, honefta & pndica virgine, quff '
li defponfatafuerat,&Turnuspnereptamc 11 ''

piebat Deinde Homerus Achille fingit fimu'-
tates cum Agamemnone gerentem,& fua p er '
tinaciaGra:cis nocentem,nec Reipub. Ted P 3 '
trocli interemti caufa bellu redintegrare. Q 1 ’*
rum rerum nihil facit Virgilianus Aeneas. N 3
Troianiin caftrisnoniratoipfo,fedauxiiio rl1
caufa peregre abfente premuntur.Nec Pad 311 '
tis caufa Aeneas bellurn movet: fedfufcep tl * in

&in ib'

tT

&inftitutumeo fortius &pertinacius exequi-
tur. PractereaHomericus Achillesad pradian-
dum auxilia & copias no necefle habet quaere-
re > &aliunde magno cu labore & periculo co-
parare, ut nofter Aeneas, fed conquifitis & in
Afiam tranfportatis militibus tantum utitur.
Adhaecuuum (ibi prsecipuum hofte Achilles,
nempeHedorem : Aeneas vero duospoten-
tifsitnosinimicoshabet, Mezentium &Tur-
num.Poftrcmo Homerus non prgcise in mor.
tc Hedoris delinit, fed Patrocli fepultura, lu~
dos funebres, Priami ludum & fepultura He-
dioris attexit. At Virgilius hiftoria Aenea: prg -
^se in exitu Turni abfolvit.Quomodo vero in
Jjngulis libris Homerum autore & quafi duce
^cutusfitVirgilius.idpartim Macrobius, par
^'fnScaligerdocet: fed ille Virgiliointerdum,
P lc  Homero plus iufto iniqor. Naea quadoq;
* n  Homero reprchendir, quseoptimoiurede-
exculari poffunt, quaeq; dodifs. anti-
non abfque ratione admirata eft, utex
^fabone,Plutarcho, Horatio&innumerisa-
'! s  Hquido con dat. Omnium optime verbo-
tUr n Homericorum & copofitionis imitatio-
in Virgilio demonftravit Fulvius Vrfi-
t • quem & nos in plerifque fequemur,fcd i.
ta tamen, ut non tantum vcrbis inharreamus,
expeditaeft rado,fed etiam de rebus lpfis
'pa!nus,qu£ec6fideratiodifficilioreft.Expo.
h jc paulo prolixius,quod ea ab alijs minus

F 4

Si

ftccurate diligenterque obfcrvata efle intelli*
gerem. Nuncadreliquavenio. Poftremumi'
giturconfiliumin hocfcribendoopere Poeta
nonfolumcumHomero.fedetiam cqm Phi"
Jofophis fanioribus Poecisque& Hiftoricis o,«

mnibus cultioribuscommunehabuit. Sicnte/

nim Homerus utrumque opus propter bonoS
moreš inftituit, ut VIyflem imitati, temperan-
tiam, patientiam in adverfis, gratitudinem ac
limiles virtutes exerceamus; Achillis vero ex-
emplo fortitudinem & prudentiam militare,
ca:terasqueartesimperatorias, quibusin Re-
pub. gubcrnanda eft opus.ita Virgilius exen>
plo Aeneaf,morešbonosin utraquevita,puh¬
lica & pri vata,delineavit,& omnis generis vir¬
tutes fua: genti imitandas propofuit: tum pr?'
fertim maiorum res geftas laudibus ornavit*
utpofteriillorum fimilesefleeniterentur. N a
quod Philofophiprfceptis aut regulis deftW"
dio virtutum prgfcribunt: id Poeta: excmpbs
tamveris, čjfičfisoboculosproponunt. Sed

quia de hoc cofi!io& fine operiš in prgfation e
fatisdidumopinor,reliquis percenfendisco-

fulto fuperfedeo.Vnum tamen hicaddo>quod
omnium hominum memoria dignifsimu elt>
&in quoHomerum,fi nullarealia,velfolo
giiius nofterfuperade cenferi poteftac deber*
Quas .n. Cicero regias laudes vocari vulgb dl*
cit,forte, iuftum, gratum, magnanimum J ar '
gumjbeneficumjliberaleCaddo 8c  patientejap

pellari*

pellari.has VIy fsi & Achilli fuo Homerus folas
attribuit. At Virgilins Aeneae etiam pietatem
& c uram religionis atquefacrorum,virtutem
profedo maximaadfcribit,Hinc tot religiofa:
preces,tot pr*clara facrificia & vidima:,deni-
que tantus honor Deorum penatium,quos ex
incendio ereptos.in Iraliatn fecum afportavit.
Fuerutenim antiquifsimistemporibusijdetn
facerdotes, qui reges, ficut exempla in facris
proponuturliteris,&VirgiliusexempIo Anij
lib. Aeneid. & Livius exemplo Numz Pom-
pilij declarat. Etfi autem profanos ipfi colue-
runt & faditios Deos, tamen hsc facrorum &
religionis vera; cura etiaad Chriftianos reges
ac principcs pertinet, neq; audiendi funt, qui
alienumautindignum principe munuseflear

I bitrantur, utPontificij, &pleriq: Aulici.Equi-
demmyfterio non caruit,qubdVirgilius,qui
Paucis ante natalem Chriftiannis diem obijt,
Pietatem Aenef,tanquam populi Romani c6'
^itorisjtam diligenter & crebro inculcet. Vo-
'uitenim in hac Monarchia Chriftus humani
Seneris confervator, e virgine nafci. Huic igi-
tll r advenienti, cum reges ac principes portas
I a Perireiubeatur,meritd Virgilins, quanquam
J alio refpiciens, pietatem & curam religionis,


9 «

Dtfumnia & argument o lih. J. Aenei-
dos, Cap. V,

Ontinetur hoc primo libro pulcher-
^-5 rima narratio de appulfu Aenea; in
Libyam,qui foluto Sicili^ portu.cuffl
iter in Italiam haberet, immani tem-
peftate,quam Iunonis hortacu Aeolusconei-
tat.acurfufuoverfus Africam reijdtur,& Ne^
ptunibeneficiofalvus&incolumis, unatantu
navi amifla in portiun Carthaginefium defer'
tur. Ibi focios in licroreexpofitos pritniirn
vidu reficit, deinde iocos explorandicaufaa
littoreprogreflfus, a Venere matre( quat lo¬
viš promifsione & verbisconfirmata, fpecic
venatricis fe illi obtulerat)!oci & hominurn
naturam cognofdt, &dudu iilius Carthagi-
• nempervemt. Eratin urbenovumremplum»
&pulcherrimis piduris venuftum & eleganS;
IUud Aeneascum Achateingreflus, cum bdb
T roiani piduram attentius luftraret, forte fo'
cios, quos in rempedate amiflos putabar, ad
tegiam Didonisaccedereconfpieit. Opa re
anirnadverfa,protinus eodem fe confert,& i‘ n
provisaapparens, magnacum fuafociorufl 1 *

<que lartiria DidonishofpirioarqiConvivioeX'

cipitur Ineoex!iiJaratus,randeaRegina,q l,a '
iilius amore , d Cupidine fubornatoincen» a
crat, Troia;excidiii & iabores fuos narrarei 0 '
betur.Huiu§ argumenti partcm Ouid. 1 4 - ^ e '

tam or*

tamor.utfupramonui,& inHeroid, Epift.Di-
donisad Acneam perfeq«itur. Nos idem hac
breviElegiacomprehendimus.

Trmama ciaffem filvcntes httore Teucros t
Aeolijs lunoia£latwiqud Notif.

SedDeus <equoreus Trosu mi ferat us,obor tis
Imperat hiuc vwtis,fluttibut mde maris.

Eius epe Aeneada Libjcas vertuntur ad or as:

Et rep ar ant vires,fejfa% membra cibo.

A Ima Vam patrem miferts pro Troibus orat :

Cui/pem Romani Cafaris ipfefacit.

Obviathinc nato Aenunemora avta circum
En ant i, & Tjtrias tnLibemonJlrat opes,
urban ingreffus piciuram falpicitadis :

O idonan lltoneus fupplut voce rogat.

Quo fimul Aeneaife ipfo fub teci a recepto,

Sidonu bojpittj dat fua tura viru.

V emu occultum Pbccnijfa tnjfnrat amoran ,
Injlruiturrg, bonu regta menfa cibu.

E>etrattaUoiichuius argumenti, Cap. VI.

Tfi libri huius argumentum vnum 8c
fimpkxeft:tamenquiaperfonf,qu 5
introducnntur, & loči inquibusres
geruntur, non funtuniufmodi, &
n ovse circumftantis novas narrationes pari-
> ideo nos librum hunc quinque partes
Narrationes fpeciales complefti in fe dici-
^us,easqueinftar qiunqueComicorum,feu
agicoru aduu haberc cenfemus. Nam pro-

bead

92

be advertenti, omnes Virgilianse Aencidos li¬
bri Dramatum.fi ve Comicorum,fiveTragic<>
rum confimilesefle manifefto apparebunt, ut:
infingulis,Deovolente,comm6ftrabimus. Et
primus quidem hic liber Comcedix, feu Tra-
gicomcediar.propternobilioresperfonas.ima
ginem ac fpeciem refert.Habet enim principi'
um trifte & luctuofum.finem vero l«etu, & ca-
taftrophen plane Comicam. Nam in primo a-
čtu luno & Aeolus immifla tepeftate Aeneana
&Troianosmifere affligut,&ab inftitutoiti'
nere verfusmeridiem reijciunt, ac fummo-ca'
pitis forrunarumg; difcrimine pefcimp mul*
čfcaut.In fecundoačiuNeptunus cum Tritone
&Cymothoemarecommotumfedar,&repul
fisventisTroianosinportum Carthaginenfi-
umperducit,ubi Aeneasfocios in littoreex-

pofitosvičiu reficit,ac cibopotuquerecreat.

In tertio Venus apud Iovem pro Troianis#
Aeneafuointercedit.cui Iupiter Romana p°'
lleritatemex Aenea & Afcanio promittit. Hi s
illaverbisere&a, Stanimo confirmata-Aene*

&  Achatilocosexplorantibus,habitu venatri'

cis obviat, & indicata hominum locorumq uC

conditidne,utrunquenebulafeptumCartha-

ginem in temp!uufquepcrducit, ubi Aenea*
& Achates inter varias pičturas etiam Ilij exd-
dium inpariete depi&um contemplantur. 1°
quartoaduIlioneus apud Didonem proho-
Ipitiointcrccdit,cuiuspemipni &ipfe Aene-

H

as cum Achatc intervenit, & prarter expedati-
onemfocios , quosomnes naufragioperijfle
arbitrabatur,i n regia offendit: Hm ul a Regina
cum focijs fuis hofpicio exdpitur, Acbates ve#
ro ad reliquos e littore arceflendos & Afcani-
um adducendum dimittitur. In quintoadu
Venus Cupidinem pro Afcaniofubornat, ut
Didonem amore crga Aeneam inflammec. In-
terim apparaturconvivium, in qnoIopas ci-
t haracanit,&variainftituunturcolloquia.

De cenfilio Poeta in primo libro,

Cap. V l l .

«2 VOconfilio PoetaAeneameSicilia
p  per tempeftatem in Libyam potius,
te quain alium locu reiecerit, ipfemet
in veftibulo operiš fui haudobfcur&
ln nuithis verfibus:

* ro genietH (id enim Troianoa finguine dud
Audierat: Tjtim  olim qu£verteretarccs.

Mncpopultim late regem,beUoqJuptrbum
^ vit ur um excidio Libya: fu volvere Pan as.

Cum enim Carthaginenfes, qui Phceni«
°Um & Tyriorum coloni fuerunt,maximo po¬
tili Romani odio flagrarent, & pro imperij
j?'°ria,duce Afdrubale & A nnibale gravifsima
be Hacum Romanis tatifper gefsiflent, doneč
^ndem aScipione Aemyliano vidi, & urbs
‘piadelacafuit, ideo Poeta hoc libro odij hu-

ius ca«.

-94

lus caufam &prima quafi originem apcrlre vt>
luit. Proinde Aeneam fingit lunonis invidia
in Africam reie&um,& Didonis qug tum Cat>
thaginem codebat.hofpitio exceptum fuilfo
& cum Didocoiugium cum eo iniviflTetjipfu 01
defercaregina profugi{Te,& Italiarri terram fa* |
talem petij(Te.Qu£efugacumneciDidonisarj 1

fam pr*buiflet,fempiterna inter pofteros utri
ufque,hoceft,Romanos& Carthaginenfes,o-
diumextitifle. Huc etiam refpexit Silius Itali'
cus,apudquem luno fic loquitur,
lntulent Latio, Jpreta me Trom,inquit,

E xul Dar dumam , & bts numina capta penates  ?
Sceptraj^fundarit vi flor Lavtrna Teucrti:

Dum Romana trn Ticine cadavera upa
Noticapiant? &c.

Voluit igitur fapientifsimus Poeta no tatv
tum fuigentis primordiu.fed etiam Carthag 1
nis,quse Rom.Imperij smulafuit, initium ho c
primo libro celebrare,idque cultiori verfuurri
genere, quam Ennius ingenio maximus, art e
rudisfecerat.Quantum veroadimitationeat'
tinet,etfi pafsim Homericos locos excerp< ir >

& huiclibroinferuit, tamen quatuor prst 1 '
pue Ody flf ? libros hoc uno exprefsir. Vt eni fl1
luno opera Aeoli tempeftatem in Troiano*

& Aeneam immittit.eoscjueapropofitoitiflf'
re,quod e Sicilia in Italia fufceperant, retro i ' 1
Africam pellit.itaNeptunus lib.j , .Odyff.Vly 1 '
femcuiinfenfuserat, a fufcepta navigati°, n

9f

«xinfula Calypfusin]thacam retroin Corcjf-
ram agit:hoc tantu difcrimine,qu 6 d Homeri-
cus VIy (Tes a Calypfo mu!iere,cuius amore te-
nebatur, ad rege Aleinoum defertur.nofter ve
ro Acneas a rege Acefte e Sicilia ad regina Di-
done in Africaappellic, cuius in amoreibi in-
cidit Deindequemadmodu Neptunusapud
Virgilium tempeilatemalunonecommotam
placar, iraapudHomerum Minerva tempefta-
tem aNeptnno concitatam fedat. Prarterea,ut
Venus pro T roianis & Aeneaapud Iovem pre
cibusinrercedit ) itaMinervalibroi.Ody(Tpro
Vlyfle & focijs lovi fupplicat. Et ficut ibidem
Minervaa love digrefla.Ment* Regis Taphio-
rumfacieminduit, &ad Telemachumprofi-
cifcitur, eique viam & rationem perveniendi
adpatrem VIy{fem oftendit,itahic Venus, ha«
bituVenatricisaflumto.Aenegoccurritjeum-
quedehofpitioDidonis certumfacit, fimul
viam ed perveniendi commonftrat, & nebula
feptutninoppidum deducit. Ilioneus vero&
AeneasDidoniprohofpitio fupplicantes, ex
libro 7 . Ody(T delineati funt, ubiVlyffes Are-
ta: uxori Regis Alcinoieodem modo,eadem-
quedccaufafitfupplex. AtVenuscupidinem
fubornas,ur reginam amore erga Aeneam in-
cendat,exemplu eft Minervf ,qua? lib <5.0dyff.
Nauficaam Alcinoi filiam ad amorem Vlyf-
fis perfomnium inflammat. lopasdeniquead
aiodu Phemij & Demodici in covivio cantat,

& citha-

9 6

Sc  cithara, ludit. Aeneas igitur, ut brc viter 6-
mnia compledar,perfonam Vlyfsis atque Te'
lemachi, Dido Alcinoi atque Calypfus, item-
queNauficaa? & Aretas Juno Neptuni.Venus
Minerva?, IopasPhemij &Demodicifuftinet.
Vtautem non neceflarias perfonas fapienter
omittit: itanecelfarias quafdaalias exfuoin*'
genio fubftituit.. Nam lunoni Aeolu pulcher-
rimeadiugit,& Aeneseindividuumcomiterri
Achaten, quocura&folicitudo fignificatur>
perpetu6addit,iremq; oratorem llionemei-
dem affingit, Neptuno vero Tritonem, & Ve'
nericupidinemannedit. Qua?omniaoccult a
quada natura ratione no carent, ficut patebit.

Poftremo in hoc libro proponunturetiatf*
illuftria virtutum & vitiorum exempla; qu*
vel ad vitam communem pertinenc, vtforri-'
tudo Acnef in adverfis,clementia & miferati^
Neptuni erga afflidos: fides & amor Aenea: ef
ga focios, eiufde <pt\t 7 opyL  erga Afcanium,h0'
(pitalitasDidonis.convivij hilaritas;&contr a
Iunonis in vidia,temeritas Aeoli, parricidiuu 1
atquecrudelitasergaSich*um, &fi quaft JI ’ c
alia: vel ad Rempub. fpe&ant.ut principis oj'
ficium in gubernadone rebellium,in fedanu 0
pacandoque tumultu, eiufde folicitudo & c0 "
ra erga fnbditos.item divina provideda.am 1 ? 1 '
Dei ergapios,precum exauditio,&
milia, tum ad Rempub tum ad Religionem SC
fynceram de Deo opinionem pertinentia.

utr««*

97

V trum quatuor hiverficuli : i tle ego , qui quondam, &Ci
V irgt lij Jint, anficiu  ? Cap. V lil.

Vanqvam Servivs et  Doa
natus,& hos fecuti plerique inter-
preres Grammatici, hosquatuot
verficulos a Virgilio fa&os, & o-
peris veftibuloprafixoseffe, pro
indubitatoftatuut, &magna infupcraudacia
certdaffirmant, verfusiftosa Tucca Sc  Vario
demum detraftos, quitotam Aeneida Augu-
fti iuffu emendavcrint,tamen longe aliter rem
fehabere, nec fidein aflcrtoribus temere dan-
* dam effe, rationibus, opinor, haudquaquatn
frivolis, manifeftum ac planum efficiam.Nam
quod$ervius & Donatus de hocprincipioli-
j bri primi a(Terunt,idram verum eft,quamhoc
quodde femiplcnis carminibus dicunr : de
quibus quid (enticndum , noftra te docebic
prsefatio : tumilluditem, quod Donarus ex
NifoGrammaticoadmodum temerarieaffir-
mat, Variumduorumlibrorumordinem co-
tmitafle, & qui tu m fecundus erat, in tertium
locum tranftulifle. Quam enim hoc falfum Sc
putidumfit. exijs, qus hačtenusamedičta
pro!ataquefunt, velcaco apparebit. Neque
, meillorum movctoratio, qui hoc exorditim
a Virgilio propteradverfarios inilitutum nu-
gantur: ne effet, qui laborem iltum profuo
'Venditaret. Quidenim prohibuic, quo minus

9 *

& Oeorgica a compilatoribus Virgilioauf*ef'
rentur.cum nec illatali prjefidiomunitaefsefc
& verfiis, qui in fine quarti adduntur, facili^ 5
illinc removeripotuifrent,quamaprincipiO’
Atcoftatinreromnes, quod Virgifiusaliqu°, t:
Aene*dosfu<elibros Augufto& O&avia: reci'
taverit, neque ullus facile exiftere potuerib
qui tam augulfi operišconditorem fe efle
sodi&itaret. Itaquenihi!horum, quseilfidl'
ciint, metucndumfuitVirgilio; nequehisra y
tionibus mihi quifquam perfuaferit, ut noj}
Tuccam potius horum verfuum autoreme*'
fe, quam Virgiliumčredam. Primbeniff> e *
fupra dičtis !iquido patetomnibus, prxcip ul1
Virgilijfhidiumfuifle, Homerumfcriben^ 0 '
imitandoque non folum sequiparare, fed
iamfuperare Cum igiturHomerus, ut& ca :' !
ten Poet* Gra:ci, in utriusque operišprin c1 .'
piobrevifsime & dexterrime, totius neg° rl |
fummapropofuerit.minime dubium eft^ 111

Virgiliuseam proponendirationem non P 10 '
do imitatus fit,ficut in enarrationedocebin 1 ?'

fedambasHomeri,inutroqueopere, proP 0
fitiones hac una comprehenderit & uteo bj^
vior ac nervofior efiet.Homericam invocat*
nem, quamispropofitioniadmifcet, coflj
morem Gricorum Poetarum feorfim co
carit. quemadmodum patebit. HincQ ul ^ .
banuslib 4.Orat. Inftit. cap. 1. Docile 01
dubio, inquit, & h*c ipfaprseftat attentio^

99

&illud,fi breviter & dilucidefummam tei, de
quacognofceredebeat, indicaverimus. quod
Homerus atq; Virgilius operum fuoru princi-
pijs faciunt,&c. Quorfum.n. opuserat Virgi-
lio a fua perfona bcnevolentiam captare.com-
memorationeprarteritorum laborum & ope¬
rum, ciim hac unapropofitione omnium le-
dorum animos fibi benevolentifsimos effice*
ret, qu 6 ddebellisTroianoruin, &initio Al-
banorum,ac Rom?originedičturufepromit-
teret?Quid.n.hocaliudeft,qua,fn officijfuier-
gaRepub. & laudeseius comemoratio t  quid,
quod a perfona Aenest redius aperte, quam a
fuaob!iquccaptarevoluitbenevolentia,dum
inquit,fedefcripturumlabores Aenese, quos
terraacmari exantlaverit, ut in Italia urbem
conderet, rcligioneinftitueret, & pofteritate
Albanorumregum, &populum Romanu de
fe propagaret ? Quis.n. talem virum,tamq;in<
fignem pietate, nonlubens prjdicari audiat?
Sed & benevolentia non minus 'a perfonaad-
verfaria? Iunonis captavit,quam a perfona Ae-
nea-jdutnoftendit, Iunonemexinvidia&ini-
quoodio, pio Aenea-immeritdiratamfuiflc,
nequeullam iuftatn perfequendi illius cau*
fambabuiffe. Pediusvero i Satyr. hocexor-i
dium ab infulfis Poetis , tanquam tumidum
inflarumq:fuiffercprehenfum .autoreft : cu-
iusreprehenfionisiuftiorcmprofedbcaufarn
habuiišetjfi hos 4tuor verficulos prarpofuiffet

G 2

109

Virgilius. Athallucinatosefle, &fineiudicio
venuftifs. & oprime elaboratum exordium te-
mere carpfifte, ide Perfius his verbisaffirma^
Arnu vtrum,nonnebocjpumofum & cortice pingui ?
Vtramalevetus pragrandi [uberecoclum.

Hoc eft, ut noftrain hunc autore habetpa'
raphrafis Dicas fortafle.ut nune eft hominufl 1
quorundam in reprehendendis aliorum bo-
pis laboribus audacia.etiam Maronis Aenei^ a
tibiinflatamac ?urgidam, nimisepaffečtatat 11
videri,cum ficilleincipiat: Armavirumq;c a '
no. Sed facileeft,quod refpondeam. Nam id»
quod de Virgilij Poemate obijcis, tam verutfl
eft, acfiquis vetere&aridumramumfuberis

diuturno Soliš calore penitus excodum & de'

ficcatuirptumidum.pinguem&fpumofumei' ,
fe contendat. Quod quam abfurdum dičlu fi c '
nemo non videt. Nam Virgilij opus ita matu*
rum eft, ita ab autore concočtum, & elabor a '
tu ingenio, ut nullus in eo tumor, nullapr 01 - 1 '
fusappaceataffečtatio,&c. Hucfacit& Vegf^
tij teftimonium,qui lib. 2. de Re milit. cap.J-jj 1
hunc modumferibit: Resmi]itarisfinquitj* 1 '
cut Latinorum egregius autor, carminis fai tC
ftatur exordio,armis conftat & viris. Sed & O'
vidiuslib. a.Trift.ad Auguftum Csf feribeo 5 ’
adhoc exordium allufifle & refpexifte vide tur '
cumait:

Et tamen tile tus. fceltx Aeneidos autor ,

Cm tulit in Tjnos arma virunift tor os.  .

101

QuinetiamFlorentinus Iurecotiful.Digeft.
lib. 4^.titul. i. de verb oblig 1. qui extrinfccus:
exemplicausaverfumaliquem notifsimu ad-
ducerevolens, Armavirumque cano, citare
maluit, quam lile ego,qui quondam. Podre¬
mo omnes Latini Poeta?, qui Virgilium fcri-
bendoimitatifunt,apropolitioneinitinmca-
piunt:quodexemplis O vidij,Silij,Lučani,Sta-
tij, Valerij Flacci.Claudiani, Manilij, Gratij &
fimilium commonftrare poflem ac vellem.nifi
horum libri in manibus haberentur. Itaque
nihilultraaddendumcenfeo, fatisque often-
fum a me arbitror,auatuor iftos verficulose
Virgilio removendos, nec pro genuinis poft-
hacagnofcendos effe.

PROOEMII VIRGUIANI PARAPURA-
fis, ant or e Nico demo Frtfihlino.

B ELlum maxime memorabile fcripturus
fum , quod Aenea duceTroianiinltalia
tum Turno, rege llutulorum, & Aborigini-
bus focijs eius varia fortuna geflerunt. Pri-
*d Urr > > quiaantiquifsimum , &anullorerum
»criptore literis comprehenfum. Deinde.quia
^ a toquodambellieventum gubernante, pri-
Jfiaimperij huiusinitiaTroianoruarmis con«
dituta funt. Nam vičto ab Aenea Turno,& fce-
derecum Latinoinito,dučtaq;inuxoremeius
liaLavinia,primum urbe in Italia Aeneas co-
^dit, quam a nomine uxoris Lavinium dixit:

G 3

102

tlcindc, ut animos Aboriginum fibiconcilia-
ret, nefubeodeiurefolum, fedetiareligione
& nomine eflfent, facraTroiana & Deos pena-
tesLatiointulit, cultiicp Veftarinftituit, &u-
traq ; gente Latinosappellavir. Abhisdeindc
Albani reges orti funt, qui Albam longaab A'
fcauio condita fub imperiotenuerunt. Vnde
poftea Rom ulus &Remus, primi urbis Rom*
conditores.defcenderunt. Sed priufquamad
beli um Startna pervenia.remomnepauldal-
tiusrepetam,& fumtoaTroi^ capri vitate nat>
rationisinitio.primo omniuin errores Aeneg
& pericula.qnibus is toto illotempore, quo c
patria exulavit.terra ac mari agitacus, tandem
in (taliam delatusfuit,ordine exponam. Ma'
iortbusenim Deorum immortalium viribus*
& ftevifsimaclunonis odio, quam culpa fu 3 '
totatrocifsimoslabores, ramque varia pet 1 '
cula, &totcapitis difcrimina viroptimusatcp
innoccntifsimusfuftinuiffenon imerito cen'
feripoteft. Quisenim illo fuitautpietateetg 3
parentem, autfideergafocios, autrelig« oll,s
cultu in Deos,aut vita; innocentia, aut ullog®'
nere laudis prsftantior; Quare non abs re m*'
rari quis pofsit, qua;nam odij huius caufe
titerint, quodregina Deorum taminiig ,ie !r

pietatevirum nuilo ipfiusmerirototadverU

cafibus pafsim locorum obiecerit,ac totca* ^
naitates & durifsimos laboresfnbireimp u '^
rit. Sed non ea vis eft humani ingenij, utta ^

»

ie>3

arcanaDeorum confilia fineafflatualiquodi¬
vino explicarepofsit, cumhoc lucidifsimum
& afpečtabile ccelum, mentibus noftris haud-
quag.fit pervium»&mtiltanosDij innmortales
confulto ignorare voluerint. Tfc igitur Callio-
pe, decus Mufarum. qua? cum Dijs, Deabusq;
omnibuscommercium habes, & omnium fe-
culorum memoria vales.fummis precibus oro
atqueinvoco, ut mihi tirni in hoetotoopere
deducendo,benigneaddfejtum inprimis hu-
ius acerbifsimi odij, quo luno adverfus Ae-
neam flagravit.caulasaperire non dedigneris.
Nam aut nume illius a Troianis violatum, aut
a 'iquo ipfam dolote affečlam efie oportuit.
Onomodo .n.Dij immortales tam adverfum
odium,tamq;atrocemiram,in quenquam ho-
i minem.nullo illius merito concipere pofsint?

Atque uthincinitium facia, unde o m n is odij

pr«cipuacaufaducitur,urbs in LibiafuitCar-
^hago, totius provinci« clara & nobilis. Hanc
mitioTyrij & Phcenices tenuerunt, qui duce
^idone,coloniam eo duxerunt> urbemquc m
a dverfo littore maris noftri, e regione o idiotu
Tyberis,primicondidertint. Quodta&ueft,
llc nonnullis videtur, ante Romam conditarn
ar 'nis feptuagintaduobus, ut alijs, ante captu

fium annisquinquaginta:utnobis.poftTro-

^excidium,eodem tempore, quoLatinusin
faliaapud Aboriginesregnum tenuit Homi-
rie * auteipfi Carthaginenfes, tum reru omniu

G 4

H •- '

104

copia, & fummis opibus affiuebat, tum in pri'
jnisarmorum gloria, & bellica virtute pluri-
muin valebant. In ea civitate.ut perhibent, fa-
num Iunonisperquamcelebrefuit: inquo&
currus illius& arma repofita erant.ac maximO
a Carthaginenfibus in honore habebantur.

Qua re luno adduda,popuIum Carthagb
nenfem fummo vicifsim amore pro(equeba-
tur:&nonmodd omnibus alijsterris, in quib-
colebatur, ipfique aded natali terrje Samo ur'
bem iftam longe pneferebat; fed gente ipfai^»
fi ullaratione id fieri poffet, neque fatis prohl'
bcretur,totiusterrarum orbis imperiumob*
tinere volebat, idque ipfum fummis viribus
perficerecontendebat.Sedaudieratab Aene?
&Troianorum pofteritate populum Rom.vč-
turum, qui bellicalaude & regni potentia, Q'
mnibusalijsgentibus praepolleret, acnon fo'
lum Carthaginem everteret /totamque Liby^
excinderet: fed utiiverfoetiam terrarumorb 1
longe lateque imperitaret. Ita enim in fatiseb
fe : &utiftanonfierent, nullarationea qu°'
quam prohiberi pofle. Huius reimetu,&
moria veteris cladis,qua Gr^ci,acceptifsirnus
Iunoni populus,in bello ad Ilium gefto affli^f
erant,utpene peiuscum vidoribus, quaff>
vidiš adum effeyideretur,ipfa Aeneam&| 0>
cioseius.terraac mari,odioacerrimo infe4^. a

tur, & quibuspoteratincommodis&calaru^

tatib.afsidueipfospmebat. Hucaccedebat^

aliarcaufs, quibus iralunonis & fa-vifsimum
odium advcrfusgentem Troianorum mirifice
exafperabatur. Necdum enim Paridisiudici#
um animo eius exciderat, fed alta mente infi-

xum harebat, quod is in certamine Dearum,
fpretalunone & Pallade, una Venerem omni¬
bus pratuliffet. Tum vero & illud agerrime
ipfi faciebat,quod Ganymedes,Trois hlius.in
ccelum fublatus,& in eu dignitatis lotum pro-
večtus efl'et,ut neglefla Hebe, filialunonis.ho
mo barbarus, & Dijs in vifus lovi pocillar<*ur.
Itafiebat, quod plerunqueacciderefolet,ut
communi malorum odio innocentes pro no-

centibus poenam penderent Nam luno Pan-
dis & Ganymedis odio incitata, & quod Car-
thaginenfibus melius cuperet,quam Troianis
eorumque pofteris, Aeneam & omnes (ocios
illius e Troiano incendio reliquos, & i°' os ex
innumeris, qui in bello perierat, a Grascorum
&immanifsimi Achilliscacde confervatos.a
Italiae aditu loge lareque prohibebat, omnes-
queillisportus&regiones aclittorainterc u-
debat. Quaratione fa&um,ut miferi Troiani
feptem annos continuos per omnia iaftati ma
r ia,hinc inde erraverint. Adeo difficile ac a-
borinfnm fnir. nf Acnp« &  nofteri illlUS Ko-

tog

DE TRANSITV ISRAELIT A-
RvmPerMare Rvbrvm, E t In-
teritu Pharaonis,Caputi4. Exod. e Virgiliored-
dendum,exercitij caufa propofiturtt a.
Nicodemo Frifchiino.

Nterea Mo fen rex omnipotentis Ohmpi
A lloquitur,fulva deducens nubefequentettti
Mofe,ait,armari nojlris edue mantplu ,
Infiruttatj^acie deferto e turecebortet
ifrdhelefatas totis dejcendere campu,

Ifl qu*dam anfraclu valles accomoda curvo,

Jutui ab bo(ie locni, dtnfis quemfrondib «.• utr um
Vrget utrinq 3  latus : tenm q«o femita ducit,
Angujla^ferunt fauctt^dituic^ maligni,

Ume mar e V.rj/thr<eum,fcopulu bmcardua Migdol,

It montu iuga celfa taient, tttti% recept us.

Muc ftta cafba locent nota regione viarum ,

Arrtpiant% rubrt fjlvas & lit tor a ponti :

Qutppe ratus Pharao trepidaformidme feptoi
Mefertis errare loiu i &littore tlaufos
Terga dare Aegjptti, vajin paUntia tenu,
frottnus mfurget, campo% aget agmen aperto,

It cireumfufo vohtabtt milite pafrm,

Vefttgansprofugot diverfa per <equorafervos,

Vt fubitb mtferos hejhltbus obruat armis.

Kant rabiem bane diram tU^fevutne^furorem
CoHtjciam, indfj/inupracordiaadtnttmamittani,
Vtpeream injptrans aamam.funbundnt m orane
Vt rit at mtium , z? merim detjangutne potna*. ^

107

Stat delere hojleni dextraomnipotenteper vndat,

lngenteinjjinanUjjlridentiaj^armaviroriiin

Opprimere : & vičtii bodie/polta ampla ref ene
Ho(hbus,vt sili videant meanummagentcs,
lniperium^meum.viresjfj , manutfapotentes
Suppluiter dtfcant colere,&non temncre divutm
D ixit. At tUe Deo morem ctim milit e gefit.

NunciM ingcnti per regia te tla tumultu
E ece ru'tt,magiiitt} 3  implet rumoribus vrbem,
Tulverulentafuga Hebraos dar e ter ga per agros,

Valantesfa en ar e viros nemora avta circum.

Obfluputt vana confufusimaginererum
Impius, & vultu torvo /telit : aftuat itigens
Iwo in cerdefuror, mtKtocfo infania luflu,

Etfurijs mtns acla[uit, & cen/cia culpa
1  mpultt, UebraosmflrU dimittere tenis  ?

N onarmainferimui,totaq 3 exttrbefequemur?

Non bos fcrvitio preminuli ?prob luppittr ibunt

ludai, & Mojes nobi < illuferit  ? ite,

ferte citiferrum,date tela, impeUite currus.

Nulla mora in nobif, pcenam dabii improbt U.ofe-
ait ,{7 por tat (g- fummai defent arces:

Men ecjuos attfa altafimul ,faltu^fuperbus
*nicat m currum,&manibus molttur habenas,
Mequitur nimbus pedi t um ftridor^rotarum
Se xcentum, magnu^ducesjimulagminefaclo
currtu equitescj 3 ruunt,omnitq 3 relittu
Turba fluif portu,tum cceco pttlvere eamput
M-ifietur pulfufyptdum tremit excita telim,

^am Dem bunc favis ardoi m mentibue ant e

Addidtrat,

Addiderat,meritocfc animos turbdverat cejlro.

H ebrai at mifen deferto m lit ter e cuftra
Servabant,fj/lvitq 3 &cceca vallelatebant :

Imbellis hominum tmmerus, matresf vtncj 3 ,  .
Collecla e)(iliopubes,miferabile vulgus.

Cunt manm intereaprofugis  N tUa propinquant,
Compofititfe duce: equitumq 3 exercitm omnis
Imnnnet, &favocampomagisacmagu horror
Ingruit ; hffubitamglomerart pulvere nubem
Trojpiciunt miferi , ac tenebras infurgere campie ,
Injiantetfevident boftes,&ter ga prementes.
Ixtemplo Hebrais folvunturfrigore membra ,
Demittunt treptdt mentes,fnbitocj }  dolore
Tur bati infurgunt gemttu.tottucfe remugit
Mont arcum,& vocem late nemara altaremittunt.
Mox trepidt Mofen compellant talibut orji.

Heu qu£ nos, clamant, telim,qiu littorapojfunt
Accipere t aut miferis quid nobis deriufo nflat  ?

In quo per duete  ? qua nos infunera mit tisi
Koflibus tnfandam nofiris Pharaonis ob tram
Trodimur, & patrijs longe difiungimur oris,

Incertt quofataferant,ubi fiflere det ur.

It nune boftis adefi,ut nos in lit tore maclet
Imptus, & patrio Up fant esfangmne nat os
Crudeltsvolvat. o terfquaterfbeatos,

Qneis ant e or a p at rum sili fubfluttibmaltis
Contigtt oppetere, & duru amtttere vitam
Servitijs. nos Siltacis occumbere campit
N on potuijfe ? ifloq 3  animos effundere demum
littore, fraudetua induetos, o perfideMofe  ?

O tot> cl


10p

O tottcs precibus nequicquam or at e benignis,
Deftncres tur bar e viros Regenujj fuperbum,

Ne« nos imperio velles fubducere Stil.

Quid ? fattufne mori dtferto in littore prejfos ,

An fervirefuitpopulo regic^potenti ?

Heu quibw> & qtiantif perdis nos cladtbus omnes  ?
hicpietatit bonos  ? fic nor in/ceptra reponis  ?

Sic omnes clamant, varius^per or a cucurrit
ifactdum tur bat a fremor: ceufaxa mor ant ur,

Ne trepidate metu, pavidi neu vertite ter ga,
kurate, & vofmet rebus fervatefccundis.
frojpera lux bodic nobis novagaudia reddet.

Sam quosa[picitis refluo degurgite Sili
Adventareviros , extremiim cernitis omnes,

Nec qmfquam illorum patriot remeabit udor as.

Ouamnife eJlfortuna,Dei eft\ hunc verius ununt
1 > rovobispugnamfacere,& decernereferro.

Hune Jinite, atcf 3 metue aufertc : hic omnia reddet
Virma manu,& ftatuet plactda vos pate quietos.

tiocfretirevocateanimoSimceJlum^timorcm

Mittite: vos etiam Im olim mtmintjfe iuvabit.

Talta vocerefert, curu^ingentibus ager
Zonfihum vultu tegit, at Jpem fronteferenat:
Ingemuitc^animu, volvittfe m corde doloreitt .

pater ommpotens  i oelo projpeftat ab alto,

At^illum vartas laclantem pettvre curas,

A Uoquttur, Oub te curts pr emu u/quc  ? quid iftum

Clamortm

C um rapidos omnes. claufo fitgurgite murmur
V icina^fremunt tipa crepitantibus undts .

1  de bac auditis placido fic reddidit or e :

ts

ut

Clmorem attollii  ? qnove hincfiducia cejfit f
Incutevim pelago,mirandam erige vugam,

H ac undas impelle mar is, & coerula potiti
V>ivide,ut Hebrai ficco pedcflumina tranent,

Adverfc% omnes contingant lit tor afjlva.

Nam% animum regit,duttorum%ominc kvt
Dccipiam,&falfts tmplebo peftora votu,

Vtlaxis lili vos infittentur lubenit.

Tumfubito imihijfo rubrarum gurgite aquarum
Demergam,& magnum ref eram mthilaudis honoretttt
Omnis ut Aegjptus me a numma civisadoret,

Me% Deutn dominumfvocentfortem at% potentcitb
Qm tanto obruerim Rege m f ducesffttrorc,
taflarim% leves equites,currusf volucres.

Sic att, & ccelo fubitb demittit ab alt o
Aligerum iuvenem,facrum ut pracederet agmen
T)uxf comesf v'u,fefe% opponeret bojli
A ter go cuflos jmulachu ahat bere nimbm
]n morem pilafallus,mirabtle vifu,
lnterutrum%agmentotafemolelocavit,

Hincat% hincgemmasaciesfetungere iujfis,

Nam Deus ipfe cava fe nubeobtexerat lila,

Nofte micans clara,tiec /e contingere teliš ,

N ec vifu valuere viri.nec praliaferro.
lnterea Mo fes extentafrondea dextra
Virgulte exeruit,& rubras per čutit undas,

Cum fubitb exoriturgrandtcum mumurevetitus,
Jncumbit% mari,fotum%a fedibus imts
Abripit,&ficcas infundo monjlrat arenas,

Irt part es^ rapttgeminas, & flumina ponti

m

Starefacitjuro ceu mcenia conditafaxo.

Ne* mor d: ludai,pofitaformdine, rubras
1 ngrediuntur aquaf, &ficco tramite,fwd»
infifluv.t imo. Quos Rexq 3  duces^fecuti,

Išočie tila lato fuccedunt atjuorU alveo.
tojlera Pbcebaa luftrabat lampade terraf,

Humentemjfj attrora polo dtmaverat mtbratu,

Cuttl pater omnipotens nimbo pro/pexit ab atro t
lmmittit^agris tenor em mentibm alt um.

■  I nde rota avulfts folvmtur al axibm omnes t
fracipitifornunt lapfu, excununtq 3  fuperbos
a  egjpti domtnoc, & arenapulvere fcedant.

1  nfiijuttur ilamorcfe vir um ftridorrotarum,

Et trijlem ingeminant mcerorem voctbuc agrit,
lxoptantcf :3 fugain,& fuminiteftantur lova,

Quam meruere.tr am. Tum Moje s athere ab alto
luffus, m immotdi vir gam rurfumixerit undaf,
ttpontum impcllit. Stibitb tune aflus aquarum
Ingrutt, & vet eri labuntur fiumina curfu.

Obruit unda vir os , immerjtt^ aquore currus ,

Et volucres evertitequos, atq,, tmne Pharonu
Robur aquts perrntt, netanta e JlragefuperJltt
l'nut,ibtaccepti iveeroru nunctue tret .

At medij s potiti fervantur uihtus undit
^ndai,  <jr ficcu tranfiurrunt <tquoraplantif,

^ am  mar e praruptum dextra uua^ngebat,
^■ <l tfcopuli > &dur o qua conftant mceniafax6 , &c.

VvolffgangusComes ac Do«
minus in Caftel, &c. F.

DE EXERC IT AT 10-

N 1 B V S OR AT O R l l S E T POETI  C lS>
ad imitationem vererum,rečle ut Hiter ^ injii-
tuendis  Vviteberg/E Anno
lj S 7 . recitata.

TsiVereor, MagnificeD-

Reftor,IlluftrifsimiPrincipes,Ge

nerofifsitni Comites ac BaroneSv
viri pietate, fapientia.do&rina, &
virtute pneftantifsimi, Doftores
&Profefforesclarifsimi, auditores nobilifsi'
mihumanifsimique, Etfi vereor, inquam,
Tneplerigue vef^rum temeritatis argueiiduifl
putent: quod in hunc amplifsimum dieti 1 " 1
locumvenerim,qui neguepnhliraauda^ 3 '
/X  re fum arm atns. neque ad docendum in h flC
ce!eberrima&laudatifsima Academia, a q 11 ^'
quam vocatus, neque adhanc ipfam rem > " e
qua verba fa&urus {um, propter iftud temp uS
meum,fatisinftručtus , tum infuper ad han
quoqueorationem,quam non ad vosom n" s ’
fed ad paucos tantum, & eos pra:cipue,qi.ii‘ l > a
apudmenomina proftfsifunt, recitare co ti'
ftitueram, valde imparatus: tame non par " 01

tnetf'

me rccreat in his difficultatibus, tiim loči hu-
ius conditio, tum Academii ipfius ratio, tum
veroinprimisanimorum veftrorum erga me
a:quitasatquehumanitas. Nam fi locihuius
amplitudinemconfidero,qugfortealiquem a
dicendo magisdeterrere, quam hucinvitare
pofsit, video ego exhacipfacathedra,tanqua
ex fonte quodam Hippocrenes,iHa ipfaftudia
eloquentix, dequibus di&urus fum, nunco-
lim promanaife, & hinc ad varias gentes, vari-
i osque populos, inmultasregiones&urbes,
permagnumillum Germanih noftrse Apolli-
• nem.Philippum Melanthonemjti&ufmiflaac
propagataiuiiTe. Schola: vero eam rationtni
efleintelligo, ut nulli dodo & artiumillarum
perito, quas Philippus ille, e Barbarico coeno
primum exemtas 3  & e denhfsimis fuperiorum
temporum tencbris erutas, in clurifsimam lu¬
cern protulit, interdidutn fit, publicepriva-
timquejeafdem explicando illuflrare, aut po-
tiusilluftrandoexplicare. Sed & procerum
laudatiiš. &incIytaehuiusfchola;, quos D e v s
Melanthonij thefauri, in hac Academiadepo-
fiti, cuftodes efle voluit, animadvertotalem
cfle tum ergaomnes bonarum artium.tum in*
primis erga me etiam, jequanimitatcm ac be-
1  nevolentianijUtadeam nihilfereampiiuspof
fitaccedere. Quomodoigitur nonalaeriter
dicamdereoratoria, ex hoc loco , unde tot
i puleherrimse oratien«,*Philippo Melantk©.

ne, de eadcm materia, facpenumero,tum fusi'
plius, tum alioru voce recitatarfunt: quomO'
' do non l iilari ik  excitato (im an imo.gui in h o c
laudatifsimo tot do&ifsimorum virorum c*'
tu, aliquos intueor, qui vivente adhuc Philip"
pum, & fuavifsime modulantem PhilomelaflJ
totius Germanig,fuisaurib. audivere? Ovet e
beatam hanc cathedram,qu£ tantum in par y ?
corpore virum.capere pottiit/ cuiuslaudes 0°
capit univerfa Germania, ac ne univerfusqu 1 ''
dem terrarumorbis. O aureumilludfeculn*
quo trium ifte linguarum Phcenix, & reftaurf
tor ac repurgator omnium artium &  difcip^
narum liberalium, vixit &viva vocehuncafl 1 '
plifsimum locum implevit / O felices iH°?'
quibus illius ora tueri contigit, & veras aud 1 "
reacredderevoces. Nondefpero, quanqu a01
bnminumanimi i ncipiunt lanpuefcere.&ft 11 ''
dia noftraliberalia-panlarjminaiuigiiam
hariepn rrlnhi, y rerrn fnhlapfa-rrfem. i°l

adhuc aliguos, quibus vel propter hunc 1 o cU>
*e quo primum in Germania' rcvixerunt ar te '
vel propter Philippum, per quem fuus ilfi s v
gor reftitutus eft, hxc ftudianon modo
ta fint, fed etiam curse illorum & fumm°,
vori, patrociniogue coirimendata. Naf 11

»Ull) *  ■ I .J

pe fit, ut guarum nos rerum non movet uP ^

tas, earum tamen fpecie & voluptatecap 1 ^
mur, pr£elertimfielocislonginquis,>  J
gionibus difsitis, atgue etiam acharis anll ^jj j

nc

fti

m

h u

nc

liii

dii

tei

qu

lib

ftr

no

Ot

nit

eff

Jut

gu

p°:

int

etn

PO]

ni 0

bar

f «,i

e *o

lici;

ne.t

cita

^ v

r *ti,

k (

c

•n i

re
10
16
ii'
u»

XV

ili-
OSi

di'
.atu I
lu'
Jat*
: ore
>cu>

rteSf

is vi'

gf '
oft'

n fr

atiji'

api J '

;xre'

nicif’

nobi*

i/;

nobis offerantur. Quantd igicunnagisharc
ftlldia, qua» nobis in hacceieberrima Acade-
miaper manus Philippicas tradita, atque ad
huncufq;diemconfervatafunt, nos afficere,
nobisque grata e(Te debent ?  Dodi n. non fo-
lum vivi.ac prafentcs .ftudiofos diicendi eru-
diunt, atq; docent, fed hoc idem etia poft mor
tem, monumentis literarum a(lequuntuir. Et
quomodo veterum ac recentium quorundam
libri.non perinde nobis cura: fint,ut fuere no-
ftrismaioribus : quando illorum ufushodie
nonminoreft, atqueolimfuit ? Namutdc
Oratoriafoldmartedicam ( propter hanc e-
nimomnishac mihi inftitutaeftoratio )  fiad
effedumilliusrefpicias, qui ccrte nihil eft a-
liud, quam doda, diferta & elegans, proprijs-
que verbis & gravib. fententijs, ornata ac per-
politaoratio- quis,qua:fo eftomnium, qni no
intelligat, quantum pofsiteloqucntiainob-
eundis legationibus, in exponendis Senatus
populiq;madatis, inliabedisconcionibus.in
nioderanda plebe.in regendo fcnatu.m cxtur-
batrdis iniprobis civibus, in feditionu repref-
fu, fuafione & difluafione legam ac ftatutoru,
exornatione funeru,laudationib.,caufis pub-
licis, periculis civium, confihorum tradatio-
ne,militumanimis vel comprimendis.velcon
citandis, in omni re denique, qusc explicanda
lit verbis, ornanda fententijs, illuftranda o-
tatione i  Sed epando de hacrcfrpedidum

H a


u6

eft cx hocloco, & fspenumero gravifsimis O'
rationibus,ab huiusfcholsProtefloribus.c 0 '

monftratu,q ase tumipfiusards, tum E!oqu e [ l
tis , qus quidemexillaacquir,tur,fit mag 111 '
tudo,dignitas,utilitas,necefsitas: nolo eg°
de rebus his, quarumdubitatio non eft, h° c
loco dicere. Curenim apponam vobis crain'
ben recočtam ? cur a&um agam ? curide -
doceam, quod nemo ignorat ? cur Orato'
riam artem iaudem, qus ipfa femet ipfam co'
mcndat, & quam nemo prudens, nemo
piens, nemo vir bonus, unquam vituperaO"
dam efle cenfuit ? Si enim homini nihil tn e '
liusdatum efta Deo  immortaIi,quamnif oS
atquefermo, utqus homomenteconcipi; lC,
verbiscumalio communicare pofsit facile 111 "
telligitis ; eum, quiaiiibohscdiligenterexcO"
luit, tanto perfečtiorem ac meliorem efle,
dibus&incultis hominibus, quantb esteti
animantibushornodigniorefl:atqueprgft al1 '
tior. Etguantumad mentem atrinet, ex c
liturilla, in hac literaria Republica, ftudij 5,0 '

ptimarutruioižrjiiarutp : uteftftudiumTb e '

ologis, ut lurisprudentis, ut Medicin*^

Philofophis, ut Hiitoris, ut Poetics, ut ^
thematum. Nam hinc rerum optirnarum >
faluberrimarucognitioneanimus nofter »•
buitur: ut fciamus, quid fentiendu fit de
eiusqueverocultu, quiddeEcclefia, qu'“
fcriptis Propheticis Sc Apoftolicis, q u ‘^ ^

P

n

d

d

ai

ri

ti

ti

fii

ti

ft,

'fn

P<

re

&

bi

h (

f

V

Pf

Ot

ni

tu

qi

a.n

te

tia

fit

Rep

n?

Republica, de Ture & legibus, de pnemijs bo-
norum&pocnis malorum, quid demorbis,
deque lllorum remedijs, quid de natura reru,
decoelo&aftris, deherbis& plantis, devarijs
animalibus, quiddevita, demoribus, de va-
rijs hominum ačtionibus,de con(iIijs,eorum»
que progreflu & e ventu, deniq; etiam de no*
titijs, quarumadminiculo,homorationispar
ticeps, perfpicit quid in unaquaque re verum
fit, quid confentaneu cuiq; ,quid confequens,
quid contrarium Etquanquain hasres mul-
ti hodie totis mentibusatque animis, fibi infi-
ftcndumputant ; utearum fibicompararepof«
fintnotitiamrC quodquidemnosftudium, ut
Perfehoneftum & laudabile, haudquaquam
r eprehendimus)tamen nifi etiam fermo, que
& ipfum homini Deus, prše citteris animanti-
bus,c6cefsit, ad res, qua: in mente arq; animo
hominis concipiuntur , accedat, fruftra eil,
tluodmultum ftudij acmultum laboris& im-

penfarum > confumimus,macquirendarerum

°^inium ,quasdixi,folacognitione. Q_u6e-
^im.per immortalem Devm, profit optima¬
lna &maximarum rerum fcientia.nifi pofsis,
tecum fentias, verbis idoneis proferre,S£
an >tni tui conceptus comodo orationis gene-
re explicare ?  aut quid ^pdeft ut refte quis fen-
*! a t>fiid,quodfentit, polite eloqui non pof-
Jt?autqubconkrtmultafcire, & nihil pofTe
^ere ? aut etiam multadicere, & nihil com-

H J

mode ? Garrire,hoc eft potius, & inani verb<>'
rumftrepitu animos hominum obverberar e >
quamanimosauditorum afficere, & fcienti*
tua:partesaliquas, veluti aculeosquofdam> a "
liorummentibusinfigere. Quod cumitafrt’
propofnimihinondeeloquentia, fed de« 1 ®'
do& via, ad illam pecveniendi, in praefei ltia
dicere. Eaautemcum omnino duplexfit,
qua? arte Oratoria traditur, altera qua? exer<>
tatione comparatur & ftylo, qui quidem^ 1 '
cendimagiftereft: ut Quintihanus ait:
priori omifla,de pofteriori tantum ad vos v£ r '
ba faciam. Nam quod ad artem attinet.
a Philippo Melanthone.duobus libris ita co« 1
prehenfaeft, utnihilinhocgenere, ex rečen -
tium fcriptorum , pratfertim ex novellor 1 ’ 111
quorundain Rhetorum libris , extet pet‘ e '
dius, nihil abfolutius. Eadem quoque
harcab huius Academi* Proteiloribusitat^
ditur, &exemplisilluftratur, utliquidvel«^
ego ad iftam docendi rationem afferre ^
plius, non immerito dici pofsim, N o c J  v  , A  /

A t h e n a  s. Qpantum veroadeKercit^, 1  ^
nesattinet, quanquam ne his quidem
faiuventushicdeftiruitur, quiatameninf 11
gna auditorum frequentia multi funt> q ul e
colendofermone plus opera: & laboris p° n ^ 1
recupiunt, quamalijsftudijs, non P lltaVl . fl>
go, rem me illis fačturum ingratam,neq« el

utilem, fi ad conatus eorum iuvandos ac P r

move 11

"9

niovendos, aliquid mes quoq; oper* atq; in-
duftrise conferre. Hocaute quale fit, & in qui-
bus rebus confiftat, paucis aggrediar diccre.
Eft.n. exercitatioomnis,tam Oratoria,quam
Poetica,ferenihilaliud, quam quasdam bo-
norum au&orum imitatio, & fimilium operu
cum alijs effidio. Is enim optime cenfetur i-
ttiitari aliquem auftorem, qui illi eft in com-
ponendaorationefimillimus.nontamenide.
Nameundem eflecum alio, non eftimitari,
led furari, & omnino plagium committere.
Hatum vero exercitationum duo funt gcne-
ra : Vnum, pr*excrcitamentum, Grscis

quafipraftudiumquoddam:qualia
luntAphthonijRhetoris, & Theonis Sophi'
11*Progy mnafmata: alrerum vero genus, eft
exercitatio Oratoria& Poetica,qu*infcho-
bs vulgo appellari folet Declamatio.
Vt en im in bello, ubi iam ad arma perventum
e ft> non ftatim pugnainitur, neq; mox omnis
^ercitus in aciem educitur, fedequites ac ve-
. lte s. qu*daminterfemifcentpradia, &vires
■'ivicem virtutemque explorant: ita in arte o-
^toria, non ftatim ad Declamationes, venie-
dum eft, neque omnia prscepta artis , uno

9 u ali momento , fimul in ufum traducenda:
e d initio qu*dam quafi velitationes ingenio-
j^ntn pra?mittendje, & fingularum, qu* ni artc
^j nc  > pr*ceptionum ufus monftrandus eft.
atn ficutpueri inarteGrammatica,priufqua

H 4

verba&Nomina, eorumq; Syncategoremat*
difcant,per Regulas Syntaxeos coniungere«
docen tur fimplices primum voces variare •• h 3
omnino etiam in arte Oratoria, redčexerci-
tanda, faciendum eft, ut fingillatim propo-
nantur qua:dam transferenda in ufum, doneC
Oratorije ftudiofus,rede dodus,tradarepa r-
tesOrationisRhetorica:, tandem etiam pof-
fit orationem tradare integram. Deharuin
autem exercitationum ratione, tam in Poe-
tiča, quam in Oratoria facultate, iufte & cm 11
frudu difcentium, inflituenda, dum breviter
& perfundorie magis, quam oratoriedico-'
Oro te Illuftrifsima& clarifsima, nobilifsim 0 '
rum & dodifsimorum hominum corona,be-
nevolemebalbutientem magis, quatn pero-
rantcm audias. Nam in hocargumenti genC'
retradando, magis fcholaftico,quamOrato'
riodicendigeneremihiutendum efti&omn 1 '
no a confuetudine forenfi rccedendum. No 11

enim hiccaufam agemuscoraiudice.fednio-

dum iuventuti oftendemus,&viam,quaft u ''
diod Oratorije incedentes,pofsinteumfin en1
invenire , quem qujerimus. Nam quod M 3 '
niliusdearte Aftronomicadixit, hoc nos 1 "
dem etiam denoftrahac via dicere polTutnuS/
Ornari res ifta nequit , contenta docef 1 *
Tna autem cum dnt fpedanda in omni ex-
ercitarione , dve imitatione , nempe v er "
ba, fententije, & fada , dve exempla,

Ul

de vcrbis prius agemus. In quo ignofcent mi-
hi dočtiores,fi quaedam repetam,qua: iam an-
te nota funt omnibus t Hec autem dupliciasut,
velfimplicia, utnomina&verba ? , & horum
Syncategoremata , de quibus in Grammati«
cis vel coniunda ; quorum illa a Graccis
hscphrafcs dicuntur. Sedambohodic
inlinguaLatina,exufu loquendi & familiari
confuetudine evanuerunt: ita ut neque verba'
Latina, neque eorum phrafis, ulli iam genti fit
materna atquevernacula. Confervavit tamen
eanobis D e v s in bonisaučtoribus, qui rečtž
&  emedate locuti funt,fiue fint Oratores, fi ve
^iftorici,five Philophi, five Poeta. Quorum
e libris cum fermo Latinus omnino fitdifcen-
dus; nobis in tra&atione & obfervatione ver-
Lorum } tam.fimpli C i U m, quam coiun&orum,
duo h KC  fpeftandafunt.- proprietas,& ufns lo-
'°quendi. Nam& propriaoportetefle verba
& omnino illius rei,quam concepiftianimo,
qu*dam quafi fymbola,qua: genuinam eius,
^ propriam naturam exprimat. Sed quoniam
Latini fcriptores, in verborumftru&uranoti
Utlt  coformes, fed alij alijs locuti funt terfius,
Yc nuftius, elegantius,quida etiam magis pro-
P r >e, quam alij: iccirco ante omnia, in verbis
e leftus quidamefthabendus. Nam in phra*
1  ^oeta ab Oratore longifsime recedit. Etli
^im Počita: quoque propria habet vocabula,
* eandem omnino cumGratore rerum No—

H s

menclaturam, &eadem ferč verbaeademque
Nomina, atqueetiam Syncategoremata:ta-
men in phrali & ftručluraiermoms plurimum
diffbrunt. SxpeenimMethaphoris utuntur
remotioribus , & improprie aliquid dicunt,
quod Oratori no fic liceret dicere. Quis enim
Oratoritaloqui velit: Tuus Reginalaboreft>
quod optes exp!orare: mihi fas eft iufla capef-
fere.Tuenim concilias mihi quodcunquehoC
regni eft,tu fceptra, tu Iouem: tu das accum-
bere Divum epuIis. ? Etfienim numerorum vin
culahis verbisademtafunt:tamenon ubiq« e
fervataeftinhis, aPoetaproprietas. Namfic
dicet Orator: Tuum eft regina imperare mihi»
&omninoexplorare , quod perme tibi effe-
<ftum veliš; meum vero obtemperare, & qua-
tuiufleris, fummo ftudio, totaqueanimi rhci
contentioneexequi. Nam hocregnum me¬
um, quodcunque eft,id totum mihi tua virtU'
te partum eft.Tu enim hoc fceptrum mihi de-
difti:tuIovem mihiconciliafti, atqueitacoU'
ciliafti: utillius quoque epulis nune afsider e
pofsim. Nam, qusfo vos .perimmorralem
Deum, annon ridiculus fit Orator,qui O vidi-

umimitarivelitacdicere: O tu edaxreru tem
pus.tuvetuftasodiofa, qua: deftruitisoif P' 3 ’
&omniaa:vi dentibus vitiata,paulatim len £ ®
mortecofumitis? Itaenim Cicerodicic:Ndn
eft tam firmu,quod nona!iquado conficiatat-

queconfumat vetuftas. Quamitem ridictil° s

HiftoricuS’

123

Hiftoricus, quifuam hiftoriam nulloadhibi-
to deledu, fxc ordiatur? Aggredior arma ca-
nere,&virum illum,qui primusaborisTroiae
venit in Italiam, &Lavinialittora. Sicenim
Saluftiusincipiat: Bellum maxime memora-
bile fcripturus fum,quod Aeneaduce, Troia-
ni inltaliam delati,contraRutulos,& eorutn
regemTurnum.varia fortuna geffemnt:&c.
Atque hacc non eo profero, ut adolefcentes ve
lim a ledione Poetaru deterrere,quo illos ma *
ximeinvitarecupio.- fedutoftedam illis,quo-
modoimitandi fint Poeta: nempe adhibito
verborumdeledu. Non enim omnia Poetaru
v erbafuntTropica, autfigurata, autimpro-
pfia.fed qu sedam tantum: pl*raque vero pro-
pria: quibus fi numerum demas, plane erunc
°ratoria. ltaque Perfiusin prima Satyraillos
valdč reprehendit, quiaffedate fcribunt,& ni
M proprie dicutincarmine,Quam enimftul-
tahac funt,quceibidemriciet Perfius:

Torva Mtmalloneis tmplerunt cornua bombi*,

~Et raptum vitulo caput ab lat ur afuperbo
Rtjfuru, dr linčem nunea* flexura corjmbit
Epton ingemtnat: rcpurabilu ajjonat  E cbo.

Portenta verborum,& monftra phrafcon:
^Uae quia no poifunt intelligi> debent negligi.
Qyo enim fermo Poeta: eft clarior,& proprie-
^ati c °g nat i 0 r } e6melior,eoquefuavior. Noa
•gitur nihil imitandum eft Oratori in Poeta,
^uiano omnia.quod utintelligacltiniores (cu

his enim mihi iam negotium eft, non cum do*
dioribus) dabo huius rei exemplum. Virgil-x.
Aeneid.

lliart cmerct, &flamma txtrema meorum,

Tefior, m occafu vejiro.nec tela,nec ullas
VttavJJe victs Danaum : e? fifatafuijfent,

Vt <aderem, meruijje manu.

Deme hic numerum, & multahabebis pro-
pria.multa quar ipfe Cicero non dixiflet alitetv
Teftorvos Troiani cineres,te extrema meo¬
rum flamma, menulla hofhum tela, nullasin
occafu veftro vices vitavifle, & fi ita fatatulif-
fent, uteaderem .manumeruiflc. Videenim
cjuomodo Cicerohocipfumdicat, inoratio-
neproSeftio: Vnum (inquit) mihireftabitfl'
lud: quod forfitan non nemo vir fortis,& aeris
animi magniquedixerit,Reftitifles,repugnaf-
fes,mortepugnansoppetijfles. Dequote,
inquam, patria teftor,& vos penates, patrij4 :
Di j, m e veftraru fedium templorumque caufa»
me propter falute meorum civmm, quae no ih*
femper fuit mea cariorvira,dimicatione cx*
demq; fugifle.Nam quid aliud dicit fub pcr(°'
na Aenea?,adDidonem loquentisVirgilius,ft
numeru verfibus adimas quam hoc t  V os, vo s
inquam,cineres Troiani teftor, & vos penates
pacrijq; Dij.me veftraru fediu templorum<.V ie

caufa.nullashoftium vices,nullateladevitaft e -
tum in fatis fuiflet, vt morte pugnans op*“
peterein i hac,hacinquam J manuiftudproni‘:''

ruiflc*

ruifle. ErafmuscerteRoterodamus, quamfi*
bet Orator popiofus & elegans, hoc tamen di*
fcrimen in feledu verborum-non ubique ier-
vavit Itaque fa;pe Poeticas Phrafes folutg ora-
tioni admifcuit Sed reprehendit hoc an tiquifi>
fimus lingua: Latina? aučtor, vir Gra?cis literis
&latiniseruditifsimus, ut aCiceroneappel-
latur,M. Terentius Varro. Itaenimlib ij. dc
ling. Lat Orator, inquir,non debet in omni¬
bus uti, quod fine ctfenfione non poteftface-
re:CumPoeca?TuANSiLiRE Line  im-
pune pofsint'Non poflitm hoc loco mihi tem
perarc , quin accufem quorundani inertiam.
bianimuld funt, quiexpetuntquidemhanc
quam dico,verborum proprietatem>&' nihil
pptantmagis. quam utcocepta animi pofsint
jdoneo&proprio,cumque ipfis rebus nato,
fernionis genere efferre:interim tamenequc
Jpfi legunt probatos aučtorcs,ut hanc fibi ver¬
borum proprietatem inde comparent, nequc
Ca > qu* a me & alijs inde, tanquam e penu de-
promuntur,multum curant,fed ne legere qui-
dem dignantur. Tum quando aliquia latinž
y el dicere,vel feribere coguntur,deftituti pro-
Pfijs verbis,hserenttaquarn mures in pice. Ibi
demumha?c eorumoratio:magnaeftvocabu
jprum penuria, magna inopiaiplures enim
‘Untres,quamverba. Namquisau<3orLatir
£ u s, hac rem fuo nomine proprio nomi navit f

^profečto no« omoino folluntur; puu» nihil

u6

fit quod orationis curfum magis impediat*
quam propriorum verboru defedus. Sed mi'
feri dum conqueruntur de orationis pauper-
tate, interim non videntingeniorum fuorum
curtam fupelledilem. Annonenim Adrianu*
luniustibiNomenclatorem deditlocupletif
fiinmum Pannon poftlunium ipfetibideditri
linguemNomenclatorem, in quo habes ultra
tredecim millia Grarporum & Latinorum vo-
cabulorum i  Er tu qui millia nondum te-
nesmemoriter, adeoiniquus es Latinis lite-
ris, utin fcholam venias oratoriam, & Notnen
clatore vel meo, vel Iunij non inftrudus, aufis
accufare pauperratis atque inopia: , linguas
tam divites ? Sed venio etiam ad alternm c3-
puc,quod in verbis obfervandum dixi,quod
eftufusloquendi,inprobatis audoribus. E-
um Philippus nofter appellat fermone Gram'
maticum.Et quanquam Fabio tefte.non ide« 1

eft Latineloqui,quodeftGrammatice:quiata

men Latina oratio e librishodiefolis perdifc 1
tur , non male dicitur fermo Grammaticus*
qui eft fermo Latinus. Pugnant autem cum
hocufu fermonis verbaobfoleta, &ufu3nti-
quata,utfunrEnniana, PaccuvianaC<ecilian&
Acciana: qualiafuntmispromei, tis proton
Verba Nov A,amantote,docentote. Deniq ll . e
vcrba Barbara, & noftris quibufdam fcr>"
ptoribus valde vfitati Germanifmi. Hic eg°

127

vosomnesquotquot tum honoris meicaufa*
tum difcendiftudio,adeftis,vos,inquam, vos
omnes oro,& per Prifcianum vapulantem ob-
teftor: benigne ut aures detis mihi: & igno-
fcatis, fi quid liberius in homines obftinatos,
& de manifeftis erroribus convidos, in medi*
Um brevifsime protulcro. Quamenimftu-
diose fermonem Grammaticum futuro ora-
tori commendet Philippus : quam operose
hoc ipfum tot# libro primo agat Quintilia-
nus, hoc nemincm veftrum latere arbitror.

igitur tandem amentia eft, crucem effer-
r « mafculino genere , in arte Grammatica:
^uiaEnniusdiKerit: Magno cruce? qua: fa-
tu itas, dicere, ilirpc antiquo»quia Adius di-
Xe ntftirpefupremof qui pertinacia,contra
°mnem latini fermonis confuetudinem.dice'
re probahomo, dodahomo ? qux impuden-
tiaobftinatorum Grammatiftarum huius tem
P° r ‘ s  > quod dicunt verbalia nomina in A effc
u triufq;generistam fceminini,quammafculi-
n i>utfuntfcnba,lixa, rabula, verna, pincerna,

c °dega,auriga,aduena,incola,indigena,tetri'

Sena? Nam quisjveftrum eft,qui iftalegeric
lln quam cum fceminino Adiedivo pofita &
eonftruda, apudullum bonum fcriptorem?
^ e d pridat audire veteres , quando non-
^ulli Grammaticuli , iftas fordes in fcho'as
^ r ammaticas hodie reducunt,& nobis Latini
Ciceroniani fermonis mudiciem malitiose

confpur-

12 *

confpurcant. Sic enim Quintilianus lib. i. cap-
6 .  Auftoritas ab oratoribusvvel hittoricis pe cl
folet. Nam Poetas metri necefsitas excufat •
qualia funt imo de ftirpe recifum. Idem Quin*
'tilianuslib.8. cap.Inillo,inquir J pIurimun 1
erroris,quod ea qux Poetis permiffa funt,cof*
venire quidam & iam profa? putant ? Nan*
Poetce & omnia ad voluptatem referutj & pl u '
rima vertere etiam ipfa metri necefsitate co- 1
guntur. Idem lib. io. Memirferimusnonpe r
•omnia Poetas elfeoratorifequendos , necb'
bertate verbcrum,nec licentiafigurarunr S&
vius quoque in illud Virgilij, Aut oculis cap tl
pofuere cubilia talpx, Mutavit G e n v s, natf 1
hsctalpadicitur. Ideminfinej. Georgie^

rum in illud: timididamxcerviqnefugaces>
Mvtavit Genvs: vtvitaret oi*c
Nam Horatius fceminino genere pofuit dice a
do: Er fuperie&o pavidx natarunt, a:quor c
dama*. Curigitur dubij generis dicatnusi 11
Grammatica,qua: funt generis certi? curp r °'

mifcuiquxfuntdiftinfti,fivedifcreti?curg e/
nerumduorum, qux funt generis uniustafl'
tum ?  Nam quis probatus auftor, dixitpar llS
criftata.galerita, montana? quis nominib^ 5
anfer, pafler.acipenferdegitfcemininuffl (
iedivum a probato feriptoreadditum ? & e '
&e igitur Scaliger , in libro de caulis !ing u ^
Latina: capite 79. oftendit, quod veteres p r °'

aiifcuum genu« negligentifsime inyexeri^ r '

'*9

Etquisefl.omiliumtam remotus a literiš, U£
nefciat quid Virgilius , quid Horatius, quid
Perfius, quid Martialis, Poecaž de obfoletis Sč
antiquatis verbis & phtafibus fettferint ? Narti
quis nefcit Virgilium cimi interrogarettir t
'quare£nnium legeret.refpotidifle, aurumfe
quarreree fterquilinio. Qujn vero & Hora¬
tius deEiitiio & antiquis: Enrtius (inquit ) 8č
fapiens, & fortis, & altet Homer us, ut Gritici
dicunt, leviter curare videtur, qudptomifla
tadant, &fomnia Pythagorea;

Etmox:

httrdum vulgus rette videt: esl ubi peccet:

Si vitetes it a mtratur, laudat% Poetas
Vtnihilantcferat ml Ulit comparet, errat  :

Siqu<edam nimis antique y fi pleraq 3  dure
bicere credat ees igttave multafatetur,

Et fapit, ir mecumfacit, & love indic at <equo.

Perfius quoque in primaSatyra Acciunt
Venofurti,ideft,durum & afperum vocat.Nam
ut Fabius refert de Ačtio, & Pacuvio, N i t o r
&fumma in operibus colendis manus, defuit,
non eorum culpa, fed temporum, quibus ftu-
diaadhucerantinculta. Martialisquoquede
iftisambobusi
Attonituijf leges terraijrugiferai:

Aftius &quicquidPaccuvmfavomurit.

Quxigitureft noftratium Grammatico-
rum fatuitas, qubd.pro auro Virgiliano ap-
ponutltnobisin fchola Grammatica ( datcs
/ I

/JO

verbo veniam )  ftercus Ennianum ? & quod
pro pipere nobisagyrta’ ifti vendunt mufce r _ J
dam ? quae iniquitas pro cultifsimo ac terfiisi-
mofermone Horatij proferre vomitum Accij
atq;Pacuvij ? Abolita,inquitFabius,&abro-
gara retinere,infolentia?cuiufdam eft,&frivO'
la in parvis iadantia. Nam in uiu loquendi
probatos audores refpiciendum eft, non ad
Grammaticos, fape aliquid fine ratione exA;
nalogiaproferetes. Rede enim Charifius ^ 111
Prifcianofuitantiquior. Homo,inquit,ctfie*
communifexu intelligitur, tamen mafcuh u °
genere feinper dicitnr. Nemo enim mala # 1
iiominemdixit. Et Marcus Tercntius Va rr °

nufouamdicit, hic& hfchomo: femper&U"
bique in novem fuislibris, hic homo. Na 111
quod obijciunt de Servij Epiftola: quonia tl1
Tullia, Ciceronisfilia,homo natafuerat,fc ire
debuifient,&e Curionedidicifie, quod par £l '
cipianon refpodentpra:dicatis, fed fubied 1 *'
ut Hinc vefter Axillafaduseft Quid ? Ala-
den’ fadusala, non fadaala. O mihi perp e '
tuum natapuellamalum. Ovidius: Puella 113 "'
ta,quidnara? natamalumperpetuum, n _°}]
N a tv m. Chriftus pro nobis eft fadus: qu>^'
Vidima. En fadus vidima: non fadavidd 113 '
Subiedoenim debet refpodere participi 1 ’ 111 '

Tullia eft nata, q u i d Nata homo, non nat 11

Tullia. Viden'eodem modo nata homo , 110
iutus,quomodo: fadus vidima,non fa# a 11

taft 13 "

tamalum.non natumrfaftusaia, nonfačta
micusigiturmeus Prifcianus.amicus Diomc-
des.Sedin r e mariifeftaomtiibus.amicamagia
veritas. Non enim baredicuntur in contemrfr
Onem fnmmornm virorum, quos merito o-
mnesadiniramur, veneram nr, colimus atque
fufpicimus,fed fttidio quodam veritatis:quod
ipfis quoque c urar & gratum fuiflecognovi-
tnus Nequeenim ulli debetefledubium.fi ho-
die viverent, & ifta legerent, quar interea pro-
dierunt fub nomine utriufque Scaligeri, pa-
tris&filij, fub nomine lurtiLipfij, Anthonij
Mureti, Adriani Turnebi, Auguftini Saturnij,
quin viri fummi &acutifsimi mdicij, rnulta
vererum Grammaticorum & Rhetorum quo-
queplacita, pronugis agnofcerent Rečte e-
nim Scaliger & vere contraquofdam plagia-
rios Philippi (  quiip(i furripuerunrtotam fua
Grammaticam & totam confpurcaruntnovis
erroribus )  Atque equidem, inquit, fepenu-
mero miratus (um mortalium velaudaciam,
vel pertinaciam , qui tuerentur crrores. quos
ij, qui commisere, fi viverent, emendarcnt.
Neque enim erralie turpeeft. Eft enim i n i-
f iv M Sapienti.£,  (i non ci ipd , qui falli-
hir.atalijs.non fallendi. Dixi paucaharcde
verbis arttiquis, iametiamde Novis. Tam
enim pugnantcum fermoneGrammatico ver
banova, & nova: phrafes arque inufitat^ vetc-
nbus:quam vcrbaa^tkiua&annmižphrafes:

I 2

ufitatis ('aitFabius / )tutiusutimur:Novanoi 1  a

finequodam periculofingimus. Namfit e '' v

ceptafunt, modicamlaudemafferunt orati 0 ' 5

ni: repudiata,etiaminiocosexeunt.Talev°' d

cabulum novum , quodufudo&orumtatn el1  | g
hodie receptum eft , Ted modicam afFertla 0 " j n
dem, tefte Fabio, eft I n-g k a t i  t v d o  ». b
demonftrat Scaliger cap. 7  o. de lingua Latin 3 ' p

Item carentia, pro privatione, vocabuln 111  0

plane novum. Pamitentiam quoquediciin uS  P

ex Analogiamagis, quamexufuloquendi>S 1 ' c

cutlicentiaalicens. Sicnovum eft quod D°' v

natusdicit, hic&hjecnoftras&hocnofttat 0 ' g

Nam Soljecifmiun feceris.fi dixeris , vi « 11111  a

noftrate : Collegium Medicorum Tolofa^'
municipium Arpinate. Vfitato enim fermp' F
neGrammatico (  quem vides effe in boO lS
probatisqueauftoribus,qniemendate&P 0 " Q
lite locuti funt Jdicendum eft tibi: Hic&h^ C  '
& hoc Arpinas, Fidenas, Tolofas,Capen 3S ’
Cafinas, noftras,veftras, cuias. Sed&h°
novum eft nomen, quod Ifidorus omnin 111
indočfifsimorum fcriptoru arrogantiPsimf'?'
utaVallarecieappellatur,nobiseflinxit i  F * 1

Strigil, pro hac Strigilis. Itaque PhilipP u ^ j
nofterhfc inquit Strigil, dequodubito, r ^'' |

čtiusnedicaturftrigilis. At Nominativi tetin 1 '

nationemeCiceronedifcimus,quidicit-^ ' 1
cedatampulla&ftrigilis. RedeautemPbinP‘ ,  *
pus contra Ifidorum fceminini facitgen cr,s '

add°'

m

* addu&overfuHoratij exSat fept Iib.z.Furti-
' va muta ftrigili qui pra-lia vendit.Porro autem
'* & haec nova funt, quce Donatus ponit in para-

digmacisverborum.amantote.docentote, le-

11  guntote,audiuntote,feruntote,funtote: per-
" , indeacfiidemfintcuufitatisamanto.doceto,

|C  legunto,audiunto,ferunto,funto. Namhsca«

!•  pud probatos aučtoreslegimus, illa nufquam
n occurrunt.Perfius: Grande locuturinebulas
is Heliconc legunto. H oratius: Non fatis cft pul-

i- chraeflepoemata.dulciafunto: Etquocunq;

)* volentanimum auditoris agunto. Idem: Irri-
e- guumq :  mero fnb no&e corpus habento.Non
n autemreperias tale Imperativi verbum apud

Ciceronedelegibus,nonapudEivium,nona-

>'  pud Plautum, non in toto Pandečtaru opere,
is Quorfum igitur prodeft,nova & inufitata do-

>" ceri,inGrammatica,quorumnulluspofsitef-
C * e ufuslnfc^T1one,inloquendo,in^cribendo.' ,

Si Multahic confulto pratereo, quse a nobis ali—
|C  uifuntrefutata.Neque.n.te aučtoritasDona-

^ ^|Suppofititijmoveat,utcontraufumloquen

\*  ^'> cum ipfo ineptias. Nam vulgaris ifte & no-
lC  Vu sDonatus tantum difcrepat a Donato, qui
i* commentarium in Virgilium & Terentium
’*  cr ^Pbt, Divique Auguftini praeceptor. fuit,

i'  ^uantumAfinusaLeonediffert. Scribunte-

C' ni uirepugnantia,utifuolocodocuimus.H^c

^ulti non animadvertentes, bodie repente n-

;* u nt ex malis Grammaticis mali Rhetores; De¬
li' i ■>

mademillumimitando, qui (uteftapudSeX'
tum Philofophu ) exremige, fubicofačtuse*''
Orator. Itaque reperiuntur q»idam pr*co'
nes fcriptores, qui in fchola Grammatica n ° n
beneinftitutia fius Magiftris, ad fcribendu 115
veniunt, & librum aliquem compilant, atq uS
inlucemedunt. Quem vero librum ? (caceH'
temSola:cifmis, Barbarifmis, German^ 1111 . 5 '
Quod ne quis veftrum pucet in infontes dl'
čtum , quaefo vos, Iegite prim um Celetif iri1
GrammaticiDialogum : quinuncexit. Na 11 ’
in eo luculentifsimum huius rei excmpl u111
habiturieflis. Suntquidem, m lucetiam °'
bitermoneam, mulca hodie res nova : n ° v3
hominuminventaquibus,inlinguait.a g CIlS
qtialibet nova imponic nomina : (vulgu 5e '
nim magifter efe fermoim )  qua noti ext^’
apud veteres. Quomodo enim (iphone 011 ^
lum ignivomum & tormentarium - unod*^
iti n s nomine ; qui prifcis Latinis fuitign 0 ^
Qupmodo vocabirnusres & inftrumepta
pographica : fuperiori proximo feculo P r . 1
muminventa ?  Efthoc ingenij haud vtilg ar1 ^
ftomninoraracinduitriar. pofle deferibere 1 f
povas, &inventa, verbisveteribus&p r, ‘ c .

Egof abiitarrogantis )  huius ret
men, pro modulo ingenij mei, dedi in' u ^
meo Redivivo,ubi & Sipho tormentarius^
unoverbodixiSclopetum, &pr«liTyp°? r ^
phici inftrumenta,& artes,& ratio quoq« t:  P f[ .j

‘35

pyriconficiendse,econtufisIinteis.&aliaqu£-
dam nova inventa defcribuntur. Multum in
h is rebus iuvit me lcčtio Plinij, & Vitruvij de
Archite&ura Nam qua:fote,quottu putasef-
fe ignotatibi vocabula, quando Vitruvius do.
partes unius catapult«, tormenti bellici reci-
tar,easq; fere fingulas fingulis Gr^cis Latinis-
ve nominib. appeliatas ? Et tu ramen queri au-
des de verborum inopia / 1  Cepeta ego fuperio-
ribusannis,rebus meis adhuc in melioriftatu
pofitis, treslibroscolligere, in quibustotius
Latina: & Grsca: linguse Analy(is Rhetorica
traderetur: in primo Nomina,in fecudo Ver-
ba > in tertio phrafes atq> ftru&ura N ominu at-
Verboru; cufuis Syncategoremaris,quar
3' libropraemittebanturdoco^f^^fVffiv.Eo-
vr Lirn libroruellifthtcc ratio. In primo funt ul«
ttacentum &feptuagintacapita: eaqueficdi-
f pofita,ut& natura: ordo,& feries, & human«
wtis ratio,& ufus,omnisq; vit*,& ačHonuno-
“ f arum curfus poftulat. Pono autem in fin«
§uh$ capitibus, qu« trado methodo Arifto-

^ e bca, primoomniumgeneraievocabulum :

1( % fi genuseft,pono ut genusdi totuin,pono
J^totum. Dcindegeneri fubdo fuas fpecics:
* °ti fuas partes: utrique fuas differentias fpe-
^ficas:caufis,fuoseffeči:us. Ha:c methoduseft
■^ialedicain ifto Nomenclatore meo, quam
^uiobfervat, isaddeclarandam prasdicabiliu
® f pr«dicamentorudodrinaexifto libro, tan-

I 4

t]6

quamepromptuarioquodam,innumerabil* 3
poterit exemplaafferre. Naquidopuseftdi u
jmmorari in prgceptis ?  Regular enim non R e '
gu]is,fedexempli§,quorum 1 in vitafummustft
ufus, declararipoftimtacdebent. Goniu^ 1  \
autem cqm hac Dialectica methodo , etiafl 1  j
Grammaticam methpdoo. Nam ubicunq ue
ppnitur pomen; ibiadditunllifuumdeminii'
tivpm & denominativum,tam fecundum fot"
mam,quam fecundum materiam. Arque b> c
pihilamefingitur,nequeullavox nova po 11 *'
tur^ualibusfcatetnoti^uidamNomepcte'
tor Grarcolatinus. Nam ex optjmis quibusC[ i
Gr?ci&& Latinis fcriptoribus, ingentem affc'
po vocabulorum acervum, qui terdepamili’ 3
vocabplorum Grascorum & Latinoru & Ge r>
manicorumcontinet.Huiclibro,quiantean" !
pum, f rancofurti excufus eft, & magno labo* :
te.magniscjueimpenfismeiscpnfedus , ia 01  l
debebat alter refpondere, quem tribui verb* 5.
Nam itaeum delineaveram, ut caputcapi^»

$c  verba Ačtionuin ac PafsionumfuisNomi -
pibus,inutraque linguarefponderent. Tet'
tius quoque ita eft apparatus, ut itidem cap^ 1
eaput refpodeat, & femper primi & fecundib'
bri capita duo, illic qua(i in unum coalefcatR' j
ficut in Dialedica ex Nomine & Verbofi te f i
nunciatum. Conftabitver6&hic liber cent 11  j
&feptuagintabrevibusdiaIogis' : in quibu*
Grabca.’ & Latina; liugua: proprietas& ufitat*

phrafis

ti

i'

is

ra

is

137

phrafis.&elegas ufus fyncategorematum de-
monftrabitur. Harc Analyfis Iohanni Stur-
niio,fummo&eloquentif:>imo Oratori, tato-
pere placuit,ut mihi.cum ipfo Northemij ver
fanti-,prsefationem promitteret: &adCaro-
lum quoque Lorcherum fcriberet: ut Argen-
tinse meretineret.addito fuo de meohocla-
bore'pereni teftimonio: quodetiam libro ifti
pra;fixum eft. Intelligebat enim vir fummus
& Orator politifsimus: quatum poffet in prx*
parado ingenio,ad Oratorije ftudium ,ifte me-
1 > S  Nomenclator, fi abfolverctur. Nam puero
ift fcholisfic proponi poteft.-ut antemeridi-
crn  addifcat a!iquot nomina,qu£ recitando fi-
inflečlat: poftmeridiem e libro fecundo
a ''quot Verba nominibu$refpondentia,quae
tecitando itidem inflečlat. Sic enim alti«
U S omnia inhserebunt memorise & fuasibia-
gentradices Adpoftremumfequetiinordine
b>ialogus edifcat. & e fimplicibus Nominibus

1 ac v erbis , confuefcat phrafin coftituere: &
uoc modo ufum fermonis, qui eft in bonis au-
ftoribus, fibi a teneris unguiculis familiarem
facere. Ego fane, ut hoc opus ad finem per-
ducerem,fui iam f^pe ac multum rogatus.nec
^eadefuit hačtenus voluntas. Sedobfecro
| v ps, quj poflem ego tale opus, quod olim Leo
decimo cteptum eft,& cu impenfis maximis
c ?ptum,efficerefolus.infummareru omnium

^earum perturbatione: quando pratter D ei

I S

»uxiiium,fere nihil eft ab ullo hominc mihi r®*
liquum ? Quid ? an ego tale quid in anim ® 83

lohanne
huncui"

quediem ita miferefui,abinimicisoppreffu s »
exagitatus,excarnificatus,utmiradum fit,n' e
adhucaliquem fpiritum dncere.Sed his om®"
fis, qu*huius non funt loči, venioadterti ® 111
illudgenus verborum , quod&ipfumuiit a '
tiseftcontrarium. Nam verba qu*dam fu
&phrafesnequenov*, nequeantiquas,fed°''
mnino tamen barbar*,&qu* Germanic*
lira? lingua? proprietatem magis , quani La¬
tin* exprimunt. Ellenim fuacuiquelingi |Sf
proprietas : Suus cuique gentirdiotifmus *
fuus loquendi mos, fiiaconfuetudo. Nam ob'
fecro te,quam barbaredicas: Ego nihil hic b®' *
beo agere? Quis tibi fecit ?  Quomodo ribi eiy
Nam in his omnibus vides eile verbaprop rlil
&ufi tata: led ph rali n videsinufitatam, cjuaO'
doquidem nemo vecerum italocutusefV b
quam barbare dicas: Ego meo propr io£*'
emplo hoc fum expertus ? Quam ita barba*
rum efthoc : D E V S iltum hominem palp a '
bilic*citate percufsit. ?  Magnahiceftinfch 0 '
lis Magiftrorum quorutidam inertia.-qtii p u "
erosfuos non a{Tuefaciuntadphrafin,&con'
fuetudinem Latini fermonis , ex ijs autori*'
bus quos pradegunt. Nam exercendi
Hmaterias fereitaproponunt: utadillas^'

primcn^

potuilfem inducere, qui poftauam a
Sturmio digrdfus.domurn redij, in

139

primendas nihil pofsint accommodare e le-
ttionibusaudkis Itaq-, Germanifmos&Bar-
barifmos facere docentur hodie pueri: eos-
que fecum in Academias afferunt. Hgrent c-
rnmtenacins,quae in primaictatedidicimus:
&qua: pueri didicere : eafenesiam turpe pu*
tantdedifcere .Adeodtencrisafluefceremul*
tum eft. Nam,quofemelcftimbuta:recens
fcrvabit odorem tefta diu. Barbarifrnus a
Soloecifmodiftinguitur.aučtoreFabio: quod
Sola-cifmus fiat in pluribus vocibus non in u-
na, &ommnoexcomplexu eorura , quibus
res (ignificantur, &i  voluntasoftenditur :Bar-
hsrifmusautem fiat in fingulis verbis. At ho¬
die tamen etiamBarbarifmus fit in totius O*
rationis ftručtura : ficut exempla declarant,
i modo addufia : in quibus ufitata Germanis
phrafes , Latinis verbis exprimuntur. Ne*-
qne hic multnm difputabo: utrum BarbariC*
mus fit etiam Solcecifmus, utccrte efh Nam
hoc mihifateft docere r quod utrumque horu
ht vitium: pugnanscum ufitato fermonc, S (
Cumloquendi ufu: quieft inbonis acproba-*
risaučtoribns. Intclliguntautem ftudiofiiu-
Ve nes, exhis amecommemoratis: quantum
fitinverbis & phrafi fitum , &quibus rebus
inftrudum efle opotteat,quiveUtadar-
tem  venire llhetoricam. Quse rame non prq*
pterillosdico,qui iam didicerepofite lpqui,
^ <dui perite eruditifunt i Ted propter illos.

140

quif utverbisQuinti!iani utar) arcem Gram*
maticam uti ieiunam & tenuem cavillantu r:
qua:nifi Oratori futuro fideliter fundamenta
iecerit:quicquid fuperftruxeris,corruet:a rS
necelfaria pueris,iucunda fenibus.dulcisfe-
cretorum comes, & qus vel fola,omni ftu dio-
rum genere plus habet operiš, quam oftenta-
tionis. Nequis igiturtanquamparvafaftidi''
at Gramatices elementa. no quiamagnf fito-
pera: confonantes a Vocalibus difcernere,>'
pfasque in femivocalium,Mutarumque nuffie
rum partiri: fedquiainteriora,velutfacri hu-
ius.adeilntibusapparebitmulta rerum fubtilj
tas,qua: no modo acuere ingenia puerilia, l"e»
exercerealtifsimam quoque eruditionem.f c
fcientiam pofsit. Haec Fabius ■ qui inter ali*
etiam hoc utiliter praecipi t. ut in Gram matici
puerum no diu detineamus: Non obftant, h 1 '
quit, ha: difciplina:,per illas euntibus, fed cir-
caeashžerentibus. EcSeneca8p.Epift ad L u '
cillium, de liberalibus fludijs fic pronunci^'
Meritoria artificia funt: hačteuus utilia.fi p r f'
parent ingenium, non detineant. Tam di^
enim iftis immorandum eft , quam diu niHil
animusagercmaiuspoteft.- Rvdiment*
funtnoftra.nonopera. Ibidem Seneca.-Graifl
maticus circa curam fermonis verfatur : & **
latius evagari vu!t,circahiftorias:iam utlo 11 '
gifsime fines fuos proferat, circacarmina.S cd

opportU'

i

141

opportune nune venioa verbisadfententias.
Eft.n. mentis interpresoratio, verbisdifcre-
pans, fententijs cogruens. Nam eadem loqui-
turapud Silium Scipio,qu£eapudLivium: ea¬
dem apudLucanum Popeius,quarapudC£fa-
I rem & Plutarchum.aut Appianum Alexandri-
num. Nam eadem ubiquemenseft, eaedemq:
cogitationes.&animifententije. Sed quanta
tamen in verbis diferepantia ?  Alia enim Ora-
tio Poeta:,alia Hiftorici, alia Oratoris,fi ad ver
barefpicias: dequibus iamdi&umeft; Sed
enim alia quoque verborum eft diflferentia,
qua;exlinguarum provenit varietate: dequa
nihil hic dicam. Veilem quidem, aut percu-
perem potius , hoc nobis pofleefleprimum
§enusexercitationis; quodtuncolim veteri-
1  ^ Us illisRomanisfutt. Nam Graeca inLati-
nam linguam transferendo, & Graccorum fen
tentias faciendo fuas , fefe illi nune olim mi«
rifice exercebant. Qu£m enim multas habet
^irgiliiis exHomero>ex Hefiodo atque Theo
c rito fententias , quam multas e Pindaro&
Archilocho habet Horatius,qua multas e Cal-
hmacho Propertius,quam multas e Menadro
^ Diphilo,Plautus& Tercntius,quammul-
e Demofthene, e Platone, e Xenophonte,
^icero ? Sf pe integras paginas,non raro inte-
§ r os libros: ut eft liber de univerfitate: qui to
tl >s e Platonis Timao eft. Et quot locos inter-
P f etando, fuos fecit ex Ariftotele Plinius, na-

turalis

142

tnralisfiiftortarconditor ? SedquandofermO
Latinus nobis non eft maternus, & omninddt
fcendus e bonisau&oribus, qui polite locutl
funttlccirco tantum liicde illis prarexercita'
metis mihi fermo eft:qua:in Latina folummo'
dolingua, collatisinter fe bonorum au<S (5>
nun fenretijs, inftitueda funt; Eftautemtaid
apudPoetasquamapnd Oratores & Hiftort*
cos,dnp!exomni$fententia.' unaquam Gr£'
ci vocant ^V/^, qua: fi breviseft, }M^«*dicitu r *
Latinis ditftum ; (in longior eft , & amplifr'
cata pluribus fen te n ti j s.- vocatur proprie
rff, fententianuilisdefinitacircumftantijs ctt
torum locorum & temporu, certarumq; p£ r ''
fonarum. HuiafpiodifuntfententiatPhilofo'
pborum, & qua:apud Oratores, & Poetas,^
moribttshominum, in quociipqnevi
re, vel laudantur, vel vituperantur. A
Iiypothefis, hoceft.fententialinita&detertf^
«ata,cer:oloco,cerroqiie tempore, & qua ? 110
poteftintelligi.nifi de re una, de uno hornin^'
autdealiqutbus, qui vel nominaturvel nom 1 '
rtari,&indice digito oftendi poffunt. AC^ a '
les Hypothefes funtfententise Hiftoricoru #
Narrationes reru a certis perfonis geftaru^’
Item fententis & Hnthememata Oratorum ^
Poetarum.ln quibus utrifque exerciradis,
dem crit via propofita, tam Oratori, qua P° e '
tx  futuro :fed utrobique rriplex ratio. Na 1 * 1
aut eadem dicimus ijfdem fere verbis, fed r> otl

eodeč 1


ui

eodemmodo,autdifsimilia facimus e fimilu
bus, nempe difsimiles fententias e fimilibus
V crbis,leviquadam mutationeiautfententias
c onfimi!es facimus e difsimilibus verbis, ita
ut fit res eadenijfed phrafis diverfa, & diverfus
orationis. habitus. Exemplum primigeneris
cfto, in Poetica, fi quis ex Ode faciat Elegiam
aut contra: in Oratoria,fi quis ex duabus Epi-
ftolis, velut e Servij ad Ciceronem, & Cicero-
uis ad Servium.faciat Dialogum. Nam qus il-
hc aguntur, inter abfentes: hic agi & dici poE
ft*ntinter prarfentes. Sic ex orationeC*faris
facienda eft Liviana, retentis ijfdcm verbis, &
fententijs, tantum immutato modo. Qua:
e uim a fe.autabalijs dičta narrat Caefar.ea nos
^billisipfisdici fingemus,quosnominamus;
“cutfacit Livius. Contra, quas orationes af-
nngitHeroibus fuis Livius: easnarrari a Li-
vio.non a Scipione,& fimilibus dici fingemus:
jmitationequadam Csefaris. Etquoniamin

hoc

primogenere, fcripta Poetica, permutan-

tur numero: Oratoria vero,habitu oratioms
novo; & quia neutrum horurn fieri poten: line
Heterofi,nos primum hoc pr*exercitamen-
tum dicemusHeterofm,vel Metaphrafin.
tnnium vero facillimaerit, haec exercendi ity u
r atio,qua: per Hetcrofin fit.ubi fere tatumva-

r ianturdidionum Accidentia,Numen,Calus,

^odi,Perlon*,& Tempora. Atquem tamen
Ufum habeat , Sc  quid vis datura ut emolu-

mentu

fnenti: hoc tum demum intelligent ifti, qui ^
vo!uerintexercere, ubiiamcalamum ftrinxe-
rint. Non enim proponamillis initio, tiifi eX"
peditufacilia: Verbigratia:ubi Arioviftus Si
Csefar colloquuntur: ibi nos utrique talem at>
tribuemus oracionem, quales funt ScipionJ*
& Annibalis, apudLivium: rurfumcp ubiSc'*
pio & Annibal colloquuntur apud Livium-ibi
nos dičta illorum, more Csefarisy quafi per c&'

pitanarrabimus. Proderithsecexercitatioad

comparandam brevitarem, & perfpicuitate^
Narrationis: quse funt duše virtutes pulchet^ 1 '
mse. Etquid prohibet e talibus orationibuS>>
in colloquio habitis, facere duas Epiftolas auj'
etiam Dialogos ? Aut quid vetat e Phsedn^ cU
Parmenonecolloquio, facereEpiftolam
drise ad Parmenonem, & Parmenonis ad Ph^'
driam,retentis ubiquei]'fdem verbis, ijTden 1 '
quefententijs? Namhiautores omnesfn ot:
eloquentifsimi, licet no fint Oratores,neq lie
Oratorium argumentum.genere dicendi ort'
toriotraftent.-ficutfuo nosloco Auditorib 115
difcrimen oftendemus, inter virum eloqu er |'
tem, qualis in fuogenere eft Plato, qualis A rl '
ftoteles,qualis Xenophori, qualis Herodot* 15 '
quales item funt Plautus ,Teretius, Horati* 15 '
Columella.Vitruvius, Plinius: & inter Orato*

rem,qualiseftCicero,qualisIfocrates,quab

Demofthenes.Verum enimvero etiam in P° e '
ticaimitatione, fsepcnumero eade prorfus te*

!

' 4 /

tinetur fententia, eademq; vefba.tantum mu-
tato numero. Cuius rei luculentum exem*
plum dat nobis Horatius , imitando pvinci-
piumEunuchiTerentiani. Sic enim Phardria ,
&Parmeno illic colloquuntur:

P h. Qmdtgitur factam ? non eain, ne nune qmdem,

Qumaccerfor ultro: anpotm itamecomparcm.
Nonperpetimeretricum contumelias  ?
lxclufit, revocat. redeam ? non.fi me obfecret.

Par. Siejutdem herclepbfits, mirilpr'mne% fortiut

Terumfiinctpies^e^perficiesgnaniter:

Atcpubt pati non poteru, cum nemoexpetet,

Infettapace: vitro ad eam veniens, indicans
Te amare, & fette non pojfe  : atlum esl, iheet,

Terifli : eludet, ubt te vicluni fenfertt.

Prom tUy dum eft tempiu , etiam at^etiam cogit4.
Par. H ere-, qiu res in fe neifeconfilium, ne^modum
Habet ullivn, eum conftlio regere non potes.

In amore hac omnia infunt vitta, imuna,

Sl1 (picioncs, inimtcitta, inducia,
ftellum, pax rurfunt incerta bacfi tu poftulet
Katione certafacere, nihtlo plut ages,

Olgam fi des operam, ut cumratiorte infanias.  .

HjecTerentius: Quatquomodoimitatus
* & mutato fere numero tantum fua fecerit
horatius videamus. Itaenimillelib. 2 . Sat. 3<
Ani at or exclufu$ qui dtftat agit ubt fecum: eat, an non  < .
Opb reditunu er at, non arcejittm ; & haret ^

Invifis foribus. Ne nune'.cum me vocet ultro
Accedam  ? revocat, redeam l non fi ohfecret. Pece

K-

14 6

Servus nonpauto fapientior. o bere: qtu res
K ec modum babet netfc confilium, ratiene modefa
Trattari non vult. l n amore h<tc funt mala: bcilutn,

Tax rurfum. HacJi quit tempejlatisprope ntu
Mobilia , & ucajhutantiaforte }  laboret
Veddere certa,fimulnibilo plut explicet, acJi
Infanire paret certa ratione tnodoj r

Sicutautem TerentiumirmtaturHoratiuS'
ita Horatium Perfius, Sat. p
Kunc fenu & viotens: atft vocet, haud mora, dicat :
Quidnam tgitur faciam P ne nune cum auerfor , & W r
Supplieet , accedam  ?

IterumubiHoratius lib. z. Carm. Ode. l 7'
Seu libra, feu mc fcorpius afpicit FormidolO'
fus, pars violentior natalis bor*, feu tyranti u *
Hefpcri* capricornus undst, utrunque noft r

ineredibili modoconfentitaftrumilbiiteruf 11

PerbusSat. 5 . Nonequidemhocdubitesatf ) '
borum fcedere certoconfentire dies.&ab
bdere duci Noftra vel *quali fufpendit ter* 1 '
pora libra, Parca tenax veri: feu nata fidelib 11
hora.Dividitingeminosconcordiafata do°'

rutn:Nefcioquodcerteeft quodme tibite 1 * 1

perataftrum- Quodveteribuslicuit: cur *V?»,
Sc  nobisliceat ? & fi idem licet nobis quod* ?
lis , cur non ftudeamus illorum elfe
Namliilli,quibus Lacinus fermo fuitvero
culus.imitatiluntaliosinfcribendo :
tomagis nos, quorum linguaeftbarbarad

hucf*"

147

huc fatcre *quilm erit ? Elegans eft Horatii
fentcnria,& nota omnibus cum dicit: Fortes
creanturfortibus & bonis. Eftin iuvcncis, cit
in equis patrum virtus: nec imbcllem fero-*.
ces, Progenerant aquilae columbam. Muta tu
hic numerum & retine eadem verba,eandem*
quefententiam, quampulchrum feceris He-
xametrumcarmen :

Tortibus at% bonis,fortes% borit % creantur:

£f patrum eft virtus in equts, rudibus% tuvencis:

Nec celeresaquiU mbedarngenuirt columbatn,

Aliter:

Tortibus at% bonis fortes j 3  borite jr 5  creantur i

Nec venit d navo ftmint defts equm.

Nec loviš imbellem volueresgenuere columbam:

Atrutn nec corvum procreat albin olor.

Rurfum ubi Horatius; Moecenas ata vis edi-
te Regibus: O & pradidium. & dulce decus
meum. lbi tu fic htftbont  • Mcecenasatavisde
regibusediteThufcis: O &prxfidium dulec
decu$quemeum. Iterum ubi Horatius: lam
fatisterrisnivisatq;dir* Grandinis milit pa«
ter: & rubenteDexterafaerasiaculatusarces,
Terruiturbem. ubitulic : lam fatis interras
nivium, paceratquecorufcje Grandinis iratus
milit: dextraq;rubenti Tarpeiasarcesiacula-
tus terruit urbe.Equide Virg quoq; veteru fen
tentias hoc modo luas fecit:Na quot ille locos

'K a

14 S

eMedeaatqueex AIexandra Ennij, in fuaA e '
neida tranftulit ?  Et quam ingeniose Elegia c3

Didonisad Aeneamepiftola,effinxitOvidius>

e 4. lib. Aeneidos l  Curigiturnosidemn? 1 *
tentemus: curnonprim6brevesquafda
gilij fententias: per Heterofin, immutato 0^
mero, noftras faciamus i  Verbi gratia: Facil‘ s
defcenfusAverni: Nočles atquediespateta-
tri ianua ditis : Sed revocaregradum; fup e '
rasque evadere adauras, Hoc opus, hic labo r
eft: Pauciquos«equus amavit Iupiter, aut at>
densevexitadjetheravirtus. Hsccenim Vftg 1 '
liana nos efficiemus noftra. Quomodo l
Saltcet eft bornim factlis defienfus Averm:

Hoftes atfa dies ianuafurva patet.

Sed revocaregradum, fuperasfe evadere ad auras:

Hoc opus tmmenfum e sl, bu labor itlegravis.

Tatici, quos ar dens evextt ad at bera vir t us,

Pauct, quos optfex Iupiter aquus amat.

Poftem multaafFet•rehuillfmodiexemp^ 3,
quibus primigeneris progymnafmata ded a '
rarem,nifialiareftarent, de quibusprscipp e
ftudiofam iuventutem hoclococommon^ 3 *
cereconftitui. Propero igitur adalterum
nus progymnafmatum: quod eftfirnilium \ e '
reverborum, fed difsimilimarum fententi 3 '
rum,idquodfitperparodiam. Eftenimp ar< ?*
diafententiainverfa, mutatis vocibus, ad J 1 '
diculafenfum retrahens>ut Scaligerfinit.^,
bet tamen etiam in Perij s locum, neq; tantu >

^ can« 1.

>49

carmine,fed etiam in profa, fed proprie tame
in carminc, unde etiam parodiae nomenha?
bet. NosinfolutaorationeMetallagenfdum
aliudcommodiusnomen occurrat )  pro no-
bis nominabimus.Huius autem rei illuftre ex-
emplumeftapudTerentium. Nam ubiDe-
mea rem ferio agens, dicit :

Nihil putcrmitto, confuefacio ; deriufe
lnjpicere, tanquam in /peculum, vit at omnium
lubeo,atq 3  ex alijs fumere exernplum ftbi:

Hocfacito, bocfugito: boe laudi eji: boe vitio dat ur:

VbiinquamDemeaficferio loquitur : ibi
Syrus,nequamfervus, iftain iocumvertit,&
ad rem culinariam transfert. Et ego (inquit)
quoad queo, confervis ad eundetn prarcipio
modum .• Hoc falfum eft, hoc aduftum eft,hoc
lautumeftparum.
llludrettc. Iterumficmemcnto,fedulo
Uoneo, qu<tpolfum,pro meafapiemia.

Vofiremb, tanquam m Jpeculum, inpatinas Demea
lnjjncere iubeo. It moneo, quidfafto opusfiet.

Apud Ariftophanem meum occurrunt
pafsim eiufmodi parodise: fed inprimis elegas
■ eft,qu«extatinfine Acharnenfium : ubi La-
! machodepromente armamilitaria,Dic$opo-
lisridenshominis dementiam, depromit ar¬
ina culinaria. Ferunt etiam fuifle e Grscis
quendam Matronem Poetam, qui rnulta mil-
liaHomericorumverfuumad culinam &ma»
cellum iocose inverterit. Quid, quod nuper
l K j ^

1 }»

admodum peculiaris liber prodijt, in quoPb*

fcliCatullianialiquorparodiseafferuntur,ub l

fimilis in rebus difsimilimiscompofitio,& e0 '
rundem verborum miranda eftimitatio.
talesfuntetia-n Homerici centones& Virg 1 "
Jiani: quorumau&rix diciturefleProbaFal'
conia, infignis Poetria. Sed nos paucifsinria^
infinitisexemplaadducemus, ubi Virgilius
trfitatuseft Ennium.Lucretium.CatuIluin >7
ubi Virgiliumimitati funtOvidius,Statius,S l '
lius, Valerius, Flaccus, Claudianus, Lučani'
Seneca: ubiitemhosipfosnoftri Poet*f ecU ”’
ti funt ? Oftendam enim, quomodo nosetia lTl
necjuMrrts  veterum Poetarufententias,in 0< ?
dtrafcripta, pofsimus transferre, &iUoruff>
imliafacere. Annon enim ubiEnniusdicit-.j^
nushomo nobiscun čtandorefti ruitr fcn ) 1  1 .
Virgilius: Vjjjjs qui no bis cunfian.d.orcfti ** 1
rem !  Annon ubiEnnius : Opatria, o div 11 ,
domusllium, &inclytabello: ibi eadem Y lf ,
giliusetiam fine parodia. ?  Annon ubi Enfl lllS '
Qyi coelum veriat ftellis fulgentibus apt u! ?j
jbi Virgilius. Axem bumero torquet,ftelli st .
gentibusaptum ?  Annon ubiEnnius:
turintereacoelum,cumingentibusfignis :  ‘
Virgilius; Vertitur interea coelum&rui r

ceanonox? Quid? Annon Ennianafuntb^

T um ntniilo ex onim manat mibt torpore[udor.

Et; Cumfuptiumlimonnoxmtenipeflatenebtf l
£t; Hunt hofies vino domti fimno^fepulti.

Et: Quodper ameenam urbem leniflidt agmineflumen.
Et : Vtrrunt extemplopUctdum matemarmoreflavo ,
Cotrultum /puntat [alt ?

Et annon iftaEnnianafuafecic Virgilius

dtif/i

Tumgehdui teto manabatcorpere[udor,

Et: Et Lunam in ntmbo nox inttmptfta tene bat.

Et: Invadunt urbemfomno , vinofa fepultam.

Et; Interopimavirum lentfluttagmtne Tjbris.

Et: Adnixit»rquent(pumat.&carulaverrunt?

Sic ubi Lucretius Aetnam defcribitlib. 6.
Annon eadem fere verbaeafdemq; fentcntias
leviimmutationeimitatus cft Virgilius libro
3- Quid i  Annon ubi Lucretius in principio
lib 4 .

Avia Pieridumperagre loca,nuUm ant e
T rita folo: iuvat integros accederefontes,

Atfobaurirt : iuvat % novos decerptre flom :

Infignemcfo meo capitt petere m de coronam :

Vndeprim nudi velarent tempera Mu/a:

Annon inquam ibi Virgilius lib. $. Georg.
Sed me P ar nafti deferta per ardua mont u
Paptat amor : iuvat tre iugii, qud tinlla priorum
Cajialtm molli divertitur orbita cltvo  ?

Annon ubi Catullus:

I upiter omnipotens , utinam nec tempore primo
1  Gnojita Gecropia tetigffent lit tor a puppes ;

Ibi Virgilius:

Silittoratantim

Kunqiuim Dar dani«, tetigiffent nojlra carina ?

Intelligent ( ni fallor )ex  his paucis^ui 1 * 1
ftudiose veteres imitatusfitVirgilius.
ctiam videamus: quomodoipfum VirgiHu 1 ^
lintimitatialij Poeti. NamubiVirgilius ■■ A‘t
ego qug Divum incedo regina Iovisque, Et
ror &coniux nibiOvid. z-  Met. Sifum regi n3
Iovisq;&foror&coniux.RursuubiVirgNo s

Troiaantiqua(fiTroi5forteperauresnoiP^ ft
j;t):ibi O vid. Procris erat,fi forte magis.per^
nitad aures Orithyia tuas.Quid anno ubi Vi“*'
gilius; Immenfum renovareiubesregina ^0'
Jorem: ibiStatiuslib.p immaniavulneraR e '
ftorintegrareiubes ? Annon idemStatiusli 1 '
dicraeertaminadefcriptaaVirgiliolib. 5. p 11 *'

cherrimeimitaturlib. 6.Thebaidos. ? Annba“
Salij &Euryali exemplum feftive effinguntf 11
aStatio Parthenopoeus& rdas ? Nam ut Sali tlS
iii curfu prsepeditus aNifo,concidit, &
alus illum privertitur, itaParthenopceus crl '
nibus ab Ida retradtus , in humum prolab 1 '
tur, atque in curfu vincitur; Et ficut apud Vi 1 ’"
gilium; •

}Jtc totum cavcA confejfum ingentis & ora
Trima patrum jtiagnis Saltus clamoribus tmplet,  ■
Treptumjj dolo reddi fibi pofcit hontrem:
ItaapudStatium:

Arcades armafiemunt, armit defendere Regent ,

Ni raptum dem & meriti reddantur honores,
Contendunt.

SicutetiamapudVirgilium; .

Tutaturfavor lurjalium, lacrjmafdecora,

Gratior e{l pulcro vrnem e corpore vtrtus:

Ita & apud Statium,regefta Parthenopcc-
ushumo vultuque,oculosque madetes Obru» ,
fi:accefsitlacrymarumgratiaformaz:Rurfufn
ubi Virgilius: NectaaverfusequosTyriaSol
•iunget ab urbe: ibi Statius: ScimuSjaitjnec fic
averfum farna Mycenis Vertititer. Iterurn ubi
'Virgilius :Omnis in Afcanio čari {tari ftatcu-
r aparentis: Ibi Statius: Tantum in corde fe-
dcns ^grefcitcuraparetis.Etfi anteni diligen-
Visimeimitatus eft Virgilium Statius . tanaea
ln  fine operiš fui ita exclamat:

0  Mihi, bis fenos multhn vigilata ptr annos
Tbebai, viveprecor, nec tu divinum Aeneida tenta
&d longe fequcre : & vejtigia (ttnper adora.

j. QniddeValeriodicamFlacco,qui&ip(e
fiiligentifsimusVirgilij feftatorfuitfNamubi
Virgilius ( ut unum  exemplumexinfinitis af¬
eram.)

1  ntcrea magno mifceri mumurepontum
EMiJfmfe hjememfenfit Neptunu! & tmit
Sta gna refufa vadit: graviter commotut & alt o

* ro Jpiciens,fumtnaplacidum caput cxtulit unda :

Ibi Valerius Flaccus, lib. i.

Vndufcfervent

At quora : cum fubitut trifida  N eptunut m bajla
Cxr »leumfundo caput extuUt.

Et Silius Italicus lib. 7.

Vt cu m  turbatisplacidum caput <xtulit undis ^

•S4

Sept umu, totumc^ videt,toto^ videt ur
Regnator ponto : fcvifera rnumura venti
Dijnittunt.

Rurfum ubi Virgilius:

At V (»us obfcuro gradienta aereftpfit
Cernere ne quis eos,ncu quis conttngere pofit:

IbiValerius.- Famuladuceprotinusuf*
gct Acre feptus iter patitur ncc regiacerni Im
no virum. Etquamaflfabrc tempeftatem ab
Aeolo immiflam ( ficurea e Virgilio in primo
Aeneid. defcribitur) imitatuseft Valeriuslib;
primo Argonauticortun ? Sed & Lucanus P ob
taquanquam feduloftuduitfimiliadicere Vif
gilianis: ramen faffiis eft,fibi adhuc tnulrum
reftare ad Virgilijculiceni: Etannon Virgib'
anum efthoc Lučani lib.2-curn ait.- Sedquo :
fatatrabunt; virtusiecurafequatur? i ra enim 1
Virgil. s. Aeneid.

Nate Ota, quofatarrakunt retrahuntfa feijuamur
Quidannon Vtrgiliana funt luc Lučam, tib, 4..

Icijuis, utr tuvenum eft,cutuc Jir dcx!rairtmt
Digna meo , certafafidc per vulnera nojir 4
Ttfieturfe vete mori?

Eadem enim fere dicit Virg.Iib $. Aeneid*

Et quam obfecro confimilis ell apud Luca-
numin lib.f defcriptiofatidicimuliemci’c '
feriptioni, qua:eft apud Virgil lib 6. ubi  Syb'l- I
lavaricinatura mirjfice depingitur 1  Omi-ro
quam plurimaloca, qu* t  Virgilio espfeflere
Statius, Ovidius,Flaccus» Silius, Lucanus&

Claudi--

>fS

Claudianus vccfuMvm  ipfius carmina Nam

teporisexiguitateprohibeor, utplura in mc-
diumadducerenon pofsim.Horatio quoque,
cuiusante memini, no. dcfuerc fedatores fui
Sicutilleimitatus fuitLuciliu ; itaipfumimi-
tatus eft Perfius. Nam abeonon modo res,
fed etiam fcntentias, & verbarautuatuseft Id
quod uno folum atq;alteroexemplofufhd-
atdemonftraire.VbienimHoratiusimpiahQ»
tninum votacaftigat,inquiens:

Vir bonus , omneforum , qutm (peilat, & ,mnt  iri-
bunal,

Ql<*ndocunq 3  Deos vel porco, vel bove plačat :
laue  pater elan, dar e e um dixit Apoilo:
l ^bra movet metuensaudin puhbra Lavertt4
Da mthifullere: da iuftumfandumf viden
^oftein peccatitfdrfraudibm obiju nubem ,

Itemlib. 1.  Sar. 4.

O 11 angulus tile

Vroxinius accedat, qut nune de format agellum 1

0  A urnam argtntt fors qud mibi monjiret: ut iM
Thefauro tnvento, qui mercenarius agrum

1  Hum ip[um mercatus aravit, demusamteo
D er tule,fiquodadeJi,gratumiuvat.

Vbi inquam lfthsrc Horatius.- ibi Perfius :
** bona panproeerum tacita libabtt actrra.
tiuudcuiviipromtum e/l, murmtir^bumiles^fufurroi
Tollert de tcmplis , cr aperto vivert voto.

Adens bona y fima,fides bac dar e, & ut audiat hofpes.
lllafibi intmfum , &fub tingua unmurmurat ; O Ji

156

ibultdt patrui praclarum -.funtu

Sub rajlro crepet argentt tntbtferia,dextrf

Hercule, &c.

Rurfum ubi Horatius lib. i epift. 1 6 .
Sed vereor,ne cuiplus de te,qudm tibi credas,

N eu,fi te populusfanum.refte^ Valent em
Hiftitet,occultamfcbnmfub tempus edendi
Difimules, doneč manibtu tretnor tncidat unfttt.

Rurfum ibiPerfius Sat. j.

Hm bone tupalles: ntbileft. Videat tamen iftud
Quicquid id eft : furgtt tacite tibi lutea pellic,&c.
Turgtdus hic e puliš,at % albo ventre lav at ur,
Gutturefulfureas lente exbalante nepbites,

Sed tremor inter vina fubit, calidumf trientem
lxcutit e manibtu, dentes crepuere reieth,

Iterum ubi Horatius lib. i. Sat, 4.
At tu conclufas bircinisfolltbus auras,
Vfifolaborantesjum ferrum molliat igm
Vtmavii,imitare.

Iterum fbi Perfius Sat. j.

Tu nefe anhelanti, coquitur dum majfa čarnim ,
Folle premis ventos, nec claufo murmureraucm,
Nefcio quid tecumgraue cornicaris inepte

Rurfum ubi Horatius lib. 1. Sat. 4*
Hic nuptarutn infanit amonbiujttc puerorum,
Hune caput argenti fplendor:Jiupet Albitu are:

Vic mutat mercesfurgente 'afolead eum , quo
Ve/pertinatepet rtgto.  Et alibi.
{2uodcapitutnvmnt,totidem ftudiorum millia.
Rurfum ibiPejfius:

V»VYiwi


>57

^ £ ^fuimcui^eft,ne^votoviviturum *'<

Mercibiu Inc Italn r.iutatfub fole recenti
Mgofunt piper  , & pallontu granacjminil
^icjat ur irriguo mavult turgefierefomno.

* !lc  campo tndulget \ hunc alea decoquit, &C~

Nolo plura adducere cxempla: quanquam
Pofsim, neque enim opus eft, & in tanta Fefti-*
katione commodefierinon poteft. Namfatis
e xhisamecommemoratis ftudiofiOratoria?,
& Poetica: inteliigunt, quantum in ftylo rede
e xercendo ufu m afferat.rede imitari poflfe ali-
fententias. Si enim laudem meretur
,‘ r giiius quod auru collegite fterquilinio En
ni ) • quanto magis nos merebimur laudem: fi
aurea vecerum dida nobis propria fecerimusf
ivuscerteHieronymp alibi nos hortatur, ut
le quamurlfraelitas:qui fpoliarunt Aegypti-
°s> &ex auroillorumfecerunt vafaad Tem-
PurnDomini. Nam&nosdecereait:utpro.
anorum Rhetorum , & Poetarum infignes
J^tetias, ab iniquis poflefforibus auferamus,
inEcclefiamDei,atque ad laudem &decus
°tnini conferamus. Quid enim magis pie
^ 1C1  pofsit, quam fi hocEnnianum & Virgilia'
^um: Vnus homo nobis cundado reftituit ret
dicas f Vnus homo nobis moriendo
d  rl Uitrem  '  Etquid religiofius pofsit dici
^ e ^”^ft°quamquod Horatiusdicitde Phce

r ?' defperandum Chrifto duce,&aufpice
nr dto. Rede etiam, &pie Eobanusid,quod

Ovidius

tjt

Oviditis dePoetis PhcEbicolisdixit,w<syw^“'‘ < '|
contra illos ufurpat lib. i. Sylvarum. Nam ub*
Ovidius.*

lli Dem in nabit,dgitante calefcimus iHt

Sedibut tet herci* Jpirittuijle venit.

IbinoflerHeffus:

Ifi Pluto in vobu,agttante calefcitit iUo :

Sedibut infemit /piritu* ifte venit.  _ i

A c talium exemplorum pleni funt Iib r *
noftrorum Poetarum: qui veterum in fcribe 11
dofimilesefife ftuduerunt, C^uarepercente 11 '
displnribus confulto fuperfcdeo. Pofluntao*"
tem tales parodije etia in profa inftitui & n ° s
quoque pro cxercitio tales inverfionesqu aI11
plurimas proponemus Nam hac imitandi r a "
tione fient Oratorix ftudiofi , in locisqU a !}?
plurimis, fimilimiantiquisillis, &eloquen t,i '
/imisOratoribus verbigratia: Vbi Cicero
neficium rertituti in integrum Marcelliadfc r> '
bit uni Cf fari: ibi ftudio Oratorij licebit q ua *
fi wxf 4 <A<ii >, & paucis mutatis diverfam te 0 /
tentiam inferre. Poteftenim collatio im .
tui cutn triumphis Regum fr  bellatorum > trl "
umphiillius,queChriftus duxit,devičiisatf
cifsimishoftibus,morte,inferno, Satana- *
jgitur Cicero fuainftituit collationem, m ‘3°
comparat Ca:farem Caefari, & fačhim unte u ^,
Carfaris, cum bellis & triumphis eiufdem >
ubi fic claudit: At vero huius gloriar.C. C* * a .'
qna es paulo ante adeptus, fociu habes .

rl

n

i*

\»

)S

n

i-

n

f. i

v

i'

j*

i-

i-

i-

■o

i)i

i»

fl

SC

U

i-

U

m

nem : totum hoc, quantumcunqueeft, quod
certe maximum eft, totum.inquam,tuum.Ni-
hil tibi exifta laudecenturio, nihil pra;fe<ftus,
nihil cohors, nihil turma decerpit, &c. Ibi tu
fic; At vero huius glori*,quam fervator Chri-
ftus, exreftitutionegeneris humani refert.fo-
ciumhabetneminem ;totum hoc, qiiantum«
cunque eft, quod certe immenfum eft, totum,
inqnam, uniusChrifti eft. Nihil ei exiftalau«
deArchangeli, nihil Angeli, nihil principa-
tus, nihil poteftates, nihil ccelum,nihil ter-
radecerpit. Sed hsec exempli caufa attulifte
fufficiat. Nam in hac progymnafmatis fpecie,
diligentifsimeexercebimusauditorem:utpri
laounam autduas pcriodos, paucis immuca«
tis.inaliampofsittraherefententia, &omni-
no fuam faccre: mox integram paginam de in-
verterc. Nam ubi ad integras orationes faci-
endas, pofteaperventum fuerit, multo cxpe-
ditiusprscftabit imitando, tumfingula, qux
fingillatim didicit;& in quibusdgillatim fu-
itexercitatus , quamuniverfa , quaconfequi
fimulnon potuit, & in quibus componendis
fenunquatn exercuit Vtenim fartor veftem
fafturus, non omnia fimul confarcit, fed u-
nam partem poft aliam, ac demum partibus
compofitis,veftemexilliiefficit itanosquo-
que partes aliquaspnmuaptedifccmus copo
nere imitado veteres, & a fimplicioribus fen-
peradcompofitaprogrediemur. Reftat ter-

tirna

f6o

tium progpmnafmatum genus,nempe
umfententiarum, ubidifsimilia funtverba#
difsimilis compofitio, ut cum ex Poeticis fe°*
tentijs fiunt fententi* Oratoriae, autex orat 0 '
rijs Poeticf .mutatis verbis & phrafi.Ulic em 111
nonmodo numcri/edetiam verbaPoetica 1- ^
moventur. &oratoriafiibftituuntur. Hicve
baOratoria rediguntur innuinerum , &P r °
verbisproprijsponuntur tropica & figuraf 3,
Irem pro phrafi, &communi confuetudin e ' 0
quedi,phrafis Poetica,& avulgo remotaNa 111
fermo Poetarum cu quadam maieftate eft co11
iunčtus, & fublimiori paffu incedit,nequel lU '
mirepit, fed omninoaflurgit in altum. H°;
pra:exerciramentigenus, Gr*civocant
vpctfifr.  utilifsimum inquofolo ftudiofusOt 3 '
tori*, totuannumfequotidieexerceat. N 311
ihhocdiftinguuntur verba Tropica a pr°P rl '
is, verbaPoeticaabufitatis,& a verbisq u °
tidian*confuetudinis. Difcituretiamhoc^'
ercitio, difcrimen inter methaphoras P°^
cas & Oratorias: difcituritem ratio.alit ] 11 ! 11
nudam Poeta: fententiam amplificandi&
duendi ornatu Oratorio. De hoc Quin £ *^
nus l. lib. p. cap. Verfus primo folvere, & 0 '
mutatis verbis interpretari; tu paraphrafi 3
dacius vertere, quin & breviare qu*da, & e ‘
ornare,faluo modo Poet* fenfu,permittd 0  '
Quod opusetiamcofummatis profe^orj^
commode tradtaverit,cuicunq: dicendo > a .

t6i

dat. Nos utmonenti Fabio obtempcrcmus.Sč
omninocommodehoc exercendi genustra-
čtemus,primum generalesquafda^^«s , Poe-
tarum proponemus, qu«e tribus conftent ver-
fibus,deinde,qusepluribus Poftetiaintegrus
tfaer  hoc modo illuftrandas dabimus, tum de-
mumaliquam e Virgilioorationem: qua?per-
mutandafit ctraialiquaoratione Liviana, aut
aliquam proponemus Satyram luvenalis, quse
hocgenere exerdtij explanetur, eCiceronis
aliqua invediva. Nullumaute efl inter omnia
quae diximus, •n^oyi>^yxt^oi , cuiusbeneficio ve-
terumfententiaspofsimusaptiusimitarij&i-
mitando noftras facere, & omnino veteribus
fimiiia dicere , quam hocipfum
dicendi&fcribendigenus, Quid enim aliud
fitimitari,quam aliorum didafua facere, & i-
ta facere fua, ut non dicas eadem, nec diverfa,
fcdfimilia ? Quidimicarifit, quam e Graacis
Latina, e LatimsGracca, ePoeticis Oratoria,
ex Oratorijs PoČcica, cx Poeticis fimiiia, ex O-
tatorijsitidcm fimiiia facere ? Verfus apud
Hefiodum funtpulcherrimi:

lvT@- (A.'eV'3f0iVCeQ/lV&‘y oi OtUTU ■XCU’T0tV0>Jt?(1.
<pf>ctosd(A£v&,7‘<  *’ t7tfirx i tf^u irre\& zeivot/Aftou.
i£t\os <A’ Cii/ H.ODi&V@r , CS iv dvtOVTl  5T IŠHTOU  :

*t JlfHf  (Ajd’ <XVTW VOS H, (AŽt'  »(H&Up.

♦v Šviaw  &oc*\irTM , ol' otuT' oixgti<& ou/if'

HosvcrfusHefiodi Latinus Počtafuosfe«
• L

iSž

cerit quo pa&o ? interpretando, Sc  nonnihil
immucando.-fic videlicet.

Qut, quod agit, piudenter agit, longeq f futurum
Fro{pictt evcntum, perfe/atu omntafolers,

Optimus 'tile virum: tum quifquis recla monentit
Cvnftlto paret, hudem fibi comparat squam:

At qw ntc fibimet fapit, & confulta monentum
Rejpuit: hunc hommem quu pofiit duerefrugi f

Vel per Heterofin, mutato numero, & for¬
ma orationisin hunc modum:

Optimui ille vit um, quipto[jncit omnia fecum ,

Ouife oculit noti 'dl cernere, mcntc videt .

Nec malus dl quifquis prudentibus app lic at aurettl l
Nec demetis odio vetba montntis babet.

At q\u mftctim videt rnntura  * ntc audit
Verbufenum. hunc nibili dixeris effe virum.

Audiamus vero, quomodo Livius iftarrt
Hefiodifententiatn fecerit fuam, quadaw^f
Sxpe (inquit)audivi,milites,eumopt 1 *
mumefle virum,qui ipfeconfulat,quidinreni
fit : fecundum, qui benemonentiobediat-'
qui vero necipfeconfulere, necalteriparerc
fcit, eumextrcmiingenijefle. Ego quoq ue
tum mei,tum aliorum exercendorum caufa*
gratam omnibus vtocfciip(«.<ui> , ante aliquotan-
nos edidi in Bucolica & Georgica Virgilij- N a
paftoraliacolloquia, e familiari fermone Te-
rentij & Plauti exprefsi, qui&ipfiruftico s *'
fuis fcenisproducunt. Prsecepta vero rural< a >
&VillaticaexplicuiverbisPlinij,Cblumell*!

& Marc*

‘h

& Marci Varronis: ubifarpecomplures vdrfui
lllorum audorum, quos dixi, verbis a me re-
folvuntur: Eifdem quoq ;  temporibus,& prar-
Cedentianno meas in Perfium, Poetam valdč
obfcurum, paraphrafesedidi, quib. mentem
Poeta:,ni fallor,ficexplanavi,utpueriiam pof-
fintintelligere Perfium: dequoD. Augidiinu
ferunt folitum dicere. nunquam le cffeduru »
uteum intclligat. Sed & meainomnesEpi-
ftolas Horatij extat paraphrafis, qu* hoc an¬
no demum prodijt. Exeaftudiofi videt,quam
utilefithocexercitium>adaugendamoratio-
nem, &adcomparandam rerutn,verborumq;
j copiam, ad acuendum iudicium.tum in omni
j compofitione rede inftituenda,tum inprimis
inadhibendo verborum deledu. Erat qui¬
dem animus etiam Saryras Horatij & luvena-
lis, actotam Virgilij Aeneida hocai?nocxpli*
catam proferrc in lucern; Nam abfolveram
' iamprimum & fecundum Aencidos librum,
&ahquotluvenalisSatyras: veriimatroxifta
tempeftas, qua:memeamquedomum multos
nune annosaffligit,&quam ijdern, qui immi-
feregratulantur nune mihi, homines
H^cnor,  non finitmepropofitum perfequi Oiten
dienimhucurquetresmodos, quibusaliorti
verba & fententias, imitando pofsimus noflra
f  faceremempe Heterofi,Parodia,& Paraphrafi.

Nam hosego mihi e multis elegi tanqua prar-
cipuos,& ad viam eloquentie fternenda maxi.

L z

meidoneos: Ncque de vocabulismabord 1
quoquam,utrum Metabole potiusfitdiceii'
da quanosHetercfindicimus,aut Metapb ra '
fis . dum modo de rebus ipfisconftet. Tranic 0
nune a verbis&fententijsadfafta, fiveade**
empla faftorum. Haecautem trium omn> n0
funtgenerum Nam fačtorum narrationes
funt hiftories, & verx, quib. nullus adhibe^
ornatus, aut funt Oratoriar, itidem verard e / 1
amplificacae exlocis Diale&icis & coinmun>°;
aut funt Poeticar & fabulofa?: fub quibus tat^ e
aliqualatet veritas. Atquehx narrationes
bulofa: aut fimplices funt, omniorbatarorn 3 '
tu, quales fuut Aefopicac, aut funt veftitac
tu, ut Poeticar. Etfi autem ijTdem modis q u 7
imitamuraliorum fententias, fere etiait) h lC
uti poifumus.in cxprimendis,locorum& te* 1 ’'
porum noftrorum itemq; perfonarum n
rum circumftantijs,adexemplumveterufc rl j j
ptorum, tam e n duobus fere modis conten
erimus, quorum unus parodiarnomenob^
neat,alter paraphrafeos. Eritenim hic fcop u
noftčr, quomodo recens aliquod fačtuff i c
narrare pofsimus : ut narratio noftrafit^
Cxfaris&Livijquamfimilima, &quideCf
fari, quam Livio propior. Illius enimora^^
ellmaxime šv^ftsr®-.  Exemplum huiusp r °
gymnafmatis, dabo hiftoricam narrationc

de pugna navali Venetorum contra Turcas
pud Echinadas, ubi ij fdem verbis, quibus

16}

far fuas res, fuos locos, fua tempora.fuas per-
fonas &illorumconfulta,fačta, fačtorumquc
eventusdeferibit, nosetiam locos.tempora,
perfonas & fimiles circumftantias deferibe-
mus. Paraphraftica; item narrationis fabulof*
& Poetica; exemplum habes apud Platonom i.
lib. dellepub ubi narrateadem,qugHomerus
in i lliad. recitat de Chryfi facerdore, fuam fi-
liam a Grarcis repetente. Itaenim Plato (Nam
locusHomeri eftomnibus obvius). Gumau-
tem ad illos veniflfet Sacerdos,primum D f. v m
precatur, ut Graeci falvi atque incolumes T nv
iamcaperent Deinde ab illis petit, fuam ut fi-
liam accepto precio, & reveriti Deum,fibi re-
ftituant. Harc locutum venerati alij omnes,
diftacomprobarunt: Agamemnon autemfe-
rocire, & iubere ut ftatim difcedat, nec unqua
revertatur: alias ipfi neque fceptrum,neq; co-
ronam D ei fui multum profuturum. Addebat
i vero & hoc.filiam eius, Argisanum priusfecu
futuram, quam liberetur. Abiret igitur neque
irritaret fefe ut falvus domum fuam redire pof
fet. Quibusauditisfcniorextimuit, &cumfi-
letioabijt.Progreffus extracaftra, multispre-
cibus Apollinifupplicavit.cum&D Eicogno-
menta memoraret,& mentionem faceret,atq;
mercedemrepetereteorum munerum , quib.
illi unquam gratificatus fuiflet, vel in farto te-
čkopraeftandotemplumeius, vel in re divina
facienda, Quorumgrauaorabat,utultionem

L 3

166

fiurumlachrimarudivinis teliš a Danais cxt'
geret Harc Plato. Sed quia nos paucis e Philip'
po &Quintiliano,atq, Erafmo repetitis ofte 11 '

dcmus,quomodoOrator tradaredebeatnort

modoalioru dida,fibieaattribuendp,autp r0
teftimonio adducendo,five fint ym^M,Cive  p r ^
verbia, five Chrije, five Apophtegmata,
quomodoetiam exemplavirtutum acvitior u
adducere , & fuam orationem illis exornar e
pofsit, iccircodchacprogymnafmatisfpe clC
nihil addam amphus. Nam ut in prxceptis e '
robrevis, ac fere nullus, ita in exemplisd?
copiofifsimus. Neque veroquenquam non^ 1 *
jn arte Oratoria verfatum, pudeat,in iftis pf°'
gymnafmatis aliquam ponere operam. Si e '
liimnauta;, priufquam triremem fibigubd'
jiandum fufcipiant, & fc vaftoniaricomff 1 ^'
tant.prius fc parvo leinbo exercent,& in lirto*'
re navem regeredifcunt;quanto magis noSj'
dem hoc in arte Oratoria facere decet; utp r !.'
ufquam ad faciendas orationes repente p 1-0 * 1 '
Jiamus, vires noftras in minoribus hifce ten re '

mus atq; ad maiora illa prsrparemus. Onorno'

do .n. Orator futuruspofsitfinemfuumCO 0 '
fequi, nulla inftrudus verborumidoneorU^

copiamullo de)edu,quomodo integram p°.
fitorationeimitari, qui duas lineasaptej 011 '
tari no didicit ? quomodo tam vafto cornit^
fepelago qui nullis eftinllrudus remis,nuh 1 *
veliš,nullisrudentibus, & quomodo n6 abtt’

s 'ih

fcopulis impingat, qui fic inermis,iners,&.rij-
disinlatifsimummare, quovisadverfovento
propellitur. Certe naufragium citius inarte
fua faciet, quam ut optatum aliquem porturn
contingat. Ethačtenus,deprioriexercitatio-

numgenere. Proximumnuncerit, utdice-
rem etiam de altero exercitationum Orato-
riarumgenere, nempe deDeclamationibus:
quomodo videlicet in materijsproponendis,
habendus fit delečtus: ne prius doceamus ftu-
diofum difcendi, tračlare caufam forenfem. c|
pofsit ornare funus .laudare virtutem, repre-
bendere vitium.aut fcelerate fa&um: quomo-
do itern inventaad docendum materiaapta&
i °ratona(nequeenim Oratoriaarseftomniu
^ateriarum ) pofsint,acdebeantargumenta
f Petiex rebus ipfis, &ipfiscaufis, ex fontibus

v irtutum&vitiorum, velinlaudando, vel vi-
ruperando : ex fontibus morum &ačtionutn
jdt*, in fuadendo ac difluadendo: ex fontibus
* e g«tn & iuris, in accufandoautdefendendo:
^uomodo argumenta huiufmodi propria Sc
CUrtl  rebus cognata, amplificandafint,per co-?
pi^m rerum & verborum, elociscomunibus,
tlve  .opicis: quomodo ha?c omniaexornanda
(  1  ro pis & fchenaatibusjluminibus verborum &

^ntentiarum, nealiosinepteimitadofumus
'/  'Pfi inepti. Sed quando temporis exiguita-

' C: prohibeor, &hstcipfafes vixunahoracom

L 4

I

modčpertračtari abfolviquepotcft; differan*
co ufque, dum prius iuventutem fcholafticat* 1
jn ijs,qux dixi progymnafmatis,& in hac Rh e '
torica paheftra, pra;exercitavero.

Te vero FiliDei, Iesv ChrtstE. *
fcrvator humani generis, verbum jcterni P 1 '
tris.cuiusore Devs adpatresnoftroslocirt?
eft, & voluntatem ac mentemfuamergai’° s
patefecit: te oro, rogo, obfecro, Orator
me & eloqucntifsime, quo nemo inter morta-
les locutus eft perfečtius &eloquen tius; fac ll£
i n ha c d di ra mundi fenefta .hzc artium & l> n '
guarum ftudia contra furores Sathana: conte r
venturutearum adminiculo veritas ferrnon 1 * j
tuiilluftretur, & ad noftrosquoquepofter° s  I
propagetur. Exufciraquxfo,&incitaaliq u< ? s  (
Principes. qui humaniores has artes, & i n P Tl '-

mis hoc eloquentixftudium maioricurarm’1
eflepatiantur: ut quibus nos teliš aliundem 1 ''
petimur, his nos verbituiccrleftis veritatefl 1

&patrixnoftrxtranquillitatem, legum&‘ u '
risxquitatem,omniumdenique rerum, <1°*
adfalutemnoftraminhacvitapertinet, u ^" uf#
fručtum tueripofsimus. Tibifolilausfi £ »
tibi foli decus, tibifoligIoria,in
aevum fempiternum.

Amen.

#  5ft *

Omnis
oratio,
five fit
Burne- ‘
lofa, fi¬
ve pro¬
fit
vtlad

Odae
j Elegia

Prsfentes

acvivos:

Sc  eft vel s

Oratoria.Sc
h*c proprie
dicitur oratio
eftquc vel

f Demonftrativa, fivepopularis,<J Satyrae
Quopmmeat etiarn Foetarum j Epigram-

."I

L :

Dcliberativa leu Senatoria.

/-Conicfturalis,

I Tudicialis,fiveforenfis,

[ 5t hsc vel eft S Iuridicialis, Sc

{^hsciterumvel

Familiaris, & f  p ra:fentes, ut Dialogu*, Ec-
proprie dici-J lo S a > ColIloedia >Tragcedia.
tur fermo , “V

eftq; vclinter * Abfentes.ut Epiftola,

C

p

j Sive fiant perfonis publids, five
| privatis.mortuisfivevivis, quo-

f cunq; loco : ut Epithalamia, E-
picedia, Epitapha, Fropempti-
ca,Fanegyiica &<■

f"  Abfoluta,Quo etiam
J pertinentquitdani

S Satytat.
^Afliimptiva.

Vera ( utHISTORIA,qualisHe-
] rodoti.Livij,Catfaris, Saluftij,
Futurosac pofter#* j Thucididis,Lučani, Sili) lta-
diciturque Narra-
tio,quae aut eft

B J Thucid
c lici,8cfi
I Fifta,u

Vtrofque,vocaturq;
doftrina fcu Infti- <
tutio: Schatceftvel
.de RE

i.&fimilium.

, _-fta,utFABVLA,qualisHo-

L meridebello Traiano, Virgt-
lij de bello Acnea: Sc  Turni.

Fublica, ut funt libri Platoni*,
Ciceronis, Ariftotelis, Aeliani,
Vegetij, Xenophontis.
Doracftica, ut eft Oeconomicus<
Xenophontis de venatiene,

Item libri Columcllac, V irgilij,

Sc Hefiodi, Oppiani, & fimiles.
Privata,nempe de inftituenda
» & informanda vel noftra

Vita ac moribus, quo pertinent Plato, Ariftoteles,
Xenophon, Cicero, Seneca , Plutarckus, Thcogni*.
PhocyIides, & fimiles.

r-Numerorum,utin Arithmetica,
’l Figurarum,utinGeometria.
Mento in con- j  Cceli,utin Aftronomia.
templatione verV Natura:,urin Phyfica, Medicina,
} Legum,utinlurisprudentia.
l-Dei & reru divinaru,ut in Theol.
r Grainmatica.

Oratione^ Dialeftica.
ex arte C  Rhetorica,
v -VoeecxarteMufica.

\

©£ ST V DIIS LIN-

GVARVM E T LIBER AllVM
Arttunt , T v bi n  c k.  Calend.Septemb.

Armo 1S7&' habita*

RodvxiInHvncPvblicvm

locum, Reftor magnifice,Comes
Generofe, Viri clarifsimi atq; hu-
manifsimi, triginta ofto Adole-
fcentes, libcralium artium & lin-
guarurn bacularios defignatos :eosque de co-
filio & volutate Collcgij philofophici, tum ob
multas maximasque caufas, tum ob duas po-

tentifsimum huc fifto: quarum primaeft.ut de

^udijsac morib. eorum verbafaciam: altera,
u t honores, iam ante ipfis decretos, pro more
Academi« huius veteri & cofueto, publice eis
kibuam atquc conferam. Ita enim fore con<

fido.-utilli,quifuperiorum facukatum,Theo-

^°giac , Iurifprudentia: & Medicin* viamin-
S r efsi funt.redius meliusque intelliga nt *.qui

dehis inferioribusdifciplinisacftudijs enti-

e ndum fit:& caeteri, qui
cutQ£ U l aat ii luC4 ^atttur, horum adolelcen-
lum  em nplo.ad diligctia m^^^^^ 4 ^"

E S

t

tja

citcntur. Namhodie,’inter noflfi feculi ho-
mines, itainique coparatu eft: ut non illi tan-
tu.ni , qui literatiores alijs efle, atque haberi vo
lunt:autc 2 conumiamore,&deplorandaho-
noru contentione.has arrcs^arg-ue hic ftudia>
e orumgue r nltnrpc alrr>fiip^rc'lio ddpieiaot
&c6temnant : adeoque nihil in honore & pre-
cio collocandum purent: nifi id,aut cceleftei«
fapientiam,aut Barthotum, aut Hippocratem
redoleat: fed ipfaetiam iuvcntus, horu exem-
plo indu&a, aites, quas negligi & contemnivi

r^t; dtciim vixprjmislahifc.iiiorg-f3niime-.Ni«

1nh l ihpr>fimr tl nuliir.c'taart iumdi cepdi,&: lix>'
puaru i n-pg.tce.ped t: temerarin & ca-r oanimi
impetu, ad qu<Eftuofas &lucri cupidas faculta
tes fe conterat: ac nirnniro-£eft|ti.aada, q 110 ^
proverbio dicitur , cčecuIos  c atnlos pariat?
Quodmalum cum indies magis magisquc ' ll '
valefcere videamus: cui dubium eft, quin d'
dem barbaries , paucorum annorum fpat |(>
clapfo, in Germaniam redituraiit: gusoli^ 1
anteErafmi& Philippi tempora, patrianm 0 '
ftram prog?, univeriam,quaft diluvio erroru (Tl
atque l?l t ^c!tla:,inundavit. ,  Quamobrem vo s
omnes oratos nune volo: utoperam detis i* 11 '
hi hodie , & aLgupadfitis animn  ; dum paucS
qua:dam deliberalium artium,quibushica^'
didati vacarunt, praeftantia, dignitate & ;  ‘
iti medium proferam* Sic enim exemp 1

in

. m.

ni me ftatuetis veftro filentio:vt quati hic ftu«
diafaciatis, &omnes reliqui intelligant: &hi
> adolefcentes veftri fimileseffe,acvob:spoti-
ds,quamfibiplacereftudeant Ego fane.inrrc

^uodfuerit,& fummabrevitate.omne audi-
. endi tidium effugiam:& totis viribuseffici-
am: ut huius operi neminem veftrum pceni-
teat Nolo autem defingularumartium &Hn-
guarum pradtantia & frudu dicere : nam de
his propetnodum nune ipfoscandidatosau-
dietis: nec de inventoribusearum i qux nota
&tritafunt, hocloco verbose proferam.fed
decultoribuspotius illarum &de dignitate,
^uam hi artes pri alijs difciplinis & fcientijs
habent.iuventutem noftram pauciscomma«
f s n efaciam. Etenim fatis mihi hic fuerit.in me«

moriam vobis revocare.gravifsimam Platoni?
v °cem:quaPhilippumMelanth.virum lncora

parabilem, & extra omnem ingenij aleam po-

fitum, vehementerdeledatum.crebrisčjuefec
^onibus ufum fuilfe video. Vnum efFnaturj

v inculum,dodrinanuinerorum,figurarum &
j^otuucceleftium: acfiquisaliamviamaddi«
Icendu in venire poteft,Fortuna,ut dicitur.in-
|ocet,Nam fine his nemo in civitatibus unqua
^fatus exiftet;hic modus,hf c educatio eft.h^c

difciph n a,feu facilis,feudifficilis:perhanc»re

‘lecelTe eft :'nec fas eft negligere Deum • qui
(  S^atam de fe famam generi humano in his ar-
ll t>us fparfit. Ouibus elegantifsirnis verbis

fummus

V ,

172

fummus Philofophus artium libcralium
tatem commendare voluit:quodillasrton^
titiiTecafu, authumanoingenioconfi<3a se
crederet: fed a Deo fapientifsimo artifice P rc ^
manafle:& homines de Deocommonerac

re.certoftatueret Oamis enim
Yitiu^ait^aciil£^i-D.ca£fl,.-AiLuir!
omne zvum perma net. Nec male Pindai" 11  *

gvaAii JI* ki/u  rrofct  HŽjil JlcsifMv«  ■' »

& (apie enres e.x  D eo p„myeniuilt. S e dq« or '
fum opus eft ca confirmare verbis, qu£
fanus inficias ibit ?  Quis enim tam pero* 3  *
frontis fit: qui bonaslitcras & artesDei
numeflfeneget?quis tantgvecordig, ut 1  •’
etiam metacent,nonintelligat? Prifci hor° '
nes, quiluce verbi coeleftis caruerut, tanti* 1 .
artesfecerunt: uteas, Palladis fabula co^'
čta, loviš cerebro natas efle dicerent: P° e
veteresomnemingenij fui vimMufis,perq u3 ^
divinumaliquodnumen intelligebant-act
ptam retulerunt: Plerique Grgcorum -
dicendi, a Mercurio & Apolline, quos D? 01 ^
loco fupcrftitiose colebant,inventas c<fe:
nefcio,quoPromethei furto,mortalibusc°
municatasfuifie crediderunt. Qiibdfi
in  tV< štoifs ipiHvJltK Mgx,  Ut HotnC r *

utarverficulo.nec humanitatisartes, &bo°
literg abijciendg.aut negligcadg crunt. -e °'
que minus, cjuodfummosReges & princip^

horum ftudiorum pr*cipuoscultoresexti^/

>73

r untenim omnibus temporibus maximi hero
es acprincipes.quinon modo hscliterarum
ftudiaconfervarunt, &ad memoriam pofferi-
ta tis propagarunt: fed ipfi etiam fecum colue-
f Unt, & alir>£-fnne-ypmp1r> ad amnrem„ &Ld.i1i^

Rcnr em c uram afrip rn jftarO jng| >a rim| ' Nam,
lit nihil de Iafone.nihil de Achille dicam: quo >
tum alterum Chiron Theffalus in Aftronomi-
c >s, alterum Phcenixin dicendi arcibus inftru-
*it: quis veftrum ignorat Alexandrum Mače-
^onem, qui a rerum geftarum magnitudine,

^agnus cognominatuseft, ab Ariftotele prx-
' e ptaartisRhetoricar,& initia do&rinf Phy-
*‘ca:magnoftudio, ac fumma diligentiaper-
^'diciffe: quis nefcit Philadelphii, Aegypti re-
gem potentifsimum e ftudio linguarum & ar-
1'umnon modo admirandam eruditionecon
^cutum e (Te: fed etiam literatis&doftisviris r* t
In gularem Micsuatem.extitiffc.ut nihil inte-
ri m debibliothecaipfius dicam: quar nifi Ale-
Xa nd r iar COm p or tata & coTervata fuiflet.opti-
^' s  quibusq; aurhoribus nobis carendum ef« MlJkMicM
et - Etcui tandem rpgumaut principumac-
te ptum feremus, quod Hebrxa Biblia in lin-

? u aGrxcaa 70. interpretibusconverfahabc-
*Hus? Quid d e  Scioione dica.aui eloquentifsi-

y^jum: cuius etiamnum extat hiftoria? Quid
c mlioCxfare, & Odauio Augufto.fum-

mišim«

tu

mislmperatoribus, quibus an dočHores fac
fint in dubio eft? Nam & ille hiftoriam con g
dit terfifsimam,& hic ad poeticam eruditioj 1 ^
pervenit. Quid Vefpafianu referam: quiq 11 *
tusliterarum humanitatis, & ingeniorum

beralium patronusMeccenasque exriterst,

ci!eexSuetoniocolligipoteft. Erantenim a  ^
te Vefpafianitemporaliteraruartiumquej 1
diapenitusdeferta: &dočri viriprope e0 “ c  ,
modo Tub Ncro nibus  & Caligulis viveba' 1 ^'
/ wwrCquo nune in Gallia Hugenotx, ut vocan t0
At Vefpafianoimperante.&artesliberale^.^
Jenteac promovente.multi dočtifsimi vlfl
Italia efflorefcere coeperunt: qui pofte®
mitiani temporibus tis dno /ji^nviis  in h lCe
prodierunt. Nam & Quintilianus fuos de a
te oratoria libros emifit: & Cornelius Ta cl c
auguftam hiftoriam eondidit.&Martiah s
cetifsima Epigrammata lufit: & Iuvcnahs
tprica libertatemoreš hominum publike
xavir: & Statius Papinius fuam Thebaida.op
pukherrimum.confcripfit: & Sili us IW*’ C  ^
Punicorum librosconfecit: mu!riqueah)^

ti clarifsimi in lucern emerferunc. Q L1 °.
eanunccommemorare velim, qua» deTr al  ^

no referunttir:cui prsceptoriuitPlutarch 1 ^
& prsterhunc etiam difertifsimus feripto^ *
Plinius Iunior: autea,qux de Antonino J

&huiusfilio,M. AntoninoPhilofopho,de ^

jnorio item , & Arcadio, de Theodofio r

Coniw n

i?5

tonftantino, &alijs Impp. traduntur.faltem
'cvicer attingcre inftituam : dies mihi citius
orat io defuerit. Sed quid opus eft,ex-
tcrarum getium & populoru Reges atquelm-
peratores producere.cunobis domelbcaex-
cnipla fiippetat: quse adolefcentiam noftraad
^aiorum fuorum x mulationem incitare pote
r unt & debebunt; Carolum Magnum,qui pri*
ftius Romanum Imperium ad Germanos tran
ftulit:fub Albino prseceptore tatum inbonis
a rtibus & literis profecilTe conftat: ut no mo#
do fummus Orator, & elcgans Poeta fuerit,&
polandopatruelifuo Epitaphium fecerit.-fed
mfuper,ut ftudia humanitatis ad alias quoque
§ e ntes perveniret,duas fcholas inftituerit:Pa-
r >fienfem inGallia,&Papienfem in Jtalia; ex
S^ibus poftea in totum terrarumorbem viri
Q^i' tangmmexequoTr j3ia ntypr( >dierunt>
Vijid dicam de Friderico Secundo.Heinrici
^ ex tifilio i  Quid de CaroloQuarto,&huius
! io  Sigifmundo > qui omnes hacc li ter a rnmfla
dta4ilig g n:ti.fci mr rnlni r imrjAjniiimino ho-
*Rttgj£mppr hahnpriir? Quid de Carolo Quin
?»qui noftra memoriaimperiugefsit.- & ma-
hetnaricas difciplinas tu ipfe coluit, tum cul-
earum & omnes literatos mirifice tovir,
^ P r otexit ? Accedunt huc & facrarum 1 ite—
raru m exempla: qua: quanti ha:cftudiaa;fti-
^aredebeamus, clarifsimeoftendunt. Quis
en imnefcit Mofen, populiIfraeliticiducem:

qui

ti*  . -r *

quiprimushifloriam gentis fua?antiquiis irt1 ^
condidic: Aegyptiorum difciplinain ling u!S  __
dicendi artibus,atque mathematis optim el11  ^

ftručtum fuifle? QuisnefcitDauidem&Sa 0
monemfilium eiusjfapientifsimosludasoru

Reges, rum in arte podcica & Mufica tu * 11
Mathematicis & Phyficis oprime cxa l i0: ’
ifle:&exterasgentesinftupocem &fui a  _^
rarioncm rapuifle ? QuisnefcitIofiam & b ze
chiam,eiufd£m populi Reges,in hoc d 0
curriculo verfatos effe,& lirerarum culru
fibijpfisprofuiflfe, tum regnofuomagna ci*
laudeprsefuiflef ouid. ? QuddipfeSalvator*j

mani generis , Chnftus Opt.Max. curni n
terris viveret, fcholas frequcntare non erub
it,&duodeciin annorum puercum magij." ^
& Dočtoribus gymnafij Hierofolymitani

(en;

tentias conferre non dubitavit i  Quod ti $
tur fummi Reges & Imperatores tanto h u
&  labnre arres lih erales & li ngnascolm ^ 111
utprardarum inde nomen fibi comparatt 11
fi populi Iudaiciducesac Reges, literas ho # 1
nitatis, facro ftudio, tam diligenter &
adiunxerunt:fi ipfe Salvator Chriftus cC£t r [C
fcholafticos, & artes bonas tati fecit: uteas .
quentaret: ecquid tepudct, qui nondum
Regni aut Imperij alicuius faftigiumaic<? n  f/
fti, hberales artes aut ftulte contenere.aut t
pitcr negligere?Sed harc leviora fortafsis vj
ripoflcnt: ijs prafertim, quibus cura

pediat,prioreft:qudm quidfithoneftum.AgC
<■  igitur,expendenuncmecum,quantumino-

* mni vita: genere ha: artes probe perceptse 8c

■  1  cognitsefru&umaflrerant. Qua:enimarseft,

ii i aut quod ullum vita: genus, quod his initijs
ii ;  nonegeat: &tanquamfundamentisin{iftat?
i' !  Quis qustfo Theologo modum docendipo-
v  pulum, refutandi hatreticos & Sophiftas,expli
candiphrafinfcriptura? monftravit, nifi artiu
u &linguarum proieffor?QuisIurifperito viatn
n ofteadit: utiuftitiamconfervare.legesinter-
n pretari,adverfarium convincere: ne dicam lin
i* guamlatinam,quaiftaomniacontinentur,in-

is telligerepofsit.-nifiartium &lmguarum pro-

a- feflbr. ? Quismedicumdocuit:eGra:c£lingug

is j fontibusGalenum&Hippocratcmenarrare,
1 -* morbos rede definire, accidentiaillorum are

;i< ipfadilHnguere,naturasrerumobfervare,tem

io poravenzfedionum&purgationumemotu
it: Cceleftiannotare,nifi artium & linguarum pro

it: t feffor?Quidmultis. ? noftr£artesTheologiam
ia- foventjurifprndentiam alunt,medicinam fu-
ilo ftentant, astatem omnem corroborant, pul-
:uS cherrimum deniquc, ut Socrates dixit, ex ho-
fre ttiineanimalconftituunt. Has qui probe-ftoiv
ad didicit,& ad altioraafpirat,iUexxratis ape Dg-
di< dala nititu r pennis , vitrea  daturus nomina
ur/ Ponto. Dicas fortaflehanc laude philofophia;
de- potius quf de moribuspra?ripit,& in natur*
ex* obfcuritate verfatur, quam liberalibus adfcri-
iar, M

t?s

bcndam artibus, aut ut maxime aliquibus*
non tamen omnibus At ego hanc dignitaris a
atqueutilitatislaudem artibushberalibusvel &
fohs & quidem omnibus tribuendam cenfeo: P

tum veroilliinprimis, qu#de!atinifermoniJ i fi
puritate&aptapronunciationepr#cipit:qua i h
purpuratiquidam, ubialtiorem vittegraduni ci
confcenderint.itancgligunt: ujre^iDcalceiSj I r <
guod aiiuir . contriviflr fiL i^ idf.iitJir : tuincub n
toreseiusadeodefpedui habent: ac fi nun- ni
quamnatiefl'ent : & foli ipfitamfaperevide- ri
antur: rolihonorari.foliliberiefTejfoIi ditc- ; M
fcere,foli excellere &in primisinfiderefubfel- 1  ri
]ijs mereantur. Atobfecro.an tueu proTheo- ti
Iogo,&quideDod;orehabebis: quinondum ! ti;
Jatine&pure, didicitloqui.aututmaximever j lit

ba idonea e bonis au thorib. didicerit, ca tatnč bi
aptepronunciarenequit? An tueu,quiluris qi
Dočtorem fe profitetur,& ea interim prscftare ni
nonpoteft qusmultipueripr#ftarepoflunt, te
Grammatico bonoprseferenducefebis^Antu iir
medicin# Do&ore cognofces,qui pure no 1 0'  pi
quitur,&in fcribedohallucinatur? Nautma- fh
ximeverufit, quodCelfus{cribit, morbosno Sa
eloquetia fed remedijsfanari: tameutDoftoC di
fit,necdTario ab illo puritate lingua: & Termo* gu
niselegantiam requiriexiftimo. Quod.n.arti- p t;
um nodrarumcontemptoresdicunt: non o- da
pusefle tali Tacundia&elegantia:idemillisre- to<
lpondco;quodErafmuscuidamdixiflefertur.* q u

nequc


j *?9

• | fieq; folcecifmis & barbarifmis op 9  efle Quod

» amenoneb di&umexifHmetis,utfuam laude

1 &pr£rogativamfuperioribusfl:udijsac difci-

:  plinisadima'.quasquantifacia,&ab omnibus

* fierivelim ,aliooftendiloco,&meoexemplo

a fatisdocui,ut’qui in illis percipiendis non pau

a cosannos infumferim: fed cd ifta commemo-

j  I ro,utnoftroruadolefcentuanimisfiniftraopi

1' nio.&vanaperfuafio^uailliinduerut.oratio-

- nemeaqualicunq,eximatur. Creduntn ple-

- riq;feiamomniumdo<Sifsimoseflre,&abipf;i

- | MinervaomnesartesperdidiciiTe: ubi Dočto-

I- risinaliquafacultate fublimiori gradum atqj

titulu affecuti fuerint. Quo noftra puei i*
n 1 tiaftultaquadamfeftinanone, relidisatergo

•C j linguisj&longum valereiufsisliberalib.arti-

c bus.ftatimad fuperioraftudiacontendat: Sc

is quxftuofashonoratasq,artes C£cco quoda a-

nimi impetu perfequatur. No pauci fuis in hac
t, reparentib. quiiftaminusintelligunt, nefarie

:u imponunt.plurimi verofeipfosturpiterdeci-

0' piunt, cum idoneos fe adlurisaucMedicin«

l- ftudium iudicent: MoiovTirmjosAvpou'.  Equidem

16 Sambucacitiusca!oniaptaverisalto:quam ru

of diinartib &linguaruimperitoit 3 veni,aucle-

a- gumillud immcnlum Volumen, autfacrafcri-

ti- pta, aut Hippocratisaphorifmosaccommo-

3- daveris. Itaqueiunioresfummopereadmoni-

:e- tos volo:ut Artabani illud diligeter expendat:

jr: quiapud Herodot, in Polymma utgravifsimc,

uc M a

tSo

ita&verifsimedixit: Omneremproperando
crroremparere, unde magnadetrimentafieri
adfolcant: in cunčtando aute bona ineflerfi no
talia,quarftatim vidcatureflebonarcerte qu*
fuo tempore bonaquis eflecomperiat. Etfi.n.
liberales artes, ut ad propofitum redeam, fuis
cultoribus non ftatim fruftuofa: exiftunt: ne-
auedignammercedem uno atq; altero anno
fecum reportant:tamen eaeftharumdifcipli-
narum ratio atq; facultas: ut fi probe eas per-
cipiatquifpiam, fcquentibus annisduplicatu
ei foenus referant. Nam qui artium &lingua-
rum fundamenta rede iecerit : is unoanno
in fuperiorum facultatum ftudijs'plus profi-
ciet: quam aliusbiennio, aut etiam tototri-
ennio. Quod cum experientia notum fit:plu-
ribus verbis ut confirmetur, opus eflfe non iu-
dico. Ac proin de reliquis percefendis confuj-
tofuperfedeo.-hoc unum addens, quodOvi-
dius de liberalibus artibus Sc  literis humanio«

ribus, vere &graviter cecinit: —.

Adde quod ingenuas dtdicijfefidchter artes
Emollit moreš, nec funt ejfeferos.

Quam enim moderati & humani fuerint
omnes reges &Imperatores,quos fuprareče-
fui, fatis commemorari non poteft. Nam
quxducis Aemathij fueritclementia, Pharos,
praeclaricjue docent funerisexequise. Etenim
do&rinaru Sc  Phil ofophia: ftudio, afperrimus
Alexandrianimus adeo mitigatus fuit: ut in

lii

ipfovičtoriarumcurfu, vixquifquafuerithu-
manior. Quid Iulius Cgfar? Annon illead pa>
nitentiamufqueclemens fuit ? fi Plinio&hi-
ftorijscredimusiutnihil dicam deinnumeris
alijs, quos liberalium artium ftudiaad fum-
mam humanitatem, morumque admirandarn
fuavitatem perduxerunt. Qua? obfecro Ger-
manorum barbaries fuit; ubi viri pariter ac
fcemina: 3 literarumfecreta ignoraruntQua:
Scytharum rabics f  quisfuror? ubiinnumerse
gentescircumfersbellaminantur:

4e r aptg  vi vprr; yitpe  putant ? Qua: hodie
Turcarum immanitas- ubi difcrtifsimi haben-
tur, qui Christo maledicunt: fortifsimi,
qui innocentifsimos & optimos quofque tru-
cidant: prudentifsimi,quinonglobumcceli
& terrse contemplantur.fed globos e tormen-
tis iaculantur ? Et quid opus eft verbis &exem
pliselonginquopetitis. f Videmushodieinter
noftros homines quofda: qui neq; l iterasneg ;
aatarenorun t.neg:ullodifciplinarumlibera-'*^
Hum amore tenentur: plerunq; immanifsimis
Scythis, &truculentilsimis Tartarisafperio- X
tes atq; inhumaniores cxiftere. Quod ne quis
depaganis tantum& rufticishominibus di&u
putet:etiam deillis accipiatque intelligi volo:
qui cultiores atque urbaniores dici&haberi
v oIunt. Nam hodie plerique aulicorum erga
Hterashumanitatis,earumquecuItore$,nihi-
'o manfuetiores aut humanioresfunt: quam

M 3

gafinitimospopulosfuerunt Quid!>quodin'
ter jpfos literatos, ut čredi volunt: tantoquif-
queeitinrolentior,inflatiorarq;inhumanior:
quantoabhislinguarumartiumque ftudijs i-
demeftremotior ?  Nam exiituntaliquidivi-
tum & locupletium fcientiarum vultuoficul«
tores: qui, ut Plauti verbis utar:

S u at  um opuiu nos volunt tjfc indigentes:

'biojlra čopu nihilvolunt mspoujfe:

Suicj, omnmm rerutn nos mdigere;

Vt Jibt fupplues fimus. los /i ude as,

Abttnm, (fudmaditum tnalu.

Putant enim multi homines, praefertim

qui funt,quales eihumilLoiagniad veftigia rC

nuiie.vex.it quoties voluitfortunaiocari.nul*
larealiamaieftatem &autoritatem fuamplus
valere, citiusveapuulyuJgus Jigminumincla-
reičere quam faftu&cre&ofupercilio. Co-
miter vero blandecj; inferiorum ordinum ho«

mineš alloqui ) &facilemfeergaa!iosprf bere,

animi putant efle e xtremi. aKipftlA' hnmilis.
Sed heus tu, gloriofeThrafo, quifquis es, qui
tamalli c riftas erig is.&taneos efftase natjbus
ignes  : quidmihidcCyro&Scipionerefpon-
debis ? quostantaergainfimos & abie&ifsi-
moscomitateacleAiratefuiflelegimus: util«
le militibus uni verfis, trie populo Romano no
minafuaredderepotuerit ? Qnid?antuCy-

rumabieftum &hiHnilefuifi'c cIamabis.-quod

ms

isGobryae,humanitatem illius pra?dicanti,re-
fpondit; mulro fibi iucundius efie. humanita-
tis,<| Reibellicjcoperadcmonftrare;’ Quid?
num tu Traianum, qui officijs atquehuma-
nitate facile omnes Imperatores fuperavic *
extremi ingenij hominem fuifie iudicabis:
oubd is nimiitm circa omnes comis fuit, Čc
Hocnomine ab amicis reprebenfus , talem fe
dixit Imperatorem efle privatis : quales fibi
privatosefle optaret ? Imo certe, quo quifquc
eftmaior, magiseftplacabilisirje : Et taciles
motusmensgenerofacapit. Qu6d fifummi
Regesatque Imperatores tantam facilitatem,
morumquefuavitatem, exliteris& bonisar-
tibus, auascoluerunt, ad civilem hanc vitae
confuetudinemattulere : videantifti nwnotp<x.
HtUfffomt,  ut facete a veteri Comicoappel-
lantur:quidfefuumqueordinem deceat Ve¬
nim nos omifsis iftis, ad liberales artes , ea-
rumquefrudusrevertamur , &quoniam lite-
ras-humanitafis, animos cfhaj x_manfucix >s
audum«<L_niag£kdeiftcep^eas-£acere,& Ikm-
ino-iludio exco!ere difcamus : ne amifsis
harum artium ftudijs in priftinam barba-
riein , & Turcicam afperitatem recidamus.
Etfi autem hx,  quasmodo recitavi, lingua-
rum artiumque utilitates.longe maximae funt:
quod h® fol* ad fuperiora fludia aditum
nobis patefaciunt : & hse fola: in illis re-
&eac dextre verfari docent: timi etiam ad

M 4

tU

humanitatem & morurn facilitateplurimun* i
conducunt- tamen prater hsc commoda,aiia '
quoq; non contemnendafuis amatoribus re- \
portant.Ncque.n.utilitas tantumhifceftudijs
ineft: fedfummaetiam volaptas: quamin o-
ni vit« genere artes liberalesmagnocum fce-
norenobisexhibent. Verifsime etiim Cyni-
cusilleDiogenesdixit:difciplinamiuvenibus
cfle fobrietatem, fenioribus folatium, paupe-
ribus divitias.divitibus ornatus. Nam caeterse
artes atquefcientias,neque temporum funt,ne
que aetatum omnium,neque locoru -• H*c ftu-
dia (1nquit CiceroJ adolefc entiam  aluntifene- '
člutcrn ob ledan t.f ecunda s res ornant: advet-
Bspe rfugii imacfolatium prahent, delcdaBt
domi.nonimpec lluntfor is : pcrnodaaLno-
-IScum, peregrinaiitur, rul licantnr  Quid ?
quddmulti, cum inpoteftate effent hoftiutn
ac tyrannorum : m uiti, cum in cuftodia:
multi , cum in exilio : dolorem fuum fo-
lius dodrina; ftudio levarunt ? Stilpon ca-
ptapatria, amifsisliberisatqueuxore, roga-
tus aDionyfio Polyorceto,nunquid perdidif-
fet: Imoait,omniahopa mea mecum funt.  Et
Dionyfius iunior , profligatus a tyrannide:
rogatus, quid illi Plato & Philofophia pro-
fuiflet : uttantam, inquit, fortunas muta-
tionem sequo animo feram. Sed & Phale-
reus Demetrius, cum patria pulfus eifet in-
iuria: adPtolomgumRegemAlexandriamfe

contu-

cfitulit: ibiq; Theophrafti fačtus auditor:mul
tapr#clarain illocalamitofoociofcripfit.& fi
Plutarchocredimus, primo inter Regisami-
cos loco, non ipfe modo in abundantia rerutn
’vixit: fed Athenienfibusetiam dona mifit.Dio
genes etiam diceti cuidam, Sinopenfes te cxi-
lio e Ponto multarunt, forti animo refpondit:
& ego illos manfionein Ponto. Qmd vero O *
vidius ? an non triftifsirmim exilium: quoin
Pontum ablegatus fuit: nulla realia, quam li¬
tem &verfibusfuiscommitigavit. ?  Sic enim
alibi de fe fcriptum reliquit:

Quotfruttces fylva, quot flavas Tybris arenat ,»

Molita quot Martis gr amina campus habet  :)

Tot mak pertulimus : quorum medicina quiesq J
Nulla ; nifiinftudio Pteridunnj } mora.  Et rurfum:
T>etmui  ( dicam  ) curas: temptu^fefelli:

Huncfručtum prafens attulit bora ntihi.

Abfumus fohte, dum fcripjimus Uta, dolore :
ln medij s nec nosfenfmtts ejje Cretif.

Sed quid attinet de rebus tam apertis plu*
tacommemorare. ?  ipfienim qua:ramusano-
bis,numerorum Poeticorum fuavitas.oratio-
»iserudits copia & fplendor, veritatis in re¬
bus obfcuris inquifitio, foni har.monici dulce*
do,fig U rarum pofitus, ftellarum motus, con-
templationes rerum cceleftium, eorumčjue o-
^nium, quse natur# obfcuritate occultantur
c ognitiones, quemadmodumnos moveant:
&quidhift6riadele&et: quam folemusperfe-

M $

iSS

qui ufquead extremu:pra;termiflarcpetimui>!
inchoataprofequimur. Quodfiquemagisho
nor & gloria ( ut nuc quide funt hominu mo¬
reš) qua voluptas & dele&atio,qux ex haruli'

teraru ftudio petitur,afficitatq;extimulat: ne

hac quideinpartehominu cupiditati artesli-
beralesdefuerint. Nam&honoresinvirafum
mos,& maximos diligentib pftiterunt fsepius;
ac fuos cultores nonnunquaad fumarcrum f*
ftigiaprovexerut.Qua: enim res aliaipficrate>
futoris iiliu, nobilitavit:qnaliterg & eruditio?
Qo.id aliud Ciceroni Romanu confulatu eme-
ruit:quaeloquentia: &  philofophiae ftudium?
Quod deniq; vitg prj fidiu.Severum Imperato
re (utinnumerosalios pneteream) cu initio
Amanuefis efTet: ad Romani imperij culmen
extulit; qua linguaru arq; Mathematu peritia?

Quid?qd f nehodieqnidefuusliterishonor 1 &

fuaprogativa in Scholis.Ecclefia, & rebus pu¬
hlic denegatur ? Nam quis Regu aut Principu
adeovecors fit uthonorcs&pmianomalinn
viros dočtos ac literatos,qua rudes & imperi-
, toscoferre. ?  Naveagere,ignarusnavistimct:
/AU-^tk ^bmtonu ggronoaudet.nifi quididicit dare.

Qui igitur (malum) demetia fit, illiterato atq;
ineptohominidočtrina pietatis, &guberna-
tione Ecclefig aut adminiftratione Reip. & cu
ram legucomittere? Nam utmaximehocin-
terdum fiat.' ac plures fere fint hodic 1,1
,^xi,qua Bacchi; tamen folidx eruditionis ranta
%'  viseft.utfuaquadamfp6teemerg»c:&palms


/S?

inftar.cotraonusimpofituinfurgat.Vritenim
fulgorefuoqpra:gravat artesinlra fc pofitas.

Quod aut pleriq; omnes clamirat;horvoru gra

paucosannos Magiftruunu fuifle:qua hodie
lint do&ores decem.ac pretij maioris unu Ba»
culariu:qua centum fmt hodie magiftri: culpa
haudquaquabonisartibus,qomnihonore di
gn| funt: fednoftrishominib. i ureoptim ohn
pn rarj poteft ac dehe t.Si enim q Dodores ho.
diealicubi fiunt, Magiftri crearetur:& qui Ma»
giftricreantur.Bacularij renunciaretur:cqui-
dem magnaexparte huic malo iam medicina
cffet inveta: & facile liberalibus difciplinis an-
tiquusvigorrcdiret,priftinusq; honorreftitu
eretur. Nam q> anteaconqucftus fum de fupe-
riorum facultatu ftudijs: nimioadillaimpetu
homines noftros ferri ac rapi: id nuc etiam de
linguaru & philofophiae cultu repeterelicerec
liberetq; nifi ea res ia pride apud omnes inno-
tuiflet. Šedaccedit&alteracaufa,quam ftletio
praterireno poflum.parentuipforucura deli
beris ppoftera,& ftudiu planepverfum. Nam
aut ratione & ordine ftudioru no intelligut Sc
oculosfuostantum adpompamexternarefc«
runt: &quiailliteratifunt: fimias inpurpura,
&afinosin Leoninaagnofcereno poflunt:ac ~ vuv ’*' 1
miferi homines fucofo ifto fpledore nimiu ex»
csecati: fapietiam fub fordido palliolo latitaro
neq; credut neqi intelligut. Aut ut maxime e«
ruditi fint ipfi,neq; ignoret, qd diftet teralapi;


m

nis; tamen rei familiaris augendi ftudio ita d?'
tinentur: &in aggerenda pecunia ita irnp 11 *
cantur: ut liberos fuos aut plane negligat •
indofHfsimorum hominum curseacdifcip 11 '
nscommittant. Plerunque enim prsecepto"

res de magnismaiora locutos,&adhucrudi'

menta docendos: quos liberis fuis prsefician^
acquirunt. Hosubi invenerint fervorutn 10 '
ftar,ad mentem & voluntatem fuam coff>P°'
fitos efTe volunt: his difciplinaemodumpr*'
fcribunt:& ne hberos inftudioartium&j 111 ''
guarumdiu detineant.fedulo & ferio im 110 "
gunt.Qui omnium do&ifsimi funt, cavendun 1
efle clamant: ne iuventus ftjiHijg 1ihpraUb^ s
tnfpnffr^r- & caufas olim apiid Rhadamanth 11
& Aeacumdicat. Adeoperditum id temP uS
plerique homines iudicant ;quod literis hu-
manioribus > & ingenuisartibus impenditp 1 ;'

. Interim ipfi, nefcio qua furialiEryani petC Jt .'’
Cnulla de re magis folliciti funt: quam ut libe r !
T fuis divitias & opes accumulent: & de pecu 111
**quam oprime illis profpiciant.Vt autem eg re '
gij & his literis, quasprofitemur, excultie va '
dant, non multum curapt. Sed vide; an t> or !
illis accidat, quod equorum nutritoribus><Pj.
multis illospabulisfarciunti&belliinternP

fciplinam non docent. Vt enim talesequiP 11 ?*
i  j guioresquidem fiunt: fed admilitaria exe . rC 'I
/[  tiaineptiores:ita liberi amplioribus patri* 11  ^
' nijsfaginati,plerunq;intumefcunt:& f^f*

iip

bia mirum in modum inflantur: ad omnem ve /H
ro virtutis adionem inepti redduntur. Quan-' «
to igitur redius facerent: fi Ariftippi philofo-
phi confilium fequerentur. Is enim naufragio
ad Rhodienfium littus eiedus, cum in Gym-
nafium veniflet, & dephilofophiadifputaflet:
multisque muneribus donatuseflet: comiti-
bus rogantibus : nunquid domum nunciare
vellet? mandavit dicere,eiufmodi poflefsio-
nes,& viatica liberis oportere parari: qua» etia
cum naufragio poflent una enatare. Sed quo-
niam noftrorum hominum aures hodienon
minus ad has admonitiones obfurduerunt:
qnam Niliaccolarum ad Catarradas & aqua-
rumftrepitum : ideo Cratete aliquoTheba-
nonuncopusforet:quiconfcenfa vrbis altif-
fima parte cxclamaret: Quo quo ferimini ci-
ves/ Itaneconvenitinopibusparandismaxi-
meoccupari? Inijsvero quorumcaufaquae-
rutur,nihil laborare, ac minime efle folicitos?

Seddehisdiduinprsefentiafitfatis. Nune
reliquum erat:utillisetiam refponderem:qui
nefcio quam difficultatem his ftudijs inefle fin
gunt,eamq;fuj:ignavi«nequiter & malitio-
se prartexunt. Sedquia de haere alias copiose
didum effe memini,& iam ante longius a pro-
pofito noftra excurrit oratio : ideo ad ipfos
nune candidatos tranfeo, breviter etiam de il-
lis aliquid didurus. Cum enim ipfi harum ar*
tium, quas Iiberales vocamus, dignitate fum-

mam

igo

mam , & quam cultoribus fuis pratftant, utill-
tatem multiplicem intelligerent .• nihil fibi pr*
us in alijs fcientijs & ftudijs fuperioribus ten-
tandum putarunt:quam literaru humanitatis
curriculoperado, fundamentainillisprobe
ieciflent: & artes dicendi atquelinguas:qui*
bus tanquam alis, ad fublimiora evolari iolet*
penitus cognoviflcnt. Qua ratione fadum eft*
ut omoes prteteritf vita* d igs,adiih.£.r_a1iiirndi-
fci plinaru ru &Jing.ua.riuu-Gra:ca^-Latinx c u
ram revoc arint iutearuro aliquando periti&
& gnari evaderent. Neque certe iabores illo-
rtim fuerunt irriti: neque fua ipfos fefellic opi-
nio. Nam in ftudioliterarum,& bonis mori-
busplurimum hadenusprofecerunt. Atque
hocipfonomine, dprarceptoribus fuisdigni
habitifunr:quibustumproptereruditionem>
tum proptermorum & vitre integritatem.pti'*
blicum dodrinse vircutiscjue teftimonium tri-
buatur:acprimusftudiorum gradusconfera*
tur. Jcaenim foreconfiduptprsceptores. ut
hishonoruminitijs, quaiiacufelsadjuaiores
cauatusincitentur. Soletenim lionos,utCi-
cero prrrclare dixit,artem aler e & currcnti e-
quo,veluticalcar guod dam adde re- acpkrun
gue maion bus ftu dijs ini tium preb ere. Ec
videmuscerre, longa edodi experientia, illos
ut piurimum maiori cum laude & frudu in Ec
clefia& Repub.verfari: qui peng radus  ad uit -
mam guandam ftudiorum  metam pervene-

runt:

... ■ ' , 1

tpi

lant: quam illos, qui hos artium limites &
hseclinguarum feptalevi pede tranfilierunt.
Quare ne illis diutius in morafim, iam hono-
re lpfisdecreto omnes & fingulos ornabo: ubi
tamenprius confueto & ufuacoiuramcntofe
fchole huic obligaverinc.

IVRAMENTVM.

Quod igitur ftudijsveftris,optimi&li-
teratifsimiadolefcetes, berievertat: egopro
mca authoritate , qua nune fungor publica,
vos Candidatos , bonarum artium & lin-
guarum Bacularjos iam ante defignatos nun-
cupoatque pronuncio:talesque abomnibus
haberi & nominari volo & iubco: Deum ster-
num,trinum& unum, omnibus precibus o-
rans atque obfecram: ur honores lftos ad no-
mims i’ui gloriam.Ecclefis Reiquepubli-
c*emolumentum&animarum ve-
ftrarum falutem dirigat.

'AMEN.

i TRIA

t '

s

c . S

C:

TRIA PROBLEMA

TA  IN F T R AMQJP E P A RT E M A'

G I T A T A: Qj O R V M I. E S T D E S E'
ftem liberalibus artibut ; 2. dequincj 3 fen/ibus, cutn  11
adolefcentibus Arno 1574* Baccalaureatusgradmd^ 1 '
codemo Frifiblino conferretur: 3. vero de fortuna, ( u,l>
Magtfierij titulus ac honos eodetn anno 32 Candt-
datistnbucretur: puhlice  T v b i n-
g m  recitala.

Problema. I.

DE SEPTEM ARTIBVS LI'
beralibus, quamam harum prse-
fiantifsima fit.

I N T E R ART E S ILL AS GRAM-
maticam excellere.

Vin feptem numerenturarteslib c
rales, ornatifsimaCorona,atqu e
hicdignitate ac multiplici fruftUi
quem in omni vitaprxbent,nulli s
fcientijs inferiores fint: neque ulla vica?
earum pnefidio & adminiculo carere p of-
fitmonimmeritbin dubiu vocaripoteft,qn*'
namillarum pneftantifs. fit, ac czteri&omsi'
husuf uardignitare antecellat .Equidem pr*'
clara res eft, & fummi ingenij opus, quid in u-
naquaquc rc aut veri aut falfi infit perfpicere:

magn*


. I
>

I'

\+

S* i
ti'

0

be

uc

ta,

[lis

irs

of-

\Z'

ni'

rx-

iU'

rc’-

jni

193

ttiagna virtns bonas res animo comprehenfas.
ornate eloqui, & verbis idoneis exprimere :
ttiagnumin vitaornamentum, vocum conce-
tusedcreharmonicos t magnalaus & homini
propriaexpeditenumerare, & tempera fup-
putare: magna induftriacorporum bguras, Si
•ntervallalocorum ani\otare: magnadeniquc
fapientia, curfusaftrcrumobfervare. & futu-
roseventusindeprzdicere. Ego vero falvacu-
iusque fententia, his omnibus a me enumera-
tis.unamGrammaticseartem.antcponendam
efle cenfeo, eamque interliberales, ut vocan-
tur.artes, p nngjpatnmtpnp-rp •&.diatiitar.e.r p-
Iignas omft^vinrfr£ > _3£iQ.0giišxma^o(Ue
i nxen wd j o r / dinqi i er e ,^r « oit etilatuc>. Quod
ftc eui abfurdum videatur, rationesafferam,
haudquidem multas (ueque enim tempus pa-
■ titur Jfed ramen firmas,ut opinor,& haudqua-
quamcontemnendas.Quibusaudiendis,uto-
peram detisvos omnes magnopere oratos vo
, lo. Primum igiturnotumhoceft,Sc vobiso-
' ninibusin confeflo, Grammaticamcateraru
1  artiumacdifdplinarumfeneftram & ianuam
[ efle: quse adreliquas facultates, Sc fcientiaso-
| oinesaditum patcfaciat Quiscnim hacocdu-
. fa,ad illtus artiscognitionem pervenirepof-
fit? quis eleganterScornatedicat, cuius ora-
! bo congrua Sc puranon fit ? Quiscumaltero
raciones conferat, Sc de veritate di fputet: qui
ptoprio Sc rebus accommodato fermoneuti

N

m

ncfciat?Quidmultis? SineGrammaticjeper*
fečta cognitione ad fublimiora ftudia conten-
dere, quidcfta!itid, quam I carum& Phaeton*
tem imi$ari!>quorumhic Soliš currum.artisi?

^  gnariis, affe&a vit : illg jine pennis volavit*
goidaliud. guamfuuem ex arena conneflere» |

*  autlfth mum pe r fodeiff , autnullofiindamen' j

to folideTačto , ffdes in pulvei^e e ^truergi 1  I
Quod ne quis ime confičtum exiftimet, teft’ s  J
jmhi eft , vir fmnmaHngnennadLaiitoritag
p rarditus  F. Quintilianus : qui hanc arteon
plus in receffiu habere , quim in fronte pt°'
mittat, graviter affirmat. Et de eadem Jfl
bare verba przclare fcribit .• Nifi, inquiens> |
Orator fideliter fundamenta iecerit , quic-
quidfuperftruxerit,corruet: neceflariapu e ' j
eris, iucundafenibus, dulcisfeeretorum c°'
mes : & qua: vel folaexomniftudiorurogč'' 1
nereplushabeatoperis, quamoftentation lS ‘
Quj vero maiorlaus fitfacultatislhuius.gua 111
h.ec : qudd una & fola Grammatica fine
lijs confiftere : aliavero fine ipfa vivere ’• &
vun fuam exercere non pofifunt; Ouodipfofl 1
Platonis etiam tellimonijs , ex Philsebo. ^
Thesteto , facile comprobari poflet , n 1 * 1
temporis exiguitas hoc prohiberet. A ccf'  [
dit huc , quod ifta difciplina non tantumi 11  f
literata Republica dominatur , &omnes2-fc
lias artes imperio fuo fubijcit : Veriime 1 '«
iam in reliquis vita: generibus excellit ,

fumfflO' j;

I-

t.

e.

a>

s?

:is
S£
m
o-
in 1
is, I

1

ne- j
;o*

iam
: a-
: &
fum

nift

xcf'

iesa*
met-
, * c
ltno-

% v£'

r m

iummofum ordinum homines , poteftati Št

legibus fuis obnoxios habec. Quis enim fum-
morumImperatorumunquamfuit, quicurri
vetercs leges abrogaret, & novas conftitue-
ret, unam Grammatica: Regulam mutare po-
tuiflet ? Quis Regum ant Principum omni¬
bus fuis thefauris , redimere hoc pofsic : ut
omnianominain A exeuntia, pro fcemininis
habeantur ? Nam quod SigifmundusImpe¬
rator in ConcilioConRantienli, Placentino
obijcienti: quod fchifma perperam & con-
traRegulasPrifciani in mafculinogenere pro-
ferretur, refpondit : Maiorem efie Impera*
toris , quam Grammatici Prifciani authori*.
tarem : id facete magis , quam vere di&um
exiftimari debet. Quid? quodipfe lulius Cac-
far, primusimperij huiusconditor.Gramma-
ticam& Latini fermonis puritatetn abAure*
lia matre didicit, ac tanti hanc artem fecit,
ut, qui totius orbis Imperator futurus eratJ
lmperio & legibus Gramatica: fe prius fub*
mittendum putarit. Et fane quantum inhae
arte profecerit, fatis fuperque oftendunt i-
pfius, quos de bello Gallico & civili fcripfit e-
legantifsimos commcntarios. Quse eum o-
[ tnnia ita li nt,liquido conftare arbitror,Gram~
f rnaticte facultatem, omnibus alijs artibus &
JS difciplinis,utnatut3Eordine , itadigmtate <$z
w fcfu.meritoanteponendam.

N a

DIALECT1CAM pr aepol-
Ure omnibus.

Q Vod Cynicus ille Diogenc s de Gramm*'
cicisdixit: ipfos VIyfsis errores magno
ftuuio perquirerc,& fuos interim ignorare: 1-
dem nune in teufurpareinihi pofle videor, ut
qui tanro vert\orum conatu,Grammaticjarti

primatum arroges &totointerim coeloaber-
res. Etfi n. verum eft, quod fine Grammatica
ad fuperiora fiudia perjveniri non pofsit, &ab
illa tanquam a limine & primo gradu ad fubli*
miora contendi oporteat: tamen haudqua<l
caeteris artibus dignitate & prgftantiaantepo-
ni debet Neq; .n. lignaopiparo pradio melio-
ra ac lautiora funt,quod fine illis hoc adornari
non pofsit- neq; penn £ pra?ftantioresaviculis»
quodfine hisillatavolarcnequeunt : nequ c
inferior vitae g radus,humani ingenij vigore&
mentisacie potiorceferi debet, qudd fineillo
nemo vivere.nedum ratiocinari pofsit. Quod
antem de Imperatoru condicione&fervitute
profers: Ide non minus in alijs artibus, quant
in Grammatica valet. Nam & Dialedic? regu-
liimmota: funt.&nemo Regum omnibus fuis
thefaurisperficiet.ut in fylIogifmo pluresfint
terminiquam tres Itacjuepra?cipuam egolau
dem & primas partes arti Diaiedica: tribuen-
das e(fe exiftimo Nam primo huic arti no«
minus omnesreliqu£efcienti$ & artes fubia-

unt«

c

o

tl

ii

P

fi

fi

Vi

lt

P

ti¬

ri

P

ri

n

d

fu

tri

S,

ta

ta

tu

1*1

Vi

ra

< 1 '

Cl

C(

V

I'

o

[-

It

ti ;
iv |
ca
ib

°* i
. 0 '

iti j

is»

uC

'itt

llo

0&

Lite

Sirti

gl!'

iiii*

fine

lart

ert'

nort

jia-

trt ti

>97

cent,quam Grammaticar, Quis enim vel The-
ologus vel lureconfultus.vel Medicus.vel Ma-
thematicus, vel Orator, fine inftrumento hu-
iusartis. rem quampiam definireaut dividere
pofi>it ? At ubi definitiones & divifiones non
funt:qu^ibi,Deusbone,rerum o nniimicon.
fufio. ?  quae verieum falfopermixtio ?  Quod
verboruchaos ? Pofleifi hicomniaexemplis
luculentifsimedemonftrare, nifi anguftia te-
porisexcluderer. iam vero&deillointero-
mnes convenit; quod Dialcčticus arte fua ve-
titatem inquirat in omnibus, & coutra So-
phiftas digladietur, eorumque Strophas acer.
rimeoppugnet. Quodcommodumnihomi-
ftibus praftaret Diale&ica: Sophifta? non mo¬
do leptologijs &fumisfuis, philofophiam &
fuperiores facultates, fed ipfam quoq; Gram-
toaticam deftruerent. Quid enim aliudagunt
$ophiftar,quam ut vocabulis ludant & propri-
tatem iiominum ac vim fignificationis mver-
tant? houitItKViicri}ctf iv7ois ov<>iA,ocjiv  ait Ariftoteles.
Quam obfecro ipinofa fuit Grammatica ? ut
tuhildicamdealijsdifciplinis,antequamPhi-
fippus&Erafmusdeeafcnberent? atquehoc
vitium nonaliutideprovenit, quam ex igno-
tantiaartis MethodicifeuDialečUc*. Quid,
quodPlatoinCratilo feribit, Dialeftici offi-
cium efle rebus imponere nomina : quodis
tomponere ac dividere fciat. neque id ab alio,
quam Diale&ico commode fieri poffeexifti-

N j

I

lr)i

mat? Qjjod fi omniahoc loco proferre veiim>
oaa: huic arti laudem conciliant, qua:q;apud
GiceronenbinTopicis & Platonem pafsimm
Dialogisextant: diesmepotius,quam verba
deficiant. ItaqueunumhocColophonisloco
adijcerefufficiet, quod inGlauconelegitur:
Dialedicam dodrinis omnibus velut apiceffl
elfe propofitam.nec ullam dodrinam ulterius
aut eminentiorem reperiri. Sed hic iam o-
mnium dodrinarum elfe finem.

RHETORICAM P R AE V A-
lere omnibus,

B Enetuquidem mehercule philofophatuS
es, & Dialedicu te efie fatis argute docoi-
fti.Sed interim ramen,cum H h er or non fis, mi
hi nondum perfuafilti, Dialečticam potioreni
efleRhetorica- Nam qubdtuaars in omnibus
difciplinis verfetur & veritatem in illisdelim-
endoac dividendo inquirat: idfanehaudne-
gaverim, dum interim hoc mihi a te conceda-
tur, artem dicendi, haec ipfa, qu«e a Dialedico
nude proponuntur, & quafi carbone adum-
brantur, accuratiorijs cnicillo  exornare- & lu-
minibus verborum & fententiarum illuftrare.
Vtenimpidoringeniofus, primocuiufq; rei
dineamentanudifsimeconcipit, eaquedtinde J
varijs coloribus illuftrat &quafi veibit .-ita Dia-
ledicus m  ob Tunto , veritatem rerum

confiderat; quam Oratordeinde verboru pr*

natu


m

natu,fplendoreatquecopiaamplificat.Quan-

tumigitureleganspidura, cbfcuram & nuda

lr t>aginem , carbone delincatam fuperar: tan-

tum Rhetorica vincit Dialedicam, cum hxc

involura,illa vero explicata ars fit. Quid quod

veterumpleriqueDialedfci,circafubt:ilitates

tantumoccupati, ftudium hocfere fecuipfis

coluerunt ? Quonomineeos, Arifton, can-

cros edentibus fimiles e(fe, dixit, qui propter

exiguum alimentu, circa r.ruftas plurimas oc- , 0; i »  ^

cupentur. AtRhetorica.remaDialedicoin- ” '

choacam, noti modo pcrficit atque abfolvit:

fedetiam in publicum profert,&ad ufum civi-

Utis,omnia domi meditata,revocat. Eft enim C

K.hetoricapacisGomes,ocijquefocia,&iam.- UvAuV,

tene conftitutae civitatis quaft alumna qua;A

dam. Hxc fola hominum animos afficir &/

movet: fola veritate (non quidem fimplici,

fedexornata&pidurata) oculos &mentisa-

ciem perftringit : hac fola religionespopu-

lointerpretatur : fola fenatus gravitatem o-

tatione convertit: fola plebem in officiore-

titiet: fola regit didis animos & pedora mul-

cet Hacmilitumanimis.alacritatem pugnan-

di,velutitubaquxdam,inijcit: & folaidconfe- / j

quitur: quod omnes Dialedici regulis fuis o-

mnib. confequi nunqnam poffent. Quid mul r ,

tis ? totum mundum regit oratio , & qua re

brutisanimantibus praftant homines.eaipfa

praftant Rethores & viri eloquentes ipfis Eo-

N 4

200

jninibus. Quodjiigiturverumefl:,qiiodAri'
ftotelesaffirmat.Cicerocomprobat.eruditi !

omnesfarentur, homioem naturaefle/^«- 1
fuTini/j :  quomodo non prseftantiores erunt !
RhetoresDiale&icis, cum hi plerunq; domi t
philofpphantes.tangicochleaefubtellaJatitet, |
3Hi vero fuaconfilia&animiinventaadRem«
pub.& vjtamcommunemproferaotPIam ve- |
rod Platonisteftimonjoea, qu*inGorgiae-
iufdemdeKhetoncafcnbuntur>& Ciceronis
Topicis :einfdemBrutum,autFabij &Cornc'

JijTacititeftimoniaopponerevellem: metuo
neidnimisfiatprolixum. Quamobremfatisa
jnefačtum arbitrabor : fi uno Periclisexepto
remdeclaravero Dehocenimliteriseftpro- ,
ditum,quod orationis maiedate tonarit & ful i
gurarit,&vieloquenti* totam Atricam viru- '
nus fuoarbitrio verfaverit.Vt nihil deCicero>
ne, nihil de Detnofthene, nihil de Ifocrate di-
cam : quorum oratio totum munduminftu-
porem con vertit- Ex quibus omnibus liquido
conftarearbitor,quodRhetorica tantum.in-

♦•ot* rt 11 O O r rt nf a  t  *-n f* />*•►/»/> /n i«nn4ii« 1 /■ Irt ^

N Eque vero tu mihi , tam felix & facundus
Orator videris, quj mihi antithetis tuis

attribuendam effe.

perfua-

iS  ,N*eCc,]

/ *•*> hefi litij

‘j*v»*VVv' ^,|^*j.(*i.

I Pj~

201

pcrfuadere pofsis: Vt no potius Muficam,qua
Rhetoricam inter liberaks artesexcellere,&
ante omnes dignitate acque ufu prctpollere fta
tuam. Nam fi res eb prarftantiores funt:quo
pluribusbonitatemfuamcomunicantiomni-
um certe prsftatifsima erit Mufica. Quae enim
ulla vit* human* pars eft, ad quam Muficg fru
ftus non pertineat? Hoc eft, curaltafub rupe
canatfrondatoradauras.

Hoc til cm cantetxin£Luij[U0t} 3  compedefojfor
Indoalt numero cum graue mollit opus.

Cantat & innitentlimefa pronus arena:

Advtrfo tir Srn qui vehit Mine rut m.

Outfa rifert paritet lent os ad peti or a remot:

In numerum puJJalraJna verfat aqua.

Fejfus ut incul/int baculo faxoq t  refedit :

P aflor arundtneo car mine mulcet ovet.-'- "“i'* J ‘~"

^*ntantte parittr. panter datapenfatrahentis +~"" ■ J ~~ i  ’  tr“
Faditur ancittadeapirutq 3  tabor.  i

Eftenim Muficadulcifsimalaborutn re-
^uies: & fuavifsima medicina dolorum; trifti*
ha?que hoftis,l^titi*q; comes. Nam quantum
|u hominum animis demulcendis &reficien-
uis ars h*c momenti & virium habeat: tum il-
*o fapientis dičto admonemur: Yinujn ScMd*
y ajatifi cant c or hominis:  trim ctiam quoti-
uuSftsrexperientia docemur. Et quoniam de
‘terisac literatis hic pr^cipue nobis fermoin*
ututuseft: prius, quam ad reliquorum ordi-
^unahomines perveniam, pauciftitmsoften-

202

dam, hanc artcm ctiam difciplinis liberalibus
non prodeffe tantum, fed etiam prg efle.Equi'
dem poetas, qui primi fuerunt philofophi, Sc
folifapientes merico habitifunt.Muficosfu:-
iffe omnium prteftantifsimos.neminieftdubi«
um.Nam & Orpheum fuos verfus lyrf accom- ,
modafle, & fuavifsime dein eos modulatu fu-
ifle noti used, quam utcommemorari oporte
at. Muffum etiam tanti ob hanc ipfamartem
religiofafecic antiquitas: uteum poft mortem
quoq;apud inferoscanere, & numerisoblo-
quifeptem difcriminavocum Virgiliusdixe-
rit.Quis veroignorat Socratem fapientifsiinn
Grfcorum, & quem folum cecinit Phcebi cor*
tinabeatum.-in Mufica iam fenem a Conone
inditui voluifle. Etenim c h m naturam gran-
dioreflet: &inter pueros fidibusluderet: ob
iurgantibus amicisrefpondiiTefertur: nequi'
quam abfurdum effe difcere ea, qute prius co-
munivit*tamutilia , tamque neceflaria elfe
jgnoraflet. Qnid vero Themiftodes ?an non
ille quanquam bonus Orator, & bonus impe¬
rator, cum in epulis lyram recufaflet, a Perfi»
habitusindodior ? Nam ad reliquas arte« H-
bero homine dignas, veteres Gr^ci etiam hac
ingenij facultatem accedere voluerunt: « e
quidadperfeftam &abfohitam eruditionem
deeflet; ficut exemplo Phenij , & Demodo*
ci apud Homerum , itemque Grtecorum a*-
pudClifthenem Mufica certantiumex Hero¬
dotoma'

201

doto luculentifsime patet. Neque fane defuc-*
runt qui Grammatic* etiam Muficen fubie&a
aftirmarent. Sed & Prifci Cretenfes fuas leges,
quarum inventores creduntur.fono Mufico
adaptaflefcributur; uteograviores cflent,&
firmius inharrerent memoria:. Quid quodilla
ipfa Oratoris vis, quam in concitandis affečti-
bus habet.-aliunde non provenir: quam a Mu-
fjca&numerofoorationisfono ? Quantame-
niin inapta& numerisaccommodata pronu-
ciatione fit pofitum:id eruditi omnes norunt.
bfifi enim ftrufturis & quafi Mufica harmonia
contemperata fitnihil aut parum gratiae reli-
quum habebit oratio. Vnde non immeri-
to  haec ars Rhetorics anteponipoteft & de¬
bet : quod fola aptum orationi fonum attri-
buit: fola venuftatem verbis conciliat. At-
qui vero magnamineflevim Muficx , ad ho¬
diti um animos concitandos , & quolibet im-
peilendos: non modo facrarum literarum,fed
ct iam profanorum fcriptorum exempla do¬
cent. QuisenimnefcitSaulem, Hebracorum
%gem , qnoties a malo fpiritu agebatur,
cithara Davidis recreatum & refocillatum
miffe ?  Q U i s  nefcit Alexandrum magnum a.
u °Timotheo,duplici modulationis genere*
a dcontrarios affettus permoveri potuiffe: &
a 'tero quide concitari,altero vero fedari con-
! Ue viff e  ? Qnid de AchilledicaHomerico.qui
lram  adverfus Agamemnonem conceptam,

unius

w

unuiscitharsfonocompefcnit* QniddeCli*
nia Pyrhagorico: qui quoties irafe in danima-
ri fen (it: totiesad lyram tanquam mali certif-
fimam medicinam leconvcrtit? Quiddeipfo
Pythagora. quiadolefcentiscuiufdam infanu
atnorem mutatis tibia? modis immutafle • &a-
lium quendam,gladtonecem fibijfiintenden-
tem, eadem via inhibuifte fc ribitur ? Sed &
morbisquibufdamauxilium & levamenturni
Muiica adferri literarum monumetis eft pro-
ditum. Resnontam facilis creditu,quanidi-
čiu. Nam Ifchiadici,cum maximedolent.fi
modulislevibustibicen incinat, minui dolo-
resaiunt. EtTheophraftusauthoreft, vipe-
rarnm morfibus tibicinem mederi. Quin &
Boeciusin Mufica teftatur Lefbios,acIonesa
pl*risque morbis cantus d jlcedine & Terpan
dri pradidioliberatos fuifle. Quidquodidcm
Terpander, authore Lenodoto, Lacedsmo-
niosaliquando difsidentes.Mufica (k  cantus
fuacicate delinivit, eorumque difcordias fe-
davitf yecf fitATlircifis Člvtv6g\ntwf) iyx a ‘

tf xH/xx(t \xtvH aocfJliKp Hu/xxji:  ut ait Pindarus-
Quod eft; Forufsimus etiam Mars afpera re-
ličta haftarum acie , oblečiat animum fuum
carmine. Hincfačtum eft, utfummiregesac-
queimperatores artem hanc & plurimi fece-
rint, & ipfietiam ineainftituivoluerint Nam
&Hieronem Syracufanum Regem, Pindarus
iMufica peritia landat:& Epaminondam pr?-

ZOf

clarejidibiiscecinifleCiceroaffirmat: & Ale-
xandrum in hac arte prarccptorem cytharce-
tium habuilfe hiftoriac teftantur. Quin etiam
hodie plurimu hac difciplina in auhs>Regum
& principum valet & folafert prxreliquiso-
nimbusin pretio eft. Et quidattinet Muficx
vim e vitahumana&animishominutndemo-

ftrare. Saxa & folitudines voce refpondent,
inquitCicero, SibelHarfcrpe immanes tantu
fledunturatqueconfiftunt.

Saxa Cjtbaronn  1 bebcu agttata ver artent,

Sponte fuam murt membra eotffe ferunt.

Quod mart non novic  ? qu<t nefett Artona celim  5
Carmtne ivrrcntet tile tcnebat aqueu.
S*pcfequcnsagnam lupiu eft a voterettntus :
Stpeavtdumfugteni reftittt agnulupum,  C rc.

lllftedens cjtbaram^tenet prnuunftvilunit

CanM : & <tqn<ireiu c ar nune mulec t atpuas.

Sed & Pythocharem quendam fuifle ac-
e epimus:qui Mufico fono & numerorum har-
^oniavim luporum repreflerit'&Sibariraru
c quos ad cantum tibiarum faltafle legimus:
tumetiam Lybicasequas vocum fono delečta
ta s demulfascjue fuifle exhiftorijs comperi-
Quid multis? nS\xrftiAčUftivuii tft-

J te/Aflri \xTolJla eof>i«jixdvKi\7iUf/Tt ya^xf/.  (. at/
^'oa etiam Deorum mentesderhulctncrcutn
^Pollinis& Mufarum fapientia.ut dixit Pin-
®arus Hinc Plato & anteeum PythagorasMu-
‘•cam Philofophiamvocarut.eamqi Deorum

opus

Proper. lib.

l!?S-

Ovid .t. Faft.
Herod. lib. ■»
Gel, lib-1 6 .
cap.19.
Tofus loois
iuferuidus.

io6

flfptos cflearbitrati funt. EtPlutafchus^t^^
inquit: cvh  elvifump Tiva vsxftXd[}o/J.t? ivpniji) rup

‘i/žr(A.ov.7iuiif dyix^dy,oiK\ix -ro;j ■maacas red', <x.'j>tTc&snitU}*

(ik[a.ouo(j( ko[j,x7toXKwoc.  Nosautem non homi-
numa!iquem accepimus repertorem Muficff
bonorutp : fed omnibus virtutibns ornatuni
Deum Apollinem. Et rurfurn am  «/««7* w»'-
rac h( tjtaiHr), 6idfJiv^‘^x  j«. Modis inquit omni¬
bus venerandaeft Mufica.ciim fit Deorum in-
ventum. Merito igitur laudandifunt;qui{tu'
dium Mu(ica:excolik, &adlaudesDei&virO'
rumfortiumaccommodant. H^c enim ars fo¬
laeft :qua:omniumhominuanimosafficitaE-
que deledat: h$c folaeft, qua? cateris difcipli-
nisatquefcientijs gratiam conciliat: hacfola
eft, qu£trifteserigit:affliSosfolatur:iratos
plačat: infanosreprimit:ignavosexcitat: harc
folaeft, quse morbis animi iuxta ac corporis
medetur.Tolaqu*reges, folaquaeferas &im-
manes beluas, fo!a quse ipfos immortales Dc*
osplacat& mitigat. Et quid verbisopuseft?
hsc folaex omnibus eft; quse ne in ževo quide
fempiterno definit; harc folaeft, qua: volupta*
tem divinam & immortalem pofsidet. Hinca-
nimf beatorum in campo Elyfio, contendunt
ludo, & fulva Ju&antur arena, pars pedibus
plauduntehortas, &carminadicut vefcetes,
Ia:tumquechoropfanacanetes. Hincipfi An¬
geli Cherubin & Seraphin, qui neque Gram-
nutica,neq; Dialeftica, ncq;Rhetorica utun*

tur:

2 « 7 -

tur.-Muficatamennondeftiruuntur.otnnipo-
tenti Deo hymnos in c celo concinunt :ac vocc
fuavifsimamodulantes, Samctvs Devs
Z  e b a  o t h, ter cantu ingeminant. Quare ne*
minem fore puto, quiMufic* ullam arte me¬
rilo antcferrepofsit, &c. .

XEITHMETIC^M PR4EFE-
rendam omnibus.

E Qtridem, palmam ego tibi libenterdefer*
rem, & pedibus, quod aiunt ,in tuam fen-
tentiam concederem: nifi adhuc unius Arith-
meticae obftaret excellentia , & fummaartis
iftius digniras: qua: facit, ut verbis tuis iidem
*\°n habcam. Quanquam enim Mufica; exer-
c bium ad omnium hominum ordines fefe cx-
te ndit: &proinde laudemnon exiguamme-
yetur: tamen Arithmeticam, ad multojplures
homines ufum fuumproferremanifeftocon*

- Nam inveniri poteft, qui in omni vitafua
n unquacecinerit:atquinunquanumeraritin
Ve niri no poteft. Propria enim hsc homini vis
c ft>ut numeret.-eamq;cubrutis animantibus
c onaunem nonhabet. AtMuficaetiambrutis
c °nceffa: fiquide & cicada* cantillant & omni*
^fuavifsimž aves modulantur. Sed nec il-
inficiaseo, quodtutam folicite&opero-

Se  ptobandumtibicenfuiftftMuficae vini ma-

S^ana in animis hominum literatorum iuxta

&il-

20l

&il!iteratorum, ipforumqueRegum & Priti*
cipum afficiendis :atque adeo in belluis & fe-
ris immanibus permovendis inefle. De hoc e*
nim interomnesconftat Quin čkilludlubens
concedo, Muficam affe&us & concitafle & fe*
dafle fepius. Sed interim hoc affirmo, Mufi¬
cam perfe horum nihil priftituram fuiffe:nil»
ad illam numerus, tanquam foni & vociscofl'
dimentum accederer. NequeenimfonusfuJ
natura, velhominumanimosdemuIcetjveD 15
resferarum afficit(fiquidem no omnisfonus
hocfacit) fedtantum, quatenus numerofu*
eft:&velut voxqusedam menfurata efftcitur.
Quid enim PolyphemiMuficam tam fneptam
atqueabfurdamreddidit: nifi hoc,quddfo-
no fidium, numerus & ^^frf/^abeflet.-aliud-
quepesillius&a!iudcithara fonaret. ItaquC
quastulaudes Muficse attribuis: earum pr#-
cipuaj^jpartefibi vedicat Arithmetica. Quod
veroEpaminondasfidibus lufit, id fanenoti
improbo : ficut Lacedacmoniorum & Aegy-
ptiorum inftitutum approboqui omnem M u
ficameRepub fua exterminarunt: fedtnedi*
quadam& regia viaincedendumarbitror:iie
morePerficolyris & fidibusanimireddantur
molles atqueefFa-minatij quod Grarcis ac Pef-
fis accidiffe videmus: & utriufque getis regn°
finematque interitum attulifTe cognovimus.
Philippuscerte Macedonum Rex, cumacce*
piflet Alexandrum fuaviter cecinifle .• non te

i

s

s

s

f.

d

y

i«

f-

,4

>t»

r

1U

!i*

n«

:U r

er*

n<>

us«

;e'

te

ieU

209

pudet,inquit,qu6dtim pulcrecanerefciaš;&.
nefcioprofedo, quomodo verum fit, quod
Gynicus illeDiogenesdeMuficisdijdt.-eosli-
gno fonos aptare pofle: moreš vero ad redatn
r ationem componere n on pofle. Ad Angelos,
quodattinet, di vinam fane Muficamillis .• fed
flusealio tenoreconftetj^noftras vocisharmo
tfla, facilž concedo: eamq; noftris concentib.
ttiulto fuaviore & perfediorem efle non nego.
Interim vero tibi ac tuis cantoribus, hoc Ari->
ftotelis cogitandu relinquo, quod odavo po-
liticotum"extat: Iovem neque canere, neque
c y tharam pulfare. Sed ad Arirhmetica redeo t
fluam non folum in omni vita: genere verfari
^ x i; fed nune etiaminipfis artibusprincipa-
l utn tenere,breviter oftendam. Quid .ti. Gram
tn ^tic*reliquum erit, (i numerosilli, fingula-
te ni&pluralemadimas? QuidProfodiaerit?
'flbdtotaarsPoetica. fi verfus & fyllaba: fuis
^Umeriš orbentur ? Quid aliud Syllogifmus
quam aliquid numeri inftar? Qnid oratio
'•hetorica, quam numerofa didio : & qu&
^^erofior, eo venuftior atque elegantior?
Huid denique ipfa Mufica, nififonusnume-..
^ qiue quidem fymmetria omrtiup 1  ar-
' atn1  Pythagoram movit, ut animam diceret
y e nutnerum : omniumque rerum caufas ac

e ^onftrationes ad numeru revocaret. Hsc

i, rl mRomanis&veterib - Gr * cis  , caufa ™5 :

1  bberos fuos cum primisliteris etiam Arith-

210

meticam docerent. Et Socrates apud Platone
delegibus, etiamhanc tulit:utcivescogeren-
turdifcere Anrhmeticam. Quidmukis ? nu-
merorumeaeftratioacq; perfečtio,ut:iTeabi-
pfa quidem Dei eflcntia, a qua caterarumar-
dum fubiečtalongifsimeremotafunt.avelliae
feparari queant: nifitota labefačtetur Divini-
tas Quisenim tam impius. qui nefciatDeuffl
unum &trinumefTe? quisin Deitatetrespet'
fonas non agn ofcat? quis earundem prop« e '
tatesdiftin<Sase(ymbolis Catholicis noniam
olim didicerit ? Sed ego Arithmeticse prjftan-
dam, vel vulgi & mercacorum iudicio aiferere
poflum. An non enim illi beatifsimum atque
optimumeumiudicant: quimultasdomiw?
poteft numerare pecunias ?

GEOMETRIAM. PRAESTARi
reliquU artibus.

Q Vod pavonibus accidit, ut pedes dum in
tuentur,caudamdimittant: idemnunc
pra ter opinionem mihi ufu venit. Eram enim
Arithmetica? Geometriam prarpofiturus*, &
principatum illius huicaflcripturus: Seddum
terram afpicio & meo me pede metior, criftas
facileabijcio, fatisenim hoc mihigloria, fa-
tishonorisfuerit , fi Geometriam Arithme-
ticz  ufu ac dignitate parem , cazteris verdo-

mnibus

2it

Mhibusfcientijsacdifcipliriis fuperiorem ef*
fe, demonftraro. Nam hanc laudem Geome¬
tri* neminem Arithmeticum inviiiirum cflč
arbitror. Cum enim quantitatis Regnu, quod
induaspartesdivifum (it, continuam fcilicet
Sc diferetam, a neutra harum fola pofsideri
Sc adminiftrari pofsit : omnind duac regin*
eonftituend* fant : quarum altera nume-
rum » altera figuras & rerum magnitudines
tonfiderat , & iuriac legibus fuis obnoxias,
habet. In rebus quidem publicisdominatur
ambitio, omnisque poteftas impatienscon-
fortiserit,utPoetacanit;Acin numerisSc figu-
ris, Gimmid lnnifflumm conitmeuo.fuinma
c< mcordia t & r i.ndi.(Iol nbil e guoddamamicirig
v inculum.  Vt.n Sol diem & Luna nočte regit*
& neutro horum luminum,mundus carere po
teft.nifi fiat lufcus & monoculus Ita Arithme-
tica &Geometria,quafi duo luminaria omnes
leientias atqueartes illuftrant: titneutraha-
tumcarere pofsint, nifi manca&mutilared--
datur Philofophia. Nam, ut omittaartes me-.
chanicas, qu* fublata Geometria,oes perirčt:
quis obfecro literarum figuras.Sc elementom
formas dedit Gramqnatico, nifi Geometria?.
Quis Mufico notas & vocu intervalla pralcri-
pfit,nifi Geometria? qs Diale&ico figuras fy 1-
logifmoru delineavit,nifi Geometria.'' qs deni
que firmiores minusq; fallaces demonftratio-
nesextruxit,quam Geometria ?  Equide Gale-

O a

zn

nusfatetur', quod pene in amentiam&deli-
riuPyrrhonioruabreptusfuiflet: nifiinGeo-
metriatantam vim demonftrationibus inefle
comperifiet.HabentenimGeometrsefcientij
fuže fubiečtum, a materiaabftra&u &limp!ex:
nullius ortus aut interitus vicifsitudini obno-
xium: Ted firmum,ftabile,immotum,&Tempi'
ternum:quemadinodum & Arithmetici Hinc
Cicero, Mathematici, inquit, magnaobfcuri-
tate & reconditain arte & multiplici Tubtiliq !
verTantur. Quid vero de ufu dicam , queru
hfcdifciplinacum Torore Arithmeticainco-
muni vitahominibuspr*ftat. ?  Quis locorufli
intervalla, regionum fines, agrorum limites
obTervafe poflet,fine Geometria ? Quisalfi G '
rumpofitus,mlituoslyderam aTpeftus,dift 3 '
tias i  terra&afeinvicemnotare queat, Tm c
Geometria f  Quisumbrasdelineare&h Gr0 '
logiaconficere noric,fine Geometria. ?  Itaq uC
non immerito Turini ingenij PhiloTophusPl 3 '
to, Tcholž Tu$ veftibulo inTcripfit:
cvJlasdflru  Nec immerito Sulpitius Gallus,S. cl
pioni Tuperiori Africano familiaris in
dimetiendi c celi atque terrje immortuuseib ut

deipTo in TenečluteTcribitCicero. Merito^'
iamobartishuiusexcellentiam & Protogc^
artifiee, Demetrius bene fecit Rhodijs. Q U,£ V
quodGeometriaetiamad rem militarem> 7
•ričioriamab hoftibus reportandam pluriP 111
momenti Srcommodipraritat; ficutexAcb 3 '

U0&

2'3

no & Vegetio facile intclligitur; & noftri mili.
tesquotidianaexperientiadocenturQuan-
tum.n. referat,aciem habere rečte inftručtam,

& bellicas machinas ad amufsim in hoftes diri
gere: id notius eft:q ut comemorar i oporteat.

Cum autem Geometri« beneftcio;, hanc
dexteritatem noftri Imperatores ac belli Pa-
cesconfequuntur: merito certe bonaruatar-
tium ftudijs.bibliothecis & viris doftisa:quio
res eflfe dcbebunt: quam,proh dolor, & efle &
fuifte comperiuntur.Sed omnia comemorare,
ftus Geometri« laudem cociliant, tempus no
patitur. Quod vero poftremoloco de vulgi &
naercatoruiudicioprotulifti: fortunatum eu
baberi,qui multas domi conumeret pecunias:
idfan everumeft. Egotatnennonminusbea-
tQ s illos iudico: quoru confpicitur nitidis fun
data pecunia villis, & quorum excelfa adificia
longifsimam de feumbrammeridianam pro-
dciunt, & qui multos fuos agros atque prsdia
P^dibus fuis metiri poflunt, qualis ille V endi-
d'us,quiapudveterem Poetam,dives aratcu.
ri ous, quantum n on milvus oberret, (kc.

ASTRONOMIAM  OMNIBFS SVPERIO'
rem ejfe , & in vita maxime necejfariatn.

p GO vero,mi amice.&atua&abomnium
fententijs, qu* de artium liberalium pra:-
antia & dignitate protuliftis, tantum abfum:

O 3

quantum cceluma tcrradiftat. Vtenim cceli*
ftltifsimum &ftellse lucidiftim*, fupra omni*
h.rc inferioraeminent: Ita Aftronomia, qn*
oculos fuos in cceIo  defixos habet.omniuffl
tium longeprsftatifsimaeft: & omnibus illis
iure optimo anteferri debet.Na quod vos duo
pioftremi de dignitate & ufu Arithmetica: &
Geometri* in medium attuliftis; hoc ipfo,n°
tam iftarum difciplinaru,q Aftronomi* maie-
fiate confirmaftis Qnid enim aliud funt Arith
metica& Geometria, quam Aftronomi* p e '
diflequ*? Quid aliud, quameiufdemala?,q l, |'
bus illacoelum fubvolat i  At vero.fi ciiidonU'

n*. taminfignesRegin*ancillantur: nonnc
illam multo pr*ftantioremacdignioremeffe
oportet ?Qnid. ? quodalif fcienti* artesplc
*equc omnes humi reptitant, & circa terre-
ftriatantum occupantur ?  fola vero Aftrono-
m i a c ce l e I t i a i n q u i r i t, folaalcifsimumcalinn

fibi pcrvium hicit,folaeredostollitadiydcra

vultus. VndePoetaexclamat:

Tjslivs unnoit^nibnJjitciogntfiasfirimkun
lLfodamsJaptiM&aiitletuMrAfutf.

CuMiihtuLUlm fant er ru^s^tocu^

Alt im  bum anit exerwjfe Cafut* -
Qnequidemcaufamaximosin Repub vi*
ros&fummos lmperatoresatq;heroas, ina-
morem&admiracionem huiusartis femperil*
Iexit:propterea,qu6d illi magno principenul
lamartemdignjorem ,  qqam Aftronomiaiu*

dica- j

dicarent; ne quonda fiati necefsitate abrepti,
in rcgionem cceli ignotam venirent, ficutde
Romulodicitur:

&tue peregrmum peteret novtu tncoh ccelum :

Holuttignotasbojpesadiredotnos.  i . iv

Fuere tales Chiron Thdfialiar, AtlasNtau-
ritania:, Orion Liby* Reges, Abrahamus Pa-
triarcha, tefteIofepho,& Salomon RexJ.ude^;
Ibiius item G*far,qui annum correxit,& hui.9
ex Corore nepos, Očlavius Auguftus , Frideri-
itemfecundusImperator, &noftrajetate
Caroltis Quintus, & qui hodie in Hefisia prin-
dpatum obtinet.Guilielmtis Landgravius, ac
multi alij praftantifsimi heroes acprincipes.
Nam fi verum eft,ut certe eft quod Plato dixit:
Nominioculosdatos;, Aftronomiscaufia, ut

c celum contempletur } rečlius multo faciut re¬
ges & Principes,qui urfanvcceleftem&lepore,
c ane Syrio & venatore Orione infequuntur:
^jnatn qui otnnem £tatem in fiylvis inter luftra
‘erarum exigunt. Quid, qubd ipfa parens re-
* u m, natura, hominireliqnarum artium caufia,
P r ?fiertim earum,qu£ circa fiermonem verfian-
lUr > unum tantum os & unam linguam:Aftro-
n ° m i? vero gratia,oculos duos attnbuit:pro-
P| ere a,quod plus nos videre,ac potius cor.te-
P ar i quamloqui voluerit? Sedcufrivolah^c
^'nuscj; firma alicui videri pofsinttadeanunc
^ c nio j qua; vel fola principatum huic artiad-
Rriberepolfunt.Si.n. tepusfiapientifsimueft:

O 4

utThaletiMilefio placuit, profapientifsin 11 ?
certe habendi erunt, qui teporis,tanqi}am
(apientifsimseatq; optima; notitiam perfedf
atqueexadampofsident. Eamvero.curo^ 1
Aftronomi habeant, horumque bencficio c**
tertfquoq; mortales obtineant, annon
»pfiperfečkifsimi.ornniumcpfapicntifs.efle 111 '
dicenturf NamiUtvere dicam,quod fcntio,itf
fego mecum ftatuo ;fi Aftronomia mortali^ 5
datanon fuiflct,homines parum abrutisabd
trerosfuifli^uibusnullaefttcmporisnptkii 1 '
Si enim foIaratione,&,qu? abhac oriuntur.O'
p'eraaionibus,abrutišdifcrepant homineS :Ut
a fanioribus Philofophis tradicunvaccepi W uS :
quidnieciateporisobfervatione illi*; velfl 13 * 1
ltfepra?ftabunt?Naquodull.umrati,oni$ opP s
firprseftantius, quam e(t numerare, atq; haud
quidejmrem quamlib.etnumerare:fedtefnp llS
maxime, quodca:leftium corporum motu,&
Soliš ac Luna? curfu defcribitur? Qua:quidetn
obfervatiocumfoliusfit Aftronomi: fplusi'
pfe & fe & alios hotnines a brutorum ca?citate
&miferiacximerepoteft. Quddigicur Gram*
maticuses : quodDialecticus, quodRhetor,
quod Muficus , quod Arithmeticus , quod
Geometra, imdqu6dverehomoes, &tem'
poris notitiam habes:idtotumhuicarti acce'

ptu referredebes: cuteporisobfervationeab
hacfolaacceperis. Vcreor^fefto, auditorcs,
neqsorationcmeaimpietatisarguat,autetia

teme-

lis
cei 1

S'

oh

to

iUr

iti

IJS

.ftt
i X
O'
ut
IJS.

uti

lis

ud

us

,&

li¬

jte

ud¬

or,

od

in¬

če'

ab

es»

tia

je-

temeritatis accufet. Sed fi ea perceperitis,qua:
nune de ufu difciplinac huius proferam: facile
omnes intelligecis hanc artem,tantum alijs o#
ninibusantecedere:ante citos quantum Pe-
gafus ibat equos. Magnum equidemhtEcars
in vitadomeftica&refamiliari atque puhlica
ufum habet, maiorem in arte medica: maxi-
nium vero in Ecclefia St rebus facris.Nam fi ad
vitam privatam cuiufque refpicias: quis quae-
fo teppora fationum.arationum, St fimilium
rerum, fine quibus ne vivere quide poffumus,
ruftico pratferibere pofsit, fine Aftronomia?

I Quisin vitacommunifpaciaannorum.inter-
i vallamenfiurn, dierum St horarum vices ob-
fervarepofsit,fine AftronomiaQuiscua!io
contrahere,& de folutione aut annuo cenfu
covenirequeat: fine Aftronomia ? Quismer-
i cium convehendaru caufa, in longifsimas ter.
ras,& ad remotifsimas gentesnavigationem
inftituat: fine Aftronomia ? Quis in Rep.tem-
pora indi&ionum praeferibere, autdiem fiue
hoftibus five civibus,fuis dicere pofsit: fine A r
ftronomia ? Quis medicus tempora purga-
tionum,ven§ fedionum.fcarificationum Stfi-
| milium asgroto indicet: fine Aftrononmia?
Quis in Ecclefia Dei ftatos ad cultum faeroru
dies & fefta habeat, fine Aftronomia? Ac nc
omnia, qute funt pene innnumerabilia.confe*
der: Ita breviter concludo: nifi Patriarch* o-
ptimi fuiffent Aftronomitut ex Iofepho patet^

O S

2/9

obfcurifstrriaeffentannorutn & mundiinitis'
nihil deniq; ccrti de adventu Mefsise nobisco-
ftaret:& fic rota cejigin pnftfg )ahafceret Qui 5
'enim jo.  hebdomadasapud Danielem fupp u
tareatque intcliigerepotuiiTet.fineAftrono-

mia. ; Nemohominumopinor:nifi hoc il!i eS
arcana Spiritus fandi revefatione defuper!«'
notuiflet Quidver6,quodolim ne in acieq ul '
dem & difciplina militari fuum ufum Aftron°
iniadeferuit?Quemadmodum Pericfis -Sub
pitij Galli exemplo manifeftifsime liquet. N* I
alter horum,cum obfcurato repete fote, Ath e '
rta: inufitatis tenebris, folicitudine agereoi ur!

&  interitum fibi coclefti denuciatione porte n '
di crederent: in medium procefsit: & q u * a
Pratceptore fuo Anaxagora, pertinentiaad 1 ^
lis & Luna: curfum acceperar.differutt .* Et(i £
totam civitatem animoconfternatam ref ££lt '
Alter vero.cu in bello Macedonico, quod
maniadverfus Perfen geflerunt: Terena nod e
lunafubitodefeciffet, & Romanns exem t! l s

monftro perterritus:manum cum hofteconi e

rendifiduciaamiftftet: de cceli' natura & fy^ e ’

rum rationeperitifsimedifputando,alacree u

in hoftes milit. Itaqueilli inclyta:Paulia 11 ? vl '

dorif , liberaleS artes Galli aditum dedet e '

Quia, niti ille metum militum viciflet :Inip e '
rator llomanus vincere hoftes non potuifl etr ;
Sed quia nota ha:c ftint,& nune omnibus !iq 111
do collare puto>reliquas omnes artes,per h aC

&pro-

. Vf

& propter hanc unam eife: lam fatis eft: ne mc
Crifpini fcrinia lippicopilaffeputes: verbuna
nonampliusaddam.

Problema  t '!•

P E QJ IZf&V E  SENSIBFi QJ 1  *
eorum maxtmam ex obiefto fut volupU-
ttm capiat.

DE P I S P.

i  1  Ramheiiis prilitim ors elb & d£harc&du&
'^- / -cideiur>ciifirdaipui fc mp enilžfiliatcadfi.

igitur eatidem incudem nos omnes tunde-
r e velle videamur: aliam mihi qu*ftionem mo
v ’cre libuit: utrum bomo plus voluptatis eco*
^oribus per vifum,an c fonis per auditum, an
e x odoribus per nares , an ex faporibus per
guftum ieu linguam , an vero ex tadilibus
^ualitatibus per tadu accipiat i  Equidem ma>-
gna & grataauribus voluptas orationem, quae
dominidata eft,& fuavitatem vocis human*
Percipere:cocentu harmonico frui: inftrume-
ta  Mufica audire: fuavc & iuciindu naribus fra
grantcs odores olfacere:dulce & gratu linguf*

c ibos & potus delicatos guftarc plena volupta

* e  res calidis&humidis.frigidis autficcis at ha.

e ^> qu® vifui & auditui fe offerunttangendo
Percipere. Sed ex omnib. fenfibus mihi nemo

maioretn

maiorem voluptatcm ex fui obie&i percepti' q
onec6fequividetur,quanri virusexcoloribflS’ rr
aclucehacccelifuavifsima. Qux enimmaiot
voluptas homini efle pofsit, quam clarifsimU j r

hoccceliiubarintueri^UdemaiordeleaatiO’ n
quam lucernvidere fuavifsimam? Poet*!«'
cemtanti fecerunt: ut eam f*pe provitapO' [j

nant: & qui ea non fruuntur,hos nequidc Dl  q

viverearbitrantur. Quinimo ipfaitcrnavitf e

luči confertur: ficuti vicifsim impiorutn & &  fi

Ieratorumdamnatio>tenebris & caliginino' t

čtiscomparatur. Qiuntaver6miferiafit,b0' v

minem cascum efle & oculorum fenfu orbari- a

idmeliusintelligi^uamdicipoteft.Ouieni 111  [
csecus eft, is ncque Geoinetra rieque AltrotiO' .
mus fieri poteft. Quomodoenim de figuris &
ccelipofltuiudicet,quinequidem de colort' ,

bus iudicare pofsit. lam fi & illam voluptarcm ,

confideres,quf ex pičhiris ad hominem redit* j

nonneidtotum oculisadfcribes. ?  Atqua_ n ^
luecfit voluptas, qua: eximaginibus percip 1 '
tur,exemplo Aenef, Alexandri magni,Defli e '
trij,Ptolomei,Lagi filij.Luculli & fimilium de*
clararipoflet.-nifihoc ipfum zdificiorum p 1 '
člurse.hortorum amarnitates, preciofaruffl
ftium color, & aureoru vaforu fplendor,
bus omnibus noftraitas, nimio cum luxuW*
dulget,faris oftenderet? Ouisenimnonn 13 :
iorem voluptatem,ex pulcerrima &affabre p 1
&a domo & bcne adornato templo capif c ’

ti'

rj$> '

,<lf

ntf,
\o<

Iti'

I O'

•0,
it*

(d

cO'
lO’

tri-

itn

i0'

lit.

r

n*

d?'

tli''

iti'

o»:

’F l

at'

aU 1

221

<5uam extuguriocefpitib.congefl:o? Quisno
magisfibi alijsque placeat, pulcris amidus ve
ftibus, quam tritis lacernis & fordido palliolo
1 ndutus?quemnonfuavius afficiat hortus a-
niarnitate arborum & fruduum ubertate con-
ipicuus,quamdeferta& horridafylva? Vtni-
hilinterimdevultushumani colore dica:qui
quo formofior,e6 etiamgratioreft. Annon\
enim voluptas illamiiltas Eeminas impulit, ut f)
fuco&ceruffa faciem depingerent.quo gra- j
boreseffentin oculisamantiu? &neillasetia !
v oluptatesprofera ! qusecorporimagis,quam
animo congruere videntur?quid. ? anillanon
»ummaeft voluptas, qua:oculoruinbeneficio
mentem, exledionelibrorum promanat?
tyudenimobfecro iucundius,quamin hillo#
rijs verfantem, cutji veteribus & prifcis homi-
bibuscolloqui? quid Philofophicis contem-
plationibus fuavius ? Quid facrarum litera-
r utnledionefalubrius ? Quid legum dodri-
n adigniusaut melius?quid herbarum afpedu
^corporis humani intuitudulciusautgrati-
lls '‘Exquibusomnibusconcludendum arbi-
| r °r:nullam effe maiorem voluptatem fenfi-
ern  > quam ea eft j qug vifu & oculor um obtu-
tu percipirur.

DE A V D IT V E IVS QJE

E -j. r  voluptate.

1  ^agna eft voluptas, quam oculi exluce
P erci piut,S£ magna miferia eft ctecitas; ta-

men,

222

men/neutra harum tantaeft: ut eaminorirt
homine dari noti pofsit. Nam ea multo ma-
ioreft oblečtatio, quae lucemcntisexcitatur.'
multoque atrociusmalum, quodexca:citate
animi, quam oculorum oboritur. Notum eft
enim , quod AntoniusMartyr, Didymoc*>
coquide, federuditohominidixit: nil inqui-
ens, teoftendat miDidyme,qiiod tibioculis
orbatus, & luminecaptus videris: Defunte-
nimtibioculi, quosmures, mufe* &lacerts
habet: Sed Ia:tare,quia oculos habes quos An
geli habet,quibus Deus videtur. Ciim itaq; au
ditus ipfo Ariftotele tefte,plus ad fcientiam &
mentis lucern faciat, quam vifus . propcerei
quod vifacit6evanefcunt,& ob vaguin odilo
rum difeurfum facile diffluunt;audita vero
mius animo inhzrent; ideo viforum volupta-
temijs, quataudiuntur,hoc nominc nequa-
quam praferendam effecenfeo. Nam qudd
ultimo loco de leftione libroru attulifti.-ca vo>
luptas animi magis eft- quam fenfus: & proin-
dcoculisaccidit. Quidvero ? quodcsecipic*
runq; oculacis ingeniofiores funt, ut HonJeri.
Tireiia:,Didymi & maxime Democritiexeplo
patet.cj. ut melius Philofophari poflet feipfum
excarcavit? Quid? quod Hdcsfalvificanoncx
vifu, fed ex auditu eft, qui fit per verbum Dei ?
Ad pifturas aute quod attinet, Itemq; domos
exornatas, amsnos hortos, vafaargentea.ve-*
ftesacu pietas, farminas formofas Sc  fimilia

qux

223

^uaeaciemoculorum gratacu voluptate pet-
ftdnguntscum brevis fit hfc voluptas .Scdiu
n °n duret: fonorum voluptati qu§durabili-
0r eft, anteponi non debet. Vifio enim, ut Phi-
'°fophi dicunt, fitfubito& Auditio-

Ver b,fitcum motu & ettfmUf.  Sed &illud Poet*
bbi perpendendum relinquo: Quantum ocu-
bs.animo tam proculibitamor: Etillud An-
bpatri Cyrenaici,qui mulieribus, eicaecitate
e *probantibus refpondit-- an nulla eftvolu-
Ptas nočt urna ?  Et illud Periclis,qui Soloni la-
^iveoculoscircuferenti dixit: Pr^toremnon.
J^odo nunus. fed etiam oculos abftinentes ha
be re decet. Atqui vero nuiorem effe aurium,

'jPamoculorum voluptatem, etiam hinccon-
ar e puto: quod foni harmonici Sc  inflrumeta
•Mufi C ;t fuavifsime noftrum auditum feriunt.
lc * guodprobationenonindig^;cum fitfole
^ c tidianoclarius. Idem narrationes & hillo-
j.'?>qugrecitantur, manifeftiisime declarant,
,cu t DidoVirgiliana Aenef pendet narran#
Isa horc Quid ? qubd vos ipd, nos multbat-
etl tuis& lubentiusauditis,quam fortealios
^tehac audiviftis: cimi nolirae h? conccrta-
l 5>nes ,aliquato plus voluptatis haberc vobis
^  Ca ntut?Quantavero cumgratiaDemofthc.
g- S  dixerit: & quam iucundo fono Athenietv«
teft- Urcs  ^eliniverit: Aefchy nis adverfarij eius
tu l? 100 * 0  cbfirmare poflem, nifi res in prom
e fletomnib. Ioci quoq;& Tales, quan.tu vo*

luptatis

Z 2+

luptatis &dele&ationis afferant, ex Ariftote*
lenotumeft: &quotidiana idemdocetexpe-
rientia. PlurautafFeram,neque Iocusneque
opuseft . Satis enim rationibus propofitufli
meum demonftratum efle confido.

DE O L F A C T V E T O D O-
rum voluptate.

S Onosauditum fuaviusafficere, quam co*
lores vifum, ex co probare niteris , qu°^
hfC afFe&io citd tran(eat:illa vero diu tius per-
maneat. Equidein rationem hancaccipi° &
lubens admitto. Nam volu ptates quo diutur-
niores funt, eo meliores &praftatiores videti
tur. Ideoquedeorumefleprop.rif a Terentto
dicuntur:quodfempiternafint. Cumautetn
odores & muf^ quam foni, tardius olfaduti}
moveant,&diutius inh^reant: fequiturnecel-
fario.-voluptatemmaiorem efle,qu£ exodo-
ribus quam qu£' ex fono percipitur.Quisentni
inficias ibit, fonos citifsime evanefcere,nequC

ullumpoftfe effedum fuanaturarelinquere.'
nifiquii!lisproptervocem humanam, autex
arteMuficaaccidere folet? Atquehactuara-
tio,irapromemilitat; utomnibus tuisargu-
mčntis invertendis fatisfaciat. Odores vero
non tantum nares afficiunt: fed etiam fpiritus
cerebri animales reficiunt. Id quod medico-
rumexperientianotu eft, quihomines fynco-

paaut

22f

'pa aut lipothymiacorreptos, folis fatpe odo*
ramentis ad nares admotis, e morbo recreant
&priftina? fanitati reddunt. Quid dicam De-
r nocritum,dequoliteris madatumeft.cum in
fcfto Cereris morte inftante feniiflet, & foror
^iusfollicitaeifet ,neprius ipfe moreretur,q
fecra Eleufinia’pera&a fuiflent, folo odore ca-
lidorum panum vitaper triduum fuftentafle ?

quidem odorum voluptas, tam amica eft
homini,tamq;grata : utvoluptariorumquif-
piam.totiim fenafumfieriexoptarit. Hatc ea-
demmercatoresimpulit, ut ad remotifsimas
Arabum gentes & Sabatos aromatum & odo-
tuni gratia navigirint. Hatc voluptasGrstcos
adegit, ut incredibiles fumptusinunguenta
preciofa &flores,quibus Theatra fpargeretur,
&liasqueres odoriferas profundcrent. Hatc
Popp^am Sabinam Neroni, & Cleopatram
'Antonioconciliavit Quidmultis?Nullaeflet
faporum voluptas , nifi odoratusanimalibus
«ffetdatus. Nam ea voluptas, ut Plutarchusin
9 r yllo docet,quam exfragrantibus & odora-
tispercipimus: praeterquam quod iimplicem
ftn,eamq;gratis ufuraexhibet .-..fimuletiadi-
fcernendo alimente conducit. Nam lingua eft
& dicitur normafaporum, ut dulcis, acris.au-
fteri,& reliquorum. Olfadus aute ante fapore
deprehendens, vim uniufcuiulque alimenti,
longeq; accuratiu^, quam Regij olim pratgu-
ftatores,fcnfu sam percipiens,id quod naturar

P

ii6

eonvenienseft, admittit, alienum amolitur* ftit
nequeguftare id finit,aut guftatum offcndere-' jd (]
fed vitkim rci olfa&acdefertatquf accufatao' fi C r
tequameainiuriamintulcrit. Exquibusfane r j si
omnibus conftareiudico,eam voluptate,qu* ter,
olfa&upercipitur, csterisomnibusfuperio* fi tj(
rem, &uniusrofaeodorem, omnibus inftru' mir
mcntis Muficis fuaviorem ac potiore cfle, & c ' por

diei

DE GVSTV,  ET SiPORFM ode

oblettanmto.  quj

mo

M Agnam inefle odoribus rim,magnat 11 ' j[] 0
4uevoluptateconcedo,fedmaioretn ta  pan
men oble&ationeinnataeflefaporibus.n 111 '' cun
to certioribus argumentis declarabo , ? <3 U * qua
tucontravoluptatcmfonorumattulifti. N*’ 11  gut
qua ratione tu odores fonis prarftare pu»s ;  V  doc
nimirum illorum voluptas fit diuturniori h°' per
rum vero brevior,eadem ego faporesdicoP 0 ; quč
tiores ac fuaviores efle odoribus. Quis. n.ci^ cnii
&potum nondiutius&conftantiusgulam 3 :' fun
ficcre dicat,quam odores nasu afficiunt? QH lS  gra
no fortius validiuscp fe refki,fuasq; vireseft u ' par

tentispoculentisqjreftituifentiat,quambt J '' feni

vifsimisatquetenuifs.odoribus? Quis en cr '' ijs,
vatus&languidusnon maiorem voluptate^ funr
uno caporum j ufculo capiat,quam ex centu hoc
rofarum fragrantium fpiritučEtfi enim neg*' Mas
ri non poteft,cerebri fpiritus odoramends rC ' ten

a?

uf» ftitui,&cum fubitarefečdoneopušefbmeliuii
idfuffimentisatq; odoramentis, qefculentis
Ifl'  fieri:tamcn &hoc verifsimu eft, idem odorife-
in* ds ufu venire,quod in alijs rebus, nimis celeri*
\v*  teradmaturitatepervenietibus, utcitoquod
■iO'  fitjcitoctiam perearSienitnodoresa?que ho-,
ru" minem reficere & recreare poftent, atque fa-
pores : cur qiixfo Democritus ultratertiutn
diem vita agere non potuit.calidorum panura
odoribus nondum extinčtis aut abolitis? Ac
^uistamcsecns fit,qui non mecum fentiat,JP©
mocritum diutiusvi&urumfuifte* fi per tres
alf' illos dies faporibus, hoc eft, cibo ac potu, qua
m t4  panum odoribus fuas viresrefeciflet ? Quod
nul' cum ita fi t.fruftra fane Philoxenus natura, tati
qu^ quam in vidam accufavit,quod breve homini
'Ja 1 ' 1  gutturdediffetjcum faporuvoluptati,utiam
is:tf docuimus, fuaquoquefitdiuturnitas,quafu-
ihO" periorumfenfuumobie<ftadeftituantur.Quid
)p°' qu6dpleraqueodorataguftuiingratafunt(qs
cibjf tnimrofislibentervefceretur? / )atfapidaqtix
^ntutrumq; fenfum fuaviterafficiunt: ut fra-
QH lS  §tantium pomorum & fimilium exemploap-
»fcH' paret. Qua: vero ita com parata funt, ut duos
br e>  [«nfus fimul oblečtent.-quomodononpra?ftet
ud'  1 )s,qua:unitantumarndenc ? Venionuncad
te&  famtuummagnitudinem, quifaporum caufa
itud 1  hodieabhominibusimpendio profundutur,
eg*' ^am hi guftatilem, ut fic loquar , volupta*.
is km csteris omnib. fuperiore ac podore efle,

:itu<) p %

22 !

vel foli declarant, Qu«e enim maior hominu *•
pimisinnataeftcura, quam qusdeefculentis
&poculentisfollicitaeft?Quod ullumaccura-
tiushodieapudplerofq;ftudiu cft; qua qu°“
de vitacomode & quiete in ocio&omnium re
rumabundantiadegedafufcipitur? Quisaliu*
finis deftinatus vulgo hominum : (quid dico
vulgohominum Oimoipfisillis,quido<Si^'
pientesque haberi volunt, quam fenečtusdc-
licata &miferis canis opimum ac pingue viati-
cum? Et qua denique in rem plus pecuni* im-
penditur : quam in gulamfaporibusdernul-
cendam, & cuticulam bene curandam?
voluptas coquos conduxit: & varijs condime*
tis cibos condire docuit: hsc popinas confti-
tuit, & leges culinarias, atque artem & pr*ce-
ptacoquendieffinxit : Hsc Ariftippum im-
pulit, ut perdicem quinquagintadrachtnis c-

meret. Hsc Getamimperatoremadegit.utm

menfa dapes per alphabetum fibi apponiiu-
beret Hsc Apicio caufa fuit, ut feftertium mil
Jies in culinam conijceret,& sre alieno oppd'
meretur. Quid multis ?  huic voluptati,aratur,
feritur.metitur.Huic navigatur ad Phafin.huic
profunda vada exquiruntur, huic quicquid a-
vium volitat, quicquidpifciu natat, quicquid
ferarum difcurrit, infervire cogitur. Qus o*
mniacum ufus quotidianus,qui rerum omni-
ummagifter.clarifsimareddat; plurautad-
dam opus eflenon video, &c.

**9

DE V OLV PT ATE QJ A  E
taftu percipitur.

I T A vera funt , quar de voluptate faporum &
guftus im medium adduxifti, ut ea n on mo»
^brefutarenolim, fed fi tempusconcedcret,
c tiam plutibus argumentis confirmare in ani-
m  inducerem. Atqui vero mihi propofitum
voluptatem, quas taftu percipitur, cseteris
°mnibus anteferreCum autem guftus,ut Phi-
brfophis placet,taft us fit quidam:eg dem ratio
nesmihipatrociniumferent, quibus tu ante
nieufus es. Quod.n. faporestantavoluptate

'inguam.palatum & guttur perfundunt.id pe*

ne totum a taftu habent. Nifi .n. faporcs ex ta*
^ilibus qualitatibus conftarent,& guftum fuo
l aftu afficerent j ne voluptatem quidem iftam
poft ferelinquerent. Qux cum ita fint,paucif-
fittia affera,quibus huius taftilis ("ut ita dicam)
v oluptatisprasftantiademonftrem. Ac initio
c onftat: fenfumhunc omnibus animalibus a
natura datum: cum interim multa fmt,qus vi-
fa. multa qua: auditu, & qua:da qus odoratu,
nonnullaetiam quse guftu careant. Quia vero
boni h£c natura eft,ut fe multis febus comuni'
c et: patet certo eam voluptatem,quf fe omni¬
bus animantibus communicat, longe optima
ac pr^ftantifs.efle.Deinde in perfeftis etiam a-
nimalib. neq: colores, neq; foni, neq: fapores,
ncqj odores fua natura tam fuaviter fenfus af-

T J

ficiunt,uttačtflesqualitatcstangendifcnfutn exti
dele&ant; cum hic fenfus caeterorum q. fundl cor

mentufit. Nifi.n. huius fenfus voluptasinte- tio
gra & fyncera fit, nulla cacterarum voluptatu. nie
vim fiiaexercere poterit.Quis n.mediahyeme luii
cum toto corpore refrixerit,non magis hyber ras

nacu)ocalido,quam pulcro&eleganterpid 0  , prc
obledetur^Oiusmediaarftate.fervenrecani* rnu

cula,non maluit tenuem geftare togula,quara ac
auream trabeam, cui geftanda vix Atlas luffi« red

ceret ? Quis farne urgentenonpranderema-

lit, quam ad cy thara: fonu choros agere i  Qui$ Y]

ingruente pluvia & imbribus non malitin fic- X

cocinaculotenuiter, quaminapertocampo ut

lautifsimeccenare? Quisaridam linguamhu- mi

midaaqua non hbentius reficiat. quam fiti ur- &
gente naribus rofam admoveat.-Equideni Ca- pu

ligula Imperator,utcalidis& frigidisunguen- ut

tis lavaretur,&preciofifsimasmargar.itas,ace- t ef
toliquefa<Sas,forberet, inprodigiofum!uxu f c:

incidilfe fcribitur. Et Romani nobiles.obthct
marum voluptatem, finum Baianum quotan- {c
nisfrequenta{fe,ibiqucmagnificaa:dificiac6* ri
ftruxiifeperhibentur. Vndeiftenatus verlicu- &
lus: Nulhu m orbefinus, Baijsprducetam ceniš.  ti

Quid vero,quod multiab hac voluptate, x

ne rnortus quidem periculo avelli potuerunt: q

quemadmodumex Perfio&Iuvenale, Poetis e

Jiatyricis,notumeft? &quoniamtempusiaiti h

antedifpuundoextraximus, finemhicfacio- -  u

extre-

ettremum hoc ab immortali Deo, totaanimi
contcntionc petens: ut is elementi ac propi-
tiofuonuminefaxit, ne rerum fubfenfusve-
nientium oble&amentis irritati & irretiti, be-
hliniš voluptatibus obbrutefcamus.fedutvc'
ras voluptates, qua: animorum funt & homini
proprise , fummo labore ac ftudio perfequa-
mur: & tandem eriameceleftiumdeliciarum
ac fempiterni gaudij in altera vita participes
reddamur, Amen.

gratiarvm  d c T 10.

T)Eračtis nune omnibus, quse ad hodierni
■t Aftus feftivitatem pertinent, reliquumeft
UtDco&hominibus, quorum beneficijscu-
mulatiflime affedi fumus.promeritas agamus
& habeamus gratias. Nam is honos homini
pudicoeftmaximus,meminifleofficiumfuu:
ntinveteridicitur Cornoedia. impro bu s ver o
eft, gmj jend icium fc itfume re, & reddere ne-
fcit.

TibiergofempiterneDeus,pater Domini
&Servatoris noftrilEsvCHRisTi,unacuSpi-
ritus.imortales, ut acquum eft,gratias agimus
& habemus: tum pro omnib. tuis in nos meri-
ris,quib. nos noftraque ftudiaba&enus prote-
xifti: tuminprimis, proimcnfatuabonitate,
quam non modo in Germaniauniverfam, fed
etiam in hunc Vvirtembcrgicum Ducatum,
& laudatifsimam hanc Academiam, multis ia
»iodisdeclarafti.Cum enim finitim$ nationes

P 4

carumq;Ecclefig & fchol* intefHnis bellis mi- ct
feredifsipentur,urbesdiripiantur,agrivaften pa
tur, optimi quique trucidentur, & pene totus tif
terrarum orbi s in arma c onipiret, adeoque | ve
pufquafittutafides: tu Germaniam ha&enus l' qt
elementi favore,aftrepituarmorum,&horrO' la
rebelliimmunemeffevoluifti, acnobisinbis d
regionibns Halcyonia concefsifti. Quod bene Pt
ficiumfempiternattuf mirerieordixquantuffl E fe
{it,netnointelligit,nifiquirabi£Mams,&.beb ci
lifum fnr ore expertuse ft. Quz n. niiferiaeft. | vj

ita aligpptn vivprp: nrnmnihus mr>mpncL:,flUt ' m
Carnificem,authoft£iH£xp£iSLet:quiautniul' ji
tolapfantem in fanguine nati volvar, autlibe- j fa
ros in confpeftu patris crudeliterinterficiaP I rt
Qujecalamitas, ecomplexuparentu filiosab- j fi
reptos ad nečem duci.&parentesprctiumpro (\
fepulturaliberoru pofcere ? Qua:cruxeft:,in' 'i il
nocentesmatresaregijsSatelliubus,quoruin j ii
prasfidio defendiac protegi debebant, etiatn 8 a
gravidasoccidi,&infantempriusmori,quarn j) li
natusfit. ? Equidem alibilocorum,quibufdam n

Regibushominuminnocentium fanguistan- b
tsvoluptatieft,utnihilultrafir,qu6progredi j c
pofsitcrudelitas. ItaquetibiOpt. Max.Deus» f a

meritogratiasagimusimmortales, quodpa- t
trijenoftr^dulcifs.pacelargiris, nosq;abelli ’ f
rabietam clementerliberas.&eFaucibuscru- j
delifsimiMartistambenigneeripis. Oratnus f j

tcfupplices,uteademgratia&Favore,porr6 i

etiam

ctiam Gcrmaniam tuam eomple<5aris.& fine*
patrih noftrjeaTurcarum irruptione, & Pon-
ttficiorum infidijs tutos cuftodias, Inprimis
veromagnastibigratias dcberenosfatemur,
quod hunc ducatu & hacceleberrimam Scho-
Umhofpitium Ecclefiastuar & domiciliu do¬
brina ccelcftis efle voluifti: & huic ditioni
Principem Ecclefiar & Scholse nutricium prs-
| fecifti:cuidočtrinareligionis,&falus fuorum
civiumcurseft .• tum quod in hac Aca4etjiia

vito«; ffmninmniu virtut um & dobrina
nere.pratilantes conftituifti: qui mventuiem
tla masla iillitcds & artilaushonis, fed ctiain
1 faaado &rinapietatis erudiiit. Crudelis guide
fes, & plenamiferiasbellu,at multaatrociora
fimtvulnera, qu* confcientia: infliguntur, §
cpia: corporiihic enim fanari facilius poifunt,

I illadifficu!ter.hfCcorporiexitium,illaanim 5
interitumafferunt' Quarefummastibi grati-
ashabemns, quod cum pace civili & tranquil»
litate Reipub. etiam pacem confcienti*, & fa-
namdo&rinampietatis.huic ditioni Vvirten-
bergicar, & huic Academiar clementifsime co-

I  cediš: orantes te fummis precibus: gtEcclefi-
am hanc 8c Scholam noftram.in agnitaverita-
te,& luceverbi cceleftis.deindefempercon-
j fervare&tueri veliš.

I Proximo dcin loco, immortales debentur
gratise Illuftrifsimo Principi, ac DominorDo#
mino Ludovico: Duci Vvirtenbergico 8c Tee*

P 5

eio.-Comitis Montis Pcligardi: Domino no'
Uro clemcntifsimo: cuius Cclfitudo non fo*
lumpatrio de morefynceram religione pr 0 '

tegir, & confervat: utacceptumamaioribuS)

depofitum fartum teftum adpofteritate tratil
mittat: fedetiam hanc Acadeiniam element
fovet, & ljtfr.-u hiim^njr^ris ftudii*;* colit#
EEP,tnovet.Quodtantiprincipis ftudiumcufl*
fuma ergaliteratos benignitate coiun&u,« 1 ^
rito omniu oratione.vocib. & literis prardica"
dum eft. Magnam fapientif laudem tulitPt°'
lemaeus Philadelphus,qudd ingetem optim 0 '
rum librorum acervum Alexandria:compo r '
taflet, & nobilem ibi Bibliotheeam conftituib
fet. Atmultomaiorem noftriDuces prornC'
rentur: quod non folummutas Ribliotheca*
&apparatumlibroru convexerunt: fedetian*
viuos&vocem sedeteslibros magnisfumpt 1 "
busha&enus foverunt:&dodos in hac Aca-
demia viros multisimpenfis liberaliterfuften
tarunt.-tum infupermunificafualiberatitate»
quam in pauperum & tenuioris conditionis
adolefcentium ftudiamagnis ftipendijs exer-
cent, facilc omnes imperij proceres fupera-
runt. Hanc familiam duabus columnisinfi-
ftentem, ut Deus Opt.Max. diutifsime ineolu
metri, & fuat Ecclefi* &fchola: huic fuperfti-
tcmconfervetitotopedoreprecamur.

Celfitudini eiu$ fubiungimus Acadcmi*
noftr« Principcm.darifsimum virum, D o mi-

num lo-

OumIoanncmHochmanum,I. V. Doftorem
& Profeflorem inclytum, Scholse huius Rečto
Tem magnificum: quod is & prseterito tempo-
teftudiamorescjue noftrosregereacguberna
te: & hodiernalucehonores noftrosmagnifi-
cafuaprarfentia amplificare non eftgravatus.
Cumq; tata fit eius erga nos noftracp ftudia vo
luntas,humanitas,&benevoIentia,nos vicif-
funtalemanimum libentcr & gratiamplečii-
mur, & perpetuonosbenemeriti huius, me-
moreš fore pollicemur.

Addo & illuftre ac Generofum Comitem:
r>ominum Vvolffgangum Comitem a Caftel:
qui,quod a&ui huic intcreffe voluit,& noftro
honori decusadderedignatuseft: manifeftif-
fimu animi & voluntatis fuae erga literas & ar-
tes bonas fignum cdidit. Neque enim hxc ftu*
diaabilluftriuperfonaru,vitaalicnafunt: fcd
tanto magis hunc ordinem decent: quanto iU
le Cf teris ordinibus dignitate & fortun^ fplen
doreantccedit Notum eft fapicntifsimiRegis
Alphonfi refpofum: qu6discuidaGalliz Re-
gis Confiliario dedit. Cum enim js diceret.Rc
gamjion-ede.ut literat d ifeat,&fufficerc hoc,
fi Uteraios & dočios fove a nt: Alph^onfus rc -
fpondmjLOce hanc no hominis.fed bovis efle.
Notu & hoc, quodde ČiroTo Quarto,Iiteraru
monumetis eft proditu: fgpe enim in Difputa*
tionibus Pragae permanfifle, &unafentcntias
fuascumviris dočtts contuliflc:utaliquQties

tempo-

236

tempora prandij & ccenaenegligeret:&infu-
perdicere folitum, fe magisaeledariillis re¬
bus & delicijs, quas ex talium colloquioru fua
vitate perciperet: quam ex terrenis. Cuiusex-
cmplum cu & tu generofe Comcs fedulo imi-
teris, meritd atquanimitatem tuam nune pr*-
dicamus,&deincepsetiam,quoad vixerimus,
gratoanimopradicabimus.

Accedo nuneclarifsimu & integerrimutn
virum: DominumIacobum Andrea»,Do<So'

rem & ProfefloremTheologumrEcclefiaehU'

ius pr^pofitum, & Scholas Cancellariu dignif'
fimum; Theologiciftudij Dečanu fpedatifti-
mumcuius excelles erga bonas artes, earuifl*
que cultores humanitas, non tantum ad hono
res noftros viam nobis patefecit.-fcd Aduiet*
iam huic benevole adeffe, eumque fua pralen'
tia illuftriorem reddere voluit. Pro quibus be*
neficijsfempiternam animorum noftrorug ra
titudinem, cumomniofficiorumgenerecon-
iunčtamillidefcrimus. Deumq; *ternumvo-
tis ardentibus oramus.ut reverenda; dignitatl
ipfius vitam longsvam, & multos annos con-
cedat: utEcclefi* Chrifti diu praeeflfe & prO'
deflcj&vimluporuab ovili Dei ftrenueproHi
gare & propulfarc: tum in primis Schola: huic
falutaribus confilijsinfervirepofsit.

Proximus illi Te mihi offert clarifsimus vir. 1
Dominus Iacobus Heerbrandus: & Dominus
Ioannes Brezius, Thcologi« Do&ores & Pro-

feflores:

237

fefTorest&DominusChilianus Voglerus:Do
tninus Anaftafius Dcmlerus, I. V. Dodores &
Profeffores celeberrimi. Dominus item Pe-
trusSengius I. V.Dodor.llluftrifsimiprinci-
pis Vvirtembergici confiliarius: & Confifto-
rij Afleflbr: quibus omnibus.unacum cgteris,
quihonoris noftri caufa adfuntgratasgratias
Jgimus: easque aduri fumus, dum animafpi-
rabimus. Dedarantenimifti omnesfuapr*.
fcntia,fe & ftudijs noftris favere:&ea deinccps
promovere:&adaltioresgradus provehereli
benter velle. Quam quide nos inufitatam bo-
nitatem clarifsimorum &eruditifsi. virorum,
non modo noafpernamur.fed ctiam fumma
gratiarum adione compledimur.

Sed & vobis perpetuam laudem gratiamq:
debemus,Philofophise & artiu liberalium Do¬
dores inclyti:Pr£ceptores colendifsimi: quo-
rum labore fadum eft, ut & hanc ftudior u no-
ftrorummfr am ™ nfi g er| rrm<;.frhr>s honotes
iam confecuti fimus. Nam libenter cum Ari-
ftotele fatemur, Prseceptori bono & fideli di-
gnasvicesrependinon poflfe. A parentibuse-
nim id, quod neceffe erat, p arvulij ynms-pro~
j creatitiavobisnatifumuLseruditi. Quonomi-
ne Alexander Magnus interrogati cuida: utru
Philippopatri, an verd Ariftoteii Prfceptori
magisafl£edus^flet?prf clare refponditiiil.e mi
hi ut effem,caulaiiiit; hic vero ut bonu s eflem*
DignameHerculetantorege Sc  principe ora¬
do:

*Š*  ...

tio: qu« utinam adolefcentium omhiumafn*
mis infculpta eflet; & aurib. noftris perpetuo
infonaret: nc paretum blanditias,& peftifera*
matrumindulgentias,faluberrimis PrarceptO'
rummonitisanteponeremus. Quidenimali-
udabillisjnifi vivendi: quidvero ab his:n$
benevivendiprincipiumaccipimus,&c.

Tibiigitur clarifsime vir, Georgi Lieble'
re.Collegij philofophici Dečane fpe<ftabilis»
una cum cjteris literarum humanitatis Pro-
fefToribus.Magiftris & Pracceptoribus noftris.
animos offerimus, quam poteft fieri, gratifsi'
mos, cum pro omnibus erga nos meritis, qui-
bus ftudia & conatus noftros hačtenus fingul*
ridiligetia,&laboreprotexifti:tumqcFnHpe r
jpfeftusnoftri periculu in literisfacerer&ho'
dienosornare, atque honorare voluiftis. E £
quanqua ranta grada vobis referri a nobis no
poteft,quatadebetur;habebimus tairre,quan-
tammaximaaninii noftri capere poffunt nec
patiemur, ut ullum tempus illucefcat: quotan
torumin nos meritoru memoriaac farnamo»
natur. Neq; enim illorum morem fequemur!
qui cualtius vit® genus & fuperiores gradus '
confcenderint: veteres Przceptores longifsi-
mointervallo poftferelinquut: fedmemores
erimus: quod Apollonius Rhetor Antonino
Philofopho fumftio Imperatori, ad domu Ty-
berinaipfum vocanti:ut M. Antoninu filiuei
commendaret.-facete quide,fevcretamen re-

nuncij

nunciare iufsit: Non Magiftri efle, ad difcipti'*
Jum, fed Difcipuli ad Prarceptorem accederc.
Et profedo hic ipfc Anto nin us co gnomen to
Philofophus.tantuhonoris Pracceptoribus fu
ishabuitiutimagineseoru aureas &jf&puichcA
coruui aditUjhoftiiiifipnibus.femperornaret.
Huius exemplo nos admoniti, cu vobis omni¬
bus quotquot hic adeftis.Prf ccptorcs optimi.
gratias& nuc habemus>& femperhabebimus:
tum feorfimtibi vir dodifsime.Magifter Nico
demc Frifchlme, Poeticcs &latinflingua:in
hac Schola Profeflor inclyte: qui&hadenus
fidelifsima tuainftrudione.bonas literas & ar
tes dicendi nos docuifti, & hodie in nobis or-
nandis, operam collocarc, & quafi extrcmam
tnanum addere voluifti. Quod fi benignum eft
& plenum ingenui pudoris, ut Secundus Plini
usait.fateri, pcrquo8profeccris impudenti^
notam efFugerc non poflemus.fi tuis maximis
in nos officijs devindos nos efic diffiteremur.
Vere exclamavit Satyricus.

Dij maiorm vmlrit tenuem , & fmepondere ten um,
Spirantestfc crocos, & in urnaptrpttuum ver,

| Quiprdctptormftn(livolutre par emu
Ijjtloco.

Ante Uvts trgo pafcentur in ntbere ctrvi:
ttfreta diftttum nudos in lit tore pifcts:

Quam tuni e noftm labaturpcftore rulrut.

Venio nuc ad Hofpices quoru nomč fan
ftifsimu Cicero in Vcrrinis vocat;quibin non

poftremas

t4o

poftremas deberi gratias, libeter confitemač.
Tibiigiturvir dočtifsime , Magifter Ioannes
Crapnere.urbishuiusLudirečtorvigilantifsi-
me,C6rerraneecharifsitne:tibiBartholoine*
Hetlere, Pra;dagogeNurtingcnfis:tibiRodoj
pheRiepp.huiusReipublicaeCellarie.-tibietia

Ioannes Brenti, Monafterij Vvildpergenfis či¬
lim prarfečte.proveftraprsefentiaimmortales

agimus gratias, nosque huius beneficij menio
res fore fpondemus.

Hofpitibus fubijcimus Magiftros,Bacci-
laUreos,Nobiles,& reliquos ftudiofos onin £SI
quotquot noftri honoris caufa.in hunccele-
brem ločum covenire voluerut: quibus ornni'
bus animi noftri promptitudine,& omnisg e '
n e ris officiadeferimus: rogantesvos oimi^
iterum atq; iterum, ut fi pro veftris bctiefi
in nos, parunajfumulate gratias agimus.-me*
id infcitij ac ruditati potius, quam magnitud*
ni veftroru beneficiorum tribuatis. Qu?ein fn

poteftexifteretantavbertasingenij,quf talita

dicendi copia, quod tam divinum atqueinct e
dibilegenusorationis;quoquispofletomni^

veftra in nos promerita,non dicam corople^ 1
oratione, fed pcrcenfere enumcrando ? D euS
Optimus Maximus, ut, unde orfaeft noftt a0 '
ratio,ineodem terminetur, clementer
faxit: ne aut vos opera; veftr? p*-
niteat: aut nos gratitudi-

niSpi£Mt - PHOBtE-

f.

5

i-

*

)1

a

>•

:s

o

5!

i'

:s

i*

ss

ii

m

ta

re

ia

iti

us

O'

E'

24-1

P r Oblema  Iti.

&EFORTVNA, VTRVMILLA

A  L X Q_V AM CAVSit M OVEN TIS RA-
tionem habeat ( fccundum Arillotelcm ) an fecus ?

E S S E ALI QV A M IN REBVS
RoRtvnam.

Varit ur in rebus ^num fit Fortuna caducis:

Qu<t dubias variet,ftans fug orle vices  ?
An vero Im  hominu cena fiet omnia lege:
Immotofe ingens limite mundus eat S
tooutdaduro, tnbuebant omnia, F at o :

Sors Epicurai dux er at unagregis.
ttcq ; fatali funt omnia lege hgata:

Quntta ne c arbitrio fon regit ajpra fuo.
hterntrum%t»oduf veri, namplurimafati
Vifieri, etik plurima forte folent.
fr<W quodad arbitriumfortuna plurimafiant,
Sunccupio paucis rite pr obar e modis.
niodb doclorum caetus praclare virorutti
Hucadesl &cecpttsannuequaforneis.

^, quicquid rudtbus deerit in carmine verbis,
ludtcij candor penfet id omne ttii.
hprmtum eonftat, quadam contingere ra ib:

Caufamjj ocenita nos lat it ar e rei.
j fr ectrtbui eventum naturapojfe fagaci:

Ordine que certo convenienter agitt
C« m qua forte cadunt, nulla rationeferantur  t
Etfortuna levit, fine fit orla fuo.

SL

Ute uti percipiant animi tcneant^fideles,

Exemplu res til teftificandafitit.

Fodnithicagrum, repenturferiafulvt
Plen  t turo: tmmtms [tria plena bonis.

Quu mibi tbefauri naturam qmfo repati
Caufam: ant arbunum d;Xertt effe viti ? -
lvent tile doma mercatumvina,rednj 3
Leja pcr mjidias faucirn or a domum.

Non hac cauja vit, non tflhicJinis eunti
Propofitus : forti/ed fuit ijle dolus.
tegult de celfa quondam Ji decidat arce :

lnq 3  bomnu veniat culniine lapfa caput :

Quu negat advtrfo rem talent cbttngere cafu ? .

Aut qw naturt tudtcet ijlud opus ?

Qttt ne quu nimium a doclofermone remota
ludtcet: hic paulonunc propitra canam.

K onne tanem aut vitulum prudens natura credtb
Non nifi caudatum quadrupedemq 3  folet ?

At Ji quin% pedesJine cauda prof er at o Im X
Quis non fortunt dixtrit ejfemalum  ?
tucepbalum cajusgenuit, natura ntgavit :

Hac enim equt dat equo c o Ha, boviJ 3  bovis■

Setnpcr enim natura modis agit onima certis:

Propofitocj/uum Jine tuetur opus.

Sed varia efl,metam apetit non femptr eandeffl
Fortuna,innumerasfertife refertj^ vices.

It pedibus dubijs hinc inde volubilis en at :

Nec mantt m certis ima eademi ^ locis-
Adde quod humanu ferme fefe omnibus alti*

Ingerit : & varijs ludtt ubi% modis: j/ft

n

s*t

U3

quuadfinem ftudiose tcndit bonefiuvt,

Fortuna arbitrto retrahit atta fue.

S*pt quii ad pacem rcvocat confulta tuendaVI t
V»fl videt in tapidos confiliaire Som.

®*pcquif arttficum fublme educere teflunt
Aggrejfus, mediumfallitur inter opus ,

**pepentorum quidam m diceretujfue t
brat: & morem non negat ipfefuuttt.
s *p'c Macbaomo medtctufert Pharmacon agrit
Pollue,quod mtlrn non tetuhjfe fmt.

T ‘mpore defiaar.ft cuntta exponere ccner  t
Quse vartas monjlrant fortis inorbe vicet,

^*ncji quis tollat, & contmgcntta tollet,
CunttacjgfuTalifattadomdbitope:

* r ^ rr 9& omnesfatit adftnnget habenas  »

^Het ^■ddohumultaalienaltbrK.
td iuid opus mult is atci ludibria cafus *

Pa ndere,&erroresJiantis in orbe Oea  ?
W l( eduntaxat , quanta calmne m er (a
Res honiinum : ut varujortis ubiq s vicett
l>lc fortuna rapax aptcem Jlndorefurenti
j Su ftultt: him tlium depofuijfefolet.

*P lt « mdignas tnagna ad fa/hgta rerum
j lxtt fht: dignos tujiit abtreforas

*P ,Uf  innocuumpreniu bac Dea lubncadamnol
j;  P * u perie tuftos aggravut indevtros .

* c fifort e volct.fies de Rbetoreeonful :

St  volet.amijfoconfule Rbetoreris.

^ mu bu  ? homines nullo regit ordtne nulld
Lt i* ‘ftd incerto vtlvttur orbe rota>

*

244

Nune bona, nune trifti conturbans omnia vultu i
Nune mater, quarto fortenoverca dte.

Acvelut Autummquondam Septembnbushorist
Tempe/las v ar tat concitat or ta vices.

Nune pluvio coelo ventofis borrida nimbis:

Nune iterum clarofattaferena dte.

Sicfortuna leviš modo triflia quaq 3  minut ur*

Mox iterum Utdgaudia fronte parat.

Vffcadeo nttlla ejl bominum fjnccra voluptas,
Una^permutat grandtbits bora brevis.

Qtti modo Ljdorumpopulos ditione tenebat,

Hat nune ad rapidum ducitur ille rogum.

Jlle SjrracuJta modo Rex Dionjrfius ur bit,

In triviopueros nune llcmenta docet.

J Ue triumpbati vutor Beltfarius orbis,

Mendictts turbe pofat euntis opem,

Qttidfuerat Magno maius f tamen tllefugatutt
N ihaco molet littore trunca iacet.

In uno latitat Marius canna ^ paluftri:

Confiile quo toties Roma/uperbafuit,

1  nune & certafien dte omnia lege
Natura, & nullas Cafut inejfe vices.

Quid f quod Arijloteles natura operumf magt^'

Hac eadem mecum, quifateatur ude ji?

CuiHt ab ingenio, tanquam pradivitevena,

Manavit, qutcquid mens rationis babet.

Nec Cbaronaus docuit Plutarchus ab illo
Diverfum, & qutfqttis non nifi rečta fapit .

ipft etiam vates coeh fuper arce locarunt

Ftnunam,& magnum numen babereputunt ' ^

E/ cafu in mundoplurtma credat agi.
bitumen ut ne alijs nimtum.aut mthi deni^fidam:

Ingenua experiar nobtlu or a viri.

^obilu ingemo,&multis praftantibus aufts,

Immenfo cuius nomen in orbe volat.
pie praceptor, noftri par s magna l.yc<ti,
Frjschline appello,  kNicodemb voco.
'bupotts antiqut producere fenfa Platonu  :

T« Senec<t & vet er um plunma ditta vir tim.
mibi Arijiotelem dextre volvijfe vtderit:
ingeniumfillo percoluijfe tuum.

^ ridnl hiftortof dicam, innumtroscL Poet asi
Qua tibi fe nemo vendicat arttparem.
ta a ge dic nobis, numfit foruma, vaguffa
) Cafuslan aternu legtbus orbit eatl
tc  tibi me at trna devinčlum lege tenebit:

& mentorem facies, tempus in omne tuf.

R E S P O K S I O,

'CODEMI FRISCHLIN

N  S C H O L A TVBIN GEN'8 1
Profefloris puhlici.

— •v—»..

An ttthtl aternum.fed pafiitn incerta vagetur.
Ambiguasfeferatjors referat% vicesf
SL d

M IOHANNES I..ETVS,

Lavinganus,

Ata neperpetuis moderentur legibus orbent:
C onjitiofo cadant omniafirma Dei?

0

QuaJtio difiicilit : multos/fi agitata per annot:

b ec dum etiam finem lit habet ort afuum.
Ham fiaalem immtti naturam adflringere Vati:

N ec ventura aliter, dicere, po fe gen:

4 bfurdum,fortu quod tnens ignarafiutura
In vtttum,fiati nonfine labe, ruat :
llaud minut abfut dum,dominanti nettere Fat o,
Vrtna voluntatit liber a. grande nefias.

Omma quafiunt,infana adfcribtre fibrti,

ESI vere infiana relligionit opne.

$am mhil m rerum natura exiflere cafiu,
biti t cmerefieri,nilfine lege geti :
Necvariasraumfi quod tufiacis, optime Late)
Fortuna tnbui mdico pojje vices:

Qum Cine natura curfu, fini legibus uliti n
Ambtguaferri condittone videt,

Tu quodpauca caduntfene lege, fine ordine cert*
blatura: cafius credis id ejfie malum.

Tu quod monfilra videt , interdum exifilere nudi
Ordine ifiortuna credis id ejfie malum-
Tu quod in errorem trabitur quandoq 3  voluntttc
Ejfie putas vitiumfiiantu m orbe Oea.

Tu quod ret hommum tanta caltgine volvi
Ajpicit: arbitrium fiortvs id efifie putas.

Sed magno & veteres noflrosfi errore teneri:

Oftendam paucis,ut fieret bora,modis.

Tu modo dobi or um celeberrima turba virorurtt  >
Da praiudtcij candtda figna tui
Vt miht pace tuafiortunam evertere cacam
Vasjtf.fir infianum truden ad ima capuK

M7

fit Ariftotclcmcontra ipfnm fumere tek :

No« odio illm ftd ntc amore met,

& Httnufe aternum falfis ratiombus orbtm ,

Manna aforutt captut amore fua.

Surnon &falfo quamcung }  affingere caufam
Fortun&potuitjapfus m arte fua ?

nimit intenta naturam jionte tuetttr
Affigtt^putrilumina men t it burno.

Sed mhtlmdtgnum boe ,tanto memorabo magiftro
Iftpraceptortm carperegrande nefas.
ktftabor tantum, teti cum dotloribus oltm
Dtfcipuliaudaces oppofuerepedes.
s « rnhil obtineo,qu<edam pugnajfe voluptat
Hit erit: ut c mn tnfans provocat ere patrem.
T« modo Cbrijle novi dum doti a refello tnagifiri
Carmma.notlra tuonumtntvek rege.

Mruta ne vafiit quatiatur cjmbaprocellu :

Aequoris mfuetam carpere tuffa vtam.
^rinciptb eventus quofdam contingtre nullo
Ordtne natura, nonttbi Late nego.
caufam tllorum Natura cenfeo duclum:

N ec reor hit c er tat rebus tnejje vices.

Vtcuin quiifofo tlnfaurum invenit agello,

Aut bominit ferijt tegula lapfa caput.
s 'dquod Cafut agatfortunaefo cacagubernet:

H* rerumnulla cm rattone vices.

* c  %'go: nec temen tfia nego, qui ludtcra cafus
j- h Jf e  nego, &fortit non reor ejfe vicem,

An>  h tet tmmoto non fant onima fat o:

Umen f ati cenfeo lege gen :

*

Tu quafortuna tribun cafmfifuron ,

Et temen fieri fic fuper orbe putas.

flaud ulit*fiquidem etui ludibria cafus
Accidere eventts ( res tihi mira ) cano:

Omniačfo aut certo natura obttngere duelu,
a  ut fieri arcanifub rat ione boni.

At% boe ut capiant atiimi teneantfefideles,
Exemplo res esl nottficanda tuo.

Kara quidem reperit thefarum fofiio: fed qua
Repperit, atberia estfofiio dueta manu.

Nam Deus humano: non,non foruma labori
Ajpirat: noflras dirigit ide manus,

Cui vult , addit opes  r cui non, boe detrahit idettt.
H/c nibil inftabilis fors Dea, iuris habet.

At fi infans tetto incolumu labatttr ab alt o;
Grdine natura quiperitum trat.

tujfus Arifioteles genutmm reddere caufivn,
Nonni idfort trna dtxerit ejfe bonum ?

O riimium laxasfortuna tendit babam;

O nimium taco cafui inejfe putas.

Nonfic arhtrio verfat fars ifta maligno,

K on fic de temifi amine pendet bomo.

Omnia funt Domini ; Domino fimulomniafiunt  •
Vita ett iUius , mors<fi repofia manu.

Nullus ab humano decedit vertice crinis,
Confiliofinondefiinetillefua.

Nec caditaerio minimus de cultnine pufer,
Aucupis intentam ni regat ipfe manum.

Nec tu proptered ttbi contmgentia tolli,
QunttaqJatorum legtbus ireputet,

i

249

itt tihi contmgunt natura ubi e at m it or da
Ordtne (ublatofolum tbt numen agit.

At monflra mverfafieri quod lege videmiu:

finecf naturam fape carerefuo :

Hon hocfortuna,non cafu adfnbere deber.

Materiavitium dixerU ejje tua.

Onmes quarecipit Jpectes omnes% figur as:

Seu dicof centra, feu fuper ejjepvat//

Ham (peciesperfe Natura/emina non funt :

Natura ifla gradu nobihore valet,
forma omnes divinum aliqtiid,quia qualibet unum
Quiddam ; at materies pluribus apta modu ,

F t,q«£ tum proprtas portentofoifa figur as,
Aetbereapartum vi moderante,capit.
Quid?quod& interdum natura abffe ordtne cunclo
Fiunt, d foh ? monflra profecla Deo
ittepoteft Solu cttrriM tnhibere volantes'.

I de p oteli raptdas fiflere folus aquaf ,

Hlepottfl muros inflar compotiere pontutn:

Tranfeat ut ficco calct vtatoraquam .

Mfe poteft cceloftellasformau recentes :
p tenebru illas abdere,ut ant e, fuis.

vero arttfices labi contingit in arte:

-Nec < jua^oppofitum tangit arundo fcopum,
" 0^, *”imiculpa tih rebus culpa baret in ipflst
\ tvarin am bages, bic vaga Lerna tnali :

ense quidemfapiensorientiatemporanotit

' ^ ln ftuit cxemplis,&fuafata videt.

1  Ct( m nauta cavis venturum e nubibus imbrem
Vroftkit duri vimfugit inde Noti..

(L *

ija

Ste f at alt adeo fuerat te vtncere Magnum
Caftr  * ut b'ic nullum jit rationu opus.

TeJiqutdem vinci tumet potuijfe canebas*
Djrracbto pedites hojle premente tuot:

Si front cauta viru: fi mens non lavafuijfeti
Vtclrictf ufi condtnenefannt.

Fj} fua mor tali arbitrtofuper orbt relicla
Libertas: nondum tota perempta iacet,
Etcejfare potelt & contmuare laborem ,

NuHo ipfumfati vi retrahente,faber.
Vifatum tmmota: caeo fon impete: c trt o
Ordine natura: mens fapienter agit.

In medio pofita eSl , cum hbertate volmtaei
Et tenet arbitri'j liber afrena[ut.

Std teci arguimus taci infortunia cafrnt
Etquenmur fortis de ievitate leves.

ToUe prius caca denfas e mente tencbras :

Pofteadecaca pergito fortequan.

Sit pint & conjlans m vita navit er omni:

Fortuna binc nunquampro levtlate gemes.
Sed ne<feperverfus natura totm or do*

Fortuna reci e du.it ur ejje nialum.

Sicut enim ar do bonifu efi confuftofruclm
ifla malti ut nofier duit Anfiottlet.

At mala mn omnit dietfor tuna meretur :

Efl etiam quadam nomine dtgna bono.

Vnde igitur tandem natura inverfut htc or do:

Quod mala f at a bonis funt , bona f at a tna'u  ?
Quod viriujliis mops,optbusq }  iniu/lut abundat:
g ubdfubtfoejl Im, qutmdi Creftu er at.

N empejnah Ubes, $tygqs bac ort a cavernis,
Humani lapfus debutt ejfe ctmes.

Omnia DU tur bat :fadatDu onima: vertit
Omnia : nec quiequatn linquttin orle ratutn.
Uec temen tarnen ijiagerit: fant omnia nutu
Firma Det: & certt muniafinu habent.

Qua ttbt ji vedem e faeru ojiendert hbrif i
l lias t>l opera lengafutura mea.

Hutamnon verum ett, qutcquam contingere (a/k,
Qudm mundi exortu fultra tar er e jut.

N tl t cmere fiert faero fermtnt dtetmur:

Multageri cafu Pbtlofophia dtcet.
dtqui ego ret faeras nunquam pofipono propbdnis t
Et potius dicamfallere Arijlotelem.

Tufa adeo , c odi qua temet in arce locafti,

Fectjhq }  Oeam : fon odiofa vale,
CtcanubtfortuHavale: Detu omnia cernit :

Hune certum ejl eomttem velle,ducemq t fequk
Inconft amfor tuna vale : quifallere nefiit,

V ntus ar bitno flabo cadamf Dei.

S*va novercavale : Dem & naturaparentes
Sunt mibi: non alios,dum mthi vita,colam,
&ec me Plutanhiu.nec me movet Ule Sophorutn
P rinceps: nam faeris plus tribuijfe Itbet.

etiam ipfe altud Plutarehus dicere vifus :
Qudm caca etjfertorfortis Arijlotelts
Q*nnia cumfatofortuna ludiera claudat:
rehqua in nojlra dixerit ejfe manu.
vero antiquos eejfo tilu dicere Graios t
te,Sotratico aui loauere ort,Pinto t

Quid te Lattantij ? Quidte Bernharde  ? quid ipfuttt
Te A ugafhne facer t qutd Senecamve loquar  ?

T emporis beu tnmium Jpaci/s excludor intquu
Onima ne boepojsim commtmorart loco
Sit amen hacccetu e(i qttt forfan plura rtquiratl
Plutarcbi is Fatum cum Cuerone legat.

Hulta ibt reper'tet,fummis d viribtu ort a’

Ingentj, & noftris mn aliena fonis.

Quodfuperefi te Cbrifte precor,nos Jperntre mundittd)
Etfragiles doceat, ludura fortis,opes :

Ve tibtfidamus,te te metuamus inrnni
Sorte, quibus de te nomen habere datum
if e mala nos fcabter ccelorum pellatab ar c e:

Qna non eff oltdit adificata capris\

Sed quibus esi  er viva fidesfaftisprobata :

Ulitim c tet tu officiofa mantis.

Siliik dmjkdtcut, tibdousjihigloria fak:
i t nune , &j(hqmum{mefemper AMEft

de v*

25}

VITzA

R

DE

C^, RECI^T -1  TFBING^E,

Al. d.  L x x v 1 11. Tridvo. M e n S I j
'Hovemb.prtffntibtu, IUuflnjsimoprincipe, Georgio Gu~
Jim , Palatino Rheni : &c. & Generofo Domino,
Mekore Friderico,Comitetn Fdikem
Jlein &c;

Ictvrvs D e P.  Virginii
^ Georgicis, &generatim deagro~
)| rum,vinearumq;cultura: nona-
lienum vel a me, vel ab hoc loco
I fa&urum me effe confido:jQ.p.rius
^Klonem meam adDeum Opt.Max. eonver

. - * *-><J

AgncoUprifcufortes pmofa butl,

Zonditapohfrumnta.levantestemporefefto

Corputifr tpjum aiuinum Jpefinu duraferentem:
C«m foliji optrum , & pueru, coniuge ficU.

'Pellurtmporca, Sjlvanum ldle,piarunt:
tlonbtu & vino Geniunt, inemoremjtevisdVt: _

,  Si veteres Poetae,Deos venerari, ac Cerc-
**annua facra referre fuos agricolas voluerut.
^»rgilius ipfe, & Virgilium fecutus Varro

^ er etius,operum lUorum rufticor um, ™ tl ) s *

feeos Deasq; numinacofidain auxi!iu,acl co*
fcribendoslibtosinvoearut; quantd magjsid
Cktiftianu Poefcam facere decet; ut de cultu a-
grorum & vinearum verbafa&urus,princip 10  i
vermnlienm^cniusJierboccEli creati,
.slimentaterra iačta funt*prccibus fuis ipp 10 '
let ? Tametfi enim nullum in religiofavetulto' ,
v teexemplum ufpiam extaret: quod nos deha £
pietateergaDeum commonefacerepoflet: 13
me vel hicannus foluseft, qui & meque vosO'
mncs merito incitarc atque inflamaredebet;
utgratis animis D e r erga nos bonitatcrfl: (\a&
prarterita iftate atquehacvindemia,inagro<‘ '
rum & vinearum proventu nobisoftenditdi*
benter agnofcamus: & lireris ac linguis n o*
ftris,quantum poffinnuspra;dicemus, acce-
lebremus. Tantaenim vini&frugum exagn'
eultura, & bonitate D e i ,  ubertatem atquc co
piamrtantam rerum omnium affluentiam hoc
anno fumusexpertir cpuntam oemoJianitn 11
initnoconcipere prius pot- uifTenn emo veihlS
aiq ue b rarioae fufficietm r eloquiruk pofsi i>

Ti ix Iii-Lx v r1S_em.pi terne D e  v s, codi
tor coeli & terne,liberator & coiervator hurna
ni generis, gratias agoatque habeo furnmas Sc
immortales, pro ruis maximisarque innume-
risbeneficijs:quibustu populum tiium hifce

teporibuscumsBfcifsimeafFecifti.Nam.utnb'
hil dicam.de verbitui puntate, quotuanimos
noftros beniguifsime hačtenus cibafti .* nifiji

dehac

ir

de-batia lubrita te aeris. qua nos oinnesiStA
diu falvi atque incolumes fruimur: nihil dc pa
ce&tranquillitate puhlica, qua multis nune
annis fecurifsime utimur: qux obfeero adtan-
ta bona maior potuiflet accedere clementia,
quamh£cc ipfa,qusr exiftafrugum&viniuber
tate , rerumque omnium affluentia & copia
perfpicitur. fumma atque admiranda boni-
tas ? Graflkniur_alibL£uzoxes bellici: truci-
dajizurinfontes.: matrona: & virgines ad ftu-
pra rapiuntur : bonacivium diripiuntur, ali¬
bi peftilentia mvakfcit: fcevit lues: viri validif-
fimi& iuvenes robuflifsimi, e mediovitacur-
fu, antediem tolluntur,alibi fruges & vites ca*
lamitatem ex c celi intempeftate perpeda?, co-
lonosfuos mede atque vindemiafruftrantur:
ali bi.,qj iod aa^ifsimaAcmddi&imum ciU
žaH areligio ruim-dog-inara, & inaniafigmenta
proponuntur: quibus non corpora, fed ani-
tnx miicrorum hominum enecantur : mini*
terrenturinfirmiores: dubij erroribusimpli-
cantur;plcrisquelibcrc, qux verafunt.cre-
dendi& ftatuendi poteftas cripitur. Quo-
rtimnosincommodorucum expertes fimus:
&atatcm noftram,extraomnemteli iačtum,
fecuri degamus : quomodo fufficicnter Dco
Optimo Maximo profummis bencficijs gra-
tias habebimus? Namap^i»nosneque per-
verfae de D^o » eiusquecultu opinionesdo-
centur; nequc pedilentes,aiu cxitiales morbi

ferpunt;

2s6

/erpunt: neque inopia autfames cgenos cotf'
ficit: neque armorum ftrepitus circumfonat!
neque ulla miferia nos infeftat; ut ad tantafe'
licitate nihil nobis deeffe videatur, pra’ter ani

mum, quihifcetantis rebus atquecommodi$

redčfruatur. Duratin Ecclefia,& Scholapa*
atque concordia, cum dodrina falutaricoti'
iunda.- floret Refp. in pace &tranquillitate ;
vigetin Rep. fanitas, & corporum noRroru* 11
incoluraitas. Qua? omnia, nifi quis futruP 1
eflefateatur: amens fit. Sed accedit histajJ'
tis Dei beneficijs , aliud nune bonutn:qndd

immenfatua.o Deus t&incredibilisiftalibS'
ralitas , advitseconferuationem, non modo
neceflarium, fed etiam abundantem nobis vi'
dumconcefsit. Nam-gnecnngnp aR nfn mvi'
. ta: guotidianuro pertinenc.ea tu nob is divini
tua virgulacumukuikime fu pped itafti.-Egui'
dem teierise funt omn es cumer a: frumento-’
plenagfu ntoinnes cellse ferveatimufto;atq ue
itapleng.utn obis vafa cirius.guam vinadefa
turaefle videan tur. I taguetemp usilludnun c
redijflcarbitror: g uotuolim H eliflri precibus
cojiuagrus.poftlongam&tndifsimamanno-
nsegravitatem, feneftr as cceliaperujfti: & frii'
mentis, o 1 e oatgue vino,  p o p ul um tuu  m, q u a-
fi gu odam imbre, & repentina pluvia irrigaftf
Etenim nos quoque (uperionbus annis eam
fuimus expcrti rerum omniumdifficultatem
atque iuopiam: ut muki farne contabuerint:

mula

*S7

multi fpem falutisomnemabiecerint: plfri-
quc cceium & tetram cofenuifleiudicaverint.
Atverohocanno, quemtu coronaftiDomi-
I ne, hac vindemia, qua tu manum tuam ape-
tuilii, DeusOpt Max tantarerum omnium,

' tamquc fubita fačtaeft commutatio, ut pro i-
ftopia,fummanuncfitcopia,pro penuria, in-
' credtbilisabundantia, pro inediaadmiranda
fdtietas, pro fpe dubia, falus certifsima. Quod
i igiturtantumcftflumeningenij? quxdicen-
diautfcribenditantavis,tantaquecopia quse
non uicam exornare, fedcnarrare laudcs tuas
poftit j* Arbo rc sipff &v ites Igtantur , colles
fubfultaut.a gri & prata  geftiunt,quoties tu atn
iiUminfcboni tatemf entiunt. Qupcirca>hoc
naum,quod nune fupcreftTabs te D b  vs.fup-
plices oramus atque petimus: ut animum no-
bistalemindas, quihistantismuncribusatqs
bcnehcijs tuis rede perfrui pofsit: ne ifta do-
naad luxum & vitf mtemperiem convcrta-
»tius: fedgratamenteillisutamur, &hincno-
ininis tui laudemac decus celebremus ac pras-
dicemus. Regenos,d DEvs.Spiritutuofan-
fto, ut ifta commoda*quisanitnisferamust
ficque in hac fatietate fprociamusautinfole-
ftamus. Accende in nobis facem amoris mu-
i tu ‘: ut de tuis bonis, quorum nos difpenfato-
res,nondominoseflevoluifti, egeno&inopi
largiamur. Inprimis vero te obfecramus, d
u t v s, uspeceata, quibusantchac tegraviter

J R

j /

Sft

offendimus.iram^uetuamprovocavimuSi 119
bis clemenrcrcondonare veliš. Nam fi pr* te "
ricorum deli&orum memineris Dmnine,^'
jnine cpiis.pexdurahi£? Obmurmuraninrq 111 '
dem animi noftri pr*teritis cladsbus & P tf '
nis,quas tu nobis, propter peccata noftra,i |J, j
mififti : obftrepucrunt vocesnoftržeferm 011
tuo, lingu* noitrz convicijs te infedata:
manus&pedes noftri a femira tualongifs* 111
deviarunt. Fac igitur benignifsime D6 yS ’
ut animi noftri te , conditorem&fervatof^

fuum,pofthacagnofcant : ut ora noftr a >

Jingu* noftr* laudes tuas deprardicent,
custuumcclebrcnt: ut pedcs noftri viam v f''
ritatis & luftitiz tuarconfcdentur : utde 11 !'
quenosomnes, qui Christo  nomended 1 '
mus,abiedis vit* huiuscuris&voluptatib uS '
in hoc *vo pie, iufte &fobric : inalterot £ '
eum beate vivamus. A m e n. Nuncadidndj
confcro , quod noftri inftitutieft, atque %
laudes agricultur* & Geargicorum Virgin
pcrtinet : dequibusdunVt>reviterdico •• ? c '
to a vobis auditores, ut benigne attente^ .
perorantem me audiaris. Ea enim didufU*

fum , qu* & vos de rebus maximisatque uti'

lifsimis commoncfaciant : & qu* vos ipd
magna cuin volupčafe & animorum oble#?'
tionibus percipietis. Ac initio, ut inde prod'
cifcatur mea oratio, unde omnis vcrslaud*”
tionisprincipium ducitur: quis eft qui ndc> Jt

»6

ur

m

in

Pt

la!

ar

re

tu

P'

te

rc

q

E

g

ri

v

b

v

4

10
i'

o '!
ji'

V
V'

*»|
it: ;

D* ;

5 »

:lt*

M

It'

'6' i

)i'

li'

JS< i

»j

iiii

1

ut

U s

d" ,
p«!

:žl'

d"

U'

,» c

■ 2 «

a&tfculturamcai-umeffeartium & ačHonurttf
^Uas Deus ad vita: huius ufum inftituit omni-
Ur n primam &antiquifsima efle ? Nam ut pri¬
dnim &Deo homines funtconditi,& coniugio
ititerfeitacopulati, ut non modo alios defe
ptopagarent homines, fed etiam eorundem
taborum uteflentfocij : ftatimeosinhortum
amcenifsimum c ollocavit D e  v s: ubi, & arbo-
tes colerent, & fručtibus illorum vefceren-
tur. Ncque enim hominum generiutilefore
praevidit D e  v s i ut ignavo ociotorpefce-
tent, & vitam omnem fineexercitiotranfigc.
tent. ltaque hortum & arbores colere,earum-
^ueftuftu vitam producercipfos voluit: ut fic
^ E  v m vita: fuae autorem & confervatorem a-
S^fcerent, eumčjue invocarent & celebra-
r ^ n t. Nam qui cibo & potuad»fuftentationen\
fibi opus efle intellexifTent : qui ex ar-
boru m  cultu viftum fibi parandum efle fci-
^ffent: qui arbores fine ccelefti rore, motu-
^ue fyderum& bonacultura nihil proferre co
Spoviffent; quideniquelaboresfuosfineau-
Xl Uo D e  i nihil prodefle animadvertiflent;
S u otnodonon Devm fervatorem fuum afsi-
uisprecibusinvocaflent? quomodo voti fui

c oiupotesfačti, dignislaudibuseundem non
J^ciffent? Etfi enim homines tumadhuce-
? tlt -integri,neq; ulla peccati labe contamina*
V ^, at ncn illos Deus operari,& terrae fručtibus
fua fuftentare j uffit: ut eos hac rationcin*

Ra

I

trametas officij, & piarum prccnm retine^ '
Ideoquc primishominibusimperium in o ^
luas. & dominium in bruraanimantiaconf*"
fit:ut illorumadiumentoterram coleren [  ^
que enim vitaiila, ad qua primi hotnimi?
diti hierunt,fempiternaillafuit,curn D eo1  :
mortali converfatio: quanoshodie per ^
fli meritumfpeindubiaexpe<3:amiis:
primi ilii hotnines fi lapfi no fuiflent,cett°^
norum progreflu, a Deo folis prccibus i^F .
trafient. Viraenima , te£na.ne q;cibuseft » 11

potnsfetLgaudium in Š piritu S. Na m in f ,
nitate Clir 1  tkuefle, h o m i n es neque ^

q-.iebibu nt,neque.aubunt. Ac vero in P?”
illa.fic a Deo conftitutum fuir, utiftius f vi  ” ^
mineš, non tantum nuberenc, & matrin 1011 ^
inirent,duoq; in una čarne eflent.-Ted cti^ '

cibo & potu vita fuam foverent&alerentdd.

circa rufticationes illse, quibus primi ho ^
nesa Deo fubiedsefuerunt: beatitatiach-^
citati lllorum nihilprorfusderogabant. ^

& mentes illorum fic animatas eranE.utP 1 ^.
pter Deum quidvis oneris libenter fufcip cr , ^
&corporaitarobufta ac valida, omnian^
morborum &infirmitatum cxpertia -
ximos labores , fine omni moleftia p er * c ,

polTent: tumveroinomniaanimaliatale ^

minisimperium;ur qu* iumentahodie “ag
&verberibus adoperascogiatqueimp e ' { ^

poflunt, ea tum ad vocem ilutumque ^ otV

prat* 11 *

I&t

promtifsimaadeffent. Sedaccedithuc,quod

'*  oatum laborunrculturacq;fuitrat:io : ut citva

' onane tsdiufumacuvoluptateoperas ^ uas  °-

> biflenthomines Cuiusobledamentietiaho-

* ,  dieinhacaerumnofavita, aliqua reftarevefti-

*  giaexijsintelligetis.qu5paul6poft,&aliqua-

i' toinfcriusa mecomemorabuntur. Faceflant
fl igiturveterumPoetariunc6menta,quinefcio

i' quam atatem auream nobis confinxerunt •. m

' i qua

l :  HtUta/ecura trgfiaretit oiiagentes:

^^quo^tnmmk,feiJs^jr,ta£UinLcMi?

■' Smcia vomukuiperfedaret onmiateUM.:

* raflros p ut tret ur hu mus, nec vitica falcenu

v  Etfienim longealiacokndi agros, & in (e«

it  jtndi arbores infecuta eft pofteris tempori-

» f  ^sratio; poftquamdeftatuintegritatispro-

0  a pfifunthomines : tamen omni operatione

i*  v acuos efiTe.&prorftim ociari primos parentes

i'  l, Cer to confilio.de quo iam diau eft, fapientifsi

n* ^ u sconditorhaudquaquatTiYoluit, Natnido

O'  '^'humanigenerisautorDeus.cjuihoirunem

t- ^fuiimagincmprocreavit.&vitalcseifpiri-

**  ^ s >iididit,etiamiucundifsiroiseumlabonb.

i'  arborumamcEnifsiinarum culturs > rurt$q;
rC  2P er ibus pulchernmis initio ftatim adhibuit.

v x .ftu°intelligitis, auditores!, quantafit vit*

v r , u ! Usar >tiquitas:cumrura coierenchon 1in cs>

1 r ll i n on d n m habebant urbes.nec quid murus

!!■ Ut quid porta eflent.fckbant Equidefitepus

ll ' K i

262

Cfuoagri coli funt ccepti, &homines a Deo* fl
hortumvoluptatiscollocati, ad iftudprin^' j
piumreferatur: magnoannorum numeroo®
modourbanarumreru poflefTbribus, fede 11 *
omnium aliarum artium profeiforibus agr< c ° j
prjftabunt Nec mirum,q> divina naturah'
ditagro$,ars humana aedificaviturbes. Si.n 3 .
primam oppidorum urbiumq; origine refr 1 '
ccrevoles, quippeeasnonaDeo, autviris* 3 ,'
pientib. ac probis, feda pefsimis quibusq;* n !'
tio inventas efle comperies Poftquam ,nX il '
r.usoccifo Abele fratre pritnum in terrap 3 ’!'
ricidium perpetraffet.&proindemalacoi^ 1 '
entia vehementer angeretur.ira ut nullo i ‘ 5
co tutusconquiefceret: ipfe primus civita te!l1
Hanocham,defi!i) fui nomine fic didam in rC '
gioneNodaconilituit. Namhacrationei ntr * '
murosfe tuto latiturum, & qua(i quoddan !l ' >
liluinhabiturumfeflefperabataieautafilii 5 *^ t
is, aut a fratribus interfedi Abelis poft 1110 '
dum interficeretur, aut a feris&imnunib uJ  j
belluisinapertocampo difcerperetur. ;
jiim vulgbinterhominescomparatumeft> ut
malitiofi ac fcelerati, eadem fibi metuant 3
alijs, quac ipd inaliosiamolimperpetrart> |ir '
Quocircaetiam pofteriiHius^moribusavi 13
nihildegenerantes.ferro &armis,quorum llV  ,
ventoresfuerunt, fuacorporaprimum
recceperunt. At vero primi ifli, de quibus" 1 ' 1

dum eft, homines, rebus adhuc integris

X'

tai«

i

tiči' j

>n o
■ic°
ji 1

f

[v

irtj' j
>'
ff' '
<r ;
\0’ \
jlfl

rt'
tf> i

i v  f

fii'  :

! O'  )
,U5
e'  i
ut:
■$

&  i
V*
ju- j

ni' '
d>' i

vi'

»n 1

ztf

* ar n fuam fub dio agebant , arborcs plan-
tabant, hortum voluptatis colebant, & cuilo-
diebant bed&poftlaprum,cumiam exhor-
to profligatidlent,& agricultura? laborac do-
ior 5 vultusque fudor,vcluti pcenj peccatorum
a ccefsiflent: nihilominus tamen in agris vifti-
tabatat, atque in cafistugurijsque vitam pro-
ducebant ,& urbanis iftis tumultibus ac fori
ftrepitibus procul remoti, paterna rura bo-
btis exercebant. Videre hoc e(Vm Patriarchis,
^civocantur, Noha, Abrahamo, Ifacio&la-
c obo, quivites&arboresinferere, agrosco-
kre, tuguria extruere, paftorimm vitam in-
primis agere folebant Nam inrufticatione (ut
^olumellateftaturj velantiquifsimaeftratio
Pafcendi,eademque quarftuofifsima. Propter
< H 1 odnominaquoq;pecunia: & peculij tračta
v 'dentur a pecorc quonia id folu pofsiderunt
j^tcres^ Romani etiain tabuliscenforijs pa*
c uadicebantomnia,ex‘quib pop Rom.redi-
tll shabcbat > quia diuhocfolumvečtigalfue-
rat >& nune apud noftros colonos aliares ube*
ri °tnuHaeft. Vndeetiam M. Cato.confulenti
parte rei rufticac exercendo,celeriter locu
P ctari pofsit: refpondit fi bene pafccret. Ve-
tUrn >ne a propofito digrediar, ad Patriarchas,
pios dixi,revertor. Na vita illoru no umbrati-
er n.fed agrefte:non urbana,fed rufticamo to-
ffar m ’ ^ villatica: non regia, fedpaftoritia
fllcapud očs,quibusfacra innotueruthifto


\ 264

*. tix ,inconfcfloeft Vtenim de vinicuftU* 3

fal'

tem aliquid profera : quis veftrum nefeit^

illumantiquifsimum,quiin utroquei«utv
ante & poft dilu vium vixit: utidc etiam bidP
pingitunftatim abillainundationeunivenV
vitesprimum in terra coluifle ? cumenitf 1 ^
la vi j aquis non modo arbores&r agri efleP 1  ^
ftati,ac prorfum labefačtati fed etiam tbte s
aquarpotabilesrupramodumdepravata' ; P^
ijliiini producedi ra don  e c vitib.comqi# r
vit reuius potu homines fuas vi res,  quas lABi
„rjbus operiš rufticis attri viifent, reficere at r
ftaurartpoiTent Nimrodus vero cu fua do”'. ^
quam ab execrato Cham.o ducebat.rure dd
to, colonos in fua poteftate redigere, ,

imperitare.Se urbem regni coftituere.turf' 1 ”

que in eaaltifsimaexcitarecepit Credeb^'
fuperbifsiinusatq;itnper,iofifš bomo, fe n °
modo nominis fuifemp.iternag!oriaind e !jj
naturu: fed etiain pofterum ab aquis dil« v1 ^
qu« inundaturse eifent, in lfta turri altifs.5 0
effe futurum.Ex quo dare perfpicitis urbi” 1 *'
& excelfarum artium ftructuras.no a Deo,
que a pijs & fapienubus viris.fed a fcelerab s
profligatis hominib. Caino & Nimrodo.Pj,
macepifTeinitia: vitam vero rufticanaffl>& v .£
tiumagrorumq; cultura, a Deorerum c * 5 ° n l-
bonarum autore,&viris fandifsimis orta,^'
ad nos in de propagaram efle. Qua:igitur v £t
rum fcriptoruminfaniaelbqu6d nefcio q u *

iH

)J

3»

)S

lip

li'

j*

S

j

i>'

5 '

3 <

:f

i«

*'

n* i

>0 I

C'

j

i?

» '
r

4’

C*

id»

l'

2ČS

urbanitatem fuam vita; huic agrefti, tanquam
fcrinje & belluinae anteferre no dubitantrQuf
ftulcitia eft,quod Rhetores quida male feriati,
prifuiilins ar vi homines paiiim in agrisJatfti-
itlim more.vagatosjtiTe, vitam q; (ibivičtuferi
no propagafe&ditat? qu* amentia eft,quod
forenfes ilti rabul<e,dum fu« arti prarconiu ca«
nunt,& orationu fuarum phaleras novo colo-
re pingunt: nefcio que magnum & fapientern
virum extitiflfe clamitant. qui difperfds homi-
nes in agris,& m teftis fylveftribus abditos.ra-
done quadam copulerit in unum locu,& con-
gregaverit :adeoque ex feris & immambus, vi
nuadam orationis, mites & manfuetos reddi«
derit. Lepidum commcntum mehercule qua<
fi vero urbani homines agricolis.aut vita: inno
c entia,autfapietiarerumque ufu, autiuftitia,
aut animoru ,corporuq; fanitate, ant ullo lau-
disgenereprarfiiterint: ac no potiushomines
ex urbe in agros, quam ex agris in urbem de-
ducendifuerint.Nam,(iVarronicredimus,no
fine caufa, maiores noftri ex urbe, in agros re-
digebantcivesfuos: quod&inpace a rufticis
alebantur, & in bello ab ijs tuebantur. Dicatr
fortafsis hoc loco aliquis, vrbanas artes & ne«
gocucivilia,liberohominedignioraefle:qua
fint rufticationes.cum publice fit concepta,&
i >nigi opinione confirmataexiftimatio, re ru-
fticam fordidum opus, & idefife ncgotium,cu
ms adminiftrationi homines indo&i, ftupidi

K $

266

& ferviles,non autcm ingenui & liberales pr?'
ficidebeant. Qii£djiquisei):,quiha£itafta-
tuauiilius m i nueadaxntx ^inio.  Nameri¬
mo ex fupra di&is conftat: hanc artem colen-
di agros & vineas,no a fordidis abiečtisque ho
minibus inventam aut exercitata efle; fed a pri
mis ac fapientifsimis parcntibus,adhuc in fta-
tu integritatis verfantibus ufurpatam: quote'
pore c? teris artibus,quas ufus poftea & necef*
fitas peperit, nullus in hominu vita locus erat.
Sed quiseft tam alienus a mente qui non vidc-
at primos homines in ftatu perfečtionis eapo
tifsimumartčfuilVeexercitaturos, quxliber-
rimisac beatifsimis hominibus eiTetdigniisi-
ma,quam aliquam illiberalem &fordidamf
quis tam ftupidus eft,qui patres illos antiquif;;
fimos.progenitores noftros,qni cukuraagri
& vidu nos docueret.rem fordida & abie&ani
commoftrare atque exercere vol uifle i udicetf
Poftcri ccrte, & quidem fapientifs. illoru,has
artes tanti fecerunt; ut earum inventores in
Debru immortalium nuineru retulerint;&di-
vinosillis honores habuerint. Hir.c fadum
eft , quod apud A fsy nos, & cas,quf ab illis pro
pagatarfunt.gentes.tot Ioves ac Saturni nati
funt: hinc illafrugum inventrix Ceres, cu filio
Triptolemoexortaeft. hinclanusillebiceps,
vitisquc repcrtor lacchus; hinc tot Sylvani,
tocFaunijtotagreftianumina.Panes: totDr^'
adcSjtot Naiades extiterunt; de quibus om ni-

267

bus fi hoc loco prolixč dicere inftitua.dies tnc
c itius,quam res & verba deficient. Etfi autem
honorem iftum (uper ftitiofi, & veritatis ccele-
ftis ignari homines fuisDijs perpcram tribue-
r unt: cum quiaillud ipfum grati cuiufdaerga
t^eum animi argumetum elte volebant: exem*
plum hoc vetuftatis,Deo omniaacceptarefe-
retis.nemini difplicere poteft. Sedaccedit huc
etiam illud, quod agriculturam ab omni fordi
Utn atquc immuditiei fufpicione, vel folum li¬
terat: quodnimirum viri fortifsimi.ac reges
fapientifsimi, qvotiesa bello & lleipmegotijs
yacabant,propemoduomtietempusreliquu,

in agrorum, hortorumque & vinearum cultu*
ra < tanquam in liberalifsima, & libero homine
^'gnifsimaconfumferunt. Fuitenim iftave-
ter um Heroum agricolatio, primi illius £vi,de
^uofupra diximus , quafiquoddam vcftigi-
Urn > &velutiparticula. Hinceft,quodHer-
yulem memorat,cum Dryopiam peragraret,
jn regent Thiodamantem incidilfe* eumcjue
tobus terram colente invenifTe.Hinceft,qubd
Homerus poetafapientifs Laertem, leniente
uefiderium, quod capiebat e filio.colentem a-
8 r um,& eu ftercorantem, facit. Hinc eft,quod
l pfc Vly0es apud eundem gloriatur,quod vet-
n ° tempore a folis exortu ufquead vefperam,
impaftus atque ieiunus, Talcem herhis im-
H^ttere. boves robuftifsimos & optimos age-
re  «q: pafcere;deniq;aratro Tulcu longifsimu

tčt

pofsit duccre. Qnid dc Alcirioo dicam,
Corcyrenfium quem hortiamaenifsimi.in^J
fula fua c u) tor e fuifle ex eode fcriptore p 3tet '
Quid Hefpcridum hortos in Libya,& penfd £ , J
Semiramidis hortos in Afsyriareferam-'fl l11 '
bus nthil priusmirataeftanriqnitas.'Qmdp r ?
clarifsimos memorabo Reges HieronemjPk 1 '
lemetorem,Atta!um,Archelaum,&ducesfr f '
tifsimos Xenophonccm, Magonemque P**'
num: qui no n modo agros hortosque ipfiiT> £t
coiuerunt, Ted rationem quoque & modu' 1 ’
culturte.alijscommonftrarunt Atquettti 1 ' ire
ligatis, Auditores, fapientifsimis regibus nih , 1
tam regale fuifle, quam ftudium agri colendfl
qu*fo vos Cyrum minorem e Xenophon tC
vobis proponite: regem Perfarum ingenij
riaatque imperij amplitudineprfftantifsin^'
Namadeumcum SardesvenifletLyfanderL a
cedarmonius, vir fummse virtutis: eique don a
afocijsattuliflet: Rex& cteterisinrebusco-
jnemfecrgaLyfandrumatquehumanumpi‘f'
buit: & ei quendaconfeptum agrum,diligen -
ter confitum oftendit. Cum autem admit’ 3 ;
retur Lyfander & procerirates arborum, & di
re&os in quincuncem ordines,& humum fttb'
aftam, atque puram :& fuavitatem odorunij
quiafflarenturcfloribus, tumcumdixiflefi>
runt: mirari fe non modo diligentiam, fed et-
iamfolertiam eius , a quoeflentilladimenf 3
atque defcripta.- Sc  Cyrum refpondifle: Atque

ego

ego

me;

me:

inti

tis,

ger

fer

fta

Set

tia,

no

tui

de

te:

cii

bt

hi

ot

ci

at

at

q

o

P

1  t;

n

£

t

t

ičif

€ goiftafumomniadimefus,meifnntordincs»
^eadefcriptioimultjeetiam iftarumarborum
^eamanu funt fat*, Tum Lylandrumaiunc
ln tuentem cius purpuram, & nitorem corpo-
r is,ornatumq;Perficum multoauro,multisqt
gemtms,dixifl'e:Rede verote,Cyre, beatum
feruntquoniam virtuti tuas fortuna coniun-
ftaeft. Memorabile exemplum eft rufticardili-
genti* atquc induitria:, in regia magnificen-
da, quod vel unicum, fi nullaaliafuppeterent,
Kos in amorem atque admiracionem agricul-
tu r*raperepoflet. Sed huicCyroinhaclau-
^non inferior eft Pharaotesille , Indorum
potentifsimus: quiApollonio, de vidu
^usfufcitanti? Egoinquit,palmarumfrufti-
,“ s  aut olcribus pafcor, aut qu* prarbent mi-
•arbores^uas egohismanibuscolo. Quid
°bfecro magnificcntiusterrf ipfi potuiflet ac-
Cl dere;quam vomere laureato & triumphali
ar atropro(cindif Quidadremfamiliarem&:
ini |ons vilitatem potuiflet inveniri melius:
^am agros illorum manibus coli: qui cum
e ^ ent;  optimeetiam terram tradaro

Poflent? Namverifimileeft.Regeseademcu-
a . tra< ftafl'eTemina, qua bella: eademquedili-
,y, c ’ a arv a difpofuifle, qua caftra: honeftis ma-
r 1 Us  omnia provenifle laetius , qus fada fuif*
t  1 CUr >ofius. Quid vero ? quod Rom* etiatn
^pus illud fuit: quo ex agris & villis Dida«
res  & fenatores in urbem per viatores voca-

rentur


m

rentur ? L. Quintio Cincinnato,qui
cognomen Serraniaccepit, in agro

quatuoriugera,qua:prataQuintiap6ft^PP. 3>
latafuerut.aranti & operi rufticointentoA
torDidaturam cum purpura,& confular*

infignibusattulit.&quidcm,uttradicur» ■

do pIenoque pulveris etiamnum ore. A 1
hic iile Quintiuseft, qui obfefsiconfulb^ .
ercitusliberator f uit: cuiusctiam iutfbffl 3 ^.
fter equitum C. Servilius Hala. Sp. Meli u,n . |jrf
gnum appetentem & occuparevolentctf 1 >^
teremit, Verum idemilleQuintius, poft_ ea  j„
pofitis rurfum fafcibus, quosfeftinan* lllS  'j
dor reddiderat, quam fumferat imperato 1 ^
iuvencos fuos, & quatuor iugeru avituin P 1
diolum revcrtit. Et quanqua muka eraik>^ r .
in hoc viro praclaram laudem mereba” ^

tumhoc fuitpr < £cipuum.qu6ddidator a

gatis S. P. Q. R. falutatus: cum fe paulul 01 * 1 ^,
nui{Tet:moxpaucah*c fubieciflc fertur ;
go.inquic,agellus non feritura mehoca
vereor ncannuus vidusnobis defuturus
Quintionon difsimiles fuerunt, C. j^iia
us& M. CuVius: quorum ille PyrrhoexJ
pulfo, hic Samnitibus, Sabini$quebe.M°
mitis. captivi agri feptenaiugera qu*^‘ r  ' , a6
dividcbatur.non minus ambo induftriec
r unt,quam fortiter armis qusefiverunt- *

Fabios dicam?.quidPifones ?quidLenti^^

quid Ciceronesf quibus famili* c 0 § n 0 ^ e gU'

ifcrefl^

Vatica « 10

10

yO

&

i'

u*

D'

«i

•v

\* ‘

’ !
■e-

a' \

.C'  ;

i'

S!"

J*

lf ' !
C'

tC'
X'
i o’
it*
ti'
Ji*
o"
itf»

llC

,ii

)S ?

it*

r

2?l

ftlcguminibusfuntinditarpro utquifque aH-
quui optime fereret f.  Eant niirvc fpifsigradi &
purpurati quidamcives,magnarumdomuum
v ifcera: eantifti patricij, qui folisavorum fu-
•ttofis imaginibus nitutur raut gemmas opes*
queex pcrcgrinislocis, & tranmnarinis regio#
uibusadvc&as oftentantreant, inquam, & ur-
banas fuasartes, & aucupia pecuniaria vete¬
rino rufticationibusanteferant. Eant tnerca-
tores & nauta:,quique jmpia caftra fequun«
tur: eant,inquam,& hoc genus vita:,quo opti/
mus quifque maiorum noftrorum ar ta te m fu-
ob! e &abat,fordidifsimis & turpifsimis fu-
* s  quseftibus pofthabeant. Nififorte arquius
"oc exiftimamus cepifTe prarda exmilitia,qu 3 e
^obisnilnlfinefanguine & cladibusalienisaf
er t. Barbatorum haec vivendi fuit ratio,& ve#
tcr um Gertnanorum,Scytharum , Getarum
^quc Thracum, & in ltaliavetuftif»imorum
■^boriginum: quaegentesfirufticari, quam
Cxr aptovivere maluiflent: terraminfcecun-
a m & ceelo afperam haudquaquam po¬
stiš fuis reliquiffent: fruftra enim agro-

fterilitatem , & coeli noxiam frugibus
' n temperiemaccufant: qui čuraagrorum.in#
r uiifsi mocu jq Ue ex  familia&fceminis fcni-
Us quc delegata; ipfi fomno, cibocj; dediti ar-
at ein in oc i 0  trafigunt: fruftra folumafperu,
t Utr ylvishorridu, & paludibusfcedum queri-
atu ur;quib us  ociolum eflcpto hontftifsimo,

agros

27Z

agros colere pro contemtifsimo,e bello & ra*
pro vivere pro pulcerrimo habetur {  An vero
bellum perofismiaris & negociatiomsaleafit
optabilior . ut rupto natur* fadere, terreftr«
animal homo,ventorum & marisobi«dusir?>
ft flučbbusaudeat credere.fempercjue ritu vO
lucrum, longinqui littoris peregrinus.ignO'
tumpererrecorbe . f  Sedeftofaneftudiulibe-
rale } & res ingen ua, tenere artes Imperatons :
e xercere retn militare & nautica. Annon mul-
to liberalius,multoq; honeftiusfit, eastračia-
reartes,qu*adnaturaipfam, & veterufelicit®
tetnacceduntpropius , quatn qu*ab ijsdetn
diftant remotius / Nam prius homines arare.
quam navigare, prius sdificare villas,quacivi
tatcscondere, prius panem cofi<;ere quam pe;
cuniam procudere, prius doinum^ua fmpe rl
umadminiflrare confueverunt. ‘Longeigituf
ruftica,quanautica ars meliorefUongeagri-
culturapflat militi*, longe ufuratcrr£,quape
cuni* honeftiorell. Neq; enim numuseodeni
modo n umu parit quo ager fegete.arbor tru-
č£um,vitis uvide fe procreat.Naturj hgc con-
gruit feencratio: illa non tantum a natura, Ted
ctiam aiuftitiadifsidet: nulliveteru probata:

adcoqueillis ipfis invifa^uibusfuccurrerevi'
detur. Sed ne caninum quide ((icutdixere ve-
tercs ) ftudium pr*ftantius, locupletifsimuiu
quenque,allatrandi &, contrainnocentes, &
pronoccuubus,negle&um a maionbus no-

i

ftt

in

ni

ra

ta;

afl

qt

gč

U

ali

ali

te

ge

ex

b (

cc

au

d<

in

in

m

ea

tii

ct

g<

ta

cc

b<

fc

i . m

*' f^ r | s > a nobis etiam conceflum iatra mcenia,&

'■0  j 111  ipfo/oro latrocinium, Scio quae hoc loco a«
fit 1  nimis vedriš obrepantcogitationes.Etfi.n. ve*
rC  , raefleintelligitis,qua:a mecomemoratafunt:
■?< tamen nefcio quapravitatefiat,utverisautn6
vO affentiamur.autconfenfumnoftrumreipfaat-
o- queopera nunquamprobemus. Nam itavul-
e- go apud omnes comparatum eft, quod hodič
Is: laudatntu vcteres,fed noftris utimur annit.

til- 1  Igituralijsveftrum vitgrufticangfervitus,
ta- alijs laborum duritasjalijs operum vilitas,ali js

ita aliudoccurret: quo minus hoc vita gehushis
:m ;  temporibusperinde,utantiquioribusillis,in-
re. 1  genuuatquelibsraleeflTecredant. Nonpauci
ivi exiftent,quiagriculturamproliberaliarteha-
)C» 1  bendam nullo modo ftatuant. Sed horum ego
e ri cogitationibus dum pede oppono,qusfo vos
tU f j auditoreseciamatqueetiam,neinmeaudien-
r i„ I doveftr£eoper3cvospoeniteat:quadomemeg
p C  J hdocendonondupcenituifleintelligitis. Ac
;nl  initiofiquiseft, quiitacogitat >  rufticumbo¬
ru, : minem abiečtum atque ferviiem efl'e:propter-
)n . | eaqu6domnem*tateminagrisdegeat,pote¬
ki 1  tiotum domini o atquearbitriofubiaceat,oes
lta:  , coeliactempeftatuminiuriasperferatihuice-
j, ! go refpondeo,non videriillummihiverg liber
^ tatis, verasque fervitutis rationes habere fatis
ant c ognitas.Namfiilliprofervisautfervilib.ha-
^ bendifunt, quialiorumparentimperijs, aun
’  fortectiainiurijs: qui tandemeruntfervilio-

ci*» 1 S

t?4

res atq; humiliores, quam curiales, aulici ! nr

renies, oppidani ?  Nifi tuliberihominiseH 6  b

putas.adfubitutintinabuli pulfum, quafiW' rr

,..niineterritum,profilire: abic&is omnibus^ tv

furnmiilliusforesconfiftcre: ibiquenontan' fa

tum,quidilleiubeat,fed&quidnutu lignit fii

cet, auc digito crepet, religiose ad anxietate< n  A

ufque,obfervare: nullumhabercfibitempu 5 ’ b:

nullumlocumproprium.omniaprecarid: a ' v<

liena vivere quadra,ad omneprincipisoccui; C i

fum pallere,erubefcere,fugitare: nonnunqu a  vc

timcreac obftupefcereitum multa fitnulare aC  ta

difsimulare.totiesgenua infledere,tantifp er  rr

nudoefle verticeiomnia ferviliter, omniarup -  b,

pliciteragere,nunquam tuiiurisefle.magn 15  St

diulaboribus,multisvigilijsfavoremhomii llS
captare: obfervare,nequiddicas,quodillC/P' tr

bacurus noti fit, nedum ne quid facias; perpC' la

tua cum paribus invidia conflidari; lauden* u

pariter ac vituperationem indigno loco po' il

nere: nihil dicere,quod fentias.nifi quodcon- rt

veniat: plurimadebere: plurimaacceptare- 0 |

ferre, a{rentari,adulari,ipfumtenegliger e >°' &

mniaalterius citrar mancipatahabere,indigi^ F«

multafacere,multa patUppecotranaturaco* C t

formare te ali/s.Si hgc liberi funt hominisoiB' re

cia; fi viri liberalescenfendi,quiifl:aperpeti a ^ ft

fuftinerepoflunt; malo ego cum agricolisru rl  d

infervire,quamcum iftis libertatecolere. D 1 ' S<

casauiicisliberaliores curiales &forenfesho* di

min« 8.

2j?s

! iriines. At obfecro te,an tu pro liberis eos ha-
biturus es, qui dies nodesquealiorufn queri-
monias audire, lacrymas fpedare, lites copo-
tiere, interrogantibus ad raviin ufque refpon-
fa dare.ius dicere, fubfellijs aut tribunali ad laf
fitudinem & naufeam ufqueinfiderecogutur?
An liberiores funt rufticis.in aperto campo ha
bitantibus & villas fuas tutantib. oppidani ci-
ves,quiintramceniaconclufinočhi>velutipe-
cudes in ftabulis & feptis detinentur: interdiu
vero per clauftra portaru m & urbis cuftodias»
tanquatncapttvi trafeunt, fempercpeos quos
metuant, fuisoculisobvioshabent?Sihaecur*
bana libertatis bona funt: horum
Sempir ego optarim,paupemmw ejfc bonorum.

Qiiid. ?  qu6dipfiagricolasfuumqnoq;do-
minium obtinent.vel nt heri in fervos & ancil-
las, vel ut paflores in iumenta & pecudes, vel
ntpatresfamiliasin uxorem &liberos f Qmb»
illi rebus fi rede imperant, pro dominis atque
tegib. haberi poflunt. Neq; eft,quodiniurias
opponat qUilpiam, quas ruftici a potentiorib*.
&fupecbifsimisaliquibus dominis accipiunt;
Fortuna' iftafunrincommo.da,qu 2 emalorum
culpaacciduntbonis. Nam agricolis noče-
f e poflunt mali : arti ipfi & manuum indu*
fttisenocere non poflunt. Vtenim Abeli fan-
dimonia: nihil obfuitCainicrudelitas : nihil
Šemi atque lapheti humilitati ademit Nimro-
di fuperbia; nihil deJlacijprobitatedetraxifc

S %

276

Ifmaelis feritas: nihil Iacobi pietati derog^^
Efavi immanitas: ita colonorum liberta«? 1 ! *
in animisatquearteipfaconfiftit, nihil de^

herepofl'unthominum,qtiibusparent,cru

lifsimaacfuperbifsimaimperia. Sednequ e
ludeft,utinoleftiarumoperumqueduri r3S ’
commoveat.autteimundiriesterra;, ac j uC ca ,
pulveresqueperterrefaciant: aut nim* uS
lor,nimiumve frigus atq: imbres ab agfi cl1
ra,tanquam refordidateabftrahant.Nai 11  a
pr^tedere autaccufare,mollis eft animi& J 8
vi.aclaboremfubterfugientis ; planeque .

minis rnendicareerubefcentis.&tamen 10

rc non valentis. Si enim peccati poena eft > P
nem in fudore vultus qu£erere: Si D e i P tX , ^
ptum eft, labore manuum vitam fuftenta re ’

DEilexcft,utquinonlaboret,idemnonff 1  ?

ducet: quse obfecro hominum eft perven 1 ■
qua; improbitas, ftrcnuorum & navoru* 11
colarum induftria frui ignavos? colonoru
negocioforum hominum laboribus p a *5l.
ertesatqueociofps ? apumoperibusinu ?jrJ
fucos. ? Annon hinc omnisnataeftluxu 113 ^
no omniumvitiorum fentinahincexorta

quod poften a maioribus fuis degenera* 1 ^

falce & aratro reliais,intramoeniacorrep^ y

runt, & in circis potius ac theatris, quam *^ t ?
getibus & vinetis manus movere volne 1  ^
ltaque frumenrum hodie locamus , q ul  j 0 „
advehant:qui faturi fiamus ex tranftnari* 11  ^

277

c is, & vindemias condimus exlnfulis, nos in-
terim ociofi attonitique miramur geftus efFoc-
rninatovum, quod a natura fexum viris dene-
gatum.muliebri motu mentiantur.decipiant-
queoculosfpedantium: moxdeinde,utapti
v eniamusad ganeas, quotidianam cruditate
Laconicis excoquimus,& exučto fudore litim
quserimus, nočtesque libidinibus & ebrietati-
bus, dies lu do vel fomno confumimus,ac nof-
ftietipfos ducimus fortunatos, quod nec Ori-
tntem Sblem videmus, nec Occidentem. Ita-
que iftam vitam focordem perfequitur vale-
tudo Nam lic iuvenum corporafluxa, & refo-
lutafunt : ut nihil mors mutaturavideatur.
Su pereft, uttertijsillisrefpondeamus, quia-
Sdcultura id negotium efie arbitrantur, quod
^ulla arte conftet,nullius egeat magifterio prg
Cc ptoris,nullum ingenij acumen requirat.Sed
^uam procul id a vero fit>faciam,ut omnes in-
^Uigatis.Nam qui fe in hac fcientiaperfečtum
v plet profitcri, lit op ortet rerum natura: faga-
Cl lsimus, declinationum mundi non ignarus,
^ e xploratUm habeat, quid cuique plag« con
j. en iat,quid repugnet: fy derum ortus & occa-
im rx \ ernor ia. rcpetat, ne imbribusventisqiik
‘^minentibus opera inchoet, laboremq; fru-
ri retUr -GcEli &ani prg fentis moreš intueatur,
' tl - femper eunde.velut ex pr«fcripto,ha-
tu Urtl -S erun t>nec omnibus annis eodem vul-
Veillt  *ftas authvems: nec pluvium feraper

S 3

eftver,aut humidusautumnp Qua? praenof c  .
re fine lumineanimi,& fine exquifitifs-dncip^
nis nonquenquam pofle crediaerim lafl 1  'P ^
terra varietas,& cuiufq;foli habitus, quid n °*
bis neget.quid promittat paucoru eft dilc cr .
re. Contemplatio vero cun&arum, in ea di‘ c
plina, partium, quandocuiqcontingit> ut .
regetum > ararionuqjpercipereturum ,& va
as, diffimilimasq;terraruipeciespernoic er  ’
quarum nonnulla colore, nonnulla? qual lt:
fallunt? Atqueinalijs regionibusnigrate r  '
quampullam vocant, ut in Campania,efi’ a ^
dabilis: inalijs pinguisrubrica melius r e ’P

det^uibufdamfficut in AfricaNumidia) P

tres areni foecunditate vel robuftifs. fold vl

cunt.In Afia, Myfiaquedenfa& g!utinola c

ramaximeexuberat. Atquein his ipfi*j S

cognitum,quid recufetcollis,quidcamp el
poiitio,quidcultus,quidfylvefterage r >fi .
humidus & graminofus,quid ficcus & ip l ‘ r  j;

rationem quoquedifpiciat,6cinarborib> jS ^

netisqueCquoruminfinitafuntgenei'a) c ° n ( j; s
rendis ac tuendis : & in pecoribus
confervandisque. Quoniam & hanc a£ * cl r3t a
mus,quafiagriculturapartem, cum ^P sr cC i
fitabagricolatione paftoralisfcientia. ^

tamenfimplex. quippealiudexigiteq’j |U1

atque alind bubulum armentum, aliud p

ovillum(&meoipfodifsimilemratione r. #

#ulat Tarencinum ) atque hirtum .) ntftf *

e*

>li

>fi"

y>

)C

\'

»

i'

:t»

:6

J.

j-

j-

i-

K

It

is

.d

>■

i-

5 '

is

i'

■i

is

o

i*

i

n . u tti •• &idipfumaliudcuraturmutilum&r3'
tipilum, aliudcornutum & fetofum, qualeeft
ln  Cilicia. Porculatoris vero & fubulci diverfa
profefsio, diverfa paftiones.nec eundem gla-
bra:fues,denfsequecceli ftatum , neceandem
educationem J cultumvequarunr. Et utape-
toribus recedam, quorum in parte avium co-
hortalium & apum curapofitaeft, quis tanti
ftudij fuit,utfuperifta,qua:enumeravim 9 , toc
ttoflet fpecies in(monum,tot putationum.tot
Pomorum olerumq;cultus exercere ?  quis tot
generib. ficoru, ficut rofarijs cnra impederet ?

c um a plf risq; etia maiora negligantur. quan-
^uam&iftaiam nonminimavedigaliamultis
^decoeperunt. Naprata & falida, geniftacpie

^arundines,quamvistenuem,nihilominusa-

* 1 quam defiderant induftriatn. Ex hac ta mul-

tarum ,tamque multiplicium rerum

t ione('quas Columellse.autons pe ’ s . ^

^'smaUurecenfere,q«a.mnneis) ,, ar _

^Uigerearbitror.agriculturam “ on  ^

fedartemHberalematqueuig •

tcroqu e &ingenuohominedigname •

°perationes atque obfervationes luas,
liberaliorib. artibus, Aftronomia,■ ^-

četrta & Arithmeticacommunes haoe-

i autefolertiffimsillius fcienn* : <1°* a  cor&
^■rpiumjherbarum.oleru.frug 11111  P '
Paturas rimatur:quafi pars qu? d  *• x

Pomivam vero uti vocant, Pbd° °P ^

S 4

zSo

rei familiaris adminiftrands,augenda?q;

nescommonftrat,totampropemodufui 11 ^

fecit. QuareHoneft,qu6dquisg.iniretiii'' 1
monemillum Lucianumdigonefe Philofop 1  ^
tum ire 5 dixifie Jllud potius admirari cutnf^
lumelladebetis, quid ita dicendicupidi* e  '
gantOratorem, cuius imitentur eloque lltia *
menfurarum &numerorum modu rimani’
placida: difciplinae confedentur magift r u > v0
cis  &cantusmodulatore,nec minuscorp 0 .
gefticulatore fcrupulofiffime requi ra t ^. ta  jp
nisac muficse rationisftudiofi,itemq; q 111 %  ^
fi.care velint.fabros & architedos advocet.fl
navigia mari concredere.gubernandi p<? r!t0 (  ’
quibellamoliri, armorum & militiseJ
&,ne fingula perfequar, ei ftudio,quod q u ‘ s3
gere velit, confultiffimum redore adhibc ■
deniq; animi fibi quifq; formatorem,p r ^ ,
ptoremq; virtutis e ccetu {apientum arce* ^

fola res ruftica, q fine dubitationeproxitn a ’.

quafi corifanguinea fapientig eft:tam difc cn
bus egeat, quam magiftris. Adhuc .n.
Rhetorum>& ut(Columellse verbis utarjGe
metrarum, Muficorumque, vel[quod
mirandum eft, contemtifsimorum vitior 11
officinasjgulofius condiendi cibos,&
fiiisferculaftruendi: capitumque & ca P. j s
rumconcinatoreseflevidetis. Agricolati 0
neque Dodores qui fe profiteantur, ^l ■

* difcipulosnoviftis. Sed nihil vosiftafjrg.^

tiesturbet.nihil iftamentium humanaru & flu
diorum perverfitascommoveat. Nam ita funt
hominum moreš, ut quo qusque res prgftan-
f ior, melior ac honeftior eft, eo pl*runquc
ftdefpicatior. Sin vero adhuc obijciatmihi
ftuifpiam agricultura: eam effe rationem , ut

I propter hanc rerum infinitatem, de quadi&u
eft modo, nullis praeceptis comprehendi: ne-
que ullis regulis definiri pofsit: huic nos exan
tiquifsimis Graeci^ fcriptoribus Hefiodum,ex
Latinis M. Catonem, Varronem , Plinium,
j Columellam, Palladium,&cumprimis Virgi¬
nij noftri Georgicaopponemus. Nam hi o.-
m neslongo rerum ufu edočti, fingulari qua-
dam ingenij folertia, & multarum ac maxima-
furn artiu dočtrina, q.din agricolatione, quo-
i v i s 'oco&temporefieri, autnonfieri.conve-
n 'at,eruditifsimis libris, afe confcriptis, nos
^pcueruut • & artis fuse monumenta, ad fem-
piternam pofteritatis memoriam hteris tranf
^iferunt. Quare cum nihil fuperefle videatis,
ftuod agriculturam ex honeftifsimarum atq;
°ptitnarum rerum, artiumque liberalifsima-
numero pofsit excludere:merito vos om-
n cs in amorem& admirationem illius rapi de-
£ebit. Sienim primsevihominesin illobeatif-
^ofeculojhancartem a Deo acceperunt:ft
1 a , nil quifsimiHeroes illam exercuerunt,fuam-
ft Ue  progeniem perdocuerut: fi fummi Reges
atc l Ue  Imperatores terra fuis manibus ipfimet

S f

IH

eoluerunt: fi Romani fenatores atqueDidato
res e rure, & villis in fenatum accerfiti fuerut-
jfi deniq; ars ipfa,utomniu prima & antiquifti
ma.iraliberalifsima, liberoq;hominedignd-
fimaeft.omnicerteftudio atq;amore hocvit?
genuspfequi,colere,amplediq:debem?. Id4»

tat6magis,quati>aliamuItQhisgraviorafunt-'
quf nobishuiusartispftantia.velfolademon-

ftrarepotuerunt. Si .n. res quglibet eomelior
aclaudabilioreft, quo fefe extendic latius;&
qud plures in vita comuni frudus jpfert; quid
*quifoin vniverfareru natura,ex omnibus ho-
minu ftudijs atq; adionibus,ad vita fuftentan-
damutilius.magiscpneceflariueft.clagriciiltu
ra,& hicrufticationu exercitia? Nam quote-
pore homines neque arces, neque urbes code
re, neque mare rraijcere navibus, neque mer-
caturam exercere, nequecaufas in foro agere,
neq; acu veftes pingere didicerac frumetis ta-
men & leguminibus,varijsq; oleribus arboru-
quefrudibus producedis colligendisque ope
ram dabat. His enim rebus ad viti alimoniam
fibi omnino opuseiTe animadvertebatltaque
line ludicris artibus, atque etia fi ne caufidicis
olim fatis felicesfuere,futura:quefunturbes.
Atfincagricultoribus neccofiltere mortales,
»ecalipoflemanifeftum eft. Vode epim mi-
feris hominibus cibaria &resad vidum cul-
tumquecorporis neccfiarii fuppetut, nifi
Igricukura? Vnde triticu, quo folo hominum

nau<-1

2S3

natura alitur, colligi poteft, nifi exagric.ultu-
ra/* unde tritici delicia? filigo ad noshomines
redit,nifiexagricultura? Vndeantiquifsimu
in cibis hordeu: nifi exagricultura? unde falu-
tarisillapti{Tana,cuiuslaudibusintegru volu¬
men dicavitHippocrates: nifi exagricultura?
Vnde ervum,cicet^tens,pifum ? unde oryza
Pythagorieisexoia faba? unde omnis generis
olerafundehominum &equorum pabula.a-
vena& alica, nifi cxagricultura ? Ac ne in eo-
demlutofcmperhserere velle,& humum uni-
verfam perreptaturi videamur: undeobfecro
tot amaenifsimaru arborum frudus,quibus ve
fcimur. ? undetotpoma,totpruna,totcerafa,
totficus,mefpili,nuces,caftane®,& quse pene
innumerabiliafunt,totgenerupyra&poma:
quibus ad corporis nutrimentum utimur ac
fruimur? An,non rurishortorumquediligens
cultus lfta omnianobis fuppeditat ? qd?quod
ex agricultura, & paftoritijs artibus optima
quaque codimentaaccedunt, ne hotnines ea,
qu* recefuimus, fercula inconditacomedat ?
Na ut de la&e.cuius infinitus eft ufus, nihil di-
cam: nihil de melle, nihil de oleo: nihil deca-
leo , ferculoomnium poftremo: quidqu*fo
vel butyro, vel adipe, vel larido ad codiendos
cibos accommodatius aut mehus eftEt quif-
quahominu tam horrido,tamq>infipido pala«
to fit, ut pane, aut leguminibus, aut oleribus*
Tola aquacodis, necullobutyro,ullaveadi*

peinun- '

2t4

pe inunčtis,citra naufeam vefci pofsit? Mu!ta
funt,quse in hanc fententiam proferre poffem:
nifi de re tam manifefta fupervacaneum elfet
dicere? Itaqueadcarnesvenio :quodomni-
um efculentoru, quibus fruitnur ad farne pel-
lendam prseftantifsimum videtur. Nam hx &
maxime nutrire, comuniMedicorum fenten-
tia, cenfentur: & nullum propemodum hodie
conviviu eft, quod fine carniu apparatu,laude
invenire pofsit: neque homines noftri farne fe
repulifle arbitrantur; nifi elixis aftatisque car-
nibus fefe totos oppleverint. Sed obfecro,un-
de na carnium five cicuratarum, five ferinaru
copiam meliiis copararepoflumus , quamex
rure, & vitavillatica? Nam illic funt ferarum
luftra: illic ovium caular: illic fepta boum: illic
ftabulapecudum: illic vivariaaltilium; illic ca'
uea: volucrum cohortalium. Quapropterex
rure&villafuntcarnesovillce , caprinse,fuil-
]x,  vitulinae, bubuls: ex rure & villa , pulli,
gallin«,ova,anferes, columba:. Actametfi
carnium efus contra naturam eft: & aliquid
in fe feritatis atque immanitatis habet .■ tamen
hominihanc poteftatem in belluas conditor
Devs,  non finecertoconfi!io,necabfquera-
tione concefsit. Nam vetuftifsimis illis tempo
ribus, quibus Nohas,cum fua familiapoft Ca'
taclyfmumenavi conftrataegreffuseftiterra
omnis fluminum inufitatis eluvijs vaftatae-
rat ; multa ob ene&as pecudes informia oceno

alto:

alto.-faltubusinfrugiferis & fylvisomnia in¬
dica. Imo ad producendos mitiores frudus,
a dartem culturac nullumfere inftrumentum
hippetebat nulla fapietig machina:neq; fames
moram patiebatur, neq; anniverfariutempus
femensfadaexpedabat.Quamobrem D evs
humano generi novam vidus rationem attri-
buit: ut nobis pecudes, tam feras quam cicu-
res iugulare, & carnibus illarum veici nune li-
ceat. Dixi paucifsima de efeulentis, quse nobis
vitarufticanafuppeditat,& quibus nos in vita
humana carere non pofTurnus. Nune utdepo-
culentis etiam aliquid dicam,tempus eft.Nam
hlorum no minus indigentad fuifuftentatio-
ne m homines,quamefeulentis? Sedquisea
^piam provenire melius credat, quam inru-
te &agris,cultisq;vineis ? Nautdeaqua('cui
ptimum interElemetalocum facitPindarus)
priusj qudm de vino dicam: quis eft qui fonta-
na m non credat falubriorem fluvialielemen-
^tem,pluvia? levem,ponderofa. ? quisnon cx
l pfis fontibus bibat lubetius ac gratius, quam
e  fontium cifternis & aquarum lacunis 1  Quid
Vef b ? an

Purior m vicu aqua tendit rampere plum bum:

Qaam,qu£ perpromm trepidat cumurmurerivumi
E>icat fortaffe quifpiam , acjusufumin

P 0tUe flfenoxium. , propterea,qu6dventricu-

re frigerat, & robur lllius caloremque dif-
P at  s coneodionem & digeftionem impedit:

crudita-

2t6

tt-«d!tatcs > flatu'quegenerat?omnemdbI^'
petentiam deijcit. Efto. At ego in elixandisci'
bis, fupra recenfitb in parandis deco&is,in c0
quendacerevifia inattemperandodiluendo-
que vino, no tanrum ntilem aquam fedetiatn
neceftariaefleiudico. Namaqua teftantePlt*'
tarcho, & vino fi mifceatur.prodeft & qua?pu
rainterdilutiufum bibitur , ipfumdilUtuin
redditminus noxium. IdeoqueabeodemiU'
bemur in viftuquotidianoc6fudcere:utduo
vel tria poculaaqug bibamus:qua:&viniufutn
emolliant & aqu£ potum corpori familiarem
reddantinecumea opusfit.infolentiareiof- 1
fendamur. Supčreft vinum.ruris doniiituc
decus amabile: de quo fatius eft tacerc, quam
paucadicere:ut illede Carthaginefuaaiebat.
Nam vino, utrefteaffirmat Plinius,nequevi-
ribus corporis utilius aliud,neque aliud volu-
ptatibus perniciofius, fi modus abfit. Vino
tnoderatefumto, corpusalitur.-vinocalorin-
fitusfovetur.vinoadiuvaturcoftcočfio: vino
reftituunturanimalesfpiritus: vinoipfumho
minisingeniumacuitur. Quid?quod

Vina par ant antmos, faciuntfa coloribus aptoi i
Curafugit multo dilutturc^ mero.
lUe ltquor docuit voces mflettere cantu i
Movit& ad certos nefaa membra modos.

Bacchus & agricoU magno confečta labort
Pcttorajnllrtia dijfoluenda dedu*

taccbm

m

fatchtu & affliftis requiem mortalibm ajfert  t
Curtltcet duracompedepulfa fonent.  _

Quid multis ?  ifte liquor terras fanguis cft*
cicutf venenum eft,lac fene&utis eft,omniutn
perturbationum animiremediumeft Atun-
de tandem hoc vit* humana: commodum, at-

quepra:fidiu?undepafla,undčmulfa,undede

fruta, nifievitiumcultura,& hominumrufti-
cationibus? Intelligitis, ni falIor,auditores»
quantus fe mihi ad dicendu campus aperiat: ii
ornniaruris comoda, quibus vitanoftraindi-
gct.noamplificareverbis.fedtantumenume-
^teacpercenfereinftitutam. Atque ut limi¬
te nonomnia,quae diximus. omnibusadvi-
ufum fint neceffaria: & natura, quš pauds
^ontenta eflefolet, multis rebus carere pof-
^•'Unatamereseft ) quamagriculturafolano»
bibpriftat: fine qua nullavita: human* pars
c oniiftere, nemoomniumviverepoteft Qua:#
n atniHa?dicam aperte, & dicampaucifsimis.
3limentumeft,quod fumi atque itni homines,

a ^eo.patre coelefti»quotidianisprecibuso-
tare  ac petere coguturrnutrimentum eft, quo

^ e |erumquorundamientacula &prandia, cu

* ol ° vino conftitifie Celfus, Latinorum me-
,'corumautor Latinifsimus affirmat. genus
r'i le ^ ’ 9 110  Antoninus Pius. iam fenex &c
lllc ernium,mane > atitequam falutatores veni
V i t nt . )to ^ rv in u tmolo& quide ficcofuftenta
■ deniqn e(Ult  uno verbo exprimam,panis e

V

o

quo indies fruimur.alimur, vcgetamur. Nam
huicalimentotantae funtvircs :utDemetriuS
Cydonius, autore Athenseo.folo panis,exfur-
no recentis.odore, multorum dierurn farnem
facilime toleraverit: & Democritus, tefte La-
ertio, iammoriturusodorepanucalidorurn«

quosadmovebatnaribus,vitamfimiliter ultra

triduumprorogaverit. Quidmultis? hocali-
mentum panistam prsefens efb ut multiscx-
tremam inediam & animi del^uiumperpef-
fis.folus panis.vino madefadus.opem tulerit*
& amiflas vires celerrime reftituerit. Quod n c
cui diduabfurdum videatur, exemplo decla-
rareaggrediar. M. Brutus RomanusCouful>
cum a Dyrrhacbio, quod obfederat, ad Apol-
loniam in magnaniviscopia proficifceretur,
atqueinitinere exanimisin lipothymiam, ut
vocant, propter inediam incidifTec: miniftris,
qui commeatum deferebant, cundantibus:
fatellitesad murorumcuftodes accelerare, &
ab hoftibuspanem petere funt coadi. Ibi Bru¬
tus Imperator derepente,veluti Democritus,
quemdiximus,folo odorepanis refocillatus
eft.tandsmquevidorurbepotitus,clementer
captivos tradavit. An nondum intelligitis,
quantumagricultura;, ob folum panisufurn
frudumque debeamus. Sed age, appone tibi
prandium ferculis exquifitifsimis conftrudu:
appone faliares epulas, & ccenam, quod dici*
tur, plane dubiam; quid, qua:fo , ex omnibus

laucitijs,

n,

ra

i-

f-

it>

nc

a-

al»

> 1 *

K,

Ut

is,

us:

&

ru*

us,

tus

ter

tis,

um

ibi

au:

ici*

bus

ijs,

lautitijs, quamlibetopiparis gratum erit: fi
panis nuli us acceflcrit. Audio Germanicurn
Csefarem fuifle, qui cum eauites fuos in aper-
taplanitie, inter cquitandum,detritafetnita
recefiiiTe, & fatalxtaboumque labores petu-
lantiiis, equorum ungulis protrivifle confpe-
Xi(Tet, in' lautifsimo prandio, quod poftea ad-
ornariiuflerat, folopaneeosprivarit, &plse-
tisque obtnurmurantibus, non modbfadi ^p-
terviam exprobravcric, fed panis quoq; & o-
perumrufticorummultipliciacommoda.lu-
culenter comonftrarit. No difsimileeftjquod
deFridericoPalatinofertur: cui fortiinatiSe
profperiinbellofucceflus.cognomentamVi-
^o'riofi pepererunt.Nam tribus ab eo princi—
pibus fortifsime devidis, & unodiecaptisiti
plima coena, alioqui exquifiteapparata, pa-
Hem denegavit i &reprehenfus, quodvido-
*iaimmoderatius uti,'&fortuna oppreflisin-
mltare videretur: refpondit, non fervaffe ho-
j| es  iura belli, nec ijs rebus peperciife, quas
“ellorum leges violarc prohibercnt: ut qui et-
Um fcgetes, vel temere conculcatas corru-
Piffent, vel incenfasexufsiflent, & molas paf-
>m igni fubvertiffent. Ac proinde meritd pa-
n emillisfubtrahi, qui nec materiam pan um,
peq: hj s  prapparandis conficiendisque idonea
’, n  . rum entafartatedareliquiflent. Voluerut
lapientifsimi Reges ac Principeš hoc modo
'-yclopicam quorundam barbarie refrenare,

spo

&mini{lrosfuosdocere,quantumhonoris**’
gricolarum laboribus habere deceat. Nam ex
ijs ,qux  ha&enus commemorata probataque

funt,intellexiftisomnes,hjecrufticanaexerci-
tia,&hasoperasagreftcs,omnibus vitf hum3'

na:generibus nonprodefletantum, fedetiaoi
neceflarias efTe:ita,ut nemo fit mortalium,q ul
ope ac fubfidio agricultura: vacare pofsit. H*c
difciplinacftj qua: cjeterishominibusvi<Sutn
fuppeditat: ha?cutiaeft, quarreliquarumar-
tium,quotcunquefunt, auxiliocitiiiscarebit,
fola: quamhuiusfoliusca:teraeomnes. Sine
hac nihil poflunt magiftratus & principfs, m-
hil iurisconfulti, nihil medici, nihil literarum
cultores, nihil opifices , nihil urbani atqueo-
ciofihomines. Nam hifceomnibus unaagn-
cultura fubfervit, eaque prsebet, qua: ad coni-
munem viftum cultumq; corporis ex necel-
fitate requiruntur. Quare merito una ip&
pra: alijs omnibus artibus in precio efle de-
bet : cum una plus emolumenti, quam *'
liar ad vitam communem > & hancfocietatenl
generis humani conferat.

Sed novi ego tacitas quorundamhonU-

num,qui harcaudient.cogirationcs. Nam pa»
tem harum laudum fibi attribuent hominc*
quidam aulici, partem caufidici, partem me¬
dici, partem oppidani artifices. Dicent.ii.au-
lici: nifiagricolar.manu eorum armata.tan-
quam Palladis Aegide,advcrfus hoftes delen-

danturJ

S* dantuf : fore, utomneslabores,quosillipa-
eX cistemporibus exantlarint> bellodeinderur-
[U« fumconcidant. Sedhidumfibirefponfum ef-
:ci- [e exiftimenc: cum infra audierint rufticam
ni' iuventutem, & agricolas armis traftandis a-
aifl pdorem efife, & in hoftibus profligandis plus
qui valere,quamoppidanos&aulicosautcerti
IjC  hosfineillisindefendendapatrianihil orani-
utn no poffe.

at' Dicent deindc Caufidici, agrioolasfine
:bit. legutn pra;fidio, & pcenis furum ac nebulonu,
5ine fua retinere non pode: nequc ullos exercere
ni* contrač^us. nifiexcauftdicorumpra:fcripto,

tufli iuftitia&«quitasinillisconfervetur. Sedilli,
ie o' tumdemumrefponfutnfibiiudicent.-cumaiv
jgtr dierint’, vetdres agricolas & iuftiores &' multd

- 0 flV i *quioresfuilfe: quamhodiernifunccau(idi-
eC c('  c i.pecuniarum accipitres. Diccntfortaflfe &
jp {ii  Medici) rufticosfineregiminefanicatis 3  ruri
[ e V fton poffe operam dare: nequeemalisconva-
am v  *^ c ere,nifi medicorum accedat curatio, & di-

ta( eiil ligens reftitutio. Verum & illi fuamhabituri
fimtfatisfačlionern: ubi ollenfum fuerit.agte-
ho iH‘' ftcshominesnonipfistantum medicis.feucae-
l eris omnibus hominibus,optimavaletudine»
ju«* ^corporisviribuslongefuperioresefle. Sed
0cc urretetiam ingensmihiagmenfabrorum*
Co riariorum,futorum,textorum,tinčtorum,
a ^ artorum >f a niorum,fartoruny&cupediario«
' det ( K  tUm * ^ lm disq; farinas hominum: quifuis fer«

dao^' T  *

ramentis,malleis,cultris,fubulls, radijs ahe-
nis, forpicibus, fecuribus, lebetibtis^c verub. nt
agricdlarnm laudes pertundere, difciudere» lin
pertotarc,irrctire, denigrare, oom/i)inw re ' Un

evurere torrcreacplaneannihilareconabun* crc
tur. Occurrentitemmolitores& pidores, q ul  feb
hanc rufticorum gloriam pollinibusacfurfu- f er
ribusobfcurareaudcbunt, &quod:inj»gid c0 ' fce

latione prarcipuumeflediximus,idomnet2 n ' bai

■quam fuum,nefcio quoiure,fibi vcndicabu nt ' bo
Namalipfic dicent: quomodo agricol^^ 1112  du
texroria,comria, futoria & farroria velbsac- f ua
■tjuirenc, quibus fe adverfus hyemem & cce '* int
iniuiia:spofsintdefendere. ?  A]ijlie,'.jquOtno* ac j
do,inquicnt, fine ierramentis & operafabro- f U(
rum agros.colent, terram vertent, vitespu^' coi
bunt.arbores Rringeilt ? Alij: quomo.doabfq> tifi
molitoremolent: ablquepiftorepanesco»fi* res

cient ? abfq;lanijs&coquiscarnesadvi(Suni ab<

prarparabunt? Qt>ibusfaneomnibus,qti*de* rut

go re fp o n d e n d u m efl e c e n feam: qu ar fo atten- re .

dite. Nificnimfermonibnsvulgi&clamorib' ft 0
imperitarmulticudinisdbmmeatur: erbdii ter
vobisnon poteft; quam ftultihomines dpt 1 * nic
mo cuiqj obftrependo fibimetipfisplaceanc- mi
Primo igiturfciendumeft: hofcequos proda* 1 0 ;
ximus opifices.fi cum agricolis& rufticatioi^ nit
ipfarumlaudibusconferantur:nonomoes c *' vit
fennius modi Qnidam.n cuagriculturacp 11 ' ere
dam focictateiac veluti cognacionem hab« 1 ^ nu

utelt eri

291

ut eft molitoria.ut piftoria,ut laniatoria, utcu
bnaria. Nam iftaruartiumharceftratio: utab
Uno eodemčp homine fine ulladifficultate ex-
crceri pofsint.Icaq; olim ijdem molebant.ptn'
febant,panes conficicbant, qui frumentacon«
ferebantiijdem pecudes madabant,qui eas pa
fcebant.a!ebant,farciebat: ijdecarnescoque-
bant,elixabsnt,aflabat,quiiugulabat. Ac,pini
hodiernisetiam temporibuslinguli propemo
dum agricolg fuos habent furnos.fuamacella,
fuapenora, fuascoquinas. Atoppidani&qui
intrama:niaarurislaboribusfece(ferunt:&:fe
adocium quoddamurbanumcontulerunt: ij
foosfibi mcrcedec6duxerutpanifices,lamos,
coquos, fartores.pifcatores. Quidam vero ar-
tificesabagriculturadiftantlongius:uttexto-
res,utfartores,utcoriarij.ut futores tatumq;
abeft.utillifein harum laudum.qua:agricola-
tumfunt proprias focictate ullapofsintoffer-
re: utnequideoperas fuas finerufticana&pa-
> ftoritiavitaexercere,nedumagri cultorib cg-
teriscpmortalib. laboresatq; opera ipfacomu.
nicare valeant. Na ut de illis rebus, qusead co-
tnunem omnium.viftu pertinent; qugq;ex fo«
loagrorum vinearumq:cultuadnosredeunt,
nihil iam dicam: qua: tandem ars cft, aut quod
vita:civilisftudium: quodad fuasačtiones ex-
ercendas agricultura carere pofsit? Age enim,
nullafintfrumentaexagris, quisquacfolocus
eritmolitoribus&piftoribusin urbe?nullafe-

T i

29 +

ratur canabis.nullum linam: quis locus relin-
quetur textoribus ? nuli# educen tar oves, nec
ullafintvellera: quem locuintcrhominesha-
biturifuntlanifici.tin&ores.fartoresfnulife*
rureintramoeniaducantur pecudes.null? vo-
lucres, quida&urosefle putatislanios? quid
coriarios? quid furores. ? quidcoquos ?  quid.
cupediarios ?  Quid ?quod ne quide eaueftfis
illafcientia,quantumvisfefeefferat, fineagri-
culturapoteft fubfiftere i  Namubinullaferi-
tur avena.nulli pecudnm funt paflus, nu 11? pej
les,equibusparenturephippia: quidreliq llU
eritequis? quidnoftrisequitibus ? autunde
tandem in bello equitatum coparabimus?Sa-
tis puto & his &alijs opificibus refponfum So*
lireftantfabri ferrarij, quicu malleis &forci-
pibusfuisadhuc nobisobftrepunt:genusho-
minum valde impommum,&quod exomnib-
opificibus folum prope Deorumimmortaliu
fatufeeditum efie affirmat : ac nefcioqucm
Vnlcanum claudicantem artis fu? repertoretn
iaditat. Hi cum agricolis laudem fuam prxri-
pere conentur: propterea, quod omnis gene-
risinftrumenta, ad rufticationem neceflaria.
illisfabricant cohercendialiquantulum,&i n
tra officij fuiiimites revocandi erunt. Neq;.n*
agriculturainitioferramentis tanropere
gebat: ut fine i js terra exerceri & coli non pof-
fit. Quis enim Caino fua fabricavitinfttU'
menta, fuo$queligones & vomeres, cum ter-

ran-

tl¬

eč

a-

ex

0-
id
id
■is

1-
i-
el
tu
ie
a*

0-

1-

0-
b.
in
tn
m

1-
e-

at

in

n.

di

,f-

j-

r-

ti'.

tam  lile prius verteret, quaro fodinse Sc  offici-
ferraria: a poftcris ipfius in venta: efl'ent. ?  Ec
Utmaximecommodiorfit, faciIiorque rufli-
c atio, qua: ferramentis prseficitur, quam quar
fine illis Tufcipitur: tamen ferrarij opifices.a-
gricolarum laudes fibi propterea vendicarc
haudquaquamdebent: cumadvitajfuftenta-
tionem & artis ipfius exercirationcm longe
plura a rufticisaccipiant ferrarij, quamafer-
rarijs ruftici. Scio.auditores,longe minoraat-
queinferiora hsec effe , qu«e a me dicuntur,
quam vel res ipfa, vel expedatio veftraame
poftulat. Sed tamen ha;c ipfa, qu*dixi: talia
funt: utexijsintelligatis, quantafitagricui-
turae utilitas : cum in omnibus vita: humana:
partibustantailiiusfitneceffitas. Quod igi-
turproximumnunceft, ea perfequemur de-
incepscommodaatq;emolumenta, qu$fuis
potiffimum cultoribus, vita rufticana exhibe-
tefolet.Inquaorationispartedumpaucis.nec
longe immoror: qua:fo vos auditores.ut de ve
ftrain me audiendo benevolentia & a:quani-
mitate, qua ufi eftis hačtenus, nihil remittatis.
Nam ea eft artis huius amplitudo, ut nemo
eam verbis confequi, nemo fufficienti oratio-
necomprehenderepofsit. Itaqueexinnumc-
ris vitae ruflicang utilitatibus,eas taRtiim reci-
tabo,quae prarcipuar funt: & maximu in omni
vitapondushabent. Quis enim tam brevicir-
eumferiptus teporis fpacio,tamq; anguftis in-

T 4

dufus cancellis, omnia quar agricultura fuis
colonis&profeflorib. afFcrtemolumenta,ver
bispofsit confequi. Eftcerte optimaru inhac
vitarerumnumerustantus,tantaq;copia. -  n 1
quidprimoautpoftremolocodicendum fi £ - ?
egonefciam. fi.n.valetudinem&corporaru*

ricolarumafpicias: nullumgenushominiiil''

lis videbiturhaclaudeantecedere.Sin opešat*

que divitias intueare, qua; illorum quodamo*'
doproprisfunt: nihilagricolisufpiamappa*
rebit fortunatius. Sin vero temperanpam,iu-
ftitiam,liberalitatem,modeftia,candoreacfi'
mileseorunde virtutescofideresmefcioan ul*
la focietatis human* pars,agri cultorib. & vil-
licisiure hicanteponipofsit.Nautdefanitate
ac robore viriupriusdica qdea!ijsvitg liuma*
narcommodis; quiseftaconfuetudinehomi-
num tam rcmotus, quinon longo rerum ufu
compertumexploratumq: habeatagri&vi-
nearum cultorcs, csterishominibus fanitate
& valetudinecomodaplurimum antecellere?
Docethoccoloragreftiumhominumnativp:
docet roburcorporis Hcrculeum: docctmor- j
borum expers artas: docet fenečlp Iongifsima.
Suntenimpagani&vil]aticihomines,plerun-
que optimaconftituti per omne State valetu-
dine.necaiiudgenuseft vitte; quodlongiores
a Deo acquirat fene&utis terminos.Na M. Va-
leriumCorvinu accepimus,cum adcentefimu
annum vicam produxiffet; & iam cxa&a eflet

State:

*.tare :agros tamea adhuc coluiffe. Alius rci
huius caufam falubritatiaeris, qu:tinagriseft
adfcribat. Nam aerillictemperatifsimuseft:

& vili* rufticorum omnibus ventis funtper-
flabiles. VndeHoratius:

Vtvere natura fi convenienttr oportet :

Ponendacfj dumo quarenda e(l area primum;

Novtlime locum potiorem ture beato ?

Lfl ubiplus teptam bj/emes, uli mollior a ur a
Lemut aut rabtem catiit, ant momenta leonis y
C um feniel acccpit foletn funbundus acutum  ?

Alius fanitatis huius caufam ad ratione
vidusreferat. Suntenimruftici, utpofteadi-
cemus.in vidu admodum frugales: & plf run-
queillistantumcibis vefcuntur,qui ad tuen-
dam valetudinem funt aptifsimi. Equidem vi*
j dusrationem& falubritatem aeris.plurimum
momentiadfanitate atferre, noninvituscon*
cedo. Neque hocinficior, fere morbofiores
efleillos,quiintramuros & faxaparietesque
iapideosconclufi.falutariiftaaura privantur:
quam qui in aperto campo vitam, fub dio de-
gunt. Nihilotninustamen potifsimam huius
valctudinis & roboris caufam, ego in ipfis ex-
ercitijs & rufticationibus pnecipue pofitaeffc
exiftimo. Nam

Cernu ut ignavum corrumpant ocia corput
V t capiant vitium , ni moveantur,aqu<t.

Viderehoc eft indefidiofis atqueinertM
bus hominibus.qui, quddfere domi statu-

T 5

2)1

lam fuam, indelicijstranfigunt:vigoremTu-

um paulatim magis magisque amittunt. Qui
vero laboribusexercentcorpora, hicalorern

ventriculiexcitat J &cibiappetentiainfibic6-

ciliant:eumque maioricum obledamento&
emolumentocapiunt.&digerunt: quam qu{
ignavo Temper corpentocio.Itaque delicatuli
cibos aut non magnoperč appetunt.aucinge-
Itosmale concoquunt: &multasin ventricu-
locruditatescontrahunt. Vndeperpetuail'
lismacies, orapallida, gen*exangues,artus
graciles,membraexucca,corporadebilia.DO'

cent utrumque virginesrufticx, quslabod-
bus & ruris operibus dedita»funt,& noftr? p u '
ella-, qua» in oppido vitam fellulariam atq« c
utnbratilem degunt. Namrufticanxpuell*
Temper valent, Tempernitent. At noftrsTe«)'
per xgrotanc, Temper pallent, Temper terg 1 /
Temperlavari, Temper ornari, Temperping 1 ;
acfingi volunt. Vbienim Tuntciniflones?ubi
locum habent ungucntarij, phrygiones, my'
brecharij ? ucrum in rure, an vero in urbe ? ub*
muliercs ceruflata: ? ubi madentes cincinno-
rumfimbriae fubicalamiftraticrincs? ubil' 11 '
guetis delibuti capilli ?  utrum in rure an in ut'
bei’ Sedadviros redeo:qui in rure vitam
gunt,& labore inamium,vi<9:um fibiatqueab-
is quatricant. Annon vides illoru corpora,Tob;
daquadamoT>iumc6page, folidoq; nervotn
robore conftare? annon idcirco Vegetius. r e *

milita-

1'

lS

v

i'

li' ''

>° :
\*

[1'

h

rU

ti

r,

ti

O'

10 '

p

p'

Ji'

A

A

ti

ti'

ttfilitaris fcriptorelegatifsimus .aptioretn ar-
niisefferufticaplebe urbana dicit? utqu*iub
dio & in labore nutritur, Soliš patiens,umbrai
^gligens.balnearunefcia.delitiarumignara,
fitnplicis animi, parvo contenta.duratis ad o-
•nnem laborum tolerantiam membris. Cui
*ftumautfrigus,8cquamcunque casliintem-
periem perpeti, geftare ferru, foffam ducere,
onusferreconfuetudoderureeft. Igicurexa-
gricolis, ut Catoait, & viri fortifsimi, & mili*
tcs ftrenuifs.gignuntur. Neque fine caufa ma-
iores nottri, ut fupra quoque meminimus, ex
^tbe in agros redigebant cives fuos: quod &
pace a rufticis Romanis alebantur: & in bel
0  ab his tuebantur: ficuti Varro teftatur Et.ut
^olumellce verbis utar, vera illaRomuli pro-
es  afsiduis venatibus , nec minus agreftibus
°P e tibus exercitata , firmifsimis pr*valuit
^ or poribus: ac militiam belil, cum res poftu*
j av it facile fuftinuit: durata pacis laboribus,
etn perque rufticam plebem praepofuiturba-
na:  -Vtenim quiin villisintraconfeptamora-
r ? n tur, quatn qui foris terra molirentur,igna*
y i ores habitos: fic eos, qui Tub umbra civitatis

1Ut tamceniadefidescunči:arentur,qua>quini

ac oleret,adminiftrarentq:operacolonoru,

^gniores vifcs. Exiftent fortafle hoc lqco,qui,
a-  cio quam, militare & regis fapientiam, ru-»

ican* fimplicitati pra?ferant:&arteslnape-

orias  tobori agricolarum longe antepo-

naut.

100

naht. At nos illis Cincinnatos, Fabricios op-
ponemus. Etfienim

Vu c on Ji lij typers mole ruit fita:

Et Agamemnon decem Neftoras,non Aiaces
oprat: &fortior ellexercituscervorum,duce
leone,quamleonum, ducecervo.- tame robur
iliud militare, quodinagricotiseft,nonideo
extenuari debet: quafi omni orbatmn fit con-
lilio , omni prudentia militari deftitutum.
Nam qui ruris opera tantapofltmtadminiftra
re prudentia , qui pecudes& iumentatanto
regere poflunt confilio , qui totam naturam
&mala ventura, hyemesquefuturaspofliint
profpicere : quomodo non etiam eadem pru¬
dentia , in bello adverfushoftem uripolfenr?
An durifsimas arbores &ramos profuopof-
fintarbitrio difponere: & molles hominum v
nimos in aciem collocare non pofsint? Refert
Aelianus in varia hiftoria,quedam Perfam. cui
nomen Mili, regi Artaxerxi per Perfidem o
quitanti, malum punicum prodigiofa: magni-
tudinis, invanno obtulifle : Regemqueeius
magnitudineadmirateminterrogaiTe, e quo-
nam horto depromtum iftud domireferret?
lilo vero refpondente, e domo & agris fuis:ga'
vifum fupra modum Regem , mifsisque Re-
gijs muneribus virum ornafle : & mox h xc
verbafubiecifle : Per folem.iftehomo tali cu-
ra & tanta diligentia , etiam civiratem m eo
quideiudkio, e parva ampliorempofsitred-

dere.

3Qi

dere. F.t profedo fi vetum confiteri volumus,
e a$ virtures , qua:in bono Jmperatorerequi-
runtur, citius in vitaruftica, qua urbana & cu¬
kali reperiemus. Suntenim agricolar, ipfo
quodam natura*& confuetudinisfua: dudu,
ad pietaterp,iuftitiam,teniperantiam,liberali-
l ateni.candore,mque & reliquas virtutes mul-
toproniores.quaČ3cterimortaks. ltaque vita
ruilicana ad pnmoru hominu felicitate mihi
quam proxime acccderevidetur Primo enim
(te um reiigiofiuscoiut. & prccibus ardcntio-
r >businvocant,quiquotidianis laboribus vi-
dnm fibiquxntant,&cceli tempeftates.gran-
dines,quemetuunt: quam illi,quioninium re-
r ^nicurarufticisdelegata, in ocio degunt,&
tan quatn extra omnem teli iadum ipficoniH-
^dtijfecurifsimis. animisin diem viditant.Nec
| ! ne caufa. maiores noftri, cos, qui terram co-
er ent, piam & utilem agere vitam credebant:
a tque cos folos reliquias effe e ftirpe Satur-
tdtegis:ut VarVo docet. Etenimfiiscultus
^gratifsimus eit: qui ex animo erga De-
'itngrato, &; acceptorum beneficiorumme-
^ 0re  proficifcitur: quomodo facrificiavete-
fUrn  agricolarum lili non maxime placuifle

* rc darnus? NequeenimDeuscalceos,autve-

es >autdomosaut vafaaureaatcjue argentea,
t^llaniij us  opificij opera (j bi immolari iuf-
■ ed oves, fedagnos, led pecudes.fed frugtj
v  Ex qiio iplo j.uteUigitis, quanta lic

“*-V; ' agriculf

$oz

agricultursdignitas,cumtantaexipfaadini'
mortalem Deum redeatvoluptas.QuiddciU“

ftitiadicam.-cuiushodie fedemacdomiciliui^
inurbibus fixerutcaufidici & forenfes quid*
rabulx ? Ego certe hanc virtute.fi quaeft in ter
ris, iamdudum ex urbibus & arcibus, ubi p ep
iirae traftata fuit hačtenus, in agros recefsii ^ 1
ac pridinum illic locum occupaflefirmiter ^ 8
tuo, Neque frudra etiam poe'ts veteres, cui * 1
Adrscam terris excefsifle dicunt, actate ferrefl
omnium podremo agros eam deferuifle dri'
psere. Vbienimmaior ediniquitas, quam if 1
mercatura & negociatiotnbus illorum hon’ 1 '
num, qui fe a ruris laboribus ad vita: genus P*
nidicum contulerunt? ubi maioredcrudeli'
tasquamillisipfisinlocis,ubiiusabiniquis^
indo&is iudicibus in abfynthiu vertitur ?^ 1

atrocioresexiftunt iniurise,quaquib.inlot iS
iura torquentur,extbrquetiirpecunig?At ve '
ro iiPrudicana&villaticahac vitarcofuetudir^
homines fua quifque curantes, fuisque opep'
businteti, nequetot]itibusintcrfedi^cep t:a ^■ ,
quot urbani homines: neq; ad lites,fi qu? e* 1 '
ftant, rurfuscoponendas ,’tot novas lites
vent,quot forefes illi: qui, ubi lites no fant d 1
lites ferut.Quaaute feveradifciplinaufifit 1 ^ 4
teres agricolf, in puniendis fceleribusatq)fl 8 '
gitijs.etfi multis exemplisdeclarare poldO 1 '

ramen hoc unu fufficere pode arbitror: q u0
Aelianus , de quodam agri & horti culcor
■ ' ^ fcriptun*

■* fcriptrum reliquit. HabebatquidaRhacoces,

*■ gcnere Mardus, fcptem filios •• quorum mini-
n mus natu Cartomes nomine, magnos & fapi#
s entes multis damnis affligebat. Hune pater
r primum inftituere,erudire,& verbis reducere
f« inviam tentabat. Verumcumillenon admir¬
al teret difciplinam: & quodatn tempore vicini
;ft iudiceseovenirent ,ubi fedeshabebatadole«
n fcentispater:ille c6prehenfumfiliu,& mani-

;4  bus in tergum revin&is,adiudicesabduxit Ibi

[.  quxcunqueunqua per audaciam deliquiflet,

rt cumaccufatione commemoravit:&aiudici-

i- bus poftulavit, vt adolefcentem ad mortem ra

)» perent. Atillianimisconfternati,fuisfenten*

|i- tijs eum condemnarc noluerut. fed utrumque

Sc  ad regem Perfarum, Artaxerxem adduxerunt.

bi Mardo vero femper inftante, & eadem ccnten

;is dente,excipiensRexait: Potiš neesetiaferre,

■s* Ut fihus in confpcft u tuo vita priveturqui rc«

n e fpondit:maximc.Quoniam in horto etiam,cu

r i. nafcentiumladucarufurculosamarosdefrin.

|t, go &amputo,tantu abeft, ut dolore ex eo ma'

x i. teripforuladucacocipiat: utetiamagiserflo-

|0 . refcat: item magnitudine & dulcedine plus au

jbi geatur. Adeundemmodumego,6Rexcuvi*

;V t deroeum, qui mea familiam leedir, & vit* fra-

trum officit, vitam amittere: & fuis in ipfos in#
ia;  iurijsprohiberi. ctiamipfe amplificabor,&re

0 d liquosmei generisfimiliter mecufortunatos

jrC  confpiciam. Q,uibusauditis Artaxerxes, Rha-

ita  edeem

3°4

cdcem collaudavit, & in collegium regiorum D
iudicum cooptavit: His verbiseos,qui tutn Ci
aderant,allocutus : Quitam feveriter&iu- ne
fle de proprijs liberis fententum audec pro- cii
nunciare : omnino etiam in alijscriminibui qi
incorruptum & finceru iudicem fc prarftabir- bil
Adoldcentem vero pra-feriti culpa liberavir, qu
gravibimam mortem intemiinariis, tfiapo'' bil

lkrum fimili in crimine deprehenfus fuilfc^ eci

Quisobfecrohunc Rhacocem olirorem&ho f et

mine rufticum,non ipfi ultori Bruto, aiit MaW m<

h'oTorquato,Rom.civibiisianreferre3utcer' Pr
teaquipararepofsic ? Plena cxerhplorunieft qu

vetuftas, quse agricolarum iufle ac feveriterdi qu

da&faftabftendunt. Confernunccumhis qu

veterum Agricolarum Iaudibits.vitamnoftf 0 ' «*'

nimquorundam Nobilium , quosvocant: & tat

utri horum meliores, fan<5Hores 3  ;cquiores> a£ tas

nobilioresfint,apudanimum perpcnde. Na no

ubi, obfecro.atrocioreshodieaudiunturblak c et

phemise.in Deum,quamapud nobiles? Pan- dei

ci funtexhis, quibus verapietas, vera religij qu

fitcordi. Qiiibmnium oprimi efleVolunt(iit %

Svvencfeldiani ) hiRomanum Ponrificenofl tju:

ideolaudant,quod religionem tanti faciant« *cc

fed quod honores, quod dignitates, quod jtP c ar

cnlentosCanonicorum focos. Hac fpedeic- ter

fti, nOndubitantarmafuainipfos C an o n icb? &e.

convertere.ardesillorum perrumpere.omnia tui

fecra,&profanacominifcere. Nampoftquant <pi;

Ducum

111  Ducum & Principum Germanih, ipfiusque
ltl  Csfaris aučtoritas, paulatim apud hunc ordi-

n em vilefcit.Exindetantaquidvisimpunefa-

ciendi poteftasNobilibus hodie oblata eft, ut
[]i  quo progrediatur ultra,vixiam habeat.In qui-

j c ' tiufdam locis, inter fe pačti funt Nobiles, ne
K* quisquamautcubitumiret, aut furgeret cu-
i'  bitu,nifi lfthsec omnia fierent, interpofito ex-
tcrabili Cacodcemonis nomine. Horrefco ire-
i0 ferens.AudiunturaQvuvsDAM voces,'no

0 ftiodo in Deum contumeliofse, fed etiamin
^rincipes, & fummos Magiftratus feditiofe,
quas fuis au&oribus per iugulum redire *-
fuerat. Quid iam dicam de crudelitate

ib SUamGentauri Qv.11 3 AM exillisin ^ uosRu "

^’ c osatrocifsimeexercent ? Namquotpu-

^ tat >s vos, in illis locis, ubi maxima eft impuni-

^ i ta s>hodice(TeNobiles, quifinguliaIiquotm-

tl °centifsimos agricolas, levi de caufa, ad ne-

af tet^ dcverberarint, aut etiam penitus occi-

® c rint ? Et an vos unquam audiftis, ibi cui-

lOi  S^am hornm fcriptam dicam, aut de quoqua

tic u Pphciutn capitis fumtum ? Age enim tu,

0,1  J Ulf quis es,exaliorum hominum ordine,age,

ilt ! J Cce ptam a Centauro aliquo, iniuriam vindi-

an ,darn fufcipe: Male peream,nifi omnes cas*

b' nf l l exce ptis paucioribus ) fačtaconfpiratio-

: ,v Catenaria, five potius Catilinana.m

Ur dusperniciemconiurent. Hic(hicxn-

l{ \  n  a tt»JunumndriS|Omnesnoris •• omnes m-
lit* '

5t>6

ter fe congruunt: fimilia omnia, unus in nos*
eft: cgteri omnes ad defendendam caufamad-
fiint: tradunt operas mutuas. CerteGtrnuffl*
Trinupes , acpracipue Cafar, optime mereretur deti'
bmmrtalium  , Ct TALI A PORTENTA  ttBtr?
de tnedio, cum fuit equis  dr tunibus, ne c femtret 0'
IN F ACIFiORE DEPREHESS1S,  inttHudp rC ‘
deffe generii titulum : nifi ut,velut immintnies , inalnf'
rcmrotamtollercntur :  ficutiam o)im Magnusjl'
leErafmusoptimeadmtmuit, lam qua:harcib
lorum hominum fuperbia: quod neminemi 1 '
li putantNobilem, nifi quifumofas maiorui 11
pofikdemonftrareimagines, & fuamprog e '
niem ufq: abavo atq; atavo memoriter p r0 /
ferre? Hinccontemtusille literatifs. homin u '
quibus indoftifsimi, atq; impuratiffimi qu , ^ >
NobiIes,fefelongepr«eferunt; &nefcioq u , 3
maioruin opinione inflatiac turgidi.in offlfli'
busfubfellijsprimasaucupantur ; ontnium tl'
rum primat fefe volunt : m aulit & curijs nos fuarum **
pum volunt ejfe tndigentes: noftra(opiauibilvoltint nl11
poteffe : fui^ ommum rerum nos mdigerc, utfebi f ,n>i
fupplices: tosfe adeas ubit um, quam aditum malis-
nojlro ordini palam bUndiuntur , cldmfi occafeo ufq ui
til, fiigidam fiibdole fuffundunt.  Ego vero c 11 ^ 1
Ludovico Vivc, nihil puto ab hominibus
tius & inanius unquam excogiratiim: quod<jj
minus habeatfolidi, quodapprehedas, q u3
eft eiufmodi nobilitas. Diabolum faera: li te . r  ^
dicunc,fontem & patrem efte fuperbis,

h

fcf»

Op!

res
nih
qu<
qu<
nol
atti
mn
eatr
mai
dep
mia
baii
dio:
cula
aerc
tuft.
hic [
der
dus
mai
tus,
mo
deil
tare

n  i <

geli«

ftu*

ti

d'

iii

■('

ril

'lih

rt*

u'

il'

ib

ii'

im

r

O'

m:

iq;

|U»
ni*
rt'
j o-
titi
mi*
it*
m * 1
uifl
til'
dq»

d*

fi'

tu*

ftus. At huius fe filios efle docent, qliicttnque
iefe ali; s,  propter hanc vaniffimam nobilitads
opinionem.fuperbe anteponunt. Quod fi mo
res & vida hodie facerent hominem rufticum,
mhil perimmortalemDeum rufticius, nihil-
que agreftius eflet, eo genere'hominum, qui
quodreveranon funt, volunt efle Iunckeri&
Hobiles. Sed de aulica perfidia, quid obfecro
attinetdicere ? Eant omnes principes.&o-
ninium artatum hiftoriasintueantur. Difper-
eam ego,nifi fummam in Reges.in fe, fuosque
maiores > perfidiam ab his ipfis exortam fuifld
deprehendant, in quibusilliTemperfpem ni-
miam repofuerant. Quid aulico Magiftro zi-
bainMephibofethum ,Ionatha?filium, perfi*
diofius? quid Rehoba,& Baena.duobuscubi-
cuIariis,inIsbofethum,Saulisfilium,periurip,
atrocius,crudelius. f  Plenaeft exemplorum ve-
tuftas.-fedunumtantummodo, & domefticu
hic protulifle fufficiat.cuius meminerunt Nau
c!erus,Stumpfius,&Trithemius. Eberhar-
dusComesVvirtembergicuSjnifianno 139 j.
inaiorem rufticorum in fe fidem efletexper-
tus, quam iuratae fibi nobilitatis: iam dedo-
mo Vvirtembergica ačtum fuerat: ut hodie
de illaveteri profapia , vix umbra qusedam ex«
taret. Hoc qui non credit, is legat Iohan*
nis Trithemii hiftoriam debclloFla«
gellario ad Haimfam gefto, Quare non iniuria

/ V *

3<>S

Ebcrhardus, primus in hac familia dux, rulli- Pat
corum fuorum fidem, & conftantiamomtii* los
busaliorum thefauris, in magno costu Prin- nol
cipumprEEtuliflefcribitur. Audio item nia* adi
gnum in his locis principem fuifle, quicutn Q u
c paterna ditione exularet, rem non itami' tleti
gnamafui territorij Vafallis, quos vocant,pe* opt
ticrit,ut nimirum pro fe apud mitifsimum C* con
(arem intercederent, aut faltem libello fupplj' v irt
cinominafuafubijcerent: Sedtamenhanci- ber

pfamrem,tamfacilem&expeditam,impetra* tes

renon potuifle. Recentioraexempla, quiao- pi e
diofa funt, hic pritereunda cenfeo, Nam fi bi 5  aut
qute dixi, principes noftri nolint excitari> ut tes
oculosaperiant, &videant, cuifidant: frU' xu>
ftraamepluracommemorabuntur. Sed di- Ion
cat forte aliquis mihfutrum ergo tu illos, qut ci h
prseclarolocofuntnati, & qui maiorumcly- fan
peos&infigniagcftant, eiufdem afsis omnes bo;
atftimas ? utrum eodemingenio omnes iudi' Ver
cas ? utrum eodem in ludo, omnes ad malitia I««
edočtoscenfes ? Abfit, ut ita de omnibus fen- I

tiam. Nam etiaminterillosipfemetnovi,qui din
D e v m timent, pietatem colunt, principesre* pet
verentur,iuftitiam amant, literatiores&do- tur
iftiores in honore habent.nulla maiorum opi- gui
nione, fedfuavirtute, fuo ingenio nituntur, nec
erga inferiores fefe faciles prsebent, vitam do* o«,
mifobriam &caftam, foris modeftam&gru- <
vem agunt. Qui igitur taks funt Nobiles &

Patri-

fti' Patricij, quamlibctnumeropauciore$, adil-
ini* los nihil mea pertinet oratio : fed tantum ad
in' Uobiles Centavros, ad nobiles Cyclopes,
na- ad nobiles Polyphemos 5  ad nobiles Lapithas.
ntn Quibusemediotollcndis, aut certe in ordi-
iS' nem redigendis. Herculem aliquem adeflc
pe« Optarim , qualis fuit Maximilianus I. & illi
confimiles. Nune ad reliquas agricolarum
jli* virtutes venio, temperantiam, modeftiam, li¬
ci' beraliratem,candorem,&fimiles: quaeadar-
ra* teslmperatorias non minus requiruntur,qua
i0' pietasin Deu,&iuftitiaergahomines.Quam
his autem in vidu cultuque corporis temperan-
ut tcsacfrugalesfintagricola:, quamalienialu-
U' ^u,&vagislibidinibus,idnotiuseft; quamut
di' longaprobationeindigeat. Cum enimrufti'
jui c ihomines priusad epulas non veniant,quam
|y* famesimpellat: ideolauticias&opiparosci-
ieS bos non multumexpetunt: lolio &urtica vi¬
di' v ereedofti. Nam
tja hmus fiomachus ra.ro vulgaria temnit.

: n' Famesenimplaerunqueoptimumcibicon-

jui dinientumeft. Etquiainluto&coenofuaso-
re* peras peragunt, fplendido veftitu non utrni¬
lo* tur&  quiaperpetuis laboribus vitam tranfi-
pi* gunt, vagislibidinibusnonfacilefepolluunr,
ut> ne qucinfanoamoreexagitantur. Nam
[O' Gc,a  Ci tollas,pericre cupidmu anus:
ra' c ® ntempta^ iacent,& fine lucefaces.

5  # Quocirca epula: agreftium, vicifle farnem;

ri' V 3

p»

potus.fedafle litim: veftispretiofa, adverfus
hyemem cceli, & tempeftatum iniurias, fe&'
umquecorpusdefendere : VenerisufusfflS''
ximusprocreaflefobolem. Eli enim natura 1 '
pfaparvocontenta: nequeinfatietate,fedi°
defiderio omnisiucunditas confiftit. Dari» s
in fuga, cum aquam turbidam, & cadaveribu s
inquinatam bibiflet : negavit unquam feb 1-
biiTejucundius. Feruntetiam Socratem,cu' n
ufque ad vefperam continentius ambulare t!
qusefitumqueeffetexeo, quareid faceret,r e "
(pondifle: fe,quomeliusccenaret,obfona re
ambulando farnem. Quid ? quod Perft in vl '
čtunihiladpanem adhibent, prsecer Naftni’'
tium. Sedadrufticosnoftrosrevertamur
Curium, exačtiflimam Romana? frugalit# 1 *
normam, & fortitudinis perfptdHffiriiiun fy e '
cimen, autores referunt, eo cempore,*} 110
Samnitum legatiadeum veniifent,&magn ulTl
auri pondus publicemiffum offerrent, in ag rC
ftifcamno alfedilfe foco,&rapula elixafled!'
gneoquecatinoccenitafle: cumque benig 11 ! 5
verbis invitaretur, auro uti vellet: niltum V'
fu folviffe, & legatisrefpondifle : nihil ftu l , c
opusauro efle, quificcoenaret : fibiqueu t) ''
lius elfe imperare aurum pofsidentibus,qu^
aurumpofsidere. Crates itemThebanus, 11
exPlutarchodidicimus: quodcenferet, n olJ
minimam caufam, proptcr quam in civitat 1 ^
feditionesexifterent& tyra;nnides, elfelu*^

tis

0 '

\V

ii'

»s

tis

>i"
1(1»
;t*> j

• e - j

, 1-6  i

.

i

ir'

M-

ti* j

u<>

111»

? . i

ri' |

n» c  s

iti" i

J0»

H«

D 11

-ib-

ttt 5

m  i

fcnimiosfumptus : jocose hortabatur civcs,
n e ultra lentem,fubinde augendis patinis, fe-
ditionum caufas prsberent. At multo redius
facient urbani.fi quifque fe ipfum hortctunne
»dentidem ultra lentes augendo patinas, prar-
l eritoque nafturtio & oleo.ad thrium, & pifce
pergendo.corpus in tumultu ac fluxiones ven
tris ex redundantiaconijciat. Vulgares n. ri¬
bi appetitumintra natur* modum continentt
coquorum&opificumartes, & callidifs. iftae
atomatibusconditg cupediat.femper fines vo-
luptatum proferunt: utilitatem vero fupplan-
tant. Quid l >quod ne mente quidem rede uti
Poflumus, multo cibo Sc  potione copleti. So¬
jenim proverbio dici; Plcnus ventcr non
S»gnit fenfum tenuem. Nam corpus onuftum
^flernit vitij s onimum quog 3  pugravat uti/t :

“ffltgit humo, divino particukm au*<e.

Suntigitur ex omnibus hominibusagrico-
J *>ut in vidu cultuque corporis temperan-
»afsitTii; itaquoque validifsimicorporibus&
an iuus fagacifsimi: nec non ad operasetiam
c l l »ascunque obeundas vegetifsimi. Conti-

^ et »tiam namqueconfequiturvaletudinis in-

c |ritas. Contercum his fudantes, rudantes,
dcrtos epulis, tanquam opiroos boves, auli-
°s noftros ;  proceres : jum demum intelli-
~ es ’ e os, qui voluptatemmaxime (equuntur,

a »»»tninimeconfequi. Nam fimulafsis

V 4

212

Mifcuerii elixa fitnulconcbjlta turdu,

Dulcufe in bilem verttnt, /lomne bo% tumultunt
lentaferet pit uit a : vides ut pallidtu omnit
Ccena defurget duhu.

Alt er, ubi ditto citius curata fapori
Membra dedu, vegetus prafcrtptd ad muniafurgit,
Quisnon videt, quantd velad fanitatefli
corporis, vel ad mentis fagacitatem ruftica« 3
vita fitaptior, quam urbana: cumtantainil"
lafittemperantia,tan ta continentia, tantal
omnibus rebus mediocritas:

Viviturparvo bene, cui paternum
Splendet in menja, tenui falinum,

Šec levesfimnos timor aut cupido
Sordidus aufert.

Vt enim agricola: in ijs rebus, quse ad vi'
čhim& ami&umpertinent, mediocresfun^
ita quoque in augenda re familiari modu®*
nonfacileexcedunt. Nam ruris fui provent®
contenti de pecunia non admodum funtf©J J '
citi: quippe qui magis vedaces, quam ema<* s
inveniutur. Hinc eft,quod in veteri Comčedi®
rufticus affirmat, urbe fe odiife, quoties ag rU
intueatur: femperq; rus fuu fe expetcre: / pp tet
ea,quodnunquaei dicat: Icarbones emtu® 1 '
acetum.obfoniujoleumrfediftharcomniap 1,0
ducat, utagricolae nihilemedum fit. Neg;*® 1 '
merito veteres, nequam agricolam dixeruirt’
quifquis emeret, quod ei fundus prsftare p 0 *'
fit. Quapropter femper itavivant agricol*
' ' utqo*'

i

i

t

i:

e

a

r

t

v

E

f

I

i

j i

i

i

i

<

!  t
<
i

i

i

i

i

i

i

ut qu£ ftum nofcant nullum,fručlum autem er
Um folum,quem Iaborepepererint. At in vr¬
tana hac & forenfi vi ta,regnat avaricia.domi-
Uaturinvidia. Nam exluxuriaoritur avaritia:
exavaritiaexiftit invidia : ex invidia nafcitur
ambitio, honorumque contentio: qua maxi.
ttis funt llcipub. peftes.Qua enim quifque al-
teri invidet.eadem iibi expetit. Et quoniam in
vita urbana certi quidam funthonoru gradus,
per quos afcedere oportet: prius q uam ad ali-
quod faftigium perveniatur:ideo pl*runque
fit tanta contentio, tantu certamen honoris &
gloria.utciviumatatemcofervaredifficilimu
fit. Sed inagricultura,ubimaximaefthomi-
unm aequalitas,nulli honorum gradus:ibi opti
uia vitstraquillitas,&maximaanimorumin-'
t erfecoiundio,atque ardifsimiun focietatis
vinculum. Quare non immerito Iulius Ca: far,
cum obfcurum quoddam in Algido caftellum
tranfijffet^uf fivifle fertur.an etiam illic locus
ambitioni eflet. Necfalsd dixit Horatius de
rure& vitaruftica:

Non iflic obhquo oculo med commoda quifquam

limat,non odio obfeuro morfufcvenenat,

Vbi enim nulla eftambitio.nullum pecu*
uia ftudium: ibi etiam nulla eft invidia, nulla
odia, nulla fraudes, nulla calumnia. Atverp
in aulis & curijs, ubi finguli cupiunt ditefcerc:
ibi plarumque tanta eft animornm perturba-
do, tantainvidentia,utmaioreflenon pofsit.
Ibi enim femper V j

lnvidus alteritu macrefcit rebus opimii:

Et unus quifque fuo Domino quam fa-
tniliarifsimus efle cupit: ut quam plurimum
ab eo divitiarum impetret. Quod fi alterum
videat, in pari gratia,quoquo modo ftudet.ut
per fraudes, per lycophantias, per calumnias,
perconfutosdolos,eumdelocofuo deturbef
&inodium fui Principispcrducat. VbihoC
confcqui non poteft, infidias illiftruit: quem
opprelTiimcupit. AratusSicyoniusin magna
gratiafuitapud Philippum &PerfearegesMa
cedonicos,Alexandnfucceflbres.Sedoptint°
viroabaulicis lentu vencnum citdatum:qu°^
eum paulatim abfumfit. Arquehic Aratuscu
iam finem vit* inftare animadverteret:

(inquit) funt pr*mia regi* amiciti*. Grafla-
turh*caulica invidia!6ge]ateque:fcdomni'
um maxime vires fuasin literatos & doftos e*
ercet Namhosfibi maxime vidcntiftiadver-
fari. Euripides poetaTragicus totius Gr* ci?
decus & ornamentum.cum vitia & fcelera No'
bilium magna libertatein fuis fabulis petftn* :
xiflec, magnam adeptuseltgratiamapud At'
chelaum Macedoni* Regem. Itaqueinaul*
eiusaliquantifper vixit:&magnisboncribu s
dllegeornatus-eft. Sedcumaulici invidcrcP c
homini fcbolaftico bane pr*roga ti tiaro g ra '
•ti*; qua apud Regem valebat: infidias v «tf
ipfiusiiruxerut. Cumenimnoduexaulaip 1 ;‘

• lis rediret Euripides: auliciNobilesfuos>

lIm  canes incitaverunt- a quibusoptimus&
*terna memoria dignirsimus poeta difcer-
ptuseft. Quisnon videt quibusinlocis domi<
fietur invidia.regnet calumnia, grafletur cru-
delitas ?  Merito igiturlaudanda eft vitarufti-
ca & paftoritia: merico amadi agricola:: a qui-
bushsc fcelera , ha?c flagitia, h$carnificinae
quam longifsime abfunt. Quid dicam de ftu-
dio pacis. ? cuius agricolce femper fuerutamar*
tifsimi: ad quam etiam natura: ipfnis & opera-
tum fuarum du&u feruntur: Intelligunt enim
opera fuaruftica.pacis.no armorum efle. Qua
d&caufa Ariftophanes in veteri Comcediaagri
culttiranipacisinuriculam.promam.admini-
fttam, filiafororemque nominat Necabfqu<;
r ationeNuma.Pompiliusagrosegenf plebi di
ftribuit: ut praecifainiuriarinferendjenecefsi-
tate: popuium.ad agros colendos tradučtum,
ipfaarvamitigarent. Quippeinftitutumaliud
nullum, tani acrem amorem & celerem indu-
cit pacis, quam vitarufticana, qqse ex audacia
bellica,quatenus propugnatio poftulatpro-
prij, fua retinet: libidinem vero violentis & ra
pinarum prarddit. Neque mihi dubium.fi bel-
latores quidam intempeftivi, & public* tran-
quillitatis turbatores, aliquantispervomeri
& ftivae admoverentur: quin iqultum de fua
feritate remjtterent,Sed nos intereacum poe#
ta, fuavifsimis verfrbus petamus : ut pax arva
colat.

• . Pa*

3 ‘&

Vax(andida primum
Duxit aratoresfub iuga curva bova.

Tax aluit vita, (3- fuuos condidit uva,

Funderct ut natos tefea paterna merum.

Tace bidens vomtr% vigent : at triftia duri
Mitu in tcnebru occupat arinafetus,

Exhis a mecommemoratisconftarear-
bitror,vitam ruflicam quam nos agreftem vo* 1
camus iuftitis, parfimonia:, temperantia: ma-
giftram effe,pacisalumnam eflfe: & morumpo
tius, qua opulentiže conciliatricem eflfe. Qua-
reomniillam honore afficere.omnibenevo-
lentiacoplc&i, omniftudio profequinosde«
cet. Neque enim rufticorum fimpliciras & mo
res,utapparent,incomtivos turbare, autab
agriculturseamore avocaredebent.Namqu<e
hodie iudicatur efle urbanitas: ea veterib. fiiif
adulatio: qua: noftrishominibusmorueftci-
vilitas.-ea maioribus noftris fuitfupparafita-
tio: qua: vulgo nune habetur rufticitas.ea fapi-
entifsimis Olim fuitfanda & venerandafimpli
citas. Sed obfecro vos, dicite mihi per confci-
entiam veftramtutri homines videnturvobis
■e{reprobiores,aequiores,veraciores : anilli,

quialiudverbisloquuntur,aliudmentefenti-

unt: qui vna manu panem, altera oftentantla-
pidem:anveroilli,quirem quamqueutfenti'

Hnt.itaetiam fyncere &candide, abfque ullis

verboruPhaleris,proloquuntur?illosnepro-

bonis viris habedos cefetis, qui duplices funt,

ancos |

3‘7

*neos qui fimplicesf utrucadidosapertosq;
fubdolis:an dolofos & frauduletos pra:ferctis
c adidis ? Dicas fortaffe, rufticos neque elegan
te sinter ededum ac bibendu, didicifie geftus:
n equa apta dextera,& ori prius admota.perin
deac fiveterum moreadorarevellent.obvios
homincs falutare: neque fuis unumquemque
btulis appellare.nequegenuarečteincurvare:
Heque choraias molliter deducere: neque ulla
a ulicitatem aut urbanitate novifle, At heus tu,
c l l dfquises:& non paucainterroganti mihi re-
fponde. Credin, tu eos homines, qui harum
c eremoniarum ignari funt, aut turpiores, aut
f^diores, aut infideliores, aut quoquo modo
‘Hos deteriores effe caeteris ? Credin ,advi-
bene beateque degendamineptias lftas,
^ashodieadmiramur neceifarid requiri.an
Ve to optimos quofque,omnium feculoru me/
^pria iftis nugis caruiffe, Nihil addam his am-
Pbds. Nam fatis tibi di&um arbitror: neque
Ruenquam hic adeffe iudico, qui exillis, qua:
a< ^enus a me prolata funt, non intelligat, vi-
atn rufticanam fuis hominibus maximapra>

. ar ecommoda. Nuncquodreliquumeftet-
*^  de agricolaru obledationibus pauca pro»
'•ram:fi tamen prius tacitas quorunda cogi-
ri°n eS)  autetiamfiniftrasde meopiniones
^ eviterdiluero. Nam quod primumderu-
p^Fumfimplieitatedm, idnoloquifquam
u «mct,ed a me diftu effe,quafi ego rufticita

ti, aut

ŠH  .

tl,autpotmsbarbariei quorudamagreftlnm»
atqueabomniurbanitateremotorum homi*
num patrocinari velim. Vtenim nimiamau-
licitatem noftrorum ciuiu maximeimprobo:
quddhibonosmoresinillisgeftibusconfifte'
re arbitrentur:ita ferinam agreftitudinern mi
nimelaudo. Modus enim utrobiquehabedus
eft: ut & in civilitate nihil comittamus: quod
adulationis fpeciem prabeat: neque rurfus ita
inurbanismoribusfimas,uteo's,quinobisho
noratiores funt, contemtui habere videamur.
Igitur rufticos illos , afuperiorumnumero
excludimus: qui ab omni honeftatc itaremoti
funt, uthonorealijs debitum, vel prorfusne-
gligant,aut etia illis praripiar.t Dcinde no eft.
quod agricola: idcirco fuperbiant aut criftas
eriganf quado intdligunt,fua opera,fuoqda'
borereliquoshomines,& quideomniumor-
dinum homines carere non pofie:quafi ipfifo-
li lu\tKVTKfH&,  neq;nllaopc humanaindigeat.
Neq; enimfuosreges & Principes propterea
negligere, aut ftulte petulaterve afpernari de*
bent.tp fuismanibus illos alere fe intelligunt.
Nam & veteres agricolae fuis paruerut fenato-
ribusfuisqueRegibus&Principibus,quosipft
nonalebant: fed efuisagris viftumparareani
madvertebant.Cogitentigitur,quo locoeftc
agricolasDeusvoluerit;ne quidabilliscom-
mittatur, quo ipfum conditorem Deum of-
fcndant. Nam idcirco Deus magiftratum illis
,  pr*po*

3’9

Pr*pofuitutbomhabeant,qiiosament:mali,
quos metuat. Etfi enim iuftiores & fančtiores
frntagricolsecivibus: tainen , quia homines
fant>& labi atq;errare poflunt: ideo magiftra-
indigent:qui alterum ab alteriusiniuriade-
fendat Quomodo enim fuos quifque agros.fu
as pofiefsiones retinere pofsit; nifi magiftra-
*Us & legu prsfidio caeteri retinerentur in offi
cio i  Nihil dica de via, qua poft hanc vitam,in
alteram eundu,& ad beatos manescomigran-
dutn eft. Hanc enim folam adodis,& luce di¬
vina illuftratis hominibus, pofluntaddifcerc
*gricola?. Quibus (i deftituantur, animse fuae
‘ačturam faciunt: & in fempiternum ruunt
^itium. Quare fuum locum in convidu cse-
^ u que hominum teneantagricolar: nequeali-
‘ s fefepra*ferant: fed debitareverentiaomnes
*j°niinc$, quibus a Deo fubjedi funt, afficere
^ P r ofequia(fuefcant. Quod fi aliquos vident
° c iofos efle, & indelicijs *tatemagere:illo-
tUni  vitam iuftoiudici, Deo Optimo Maximo
c °tnmittant: nihil ipfi , quod fuarum parti-
non eft, aggrcdiantur. Non pofliim mi-
l noclocotemperare, quin acerbiusinagri-
c °las huius fec uh,& hos rufticos,quorum nos
^P e taatque laboribusiam fruimur,orationc
invehar. Nam quando veterum agricola-
l^.aut certe artisipfiuslaudescomemora-
1  audiunt ruftici: dici non poteft, quam illi
^Userigant, quanto fupercilioinfurganr,

quantum

m

1

3i»

quantum alijs hominibus infultent.Volunt e-
mm continuo honorari, & nefcio quibus prš-
mijsaffici. Athorumplerique fcianthaslau-
des,quas diximus, nihil ad fe pertinere. Vete*
reres enim agricolas produximus:no noftros-
Nam prsfentis sevi homines,a maiorum fuoru
laude ita recelferunt: ut fi hodie maiores no-
itri revivifcerent, prsetercafas &tuguria,ve- J
ftesque fuoru pofterorum,nihil in ipfis agno-
fcerent. Nam rufticiexconfuctudine urbana,

omnisgenerisaucupiahodiemutuatifunt.lta

quevetusilla hofpitaliras & liberalitas abillis
in Vtopiam migravit.-vigetqueinterillosho¬
die pro beneficetia.avaritia.- pro temperantia,
]uxus:provirtute,libido. Poftquamenimru-
ris illos ccepitfatietas, & lautitiae urban® iph s
complacuerutriam noveterum morecibis u-
tunturvulgaribus, non condimentisagrefti-
bus.non vinomodico: fedefculentisacpotU'
lentis, qu® undequaque coparari poffunt, eX'
quifitifsimis. Suntetiam,quinegledaagricul'
tura.dies nodesque pergrscantur:funt,qui a-
lioru laboribus infidiatur,&de alieno viftitat.
Sed cum his hominibus nihil eft nobis nego-
ci j.  Satis enim ex fupra didis edodifumus;e*
um agricolam nequae{fe,quifquis emat,quod
fundus ei prarftare pofsit. Reftant illi,quicum
in agris & vineis colendis afsidui fint (quo-
rum quidemingenseft numerus) carteroso-
mnes mortales, qui manum aratro no admo-

uenr,

ti/

Vent.ociari iudicant,eosque pro fegnibus atqj
defidiofis habere non dubitant. Ideoque no-
firoiutn agricolarum & vinitorum pl^erique
omnes, cum magiftratui & principibusfuis,
tum vero inprimis noftro ordini, impudenter
infulrareaudent.Cum enim intelligant.fuao-
pera omnes alios homines, ad viftum ami-
<Sumq; cor P or ‘ s * n digcre: interimipfinoftra
operafeindigerenon credunt. Sed quiatoto
Coclo, quod dicitur, aberrant, feque ipfos mi-
lere decipiunt miferi agricolže : ided finiftta
hsrc opinioanimis illcrum evelienda eft: uta-
gnitafuainfcitia, paulatim difcant infeipfos
defcendere, iufticiam colere & non temnere
vos. Qu6denimveteresagricolce, virifue-
‘‘Untfapientifsimiacfortifsimi, omniumque
^onarumartiumperitifsimi: quidhaecobfe-
ctoad noliros viIlicos&ftupidifsimosquos-
^uerufticošPFuit.fuitilludtempus^ubillii-
P(irufticabantur,quialijsdominaban tur: fuit
*tasilla, quafenatores & didatoreserure&
v illis in urbcm vocabantur: fuit avum illud
beatifsimum, quo in agris habitarunt Iuftitia,
Temperantia, Liberalitas & plurimarum re¬
dim, quas fupra enumeravi fcientia atque co-
gnitio. Nuncomniavidemus
lnpuut ruere, & retrb fublapfa ref mi.

Vbi enim illa pietashodieeftin vitaruftica .
& paftoritia: qux in Davide fuit, cum illeo-
tes fui patri* pafceret ? Vbi illa fortitudo mili-

322

tarisinanimis agreftiutn : qu® olim in Gin-
cinnato,Fabricio&Curiofuit *  VbiillaRha-
cocisfeveritasf 1  VbiillaCurijfrugalitas ?  ubi
fant hodieinrureantiquiffimi natur® fcruta-
tores.&moruum cceleftiumobfcrvatoresJA«
nondum intelligitis agricol®, quorum homi-
num pratfidio nune indigeatis ? Exulat e vita
veftrapriorillapietas: occatcat® funtmenteS
veftr®: ut vos cceleftem illam veritatem & via>
ouacadecelumperducit.nequevideatis, neqj
fponte veftrafequamini. Quareopusbabetis
piorumhominutmmnifterio : quiveritatem
&viamfalutisvosdoceant: neinhocatvodu-
riterlaboretis, inalteroperpctuumpereatis.
Vetusilla juftitiainagrisobdormivit.- libera-
litasevanuit: fugere, pudor,candor,verum-
que,fidesque.

In cjuorum fubiere Iocunj,fiaudts^doli^j:
lnjidujj &vif y &  amorfceleratus habendi.

Ergo videtis, quorum hominum prasfidio
egeatis: utfuumcuiquein vitarufticaconfer-
vetur, protegatur, defendatur. Veteres agri-
colac lente, lolio, urtica & nafturtio vidita«
bant: & fi qui in ipfis Gompitalibus munus
fuum adminiftrarevellent: illis apponebatur
Bicolorfyncer* baua Minerv*,

Condita^ m ltquida corriti autunmaliafece*

\ntyba ^ dr radix, & taftu tnajfa coafti,

Ovacfo non aert levit er ver/atafavtlla.

At veftra prandia, veftr« caena: veterum

Regura

iii

Regum menraspfopemodum fuperant. Itaq?
luxuscibi &potuspergradushominu mirifi.
cenuncexcrevit:&vixquo / pgrediatur,habet*
Sedagiteagricola?,;ne vos diutius derineam,
date mihiin agris & villis veftris, Abrahamos,
Ifacios.Iacobos: difpereamjfinonomnes pij
1  Reges & Principes, omnescjue concionato-
5  res.cum fuis civitatibus &populo rclidis moc-
* nibus, ad vos in pagos & villas veftras commi-
> graturifint. Date milu Fabricios& Curios,
date Cincinnatos: & nos Impp. ac Didatores
a  noftros non ex aulis.fed e caulisveftris per via*
toresvocabimus. Date-mihi Rhacoces.datc
s * veteresBrutos,date Aelios&Tuberones : Sc

l ' nos veftris fententijspotius, quam juriscon-

fultorum pofthac omnes ftabimus, fubfcribe-
it>us,acquiefcemus. Date mihierure veftro
Catones,Varrones,Columellas, Plinios: da¬
te Hefiodos, date Virgilios, & veterum firm-
i® lesagricolas: qui naturamrcrum, animantiu

:r- ingenia, motus aftrorum habeantcognitos,

rl ' ccsliquevim& fyderamonftrent:

Dtjutluf Solit Vanos, Lumcf 3  Ubores,  -
iu s  Reddite priftinam lllam agriculturam,

:uf t^uaromnium virtutum , bonorumquemoru

difciplinafuit: reducite in vitam rufticosil-
los,quiruftieanominajam olim fyderibusin-
diderunttdifpeream, nilinosomnesefcholis
&Uidisliterarijs ad vos commeaturi ) &veftris
ulit obfervationib.fidehabiturifimus Quodfiauc
uU 1  X a

afliqui veftrumanimisitaoblUnatisnunceruK h(

quidicant,fenequeverbo Dei.paneilloccele' oj

fti.nequcmagiftratusauroritate, neq:lcgurn f u

pratfidio, neq;falubri medicina, nequedifci- i’|

plinisillis,quib.&hr arces&vitanokraalitur , f c
acfovetur, indigere: illosnonmodorefpon- &

(ione nulla, fed ne qtiide focietate humana Hi- ]i s

gnos effe iudicabimus. Sed erunt tamen alij cx n (

rufticisfortafle: quifuasoperas J laboresq;a- er

gricolationum, ftudijs principu, & exercitij9 0 j

literarijs muko durioresatq; «runofiores eflc ce

pr«dicent.Nam eaquorundaeftimpudentia, q,

ut qua? a principibusgeri, &anoftroordinc Cl

tračiari viden t,ea pro ocio, & nefcio quanam p,

focordiaatqueinertiareputent. Sedheusvo* k

vinitores & agricolae } maIe habiti, male conci- c

liati: an vos pro nihilo ducitis magiftratum ci* Q

vilempro tranquillitate& pace publica, dirt li

nočtesq:excubare ? quid? anociofi hotnim* b

erteputatis, pro falute &incolumitate veftra n

nullummedirandocogitandoquetempusin* j vi
termittere.'’Ategoiurareaufim.unum Princi- ci

pem.cuiciviumfuorum faluscuraeeft, plusla- p

borare.qter millerufticos. Qnid?an illos,qui n

Jtbros fuos nočhirna diurnaq; manu verfant: n

quiingenium quotidieexercent: quiimenfis j,

legum voluminibus infudanr: qui univerfe q

natur« obfcuritateni rimantur, dum fanitatl | q
ahorum confulant.- qui priceptamorumiu- a;

rentutiiriftillant: quiexuniveriahiftoriavitae

h one-

I i 3*S

honeftate informant:qui linguarum artiucjue
optimarum cognitioneanimosimbuut>& ad
fuperiora ilia ftudia alios pracparant: quid ?a.n.
l ’los ociari, & ignavo quodam veterno torpe-
ftereftatuetis ?  Egocerteanimioperationes,
^eingemj humani exercitationes omnibus il-
lisarationum infitionum.putationum.foflio-
numcpielaboribuslongiffimeantepono. Eft
enim multodifficiliusanimo, quamcorpore
operari ltaq;Scipio Africanus,non fruftradi-
cere folitus eft: nunquafe minus ociofum efie,
quamcumociofus : necminusfolum, quam
ctimfolusefTet lile enim requiefcensaReip.
pulcherrimismuneribus.ocium fibi fumebac
literarnim •• inquo viresingenijfuiexercebat.
Conticefcant igitur fermones.vulgi & indo-
ftorum hominumqui propter duritiem& cae
lihyemem, fnoslabores, magiftratum excu-
bijs.&dodorum virorum ftudijs, praponere
flon reformidarunt haftenus. Etfi enim dofti
viri fuperatis in difcendo laboribus , maiori
cumvoluptate.&minoricum moleftiafuaso-
peras obeunt, quam vinitores & ruftici: ta-
men fuas quoque oble&ationcs agricultune
non deefle, iam intclligctis Nam Deus ipfe ita
rem conftituic: utlaboricomesfitvoluptas:
quar & acerbiratem illius,quafi condimentum
quoddam mitiget, &alacritatem quandam in
animis hominum ad opera fufcipiendaexci-
tet. Quanta autem deleftatio fit rufticatio-

X j

326

num, quantse voluptates,qua? inde proficifcu-
tur: nemo rnelius, nemo copiofiiis, nemo ele-
gantiuspercenfuit, quam Cato ille rufticus,
quiapudCiceronem defeneduredicit, fein-
credibiliter deledari agricolarum voluptati-
bus; qux nec ulla impediantur feneftute, &
ad vitam fapientis proxime videantur accede-
re. Habentenim (inquit.)rationem cumter-
ra, qus nunquam recufacimperium,neque
unquam fine ufurareddit, quod accepit: Ted
alias minore, pl;rrunquemaiorecumfcEnore.
Quanquam me quidem nofrudus modd.fed
eciamipfiusterr* visac natura deledat, qux
cum gremiomoilitoac lubado, Temen fpar-
fum excepit:primumidoccatumcohibet, ex
quooccatio , qus hoc efficit, nominata eft.
Deinde tepefadum vapore & complexu Tuo
diffundit, & elicitherbeTcentemexeoviridi-
tatem : qujenixafibrisftirpiumfenfimadole-
fcic.culmoqueeredogeniculato, vaginisjam
quafi pubefcensincluditur. E quibuscum e-
merTerit, fundit frugem fpicas ordine ftru-
dam, & contra avium minorum morfus, mu- i
niturvalloariftarum. Quidegovitiumfatus,
ortus.incrementacommemorem fSatiari de-
ledationcnonpoflum, ut mea;fenedutisre-
quietem,obledamentumquenofcatis. Omit-
to .n. vi m ipfam omnium, quse generantur e ;
terra, quaexficitantulo grano, aut ex acini
vinaceje.aut cx esterarum frugum, aut ftirpiu

min n -

327

minutifs feminib. tantostruncos,ramosque
procreat; malleoli.plant*,farmenta,vites, ra-
dices,propagines,nonne ea efficiunt.ut quem
vis admiratione delečtet. ?  Vitis qua? natura ca-
ducae(t& nifi fultafit,adterram fertur.eade,
Utfeerigat.claviculisfuis q manib.quicquid
eftna&acomple<5Htur.Quam ferpcntcm mul-
tiplici lapfu & erratico, ferro amputans coer-
cet ars agricolaru,ne fy lvefcat farmentis, & in
omnespartcsnimiafundatur. Itaqueineunte
vere in ijs,quse reličla funt: exiitit tanqad arti-
culosfarmentorum,ea qua gemmadicitur, d
quaoriens una fe oftendit, quar & fucco terrac
& calore folis augefcens, primo eft peracerba
guftatu.deinde maturata dulcefcit, veftitaque
pampinis nec modico tenore caret, & nimios
folisdefenditardores. Qua quidpoteftefletu
frufiu latius,tuafpečtupulchrius?Cuiusqui-
dem nonutilitasmefolum(utante dixi)fede-
tiam cukura& ipfanaturadelečlat.Adminicu
loru ordines .capitumconiugatio, religatio>
propagario vitium, farmentorumq;ea, quam
dixi,aliorum amputatio, &aliorum immiffio.
Quidego(inquit)irrigationes. f  quidagrifof-
fionesrepaftionesq; profera, quib fit muko
tcrrafoecundior?q.d depratoru viriditate,aut
arboru ordinibus, aut vinearu olivetoruq: fpe
ciedica? Breviexpedia. Agrobenecuko nil
poteftefle nec ufu ubcrius, nec fpecie ornati?,
adquefruedu no modo nullarecardat,verum

x  .4

I

I

'iif

etiamomnisinvitatatquealle<9:atartas. Vbic.
nim poteft ulla *tas aut xquecalefcere,vela*
pricatione melius vel igni ? aut viciffun um.
brisaquisve refrigerari i  Audivillis Cicero-
niani illius Catonis de voluptatibus ruris fen-
tentiam : audiatisnunc,quid'deijfdemcanat
lapientiffimus Poeta Horatius. Nam quid i
obfecropotuiflet de rurisamcenitate, & vit*
ruftic* laudjbus dici aut fcribi venuftius ac
fuavius:qu£mhifuntverfuslepidifiimi>omni-
que elegantiarefertiflimi f
Blat tu tile qui proč ul negocijs,

( Vtprtftagtns tnortalium )

Taterna rura bobu extrcet fuu,

Solutus ommfcentre &c. id.finem,

Poflemhseceadem, &fingula,quarha<fte-
nus dičta probataque funt, etiam ipiius Virgi- j
lij verlibuscommonftrare, nifi tcmporisratio \
mihi obftaret : & aures veftrae iam antetot
verfibns percipiendis defatigat« eflent. Sed
quid opuseftveterum niti fententijsatqucte.
Eimonijs, in re tam nianifefta, &lippiston- {
foribusque nota ?  Ipfi has ruris deliciasvide-
tisripfinoviftis, quantum cceliamcenitasaffi' I
ciat; quantum nos iftaflorum varietas.coloru
diverfitas oblečtct. Nam quis Apelles eft. qui 1
fuo penicillo, quamlibet artificiofo, nativos
herbarum & florum colores melius exprimat:
quam ipfanaturarerum omnium parensingc
*iIofiffuna. ? Et quorfum atnnetjtot pratorum,

tot

I

3*9

tothortorum.totarborufručtuscommemo.
tare ? quetn, obfecro, hominem ifta viridira«
non obledet ? quemtota ramis pendenti-
umfručhis, totpyra,totpoma, non volupU'
te quadem afficiant ?  quid ? an
No« magii adduUopomum decerpere ramo.

Quam de c dat a futKere lance tuvtt  ?

’  i Quid obfecro uvaru intuituiucundius ? qd

*  tofarumafpeduamaenins?Sinquaeritur auriu

* | deledatio -quid qujefoaviumconcentuufpi.

am fit fvavius? quid aquaru decurretium mur-
mure fit deledabilius? Sin narium voluptas
expetitur; quid obfecro,ufpiam eft, quod nv
forum,violarum, liliorumque odore iure pof-
fitanteponi i  quid. ?  num
Deterior Ltbycu okt,ant virtt herba lapiUu  ?

* i NumthureSabeo,autmofcho,autullo

* | /uffitus genere priores fint, rofse aut viol« ?

J i Quidfaporcsdicam,&easdelipias,quibuspa-

* | Saturn capiturfVnde obfecro melius ifta pro-

yeniunt,quam e fru&ibusruris & arborum,

' ! J pfariunquepecudum?quidla&c,quidmellc

* > fitdulcius?autquodfaccarigcnus,.?tiatpcxul
' ‘i titnis Arabij partibus ad nos prolatum,dulce*
\  | dinimellispofsita:quipararif

1  0  fortunatos nimiurn, bona ft [ha norint t

Agriiolas ; quibut ipfa,procul diftordtbus amu
Fundit burnofacilem vittum iujhjiima telltu.

Quxenim haceft/ttf^4'/“«^*,autquxh®
u  ! minum prxpoftera querimonia.quodruftid

(

urbanos , urbani rufticos prsedicant beatoss
femperque alienum plusnobis , & noftrun*
plusalijsplacct?

Rute ego viventem, tu dicis in urbe beatum:

Cui placet altermfua mmtrum e Ji odio fors.  ,

St uit ut utirtfe ločim immentum caufatur inique.

In culpa dl animus, quife non effugit unquam.
Exquofit,utfuafortenemo

Contentut vivat: lattdet dtverja fequentts.

O fortunati mercatores.gravu annif
Mtles ait,multof>dclas um membra labore.

Contra mercator, navem uttantibtu Aujlru,

Milina e/l ponor q>ud enim  ? concurntur, bori ■
Moment o aut ata mor s venit,aut vici or ia Uta,
Agricolam laudat turu legumj peritus,

Subgalh cantum confultor ubi oflu pulfat :
lSe datu vadibus,qut run extračlus in urbem e Ji,
Solotfelicet viventes clamat in urbe.

Quid tnultis? optat ephippia bospig cr ’
optatararecaballus, Damnandaeftcertehzc
humanoruingeniorum perveriitas: &anitnus ,
nofter intra metas Tuše vocationis cohibedus:
utisneque alreriliiam fortunainvideat,neq;
vita: fuf conditiones aliorum felicicati temerc
podhabeat. Nam faepe fit,utqui fibi ipfis vi-
dentur eflemiferrimi atqueinfortunaufsind>
illi omnium fint felicifsimi ac beatifsimi.Quo-
modocnim noftroagricola utadinflituture- I
vertar, fortunatior fit prineeps: cui Temper vi*
gilandu,raro dormiendu/emper meditandd*

nunquatfl j

33 '

nunquam quiefcendum ?quomodofortuna-
tioresiintaulici & curiales:quibus Temper ia
metuvičtitandum,femperadfores & nutum
potentioris domini adftandum ?

Licet fub paupere tefto
R egem & Regum vitapracurrere atnicos.

Quomodo homine ruftico tranquillior
fit, quemperpetuaftimulatambitio:cui

Surgt inquit avaritia, eta

\ \Surge negasyinjlat: furge, tnquit : noti queo.furge.

Quomodo agricola non fit fortunatior
milite, nauta,&ut uno verbo dicam.omnib.cg
terisimmortalibus: fifua Torte contentus vi-
v at:nequeultraappetat,quampareft?
lllum non populi fafcet , non purpura Regum
flexit y &irifidos agitam dt/iordtafratres;
Auhomurato defcendens Dam ab Ijho:

Ne« res Romana,perttura^regna.  N e% ide
A ut doluit mifcrans inopem, aut mvtdit habenti,

Quot ramtfručtus,quos ipfa volentia rura,

Spotite tulere fua , car p fit: nccferrea iura
Infanumf forum aut populi tabulanavidit.

Solh cit ant alt / remufretacaca, ruunt%

■ Inferrum: penetrant aulas & hmina rcgum
Hic pet it excidijs urbem,miferosq s  penatcs
Vtgemma bibat,&Sarrano dortniat oflro.

Condit opes almjefoffotf incubat auro :

Hicflupet avontttu rojlru, 'nuneplaufut hiantem
Per cuntos  (geminatur enim plebittfo patrunuf  )

C orripuit : gaudsnt perfufi fattgumeftai rum:

lxilt$fy doma, & dulci* timina mutant :

At % *ho patriam qiurunt Jub fole tacentem .
Agncola in curvo terram dmiovtt aratro :

Hmc anni labor: hm patriam.parvosfo nepotet
Sujhnet :h'.ncarmcntabeum, nteritosj^tuvcncos.

Agiteergo 6 agricola?, fi artem veftram
iDeo inftitutam & afapientifs. fandifsimis-
queviris olim exercitatam, &proliberaliftu*
dio habitam effe ftatuitis- (i hoc vit? gen<? cum
aliis,tum vobisip(isnecefTariu& fru&uofum
efTi reipfaeomperitis:fideniquerufticationes
& operas veftras cum fingulari voluptate con-
iunčhs efle incelligicis: agite, inquam,& ad ve
terum agricolarum moreš, vitam veftram pie
di!igenterque componite: utearundemcum
illislaudum participes reddamini. Vosau-
tem,qui hic adeftis adolefcentes.ad quos mea
iam fe con vertit oracio, agri & vincarum cul-
tura, quam aDcohominibuscommoftratam,
ibeatifsimis olim viris & fummis regibus a-
matam efle audiviftis, tanquam liberale ftudi-
rnn & vitar genus honeftiftimum ampledimi-
ni: fructus& voluprates,quasillaadcommu-
nem vira: ufum profert.no ad ocium & luxum,
fedadDeigloriam.ftudiorum veftrorum in*
crcmenta.&animarum veftrarumfalutemco-
vsrtitc: dcnique ipfos agrorum & vincarum
cultores.nulla iniuria afficite. nullis verboru
contumelijs lardite: fed cum Hefiodo & Virgi'
liopoetisfapientifsimis,& cumCatone.Var-
- / rone,

n

l* ^

n

n

:s

l-

■c

• v

IC

n

i-

:a

I-

i.

i-

i.

i-

i-

n.

l-

v

n

u

i'

r- I

C|

W

r one,Columella,Plinio,& Conftantino Cafa*
r e> fummis ac maximis viris,amore & fua qui-
dam venerarioneprofequimini. Jnprimis ve¬
to Virgilij Georgicis. & mihi vobis ea enarran
ti diligentem operam impendite:ut quse ha-
ftcnus de vitf rufticang & padoritig frudibus
percepiftis, eaex rerum rufticarum fcriptori-
bus plenius perfediusquecognofcatis • ne de
agrorum & frudibus & animantium naturis
iinerrogatijipbbagricolis indodiorcs aliqua-
doeaignoretis , quar ingenuum &liberalctn
hominem netčire turpe eft: fcire non modQ
gloriofum, fed etiam utilc.

Df.  v s Opc. Max.(ut in eodem.a quo
c apit,mea oratio terminctur) tummihido-
c enti,tumvobisdifcentibusfuagratiac]cniie.n
teradfit; ut illiin hoc ftudiorum noftrorum
c nrriculo grata dicainus & faciamus: ipfum-
S u ecce]eftem agricolam colam us , & temen
facriverbi cuftodiamus,accentuplura
frudum ad vitam sternam
proferamus.

S?

ORAf


334

IN A RC V M V A-

G A N E R V M FRIMAR.IENSEM
Saxonem, Svpbrioris De Vita
tujih*, defendend* orationit cavui, Anno 1581,
fcrtpta & demum Arne 118/.

Prača edita.

T, M V A G ANE RI, T ANTVMMd"
do, quidvanitas ac funt male vitas
poftularet, fpedarevo.luiffcm: fe>
ciflem id , quod omnibus amicis
meis vehementerplacebac, ut.cu-
ius liber famofifsimusac mendacifsmuis,pro'
pter meras calumnias,quibus refertus eft. nul ■
liusmometiputaretur, eum ego taeitus dimit
terem. Nemo enim vir bonus,in buč iifquedi-
em iudicare potuit.aut ita h undMarcum refu-
tandum,utgravem adverfarimautitamonen-
dum.uthominemerrorelapfum.Nam quicun
queutriufque noftrum libellulegerunc.acver
bainterfec6tulcrunr,ftatim animadverterut,
no legiife Marcum ea,quf ego de virtutibus Sc
laudibus veterum agricolarum,ex profefTo>&
dcvkijsquorundam nobilium noftrorum,fal'
tem obiter confcripferam. Itaque uno ore om
nes fatebantur, illu aut prasmijs llledum, aut

improbo-

im

fui

pr

ds

I t

qu
tat
v e
I ci(
i no
ci{
Cu
fai
et:
ad
ru
ot
al
lu

S 1

v<

A

T

tr

ft

f<
n
1 it
S

!  ?

jmproborum hominu vocibus hucimpulfum
fuifle, ut narrata ab alijs, pro compertis,di&a>
P r ° leftife,audita pro vifis.falfa, pro veris,infe-
^a.pro fa&is.fibi impugnanda fumeret adeo-
^«e cum proprio quoda capitis fui figmento,
t anquam cum larva,lučtadum iudicaret. Quia
v ero M. Vagenerusfuo famofin,imo,&meda#
cifsimo libro.no me folu,fed multos etiam bo
I 'os,atqueinnocetes virosjinfufpicioneatro-
eifsimi criminis adduxit: ut ,ppter illius in me
fcelus tam aliorum hominu quam meavita.ac
fama,iampericlitetur:idcircononpotui,neq:
etiam debui,hunc laborem fubterfugere:quia
adverfarij, tela venenata, quae ille meis, alio-
r umque cervicibus intetavit, mea qualicuquc
oratione depellere ut vulnetibus ab illo dans
®liquodremediuinvenirem,idqucinventuin
lucern hotninum, quam maturrimč afferrem.
^am qua? obleero; maior pofsit effe audacia,
<}UaquodMarcus ifte Vagenerus.no mefolu,
>el ut antefignanu, &duce, verumetiam tota
Academiam , quam ipfe Theologus appellat
Tvbam Incentem feditionum,tanquaco
mites & comilitoncs meos,excitati fervilii) tu#
Riultus, & motarfeditionis rufticana?, publico
kripto accufare nodubitavit? Quse^fligatia-
nimi maior (it levitas, quam quod nmltos ille
innocentes viros, per latus meu faciat: & eam
quadixiAcademia,quater TvBam 1 n g j: n-
tsm  feditionunominat?Quas maior impude-

tia

33 *

tiafit,qudtnquodpaucifsimisverbis,exlongl bi
prgfatione mea derceptis, ijsque fiaifterrime
detortis, primarios in agro Vvirtembergico M

viros, in fufpicione nefarij fceleris, bomo nefa ta

riusconaturpertrahere;quaf;illi mcas.nefcio fp

quas, voces feditiofas pleno gutture non ex- m

preflerintmodojfedetiam promoverint?Qu$ te

amentiafitmaior,quamquod illeait, faces hu vc

ius incendij.ab ijs ipfis efle accefas, qui recens ni

incendium,fummis viribusconfeftimreftin- ti

guere conati funt? Quis porrd furor eft,quod v;

Marcusiftealiquoties,abfque oni ni fronte,af- ti

firmareaudet:fcriptuameette, cpropriope- et

doristneifcrinio.omnes nobiles,bonosiuxta ci

flcmalos.nullo iure.nullodamnatoiudicio.in q

Rot a  s effetollendos,propterfaquodipfi ru a

praomnesaliosordines.infrafepofitos.emi- Vi
nere tantoperceipetantj 1  Qus hf c eft tam im- p

manis &efferalibidomentiedi/quodterqua- q
terquc affirmare non erubefcit, me cupere, ut

omnisnobilicasGermanica,omnisordoeque h
fter.čmcdiotollatur.itautde veteribusfamili t;

js nihil prorfusfiat reliquum ? An vero hoc no
cftaudadercalumniari,utaliquidfaltem, in »
hominumcrcduIorumanimisinharreat^Cum
vero nihil horum, a me unquam feriptum, ac a’
ne cogitatum quidem fit, nonne vident om- q
ncspij,tempusefle,ut quamille virmalusfit, b

quamhomofutiIis, quam feriptor mendax, h

qudm nullius preči; Thcologus,id a me omni- o

bus

M

tasbonis.luculentaorationecommoftretuf/

Ouarenefibihunchonorem amehaberi
Marcus miretur, qUod pub. fcriptione contra
talemhominemutar, quem nemo bonus re-
fpon fo, nemo colloquio, nemo congfefTu, ne-
r noaditu,nemo civitate.nemo luce dignu pu-»
tet: fciatipfe,me nulladecaufa,ad fcribendu
VenifTe, nili ut ferocitatem iftam nefarij hotni-
niscomprimam : &innocentiamtummeam,
tlim aliorum, puhlico fcripto teftatam facia,
vanitatcm futililTimi fcriptoris.recitando po-
tius, quatnrefutandoconvellam. Quanquam
enim c aufa h$c,etiam antehac ftylo Germani-
eoefla me petorata; nihilcp ibi prartermlflum,
S«odaut pro menegandumfuitjautpro ahjs
a ffirmandum :tamenetia Latina di&ione nuc
v enioad fcribendum : nemeapropugtutioei
potifbmumlibellodefuifle videatur: propteif
^ucmhoccertametladum eft: &qui nuticite-
Gtnin lucern prodit. Sicenimftatuo: ameitl
taccaufa, atque bacextremadicendi neceffi-
tate.pietatispotius, quam defenfionis: que-
r «lat, qudm eloquentia:: doloris, quam inge-
ttij>partes eflefufceptas.

Quamobrem, fi autaliquid acrius pro me,
a tq;alijsdixero, aut etiam liberiushicegero,
quavel perfonse me* dignitas,velcauf*ipfiu$
bonitas poftulare vidcbuntur: peto ab a?quO
Jedore, fuppliciter atque demifse, ut tantum
outionime* concedat,quantum & pio dolo*

3St

ri, & iufts iracundi* conccdendum iudicaf'
Neq; n Chriftianae religionicoiun&iordolof
ufus elTe poteh:, q nam hic meus • conceptus e*
capitis, vitte.farna:, acomnium fortunariifl 1
mearum periculo:inquodifte MarcusfuisC3'
lumnijs, iuis contumelijs, fuis confutis Sy co*
phantijs.me immerentiffimum atq; innocei 1 '
tirsimumpertraxit: nequeiracundiaullan l3 '
gis laudanda, quam ea, quae meinflammavt r >
paucorumhominu fcelereatq; flagitio, q°°*
hic Qrthodoxus Theologus ffi Dijs placet)P u
blico fcripto fibi defendendosefleiudicavtt'
Sed quoniam fingulis mendacijs (quoru fui^
trigintajpriori libro eo ordine refpondi, q ua
fc invicem in au&oris volumine confequup'
turideo  hic alium ordinem tenebo : ac p rl '
mumea confutabo.aut potius rccitabo crim 1 ;

na, quibus Marci huiusamentiaorationemca

de vitarufticanotare, acdefccdarevoluir: °'
mniaq;virimendacia, quibusillemeoner at »
non tam meis, quam aliorum aučlorumvcr -
bismanifeftifsimediluam.

Deinde labes illas abflergam,quibus
purifsimus ac perditifsimus homo, vitam ac 1*
mam nominis mei,c6maculareaufuseft- P°'
ftremo,quia ille rem incompertamdioceftd 1 '
brum nequele<3um,neq;vi(umimpugnat,&

carcisičtibus, tanquam Andabara, fecumjp*®
digladiatur: Oftendam.ipfum ftolida ambitt°
ne,ac/pe jprsemiorum&munerum ,adverf uS

qu

ret

tic

ge:

nit

trn

cai

nit

iu<

mi

Po

en

en

ve

V
in
1  ur
an
Te,

tu

m

iti

tii

in

re

ti

i P<

I

S9t

hfic incitatum fuifle.ut tajia dicat, fcribaS«
fiue,qua: non fani efle hominis, non fanus iu-

Oreftes.Qu* tria ubi peroravcro me* o ra¬
joni finem addam.- hoG unuim intereavosre-
Ses & Priilcipes, & quorucunq; in manus h*c
t ^eaveherint > obfecransatqueobteftans,uto-
Olniprseiudicio {uipenfobenevole hanc tota
caufam cognofcere, & in hac tanta ncgocioru
ftiole, quas humeros veftros gravat, etiam hu-
iuslaborismoleftiam, in vos reciperedigne-
taini: utjCiiius in vobis folis fpes omnis elt re-
Pofita.eum amicis omnibus falvum efle cupi-
en tibns,vos foli deferuifle ne videamini. Non
en im mediocriterperturbor,atque commo-
Vc °r, rei ipfius vel magnitudine ,vel novitate t
3 u od tantam caufam,quanta vix ullaunquam
^dificeptione verfataeft, dico non intrafines
Utl >us territorififed intra totius orbis Chrifti-
parietes : nec intra aul* unius cancellos,
e d intra totius mundiconfinia.

, Onarein veftrisoculis, inveftroore.vul-
ltl queacquiefto: vosintueor: ad vos omnis
^afpe&at oratio: quse non ad animi motum
^petumque dicendi,fed adfpem veritacis ob
.' n end*,totaamedirigitur. Facigitur,quod
1  benignifsimeleftor , quifquises, ut

a u ograviorem facit hanc orationem, loči &
^•pfiusamplitudo- -  hoc faciliustumlenitas
a >tum audiendi*quanimitasminuathanc

P er turbationem meam.

Y a

34 »

Sed antequam de mendacijs Vaganeridi-
co,deipfiusopinione&fpepaucadicam.-qni> qu£

cum videaturnequeingenio,nequeufuatquC fan

exercitatione valere, tamen ad hanc caufana tur

non finefpe, &cogitatione venit, lratatn mihi dm

cfie nobilitatem, prarfertim Suevicam & Fran- eaf

cicam, non eratnefcius, quafdam interceffif' qu<

feofFenfionesanimorum,&accufariones,exa- ves

lijsaudierat,& multisin locisGermanicaspa' tru

gellas, eiufmodiargumentokčlas ,& recita- fec

tasefle, meminerat Cumcjueapud nobilita- pft

tem de me, & contra mefcripturusefiet, fors fet

putabat, ut inexulceratis animis facile fi<S a  to

criminainfiderent. Quamobrem hocmept*' fet

mum metu, pieledor, per«quabiliratemtu3 pa

libera , ne aut huius Vaganeri, autfocioruna | ru
iniquiffimisquerelis,animurntuumpr£OCCU' lif

patum fufpicer. da

Quanquam quid opuseftiftarogare, & na

petere abhominepio: qiuneminemunquaffl pr

iniquo pr^judicio gravari, ne dum pervim» p(

autpercalumrrias.opprimipafluseft'’ Itaque ex

admendacia,& calumnias Marci Vaganeri re- 9;

daaccedo: inquibustantaeftvarietas,tanti d(

deformitas, utmultae.xhis fibijpfis, quafiad- t)

verfa fronte repugnent. non paucafemetipfa j«

fubvertant; pl«raqueita fint comparata, ut p

nullam veri fimilitudinem ,aut fpecicm obti- g

neant: Quemadmodum hoc fuis locisapertif-
fimedocebitur.Vndeautcmpotiusincipiam* d

quain K

34t

quam ab eo mendacio, unde Marciani libclli
famofiflimi ac futiliflimi inicium proficifci-
tur. Nam in primaacie Cainum&Nimbro-
dum Vaganerus collocat, quos ego propter-
eafceleratos &profligatoshominesdixeram,
quod alter occifo fratre ciim mala confcientia
vexaretur , civitatem fibi ac fuis pofteris ex-
truxiflet: & defertavitavillatica.&paftoricia,
fecefllonem a fuis parentibus feciflet, feque i-
pfumabEccleliaDei temerarioaufu,feiunxif.
fetralter vero Cainiexemplumfecutus,defer-
torure, colonos infuampoteftatem redegif-
fet, ac tyrannidein fibun Ecclefia Dei, ufnr-
paflet: fačtus venator hominum ; quosfera-
rum ac peendum loco habtbat, atque crude-
liffimccontrucidabat: tiim quodimpiaqua-
dam, &C£caambitioncinfiammatus, urno-
mirais fpi gloriam, ad pofteritatis memoriam,
propagarepoflet, &(imulabaquisdiluvij\ in
pofterum tutusviveret, arcem iibitedificaflet
excelfiifimam: qu? poftea in contumeliam au-
&Qrisilifta eft Babe!.- quafi confufio.Qua qui-
dcmfe,utfacrsnos docentUterar.coinmotus
peus ipfum au&orem operil, & adiutores e-
jusdiffipavit,totumque genushumanum.pro
pteruniusoefarijhominisfcelusjirnmiiralin-
guarum varietate,atrociterpunivit.

Quzfaneomnia&veraefle,&vereame
dici,fcribique, teftatur Spiritus fan&us, per
Mofen Prophetam fuum : teftatur lofephus,

Y J

teftatur Auguftinus.teftaeurtota Antiquitas,
teftantur omneshttiusfcculiTheologi: quive
terum veftigijs rede iofiftendo idem, quod e-
goaffirmant: & quoriim etiahic Vaganerus
difeipulum fe efle.Iicet falso, iaditac. Nequea-
lioego fine h are exemplaattuleram, nifi utve-

raefic commonftrare, quac Teren tiusilleVar-
ro,initio libri fui ter ti j, affirmat, & quse ego e*
illo tranfTumta mef orationi verbotenusinfe-
rueram: Vrbananimirumantiquioremmul-
toefle,vitam rufticam ; proptereaqubdtein-
pusfuit.cum ruracolerenthomines, neq; ur-
bem haberent:ideoqueimmaniandorum mi'
mero urbanisagricola: prseftarent: qioniartl
divinanaturadederitagros, humanazdlfica-
rit urbes. Quiavero non ignorabam, poiteris
temporibus, etiamapijs&fapientibus viris,
urbes & arces fuifleconditas: qnorum quinq>
enumerantura Moyfe, &audorillaruin Aflur
nominatur,filiusSemi,aquo A{fyri)'drtifunt,
&rcges A(Tyriorum,ut Auguftiiiti^iibidifcr-

te comprobat ideo exprelsefcripfi )  qudd ur¬
bes initio fuerint inventar, non a bonis Sdapi-
cntibusviris,fedapefsimisquibusque. Dico
autem Initio. Nam hoc verbo ad plimam op-
pidorum,urbiumqueoriginem refpicio:qua-
dode primis illarum inventoribus, Caino &
Nimbrodo,tanquam depefsimisnebulonibv
loqui inftituoficut iterum exprefse dico, ur,-
bium &artiu ftruduras, ccepiflc prima initia

ifcc

' UJ

ifccleratis &profligatis hominibus, Caino Sc
Nimbrodo; quorum hicarcem ,ille urbem *-
dificarit. Sed quia prjeftat audire, quid vene-
r andaillaantiquitas, de Cainicivitate, & de
Nimbrodi prsecelfaturrifentiatacdicat: agc
proferam aliquot teftimoniaex veteribus, ac
novisfcriptoribus. ]ofephus enimdeCaino
affirmat, quod metuerit fibi, ne a feris difcer-
peretur,&quod idcirco fignnm a Deo accepe-
rit, & quod aDeo profligatus, nihilo melior,
ledfubindefa<9:usfitdeterior:&quddpra:da.
do ac latrocinando,domum fuam fpolijs & o-
pimaprsedacompleverit: &quod famiiiares
luosadluxuriem ac latrocinandi ftudium in-
y itarit : & quod Do&oreorum,infceleratis
ftudijsfuerit, & quodeam fimplicitatem, in
quaprius vivebant homines,inventionc men-
furarum ac ponderum permutarit: &quod in-
tegram illorum vitam ex iftarum rerum igno-
rationeadcalliditatem&corruptelam perdu-
xcrit: & quodterminos terra:primuspofue-
rit, murisque muniverit, & quod illuc coege-
dtfuoscovenire domefticos.Quare civitas iU
larevera nofuitcivitas.fed adiutrixfuitfcele-
*u, officina libidinum, ac furtorum receptrix.

Iohannes Calvinus(nam huius au&orita-
tcm ne ipfe quidem adveriarius rcijciendam
putat )  ip fuis commentarijs, de hac re fcriptu.
relicjuit, quod Adam & familiaeius, fubtu-
gurijs vitam egtrint: vel quod etiamfubdio

Y 4

344

£earborib quarfierintfortuita hofpitia Hxu!
vero Cain, quem Deus fugitivum vagari jufle-
ratj cum privatis doinus fuae parietibus, fe tu-
tum minime confideret; novum excogitarit
municionisgenus.

Irem quod urbis condendse libido Cai-
num incefl'erit,utfe a reliquis hominibustlif-
jungerer: denique quodformido, ex fcelere
nara, horninem intra nuiros compulerit, ut
przeter morem ufitatam fe communiret. Ex
qno manifefie eft evidens, niliil a me kriptum
eftc de Caino, quod non etiam alij ante meau-
čtorcs, tani vcteres, quam recentes, in litera¬
rno fnarum monutnentis poftfereliquerint.
Qua: igitur ha?c eft mentiendi infania, quod
Vaganerusaffirmat, Cainum a me di&um efle
pranem in terris nobilem , a quo reliquio-
mnes nobiles certiflimam ducantoriginein?
Quisenimhocamefcriptumefte, poteft hoc
locoanimadvertere, aut etiam minimaqua-
damconjeduraconfequi ? Atquc utmaxime
itafcripfiflem,iicutillecriminatur,tamenni-
hilfcripfiftemnovi, nihft inufitati. Annon e-
nimhocipftim affirmat Iohannes Matbefius,
in ftia S3repta, quod fcilicet primus in terU
nobilis fueritCainus : & quod primanobili-
tas aquisdiluvi;.imacum Caino,fueritabfor/
pta? Cum hoc igiturlitiget Vaganerus,quatn
dm vo!er:fiquide ferre no vult.ut Caino prin¬
cipih nobilitatis,vel a me,vel ab a!io quoquam

adfcri-

f



adCcribatur. Nam quod alibi nugatur de no-
bilitate Abelis, & dcrufticitate Caini,idlevi-
lis eft,quam utrefutari mereatur.

Si enim veranobilitascn.fwjW««,uthuius
Afini Saceo placet,quomodonobiliorfitCai-
no Abel. ? c.tim uterque ijfdem prognatus fit pa
rentibus?Sin VaganetAisnobilitatemvirtute,
pietate,&iuftitiametimr ,nunquid Abeiem
vere nobilem fuifleille dicet, & pij ac laudati
Principis exemplar ? Cainfiveroprofuligino
fo Cyclope,& crudeli Cetauro,ac nobili quo-

I dam latrone, habebit? Qua: porro hsec infei-
daeft, fivemaliriatua, Vaganereftecnimiam
compello ) quod tu civitate Hanocham audes
nominarepagum? Quid. ? locummuromuni/
tum.tu etiam pagum, aut vieum audes dicere/
Ced6,quaaučtoritate?Beccefelane. Affirmas,
nihil aliud quartocapite Genefeos de Caino
feriptum legi,quam quod civitatem condide-
rit, & eam de filij nomine Hanocham dixerit i
Quidais?an non interfecit Abeiem, fratrem
parricida Cainus ? annon in defpcrationctn
fummam falutis fuse pervenit Cainus ? an non
fugit e cofpečtu DominiCainusfannon trepi
davitCainus?annon malacofcietiaaddu&us,
novum &inufitatugenus munitionisexcogi«
tavit Cainus? Quid ? annon ego te vecordem,
non furiofum, non mente captum putem?qui
iftaomnianegas, de Caino efle.in facrisliteri*
prodita j nihilque de ipfo feriptu aliud, quam

Y f

JI. .• • 1

346

quod civitatem codiderit, eamquedefi!ij no-
mine Hanocham dixerit? Dicas forte,uteftau
dacia.&impudcntiatua.Vagatiarre.Nimbro-
dum tamen Caino meliorem fuifle,& omnino
talem,qualis poftca a tedefcribetur. Audi
igitur,quid de hacimmanibeluafentiarlofc'
phus,quid Auguftinus,quidLutherusi]le,que
tu prseceptorem tuum iačtas s quid item Brcn-
tius, quid Galvinus,quid reliqui. Nam quia tu
Lutheranus dici gaudes, & rcnovatam con-
cordiar formula, tibi perquam placere fignifi'
cas.haud dubie iftorum, quos dixi,au<3orita'
tem libenteradmittes-,pr;efertim cumintelli'
gas,ineademfententia fuifle Auguftinum.^
Iofephum. Sicenim de Nimbrodo & focijs
eius lofephus loquitur, Homines,inquit,i B
concumeliam, atque contemtum Dei, elatos
fecit Nimbrod, filius Cham, filij Noh*- ^l 111
cu efletaudacior & manu fortifsimus > au<So r

illiserat, utfelicitateDeonon referrentaccc-
ptam, quafl ca per illum homimbus contingC'
ret.feduteam pr<*priavirtutecoparariftatu-
erent. Itaquecognatosi fuafamilia,adexer'
cendam tyrannidem compulit; & folus ip‘ e
conftituit,homines a timore Dei abducere.ut
fpem fuam in propriam virtutcm reponere n f'
Putabantcnimfeillosulcifcihominestpui 11 '
tncrentDcum,terrisdiluvium interminatc' 111
ob quam rem turrim zdificadam fuadebžt a*'
tiorem, qua quoaquapofletpcrtingere H< lC

nimiruiS

nimirum cft^Kf^ir.haecvosIofephi quaNim
brodi pietas & 3cquitas, c*ter 3 eque virtutes ab
antiqitifsimo fcriptore prardicatur. Et quisad
co remotus eft a mente.ut pium hominem efle
cenfeat,qui no ipfe tantum contetnnit Deum,

& omnerti felicitate (ibi ipfe attribuit: fed qui
cciam alios ad contemtum Dei, & ad propri-
amfuifiduciam,,compeUit? Quiseum viruin
iuftum effecredat; quinon modo ipfe latroci-
natur', fed alios etiam ad eiufdem fceleris focic
tatcm invitat ?'  Quiseum fapientemeife du-
cemftatuat, quiDei pccnam,fiquam illemi-

r ‘aturhominibus,operaatqueindaftriahama

n a prjevenire cogitat ? Tutam (inquit Augu»
ftinus )  veramque in coelutn viam, molitur hu*
^ilitas , furfum leuans cor ad Dominutn, noa
c ontraDominum. SicutdiduseftGigasifte,
v enatorcontradominum. EnaudisNimbro*
dumtuuab Auguftinodici gigant.e.m ;dict ve-
lla toremcontradominum. Quid? quodidein
•duguftiuus affirmat.ab hac fuperbia $dincan-
ds turris ufque in ccelos, ouaimpiafignihca-

^relatio,terrenaapparuif(ecivitatč,hoče ,

1[ npiorum čivkate? Cum enimduajfintctvi-
tates , alteracodeftis & Dei, altera terrena 8c
djaboli,quarum h^c vivit lecudum horninem,
dUfecunduhiDeum: Gigas ifte venator cotra
dotninum didus eft.- & de progenie maledi-
** a exortus fuiiTe fcribitur : ldeoque rede ab
^ u guftino inter cives terrenae & im pis civita-

tiscol-

94* .e,

tis co1!ocatur,& ab ipfo Špiritu fančto intcr ‘
lios hominum recenfetur. Quis autem ad^
vecorseft, quiGigantem, cotraDominutf 1  ‘
furgentem.dicatbonum virum,& piumiG 11  j
adeoftupiduseft,uteum pro piohabeat,^
fbcietatem hominum impiorum congreg aC ^
Quis adeo furiofus eft, utfapientem eutn c re ^
dat, quiexiinpiaelatione animi, turrim u  ^ r
ad coelu tentat educere?T uus Cefte pr^cep r °
quem iaCtas, Martinus Lutherus, in fuisCd
metarijsin Genefin, Nimbrodo,quem
c fcorto natum fufpicatur.nomen fatale f 11 ' .
dicit.a verbo Marad dedu&um; quod Heb f ?.
fignificatrebellare, five quod invaf^rit
fratres, & maxime piorum familias,ut afflP 1
ficaret fines fuos:fivequodgencratio,h? ctU
Cfperit defcifcere a filijs Sem,& a religion e e  J
rum,acfibiquxfieritfingulare imperiu'tjP£
omnes filios Nox. Idem Lutherus ex M %

probat,cuodNimbroduscoeperitpoteši -
in terrismon divino iufiu, nec voluntate p 3  ^
Šemi & Arphaxati; fed per tyrannidem< ^
ifthasc affirmat no fine cxde, & fangiiine g c
cfie. Fuit enim,inquit Lutherus, eius Itia ^ 0  ,
čontraomnestum ecclefias,tumpoliti 3S > -
hecper tyrannidem fibi comparavit

iim, quodtam6nonadiprum,fedadSeinP
ftnif pftijm - Sed fil lUI

Sata«®'

tinebat.-ficut etiam facerdotium
eliabolioportuitpamfimilemetfe- ..

pimhomicida eft, & quod pefsimu eft C .

349  s

cit Lutherus ) no vult tantum efle fortis vena-
iorin terris,fedetiarficora Domino: hoc eft,
non tantum in politiavoluiteiTepotes.fed e-
tiam regnum ten ere voluit in rdigione.eam
invadit,& in ea tyrannidem exercet. Vere igi-
tur(utpaulo poliinfert) Nimbrodeft Apofta
ta& tyrannus,vexator & direptot generis hu¬
mani, ac poftea perfecutor & occifor fandoru
hominu& verorumfacerdotu, quicoadifunt
ei titulum, tam magniiicum eripere, & homi-
num faluti confulerc Fundem vocatidem Lu-
therus pefsimum nebulonem, qui primo inva
ferit populum D e i  & eam lineam, ex quaerac
nafeiturus Chriftus. Quidtu hic nares crifpas
Marce i? quid frontem corrugas ? quid palles f
quid expedas ? Quid i  Tu ne a Iofepho homi-
tieludaico.ab Auguftino C3eterisqueecdcfi®
dodorib. obfoletis (itaenimeftquorundam
audacia)te circumveniri, atque opprimi di-
ces? Tuus te alter pater,quemadmodum dicc-
tefoles, Lutherustecircumvenit. ? Tuus,in-
quam, Lutherus; cuius tu nomen toties adver
fus mcallegas ? Nam hic Nimbrodum non vo-
cat fceleratum, fed impium,fed rebellem, fed
oppreflorem piorum, fed tyrannum: no dicic
profligatum homine, fed homicidam.fed fili-
emdiaboli, fed Apoftatam, fed vexatorem &
direptore generis humani, fed perfecutorem
&occiforem fandorum hominum & verorumi
fr fi i facerdotum, Nolo huc adferre, qua: in

eandem

v SP

eandem fententiam fcribit Calvinus, qtiat Ma*
thefius, quae Lucas Ofiander, quaea!ij jneij^
pcrcenfendis, aut pio ledori, ali q uod tjediutri
adferam , aut nimium excrefcat mea oratio;
praffcrtim culibriiftiin omnium fere ftudio-
forum manibus, apudnosverfcntur. Vniuf
tantum Calvini iudicium, de Nimbrodo ad-
dam iftis fuperioribus :proptereaquddmulti
funt.hodieetiam e 'nobilitatepraeftantes viri,
qui huius dodoris audoritatem, vel folam ad-
mittunt.

Aitautem Calvinus, quod Nimbrodu«
quafi oblitus, fe hominem efle, gradum altio-
rem occuparic;&qu6dNoa,tumadhucfupei'-
ftes,& magnus.ac venerabilis fuerit omnibus;
&quddpra?fl:antium virorum talištumfuerit
moderatio, uta:qualiratem colerentcumfuis
minoribus;qui Iponte magis eosrevereban-
tur, quam imperio coadi. Docet & idem Cal¬
vinus,quod huius modefti^ fines turbaverit,&
perfregerit ambitioNimbrodi;&quodMoi-
fes fuo elogio,inuflerithuictyranno jeternam
probri notam: denique dc Nimbrodo affi»
inat.eum truculentum fuifle hominem,&bel-
uispropiorem,quam hominibus.Quodfiau-
tem verum dicit Calvinus, fi non menticur Lu»
therus,fi nonnugatur Auguftinus,finonfal-
IitIofepJius,faci!e poflumus omnes intellige—
re,qualis fuerit illa Nimbrodi civitas.

Sin tališ eft civitas, qualcs funt principum

moreš

?;*

moreš certč Nimbrodi turris,arx fu it perdito
rum civium,receptaculum profligatorum ho
minum, caftellum horribilis latrocinij, buftu
legum omnium ac religionum. Itaque mirum
non eft, qudd regnum iftud, vi paratu no fuit
diuturnum, aut ftabile, Quod enim cito fit,ci-
to etiam perit. Equidem coftat c Sacris literis,
quod Deus horribili parna illos Gigantes affe-
cerit, fačtadivifionelinguarum, Quare no mo
do carptuirulloru fuit impeditu,& turris pro-
brofonomine dedecorataatque infamisred-
dita,fedinpofteruquoq;animihominudiflb-
ciati.mores mutati, ftudiac6verfa,homines i-
pfi in diverfas partes diftradi, & in varios lo-
costerrar difsipati.Dcniq-,exhocmaloaliudfc
cutu,quovinculu humana? focietatis propter
ttntalinguarumvarietate difruptum fuit. Ec
tnemorabile eft, quod Auguftinus e divinis o-
taculis;pie & religiose colligit: de progcnie
Sem exortos efte, qui poftea regnu Gigantis il
husobtinuerint, & inde proceffcrintatqueali
a$civitatesc6diderint:quaruprimaeftaNino
appellataNinive. Aflurenim paterfuitNini,
ntapparet,& conditorNinivesdefilij nomine
appellatar: aquoAflyrij nomenhabent.

Atque hic Aifur nor\fuit ex filijs Cham, fed
cxfilijs Sem.utMoifcs teftatur.ltaqiavitam &
y paternam religionem tutatuseft, & veram in
fuacivitace ecclefiam collegit-,piosquecultus
& Deo gratos inftituit. Quare D e v s vaftata

Babylonc

I

sv

BabyIoneNimbrodi,(novam .n. NebucacIrtC' lč

zar condidit)hanc urhe Ninivem.caputprimi p:

in rerris imperij, efle voluit, eamque magnifi*
co tituloornavit, ac civitatem magnamOfii Ci

vocari iufsit. HacdecaufaEzechielProphet 1  ct

arbori fortifsimce, & late patenti, eam coiup 3 ' bi

rat. Quin etiam pofterisfecuIisamoremAi- ti:

um,erga hanc civitatem, Devs teftaturiife' n«

cit;cu Propheta lonailluc mifibjcivesadpoc- d:

nitetiam revocaret, & agnofcentes fuadelift^ (a

acvoceProphetf acceptantes, fingulari qu3< fp

damgratiaconfervaret. Qu3eomniae6cbfli- cc

memoro,utintelligatpiusLe&or.principes& bc
regesI3abylon;cos nequaquamafcelerato,a c  la

perfido Nimbrodo, fe J ab Afifure, pio& Capi- p«

cnte principe.e.Kottos efie;neque Babylonem< ut

quatipfo nominecivitas probrofaeft.fedNnu cc

ven,qu£ecivitasD e terat.primorum regum& pa

Monarcharum fedeaddomicilium,totius4 ue  Pc

regnicaput fuiffe. Qu.areftolidifunt.quie* jai

Nimbrodo faciunt monarcham, ex tyranoiiP D

peratorem. Sienim Nimbrodus fuittyran- iti

nus.fi perfecutor pioru, fi vexator & direptor va

humani generis, monarchanon fuittautfimo re

narcha fuit,tyrannus non fuit. Sed novidj fli

Theologaftri nefciunt difcrimen inter Monar p c

chiam,&interryrannidem.Itaquenoneftiui , N:
hidubium, quinetiamTurcicumtyrannutn I be
promonarchahabcant:& regnumTurcicmn pii
pro quinta monarchia; contra quam facr* ip- de

^°sdocent liter*, earumque famores ittter-
pretes.

Age vero conferamus nune, Vaganerum
c um Iofepho,cum Auguftino,cum Luthero,
Cu m Calvino: non ut hominem.cum homini-
^Uscomparemus : nequatal!busmortuisvi~
bsfiatinjuria: fedutimpietatem cumreligio-,
tte,amorem fcelerum cu ftudio virtutis, tnen-
dacium cum veritate conferamus. Quid enim?
(aitMarcusJan nefcitillemonetarij feditiofus
^piritus, quod Nimbrodus dicatur, venator
c oram Domino,non ideo folum, quiaferas &
^eftias fit venatus, fed quia alios prsedones, &
^atrones,ac facinorofos homines, per vim ce-
P er it, & imperio, ac poteftati fus, fubjecerit:
^honeftafocietasvit*, interhominespoflet
c oalefcereatque confiftere : qu* *quabili &
Sterna moderatione diutius confervari non
Poterat t poftquam malitia hominum nimis
lam invaluiflet ?  Praeterea huic Nimbrodo
. F - v s profperos & felices fuccefifus tribuit, ut
'mperium fuum legibus,ac judicijs, & jufticia,
Va Hdoqueprsfidioconftabilire,&communi-
^ e poflet:tum etiam alios confceleratos&pro

_**gatoshomines, fiquidfačtoopuserat, ad
v,^ n am per vim retrahere. Quaproptcr ifte

| , •mbrodus prscipuus iftis temporibus gu-

^nator.interrafuit, non finefingulari & fa-

P^ntiffimo D eiconfilio.Atnihilominushuc

°minatorem ranahxccoaxans,& impudens

Z

*

fU

fcurra (h!s .n. flofculis ornat nos ifthsec beftia)
audet appellare fceler„,rum& profligatum ho'
minem: hoceft,animalexomniumfceleruni
importuaitate, & flagitiorum fentinaconcre*
tum: adeoqueintus&incute perditum. An
autem hoc non eftpulchre,& belle colere ma-
giftratutn t

Hsec Vagancrus Germanicorum lingua;
quar nos utcunq; Latina fecimus,nihil adden-
do,nihildetrahendo.Atobfecro te,piele&or,
quomodohocMarciEulogium,cumMofe,cfi
lofepho, cum Auguftmo, atquecumillisipfis
congruit, quorum hic Marcus difcipuluseife
gloriatur? Quid .n. ego muka dicam.aut quid
priusdi&aoperose repeta ? An non Iofephus

affirmat,qu6dNimbrodusfueritimpius&ty

rann us •• qui alios etiam homines, & prscipuč

cognatosfuos , ad exercendam tyrannidem
compulerit? An non Auguftinus firmifsime
afleverat, quod Gigas iftc venator fucritcon-
tra Dominum ?  qudd homo impius, quodfu-
perbus,quod impiatcivitatis conditor?An no
LutherusexMofeprobat, quodNimbrodus
fuo magiftratui rebellarit,& fratres fuos bello
invaferit?Quid autem contra hxc V aganerus?
Nimbrodum,ait,bonum Sc  noncontemnen-
dum fuifle magiftratumtut qui latrones &pt£*
dones,ac facinorofos homines, in fuam pote«
ftatem redegerit. Quid ? an non Auguftinus
dicit, quodNimbrodus cor fuum contraDo*

minuffl

in

cc

nt

Vi:

CC

fia

de

th

Xa

Se

br

ge

Co

afi

ro

mi

dil

ac

fui

qu

trt

de

pti

tet

fili

ap

qu

na

srt  -

) ^ihunrjfublevaverit, & focietatem irrt pioruttt

>'  ^onftituerit? Quidcontra Auguftinum Vaga-

n «rus? Nimbrodi ope& operadicit, honefti
!' 'dtjefocietatemdnter hominescoalui{leatqu#
c onfervatam efle. LutherusexMofeoftendit,

i- j quod manusNimbrodi.contraomnesEccle-

fias.&politias fuerit : doneč fibipertyranni-
u' j demparaveritalienumimpetium. IdemLu-
i" therus Nimbrodum apoftatam,tyrannum,ve-
^ Xatorem, $direptoregenerishumani vocat.

fr Sed&Calvinusfcribit,tj>ambitiohuiusNim-
is brodi,finesmodelH?turbaventatqueperfre-

fc gerit.Quid aut contra Mofen,contra Lutheru*

i4 c °ntraCalvinum,Vaganerus ? J^imbroduiti

i s  a ffirmat praefidio legum & judiciorum,facino

%  r °^ os  punivifle : ut honeftafocietasintcrho-

i*  ^inescoalefceret. Qnid t  An non Galvinus

^ diferte docet, qtiod veri in Eccletia principes.

lC ac pfaftantesviri > £equabilitatemcolucrint,cu

j 1 " ‘ u is minoribus: ut qui fponte magis parerent»

*** ^ u am imperio coačti ? Quid Vagancruscon-

10  ^a? Nullum dicit in terris *quabilirati & mo-

w s  derationi paterna amplius tulile locum, pro-

11^ Pteteffrenatamhominum ma)itianr.Qusau-

lS te m hsec dl contradicendi libido? qu? infania?

^ ftwem Lutherus vocat homicidam»&E>iaboll

rS' ulimn & patris fui fimilem: Quem Auguftinus

[£’’  a Ppellatterrenas,&impif civitatis principetrn

llJ _ ^ Ucm  Mofesfiiium hominis, non D e i  nomi-

Bat; eum  Marcus Vaganerus pro filio DE^pr®

35 &

pio,laudatoquc principe, pro conditore civi-
tatiscceleftis agnofcit. Quid dicam de fatali
poena, & fumiscalamitatibus, qughuncNim-
brodum,& focios eiufde.repente exceperunt?
An non enim Deushorribili fupplicio, atque
incredibili infortunio, iftos Gigantesmulta-
vit.immiifa varietate linguarum,diffipatis co-
filijs, opere ipfo deftručto.diifociatis animis,
populo in varias regiones difie&o? An no tur-
risignominiofonomine dedecorata , & per
contumeliamdičbaeftBabel, qualiconfufio?
an non tyranno ipfi Sterna probri nota inulla
fuit: ut omnes tyranni & vexatores,& direpto
res hominum, ab ipfo dicercntur Nimbrodj ?
An non regnum huius Gigantis, celeriter ab
ipfo alienatum, atq; ad Afiur, eiusq; pofteros
translatum fuit i  Quid aute ad ha?c ora nia Va-»
ganerus ? Firmifiimeaudetalfeverare, quod
DeushuicNimbrodofelices negociorumfuc
ceflus.&ftabileipnperium conceflerit. Itaque
huic facinorofo homini,mera? sutgratia:, quse
alijsliorrenda? funt poena?: & qua alijsextre-
mecalamitofa funt, hic pro fummeaufpicatis>
& profperis habet, & qua? alijs videntur extre-
mae miferia?,atque serum na?, ea huic eifroti be-
ftix,mera? funt comoditates.mera: beatitates,
mera?felicitates. Supraaudivifti,piele&or,q>
inter aliaLutherus, de hoc Nimbrodo c6que-
ratur> illum non tantum in tetra fuiflfepoten-
tem; fed etiain Ecclefiaregnu tenere voluiife:

357

re ligionem invafi{Te,& in ea ty rannidem exer-
Cu iffe, adeoque omnesEccle(ias,omnesq: po-<
^tiaseveftifle. At cotrahicaudis Vaganerum,
a 'tavoceglamitantetri,quddNifnbrodusDeo

a cceptus princeps fuerit, qui fuum imperium
adverfus impios & facinorofos homines legt-

bus.judicijs&jufticiaconftabiliverit.Luther?
fupra dixit, Nimbrodunvfuiffe perfecutorem
danftorum hominumj&verorum facerdotum
Noa:,& Arphaxati: quieititulumtamagnifi-
cum voluerit adimere,& hominum faluti con-
fulere. AtVaganeruscontra.Nimbrodumdi-

jjt facinorofos,& cofceleratos, ac profligatos
homines, fiquidfačto opuserat, adpcenare-
tr axiiTe, Facinorofus ergo fuitNoa, confcele-
r atusSe,profligatus Arphaxat:quib.ille Gigas
v ‘ rn  atq;arma meritb intulit !  An veronondu

^des,piele<5tor,quantjEinternperies }  quant«

q! r i* iftum Vaganerum exagitent, amcntiaq:
af f‘ciant?talia qui fcribat: quae tragicus ifte O-
^des,aut demens Athamas, non approbaret.

.n, Aiiguftinusimpi* focietatis coile&o/
te m vocat:que Lutherus pefs. in terra nebulo-
^tn nominat: que Calvinus trucirientu homi
| ^tn.&beluispropiorem fui(fedicit,qhomi-
^•busteumVaganerusprasftantifs. vocat prin
Cl pem & magiftratum, omnium literis aclin-
honorandum: adeoque ipfi Nox(qui ta-

jj^ftillis temporibuseratvenerabilis) longif-

ln *e anteponendum. Quidmultis? adeove-

Z 3

35 *

corseft Vaganerusiftc,utqucm Lutherusap- hi

te dicit,nequejuffu divino, ncq: voluntatepa- n

trum.Se, & Arphaxat,adquospertinebatim- K

pcrium : fed pertyrannidem faftum eflepo- n

tentem ; de hocipfeclarevociferetur, prači- c

puum in terris dominatore cxtitifle,haudfihc d

numine ac fapienti confilioDEi SideTurca, r;

aut de Papa tam honorifice fcripfiflet Vagane- s

rus, annon cenfes aquanime Leftor, quod b

Magdeburgenfcseumconftringendum putal g

fentfprasfertim cum Lutherus dicat,Nimbro- c

dum fuifleprimumiiuerrisTurcam,primuin r

quePapam. Sed qua:roateM. Vagnere, Cur *

ego Nimbrodum fceleratum & profligatum 1

hominemnondicam? 1

Num ille venator robuftus & violentus ho- (

micida non fuerit ? num illius crudelitas.&tru i

culentivenatus.inprovcrbiumnonabierint? ]

Num illealios hominesadexercendam ty-
'rannidem non compulerit ? non rebellarit {
non in vaferit fuos fratrcs ? nu Ecclefias & po-
litias non vaftarit ?  fines modeftia; fiiaambitio
ne non perfregerit ? num veram religionem
nonpolluerit? templa Dei  nonexpilaverit/
num genus humanum non vexaverit ? nondi-
ripueritPnum focietatem &colluviemimpio' I
rum non conflituerit.'nuni inaufpicatos.&in
felicesfuccelTusnon viderit i  numxternaig-
nominia notatus non fuerit ?  pocnam horribi-
teuinon fubiverit ? num fan&ifsimos D e i

hemi-

M

Homines & vcros facerdotcs non occiderit ?
UumpefsimusNebulo, primasinEcclefia, Sc
Repub partes no pcrviru occupaverit? Quid?
turne feditiofum Monetarium, tu me ranam
coaxantem, tu meimpudentemfcurramau-
desnominare: QuiaNimbrodum,profcele-
rato homine, & proftigato tyrannohabeam ?
Seditiofusigiturerit Iofephus,qfcribic,Nim-
brodum fecifle elatos homines,in contumelia
& contetum Dei  .-impulifle cognatos ad exer-
cendam tyrannidem, abduxi(Te cives fuosa ti-
moreDomini: ultum fuifle illos,qui vereban-
turDEVM: nifi tuifthasc mediocrisjac non fce-
lerati,& profligati hominis efie dicas.Seditio*
fusite tibi eritAuguftinus:quihuncNimbro*
dum appellat venatorem contraDominum,&
Gigantem,&Superbum,& impiae ci vitatis im*
pium principem: & qui irripiorum focietatem
conftituerit, & cor adverfus Dominum fuble-
tarit.Seditiofus Monetarip tibi difcipuIo,erit
prarceptor Lutherus: qui rebell'cm,qui tyran-
num,qui filium Diaboli, qui homicidam, qui
apoftatam, qui direptorem ac vaftatorcm hu¬
mani generis,qui perfecutorem, Srocciforem
fenčtorumhominum&vcrorumfacerdotum,
quideniquepefs.nebuIonem hunc Nimbro-
dum fuiffc audačter affirmat. Seditiofustibi
eritCalvinus,autimpudesfcurra,autcerteco
axans rana, qui deNimbrodo affirmat, ipfum
fines modeftia: perfregitfe, sternaprobri no-

Z, 4

36o

tam accepifte: truculentum hominem, ac
lux  propiorem,quam hominibus fuifte.Moi eS
ipfe tibi fcurra erit.aus feditiofus Monetariu 5 '
utquiNimbrodum vocatfilium hominis,n° 11
Dei,  venatorem robuftum contraDominu' 11 ’
non pro Domino, accenfuminanisglori£ cU '
piditate.ut turrim altiffimam aedificaret, D e °'
que & fančtis hominib.ex eaarce bellum fe cC '
ret. Quod fi ergo bi homines tanto fefc^ er . e
adftringunt,quantum tu MarceilIisimpi i:1 » lS
qui tam maleloquuntur Nimbrodo; jatTieg°
• nihil de me queror /  Quin etiam gratias ribi a'

go,qu6dmeexnumerohorum virorumftJ u11

gendum non putaftiunum  hocdetequa r0 ?
quiMofen,quiIofephum, qui AuguftinU> c l Ul
praceptores tuos.Lutherum &Calvinum, >f'
ditiofos facis Monetarios : fis ne Theolog
anintolerandus excxno,nefcio quo, atqU eex;
tenebrisMatžtologus ?  Nimbrodum.n.pi u "V
ac non contemnendum magiftratum di*’
quam potes afferrecaufam ?  qua habes au#° '■
ritatem?quam legem. p quod;us?quod pto.^.
atitorjsteftimonium ? quodexempluffl ?
quid obfecro aliudeft furere, nifi non cog« 0 '
fcerehomines t> non cognofcereleges,nonft J ''
ra, nonteftimonia, non exemplavetufta0 s
Nemo veterum eft, nemo recentium au# 0 '
rum, qui Nimbrodum dicat, fuifle bonu p rJ j\
cipem, propugnatorem indici*, domitore”!

Jatronum ac facinoroforum hominum, c° n

tore* 11

;6i

torern diuturniac ftabilis imperij :excitatum
divinitus.confervaium afuis,munitum prs-
fidio iegum & iurisfornatum felicibus&pro
fperis fuccefsibus; tu unus repertus es hoc fe-
culo,Marce Vaganere,qui ifthsc abfque omni
iudicio aafus fuifti, in publicum promulgare,
nullafuffultus.veteruaučtoritate.nulloproba
tifcriptoris teflimoniofretus, nulloexemplo
antiquituscommunitus. QusigiturpravitaS
te tenet i  qui tantus feor ? utcum inaudita &
plane aliena a facrisliterisafferas , Theologi
tamen,& hiftorici nome.tuis inanibus,& bar-
baris opinionibusaufis pr^tenderePEt quis tu
homo es, qui me tam alto fupercilio defpicis;
acfiegodefacris Biblijs nihilunquamaudie-
tim, multoque minus eaviderim autlegerim?
TuneTheologiapimedoceas.-auttemagiftro
ego condifcam, quanti Cainurri & Nimbro-
dum,& utriufque civitates facere debeamPAbi
hinc direde in malam crucem, cura iftac tua
teligione.fcelus. Ego enim melius omnem
prifcam ; & novam religionem didici, quam
veltu Afine, vel jjmprpbus ille Saccus tups di-
dicit: qui mendacifsinio, & nequifsiotq libeb
lo tuo praefationem aufus eft prsfigere, ac for-
did* merci propudiofao) hederam fufpende-
te. Quid? Egone, harum pecudum&pu.»
tridarum carnium confilio,autprf fidio Theo
logico.niti poflem ? ab his ne proiediscadave
tibus quicquammihi, aut pietatis.autfolid*

36 *

do&rins expe&andu fit? Nolo hic quicq° af ^
in eos diccre gravius: nolo acerbius retorqn c '
rc in au&ores ftios acceptam iniuriam: q u ‘? I £
quam pofsim. Nemo enim non videt,quo ‘P '

ritu agantur ifti homines; qui Nimbrodutn

bellem & feditiofum ryrannn, tam aeriterc«'

fendunt.tam honorificeextollunt,tam mag ^

ficisverbis deprardicant. Annon
idem iam olim fecit Thomas Monetarius.
os exhortatus agricolas.ut hunc Nimbro du

fibi proincudehabeant.ubifuosacuereflte

fes,adcardemoptimorumcivium,ad p er ?.
etn magiftratuum,adinteritu fenatusjao
internecionem fanftifsimorn regum, & P tl
cipum? Etquisnonanimadvertit,huneP 1 ?,
ftrarium, (idenim vox Vagneri German 1
fignificat )ex Nimbrodo fibi officinam P a ^ S}
plauftrariam: ubi fuis clietibus eflfeda, rhe
farraca,pilenta,petorita,covinos,& cm rllS . c

catos fabricet, ad e vertenda monafteria> a

cupandas arces,ad opprimendo? reges> 3 ^ 0-
cidendos principes? Ac nefcio profe^-oA
nam fato accidere dicam, quod tantam a 1 * 1
ifti feditionum au&ores.inter fc obtineat
rum, vita:,ftudij.acpatria:ftmilitudinem; ^
cut enim Thomas Monetarius, homo t UJt ^ r3
gabundus & vertiginofus: ita Marcus
rius, five Vagnerus, erro eft levifsimus, f * ■- j
nagara Diana magis vagabundus»utqmt'_^ >

Uigintaannis.per marc, per terras,p cr 111

S*)

tes, pernemora, perfaxa, per imbreslongc
latcque,utipfemctiačtat, in omniEuropacir*
cumvolitavit.

Et iicut Thomas Monetarius, TheologiE-

vangelici nomen fibi ufurpavit;ita etiamhic
Marcus Plauftrarius vita: genus Theologicu,.

& dočtrinam E vangelicam afsimulat. Et ficut
Thomas Monetarius, Martino Luthero fe op*
pofuit tam voce,quam calamo: Ita Marcus
Plauftrarius manifefte oppugnatdočirinaLu.
thcri, & veterum recentiumque Ecclefi* fcri-
ptorum. Et ficut Thomas Monetarius, Nim-
brodum fibi, incudis loco habuit; ubi enfes fo

bricaretadverfus magiftratus; ita M Plauftra-

rius fabricam iftius tyrani.fuam facit. Et ficut
Thomas Monetarius Saxo fuit: itaetiam M.
Mauftrarius Saxo eft. Quare per omniafimiles
funt-,neque quicqua alter ab altero difcrepat,
uifi quod Thomas Apoftoli, Marcus Evangeli
ft® nomen inique fortituseft: & quodillea-
gticolasadarmaincitavit:hic nobilitatcmad-
verfus principes, & regesfuosextimulate ag-
gteditur. Neque enim temere eft, quod qui-

damexillo Vaganerianogrege, publice atfii>

Plavit; Rufticanumtumultum A. fuifle: nobi«
hum vero feditione B. futuram eflfe, O terribi-
^ e Alphabetum:quod ne magifttum alkjuena
ludiinveniat, qualis efthic Plauftrarius , fedu-
tum omnibus nobis, qui patria faluam cupi
ttus, tum in primisillis, quos D b  v s optimu*

3 * 4 -

Max.fumis reipub.gubernaculis admovit,iam
deinceps cavendumeric. Detigitur operam,
Divus Imperator,dent Eledores ac pij princi-
pes.neabhocturbuleto homine,eiusquemo*
nitoribus, Refpub. Germanica aliquiddetri-
menti capiat. Sed pergendum ad alia huius ne
bulonismendacia.quorum ille in primohoc
congrefliialiquotciimulavit, &aliquotinfu-
percriminafalficommifit. Aitenim,fcriptum
efle a me,quodnobi!es fuuortumaCaino&
Nimbrodo, hominibus fceleratis & proftiga-
tisdeducant. Vbi qusefo,hocfcriptumeft Va-
ganere? ubi eft frons tua ? ubi eft os-tuutn? Ais
tu a me affirmari,quod urbes ac arces.pofteris
temporibus,cum lam imperia divinituseffent
conftituta, non (int extrudx a pijs & fapienti-
bus Monarchis.fed a fceleratis & nequa viris:
Et quod non fint inventseadfocietatem , &
vinculu humani generis ? Et quid non f Nuf-
quam a me hoc fcriptum eft, nufquam in mea
oratione,quam tu neque vidifti, neque legifti«
inveniri hoc poteft. Ais pncterea, meab uni-
usNimbrodi exemplo, generatim colligere,
omnes reges & principes fuiffe fceleratos &
profligatos,quicuqueoppida, autcaftella,auc
urbes magnificas condiderint. Vbi qu*foita
colligo Marce . ? ubiita argumentor ? jpferuna
fyllabam, fi potes. Ait item homo amens &
vecors,huic argumcnto cstera omnia,tanqu»
bafi infiftere; quod cum ortum trahat nobili-

36s

tas dCaino.&Nimbrodo, omnespropterea
»obiles.ram boni quam mali.finte mediotol/
lendi. Ego vero denobilitatehicnullum ver-
butn facio, ac demu poft mulras pagellas, vi-
tam quorudam Centaurorum, & Cyclopum,
cu vitaveterum agricolarum.comparareinfti-
tuo. Quare ii non acerrimč fureret Vagnerus,
nunqua ille Enthymemaexreb. antecedetib.

& confequentibus,tam procul d fe in vicem re-
motis, tamque longo intervallo inter fe diftan
tibus coflare aufus fuiffet, fed quia mentis fu*
composnoneft,aliudnobis Enthymema,afu
riofo homine expeftandum non erat. Soleč
enim ifti hominum generi inter csetera mala,
etiam hoc accidere.ut medium in argumetam
doterminum invenirenefciant,neque etiam
membra probationum apte inter fe pofsint
conne&ere. Et Hactenvs  QviDEivt
Kespondi Ad V n v m C rim en, &om«
ttiatelaadverfarij depuli, quibus ille pro Cai-
ni & Nimbrodi civitatibus, tanquapro aris &
focis fuis pugnavit. Nam fretus prglidio Iofe-
phi, Auguftini, Lutheri, & Galvini, quos po-
ftremos Vaganerns, non pro amicis fedpro
fratribus,non pro magiftris, fed pro patribus
a gnofcit, ita confregiifta inmeconie&atela,
ab adverfariopoft hac nunqua pofsint refti
tui.-licetomnes ille ingenij fui neruos inten-
dat;8dicetSaccus ipfeomnefuam Theologi-
atn huius Afini clitellis imponat. Nune ad e*

me con-

iU

meeonFcro, qua: M Vaganertisin tfibti&llli*
pagellis calumniatus eft; ubi a me vita quorun
dam nobilium Cyclopica, cu vitavetem agri-
colarum laudabili, coparatur. In hac aute par-
te defendenda fic verfabor, ut primo oftenda,
quid culpaverim, aut quos homines perftrin-
xerim, Deindcqua au&oritate,quove eSceffl*
ploidfecerim -Podremo quid in fingnlisiftis
carpat Vagnerus, & qua malitiosc ac fcelerate
tamaIiorurn,qua.meadiftacalumnietur.Sunt
autem quinque omnind vitia, qu$ in iftistri-
bus pagellis, quas dixi, a me reprehenduntur*
autpotius veteru agricolarum virtutibus,co-
parandi caufla.obiter faltem opponuntur.Pri
mumeft manifefta impietas inDeuralterum
rebellio&contemtus magiftratuu:tertiucru-
delitas& vis.qii*inferturinnocentibus.qiiat'
tum prseftačta & infolens fuperbia: quintu au-
lica perfidia, & miniftroru erga Dominos infi>
delitas. Atquehsecalio fine non coinemoro,
nifi coparatidi.ut dicebam, caufla: ut oftenda*
veteresagricolasfuiflefančtiores.ac meliores*
qua Cyclopes cotaminati talibus Hagitijs,atqi
eiufmodiinquinatifceleribus. Neque enim vi
tsegenus cu vit* genere, neque ordine cu ordi
ne.fed vitam cu vita, moreš cu moribus copo-

nereinftituo. Qu3E igitur impudetia eftadvet^

rarij,quod toties affipmareaudet, ifta omniaa
me fcriptaefte animo caluniandi nobiliraterm
eamquealijsinvifam &fcetidamreddendi/

i 3*7

Quafi vero vitia malorum reprehendere ,&
a ccufarefceIeratos,EtcaIumniari?quafi etiatn
fcriptores, cum vitia infeSantur nobilium,
*cddant nobilitatem ipfam fcetidam, male de
malis loquedo . ? aut quafi non ipfi nobiles.fuo
ordinihanc labemafpergant, malevivendo?
Quae porro ta eftjeffrenata h ase audacia,quod
toties Vaganerus firmifsime afleverat, haec o-
mniaeoconfilio ame fcriptaefle,uttumultus
per me excitetur rufticanus : 8c  ut agricols
hortatu meo, contra nobilitatem , ad arma
provocentur? Quafi vero indočtirufticiLa-
tinasorationesintelligant? &quafiea,qusin
fcholis recitantur, adrufticos potius,quatn
adfcholafticam iuventutem pertineant. Ob-
fccrote, piele&or,quiscredat illum homine
fana* mentis effe,qui ifthsec, de talioratione,
qualis haec tota eft , de vita ruftica, affirmare
aufit ? Egone feditioni dem operam,qui fedb
tiofos & rebelles Magiftratui, tam acritervi-
tupero: qui immorigeros tam graviter culpo t
quirufticos noftri teporis malos.fuo loco tam
acerbe infe&or ? Magna hscelt,fivehuma«
ncc, five Martianae natur* pravitas, quod ferd
fempcr homines feditiofi,alios ex fuo ingenio
iudicant, & quodplerunque fuam culpam, in
quofvisalios innocentes,quiipfinocetifsimi
funt, malitiose transferunt. Quod fane tna¬
lam evenire mihi, quid mirum fit? quado boe
ipfum cofervator ille, & redemtor humani ge-

neris

j6Š

neris Chriftus O pt. Max,expertus eft; cum .rt.
feditiofosludatos, Romano Imperatorifub-'
inde rebellantes, ipfe ad obfequium cohorta-
retur, eosque coinmoneret, ut qua? Csefaris'
funt,darencCa?fari,qua:D e  i, darentDEo:
An non poftmodua Pharifaris & fcribisqui-
dam extiterunt, qui palam diceret,homttfen)
ipfum efle feditiofum; qui ftipetidium Csefari
prohiberetdcpendere? Etquis no videtMar-
cum hunc Vagnerum,fimilem effe Pharifeurrt,
fimilem fcribam; qui eam ipfam ob caufam,
me audet feditionis infimulare; quia feditiofi.
acrebellesnobilesameculpatur? Quaretam
manifeftaefthieccalumnia, utea,etiarntacen-
te me, femetipfam fuopte iudicio prodat.

Quomodo enim feditiofus fim ego Vagane
ro, qui primos feditionum auftores, Caintim
& Nimbrodum, pafsimvitupero, quos ramen
ifte feditionu hoftis, tantopere laudat; utcos
etiapromagiftratuagnofcat? Quid? quodne
illos quide laudo, qui fuis fe opponunt Epifco
pis.fuis principibus,fuo imperatori-,& qui ven
tris gratia& dignitatum ftudio incitati, quam
visreligionefimulantacdifsimulant. ?  Quoex
genere pra:cipui funt, qui Cafparis Schvvcnc*
feldij, nobilis Silefijjdeliriaamplečtuntur; ho
mineš omnium in religione horarum, &qui
fe tamen omnium longe optimo$,ac fančlifsi'
mosefleopinantur. Nam hi, filios fuos Pon-
tifici Romano, quem alias execrantnr & dete-

ftantur,

369

ftantur,inaugurari & confecrari patiuntur.

De his Lucas Ofiander, quem etiam fiipra
Bominavi, in altero Antifturmio, loquitur, in
eandcm mecum fententiam, & ijfdem prope-
tnodum verbis eos depingit, quibus hoc loco
amedelineantur, Hoc,inquit, Schvvencktel-
dianis uficatum eft, ut de religione fuorum do
tnerticorum parum foliciti, ipfi fuas imagina«
tioncs & inrernas revelationes fequantur Ita-
que etiam quidam Schvvcnckfeldiani, etfi Pa-
patum improbant, tamen,filiosfuos Canoni-
cosiaciunt,propterpinguesillas, utvocant,
praebendas.

Etinhac parte Schvvenckfeldianifmi la-
tetetiam Epicurifmus. Ha?cille. Quidautem
aliud elbinternas revelationes fequi,quam vel
le fe in religione optimum & fan&ifsimum vi-
deri ?  quid aliud efUmprobarePapatum, qua
feligionem Pontificis nonmagnifacere/Quid
aliudeft.Canonicu fieri propter pingues prse-
t>endasjquam laudarc& fequi Pontificem pro
ptcrluculentosCanonicorufocos ? Sequitur
Buncalterum vitium, quod ego in nobilitate
l axo: nempe quorundam rebellio & contem-
tio Magiftratus tam Ecclefiaftici,quam Politi-
c i. Sunt r n. aliqui in ea opinione, quod credut,
fibiomnialicere impune: ^pterea quodfine
nobilifatuorti,&exveterifamiliaprocreati.

Atque utrobiq ;  peccandilicentiaeo pro-
SrcffanaelTeoftendunt, nune quida totosfea

Aa

37 •

D c o avertant, & Sathan* fe mancipent: quse
fane res auditu horrenda,& dičtu incredibilis*
fačtoipfoabominandaeft : Quidam vero de
fuis principibus, quibus noti poflunt malefa*
ccre.malefaltcm.&contutnelioseloauantur.

Atqj hoc idem teftatur Hartmanus Schop-
pcrus, quiineandemeculoquitur fentcntia-'
ubiad MaximilianamfecimdumImperatore>
fanfttTfimx rccordationis principem,in Reni*
cavulpeculaaffirmat: quod, poftquam dciie-
rintludiequeftres,nuncapudnobilitatem,in-
dies omnia magis magisqi,pcenis deficientib.
accrefcantflagiria: & quis,inquit, verenobi*
lis,quis generofus ea puniet-’ num qui ipfeim^
merfus vitijs volutatur fcedifs,fibiquc ipfedif'
fidit.ne redarguatur: & ex proprio oculo feftu
cacxtraherejubeatur? Sed novi ego, quarhoc
locoanimisquorundam fciolorum obreptu*
rarfinccogitationes.Nam alij dicent,Schopp e

ro,&mihiidč nonlicere.quodLutherolieuit.

Nam reprehenfiones vitiorum,ad folos mini*
ftros Ecclefia; pertinere.&has culpandi partes

a fcholarum profeiTorib.removendas cenfent.

Alij Iicerequideludimagiftris. utculpent, ca-
ftigcntq ;  tam nobilium, quam ignobiliuin vi*
tia.concedent- fed importunum efle dicent.ut
orationeseiufmodi, qusr infcholtsrecitatur,
in publicumdeindeevulgentur. Audio fane>
quid illi obijciant: fed audiant &ipfi, quidil*
lis ego refpondeam. Nou .n, illis refpondebo.

ut vi*

! tttvirisboHis&fapietibn$,fedutrt!alis&ftul»«

i  ds; & quidem fecundum illorum ftultitiam t

: Hefaperevideantur.

' Nam primumapudomnes hocinconfeflo

’> e ft:quodliberi pr^fertimnobiles,& quimanu,

- ferulaelibenterfubducunt: potiffimuobhanc

caufatn>a fuis parentibus, in fcholas & Acade-
, miasmittantur.ut no modo bonas literas: fed

i- 1 in primis.utbonosetiam moreš addifcant.

\*  Quarebonufnefleprofefforem aciudima-

i- giftrumhaudquaquaeum judico, qui vetercs

y-  hiftorias&Poetarumfabulasitalegittutindi
i" nihil adferat, quod vitscommuni profit,ni-

v  hil obfervet.nifi inanem verborum ftrepttum:

i'  ^elegantesilnementefonos. £tquisnobilis

til i l 'uboremnonindeconcipiat, quandoaCice-

^neaSaluftio.abHoratio.aluvenali.aPerfiOt

y  quos homines Dep a focietate vit£ cceleftis ex»

cluiit, moreš fuostamacerbe notariacpftrin*
k* fiiaudit. Harrentquippe in animisiuvenum*

ii' c P'*infcholisdi<3:antur & recitantur: eaqu6
cS  °ninem poftea illorum State confequi folent*
n 1 ’ s, Quid ?  quodmaior poteftasdataettPhilo*

-,i'  ophis&Poetis»infe<5iandi Vitia: major liber*

vi" tas c6ce(Tain fcholis, notandimores honiinu,

^ u am in Ecclefis & Reipublics adminiftratio
l ' c  ■  Nam in aulis & curijs regum ac principu*
'  Utlt  aures molliculš, qus plerunq; dernulcetl

lii" * fant ac Ieniter fricandat. Porro fi cuivis
b°'  ^iniftro Ecclefis liutum eft. ut fermcmes* f*i

vi" A» »

ad populum in Ecclefia fua habitos in lucern
poffitedere.&cumalijsetiamcommunicare,
cur quod alijs licet omnibus, hoc folis Acade-
miarumprofeflorib. non liceat? autquonatn
imperij edifto vetitum eft.ut Oratores & Poe-
tx fuas orationes,quas in fcholis habent,ty pis
evulgare non audeant? FaceflTant igitur fciolo-
rum hominum de noilris orationibus judicia.
& ftultorum palponum ora,jam deinceps con
ticefcant: nifi forteanobisobturari,&intra
rnetasfuas compingioptant. Quod fifuerint
aliqui, qui nominaiitorum^uosculpo.fcirc
ex me cupiant,prgfertim eorum,qui fe ita ma-
ciparint Sathatix,ut neq; cubitum eant:neque
cubitu furgant, neq; alter alterum falutet, nifi
interpofito Cacodaemonis nomine, his ego i-
ta refponfum volo. Qnia ego vitia magis quatn
perfonas rcprehcndo: & quia hxc portetaho-
nainum,neqj nomino,neq;dignaeflecenfeo>
quorum nomina ad ullapofteritatis mcmoria
literistranfmittantur; idcircoabalioquovis,
quamameiftudperquirant. Si emmEphefij
edičt® caverunt,ne quis eum hominem nomi-
naret, qui celeberrinium Dianae templum fuis
inanibusincenderat; utearealiquamnomi-
nisimmortalitateconfequeretur: multo mi¬
nus ifti Cyclopes nominatim in litcras refere-
di erunt:qui a G h r'i s to, in cuius nomen funt
baptizati, irafeaverterunt: ut malintefle filij
Diaboli ; quam fervatoris fui C h r i s t i d arv*

potius

po

fa<

in

fc«

fu

de

h

te

tr

fe

ta

Cl

t<

d

tl

P

v

r

i

r

i

.1

373

potius hominum,quamhomines, & quiipfo
fačto & omniumhominum fermonibus, non
meofcripto exiftunt infames. Venioadtertiq
fcelus, quo impulfi quidam Gentauri, in fuos
fabditos graflantur, & quorum vim debuerat
defendere, lllisipfimetvim inferunt.adeput
f^penumero cives tam fuos>quam aliorum in>
terficiant. Quin etiam praedantur invijs&la-
trocinantun&fačlaconfpiratipnecatenaria,
feu potius Catilinaria,noxas aliorum, vi arma
ta&bellica, mutuis operištueriac defendere
conantur. Inhosgravemfertjuftamquefen-
tentia Erafmus Roter odamus in eo libro, que

delnftitutioneChriftianimatrimonij ,adCa-

tharinam Anglis reginam fcriplit. Sed quid
pfohibet integrum locum hucapponere : ut
videas, pie Lečlor, quam meus & Terentij a
nimusjcum Erafmi verbis ac mente congruat.

^unc,inquit,apudnonnullasnationesinane

^obilitatis nomen,impunitatemadtertfcele-

r nm. Etenim fi pyraticam,aut latrocinium ex-
er ceatplebeius,inrotam fubigitur : fieaues,
a nt qui minimum nobilitatis fingere poffit: &
^ quam habetturriculam.iatronutn fpelunca,
bellum appellatur: quodaliquoties indicit is,
quip e dem ubi ponat, nonhabet. Vndetahb.
Jusindiccndi bellum ?undejusfubbelHfiniu-
la tipr3etextu,in publicisvijs, inalienisdmo-
ni °usfpolurequoslibet?

Ojaotics ad alea.fcortationes, potationes,

Aa 3

3T4

deeft pecunia,ad belli conhigirur & hoftis eft*
quifquishabet aliquidad praedam idoneum.
Principes a c Cafar oprime merereturdereb-
mortaliu: fi caliaportentarollerete mediocii
fuisequis&turribus: nec fineretillis,infaci-
noredeprehenfis,inaliudprodeflfegeneris ti*
tulu.nifi ur, veluteminentes, inaltiorerotatn
tollerentur. O parentu dementiam,qui putat
redius confultum filia, fi tali eqniti nupferit,
quam fi bono agricola.aut perito fabro. Hxc
Erafmus: & ego ex Erafino ad verbum.Qu® i-
gitur tua M. Vaganere,pervicacia eft? qux tam
effrenata & immanis mentiendi libido ? quod
deciesaffirmareaudes, a me fcriptumefle,&
quidem eproprioferiniopedoris, quodoes

nobilestomnes.ii^uam.nobiles.bonijiutaac
mali, abfque omni jure judicioquefineomni
exceptione,in roras finttollendi:quandoqui-
demilliprxalijseminerecupiant. Ofrons/6
os/ Et quis unquam audivir,in quenquam ho-
minem atrocius mendacium a quoquamdici,
quamifl:udinmeeftdidu:& puhlico feripto
in vulguspromulgatum ? Noloreliqua, qus
huiccojundafunt, mendaciaomniaenumera
re:neq;.n. opus eft,nec fieri ullo modo poteft.

Tantummod6ea,quxpr£cipuafunt,&qu$

femetipfaprodunt,obiterattingam.

Neq;.n.itafegefsitin fuo feripto Vagane-
rus,tanquam aliquandorationemefletreddi*
turus; fed prorfus ita,quafiaut reus nunquatn

elf«

37 ?

* effetfuturus, autqu6pluradiccretmendacia,

, ^6 minori periculoin judicium efletventurus.

, NamquodobijcitmihiVagnerus,fcribiame:

i Si unum noriš, omnes noriš, primo crimen

. falfi eft ; non enim fcripfi, fi unum noriš fed

. fcripfi.hic unum noriš Quidquaefoinudh':ic

i Vaganere?antu fruftraputasame fuifleaddi-

; tum verbisTerentij i Nemoccrtč Grammati-

, custamindočlus.tamcpimperituseftauttam

; iniquus rerum arbiter: ut noninrclligat,quo-

, namreferendafitparticulaHic,pronominale

i adverbium:quemadmodum infcholisloqui-

l tnur. Cum.n.verba,quse proximčprascedunt,

i  deeaconfpirationeloquantur, quaefitinper-

5 fiicieminnocentium, nemonon videtvocula

c Hic adpracedentiareferendameffe: ubini-

i hdaliuddicitur, quamfiquisdetaliconfpira-

tionenorit unum, is omnes caeteroscomura-
j tos norit? Verba enim intelligi debent fecun-

- dummateriamfubječtam,utjurisconfultido'

i, c cnt. Quid ? quodmanifeftumeft,interbo-

0 fios&malosdifcrimen anobis, eo ipfo inlo-
t  c ° conftitutum, ac poftea copiofius repetitu

1  &explicatum? Vbifcilicetegoprobosnobi-

t * cs > ab omnibus meis pracedentib. rcpreht n-

f fionibusbisexcipio. Ac nihilominus tamen

®5 t l 5  *ftaparticula,quaverbisTerentianisad-

" ®^deram, neque ullo difcrimine, q> conftitue-

i' ^m.infecuus iycophantarum calumnias tffu

376

gerepotui. Sed qu*nam perimmortaleD* 71 ' 1
hxc iniuria eft, e dtiobus & viginti verbisdntC'
graque veteris Pode«fententia, tantum
tuor prima vcrbaexcerpere, eaquenonex* e '
quentib.qua: pržecedentium mente declara nr '
fed e proprio capitisfigmento interpretki! ut
ea,quar malos tantum feriunt.in bonos detot'

queantur?Hicegote,Vaganere, non— j
chum, fed Phalarim Gramaticum habe°>
non notam, fed rotam apponas ad ver  p 0 e*.
rentij . & quitam veterem.guatnnovuff 1  , j c
tam armisperfequare. Nefcis.n.quidiH^‘ •
fignificet ,autfifcis, veteratoriustibion
mus, quiidfimulasnercire,quod fcis. A C P.
indeverberibus opus eft illi, non verbiSjft 1 ^
afine, Latinasvelicdocereliteras. No« 61  ^
fcripfi,fiunum noriš,omnes noriš. fed* cr  n
Hic iinum noriš,ubi unus innoxaeft,c* te  ^
defendendam caufamadfunt, hic,* nC l ua . ,j,ic
mnes noriš: hic affirmo fimilia e(fe omn* a ’

dicoomnes inter fe convenire,ubi unus

Arift ar '

in n°'

uilgi  ic tuuvcuucjuvi . **

xa eft, cgteriad defendendam caufamadm
hic,inquam, ubi Cyclopes ahqui in P ernlC ji e t

aliorum con/urant: hic,inquam,ubi non v

jus.fed vis: ubi non jufto,fedhafta: non
fedequo:nonchartis.fedlacertis:nolejgip *
fed legionibus pr^donum, ac manipulisj^^

.So;

iec^
in* c '

i legiomous piaruonum, ac «—
res geritur. Vlricus Hurtenus eques Franc* 1 *’
virverenobihffimusacdočkiffimus, indial^

godepr£cdonib.maximuiudicatcflededecn '

' inlC'

377

inveniri homincm nobilem,qui latrociniu fe-

ceric: talesque ordine amovendos efle cenfet,

& affinitatem eorum fugiedam. Idem hic affir

> mat,aliquos nobiles,& bonoloconatosfuif-

■  fe, qui ob fcelus pcenas dederint,neque illorii
: cogaationes & amicos inique tulifle,ut qui fci

- ! rentmeruiflc,quodeyenerat. Oiiidijplegesip-

* | f*,&facraiurapra:cipiunt:,illadeličta gravius
i j eflepunienda,quaeipfadignitateaugentur > &

* quae pr 9 textu,aut cqlore dignicatis comittun *

- tur. Nobilemerranteminfide,peiuspunien*

: dum efle dicunt Canonifta: quam ignobilem:

- propterea, quod gravius in Devm  peccet, qui

- iuam illi nobilitatem debet, fi in religione er-
e | taverit,quamigtiobilis. EtBaldusaffirmatno
i>- i t>ilem gravius puniendum,ficontemnat man¬
ij Saturnprincipis,quamplebeium. Anautem
i  , tu Marce,gravius efifeputas,errare,labi,decipi

> j J n religione, pradertim hoc tempore.animis
C  I hominumin totfcčtasdiftračtis,quam prada«

)' j ti.graffarijlatrocinari? Atqueheustubuftua-

\  r >egraflator , cui Erafmi fententia tantopere
11  ji ^'fplicetiquatucaufamadnobiles,& paucos

’*• quofdainftigatorestuos,autquodosafferes;

h  J <iuibusiampr3efcribis,quantoillisprobrofu'

St  l ^urum fit.fi te defendant:cum tu tnihi Erafmi
h  i bententiaminmalediftis obijciedam putaris?
ti  Qyienimiftius modifcelerafaciunt,ego quas

v  r eprehedo:&quihomineslevidecaufa,ad ne«

s'  ; e emdeverberant;&quinoniure,fedviagunt

\  Aa S

17*

an hos quifquam nobiles efle exiftimabit? Qui
latrones igitur?fi hi funt vere nobiles: qui pt'£'
dones? qui Tyranni nominabuntur ? Etqu*»
obfecro,erunt propugnacuia ocij puhlici? q ul
tnuri tanquillitatis? fi h*c fatalia portenta &
prodigia Reipublic*, funt habedapro vere no
bilibus? Non pofium hoc loco prsterirefile* 1 "
tio, quodnuperadmoduhocipfoanno,q u0

hsecfcribo,&exhac ipfaofficinalibraria.un-

deifta prodeunt.emifiuseft liber VVolfgang 1
Hungeriprofefiforis Ingolftadiani, viri certe
non indočti, nequeobfcuri infuapatriano-
minis: liber,inquam, adverfusCaroliBovilh

tabulas confcriptns. In eo libro ad finem hxc
leguntur:

Cu m vero ad prifcos moreš (inquit Hungc
rus)refpicis, quin vero adeamduntaxatvit«
integritatem, & vičtus frugahtatem , quibus
patresavique bonoru nobiliumclaruerc, D*J
immortales, quantam hodie in univerfaGer-
mania videas rerum mutarionem !  Sunrexpri
marianobilitate.qui maximas pecuniaefunr-
masponuntin ufuns: &centefimisnequaqua
poffiintefTecontenti: cum interim rerum om-
nium.fub Sole, nihil ipfisfit magisimpiuin,&
proinde fcilicet ctiam exofum, qua mercator
dives & copiofus; enamfi magnis laboribus.&
infinitispericulis,multaundiq;in publicauti'
litatem Germani* apportet.Nihilo *quiores
funt in eos,qui aliquado honeftifsime negoci-

ati,

ati,quibus n5 minima ex parte debemu$>cam

cultum& humanitatem. quibusnucfplendet

Germania.nunc qualitis contenti, le in agros
& poffefsiones contulerunt. Brevirer ut fi uti-
qua olim,nunc equidcm nobiles noftri.longe
fortifsime tuetur illud equeftre dogma, quod
apudErafmum Neftorius Harpalo prxfcribit,
ius fafoueeffe nobili,plebeium negociatoretn
exonerare pecuniaHinctotSnaphani.totpr*
dones qui no modo immeretes negociatores
n u H o iure, nulloq; titulo diripiunr.fed poten-
tetifsimas etiam urbes,& principes maximes»
quovis prxtextu vexant, terrificis incurfioni-
bus &exitiofis incendioru vaftationib tum ho
ttdnum quoq; eaptivitatibus, caedibusq; & in
fumma.omni genere pr^dationis & latrocinij.
^equeenfm aliteriureconfulti noftriEthnici,
bella adeo tetra & impianominare poflunt.

Qui prsedones hofce receptat, funt, tantum
c xnobilitate; & proculdubio plurimis cum u
^ereceptatoribusnemo facinorofus diulate-
re pofsit: q(KMartianus nofter inquit. Nihilo
a utem minus impius & nocens ( quod ideait)
eft receptator,qua receptus. ideoque pari no-
ta >&fupplicio dignus. Eodem loco apud vu
< r os cordatos ftatuuntur,qui codučti quavis ftl

P e  in quodvisbellum procurrunt,nonaliter,

^nam ad convivium,qui ad honeftas res vix vB
prctio conduci queant, ut in colloquijs > no
ftuuus vere quam feftive narrat Erafmus Rot«

l«rodamtt|»

3$o

rodamus. Ac horum quidem,vel maximatur-
baeft,adnihilaliud conduci folita,quam ad
homines Chriftianos,a quibus nunquam fun,£
lxfi,iugulandos; non fecus ac lanij.ad madan
dos boves conducuntur.Hadenus Hungerus.
EtquifnamfuitilIeHungerus?an noiurifcoft'
fultus?an no legum dodor,& profeflor in no-
bili Academialngolftadienfi ?an non illuftnf-
fimi Bavaria? ducis cofiliarius ? Et quibus nam

illetemporibus vixit?annonimperatibusFer

dinando & Maximi]iano Ofaribus, hac State
noftra? & quis libra ifttim patre mortuoin lu¬
cern emffit? annon filius,patricognominis,
dodoriurisPconfiliariusilluftrifsimiBadenfi'
um MarchionisP Quid? Annonhederam
huic libro fufpendit Ludovicus Grempius, le¬
gum & ipfe dodor, & amplifsimz Argentora-
tenfisurbisadvocatus? Sed quidnafcribittan
dem Hungerus f autquemnamautore fequi-
tur? An non idem fcribit,ego quod fcripli -  an
non eundem audorem fequitur,quem egofe-
cutus fum ? Nam quzfo te, Marce Vaganere:
uternoftrummodeftius dixitdelatrocinijs&
przdationibus nobilium ?  Egone,an Hunge¬
rus ? Vter mitiorem tulit fententiam, in eiuf-
modi prardones ? Egone, an Hungerus ? Scri-
pferam ego,eflequofdaexnobilitateCentan-
ros, qui crudelitatem in fuos exercerent rufti-
cos: fed fcripfera eorum efle qvosdam dunta-
xat, & cfle in illis tantum locis, ubi fit maxima

flagitiorum

1*1

flagitioruimpunitas. NamErafmo tefteapud
nonnullas nationes, inane nobilitatis nomen
affertimpunitatemfcelerum.Quidautemhac
dereHungerus? nune, inquit,nobiles noftri
longe fortifsime tuetur illud equeftre dogma,
quodapudErafmu,Neftorius Harpalo pr^feri
pfit;iusfasq;effenobili, plebeium negociato«
rem exonerare pecunia. Qua:fo te, Marce Sy-
cophanta, uter dicit in nobilitatem acerbius ?
isne, qui dicit, effe aliquos ex nobilitate Cen-
tauros, qui in fuos rufticos exercent crudelita
tem; an is,qui dicit, noftros nobiles fortifsime
tueri illud: fasjufqueeffe nobili,plebeium ne-
gociatorem, hominem aliena: poteftati fubjei
&um,exonerare pecunia ?  Scripfera prxterea,
exCentauriseffequofdam,quifingulialiquot
innocentifsimos agricolas, levi de caufa,ad ne
cem deverberaverint, aut etia penitus occide-
tint. Quid de hac re Hungerus !  Hinc, inquit,
totSnaphani,totpra:dones,quin6modoim-
Rieretesnegociatoresnullo iure,nulloque ti¬
tulo diripiunt: fed p otentifsimas etiaurbes,&
principes maximos, quovis praetextu vexant,
terrificis incurfionibus & exitiofisancedioru
vaftationibus.tum hominu quoque captivita-
tious cxdibusque, & in fumma, omni genere
praedationis & latrocinij.Qu*fo iterute.Mar-
i ce Verbero.uter gravius dicit? isne, q dicit ali-
quos effe ex nobilitate Centauros,qui innoce
tifsimos agricolas, levi de caufa, ad nečem de-

verbe-

verberiverint, etiam penitus occiderintiah is,
qui dicit.mukoseflfe exnobilitateSnaphanos,
multofquc prardones, qui potčtifsimas urbes,

Si  principes maximos, quovis pra:textu, vexat
terrificisincurfionibus, &exitiofisincendio-
rum vaftationibus? qitid? num ievius fit,vexa-
re urbes potentifsimas.&principes maxiinos»
incurfionibus.incendijs, vaftationibus.cardi-
busjprasdationibus, latrocinijs,quaui r ~ci de- j
re.autad nece deverberare rufticu ?  m -t.< atro-
ciusfitverberare, quaiugulare <  numgravius
fitoccidere, quam mačfare:' fcripferavcro&
hoc, quod in cofpiratione Catilinaria fivt Ca*
tenaria, ubi in perniciem innocentium hodi-
nuc6iuratur,omnesinterfecogruunt,quod,
inqua,intali cofpiratione fimifiafintomnias
unus in noxa : caneri ad defendendam caufam
armati.aded,utfietali manipulo prasdonum
norisunum.norisomnes Qnid verodehacre
nofterHungerus?Qui,inquit,pr;rdoneshofcc
receptant,funt tarum ex nobilitate: & procul-
dubio plurimi.• cu fine receptatonbus, nemo
facinorofus, diulaterepofsit: quoMartianus
nofter,inquit: nihiloautemminusimpius&
nocens ( quod idem ait) eft receptator, quam
receptus. Videfne, Marce,eos, q in noxafunt,

& qui eos defendunt.elfe paritet impios, pari*
ternocentes:efle confimiles,& inter fecon*
gruere: ita,utfi unu illic noveris,omnes noris<
Quid? quodHugerus affirmat receptatores f i

cinoro-

3*3

csnorofovumefletantumexnobilitate,&effe
C[uam plurimos ? Nam ego a tali confpiratio-
ne exceperam ftatim pauciores hoc eft melio'
res.Pauci.enim boni funt.utPoeraait Scripfe-
ramdeniqueeiufmodi portentafacinoroioru
hominum.efleemcdiotollendaaprincipibus
& a divo CaEfare,& a principih.in rotas fubige«
da.utfubiguntur plebei latrones&perprido
nes,neque in aliud debere prodefle generis ti-
tulum eiufmodi pr*donibus,nifi utinaltiore,
quam alij latrones,rotam tollantur.

Ethocfcripferam n6exmea > fedexErafmi
fcntentia. Quid autem de hac re Hungerus?
Receptator,inquit, & receptusdefententia
^artiani lurifconfulti pari nota, & pati fuppli
c |odignuselt.Aiidintuillum. ? parinota.&pa-
rifuppliciodignus eft latro ,& is qui latronem
rcceptat. At quonam fupplicio? inquies,quo
e nim alio,nifi quo latrones puniuturQuod-
fl am jlludrinquies. Rcfpondeathic pro meE-
rafmus.cuins verbaantecitavi. Quidergo? u-
lr umne ego, an Hungerus di xi acerbiora duri
°ta & crndehora ? ant uter noftru eft faniori*
Ce febri & capitis minus rabiofi ? Sed 6 immor
^lem Deum, quid tu Marce in Eralmo, vel in
“ungero, vel in ipfo Martiano pofsi* defidera
* e humaniorisfententiar ,p latronibus,quiau-
^etialmperatoris Romani cerviccm fecuri
‘ e _QonsPalatini fubijcere/ltaenim fcribis. U
tCl * Imperator Romanus.facinus ta cnorme

perpetret,

perpetret, cervicem illiPalatinusEle&or,au>
reafecurifuperfcuti marginedecidito. Nam
ficuthiftoricimeminerunt: voluere prifciilli
Imperatores.aureamfibifecurim praferri.fi'
curhodie nudatusenfis Cscfaripferturdecon
fuetudineveterumRomanorum cofulum.qifi
fecurimaleficos pledebant.Ex quo coftitutio ,
illanataeft, utfi RomanusCadarfacinusali-
quodenormeperpetret, eade percutiaturie*
curi,quaipfealiosfacinorofosiubetpcuti. En
habes.dive Imperator.iudicem tuum M. Vaga
nerum.fi quidpeccas: habes etiam carnificem
tuum, fi quid enorme committas. Verum ob-
fecrote, quidnam hoceft negotij ? aut qua>
nam ifta rerum omnium fada tam repentina
commutatio ? Ego .n. hadenus credideram>
Palatinum Eledore efle huius imperij Archi-
dapiferum.nunc vero ex ifto Vaganeroaudio,
quodfitArchicarnifex Romani Imperatoris,
quiipfumdelinquentem percutiat. Ettu,di¬
ve Cjefar.iftum Vaganerum nonduadhuccre-
dis infanire folenniter: hocqui fcribat, prači'
piatque quod no modo fadu antehac eft nun*
quam: fed in omni memoria omnino inaudi-
tum.

Et tamen ifte furcifer,qui tam gravem fert
in Caefarem fentetiam.irafcitur Erafmo,quod
ille famofos latrones &nobiles pyratas eadem
poenaiudicatafficiendos , qua cacterievulgo
praedoncs affici felet; & ferc indigne,quod ro'

ta*

i> !

n

li

v

n

ii

o  j
i'

o

; a

n

>-

C'

ta

n>

ii-

o>

.Si¬

li-

c-

;i'

tl'

li'

•Jf

P

■O'

ca*

3#f

^sillcpaulo altiusjubetattolli, alijs ex nobi-
iitace in exemplum & terrorem,ne videlicet i-
pfi fe in confimiliaflagitia ingurgitent. Quid
c nimnequiffimeVaganere anne idcirco E-
tafmus cenfet,in rotam tvlledos nobiles, quia
dliprcealijseminereeKpetunt ? Minimeverd
omnium.Curigitur? Audi: quiaipfifeemi-
ricntes &nobiles efie.ac dici nonrecordantur,

& quia dignitatis atque partium fuarum obli¬
ti, latrocinantur, prxdantur, & vim alijs infe-
tunt, a quibus vim aliunde illatam propuliarc
debebant: ideo fert hanc in illos fententiam
Hraftnus. Tu vero cum illos defendis, qualis
finuruselTes nobilis, facile oftendis. Prsmio
nimirum illos latrones & eiufmodi conjura-
tQ tum manum cenfuifles ornandam, Nam
9uodalij,inconrceleratifs.hominibusrepre-
jiendunf.an nontuidlaudas,qua(iimitari ve-
*is?Cum autetoties inculcas non tantum fup-
Plicium rotae.verum etiam tuum coccyfmum,
< l*ndaliudagis ) homonequam, nili utftrcnue
^entiendo, a tui fimilibus invidiam in me co-
i ^oveas? Verumbenehabct-Alij hoc dixerut
Marco,qu6degoitafcripferim. Itaqueverbo
jam uno repellor: audivi. O immortalisDEvs J
j Ptatclaram defenfionem: homines, qui geftat,
inicpaufcultantcrimina , fi meoarbitratuli-
c ^at,omnespendeant. Naifthaec,qua:renun'
Cl &tafunttibi Marce ab alijs, me vellc, ut oes
nobiles tam boni quam mali in rotas tollatur:
i Bb -

Ut

*n non dičta funt tibi,pura,puta mendacia? ac
proinde memetipfum execror, meamq;amen
tiamdeploro; qui quadruplatorum illorum
verbishabuerim fidem. Audi igiturquamini
nuncvitium,egoquodreprehendo, nempefu
perbiam quorundara Lapitharum immanifil-

mam,&faftumDiabolicum.Quod.n.Teren-

tianus Phormio,aliquorum faftum plusgDi-
abolicum culpat.in nobilib. iftis,qui alios pr«

fecontetnnunt,nequcquenquamfuaamicitia

dignumccnfent, nifi qui veteres avos pofiint
jaftarc .■ hoc idem in noftris culpandum indi-
cavi: & quod Plautus in Ciftellaria queritur,
de turgidofaftu nobilium matronarum: ide-
goad clatos virorum & juvenumfpiritusac-
commodavi. Etfi.n. hoc fuperbia: vitium latif-
fimc patct, & nobilibus communiffunum eft,
ficut Tiraquellus docet: tamcn id ego folum-
modoinilIisculpavi,quicumfintimpuratifli*
mi.&imperitifs. femetipfos quibufvis alijs pe-

ritioribus & honeftioribus fupcrbefnotaMar

cc) fuperbe & temereanteponunt. Et quan-
quam rufticis, quam nobilib. fimiliorcsfinti-
fti,ut qui omni virtute, omni prudentia, o-
mni eruditione carent: tamen ubique confpi'
ci,ubiq; coli,ubiq; adorari voluht. fed obfecro
te,quidhocreprehenfionisadillos, quorum
amoreReipubl. prarftansin Repub. virtuseft
cognita: quorumfurhaau<ftoritas,apudfuos
principes eft perfpeifta,quorum mirificus u f?>
ia  rc militari eft deprehenfus ? Ludovici Vivi*

Št7

5 ^i&uni,qtiairtiperiti ofFenduntut, dc bani St

l ftolida,quamtaxamus,nondefolida&perfe*
l ftanobilitate,quamlaudamus,intelligendum
a e ft Ctirenimvirtutisexpersnobilitasprofo*
a hdaapprehendimereaturfcurprobono per*

- feči:o > & omnibus numerisabfoluto, tališ am-

- plečtenda fit nobilitas,in qua nihil perfedi.ni-

- j hilvera:beatitatis: &quanihilpofiitinanius»
it 1  &ftultiusabhominibusexcogitari. ?

a Nihil crgo Vivis oratio bonos offendat, St
it amantes virtutis.Nam illos tantummodo hoč
i> tclntn petit,quibus nobilitas& fanguinis pra:-
r» togativa,profolido-perfedoquebonoett:et«

iamfi nihil in fe habeat virtutis,nihil folidac fc-
v hcitatis. Equidem Vives,qui hoc fcripfit.ipfe-
f' tnetenobilifamilianatus fuit : quamconte-
*^nere ipfum, ant in contemtum rapere voluif
v  (e>quisfanasmentisjudicet ? Fuitcerte Vivcs
li' hle, vir vere incomparabilis,fummus Thcolo-
C' gus, fummus Orator,fummus Philofophus:
at ^em^ihuiusPhilippiregis, quiadhucinHi-
0 ' ^paniarerum potitur> prscceptor, & fummus
ti' v * c *acftudiorumMagift.er.

°'  Quareetiam nobilitatem tantifecit,quanti

pl' c atnaiummoregefien&cefl:imarivoluit.Hen-
^tUsetiamOčlavus, Angliaerexnobilifiimus
\  hunc Vivem, in tanto honoicha-

e  uit , utipfuminEpiftolaquadam, fuuma-

i f  ^jcum nominet. An non igitur furiarum
.(?>  ^ftropercitus eft Vaganerus, pie Lečtor, qui
v‘ s  Bb a

jtt

tantiviri di&o, vere Philofophico&Theolo-
gico, omnem nobilitatem funditus fubverti
clamitat?

Quid enim ais Marce ? an Vivesfuamd 0 *
mum.fuam familiam, fuos maiores fubvertit?
an Chriftianiffimus Philofophus contumej^s
dixit,infuam,&aliorum nobilitatem ?  OE 1 . '
num ribi Regis Hifpaniarum prgceptor,ita in '
fanifle videtur,ut quod inter vera& tal fam no¬
bilitatem diferimen fuerit,taturpiterigno r ^'
rit? Etan tu nobiliffimi Anglorum regis ami*
cum,itaftoIidumfuilfecredis,utis omneno¬
bilitatem libro infami rejecerit,deftruxerit, c-

verterit ) eradicarit,exterminarit? Quidautem
adharcdi&urusesmihiMarce i  Annonenim
Plato, princeps ille Philofophoru, vetat repu*
tare, quot Myriades avorum &proavorum u*
«icuique fuerint, quandoquidem non fenip cr
divites,& reges,& Grabci: fed fsepe ctiam pau*
peres & fervi, & barbari inter majores invenj-
antur? Majorum,inquitSatyricus, quirquis
fuit ille tuoru, Autpaftor fuit,aut aliud; qu*>d

diccrenolo. An non AriftotelesquoqueMa-

gni illius Alexandri prarccptor,dixit: eum ene
generofiffimum,qui fit optimus: non autem,
quiclaritatcnafcendi, fed quivirtuteexcellat
maxime ? An non Seneca, praeceptor Neronis
Impcratoris.generofum efledicit: quiadvir-
tutembene a natura efteompofitus ?  Nonfa«

cit a inquit,nobiIe atrium plenum fumofis im*

3*9

ginibus.-animus facit nobilcm, cui ex quacun-
qu?conditione licetfupra fortunamiurgere.
Hinc Satyr:Totalicetveteresexornentundiq;
cer* atria: n obilitas fola eft, atq; unica virtus.
An non item Plutarchus.Imperatoris Trajani
pr*ceptor, nobilitatem vulgatam nihilaliud
v  exiftimac, quam antiquas divitias, & antiqua
gloria: quarumrerum neutrafit in noftrapo-
teftate Namgenus&proavos, & qu* non
fecimusipfi-vix eanoftraputo. Annon ipfc
Imperator Macrinus,nihil prodeffe nobilitate
cenfet, nifimoruadfitbcnignitas&humani-
tas. ? patritiaautnobilitas,utidemqueritur,fa:.
penumero in fuperbiam vertit: quse alios pra:
fecontemnit, tanqmultoinferiores. Quid?
quod Philofophis & Počtis etiaadftipulantur
medici, etiam lurifconfulti, etiam Theologi ?
quorum omnium, ut & Poetarum & Philofo-
phorum audoritates,in caufis allegari,ac reti-
neridebent. Na& Galenusinquit: fanesquu
videtur,qui nulla re fufpiciendi funt, nifi ob di
vitias, fimul atq; his fpoliati fuerint, pariter &
illis fpoliari,qu* ob divitias habeant. Ojiid.n.
»ftifacerent, quinullum proprium poffident
bonum, fed prspoftere pendentab alienis, &
ab his,qus funt fortuna:. Tales hi funt, qui ge-
neris nobilitatem venditant, atq; hinc fibi pla-
centes tollunt criftas. Nam & ifti,quonia pr o-
prijs bonis carcnt,ad majorum imagines con-
fugiunt,non falte hoc intelligentes, quod ifta

Bb j

39 *

generis nobilitas, quagloriatur,fimiIis eftpu-
blico fingularium civitatum numifmati:quod
apud cos quidem valet, quiinftituerint.- apud
alios vero adulterinum habetur. Hxc Galenp:
&multohisplura, qux ibifequuntur. Baldus
ipfe vulr exprefse,bonos moreš, five virtutem
nobilitaciefle antcponendarvult anteferrite-
fhmonium honeftorum & bene meritoruh 0 '
minum.teftimonio nobilium: vult deniq; nU '
lam prorfusefle finehoneftate nobilitate. Sed
&  Salicetus dixit,non efle nobilein, qui dege-
nete nobili eft, nifl & ipfe bonis polleat mori-
bus. EtCardinalis AIexanderaffirmatnobili*
virtutibuscarentiprsferendumefle, qui ha-
beatvirtutes. Quinetiam Vlričus Huttenus,
neminem vultprofuo gentili agnofcerc, qu*
multarumfitimaginum, & nullius ftipendij,
quemadmodum Saluftianus ille Marius lo<j-
tur. Quid ? quod Hieronymus nobilitatemun
di nihil aliud efle definit.cjdivitias inveteratas,
quxex iniquitate veniunt: licut & ipia; divitif
ab iniq uitate defcendun tQuod  fi vero & ego
ita colligerem, ut hic Sandus Ecclefiae do&or
colligit,quid tu Vaganere didurus eflesdion-
ne (inquit Ambrolius )  lic ultroconceptus&
natusexuteso, quemadmodum &paupereft
uatus? Quidtejadasdenobilitatisprofapia?
Soletis & canum veftrorumorigines,ficut&
divitum recenfere: foletis & equorum veftro-
rum nobi^tat:es,ficut&confulumprxdicare. ,

39 ‘

jed nihil iftud currentem juvat: non datur no.
oilitatipalmajfedcurfori.

Aeneas quoque Sylvius, qui pofteaad Pon*
ftficatum eve&us eft, & Pij fecundi nomen ac-
c epit,ex nobilifsima Picolhomineorum fami-
Ha ortum duxit. At quanti nobilitatem fuam
fecerit, fatisipfemetteftatum rellquit, in hi-
ftoria de Euryalo & Lucretia.

Majores,inquit,mei nobiles habiti funt: fed
tjolomihiblandiri: nonputo,melioresfuilfe
proavos meosalijs,quos iola excufat antiqui-
tas , quia non funt in memoria eorum vitia.
Mea fententia nemo eft nobilis, nifi virtutisa-
mator.

Non miror aureas veftes, equos, canes, or-
dinem famulorum lautas menfasmarmoreas

*deSrvillas,pra?dia.pifcinas,jurisdi&iones,fyi
Vas.Nam h^c omnia ftultus a(fequi poteft:quc
ii quis nobilem dixerit,ipfefiet ftultus. Quid
tuadhscc difturus cs, Marce Vagancre ? aut
quaminpartemiftainterpretaberis ? Ego.n.
iftiufmodi nihil fcnpfi de nobilitatefed mul-
tosequior furn profapi* nobilium,& antiqge-
neris primordio. Affirmas tu quidem,fed fatis
impudenter, quafiegovertam nobilibuscri-
mini,quod proavos& adavos fuos norint pro'
ferre meinoriter: & qucd in fuis maiorib. in-
veftigandislintfolliciti: Ategotementiriaf-
firmo. Non .n. hoc culpo, quod tu infimulas;
fed fupctbiam & vanitatem illareprehendo,

Bb 4

quod arbitratur nonnulli folidatn & perfeda {
nobilitate in hoctantiim confiftere,utproa-
v 's&adavosfuosal^uispoffitmemonterjp-
f rre:quemadmoduDemiphoniilliTerentia«
no exprobrat Phormio. Na hac opinione.ftul-
tiffima inflatj quidam nobiles,C£teros morta-
les omnes ex alto defpiciunt. Comitfis vero &
hic crimen falfi,cum dicis.a me fcriptum: vir-
tutem hominis, non genus fpečtari oportere:
perinde ac fi genus & virtus a me habeantur
pugnantibus, & quae non poffint fimul in eo- I
demhomineconfiftere. Vbihoc,quaefo,fcri-
pcueft Vaganere^ubiitain meaorationevela
telegitur,velamecolligitur. Viden'obfecro,
utimpudcnsfisfcurra:utimpurusfisnebulo,
quinihil nonaudesadverfusmec6rainifci,at-
que confingere.ut aliquid faltetn habeas, quo j
me in fufpicionč intentati criminis perducas?

Sed tu non hic iterum didurus es Marce, te
certis indicijs, certis audoribus, hxc coperif-
fe ?  Vides ne homo fcelerate,quam tibi fpefal-
fa.animum rumoresfidiimpleverint? Eftoe-
niin: fcripferint alij: Virtutem,non gentis fpe-
dari oportere: an proptereaiftud fequetur,ut
tucolligis? Quid? tune in famulorumgrege,

jn fcuto, in aureatorquc nobilitate confiftere

putas: qu£eornamentaetiainfccIeratisfuiflc
licerae & libri teftantur ? Animo nobilemefle
oportet, confilio, fide, gravitate,induftria,o*
tnnibusdeniq: virtutibus, quxinhocordine

requi-

requiruntur. Egone nobilem c(Tcputcm,qi!i
mhil ia&are poteft.prater dypeos,galeas, fibi
amaioribusreli&as? Nunquamifthuc utfaci-

1 am,animum poteroinducere. Quando ne tu
quidem,ab hac fententia, quam tu culpare au*
des,alienus effevideris. Nam quodegovitiu,
verbisTerentij,Plauti,Vivis,& Syracidaedeni-
. | terculpavi.-idtumukoacerbifsimčinfe&aris,

& hanc animorum elationem, tam fceminis,
i quamaribus nobilibus turpifsimeexprobas.

. i Ita enim tutefcribis. Sed cogor inquis,etiatn

. abnfum nobilitatis,&iftam animorum elatio-

i nempeHlringereatquetaxare.Namadmodu

, multi ex nobilitate reperiutur, mares iuxta ac

, f*minac,qui feipfos extollunt, & inferioru or-

- dinumhominesprarfecontemnuntPutante#

> | nimrufticosnobiliumcaufaaDeoedecondi-

? | tos,quinonfintdigni,utanobilibusaliquado

; adfpiciantur.Namitafecumftatuuntnobiles,

* cffefel6gemeliores,&nobilioresalijs. - etian\

* i inparibusarmis&fcutis. Itaquemedium fibi

- invicemoftenduntdigitum , &voceatqueani

mo i»dicant,quod femetipfos maiores facifit,
t quameftjequum. Sedhinequenorunt,neque

a gnofcunt,qui nam fint,aut quamobrč D e  v 5

f  v 'P.ksjin dignitatčcollocarit.Igiturhuiufmo-
'c \  dielatum ac turgidumanimuminterrogabis,
'c  ^ui nam olim fuerit? Quod fi refpodere nolit:

*  a § e  tu refponde,&dic, Semen fuifle foetidum

c atc lueimpurum,Atquidnunces?doHumiin'

Bb 5

394

pletum ftercorc.Quid rurfum futurus
vierisefcavermium. Qmdergoteextollis< __
fcetitafentina, tuvermium receptaculu.tu
rica.tu labes? H« Vaganerus,de fua,quatn
fcepit defendendam, nobilitate. At obfc^
obteftorque te, pic ledor,indica nune tu>°^
noftrum,ego ne,an Vaganerus, de faftu> 3 ^
perbianobilium, foedius ac turpiusfcrip‘ e
Egoenim hadenuseredidi, nobilese*^
tute ortu traxifle, tieque ulla re cofervario ^
litatem,qua virtutis ftudio,& praclaroruin
citiorum exercitio. Athicaudio^updn 0
litas ortum ducat cxfeminefoetido. Vab 0 !',.^
ais Marce/aut quidegocx teaudio 6in lflia  /
fimumacfcedifsimummonftrum,Vaga'T e  .
an vero ifta nobilitas, pro qua tupugnas/u ^
originem a fcctido femine deduciran tu n 11,
diferimen interexortu viri nobilisatque | 8
biliseffe ftatuis?Obiecroteiteruatque‘ te  ^
pie ledor, quid mihi tam optandii poterat .
fe,inhoccrimine,quam quodharceadcu^Q *

in me ifteculpat, multo foedius dicit eflt' • .

hil jpfedo, prgfertimcu VlricusHuttenus>^

eo libro, quefupranominavi, mcciini‘ ear j^

Omnem enim,inquit,excidcreamaioruP
llantia,quifquis fada^ufillosnobilitaver* ’ j

nonimitatur. Ac valde (inquit)detefto rl
vulgo nobiles, quoru vetus eft profap> a » r [',- lS
vita; qui multaru funt imagmum >  kd nU  a.^
ftipčdij. Tum fcias,(i quis reperiatur in

familia, quiad gcnus hoc fuam origincm refe.
rat:  vita vero inlimasquafq; fordes exprimat,
c . Um  n on habiturum procognato me.autgen
tdi.etiam non pro nobili: neq j futurum com-
tnune illi mecum aliquid unquam.

Supereft vitium quintu, de quo dixi, aulica
perfidia, & iniquorum miniftrorum iniqua
racinora. Hoc vitium itaculpavi.ut nemi-
nem vivum perftrinxerim,ac ne morto.um;fed
obiter tantu, difsimulatis nominibusqua:di
cxempla praeteriti temporis attulerim, quoru
vel in facris literis, vel in monumetishiftoria-
rum, vel in ore omnium publica extat, puhli¬
ca,inquam,m£tio. E tfi enim ifti homines iam
Qudum®tatis,runtmortui:tamenfadailloru
adhuc vivunt •, qux idcirco D f. v s ad noftra uf
<lue memoria pcrvenire voluit, ut pofteri ali-
*}uodexmaioribusexemplufibicapiat. Nam
‘Citum eft,ut ille inquit, Perif ulu ex ali js face-
^c.tibi quod ex ufu fiet, Ideoque Spiritu?San.
ctus,infacra hiftoria,exemplum Zibi.llhcho-
'> Achitopliclis,& conlimilium proponit: ut
n ° ra odo,reges & principes difcat viverecau-
tll ? s > & no nimium quibufvis fidere, fed ut ipli
ct »am nobiles aulici, & miniftri,apcriurijs 8c
Pcrhdia deterreantur;neeunde cum alijspec
. s  atque propudiofis exitu fortiatur, & fem*
P^erna infuper probri notaab hiftoricis affici
ntur. Sicutenim rede•, &prxclarefada,fu-
s  babent prscones & laudatores ita fi quid

39 *

impie fceleratecjue comiflum fit.cotinuoinli
teras referri,atqueadmemoriam pofterorum
propagari folet. Nihil igitur fe indignum com
mittent nobiles.fi fciant, fepropter flagitiain
Term onem hominum,atqueinperpetuavitu-
perationem venturos. Recentiorum &dome-

fticorum exemplorum,quxadduxi,altenim

annisab hinc fere ducentis accidit; alterum ve
roavorum noftroru memoria,IlludaTrithe-
miocopiosedefcribiturinGhronico Hi c iu-
gienfi, man u feripto; quod etiam Vaganerum
habereintelligouit quialicubi Trithemijma
nu feripti mentionem facit. Meminiteiufdcni
fadtiNauclerus Gen. 47. Hoc vero alterum.
ctfi no eft in literas ita exprefse relatum: farna
tamen,& vulgi fermonibus, ab eo tempore.in
hunc ufque diem ita pererebuit, ut negari a ne
mine pofsit. Quin imdTettingerusquidaffl
circaannum 4 6 .  fupramillefimum,quingen-
tefimum, Friburgi in Brifgoia.in lucern edidic
commentarios, ubi Vafallorum iftorum publi
cam.fedvaldeinhonefta,facit mentione. Hoc
qui non credit.is librum fibi coparet, & legat
Sed qua:ro hic ego exte,qui nullum efle di-
cis au&orem probatum, vnde ifta proferatur,
qugro,inqua,an tu T rithemium&Nauclerutn
( nam de Stumpfio & Funcio nihil dicam) pro
aučtoribus fidedignis habeasPan veroambos
reijciendosefleiudices ? Qu*naiftacaperata
frons tua, Marce P aut quis vultus ifte Atticus?

ut tu

397

uttufidem coru aučtorum in dubium voces*
aut repudies potius,quorum apud omneslite
ratos homines fumma femper fuit au&oritas?
Deinde illud etiam extefcire cupio, qui me re
um ais laefšc maieftatis;proptereaquodinfide-
litatis accufo iftos nobiles,qui pro exule & fup
plice principe intercefsionem recufarutapud

Clementi(T.Ca:farem:Scire,inquam,!lludextc
cupio, illosneccnfeas reoslifemaieftatisdivi
ii*,atque humana:, qui rem tafacilem expedi-
tu,denegarut,principiaffličto,anver6me,qui
iftam inHdelitatem illis exprobro? Quid j fta-
tuisnetupij' eflehominis,eu,aquomultaquis
accepitbeneficia,inadverfisitadeferere,utnc
quidem fupplicis vocem admittat? Credisnc,
boni viri efle.ad motu fortuna: cuiufque fe una
movere? Efto enim: optimefuitpromeritus
pcenam exilij Davides. cur tamen D e  v s Achi-
tophelem.ad tam crudele fuppliciu retrahit ?

Quia nimirum divinam maieftatem iftclffe
rat Archirophel: co quod fua cofilia cum ho-
ftibusDavidis c6munica(fct.& quodoptimi
de fe meritu virum temere atque iniuftejpcul-
caiTet.Neque ego illud nune reprehedo,quod
ifte princeps a Svevico fcedere expulf? fuit fua
ditione Non enim hoc apparere poteft ex ver-
bis meis, eorumque fententia: fed hocculpo,
quodeieftum atque extermmatum principe
illi ipfi homines de quibus optima fpem fem-
per coceperat pro magnis meritis, hoc hono-

rcat-

S9*

I *  atquc hac grada non iudicarunt dignurm
proquofupplices, etiamapud Ga?farem,ipd
intercederent Atper D Eiatquehominumf5-
dem/quanti putas Carfarem feciflehos homi-
nes,qui cum iratum fibi fore credebant,fipro
hoc principe, pro exule, pro fupplice interce-
derent? Adeoneimmicifuitingenioilleimpc
rator,utneintercefTores,aiitdcprecatorcsqui i
demaudiret.nedumipfos fupplicesadmitte« '
ret? QuamhocacerbumiftimiferoatqueexU
li: quam graue fuifle putas, pieleftor.cum tot
principes, non tam caufa; ipfi, quam humani-
tad Ccfaris confici.fuas interponerent preces
& lacrymas,tuca!iquos e domefticis derepen-
te erumpere & clamare: Cave Csefarignofcas,
cavctcprincipum.pro principisfaluteobfe>
crantium,mifereat. Harc nec hominis,nec.ad
hominem voxeft.qua quiadhunc Csfarenit
utetur,fuam citius exuet humanitatem quam
extorqueati!!ius.At,inquiesVaganere,oblite

randahiccefl'e,nequemadandaliteris. Miieru t

me 'fiextuo pradcriptomihieffetccntumatv * t
norum proximeelapforum hikoriacdponen
da. Qnam enim mihi multaeflentreticenda/
quam muita dikimulanda'quam muka meda
ciaretineda/ Sedannercistu,primamlegem
eflchiftoria.nequidfalfidicereaudear: alte*
ram, ne quid veri non audeat, nequafufpicio
gratiadn lčribendo,ne qua firnultas? Dices
iteriunicurno cxempla adduxifti peregrina?

nuiianc

S99

nullane erat petfidis exempla, apud Sylvium,
apud Crantium ? nullane apud Aventinum,
Bavarica,apudSuimphiumHelvetica? Nulla*
ne apud Bonfinium Hungarica? Nullane apud
Grammaticum, Saxonica?apud 01 aumjSvevi
ca? nullane apud Gvicciardinum.Italica; apud
Aemilium .Gallica?apud Froflardum Angli-
ca? Quid opus fuitdomefticis uti.ubitantafu
it peregrinorumcopia? Audi propudium,no
quidego,fedquidturehacderefcribas. Cer*
te verum eft, inquis, quod ad minimum, cen-
tum annis,in quahbet familia.magiif plerum-
quemutationcs,iive in partem meliorem,five
deteriorem,intercedanc.

Qu? certe pofteris diligenter examinandf,

& caufae illaru mutationum fedulo inveftigan-
dsefunt. Nam utiliadocuinenta&exempla,in
timoreDomini, exilliscaperepofTunt, quat
plus movec ipfos;quam peregrinafatta.Quo-
modo autem faciet hoc pofteri, fi nihil de iftis
rebus omnibus ndrint,nequc nofle cupiat:fed
*  in diem vivant.pecudum more,qii£ ad paftum
tantumodoferutur? Lurherusetiain explica-
tionepfalmi 101 ubiexprofeflohocargumen
tumtračtat.& ubi principes deaulicoru per-
fidia , exemplo Ziba?, Achicophelis, & fimili-
um.admodum diligenteradmonet: affertdi-
čtumcuiufda MarchionisMifnici,qui folitus
eftdiccre: principi nonefle metuendoshomi
nes.^cul remotos, fed eos, qui proxime illii a

tergo

400

ccrgo fequantur. Hos enim malle eaput ipfius
pedibus conculcare Et in libro de Magiftratu,
Inpnmis,abillistibicave,quidicunt,Clemeti
tifsime Domine .-analiud mihin6fidis,quam
hoc. ?  Qlixs tibi velitlibenterinfervire? Nam
iftius modi homo impuratus cft,& dommium
intuaditione affe&at: te verdlibifimiamefle
exoptat. H$c Lutherus & alia multa ;  Cuiuse-
go viriteftimonijsideopotifsimu,in haccauf
fanitor;quod meus adverfarius,& qui illum
contra me incitarut, homines Lutherani fant,
& Lutheriau&oritatem cuiuis alij libenteran-
teponunt. Cumigiturprincipes moneo,uto-
culosaperiant,hocmoneo (fiquidpoffume-
go monere) ut infidos a fidis.improbosapro-
bis.malos a bonis fegregent; & ex nobili gene-
re homines, quoru cognitafides.virtus.indu-
ftria&felicitas ingenij.inliteris&confilijs,i&

remilitari,diligeterfibiretinendosexiftimet:
fucos autem,pecus ignavum, ab alveis & aulis
fuisarceant.-ut locus ibi fit fedulisapibus,&
bonis viris,qui rečfe faciunt fuum officium.
Itaenim principes no modo fua: faluti.fedeti-
am fuohonori confulent. Quoinftaturesfint
Germani* ,quis non videt ? prsfertim ftudij*
militaribus,apud nobilitate obfoletis,ac funt'
misducibus partim *tate, partim Reipub.&

ccclefisecalamitateconfumtis? Curigiturho'
mineš induftrij probiquead dubia Reipub re<
poranonreferrentur? Cur boni Saortes viri

pr*-

t

t

I

j

n

li

fl

t;

n

c

e

li

P

c

h

tl

il

P

fi

b

d

q

n

n

r<

n

ta

honoribus non ornetitur ? Cut c£-
teriftudio laudis,acvirtutisnoninflamentur. ?
Ego fane, qtianti veram nobilitatem facienda
judicem : & quo loco verenobilestum ipfe-
triet habeam: tum ab alijs habendam efle cen-
feam: an non hoc in libris meis nuptialibus o-
ftendi,&inillaipfaoratione,quamfibiexagi-
tandam fumfit Vagancrus, fatis luperque de-
moriftravi?Nam ijfdem prope verbis ufus fum
cumdifcrimeninterbonos & maloscotiftitu-
eretn, quib. Lutnerum video ufum fuiirc in eo
libro,quemcontraMagdeburgenfemEpifco-
putn edidit. Neque dubito.fi afinus ifte & Sac-
cuscius, duo Theologaftri Magdeburgenfes
hunc praceptoris fui librumdiligenterlečti-
taflent.eos non ita temere aliquid cotra me fil
ifl'econaturos.VerbaLutherifuntha?c:Ide,in-
c|uit,faciuthocteporenoftriluckerinobiles.
Nam fi mali reprehenduntur, concionem o-
liortetdlccontumeliofam.autlibellum farno
fum, aut di ar tam probrofam, adverfus lauda-
bilem &honeftam nobilitate.NsebellaadmO'
dum.&nobilibus dignaiftha^ceftoratio: nifi
qu6dinjuriam nobisinferunt. Nam honefta
nobilitatem minigne culpamus.aut calumnia-
nuir, fed eam progemmapreciofahabemus.

Turpem vero nobilitatem cogimur increpa
re,quae fub criftis vera nobilitatis,fua vida co-
haturttgere atq; defendere. Honefta nobili-
tas eft.cjus DavM timet,verbum illi«> colit»fuO

Cc

4 *«

Principi ac Domino fidem & obfequium pr*,
fiat: domum fua honcfte & pudice gubernat:
pauperes fubditos tuetur: & ubicunq; potcft,
illisre&cconfulit Turpis vero nobilitaseft,q
verbum D ei  contemnir, fcortatur,pergrzca-
tur fuperbit &animo efferturjfoeneratunpaii'
peres fubditos expilat, Principih. & Dotninis
infidelem & immorigerem fepr^bet Atq;h?c
turpis nobilitas numero faciie vincithonefta
nobilitatem. Jamne ergo vides Vaganere? iam
nefentis, mhilamefcriptum, quodincuiusq
boni viri, nedu intotiusordinisequeftriscon
tumeIiapofsitcadere. ? Videfne,quddego non
omncs nobilcs unius afsis zftimč, neq; in uno
ludoad malitiaomnesedo&oseflc ccnkam?
Vidcfne,quod non omnes eodcm ingenio e(fc
flatuam : ut fi.unum noriš b  nobilitate, conti-

nuo ocs noris?Videfne,tecra{Tumdixiflenieii
dacium: cumaffirmares, me verarnobilitatis
nullam unquam fecifle mentioncm ; fedeao-
mnia,qux laude in hoc ordinc merentur.pro*
fundofilentioprseterijfle. Videfne Marce,
probe e gula tua mentitum efle, quod ais, id-
circo meextenuarelaudes verz nobilitatis,q 3

pios&probosnobilesfcribanumeroefleexi-

guosQuid enim aliud fcripfit Paulus Apoft°
lus? quid tu ipfealiud fentisPcum exprefse ais,
nonnegare te,quodproh dolor.in nobiluin*
ordinc,maximapars fitgens qu*dam barbara
immani* &effera,ut qux nihil aliud pofsit.n^

palp«'

4ii

palpare,fuperbire, gratfari, minitari, aliosfc**
pilare D f. o & hominib. convitiari. Si n. hoC
verum eft,ep dicis.&fi maxima pars nobiliu ta¬
liš ggs eft,qualis a te defcribitur coftatfanebo
norum in nobilitateefle exiguu numerurCcr-
tc.n hjecbonorum paucitaslociimfecitpro-
Vcrbio,quohcroUm filij vulgonox£ dicuntur:
h^c eadem paucitashancvocemHomeroex-
torfit, ut patri paUcos dicat cfle detcriores:
harceade Phocylidecočgitdicere : plurimos
cftenobilesgenere, quosnequedicendi neq;
confulendi ullacomiteturgratia: haeceadem
Moratiumeoimpulit.utfcribat, nos efle avis
peiores, & mox daturos progeniem nobis vi-
ciofiorem: Hsc paucitas Satyricum jufsit affit
ntare , vix totidem efle viros bonos Roma-*
qtlot fint Thebarum portf ,vel divitis oitiaNi>
li. Non eftigiturcalumnia, quodfcripfi pau*
tosefle nobilcs, quibus vera religio fit cordi.

Noneftcontiimelia, quod econfpirationtt
Catilinaria.quae in illis locis fit.ubi inaximaeft
impunitas (celerum. excipio pauciores & mc-
liores h.e.optimos quol'q.exnobiHtate,qui-
bus iftiufmodi depr^dationes difplieent: Non
eft iniuria, quod dico, numero exiguos efle,q
ver* nobilitatis virtutibus atq-, ornamentis ex
cellutit. Divuscerte ApoftolusPaulus, quem
doti, i. Corinth.j non multos eflc nobiles, in-
quit, quos D h  v s elegent fibi. Qujd vero eft

Cc a

404

aliud.dicere.cfle paucos,Č£efle non multos ? Si
enim non funt multi,qui boni, eruntpauci:&
fi funt pauci.funt aliqui: Sc  fi funt aliqui boni,
non erunt omnes mali: &fi non omnes funt
inah,quomodocontumeliaert,quandoaliqui
ex nobilitate dicuntur boni.alicj, malhNam o-
mneseflebonos, inhocordine quisunquam
dixit?quisunquamaudivit?quisunquamcre
didic ? Lutherus.cuiusau&oritas Lutherano
hbinini facrofančteeft,tam paucos ait nobiles
cfie pios, & verse rdigionis ftudiofos.ut arcem
eam nonmagnamefleoporteat, qua univer-
fam nobilitatem totius alicuius ducatus, qu*
quidem fitpia&laudabilisnobilitas,percom-
modc pofcit capere. Sed quid prohibet verba
iftahucapponere i  poftea, inquit Luthcrus,
confer te ad nobiles,& ad pra:fečtos,&connu*
mera mihi omnes illos,quibus verbum Df.i Cit
cordi Nam hi funt,qui prj amore verbum Df.i
devorarecupiunt.Quodfi unuminvenias,qui
ftudeatproximo fuo elargiri, dare mutuum,
opemfetre, moxcentumalios reperies, qui
contrarium non fine maxima vi agant.

Itaq; arcem non magnaefieoportet,inqua
poffitalicuius ducatus nobiIitas,qug pia& lau

dabilisfit,unahabitare&vivere. A c fitune-
fcis,quid fit pati,fecundiim Christi  do<3 rl '
nam,age tam audaxefto,&uni horum Centau
rorum,verbum D e i ,  quod eiadverfetur.de-
nunciaro : aut ex nutu & pra:fcripto illius, pro

De o

S)

ll'

5 $

f.t

u»

tl*

i ui

lan

l»C'

? ra

1>eo illum noti adorato,facile invenies, qnod
quxrere inftituis Hcec Lutherus.cum quo jam

deincepsexpoftulent,quamc!iu volent, quide

numeri exiguitate - ad quam boni ab illo redi-
guntur,querelas inftitucrefolcnt. DeConju-
r^tis porro aut pr£donibus,quod dixi,ubi pau
ciores tantum excipio,hoc eft, mcliores & re-
čtefenticmes. an noneodem recidit ? nam (i
pauciores afacinorofis&conjuratisdiflenti-
unt,tumplurescumijfdem,utconfentiant,ne
ccflfe eft. At Hungerus ille Bavarus,quem atite
citavim us.noltra: artatis fcriptor,affirmat, eos
tantum elTe ex nobilitate.&procul dubio pau-
cos pradonum & latronum nobiliumhoftes
atqueinirnicos QuidquodtuipfemetMarce,
ficutanteaquoquemetnim affirmare audes,
ftuod maximafitnobiliu pars, qux aliud nihil
ftiat, prxterqgraffari, minitari, prxdari,DEO
^ hominibus conviciari ? Ex quo pcrfpicuurn
e ft,nihilame fcriptum efTe, quod uilius falfita
tisfpeciem habcat. Quidergoefttande,quod
'fticulpantAnimum fortaftearguunt, quaft
ls  mihi in hoc negotio fuerit malus 't  &quafi c-
calumniandi ftudio dixerim, paucosefle
^onos nobiles. Abfit vero a me,inquam,& a b-
Ptocul a me •• ut ego nobiles malos, nedum
“t>nos calumnier, quatido illosacofortiobo-
®oru m  difgrego. Gum .n. dico, pauciores effc
°nos,& malos multos;& cum fcribo.paucio'
* es e fle juftos, & plures impios, neutros calu«

Cc }

4.0  6

ronior: calumniari.n. eR mentiri. Atvcrdho*
a me vere & rede dici iam demonftravi,prodi/
<dis teftib.omni exceptione maioribus. Quo'
!iamautdixianimo? quofine? quo confilio?
Certenonalio, quam utbonos & paucoslau-
dem.maIos& multos vituperem. Boni.n non
modo laudes fuas admittunt, fed etiam vitupe
riumferrepoflfunt. Maliautemamalisbomi-
nib. &congerromb. fuis , citius scquo animo
convicia accipient,q ut ab honefto viro legiti*
jmum patianturvituperium. De Maximiliana
quod negas Marce,quafi ille Centauros& Cy-
cJopese medionon fuftulerit.mirorimpude*
%iam  tuam.Nam conftat.intra paucosdies,qui
bufdam in locis, 40. arccs prajdatorias juflu il-
lius fo!oaquatas fuifle. Quam porro multasi-
fte Cafar a rebelli^us & improbis nobilib ac*
ceperitiniurias,quotminastulerit,quotcon-
fpirationesviderit.idne Lutherusquidem>in
libro ad A (Tam Cramium reticuit. Et <js tam re
motuseft vel a lireris recentiurnfcriptorum,
vel a farna vulgi quiignoret,quantajpfticia&
quantafeveritatefuumimperiu iltc Cadarad-?
rniniftraverit? Quafi vero hanc peftefceleri/m
in fua Rep. inorari pafius fitMaximilianu$ ? q*
|atrocinia&homicidiaquorundam nobilium

ilJoImperatoreabiverintimpunita?Nihilad‘

do amplius.quando ex his,a me didis,Iiquido
patet, nihil a me coptra nobiles e(fe fcriptumi
quod ullius meudaci/>nedum calumni*colo-

rem»

f rem.aut fpecie habcat. Quia vero t5 xgre Tacit
U iftis Saxonicis Theologis: quod ego Larina o-

' ratione in veftus fum in vitia,& fcelera quoru-

f dam nobilium, idq; ,p libertate philofophica
& Academica.age pie le&or.recitabo ego iftis
n moUiculisaurib.quxhauditaprideN.S*lncc
C cerus,&ipfeSaxonicusTheologus,&nunc tč'

i- porispaftorEcclefif Lipfenfis,inexplicatione

0  pfal. na. de nobilium flagitijs ftylo germanico

;i- leripiit, & poftea IenxThuringoruminlucč
io pervulgavit. Sic.n. fpero fore,ut fi nobiles Mif

y- nij,&Saxones, &Thunngifuosconcionato-.

e* resaudiant, minusmihihominiSuevodein«

ui ceps irafcantur: qux alij in fuis teplis Germa-

iU niče & feverius, ea ego in mea fchola Latine Sc

ii- modeftiusvitupere. Quantum(inquitSelnec-

iC' I cerus)adnobilitateattinet,eojam perventum
n- eft.ut quod omnes Chriftiani norunt, majori

'n cx partc nobiles(nam erit.ut aliqui pij &hone.

re fti inter nobiles reperiatur )  contemtores fint

m, vetbi cceleftis,Epicurxi,impurati porci.homi

i& nestemerarij&feroculi: qui dubitantutrum

td- capite,anpedibusingredidebeant: blafphe-

im mi Cyclopes, ventres impudici,latrones,hel-

1  q. luones,pleni marifers & fordibus, ac proni ad

um omnia fcelcra & flagitia: quibusomnedecus,

ad- omnisq;honeftasproinfamiaeft,&omnisin-

ido famia pro honeftate eft, & omne dedecus&

im. turpitudopromagnagloriaeft. Quadecau-

ilo' faomnespij,in terrahomines eorum confuC"

-m, G c 4

4 08

tudinemdcfugiunt,&vixdignoscoscfieccn*
fet,quibusfoliIlucefcat.- ne dum utipfi publi-
cis munerib & patri* defendenda?, pro gloria
D bi  &hominum falute.prsficiancur. Nam
I) E vm ifti&verbum eius.canepeius&angue j
oderunt:&quicquid idis Devs  denunciare;u-
ber, id orane profabulis, & nugis facerdotum f
babent: &infuperderidentatq;<:ontemnunt.-
quafirebenegefta. Hifuntpotentes. &va!idi |
in terragigantes:quietiamDEVMincoelisfub- I
jugare.&tumultuando, ac minitando oppu- f
gnareacludificare volunt Hivocanturprofli- |
gatinebuIones:quosDEvsoditr ficuripredi- j
cit :qui me con temrtit.rurfus contemnetur.il* |
Jormnpotenašeftminari,tumuJtuari,grada- «
pi. Hlorumpietaseft, DEoconviciari verbum
Dei  conteranere, &omnes verbiminiftrosir*
ridere: illorumpudicitiaefl:, fcortari,teme- j
re &proterveJoqui, & rancidisutimoribus,
popinari.&belinari, cacarc&r vomcrs: iH°”
rum honoreft, inomnibusflagitijsverfari,&
deilHsmagnificegloriari.JlJorum/us eftvis>&
fa/tus, & teraeritas & min*, & i niquitas, & o-
mniumbominumdelpe&us, adeoq; arbitra«
riain omneshominesffvicndilibido.Illorum

decus funt marifc* Gallican*, halitijs tetri>
manus & pedesfcabri.difficilisrefpiratio.tul-

(is &  fuperiore & inferioregurturc,&ge ncra '
tim omnes fordes in roto corpore. Quare noi?

%  ft mirum,qudd a vulgo, prope in omnib* Iq-

409

CjVcontemtim habetur.neque quifquam ferd,
aliquid pr? clari de illis fentitnifi quod illi ipfi
dc fe in vicem fentiunt, & mutuis laudibus fua
immundiciem extollut;quantumvis eafitra-
cida,foedaatqueinhonefta. Quanquavero no
cft com modam,neque fatis tutu ut de illis,qui
reru gubernaculis, & patri* hominuque prae-
fidio admo ventur, tam contemtim & levicule
loquamur , &inprimishocmetuend.umeft,
ne diaboluscaufam arripiat,ut maius inde ma
lum exiftat:Sicut in feditione Monetarij Anno
15 z 5. accidit (quod D e v s clcmenter avertat)
tamen aliter de his rebus iudicare& loqui non
poflumus, quam ipfae in rei veritate effe depre
henduntur. Sin autem nobilesin honore efTe
ac metuiabalijs volut;necefreerit,utipfi De-
v m colant.ac metuanttut indehoneftafamam
apud plebem invcniant: Alioquin.fi tumultu-
ando.ac fuperbiendo, & minirado res fuas ta-
tummodd velint obtinere, & virtute interim
ac honeftatem negligere;ha:c res cito e nobili*
bus pariet rufticos. Nam ifti vulgo nobiles
funt vere ruftici, nifi quodfubcriftisnobiliu
adhucincedunt,quantisperlicet. Devs cer-
tceft,quifuperbos poteftdeprimere.&cotem
tores in contemtu deducere,neque illos tok¬
rat. Atque haec ego dico de ignobili nobilitatc:
de rebelli & pradatoria nobilitate, qus omne
virtdte,omnesque artes bonas defpicit,nequ6
aliud quicqua fcit.nifi natales fuos.ftirpem fvu

Cc 5

am genus fuu m.fcuta &galeas fuas ja<$are.qu{
quidem res prseclar* funt.fi accedant virtusSd
pietas.Quemadmodu(lausDEo)aliquitamen
nobiles reperiuntur,qui virtutem & pietatem
amant,& voluptatem exhis rebus capiunt.ne-
que alioru vitam efferatam comprobant Ho«
confervetD f.  vs, & numerum ipforum augCr
at. Nam illis magnopere indigemus. En Mar-
ce, en Vaganere, en Seufride, en Sacce.Mifni*
um vobis & Thuringum Theologu, quid vos
huic oggannietis? aut quidhichabiturieftis'
quodhuicLipfenfiegregiococionatorioblo-

quaminifutrumne etiam ille vobis libelluin
mofum edidifle videbitur? Dicasfortafleillu
paftorem Ecclefia: efTe,quihoc fcribit: philofo
phoaute noidcm licere, quod miniftroverbi
licet. Papa:' quantum tu afine, tuis me territas
crepitibus/Mirum vero nifi etiam Theodoru*
Zvingerus, noftri feculi do&ifsimus, philofo*
phus &hiftoricus,contra boni viri officiuilli*
pecudibus feciffevideatur.Ouoniam&ipfei 1 *
fuoTheatro.in barbaros nobilium moreš iti-
vehitur.cum inquit Bellis. nobilium noltroru.
qui optimi effe volunt, decus avitum & conier
vari & propagari credunt i  qui ignavifsimi: ve
nationibus, compotationibus, rufticorutn St
plebeculf decimationibus, exačlionib .deni*
que&latrocinijs.Idqueunum ad nobilitatetn
compendium efle ptitat, cum fui fimilibus no-

#uinterdiuq; forispcaftraidomiperluftra&

ganeas

4 "

ganeas debacchari; & quia hominum conver-
fatione vix funt digni: cu canibus & equis,qd*
fupercft vitsE,jpdigere: Vt dubitabile fit,dem«
tiam potius, an ambitionem horum Cyclopu,
qui fefc dpi^tva/i dignu ef-
fe cefent,admirari oporteat. Eos intcrim fem-
per & ubiqueexcipioqui maioru fuorum ima
ginesproprijsvirtutibus illuftrare cotendut.

Eccephifofophum,eccehiftoricum,ecčC
Medicum tibi Vaganere:cui fi quid tuaudebis
contradicere:ofiendestibi Helleboro,& me-
dico ,&curatore, non Philofopho deinceps o*
pus fare.

Quid quod etiam Turifconfultus affir-
mat, hodie noftris nobilibus ufitatum efle: uc
non tantum fuos, fed & non fuos.non medio-
cribus plagis afficiant: fed atrocibus.fed inhu-
manis , federudelibusifinonftatim, ubiillis
quicquam prjeceperint.id perfecerint?

Aetas me,pielečtor,priusdeficiet,quaom.
nia aliorum difta percefeam,qui idem con-
tra nobiles degeneres loquiitur, ego quod lo-
cutus fum. Nam eadem dicit Aeneas Syluius,
eadem PoggiusFlorentinus.eadeKaifersber-
gius,eadem Erafmus, eadem Huttenus ,eade
Lutherus, eadem Brentius, eadem Sarcerius,
eadem Matthefius, eadem Hungerus, eadem
Palingenius poeta. Ac proindeillorumho¬
minum ftupiditate admirari fatis nullo modo
pofkum, qui meo libeUo tam iniqui fuerunt iu

tlice*

dices :ut ob iuflifsimas reprehcnfioncs meaš>
'rotam in mc nobilitate concitare no reformi-
darint:deqaafumma dementia moxfumfuo
didurusloco. Venionuneadalceram inftitu-
ti mei partem,in qua labes i!las,quas vica? & fa
mx mcx  adverfari lis afperfi t, cogor abfterge-
re. Itaenimcotumeliose me innocentem ^2.-
davit Vaganerus.-acfiegounus aliquisefleni
degrege venalium , autfcurravilifsimus aut
certeex eoru hominum numero,qui nequeli-
teras,nequenataredidicerunr. Ettamemota:
feditionis rufticang ,hic idem me accufarenon
verctur.cui tantum fit audoritatis, ut dočtos,
iuxta & indodosad arma pofšim concitare.

Vbietiam percomode cadit, quod cumiiv
credibilihominisimpudetia.fingularisftulti-
ciacoiundaeft;quam etiam fuprademonftra
vi,& fatis fuperque refutavi.Nam nihil a me co
tumeliose, multoque minus feditiose efledi-
dum: id vero ex toto orationis contextu, tam
eft evidens, tamque perfpicuum, ut Tirefia fit
ca:cior,qui iftudnon videat,Quare pro me ni¬
hil amplius afferam,quam hoc, quodcrimen
iftud mota: feditionis rufticana;, tam procul a
me abfit, quam prope adeft Vaganero,& pri-
mis huius turba: audoribus, crimen excitadz
contra principes nobilitatis. Quod autem
Poefitallrum, no vo & barbaro vocabulo ,ho-
mo barbarus me nominat.quod infeitiam mi-
hi obijat, quafi ego neque artem Dialedicam

nequc

* 1 }

neque Rhetoricam didicerim; quod potatore
& calumniatorem effe calumniarur: quod eiuf
dem afsisplerofq;omnesPočtas effe , clami-
tat. quod dignu meefleiudicat, quiin rotam
tollar propterea quodme Palatij Carfarij Co-
mitem fcripferim: quod deniq; pafdm me vo-
cat ranam coaxantem; fane ad hsec omnia tam
dilucide tamcjue aperte refpodebo, ut Marcus
ifte fibiipfi paulatim magis magisqueinnote-
fcat:& qui fe ante penitus ignoraverat.nuc de-
inceps femetip(um,in hac oratione mea,tan-
quaminfpeculo,contemplaripofsit.Quidigi
tureft, quodtuin mea poefi defideras, Vaga-
nere: ut quem alij.te longe dočtioresac melio
tes.etiamyeteribus poetisannumerandu cen
fent : quemaliquiTeretium &Plautumhuius
feculi nominare non dubitant:quem reliqui
poeta; amicifsime obfervantque fummus inv
perij huius arbiter, laurea poetica ornavit: eu
tu adne Cumane.poefitaftrum appellesfNam
tRud hoc verbieft , aliquem poefitaftrum &
n ° n  porius poetaftrum dicere ?  Aut quis um-
S u . am  exvetenbus italocutuseft? Vtrumego
inleitiam , an impudentiamtiiam Vagancre
piusmirer, vehementer dnbito. Quaeenim
tnfcitia hxc eft, ut nefcias ? poetafterne fitdi-
c endum,anveropoefitafter? Qua:impuden-
utquemcalumniariveliš,eumneLatu
°equidcm calumniaripofsisf Sedcur tu poe-
t^trum aufis me vocare? Quid i  annon fum e-

goti»

41 *

go tibi poetaidoneus ? anno huic muneri funt
fufriciensPantuafine, qui Linguam Latinatn
nefcis, necduraex Antonio Muretodidicifti,
utrum oratio prorfa. an profa (it dicenda : an
tu,inquam,habesin mea Rebecca in mea Sli*
fenna, in mea Hildegardi, in meo I ulio redivi-
no,inmeoPrifciano, quodmeliusacLarini*
usdicere pofsis, quamegomelius facereat-
quecomponere, quamego t  Quid. ?  Tune,o
ignavum pecus.habes, quodin meisheroicis,
in meis Pancgyricis,inlibrisnuptialibuspof-
fis reprehendere i  pofsis corrigere i  Quid? td-
neunam Elegiam pofsis culpare,ex fedecim
libris, quos ego confcripfi.autunicum mihi
dcmonitrare viriumjaut vocem obfoletam.
autphrafin dcnique inufitatam i

Ego certe T crentij & Plauti veftigijs infi'
ftens.,hadenus in lucern evulgavicomoedias:
Rebeccam , Sufannam, Hildegardin,lulhitr>>
Prifcianum.cum a multis , tum inprimisa te
vapulantem : Ego tresedidi Panegyricos de
Auftriacis Cgfaribus,quatuor Panegyricos de
vidoriaSarmatica.unumdenatali-CHR isti:
vndecimlibrosde binisnuptijs VVirtember'
gicis # quatuorde fecundis , librum unumde
machinahorologica Argentinenfium, atque
hatcomnia verfu heroico fcripfi, quadam imi-
tatiorieVirgiiij, Statij , Claudiani, Ouidij,
Lučani, Valerij Flacci & fimilium Ego fede'
cimlibros Elegurum confcci »imiundo O vi'

diuni«

4’S

<ilium,Tibullum& Propertium,in quibus noti
modo principis mei liberalitas inftudia lite»
rarum celebratur , fed etiam amicorumtam
tx nobilitate , quamex plcbe procreatorum
nominaac laudes recitantur , & autnuptiar*
aut impetrati honores, aut difceflfus, aut mor-
tes denique fuis Epithalamijs , fuis gratula-
tionibus , fuispropempticis, fuis Epicedijs
ornantur.

Nemincm unquaaudivitam impudicum,
tamqueimmoderatumhominem>quialiquid
iniftisomnibus reprehenderet, prseter hunc
lumbricum:qui cum nufquam anrehac eflet
cognitus, repente modo c terraerepfit.ut mu
corem fuum in verfus meosevomeret.Hiero-
nymus V Volfius>vir Graecarum ac Latinarum
btcrarum peritifsimus,& fingulare Germanij
boftrfleornamentumfuit Nam ipfo interpre¬
te Demofthenes & Ifocrates, Atticse eloqucn-
ti* principes, latinč loquuntur. Ipfo aučtore
Suidas, & aliquot Gracci hiftorici togam Ro¬
manam induerunt; Ipfo duce& aufpice Cice-
tonisofficia&Tufcuianat qu£cftk>nes, novam
I tacemacceperunt. AtquehicVVolfiusineo
I c ommentario,qiiem poftrcmo nominavi, Fri

fchlinum ) ut&aliosquofdam recčtiorespoe-

tas, vel cum veteribuscoparari pofleiudicat.
Q.uemtantusvir,actantiingenij fcriptorcum
*eteribus poetis comparandum cefet, eum tu
kruta beftia poetaftrum , aut potilis barbara
i vocc

4i6

vocepoetaftrum audes calumniari? DavideS
Chy treus, vir extra omnem ingenij aleam po-
fitus.in quadam Epiftola adlacobum Mona-
vium,ita honorifice de meis Comoedijs fentit,
vc per illas priftinse Larinitatis tiitorem,in Ger
mania; Theatra redudum eflfe ftatuat. EtMo-
navius ipfe, vir dočtifsimus, ad Nicolau Reuf-
nerom , fummu & incomparabilem Poetarn*
fcribere aiidet.- quod Frifchlinus eomicam pal
mam omnibus huius feculi poetis eripuerit
Quem Chytra:us tanrus vir,tantus tlfeologus,
tantus hiitoricus laudat, eu tu mucide homo,
poetaftrum audes per co vitium dicere?Queut
Monavius, dodus & probus homo diligit, co-
lit,omniquelaude dignum iudicat.eum tu bel
lua.tu brutum pecus, audes afpernari ? Quid
deillisipfis dicampoetis, quosHieronymus
VVolfius cum veteribus compararehauddu'
bitatfAn non Melilfus, annon Pofthius,ann6
Reufnerus,annon Lautterbachius, annon Sil-
burgius , annon Pithopeus , annon Modius
annon Trelaeus, annon VVeidnerus , annon
a!ij complures fuis Epigrammatis teftati funt,
quanti mea poemata heroica, quanti comica,
quanti Elegiaca faciant ?  Quid quoddinis
Rudolphus, fummus Imperator, in Comitijs
Ratisponenfibus.coronam poeticam fuis ma-
nibus mihi impofuit, Sc  Laureatum poetam
nominavit: cinguloquemilitari,&armis do-
natum, a fc dementifsime dimifitPEt quf harc

iniuria

4U

imuna eft,ut quem tot fummi podtj pro optt*
mo poeta agnofcunt, que Laureatum poetarti
Imperator dici,ac nominari voluit, eu tu per-
ditifsime nebulo, poefitaftrum aufis nomina-
te? Quid? quodetiamGr*camlinguamhiC
Lymphaticus hpmo me docere aggreditur?
On* res eft ? An ego ab hoc afino, & quem ille
intergo portatfacco,addifcam,quinam ho-
mineš fintfi^aV: quif vmrfiJlM?  an ego čreda
PlutarchiThefeum ,ab iftis pecudibus unqua
fuiflfe ledum?Vix me cohibeo,quin rideam in
terdum ( nam mihi fsepe bilem, f*pe tui rifum
movere tumultus ) pr*fertim,quod tu etia ar-
tem Dialcčtica cupis me docere. quid ? an tu
nnquam audivifti illud O vidi j, quodque paril
novit,nemo docere poteft f Qu* enim h?c eft
friale&ica tua? attede pecus Arcadium:Omni
ttna prim* ut be.s,funt in vet£ a fceleratis hotni-
ftibus duob. Caino & Nimbrodo. Ergo ( ut tu
infers)etiam ali* urbes a fceleratis hominib.
iunt conditae. Ac proinde omnes reges & prin-
cipes funt fcelefti; quicuque urbes & arces ex-
tr uxerunt. Qu*h*c, inquam,Djaledicatua?
Principum,ais, & Caefaris au&oritas quotidie
vilefcit apud eos nobiles,qui di&o no funt ob<
cdicntes: & qui refiftut fuperiori ordini. Ergo
fin quis tu ) Cscfar & principes nihil pofsut co
rtanobiles.Itemqu* hasc? Portentanobilita-
ris,qua latrocinantur,pr*datur & noxas alio-
rum,per vim ac mutuas operas tutantur, fi fu*

Dd

crint dcprchcnfa in tali rcelcrc,funtarque in ro
tam tollenda, atquealij latrones plebei,ut mo
net Erafmus.Ergo ( ut tu infers )  omnes nobi'
les,boni & mali.nocetes &innocetesč medio
funttoliedi,abfqueomniiure,iudidoq>. Qu*
nam hxc dl ratio colligendi? qux hgc dl c on»
fequentia? Porro quid hoc eft argumenti ? aut
qualenam Enthymema/Cum ego dico: nobt

les quida fuperbi & turgidi,puta,quialiospro

ptereacčtemnunt,qudd fuos ip£i avos acpro-
avosnonpofsuntmemouterproferre. Ergo
( ut tu infers ) crimini datur nobilibus, profa-
piam &familix fuceoriginem retroinveftiga-
re. Tumhxc ratiocinandi forma quambella?
quam pulcra ? quamfeftiva ?  quam elegans?
quamlepida.< >  Nihileft inanius excogitatum
nobilitate, qux abfq: omni virtute confiftit,&
qux (ibimet ipfa videtur,efle quiddamfolidu
perfedumq-,Ergo(infersJomnis nobilitas.et-
iam folida,&cum virtutecoiunda, pro nihilo
efthabenda.&llirpituseradicandaMittoalia-
Quis enim omnemhorridam tuafylvampof-
fir incidere. ? autquishoc Augiae ftabulumpet
pu rgare ? Ad meredeo, quem tu infcium artis
Diale&icschominem calumniaris. Ego certe»
quodnotum eit, odoannis continenter,pd
diesfeftos,quibusalij chartisluforijs tempus
fallere,aut vino meraciorecapur., & pandces
fuos opplere confueverunt.iuventutem Aca-
dem ica difputando exercui: &admiffo oppo-

nentc

4’9

henteomnem philofophia Ariftotelicam, &
prope univerfam Cyclopediamquotanisab-
folvi. Qu3cergoh:ecmeacftmiferia,utab hac
demum bruta animantc, ars Dialečticamihi
fit addifceda ? Extant problemata iam olim in
officina Egenolphiana Francofurti ameedi-
ta: undc meus perduellis&fycophantaVaga-
nerus perfpicere , fi volet,poteft, quidcgo in
artediflerendipofsim. Atqueutnihil fit,quid
ego maledido cotumeliofifsimi hominis quc
amopponere, Divitamen , Imperatoris, ar-
mis atqae infignibus, qus is mihi cocefsit,tan
quam Aiacis clypeo, aut Palladis scgide, fatis
ero communitus. Ofar enim fcutum meum
poeticum caduceo Mercurijornavit: Segale*
Philofophic* infignitum laurea Mercurium
inipofuit. Nam hoc Symbolo fapiens vetu-
ftas artem nota vit Dialetticam.Sicut enim vir-
gaMercurialis anguem ab angucfeiungit:it»
ars illa diflerendi verum a falfo difcernit.

Atque ego', Vaganere, ifto caduceo,fic
iam obverberavi os tuum , fic mendaciorum
Cl ‘iftas,abs teere&as, hac virgacontudi:utft
eu plagas iftas nondum feiitis, leprofam men-
ds cutem te habere oporteat. Rhetoricam ve-
r °artem,curtu medoceas. ? curtu mihi demo-
^res, quxresaddemonftrativi generislocos
pertineant ?  Qus hacc caufaeft ?  q«a: h*c im-
pudentiaeft? Nunitibiegofum tamignaru*

D d »

ncfciam,quosexomnigcnereorationumHo-
fculosdecerpam,atquedelibem? aut qu;din
quolibet generc mihi fit fačiendum ? Nihil hlc
dicam de orationibus meis quam plurimis de
Panegyricis primum in fchola recicatis.poftea
praftis rypographoru editis.-nihil demunere
meo fcholaftico, quo multos iaannositafun-
gor,utoptimos Latina: Lingua: aučtorespu«
blice ha<ftenusenarraverim,puta Ciceronem,
Salluftium.Csefarem,Virgilium atque Horati*
um. Nihil, inquam, de hisomnibusdicam,
Extant Bucolicorum & Georgicorum Virgi-
lij.Epiftolarum Horatij,& Periij Satyrarum pa
raphrafes, meau&ore in lucern evulgatarto-
pus cofummatis oratoribus difficile.ut Quin-
tilianusafKrmat.Etqua:malum eft hjec mife-
ria .'illo demum resmeasdeveniflc , atquein
hunc anguftia:loCum omnes meascopiasdle
reda&as, ut a ftolidifsimo& inertifsimoho-
mine cogar, artis Rhetorica: prjcepta addifcc
re !  Etan ullacontumeliain meeft,fiha:cnon
eft ?  Habet hoc virtus ( quam tu Marce ne de
facie quidem nofti Jut viros praftantes fpecies
eius & pulchritudo , etiam inhoftedeleftet.
Itaque Lambertus Danarus , cui idem de me
periuafum fu^rat, quod tibi,etfi cauflam Te ha
bere arbitrabatur, ob quam acerbius in me in*
veheretur: ita tamen me odifte non potuit, ne
tum quidem, cum vehementifsime a me difsi'
derct, ut etiam ( quod meminero Temper) in-

vitum

vit
f h
fui
ri;
di;
ms
m<
at<
pu
nii
tat
pr
mi
re:
nc
ac
cu
vit
tai
m
it<
ec
pc
m
d<
St
re

ni

m

P'

vitum me fibi atriicu, quid dico amicum ? imo
fratrem habere cuperet. Audes vero etiam 6
furia, me potatorem& amatoremcalumnia-
ri? Vndeiftudfcis ? autquonamvit£equoti-
dianxufu .taliademeedoduses? qui neque
mevidifti unquam, nequeunquameos,qui
meredenorunt.audifti: fed unius duntaxat
atque alterius inimici, arque putidi hominis
patidas in me percepifticontumelias. Non e-
nim ignoro ) aquobalatroneillftibifintamen
tat3E haft®, & qua e pharetraillain metelade-
promta. Nam te promifsis aliorum & fpe prs-
miorum fuifle impulfum,ut mihi maledice-
res , id vero poftea demonftrabitur. Itaque
nonmiror,teignotade ignoto tam proterve
ac petulater proloqui aufum-, hoc in te miror,
curtupoteftatem reprehendendi &culpandi
vitia, illis omnibus adimas, qui non funt puri-
tatis angelica; & vitae integerrimat,adeoq;ho-
mines ab omnipeccatoremotifsimi. Hoc
item miror,cur tu etia plerofque alios poetas,
eorundem vitiorum, quae mihi attribuis, tam
petulanter infimules,&cur potationum & a*
mationum prope omnes poetasaccufcs. Hoc
denique miror,quid fit,quod tu compluribus
Saxonicarum Ecclefiarum paftoribnsEpicu-
reastrullifaciones,& vinariaspopinas tam im
nudenter obijcias.tam audader exprobes. Pri
mum,fi nemo audet caftigare,ac m ulto minup
pocnis multare vitia, nifi ipfe fit«u>*jwa^T#T«, St

Dd 5

abomnibuspeccatis aliemfsimus, quatam tu
Marce peccadi feneftram aperueris in fchola,
in Republica,in Eccefia: & quam gratum huic
exulceratofeculofignum,ad rebellendum ma
giftratui intulerisin Academia.in foro, in tem
plo.in anla.in curia. ?  Quis enim ludimagi/fer
caftigabit pueru? quis Profeffor accufabitfia-
gitia,inveheturinfcelera ? nifiipfemet vitam
ducatangelicam? Quisiudexin foropcenam
inferetreoaut facinorofo,quiipfecontamma
tus fit peccatis,& fuis quibufdam inquinatus
vitijs? Quisconcionatoraudebittaxare mo-
rum corruptelas, in fua Ecclefia ?  Quis pecca-
tafuigregis reprehendere, fi nonipfemetca-
reatfuis nsevis,nec vivatabfque omnibus vitf
labibus? qui regum aut principum fupplicio
multabit confceleratoshomines? quisafuri-
bus, ab homicidis, ab adulteris poenam repe-
tet,finon pofsitdicere, munduin eft corme-
um, & peccatum non feci: acproindegratia
Deinon egeo? Videfne,Marce, quo nos dedu-
cas cfi religione tua/ Videfne, in quas turbas,
in quam <*>«//,*,</humanum genuscum tua The
ologiaconijcias? Deinde,qu* furicetehucim
pulerut, ut per meum latus.ctiam alios poetas
confodias,& plerofque omnes illospotatio'
numjielluationum , &amationumaccufes?
Sinofti, cuislitpoeta, &cuihocnomenvere
competat, paucos fane exillis, qui hodie ver«
fus feribunt, poetas efle dices. Equidcm Hie-

ronymus

4*3

ronymus VVolphius.in illo libro, quem tupra
dixt, epoetishodiefuperftitibus &antiquita<-
ti annumerandis nominat Schoflerum, Frifch
linum, Meliflum, Reufnerum, & prx  carteris
nominandum Scaligerum,quibus ego merita
addendos efle cenfeoCarolum Vtenhovium,
/lanum Duzam .IuftumLipfium, Adamnm Si
bjrum, Iohannem Maiorem,Iacobum Straf-
burgum , Iohannem Pofthium , Gregorium
Berfmanum, Iohannem Lauterbachium, Na-
thanem Chytreum , Davidem Sigmundum,
Lambertum Pythopa:um .Fridericum Silbur-
gium.Franc.Modium, loannem Ladislaum,
IoannemVVeidnerum ,&aliquot hifcecon-
fimiles. Quidtuhic di&urus es Vaganere?
Horum plerofqueefle crapulofos, efle amato-
res; efle intemperantes ? Quid tune etiaffi
Georgium Fabricium culpabis, qui in fumma
copiaoptimorum virorum, pari continentia,
virtute, pietate, reliquit neminem ?

Quid ? tn ne ctiam Adamum Siberum hoc
nominereprehedeSjhominem dies nodesq; j
deftudio virtutis, &commodisReipub.cogi-
tantem ? Quid ? an etiam Schoflerum, & Me¬
liflum,& Pofthium, & Berfmanum vituperas?
quospoetas?quosviros? Quiddicamde N.
Reufnero, de N Chytrao, de Iohanne Lau-
terbacchio, de D. Sigifmundo.de Lamberto
Py thopseo.perpetuis improboru & facinoro-
forumhoftibus? Tune impuratifsime leno,eri

Dd 4

424

jninariaudebislohannem Ladislaum.Iacobu
Furmanuni, frequentilsimorum ludorumo-
ptitnos gubernatores ? O labes/ 6 peftis Eccle
\\x  /Non defpero, quanquam languentanimi
hominum.in haceffsta mudi fenečta, neque
perinde atque debent,in laudisatquegioris
cupiditate verfantur: futurosaliquosex enu '
meratis poetis, qui abiečtum hoc cadavet
verfibus exagitare: & fempiterno pofteritatis
odio exponere non volent: prsfertim tamfor
ti,tam animofo,taminnocente reo. Ac fi mi-
hi aliqnorum Epigrammataad manus perve-
perinf, quamtu Marce prcefationem a meha-
biturum te fperas t  Sed & Iohanne Maiore, &
Johanne Seccervitio(oam hosaliquifubinde
per opprobrium mihi obijciunt )  quis inge-
nio , & poeticamaioriuvetus eft. # quifiexir3'
cundia,autaliquaculpa interdu peccarunt:3 n
proptereaartesillorumcontemni,atquecon-
tumelijsaffici debent f  Eobano quis fuitPoe
ta numerofior ? quis argutior? quis ingenio
& facilitate carminis promtior f  Atquam bi-
baxillefuit,prffertim in prima State,&quain
vinofus ? quantus potor' Nemo tamen eft,qui
Eobani ar tem, qui libros putet reijciedos, a ut
ipfumetiam e bonorum virorumnumerofe-
gregandum. Verum qusnam illa vanitas-^u*
levitas tua Vaganere ?  ut tu Stigelium ijfde vet
bis laudes, quibus eum boni viri laudarecon-
fueverunt; & tamencriministuireumfacias:

quafi

v , 425

quafi is civilem vit* human* focietatem a Ca*
ino & Nimbrodo, duob. cofceleratifsimis ne-
bulonibusinitium fumfiflefcripfcrit. Ancrat
h*c poteftas tua, uttu Stigelij verfus audorita
ti Mofis.teftimonio Jofephi, verbis Auguftini,
fcriptisLuthcri,fententia:Calviniopponas,&
facinorofosprsedones cu pijsMonarchiseof-
dem effe dicas? Sed non fatis eft, te plerifquc
omnibus poetis maledicere,& eoru fam* ob-
tredare; audes etiam collegis tuis,&Eccle-
fiarum Saxonicarum miniftris , maledida, &
opprobriatua ingerere. Nam exharaEpicuri,
non exarafpiritus fandi, illos prodire fcribis:

& genio ac fomno indulgere ais: ventri infer-
vireclamitas.-Theologosautophiloseffcaffir-
mas. An vero hoc non praeclarum eft Theolo-
gi Lutherani, de fuis collegis iudicium ? non-
nememorabile teftimonium ? nonneelegans
eulogium i  Quoniam vero hic locus c prsefati-
onetuaeft,adnobilifsimum & clarifsimum vi
rum Levinum Schulenburgium > fejungam te
ab illo.non folum-nobilitatis caufa,verumcti-
amLevini,ne quaex tua fumma indignitatc,
labesilliusdignitati adfperfavideatur. Cura
enimmultafint indigna intuoi.nftituto,tum
nihil minus eft ferendum, quam quod iam no
per latrones,non per homines egeftate & fcc-
lere, fed per nobiles, per optimos viros, opti-
mis quibufq; periculu inferre conaris: & quos
lapidibus, quos ferro, quos laqueis, quos fa-

D d 5

426

cibus, quos vi, quos mahu, armis opprimere
no potes, Marec,hos optimorum au&oritate
patria religione, bonorum fententijs tc op-
preflurum arbitraris.Quid vero caufj eft,qua-
obrem tu Saxonicos Theologos dicas exfei-
pfis natos, qui tamč Mofis, qui Prophetarum,
qui Apoftolorum, qui Auguftini, qui Lutheri
veftigijs infiftant?Cedo, equibustu natusfis

hominibus,autaquibusmagiftrisfa&usThe-

ologus, quitamprocul a Mofe, a Prophetis«
ab Apoftolis, ab Auguftino,a Luthero ipfo di-
fcedas/ Et fiillitibi videntureterrio coelode-
lapfi, qui rečte fentiutu, annon tu illis pofthac
videbere, ex ipfo Tartaro prorepfiffe.- qui tam
impia de Caino , & Nimbrodo protuleris?
Quid?antu do&ioremtemet,quamfuntilH,
dicas cfle Theologum, aut hiftorieum, qui ex
civitateCaini facis pagum,ex Nimbrodo No-
am,extyranno,bonum principem,exconfen-
fu fuperbiar.virum iuftum & fortem.e p rado-
nepratorem , c confceleratifsimo nebulonc.
pientifsimum Monarcham ? Sed & inerriar ac'
cufas &fomni,quosdomi vides facereoffici-
um: exornare, quam načti fiint.fpartam: con'
fervaredomumialcrefamiliam .-educarelibe-
ros.Quafi vero tu Marce iisadeo ftrenuiis,qni
defertadomo, deferta ftatione tua.totostri-
gintaannos peromniamaria, peromnester-
ras circumerrafti, & nočluacinftar.fepuleris
& monumentisinfedifti ? Strenuateexercet

inertia.

4*7

inertia:navibus atque quadrigis pofcisbene
vivere.- Quodpetis,hiceibeft Vlubris:ammus
fitenon deficit aequus . Meritd igitur iilite
pofthac,aftultavagatione VaganarriHn,qua(i
Stolidum erronem.dicent. utquam homofis
mobilis, quam vagus, quam inconftas, quam
ftupidus, ipfum nomentuum declaret. Obij-
cis etiam tuis hominibus,crapulam,& gulf itu
dium: innuens cffe Epicureos,ex caulaAri-
ftippi,non exaulaChryfoftomi: ventres po-
pas, helluones & Epulones. O immortalem
Deum/ ut nemo in fefetentatdcfcendere, ne¬
mo : fed prsecedenti fpe&atur manticatergo.
Nam quistuhomoes, quiiudicasalienumfer
vumi Domino fuo ftat,aut cadit. Quid, quod
delatores etiam,& contcmtoresefievcterum
monumentorum vociferaris?

Quafi verd,qui te non amat,idcirco vete-
rummonumentaoderit:quafi,qui te ftatio-
nisdefertae accuiant ,quiertonem dicunt,qui
ingenio vago,& inftabili effe quaritantur,faUi
fint delatores,& quadruplacores: Non impor-
tune hic ad me revertor, quem tu profligatif-
fime hoftis, itidem potatorem, ut & tuos colle
gas & infuper amatorem, per opprobrium no
minas Audi furia,tune eumamatoremefle, &
genio indulgerecredis, qui quotidie docetiti
fchola, quovisdie tefto, de rebus Philofophi-
cis, in utramquepartedifputat:domiafsidu&
meditatur; tot libros edit,tot bonos au&o-

re*

42i  ,

res paraphrafi explicat: tot Gra?cos fcriptoreS
in Litiguam Latinam transfert? Tuneeum ho
minem amatore eflfe dicis, qui totosanostrc-

decimitavivitinc6iugio,utnullaunquaiuft 3
de ipfo querimonia, vel ad cognationes.vel ^
afiiniratesjvelad magiftratum delatafit?
uxor fere quotannisprolemea domuaug et:
charifuntmihi!iberi,honeltac6iux. Oftcnde
tufterquilinium hominis,oftende,fi potesul-
lam in terris,qu3eprseter liane,mihi fit amafi*'
Antuillorum hominiime putaseflefimileffl’
pro quibus tu arma moves ? an forte audieras.
mequoquefuevum efle nobilem & nihil pet*
vulgatainobilitatis amealienum. ? Ranam me
curdicas&ranuncuIum,&coaxantem ratum-
culum,caufam ecqua habes?Nam mihi Frifch'
lino quafi Vegetio.no Frefchlino quafi ranum
culo, avitum efie cognomen norunt omnes>
quotquot Balingse in agro Vvirtenbergico vi*
vunt, &quicunquepatremIacobum avumq5
lohannem ante me norant. Neque cives ipii
Diflenhofianijin finibusHelvetioru hoc igno
rant,quorum civisfuit meus proavus, Henri-
cusFrifchlinus;oiimvir fumrnscillicdignita-
tis.fummg potentif,fumma*opulenti£,Itaque
tu non tam mihi,qnam meis maioribus labetn
infamise cupis adfpergere j & fepulera mortuo
rum, qua: alibi videris colere, hic violare; & in
cineres meorum immeiere. Cxterum,fi coaxa
rc, elt veritate dicere, fcapham nominare fca*

pham,

429

pham »centaurum centaurum,tyrannumty-
rannu,NimbrodumNimbrodum,Cydopem
Cyclopem,Cainum pr^donem; fi coaxare,eft
nulliadulari.neniinecaluniari, jpdeflebonis,
non nocere malis,rečto talo ircederc, fortafle
non omnino errabis, fi me coaxantem ranam
dixeris. Verum tu noncontentus hifce vulne-
ribus,quibus me l^di pofie credidifti,ecia mor
tiferam mihi plagam infligis. Hortarisenim
carnificem tuu voce fanguinaria; ut rotam ex-
pediat, ( O mifericors Dev s' averte qu*fo,&
deteftare hoc ornen )  qua membra mea diffrin
gantur j quandoquidem ego me poeta Laurea
tum, &Comitem Palatinum Cafaris nomina#
rim.Nonigicurintegrumhicerit. Pofthio,P.
Meliffo, N. lleufnero,& I. Lautetbachio, carte-
risque poetis Laureatis confilioiam uti tuo.
Errarunt enim,quod Laurcam fibi Coronam,
aCacfaribus imponi permiferunt. Non gufta-
runtiftamtuaTheologiam.nonlegeruntiftas
novellas decifiones domini huius de Rota.Bc-
beli pudetme tui.

Quid eft,quod olim confe&isaliquot Saty-
ris, &tamacerbe exagitatis hominum vitijs,
lauream poetica tibitantopere decernivolu-
cris, a Maximillano primo? Conrade Celta,
Georgi Sabine, Vrfine Veli.Iohannes Crato,
Henrice Pantaleon,cur non audiflis hunc tam
do&um Theologum.tam eruditum hiftorieu,
priufquam in iftum errorem induceremiui- ut

crcari

43 «

crcaricomitcsPalatijCasf. optaretis ? Oftul-
tos/ 6 amentes/ 6 nulliusconfilij homines/qui
unquam kuro poetica ornari, & comitiva Pa-
lati/ donari voluerunt: ut olim digni haberen-
tur, qucs carnifcx Vaganeri in rotam tolle-
ret. Fctfitanhoc , quod iam ferio dičkrus
fum.mirabile audituefle videbitur:fedcerte
dicam, quodferitio. Cscfar me comitis Palati-
ninomineappellavit: Ckfar Lauream poeti-
cammeocapitiimpofiiit. Huius reifialiutn
nullum reporto frudu.nifiut rotaefupplicio
afhciar: Casfari beneficium remitto: mihiis
meum nomenreftituat.neadcontumelia, &
poenam honorem dedifle videatur. Quid e-
nim dicam in re feria? au t quid in re minime io
cofa qua:rar ? aut cuius hominisopeminhac
fummacakmitate, atqueaerumnaimpIoreffl?
Adeftau&orconfidentifsimus Theologus,&
hiftoricus; qui me in foro tonus Germanig.k
thcatro toti us orbis terrarum.acerbifsimein*
fedatur; quippe atrocifšimorum criminuffl
non infimulatmodo.fedetiamaperteaccufat.
Adfunt teftes contra mealiquothominesgC'
nere nobiles , audoritate prseftantes , annis
graves, opibus potentes, qui unooreomn eJ

conqueruntur, kfam amenobilitatem.vio-

latam a me audoritatem huius ordinis. -  di-
dasin meum magiftratum contumelias gra¬
ves. Atque inter hos, duo Coryphan funt,
fatnotiinaula Vvirtembergica; qui & facetn

I

l

)

I

c

*

}

c

?

le

II
1*
n

t,

is

>

i-

l-

t,

m

ic

' , 45 \.

huic inccndio pritulerunt: & Carniolatif no-
bilitatis aquam,ad reftinguendum hoc incen#
dium allatam,refpuerunt:literasque>promc
fcriptas,oppre(Terunt:nequead ullum equc«
ftrem con ventum pcrvenire voluerunt. Jta-
que accufor, ut hodiš Germani* nobilitatis,
uteverforfamiliarum veterum, &contemtor
magidratus, uttubaingens feditionis, utau-

čtorfervilistumulcus.utcrudelifsimusnu&a-
torinnocentifsimorum hominum. Dicunte-
nim nobilitatem per me derivari a Caino,&
Nimbrodo, duobus viris cofceleratis: dicunt
eandem radicitus per me extirpari •, dicut no-
biles omnes, tam bonos, quam malos,in cru-
ces&rotasamcadigi.

Quem mihi ego hic patronum, quem dc
fenforem , quem deprecatorem parabo !  lo-
quarne. ? incendam.taceam? indigem.Purgem
me ?  laterem lavem. Nam ubi fcmel inani«
mis imperitorum hominum .conceptadeali-
quare,opinioradicesegerit: ibinullaunqua
oratione, ita riirfus evelli poted. ut no aliquid
mali Temper inhaereat. Me miferum , quid
agam/ Adfuntinfuacauffaiudices,viri con«
citatifsimi. Nam idem, qui aučtor ed,etiam
iudicium exercet. lam enim fententiam tulit:
ut in rotas tollar: licet oodum fim auditus.no*
dum crimen confeflu$,nondum criminiscon
1  vičtus. lam ličtoraccurrit, qui meliget-.iam.
carnifex,qui me ducat; iatn rota portatur,qua

mei

mei artus diftringantur. Quid ? an vides,
pie ledor, nudum meum corpus,aace oculos
huius Vaganeri, fupra quatuorcrates difketu?
Annon vides difpaflamea brachia ? difpaflos
pedes?annon vides, faciem meam veftibus ob-
volutamJO mifericors DEVS.'numquidau-
dis M. Vaganerum, ftipatum fuis fatellitibus,
hortari carnificem, ut properet,ut jus fuuffl
exequatur, ut brachia, utpedes mihi diffrin-
gat ? Heu me miferum/in quas arumnas refet-
vor/domilamentatur vxor mea mceftifsima:
cui nihilprf fidij.nihil folatij eftreliquum,tam
crudeliter damnato focio, atqueparticipe far
tunarftm omnium: eiulant liberi tenelli, patre
orbadi dulcifsim o.omnis vitg,oranis fortuns
fuf duce,ac patrono longe optimo: plorat ma
ter.hunc fibi filium tam horredp fupplicio pe*
rimi, quem ipfa unieum huc ufque fenedutis
fuajcolumen, atquelumen habuit: lacrumas
profundit frater: flentamba: forores, quod c-
um Hominem fibi exoculis tam crudeliter au-
ferrivident, quem illi poit mortem cominu-
nisnoftriparentis , alterum fibi patremad-
efle toties experti funt : planget focriiS'
quod talem fibi eripi generum intellig lC  •'
in quem omnem fpetn fenedutis fus co\*
locaverat, & quem filij locofcmper dilex crat:
Squalent omnes propinqui: lugent afh ncS:
moercntamici: quibus meacofuetudine, mea

conver*

433

converfatione.meis officijs nihil unquam fuit
jucundius, nihil acceptius, nihil gratius. Quid
multis ? Dolet omnispatria: fingultitomnis
Acadcmia: ingemifcunt omnes collega^amif-
fo tanto cive.tanto laborum ac vic$ focio, atq;
comite: qui nullum proaltero laborem,nul-
lainmoleiliamfibiunquam putarit fubterfu-
gieudam. Oimmortalem Dcumhuccinere-
rtmi perveni,utin rotam tollar? Hancnemer-
cedem pro tot vigilijs, pro tot curis, tot lucu-
bratiombusaufero / utquemdifcipulihačte-
nusincathedrafedere, &optimos quofq;au-
čtorcsexplicare, cumfummavoluptate vide-
rint.eum pofthac radijsrotasdiftri&um in ae-
tepcndere, cum fummo moerore afpiciant?
Haecne mca dignitas, in quam me Cffar collo-
\  cavit ? haecne mea laurus,quam ille capiti meo
impofuit ? hicne meus caduccus, quem idem
ille indidit meis manibus ? hocne meum pala-
tium.in quod ille me deduxit? Iacent libri mei
in fitu & pulvere: fqualet Iulius Caefar; torpet
Virgilius; domusipfamoeroreconficitur, ut
ad tantum miferiarnm cumulum, nihil ultra
videaturpofleaccedere. Itaque;aftum deme
cft, niti Caefar mihi parens.mihiDeus, & falus
noftrae vita:, fortunae, memoriae nominis, hoc
i fpecimen pietatis,hoc indicium animi,hoc lu-
men maietlatisfu* putat.fi me mihi, fi meis,
fi Academiae.fi toti patrig confervet.Scio quid
iterum di&urus lit Marcus: fe aliorum fermo-

Ec

, 4 * 4 ...  fi

nibus, &magnificisprarmijsimpn!fumfuifrc, r ,

ut hanc in me proferret.tam crudelem fenten' g

tiam. Oprarclaram defenfionetnfacinoristui, t {

Marce:teaiiorumverbisitacrederc, itacor- j,

rumpi munenbus,utfdlfapro veris.dubiapto r(

certis,auditaprocompertis,arripias. Fruftra t]

tuculpamhantina!iostransferes tuavanitas, j t

tuum mendacium,tuumfteluscft ; teidcru- c

delitatis, quod aiiorum narratisadiecifti. ^  p

tuos impulfores, quos modo nominavi,reijce t;

re Eitoenim : fueritaliquibusitaperfuafuni Jj

ab a!ijs,quafi ego iftud,quod tu infimulas, fcri n

pferim, impulerit fane aliquosinodiummei t.

fufpicio criminis, ftudium gloriar, prxftans a- t

nimus,excellčs nobilitas. An propterea,quoi t

in illistum reprehendendumefletjCumeKig- i f
jnorantiapeccarcnt: & nune deinccps oblite- t

randum eft,quando fibi verbaab alijs dataeflc ]

agnolcunt, tuidtibi, buftuarie gladiatorfu- c

mes? AnM.Vaganerilatronis.acfacrilegivo* i

audietur? quime non tantum rotar fupplicio j

multandumcenfet: fed ctiam diraimpreca- \

tioncOrcodevovet. 1

Hocfcilicetreligiofi efl:Theologi,hocf3n' 1

čHhominis,eos, quiacreditistefquiserroru. <

in viamerantpotiusreducendi, quammo rt<:  i

multandi etiam flygijspa!udibuscondem na ' ]

rer Habetinterdum juftaindignatiofuanK** ,

cufationcm ; & farpenumero merentur lau- ;

dem, qui gravcm iram, exaiiorum hominum

. ' iiagi-

43Š

fiagitijs concipiunt. Sg pe etiam ira.chm iti fu-
toremabijffet, Deo  placuit: utcum Pineas*
Eleafari filius.fornicantes interimeret: & Ma-
thathiasjuftam fuccenfusadiram, profanimi
Indammcontrucidaret : proptcrea,quodis
rem divinam fimulachris gcntium facere infti
tuerat. Vbi veroinnocentibus & ignotis ma-
ledicitur: ubi priusdamnanturhomines,qua
caufi fit cognira : ubi seterno exitio manci-
pantur, quinemomentaneam quidemmul-

tam>mbacvitafuntpromeriti:quxnamibire-
iig:o efl/qux ibismulatio? qjux fanditas?Pnu
mum.n. M Vaganerus nihileorum.de quibus
me puhlico fcripto accufavit, compertum ha-
be.tmihil corum vidit: nihillegic.Demde prar-
teraudiia,&narrataabaliis,nihilaffert,infuo
fanofifsimo libello : nihil, inquam, affert:
Quis enim credit, meaOrationemab illoeffe
ledam, qui tot crimina falfi committit ? Nuf-
quam enim ego fcripfi, nobilitatemaCaino
&Nimbrodofumliffeinitium; nufquamfcri¬
pfi , arces & urbes nihil pertitiere ad vinculutn
humanse focietatis: nufquam fcripfi, omnes
nobiles.tam bonos, quam malos, in rotam ef-
fetollendos. Nufquamfcripfi, unum noriš,
omnes noriš: nufquam fcripfi, virtutem & ge#
nus inter fe pugnare, nequefimul ineodem
pedoreconfiftere. Et tamcn ifte furibundus
carnifex, incitatavecordimente, hxc omnia
a me fcripta, & a fe vifa, & meditate leda efle,

E e %

436

tamconfidenteraffirmas,utetiam maledtfto'
ram clamorem ingente in mc profundat. Sed
mittoilta.quorum vanitasfupradmeeftofte-
fa: Ad grandioramendaciavenio,qua: tafunt
manifefta, ut etiamabindo&is&puerispof-
fiiucognofci: acmodononmanibuspždP 3 ™'
Nam verfificationibusait,meinveči:ume" cU1
nobilitatem, & in ordinem ipfum equeftre m<
Quisautem eftaliteris Latinis, &aMufistam
remotus,utobiterfaltem infpečtameaoratio*
ne.hoc mendaeium non ftatim animadvertat?
Profa.n. eftoratio mea,devitaruftica,n6ver'
fibus confcripta:foluta eft, no vinida nurner* s:
libera,non ligata. Quid’quod majufculislitC'
ris, & per punčtaac notas apte interftin&as di-
cit Vaganerus,excufaefleomnia,inquibus vi¬
ta nobilium barbarica, & moreš Cyclopici, a
mereprehenduntur?Hoccalidumeftmenda-
cium,& nimis impudens: quodq; vecordi ho-
minisanimo, primaftatim mentiendilibido
fuggeffit Nam una eadeq;litera,quaminoffi'
cinisantiquavocant, totaoratioimpreflaeft*
paucisfententijsexceptis,quf exalijsau<Sori-

busame defumta:fuerunt,&minori typoaty-
pographo excufa?. Verba vero Erafmi Rotero'
dami, de facinorofis portentis, in altiore rota
tollendis, cur tu Vaganere audes affmnared 1 '
teris omnium maximis,in conturneliam ordi-
nisequeftris, impreffaftnfle? Ego.n.dicoidr
quod omnes norunt,qui legerunt orationem*

ill*

417

illa verbafficut & Plauti,quf paulo poft fcquu-
tur)omnium minimalnerafuifreedita'.atque
hoc ideo.uc a me oftenderetur: illa verbaexa-
lio auftore efle petita.cuius etiam nomen fue*
ratappofirum. Autigiturgraviterimpuden-
tem,atq-, extreme fceleratum hominem te effe
oportet: qiii in re tam manifefta omnib. men-
tiris: aut (quod omnes dicunt) hanc orationž
de vita ruftica,nunquam a te vifam, nedumle-
čtam effe firmiterftatuendum eft. Qus autem
ifthxc tam horribilis eft protervia/qux tam in
credibilis, & pene inauditaeft ha-c temeritas !
aliquem exiftere, qui librum fibiimpugnandu
fumat,quem neque vidit ufquam, neque legit
uncj: & tamen ja<ftitet,fe diligcnterac medita-
te legifle,ac perpendifle omnia,qua in illo fcri
buntur? Egone diligenter& fedulo, čredam, te
Vaganere meum libru leditaffe? qui columna
2.5». cum 98. tam furenteraudescommifcere:
qui de Caino & Nimbrodo tam futiliter inep-
tis: qui tales res,ac talia verba pafsim adducis,
qua mihi nunquam in mentem,nedum in fty-
lum venerunt: qui qua foluta otatione funt
fcripta,eatuproligatis,& pro verfificatione
habes: quiaffirmas, majufculisliteriseffeex-
cufa,quxeditafuntminufculis: qui, quxmi-
1  nimo conftant typo, ea dicis c6ftare maximo.
EtquxnamTheologiahxceft?autquxna
r hiftoriarum cognitio? ecquis pudor? ecquis

* metus ? narras me in convivio,apudconfoda-

* ' Ee j

43 *

les,&rcompotorcsdixifle.- quodaliquid novi,
atqueinufitati fcripturus fini > adverfus nobi-
litatem, & ordinemequeftrem. Vbiegohoc
dixiVaganere Vbi hoc convivium efthabi-
tum ?autquinamillierantconviva? quicon-
fodales? quicompotores ? unumnomma« fi
potes Vaganere. Accufas vero una rnecum
quendam Lorchum, quafi meum familiarem-'
qui & ipfe contranobilitatem fcripferitcon-
tumeliofa.foeda, & plane feditiofa. Ego Lor¬
chum iftumnon vidi :  neqnehominemulliu$
coloris novi: quiifthocfitnomine. nequeli'
brum, fi quemillcfcripfit, in manibusunqua
babui: neque nomen illius anteequoquam
audivi, quam mendacifsimum tuumlibrum
fuifiemadepcus.

Quod fi ramen ille nihil fcripfir contra no-
bilitacem acerbius, quam ant Erafmus, aut Lu
thcrus,autSelneccerus,autMathefi^,autego:
Videfis,tuprofi:ibulumnobilitatisquomodo
tuillumfeditionisexcitata:pofsisconvincerc.
Et quarfo te, cur tu Italum vocas Lorchum:
quitamen tibiGermanuseft Ouid.^antuo*
m nes Italos pro feditiofis habes ? an omnes I-
tali tibi vidt ntur nobilitatis Germanica: capi-
tales hofies; Praclarum hoc tuu deexterisge * 1
tib. cftiudiciu. Nosq.literasdidicimus,g elK . e
Italicaproprerlhidia&moru urbaniratecoli«
itius,&  diligimus. T u nobis gente illa,quod in
tecfijcupiiinvifamrcddere; utquosanteaa-

inaba-

mabamus.propter dodrinam &infttam virtu-
tem,nune propter infeitia, & fceleratuaodio
perfequamur. Itali cumprimis dodi, & litetis
exculd,Gennanoshadenusinhonorehabuc-.
rune eos prsferdm^uijppterhumanioraftu-
dia,8ccognitioneliterarum,focietatemq-,lin-
guae, propius ad illorum ingenia & moreš ac-
cedebant: Sicutmequoq: cum in ltaliaverfa-
rer,fumma profecuti funtbenevolentia.fumo
atnplexi ftudio. Tu vero importunis tuis voci-
ferationibus, Italos cupisabamicitia, & fidc
Germanorum avertere: & mutuainterduas
priftantifsimasgentesodiaexcitare. Verum
enim vero,biliofo tuo ftomacho ne (ic qnidem
fatisfecifti, quod con fodales, quod Lorchum,
nefcio quem,qubd ltalos.per larus meum fau-
ciafti, pertraliis etiatn infocietatemeiufdem
criminis, totam Acadeirdam Tubingenfem,
quam aliquoticstubaui ingentem feditionum
appellas Quidenimhae(ibivoluntmaiufculs
literat? autquid notarum Hikroglyphi-
carvm hieladtat i  Si me folum voluiftiper-
ftringere, cur non tubam feditionis me nomi-
nafti, aut fi tubam ingentem voluifti dicere,
curnon potius ingentem tubam, aut tubam
fedidonis ingentem vocafti* Curubiqueduo
illa vocabula fic coiunxifti,utad norne T ubin-
gac,q proxime alluderetur ? Cur literis maiuf-
culis confignafti, qu* maiufcula animi tui bi-
lem exprimereat ? Ac ne le viora videar perfe-

qui: cur tu exprefse ais, quofdam balatroncs j
fuifTe: quihocfcribendigenuspromoverint,
&me,feditiofas voces fibi pr;ecinentem,pleno
gutture fintfecuti {  quinam ifti balatrones?q
promotores ? quifuccentores ? Curnonno» j
minas Marce fcurtupauculatantumver^p-
fationis meg quam nunquam legifti,haudfin c
criminefalfi adducis: utfidemtuamendac' 0
facias ? Qua: .n. verba difcipulos meos refpic*'
unt,ea tu ad alios homines refcrendaefle cen-
fuifti, malefubornatusamagiftristuis, quite
hancfallaciam non rečtedocuerunt. Equide
Georgicorum paraphrafin,&hanc orationem
de vitaruftica, a mepetiverantmeidifcipuli:

& jamdudum volebant.utin lucern ha-c opera
ederentur. Tandem vero.cum etiamanno80.
Bucolica enarraflem, & typographus operam
mibifuam.in utroque opere conjunčtim ede-
do.promififletfmodo aliquod a principe meo •
clementifsimo fubfidium eiimpetraretur)ibi
egoprafter prima: Eclogar duplicem paraphra
fin,tanquam leonisunguem, nihiladmeosil-
losamicos mifi,per quos & meipfum.&inpri-
mis typographum,voti compotem fieri pofle,
quam optimeconfidebam. Itaq;liquidopoi-
fum affirmare,quod nemo profeiTorum, nC '
mo Abbatum, nemo Curialium, in totoag ro
Vvirtembergico,quicquamdeGeorgicis ) ^ t  |
etiam de laudib. viti ruftica.prius viderit, q>
fta omnia fuifseta meo typographo imprefla.:

quem- ]

I quemadmodum hoc mea quidem te docebit
oratio Eltoautem Marce.nihilfitamefcriptu
folo; fed omnia illa,quaE in Centauris reprehe
duntur. an&oritate fenatus Academici, velu-
tate ccctus fludiofi, fcitu ac iuflu Collegiorum
otnnium, fcripta& publicataefle fateamur.

Quidergo,homo impuratilsime&imperi«
tifsime,quid,inqua,folida: iaudis,ac vera? glo-
riaeprarftantius mihipotuitaccidere?quido-
ptabiliusadmemorianominismei fempiter-
nam, quam tales confilioru meorum habuidc
focios: qui & ipfi in maxima apud omnes mor
tales laude pietatis,iufticia? J prudenti£,& fum-
me conditionis politi/'Quodquidemcgoiam
tibircddotuum Nam ut tu mefociumdixilH,
& charum,& amicum Tubinga?,totiq; Acade-
mia::licegote,quaquam fisomni dirkate,at-
i queimmanitatetctcrrimus, tame dicoefleo-
1  dionontantum noftra?, fed etiam omnibus to
tius Chriftiani orbis Academijs. Quod etiam
aliquiprincipes libri meiexemplaria,undique
locorumcoemerintatqueabdiderint,luoque
interceptu.meam tcmeritateatq; malediccn-
tiam codemnarint: unde qua?fo, ifthuc habesf
Vndedehacreinaudifti ? Nam,quodde uno
quidem principe potes vere affirmare.id tu dc
| compluribusaffeverarenoreformidas.Impm
dens huc incidi,pie lc&or, Audivitenim Mar-
cus,nonaffirmavit':nollčdixi{le:ia<El:abitre,&
in priftino effugio mirifice triumphabit. Crc-

Ee j

*4t

Ho ctiarn,literar ab co profcrcn tur: quibus it*
ab V Virtembergicis audoribus huiufmodi
rumorum.adipfumperfcriptumeft. Cedbli-

teras Marceiprofer nomina quadrupIatorum-
Nihi! enim ainplius ex te (čire cupio, quamd*
losnugivendos:qui tibi tam certa narrarunt
dc mcis convivijs, de meis familiarib de lff eu *

dogcrmanis J taliffantibus.de tuba ingentire-

ditionum.de principutn interccptu.

Nam,quod folum nuncreliquum eft, utet-
iam cauffas in veftigem quar te huc impulertff«
ut tu omnem bilemanimi tui.in meunumevo
meres-agebreviter. bane parteinfticuti huius
cxequamur. Cur enim in re omnibus manife-
fladiutius immorer? Quid ergoeftMaree:
quodte adverfusmeinftigavit?autquonam tu
odio mei addudus fuifti, ad infedandu nome
meum ? quomodo iftuc Marcecum tu nullam
ameunquamacceperis iniuriam? Minushoc
mirabarin alijs, fi qui mihi dicebatur inimici.
Nam e primis turbse huius audoribus,efteros
omnescitatosnon nefciebam:ru ver6,qui ne
verbo quideamc violatus effes, ultro maledi-
dtistuismelacefsifti; quemetiam nonnoras;
tuamq;amealienatione,adinfenfos mihino«
biies,tibiforegloria:putafti. Fone libri mei o«

diojcredotefuiffecotramcinftimulatum. At |

quomodo ifthuc Marce, cu tu Iibrum meu ne
Yideri>quidem. nedum legeris ? Qu* igitur
re§ te huc impulit /qu*animi cupiditas huc

adegif

443

a degit: utignotohomini,obremignotam>tot
contumelias.tot maledida, tot opprobriain-
gercres. ?  Autqu£Etantafuitin teaudacia? quf
tantavis, utcumca:teriomnesfibitacendum
tile diicerent,tu unus emerfus e c ceno, omniu
facilc omnibus rebus infimus,meperfequen-
dumcalumnijs,exagitandu mendacijs,oppri-
raendum fycopbantijs iudieares !  Arrige au-
res afine, Eft quidam amorhabendi fceleratif-
fimus, & tetra pecuniarum cupiditas, radix &
domina omniu malorum; quf infidiaturalio*
rum bonis & fortunis omnibus,&cuhonefte
rem facere no pofsit, fuacommoda, exaliorq
hominuminc6modisquseritat. Hscpeftisla-*
befadavitanimu tuum;hjec labespereditcor
tuum ; hasc lues occsecavitmerite tua: qui tibi
fa!ute,quibona»qui fortunasmeasadprseda
propofueras. Nampaupertas.cuiusgraveeft
onus, tibihanc calumniandi bonos & aduladi
malisprovindaimpofuit.Theologo valdein.
dignam.fiquidem Thcologia.utnomeipfum
declarat, reiigionem interpretatur: & vitf ho-
! nefheacbeneagendidifciplinam cominet.An
; nos trigjnta inccrtis fedibus hinc inde vagatus
ts- doneč artas tua ad fenium yergeret: Nuf.

I quam tibi ftabile fuit ftabulum: neq;lapis ifte?

I totiesvolutus,huc ufq; mufcucaperepotuit.
Quomodo igitur e tata mendicitate emergasr
nifi idem agas, quod Menius iflc Horatiaiuis;
quipoftquam rebus maternis,atquepaterni$

fortiter


444

fortiter abfumtis urbanuscaepit haberi/ cU  '
ra vagus, no qui certum praefepe teneret : ir0
pranfus,n6 qui civem dignofcerer hofte.' q u ~.
libct in quemvis opprobria fingere fevus; P
nicies,&tepeftasbaratrumq; macelli :  ^° r0
quidqu*fierat,ventridonabatavaro.Q u ^ n
pter nulli hoc mirum vidcri debet, fi ta'' s ,^
dicus.abaliisfecorrupununeribus perfl 1111  ’
DoricamIingua, &calamumCretenfe lT) ’P : s
recenti ofFa venalem habuit: fi haftis arge°^ ,
fibiosobverberaripafluseft. Hoc poti? 011  ,
tur omnes,qua fronte,quo ore,Marcus ift e  ^
modo Theologum,fed hominč liberum f e c
putef.cuius mes exprefifa eft in pra:mio -  ling 11 .
aftri&a mercede: manus devin&a?aureis i lial1
cis. Quid?quodhuiccupiditatiaccefsi t:a ' i  ’
& quide muko peftilentior Iues,quam aV ®

ritia:quf&ipfahuchomineade6tranfveti u  ?

egitPCurenimnomen Theologifibiufurp ai: /
cur hiftorici.nifi ut, quodminime eft,id rn ^ r
meeifevideatur. ?  Etcur tam repente pr°“‘ ’
quipriuslatuit ? Autequo nam atitro Th f ®
phonio, jfteTheologus tam fubitoprorip'^

Nimirumterrtpusappetebat,utaliquadobJ

Thcologiainlucemetenebris.in quibus> e
ftenuS occuitaverat.vei tade emergerct.
enim hoc novifsimo feculo, antefuprern 11 ..
no*ifiet,quodCainicivitaspago,quaopP : . '
fuerit propior; nifihocM. Vagnerusput" 1 ,'
feripto nos docuiffetf Quis noife^Niinbro^

44S

fuiffc primum in terraMonarcham, aDeo co-

I ftitutu,utpraedones,acfacinorofoshomines,

1 adfuppliciuretraheret, &fandahuman*vi¬
te fociecatcm, adeoq; Dei civitate colligerct,
nifihec M. Vaganerus puhlico fcriptodocuif-
fet ? Quis imperij civitates inter plebem nume
randasefle fciviffet? Quis plebem minus fapc-
recenfuiflet quam nobilitatem ? Quisperfo-
mniuexcogitafret,interplcbe &C*larem,vul
go nobileseife inter medios, & quafi feque-
iiros,quihincCsefansiram,illincplebisfuro-
remcomitigcnt? Sicutfcriptumeft.corrcgis
eftinmanuDomini.Quisplebe,e qua&V3ga
nerus eft.credidiffet fuapte naturainimica efle
progativf fanguinis: mfiifth$comniaefacri$
oraculis M. Vaganerus no ta pulcrecodofecif
fet? Et quisapud Magdeburgenfes hiftorieum
viverepriusfciviflet,tam doftum, tam peritu
veterum monumentoru,tam longo reru ufu
confirmatum: nifi fuos. ille libros in luce pro-
tuliffet? Quis nobilitatis ortum,quis inauditu
Germani* principuiurametum, quis novum
& inufitatum modum,eligendiCa:fare:quis
infolitam,&incredibilem pcenam,Imperatori
maloirrogandam, potuifiet cognofcere: nifi.
huic feculo ta facilis.tam difertus,tam politus,
Vagancruscontigiffet,qui haec omnia tam fci-
j tčperfcriberet? Nam hiftoriam ille feribitita
concinnam,italepidam,ita elegatem, nihil ut
pofsit dici argutius; lilo affirmante^-vetera e

man«-

44 &

manufcriptis,actenebricofismonumerispr<j
fercnte,quis vcrbis npn habeatfidem ?

In hoc reprehendateum,fi quis volet, mo¬
do leniter.non utinfciumdmprobum.menda
cem.-fedutfycophantam,utaffentatore,utnia
tarologum. Equidem fipropriueft veri Theo-
logi, vim facere facris literis.pervertere divina
oracula.confenfum Ecclefiae veteris pertuvba'
re,pugnarecu antiquis,& cum recentibus: do
člior non erit fub fole Theologus q na eft Mar-
cns. Siitem proprium hiftorici munuseft, nu-
gari.metiricalumniari.Deo&hominibusco-
viciari.-dicoego, promeaconfcientia.aptiore
huic rei neque fuilTcunquam, neque iam ctfe,
nequeunquafuturum e(Te,quam iitifthic Va-
ganerus. Verum mihietiam alia,& quidelou-
geg r aviorafunt,qusin inilloreprchcnda.Na
primo infimce nobilitacis, pro qua dimicat,cž
contlituic dignitatcm: ut omnium regum.orn
nium principum, omnium comitum, omnid
Baronu familias,e>choc fcminarioproducat.
Quam vero hoc de Germanis falso dicatunid
ego unius Cornelij Taciti, fcriptoris antiquii'
fimi,tefl:imonio pofliim affirmare Nam hic au
čtor quatuordignicates Germanoruenume'
rat: Qiiarumprimaeftregum:alteraprincip u:
tertia comitum :&quartacivium,autalicni uS
civitatis.Idem dicit,regesexnobilitate,duce s
ex virtute funt. Quibus verbis diferte inniiib
regiam dignitatem eflc hsereditariam ; duces

ver®

447

vero exercitus non fanguinis.fed virtutis pr?*
rogativa niti. Namex principibusnonele-
gebanturducesrmlituin,quiefl'ent generohf-
fimi; led qui efient fortifsimi,& bellicofifsirrii.
Principes vero regionum, atquepagoru inter
fuosius dicebant, cotroverfia que minuebat.
Sicut hoc pra;ter Tacitu m etiam luliusCaefar,
in fuis commentanjs,fcriptum rdiquit C sete-
rum ,hanc quoque digmtatd Germanis h$re-
ditariamefle.Tacitusminime tacuit. Ita enim
feribit: Jniignis,inquit, nobilitas.autmagna
patrum merita, principu dignationem etiam
adolefcentibus afsignat. De comitibus vero
Germanis affirmat, quod magna inter illos z*
mulatio: cui primus apud principem locus fit.
Itaqueprincipesinacie pugnai;eprovičtoria,
cotnites pro principe. Ex quo manifeflum eft,
regum & principu dignicatcm omnibus tem-
poribus, in Germania fuifle hjcredirariam: Sc
reges ex regibus, principes ex ptincipibus ere
atos. Cumautemalicui principi plureseflenc
harredes mafculi,quam quosfingulf civitares,
autfinguli pagi.in pari dignitate,& fplendore
omnesviderepoflent ibi paterunumtantum
exfilijsfucceflore deligebat, atque maximam
agri partem ei afsignabat: esteros vero comi-
m  tum loco habebat- & aut iuniores heros(unde
nomen Iunckeri natum elt) aut liberos domi-
nos appellabat: eifdemq; portionem aliquam
territorij, velut camitatum,attribuebat. Atqs

hidemde

44-t

hideindefibiefuiscivitatibus,atqueexp!ebe >

inini{lrosadiurigebat;quorum cognitafides,

& virtus in re militari & forenfi. dicebanturhi
nobilinm fcrvi, hodie demu nobiles: poftqua
(ut Vaganeriverbisutar) virtutibus decrefcc-«
tibus.foluniaccreverunt tituli & nočninama/
gnifica. Rurfum cuftirpsaliciuusprincipisin
eademlinea dcfeciflet .aliquiscomitu, quiin
locum demortui fuccederet,velin cofiliojvel
a rege elegebatur Magna eft igi tur hums Vaga
neritemcrita$,qu 6 dtanto verboru hiatu,tan-
talaterumcontentione.vociferatur: omnes
reges,omnes Elečtores,omnes principes,oni'
nes comites, omnes liberos Dominos, ortum
fuum.eximahacnobilitate proquaipfedimb
cat.ideft,exfervis nobilium (ficutolimdice-
batur)progeniem fuadeducere. Neque vero
bac m uled minor elt & illa fatuitas, quod con-
traomnem vetuftatčaffirmare Marcus audet,
comitibus priores&antiquioresefle Barones,
fivc liberos Dominos. Manifefte enim hxc ca
illis, 4 modo ex Tacito attuii,pugnare, nemo
non videt- Quod fi vero Vaganerus,Francifa

Petrarch£econfiliuadmififfet,nunquailletarn

ridicula, aut potius le vicula, de origine nobi-
litatis.inmediumproferreaufusfuiflet. X"
num adhuc quaro ex te, Vaganere, quale m- ^

ramentum fit,quofe Germanij principesob*

ftringunt infima: nobilitati, & ordini equeftrr.

auandoab Imperatoreinaugurantur, & lua

regaha,

449

fegalia,uti vocant,ab illo accipiunt? Vbi n. tu
Vaganeteinaugurationi principum unquatn
interfuifti, ut tam exquifite noriš, in qu® ver-
bacoganturlmperatori jurafe: 1  Certe fitu ,p-
beconfideresim® nobilitatis clientelas,inve-
nies eas non a principibus, fed a Comitibus, a
Baronih, proprie huic ordini conferri folitas.
Nobilcs.n. Comitibus, hi ipfisprincipibus,
principes vero Regi, aut Imperatori proxime
fubfunt. Itaque vanitastua, Marce, & fumma
leviras, ubiquefemetipfamrefellit. Eft.n ea
visveritatis,utnufquamfinatjuxtafeconfifte-
re mendacium. Sed6bone D e  v s, quidhoc
eft rei.'quod Marcus.Theologus cafia nuce va*
nior, confilium audetimpertiri Germani® E-
ledoribus: quo padlo deinceps,& quibus con
ditionibus ipfi eligantRomanum Imperato-
rem ? Qui$ hunc Marc um tantafapientia,tam-
queinfperata prudentia ornavit, utctiamfe-
ptemviris Imperij pofsitdareconfilium ?

Frugi hotno es Marce : nonnoveramte.
Confulis quippe Germani® Eledoribus,ut in
e hgendo Cafare morem obfcrvent Hifpani-
cutrijSc quibus verbisHifpani regem,modo e-
'^dlmnaffantur, ijfdem ilhdefignatum Cxfa-
r  ern, tam fuoq,ovnniumaliorumordinuimpe
r ‘i (num quidetia equeftris )  puhlico nomine
a -'oquantur,dicantq. nosquitati fumus,quan
tl vos,&piu S q U am vos,poliumus:Regem vos
*ligimus,hisatq;his conditionibus. H*c ni-
i Ff

i. ■■ -

mirum tuaeft latinitas : atqueita tu folesPri*
fciani vapulantis valetudine curare. Sed,quar-
fote, ubinamtu Hifpanici regisele&ioniin-
tcrFnittiOftendetabulas roftendecalculos:
oftende fuffragia. Forte ibidem vidiftiregem
Hifpauia: declarari: ubi tu principutn Germa-
nisejuramentaaudivifti : quibusfeilliCsfari
obligant, pro confervanda nobilitate fuorum
clientum. OjuvenisMelicerta/ quidmirum>
fiexclames,frontem de rebus perijfle: quan-
doMarcus Plauftrarius, vixtrefsisagafo,mo-
dum conftituendi Carfarem in Germania,au-
detfeptemvirispraifcribere? Quid ? utrum-
nc metuuntilli,qui tuam operam mercedead
verfusme conduxerunt, nefi libera fit pote-
fhsCarfaripuniendimalos, fibi nonfitlibera
graflandi, & tumultuandi in bonoslicentiV
Anpotiustu iftud,quoddixi,metuis: quiad'
modum pro tuis es follicitus: quiadmodum
lis propitius: qui admodum durus in Carfare?
Quomodo .n.duriorem pofTes adverfus Ca :fa'
rem ferre fententiam : quam quod jugulutu
ipfius fecuri Eledoris Palatini fubijcis ? Qu°'
modoimmaniordrepofsisergafuminuPi'' 11 '
cipem:quam qubddicis obenormedelid utn
cervicem illius manu Archidapiferi rcfci nc * CIt
dam efle? O ccelum.o terra,o mariaquis un-
quam credidiflettantam immanitatem cade-
rein Theologum ?  Quisunquamlegitinulla
hiftoria, manu Palatini principisdecollatufn

fuiffe Imperatorem ? Quis un quam audivit.a-
pudullamgentem .hunctambarbarum inva-
luifle morem? Non eft.noneftmihi.pielcčtor,
cumeohofteeertamen, quijam meumtantu
fanguinem concupifcit qui me,qui alios Poe
tas, & Gomites Palatinos, in rotam fublatos
viderc geftit: qui uxoris mea plan&umjibe-
rorum fletum, propinquorum lachrymas ,a-
I micorum gemitus,fami% fqualorem afpicere
optat. Nullus ei ludus pofsit effejucundior:

! quam manusPalatinifeptemviri > exertain cer
vice Imperatoris:quam cruor,manans etrun-
co Cafaris : quam ante oculos trucidatioo-
mmurnillorum,quibusC$faraliquemhono-
j remhabuilTet. Noneftmihi res.cumfcelera-
I tohomineatquenefario:fedcumimmanite-
traquebelua,qu* quomodocapiendafit,quo
modo domanda,jam deinccps cogitandum e-
rit. Agitur emm non de capite unius hominis:
feddetranquillitatepatiise, defalute civium,
deaudoritateprincipum, de dignitatehuius
imperij, Namadmequodattinet, eftofane:
contempferit ille me, ut poetaftrum,ut homi-
nern  rudem.utignarum Dialedicse, utimpe-
r ‘ tu m dicendi, ut bibnlum, utamatoretn, ut
tanamloquacem : efto: calumniatus fitora-
l v  t; onem de vita ruftica: efto,utornaveritillc
| ^ e falfifsimiscriminib., vanifsimiscontume-
P s > crudelifsimis injurijs. Satis meam erudi-
^iouem, de qua nunq gloriatus fum, pradica-

bummeaopera,meilibri, meamonumenta« i
Satis innocentiam meam ipfa teftabiturora*'
tio, & perpetuus vit* me* curfus. Vnum tanrie
promeaDivoImperatore, peto : ut qu® * cS
C*faris unius opem defiderat, eam neipfe C®
farisuniusauxiliodeftitutamperirefi Iiat - s

gitur-n. non quaconditione vičturus fma >
an cum fupplicio,ignominiaq;peritutu s '
opem tuam dive Cafar, hic fidem tuatu itPp

ro. SemperhacbonorumlmpcratorumcoU'

iuetudo fuit,ut qnos femel fuo favore coiuP‘ e
xifuiflent,eosnon modo fui nihildeperdere.
fed digmtate,gratia,honore audiores effe vo-
luerintEgo vero non peto,ut refortunacp h 11 *
audior; fed ut priftina mihi famaac vitaatc
confervetur. Quodutfaciliusimpetremd u P'
plicat pro me tibi, primus Rom. Imperij c ° n '

ditor C. lulius C*far;cuius commentarij aroe

non modoenarrantur ,fed etiarh illuftrantuf-
fupplicat pro me tibi, cum toto 1-atinorum y a '
tumcboro.P. Virgilius: AuguftoCafarioh 111
acceptifs. Poeta .• teque orat, ne fuum interp rC
tem, ne fuum paraphraftem, ne arnulum vet ^'
rumPoetarumdeferas.- fupplicantprotnet 1 '
bi duo vetuftifs. Gracoru Poet* Callimacht> s
& Ariftophanes; hic Siculo Hieroni- iile Pt 0 /*
m*o, RegiAegyptio,Poeta&hofpesgt aI:I S ’
teque flentes pafsis manibus orant, « e  f C
quem Romansecivitatisjusadeptifunt, c ut
j ure civitatis atq; aula tu«, per invidos Sc

bitiofos homines, fpoliari permittas:fiippli-
,j cantprometibialiquot Acackmic.totiusGer
j' mania:celeberrima::fupplicantpropinqin,a£*
fines,amici. fupplicataulatua,& immenfapa-
j tria; tecjue flexis geaibas rogant omnes, ne
j il]umodijsinimic<irum& perduellium oppri
['' mi finas, quem ipfi fummo amore compledu-
tur,& modis omnibuscofervatu volut. Quod
fiifthscomnia tenoncomovent, numetiam
uxorismeselacrymas defpicies, quib. illapvo
mariti fui falute apud te intercedit ? Num etia
liberorum ululatus negliges, qui e cunis ad te
manus pro patre fupplices tendunt? Num pre
j! ces matris,pro filio,nu gemitus focrus pro ge-
dere.numfufpiriafratrisacfororu, pro fratre,
non exaudies. ; ' Obfecro te dive Imperator,per
genuatua.per fccptrum tuum regium,per ma
ieftacerntuaCasfaream.conferva conjugi ma-
ritum.liberis patre, matri filium, focrui gene-
rum,fratrem fratri, propinquis cognatu, affi-
nibusfocium,amicis parem, Academise poe*
tam.aulg tu$: Comitem.patrig univerfg civem,
confervaeiufdemanus,qin:prog]oriadecein
Imperatoruni Auftriacorum fempirerna,cum
fcedifsimo &obfcurifsimo oblivionis moftro,
tam fortiterdimicaverut-Caveneprobrofum
fit,eius famam ac vitam periclitari,qui maiorii
A tuorum perpetua: farna:, ac nominisimmorta
(  litatitam ftrenueconfultum voluit. Ofortu-
nam hominuni difparem/ quanto mihi fatius

Ff 3

j

454

fuerat:prohonore huius imperij,pro ialutc
Imperatoris, in acie Croatica,teliš hoftium oc
cumbere; quam tot mendacijs, tot calumnijs,
tot periurijs unius Marci Vaganeri interire.

Tum enim vita: focia virtus, mortis comes
fuifletgloria. Nune vero,quieftdolor,]aboru
&Jucubrationum menullum aliudpramium
reportare,qua odiu totius nobilitatis, vniver-
fum :idque ipfum cum periculo vitf quotidia-
noconiundii? Quidolor,prototingenij mei
fcEtibus,totlibris,tot monumentis.nullama-
Jiatn referre mercedem, quam crudelifsimum
rotarTupplicium ? A quo periculo defendeIm
perator.civem innocentem, virum bonum, &
riihil talepromeritum; cura, utveritatiplus,
quam calumnijs Vaganeri,credidifle vidcaris:
plus faluti unius civis,quanimille h oftiumlibi
dini confnluifle:§raviorem eius duxifl’eora-
tionem,qux tuo honori ferviat; quam eius au-
daciam, qui aureapipenni armatus,e:iam vit?
imperatorif nečemintentat. Nemoeftvirbo'
nus,quihocfataleportentum patri* no n ode-
rit:omnespoetf,quorum ingeniafempergra
ta fueruntimperatoribus.fačta, moreš, nome
deniquehuius Marci deteftantur: omnes Pala
tij tuiComites, quos in unameandemquero-
tam, mecum omnes tollendoshic cefet,Vapa-
nerum cxecrancur: omnes Saxoni£e,M!tmae,
Thuringise Theologi,no contempti abiila be>
ftia,fed covitijsprofcifsi, Vaganerum,

orns

©mnicjue cruciatu dignifsimum putant: tui
non apud bonos principes, no apud laudatos
Comites.non apudgcnerofos Barones.non a-
pud homines vere nobiles, no apud ullum or-
dinem^ionapudillosipfos^uorum partesfu
fcepit.non in fchola.non in tetnplo,non in cu-
ria.non in orbe, ullus eft veniac locus; qui fei-
pfum oderic; que metuutomnes,qu!fuanunc
cauflam, fuam dico.nemini committcre aude-
at: quidenique temeritatem & furorcm fuum
ipfemetcondemnet.Noli putareafeditioneil
,| lumabhorrere,quifeditionuauaoreslaudat,
qui Nimbrodi incude renovat, qui turrim Ba-
bylonicam inftaurat,qui innocentesprono-
centibus,pios pro fceleratis,tranquillospro
tubis feditionum habet. Cui enim placct Cai-
nicivitas,cuifpeluncalatronu,cuiturris Nim
brodi,cuiarx prardonutn, cuiexillo fonte &
feminario rapinar, cui neces fubditorum, cui
csedes civium, cui prarfraftafnperbia, cui pce-
na, cui immanitas: qui h§c omnia defendit,
qui laudat, qui talium facinorum auftoribus
patrocinatur:an tueumparibusflagitijsaflri-
ftumnoniudices i  Theologumfe dicitMar«
cus,& religiofum; Hiftoricum fe nominat Va.~
ganerus&amatoremvetuftatis. At,quisoI>
j*. fecro.pro Theologo eum habeat, qui Cainum
dicitfuiife bonum principem?quiexcivitate
(  Caini fack pagum, ex prsedonibus rufticos,ex

domicilio latronum,urbem bonoru civium?

■i  quis

)

45 &

quis ullam pietatis micam in illo ef¥e
quiNimbrodumpro Noa, venatorem torni-
fimumhominum, pro vindicefacinoroforii * 11

latronum, turrim cdfufionis, pro arce glori?’
fpeluncam prxdonum , pro Tede iafticia^
bet? Qui illumagnofcat pro religic °“
čto,quiCyclopem Sc  pium hominem,
rum & vere nobilem,porte^tlunhomiIl^ s,  ?
fimulacrum virtutis , eofdem efle iudiC at '
Quis ullum humanitads fenfum ei ine(fep llte
qui viruminnocetemfalfis criminibusopp rl "
mit, oppreflum rorse fupplicio mukat, k> u "j
tatumadftygias paludesdetrudit ? Qi:is yC
minimamrationis fcintillam in eomicare c . r . e

di'

•dat, qui elevat principes,qui in ordinem r e
git Elečtores, quiex ArchidapiferofacitA r '
chicarnificem, qui Romanum Imperator ^ 115
capitecondemnar? QuapropterquotieTc" n '’
queanimo meo huius Marci nomen Scm^.°-

riaobverfabitur : Temper meminero ,

0 )

¥

ibi


I

non cum Theologo, Ted cum facrilego: oo1 ^
cum vicario,fed cum ficario .-noticam h 0 * 111
nc,fed cummonftrohominis.efTecon'
grediendi«r!,dirputandum,con-
fiičtandum.