original scientific article	UDC 314.02(497.571)"2001"
received: 2009-11-29
DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE
Nikola VOJNOVIC
Sveučilište Jurja Dobrile u Puli, Interdisciplinarni studij Kultura i turizam, Zagrebačka 30, 52100 Pula, Hrvatska
e-mail: nvojnov@unipu.hr
IZVLEČEK
Prispevek obravnava demografske vire občin in mest Istrske županije na podlagi popisa prebivalstva iz leta 2001. Demografski viri so skupek kvalitativnih in kvantitativnih virov, realnih in potencialnih, socialnih in bioloških značilnosti prebivalstva na nekem območju v določenem času. Za oblikovanje sintetičnega kazalnika demografskih virov, smo uporabili devet demografskih spremenljivk, pridobljenih na podlagi devetih demografskih kazalnikov: vitalnega indeksa (IV), stopnje izobrazbe (lo), deleža mlajših žensk v rodni dobi v starostni skupini 20-29 let v celotni ženski populaciji in gibanja prebivalstva v obdobju med popisi prebivalstva 1991.-2001. (P01/91). Na podlagi omenjenih kazalnikov, smo pridobili indeks demografskih virov, ki se tipološko deli na šest različnih tipov, ki se razlikujejo po demografskih značilnostih: od območja močnejše demografske rasti (tip A), do območja demografskega izumrtja (tip F). Med devetintridesetimi občinami in mesti Istrske županije, lahko najdemo vse tipe demografskih območij, na podlagi razvrstitve s sintetičnim kazalnikom, pri čemer prevladujejo demografsko zelo ogrožena območja (tip E--dvanajst občin) in demografsko stabilna območje (tip B-osem občin in mest).
Ključne besede: Istrska županja, prebivalstvo, mesta in občine, demografski viri, popis 2001
LE RISORSE DEMOGRAFICHE DI COMUNI E CITTÀ DELLA PROVINCIA D'ISTRIA
SINTESI
Il contributo tratta delle risorse demografiche dei comuni e città della provincia d'Istria secondo i dati del Censi-mento 2001. Le risorse demografiche designano l'insieme di caratteristiche qualitative e quantitative, reali e potenzi-ali, sociali e biologiche della popolazione in una determinata area e in un determinato periodo temporale. Per creare un indicatore sintetico di risorse demografiche sono state utilizzate nove variabili demografiche derivate da quattro indici demografici: indice di vitalità (I), indice d'educazione (Io), la quota di donne giovani in età fertile (tra i 20 e i 29 anni) nella popolazione femminile intera e il cambiamento di popolazione tra i censimenti svolti dal 1991 al 2001 (P01/91). Da questi indicatori è stato quindi derivato l'indice di risorse demografiche, in seguito suddiviso, sul piano tipologico, in sei gruppi con differenti caratteristiche demografiche: da aree demograficamente molto progressive (tipo A) all'estinzione demografica (tipo F). I trentanove comuni e città della provincia d'Istria presentano tutti i tipi dell'indice di risorse demografiche, ma predominano aree ad alto rischio di estinzione (tipo E - dodici comuni) ed aree demograficamente stabili (tipo B - otto comuni e città).
Parole chiave: provincia d'Istria, popolazione, città e comuni, risorse demografiche, Censimento 2001
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
UVOD
Stanovništvo kao skup osoba koje žive i rade na nekom dijelu Zemlje, unatoč tehnološkom napretku ostaje najvažniji faktor ukupnog razvoja. O obilježjima stanovništva poput ukupnog broja, razmještaja, priro-dnog i prostornog kretanja te različitih strukturnih zna-čajki ovisi cjelokupno gospodarstvo, društvene i javne djelatnosti. Broj stanovnika i stopa njegova rasta mogu poticajno ili restriktivno djelovati na gospodarski razvoj neke države ili regije. Porast broja stanovnika omogucu-je vecu potrošnju i jačanje gospodarstva, ali u slabije razvijenim državama može uzrokovati produbljivanje spirale siromaštva i slabljenje fondova koji financiraju brojne društvene djelatnosti poput školstva ili osnovne zdravstvene skrbi (Wertheimer-Baletic, 1999; Nejašmic, 2005). Republika Hrvatska se nakon osamostaljenja 1991. godine i Domovinskog rata suočila s brojnim društvenim problemima medu kojima su najizraženiji bili demografski problemi. Težina ovog problema ogledala se u negativnim demografskim procesima koji su zapo-čeli prije nekoliko desetljeca i čiji su se prostorni odrazi snažno manifestirali u prvim godinama nakon stjeca-nja neovisnosti (Friganovic, 1997; Wertheimer-Baletic, 1997; Magaš, 1999). Medutim, osim ovih procesa, zna-čajan utjecaj na demografske promjene imala su ratna zbivanja devedesetih koja su pojačala negativne tren-dove i promjene u ukupnoj strukturi stanovništva (Gelo, 1999) te pojačanoj emigraciji (Pokos, 1999)1. Nadalje, negativni demografski procesi koji su se odvijali tijekom nekoliko proteklih desetljeca posebno su istaknuti u di-namičkim (smanjenje i negativne vrijednosti prirodnog kretanja) i strukturnim obilježjima (nepovoljna dob-na i spolna struktura) stanovništva (Mrden, Friganovic, 1998), neravnomjernom razmještaju stanovništva (Nejašmic, Toskic, 2000), reprodukciji stanovništva (Nejašmic, 1996).2
Nakon posljednjeg popisa 2001. godine objavljen je velik broj radova demografa koji su s različitih aspe-kata analizirali problematiku stanovništva Hrvatske i njezinih regija. Vecina radova obradivala je obilježja stanovništva koja su rezultat negativnih demografskih procesa (Pejnovic, 2004; Živic, Pokos, 2004; Živic et al., 2005; Pokos, 2005; Wertheimer-Baletic, 2004; Gra-ovac, 2005). Najčešci problemi koje ovi radovi ističu su negativno prirodno kretanje stanovništva, odmakli procesi depopulacije, demografsko pražnjenje velikih dije-
lova nacionalnog teritorija, koncentracija stanovništva u gradovima i slično.
Cilj ovog rada je odrediti i vrednovati demografske resurse Istarske županije i njezinih upravno-teritori-jalnih jedinica koji bi trebali biti temelj buduceg dru-štveno-gospodarskog razvoja. Svrha rada je davanje znanstvenog doprinosa projektima demografske obnove i održive valorizacije prostora Istarske županije. Suvre-meni demografski problemi Republike Hrvatske se u od-redenoj mjeri javljaju u Istarskoj županiji. Za ovaj rad posebno su interesantni geografski radovi koji su nakon objave rezultata popisa stanovništva u Republici Hrvat-skoj 2001. godine istraživali prostor Istarske županije (Zupanc, 2001; 2004; Vojnovic, 2004). Ostali autori obradivali su stanovništvo Istarske županije u sklopu cjelovitog istraživanja pojedinih demografskih obilježja hrvatskih županija (Nejašmic, 2003; Pokos, 2007; Nejašmic et al., 2008). S obzirom na nedostatak brojnijih istraživanja stanovništva Istarske županije nakon posljednjeg popisa 2001. godine ovaj rad bi trebao doprinijeti novijim spoznajama o ovoj temi.
Za razliku od vecine navedenih radova koji su is-crpno istraživali i obradili najvažnije demografske teme Hrvatske i njezinih regija (županija) u ovom se radu istražuju demografske resurse Istarske županije pomocu sintetičnih demografskih indikatora. Demografski resursi su ukupna kvalitativna i kvantitativna, korištena i potencijalna društvena i biološka obilježja stanovništva na nekom prostoru u odredenom vremenu. Društveno-gospodarski razvoj temelji se na ulaga-nju u obrazovanje i stručnost stanovništva, a ulaganja u ljudski kapital postaju važnija od ulaganja u materi-jalna dobra (Škare, 2001; Mujic, Legčevic, 2008). Kao što je vec navedeno, Istarska je županija zahvacena sličnim demografskim procesima koji obilježavaju ostale hrvatske regije. Medutim, Istarska županija u mnogim socioekonomskim i demografskim pokazate-ljima ima povoljnije rezultate od hrvatskog prosjeka (Stiperski, 2000; Njegač, 2000; Sic, 2003).3 Istraživa-nje demografskih resursa Istarske županije na razini gradova i opcina pokazalo bi u kojoj je mjeri moguca prostorna revalorizacija županije, demografska obnova pojedinih opcina i gradova, širenje i jačanje župa-nijskog gospodarstva.
Polazne osnove i ideja za istraživanje je rad „Demografski resursi regija Hrvatske: „Prijedlog koncep-tualno-metodološkog okvira" (Oliveira-Roca, 1991),
1	Prema procjeni koju je izradio Pokos (1999) u razdoblju 1991.-1998. iz Republike Hrvatske je emigriralo, iz različitih razloga, 415 000 stanovnika što je gotovo 10% od ukupnog stanovništva. Znakovito je da najmanje stanovnika u inozemstvu prema popisu iz 1991. godine ima Istarska županija (1,6% stanovnika u inozemstvu), a u razdoblju 1991.-1998. iselilo je najmanje stanovnika (6 532 emigranata) od svih hrvatskih županija.
2	U razdoblju od 1971. do 1990. godine bruto-stopa reprodukcije u Republici Hrvatskoj smanjila se sa 0,9 na 0,82. U istom se razdoblju stopa ukupnog fertiliteta smanjila s 1,87 na 1,69. U razdoblju nakon popisa 2001. godine navedena stopa pala je ispod 1,4.
3	Ukupan broj stanovnika Republike Hrvatske se u medupopisju 1991.-2001. smanjio za 357 000 stanovnika ili 7,25%. Razlozi smanje-nja su negativna prirodna promjena, iseljavanje dijela stanovništva zbog rata,ratni gubici i slično. U istom razdoblju je Istarska županija zabilježila porast broja stanovnika za 1 998 stanovnika (1%). Osim Istarske županije, porast ukupnog broja stanovnika bilježi Brodsko-posavska i Zagrebačka županija te grad Zagreb.
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
ali se metodološki i koncepcijski temelji na recentnim istraživanjima na razini hrvatskih županja, pogranič-nih opcina i gradova Republike Hrvatske (Nejašmic, 2007; 2008) te Krapinsko-zagorske županije (Spevec, 2009). Izbor varijabli za izradu sintetičnog indikatora mora biti takav da olakša analizu složenih demografskih pojava i procesa. Sintetični indikatori imaju prije svega primjenu u izradi procjene demografskih resursa za prostorne i planove razvoja pojedinih jedinica lokalne samouprave ili županije u cjelini što znači da su predvidanja buducih demografskih procesa značajniji od povijesne retrospekcije pojedinih varijabli. Za ovaj rad koristile su se varijable temeljene na kriterijima univerzalnosti i raspoloživosti. Primjenom kriterija ra-spoloživosti demografske resurse je vrlo teško ili ne-moguce usporedivati s ranijim popisnim razdobljima, jer za neke varijable ne postoje usporedivi podaci na manjim prostornim razinama.4 Uvažavajuci posebnosti ova dva kriterija i dosadašnja istraživanja demografskih resursa u Republici Hrvatskoj za ovaj rad je kori-šteno devet varijabli:
1.	Opca stopa fertiliteta za 2001. godinu;
Opca stopa fertiliteta (f) ili ženska stopa fertiliteta je odnos broja živorodene djece i ukupnog ženskog sta-novništva u fertilnoj dobi od 15 do 49 godine, a izračunava se prema formuli:
gdje je N broj živorodene djece, Pf(15 49) broj žena u fertilnoj dobi (Jones, 1990).
2.	Opca stopa mortaliteta za 2001. godinu;
Opca stopa mortaliteta izračunava se kao odnos broja umrlih u jednoj godini na nekom prostoru i ukupnog broja stanovnika, a izračunava se prema formuli:
m = y X 1000
gdje je M ukupan broj umrlih, a P broj stanovnika (Breznik, 1988).5
3.	Udio stanovništva u dobi 20-39 godina prema popisu 2001. godine;
4.	Udio stanovništva u dobi od 65 i više godina prema popisu 2001. godine;
5.	Udio ženskog stanovništva u dobi od 20-29 go-dina u ukupnom ženskom kontingentu prema popisu 2001. godine;
6.	Relativna promjena broja stanovnika u medupopi-snom razdoblju 1991.-2001.;
Relativna promjena broja stanovnika 1991.-2001. izračunava se kao kvocijent ukupnog broja stanovnika na popisu 1991 i 2001. prema formuli:
Poij^
91
gdje je P2001 ukupan broj stanovnika na popisu 2001. godine, a P ukupan broj stanovnika na popisu 1991. godine (Nejašmic, 2008).
7.	Udio stanovništva u dobi od 15 i više godina koje nema završeno primarno obrazovanje prema popisu 2001. godine;
8.	Udio stanovništva koje ima završeno sekundarno obrazovanje prema popisu 2001. godine;
9.	Udio stanovništva koje ima završeno tercijarno obrazovanje prema popisu 2001. godine.
Pomocu navedenih varijabli oblikovana su četiri demografska indikatora:
1.	Indeks vitaliteta (I )
v
2.	Indeks obrazovanosti (I )
v o'
3.	Mlada ženska fertilna skupina 20-29 godina (Pf20 29), udio skupine u ukupnom ženskom kontingentu. Važnost ove skupine je njezin demografski potencijal.
4.	Medupopisna promjena broja stanovnika (P01/91), pokazuje promjenu koja ukazuje na trend demografskog i opceg razvoja.
Indeks vitaliteta je kompleksno obilježje stvarne i potencijalne biodinamike. Izračunava se po formuli:
gdje f stopa fertiliteta, P20 39 je udio stanovništva u dobi od 20 - 39 godina, m je opca stopa mortaliteta, P65+ udio stanovništva starijeg od 65 godina. Ovaj indikator ne treba miješati s vitalnim indeksom koji predstavlja broj živorodenih na 100 umrlih osoba (Nejašmic, 2005). Indeks obrazovanosti se izračunava prema formuli:
4	Kriterij univerzalnosti je učestalost primjene odredene varijable u stručnim publikacijama o stanovništvu i razvoju u Hrvatskoj i svijetu, a kriterij raspoloživosti je mogucnost korištenja odredenih varijabli, imajuci u vidu dostupne izvore podataka. Promjenom upravno-te-ritorijalnog ustroja Republike Hrvatske koja je provedena nakon stupanja na snagu Ustava iz 1990. godine ukinuto je tadašnjih sedam istarskih opcina te je osnovana Istarska županija s novim gradovima i opcinama. Na popisu stanovništva 2001. godine Istarska županija je imala 10 gradova i 29 opcina. Samo opcina Oprtalj je nastala spajanjem dijelova dviju bivših opcina (istočni dio Buja i zapadni dio Buzeta). Pracenje pojedinih varijabli pomocu kojih se oblikuju indikatori otežano je na razinama nižima od opcina i gradova pa je us-poredba s prethodnim medupopisnim razdobljima teško provediva i nije predmet ovog rada. Zbog navedenih se razloga metodologija temeljila na dostupnim i provjerenim varijablama poštujuci kriterij raspoloživosti i uvažavajuci prediktivnu svrhu indikatora za prostor-no-planerske i razvojne projekte pa se analiza nije dopunjavala, proširivala i usporedivala s prethodnim popisima.
5	U ovom radu koriste se izračunate stope prema publikaciji Državnog zavoda za statistiku- Prirodno kretanje stanovništva u 2001. po županijama, gradovima i opcinama.
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ZUPANIJE, 187-198
SI. 1: Opcine i gradovi Istarske županije na popisu 2001. godine (autor: N. Vojnovic). Fig. 1: Municipalities and towns of Istria County by the 2001 census (author: N. Vojnovic).
gdje OI udio stanovništva u dobi od 15 i više godina bez završenog primarnog obrazovanja, OII udio stanovništva sa završenim sekundarnim obrazovanjem, Om udio stanovništva sa završenim tercijarnim obrazovanjem (Ne-jašmic, 2007).
Koristeci ova četiri indikatora dobiva se formula za izračun statističkog pokazatelja koja je korištena u do-sadašnjim istraživanjima uvažavajuci specifičnosti hrvatskih regija (Nejašmic, 2007; 2008; Spevec, 2009). Indeks demografskih resursa stoga se računa prema formuli:
Prostorni okvir rada su opcine i gradovi Istarske žu-panija koji su postojale u vrijeme popisa stanovništva
SI. 2: Indeks obrazovanosti (Io) po opcinama i grado-vima Istarske županije 2001. godine (autor: N. Voj-novic).
Fig. 2: Index of education (Io) of the towns and municipalities of Istria County 2001 (author: N. Vojnovic).
2001. godine (Slika 1.). Na tom popisu u županiji je postajalo devet gradova i trideset opcina. Za potrebe ovog rada uvažena je naknadna promjena statusa Vodnjana iz opcine u grad što na indeks demografskih resursa nije imalo utjecaja, jer su u sastavu upravnog grada ostala ista statistička naselja kao na popisu 2001. godine (Vodnjan, Gajana, Galižana i Peroj). Tako se u ovom radu obraduju deset gradova i dvadeset i devet opcina. Nakon popisa 2001. novoproglašene opcine Funtana, nastala izdvajanjem iz opcine Vrsar i Tar-Vabriga, nastala izdvajanjem iz grada Poreča nisu obradene u ovom radu, jer u vrijeme popisivanja nisu postojale kao samo-stalne jedinice lokalne samouprave. Za izračun medu-popisne promjene (P01/91) za grad Pulu i susjednu opcinu Medulin korišteni su postojeci podaci i razdioba stati-stičkih naselja s popisa 2001.6
6 Naselja Pješčana Uvala, Vinkuran, Vintijan i Valbonaša su u medupopisnom razdoblju 1991.-2001. izdvojeni iz grada Pule i pripojena opcini Medulin. U ovom radu su ova razgraničenja uvažena prilikom izračuna medupopisne promjene za obje jedinice lokalne samouprave.
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
SI. 3: Mladi fertilni kontingent (Pf20_29) po opcinama i gradovima Istarske županije 2001. godine (autor: N. Vojnovic).
Fig. 3: Younger fertile contingent (Pf20_29) of the municipalities and towns of Istria County 2001 (author: N. Vojnovic).
DEMOGRAFSKI RESURSI: REZULTATI I RASPRAVA
Za cjelovitiju analizu demografskih resursa razmo-treni su svaki od četiri navedena indikatora po gradovima i opcinama te županji u cjelini.
Indeks obrazovanosti (Io) za Istarsku županiju na popisu 2001. godine iznosi 4,5 i veci je od hrvatskog prosjeka (3,01). Medutim, oba indeksa su ispod optimal-nog indeksa koji bi iznosio oko 25,0 (Nejašmic, 2007). Usporedbom gradova i opcina Istarske županije razvidno je veci indeks obrazovanosti u gradovima (6,27) u odnosu na opcine (1,98) što je posljedica koncentracije
SI. 4: Promjena broja stanovnika po opcinama i gradovima Istarske zupanije 1991.-2001. (autor: N. Vojnovic). Fig. 4: Towns and municipalities of Istria County: Population change 1991-2001 (author: N. Vojnovic).
brojnih djelatnosti u gradovima i poslova koji traže vece obrazovanje i stručnost poput školstva, sudstva, uprave i policije.7 Razmatrajuci zbirno gradove i opcine razlike se još izrazitije. Indeks obrazovanosti se krece od 0,11 u opcini Lanišce do 15,76 u opcini Medulin (Tablica 1, Slika 2). Medu opcinama koji imaju najniže indekse obrazovanosti su Višnjan (0,63), Vižinada (0,64), Ce-rovlje (0,65), Grožnjan (0,70), Brtonigla (0,72), Pican (0,75), Oprtalj (0,86), Motovun (0,91), Kršan (0,91), Sveti Lovreč (0,97), Bale (0,98) i Barban (0,99). Najčešce se radi o opcinama u kojima dominira ruralno stanovništvo često slabijeg obrazovanja od stanovništva urbanih naselja. Osim toga na nisku obrazovnu razinu ovih opcina utječe položaj u rubnim zonama utjecaja pojedinih
7 Sve pravosudne institucije u Istarskoj županiji (opcinski sudovi, županijski sud, opcinska državna odvjetništva, županijsko državno odvjetništvo, prekršajni sudovi i trgovački sud) smještene su u gradovima i najvecim su dijelom zadržali teritorij jurisdikcije iz razdoblja podjele na sedam velikih opcina (do 1992. godine). Policijska uprava Istarska i pripadajuce policijske postaje razmještene su u gradovima županije. Sve državne srednje škole smještene su u gradovima, a samo se jedna privatna srednja škola nalazi u opcini Višnjan. Sva županijska upravna tijela i odjeli nalaze se u gradovima. Nabrojane djelatnosti najvecim dijelom zapošljavaju radnu snagu sa tercijarnim i sekundarnim obrazovanjem.
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
Tablica 1: Demografski indikatori istarskih gradova i opcina i tipologija prema indeksu demografskih resursa (ID) (DZS, 2001):
Table 1: Demographic indicators of towns and municipalities of Istria County and the typology by the index of demographic resources (ID) (DZS, 2001):
Gradovi	I	P	P ' 01/91	I	ID	Tipologija
Buje	3,46	12,9	0,9851	2,84	45,9	D
Buzet	2,01	14,2	0,9625	6,76	105,7	B
Labin	4,23	13,4	0,9454	4,69	78,3	C
Novigrad	3,21	11,9	1,2239	4,23	78,4	C
Pazin	6,03	13,8	0,9848	5,99	117,1	B
Poreč	6,48	13,6	1,1932	8,63	206,5	B
Pula	9,54	12,8	0,9393	5,48	115,2	B
Rovinj	7,82	13,4	1,0498	6,22	138,3	B
Umag	4,84	13,1	1,0448	7,11	133,0	B
Vodnjan	1,97	13,3	1,0204	8,53	132,6	B
Ukupno gradovi	6,27	13,2	0,9996	5,95	115,5	B
Opcine						
Bale	0,98	9,1	0,9840	6,38	63,0	D
Barban	0,99	11,2	0,9393	1,87	21,5	E
Brtonigla	0,72	11,4	1,1295	6,74	92,0	C
Cerovlje	0,65	10,3	0,9614	2,95	31,2	E
Fažana	11,78	13,2	1,1230	10,45	293,5	A
Gračišce	1,02	11,3	0,9842	2,55	30,9	E
Grožnjan	0,70	10,9	0,9192	1,50	16,1	F
Kanfanar	1,15	12,4	0,9257	6,52	82,0	C
Karojba	1,64	12,5	1,0129	5,69	81,5	C
Kaštelir-Labinci	1,31	12,4	1,0293	6,36	90,1	C
Kršan	0,91	11,3	0,9339	3,60	41,1	E
Lanišce	0,11	5,7	0,8089	0,26	1,2	F
Ližnjan	3,82	12,6	1,2421	5,25	107,3	B
Lupoglav	1,13	10,9	0,9489	1,81	20,8	E
Marčana	1,79	12,0	1,0467	3,24	46,9	D
Medulin	15,76	13,5	1,7623	9,52	491,2	A
Motovun	0,91	8,7	0,8953	4,77	41,2	E
Oprtalj	0,86	10,6	0,8846	0,91	9,2	F
Pican	0,75	13,2	0,9362	3,65	47,6	D
Raša	2,53	10,3	0,8572	3,51	38,5	E
Sveta Nedelja	1,69	11,0	0,9423	1,30	15,5	F
Sveti Lovreč	0,97	12,1	1,0338	1,64	22,2	E
Sv. Petar u Šumi	2,40	9,6	1,0120	6,07	73,6	C
Svetvinčenat	1,18	11,3	1,0064	2,55	32,0	E
Tinjan	1,05	11,5	0,9725	2,75	33,4	E
Višnjan	0,63	11,6	0,9711	2,63	31,1	E
Vižinada	0,64	12,5	0,9887	4,44	57,8	D
Vrsar	4,51	13,9	1,1778	12,80	278,0	A
Žminj	1,27	11,0	0,9765	3,64	43,7	E
Ukupno opcine	1,98	11,8	1,0376	3,76	53,6	D
Istarska županija	4,50	12,8	1,0104	5,15	89,8	C
Io - indeks obrazovanosti; Pf - udio žena u dobi od 20-29 godina; P01/91 - relativna promjena broja stanovnika (1991.-2001.); Iv- indeks vitaliteta; ID - Indeks demografskih resursa
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
Sl. 5: Indeks vitaliteta (IJ po opcinama i gradovima Istarske županije 2001. godine (autor: N. Vojnovic). Fig. 5: Vitality index (IJ of municipalities and towns of Istria County 2001 (author: N. Vojnovic).
gradskih središta, položaj u brdsko-planinskom dijelu županije koje je slabije povezano s gradovima te položaj u pograničnom dijelu države. Mladoj je populaciji na taj način bilo otežano školovanje, jer su za stjecanje
sekundarnog obrazovanja morali putovati u gradove u kojima su mnogi ostajali trajno. Nadalje, trideset i jedna opcina i grad imaju nižu obrazovnu razinu od županij-ske (80% svih gradova i opcina), a dvadeset i sedam od državne (70% svih gradova i opcina). Medu onima koji imaju nižu razinu od županijskog prosjeka su gradovi Labin (4,23), Buje (3,46), Novigrad (3,21), Buzet (2,01) i Vodnjan (1,97). Najvišu razinu obrazovanja imaju opci-ne Medulin (15,76) i Fažana (11,78) te grad Pula (9,54). Za Medulin i Fažanu može se reci da su šira stambena zona grada Pule i da se nalaze u najbližoj gravitacijskoj zoni dnevnih migranata u Pulu (Vresk, 1990; Njegač, 2000). Karakteristično je da je prostorna koncentracija opcina i gradova s najvecom razinom obrazovanja (vecom od prosjeka županije) na zapadnom i južnom priobalju županije koje ima najrazvijeniji turizam u Re-publici Hrvatskoj. Izuzetak u toj skupini je grad Pazin koji visoku razinu obrazovanja ima najvecim dijelom zbog statusa županijskog središta i strukture radnih mje-sta.
Mladi fertilni kontingent (Pf(20-29)) iznosi za Istarsku županiju 12,8%. što znači da ima isti udio kao Republika Hrvatska. Nejašmic (2007) smatra se da bi udio ove skupine u ukupnom ženskom stanovništvu trebao izno-siti najmanje 17%. Nijedna istarska opcina i grad nema ovaj udio (Tablica 1, Slika 3). Najveci udio žena u dobi od 20-29 godina ima grad Buzet (14,2%), a najmanji udio opcina Lanišce (5,7%). Ovaj indikator ne pokazuje takvu prostornu koncentraciju kao indeks obrazovano-sti. Medu gradovima koji imaju udio mladeg fertilnog kontingenta veci ili jednak županijskom i državnom prosjeku su svi gradovi osim Novigrada, a medu opci-nama su prigradske opcine Medulin i Fažana te obalna opcina Vrsar. Izuzetak u ovoj skupini je opcina Pican koja se nalazi u unutrašnjem dijelu Istre. Usporede li se ukupne vrijednosti ovog indikatora za opcine i gradove, onda je razvidno da gradovi imaju neznatno veci udio (13,2%) od pokazatelja za županiju u cjelini, a opcine nešto niži udio (11,8%).
Tablica 2: Tipologija gradova i opcina Istarske županije prema indeksu demografskih resursa (ID): Table 2: Typology of towns and municipalities of Istria by the index of demographic resources (ID):
Oznaka tipa	Tip	Obilježje	1D
A	Demografski izrazito progresivno područje	Izrazito dobri demografski resursi i potencijali, imigracija,	> 220,0
B	Demografski stabilno područje	Razmjerno dobri demografski resursi	100,0- 219,9
C	Demografski oslabljeno (regresivno) područje	Prosječni demografski resursi, stagnacija i depopulacija	70,0- 99,9
D	Demografski ugroženo područje	Slabi demografski resursi, jaka depopulacija i zaostajanje	45,0-69,9
E	Demografski krajnje ugroženo područje	Vrlo slabi demografski resursi	20,0- 44,9
F	Demografsko izumiranje	„sociodemografska depresija"	<19,9
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
SI. 6: Opcine i gradovi Istarske županije prema tipo-vima demografskih resursa (autor: N. Vojnovic). Fig. 6: Municipalities and towns of Istria by the types of demographic resources (author: N. Vojnovic).
Indikator medupopisne promjene (P01/91) na prostoru Istarske županije pokazuje da se broj stanovnika na popisu stanovnika 2001. godine neznatno povečao u odnosu na 1991. godinu (Tablica 1, Slika 4). Istarska žu-panija je medu rijetkim županijama koje u ovom medu-popisju bilježe porast broja stanovnika (osim Istarske županije broj stanovnika je povečala Brodsko-posavska i Zagrebačka županija te grad Zagreb). Medu opčina-ma i gradovima Istarske županije njih petnaest bilježi porast broja stanovnika što je nešto manje od 40% od ukupnog broja opčina i gradova. Medu njima največi indeks porasta ima opčina Medulin (176,2). Ovakav porast opčine Medulin rezultat je suburbanizacije grada Pule i preseljavanja stanovništva iz Pule koji su na taj način rješavali ili poboljšavali stambeni status. Osim toga, snažna turistifikacija Medulina dodatno je privlačila stanovništvo iz drugih opčina i regija Hrvatske. Naj-
veči broj opčina i gradova s porastom broja stanovnika, njih deset, nalazi se na priobalju zapadne i južne Istre, a neke od tih opčina su prigradske opčine največeg istar-skog grada Pule (Ližnjan, Fažana i Marčana). Dvadeset i četiri opčine i grada Istarske županije su u razdoblju 1991.-2001. zahvačene depopulacijom što je više od 60% od ukupnog broja opčina i gradova. Največi pad broja stanovnika imaju opčine Lanišče (indeks 80,9), Raša (85,7) i Oprtalj (88,5). Usporede li se zbirni rezultati, gradovi imaju neznatnu stagnaciju (indeks 99,9), a opčine blagi porast (103,8).
Indeks vitaliteta (Iv) je obilježje koje sadrži stvarnu i potencijalnu biodinamiku, a za ukupno stanovništvo Istarske županije iznosi 5,15 što je jedina vrijednost medu indikatorima koja je niža od nacionalnog prosjeka (Republika Hrvatska ima Iv= 5,97). Poželjan indeks vitaliteta za hrvatske regije trebao bi iznositi oko 30 (Nejašmič, 2008). U Istarskoj županiji ovaj se indikator kreče od Vrsara s 12,80 do Lanišča s 0,26. Ukupno sedamnaest opčina i gradova ima indeks vitaliteta veči od onog žu-panijskog. Medu njima najviše je onih s prostora zapadne i južne Istre (deset opčina i gradova), s razvijenim tercijarnim i kvartarnim djelatnostima, naročito turizmom, ugostiteljstvom i trgovinom.8 Najniži indeks vitaliteta, osim Lanišča, imaju opčine Oprtalj (0,91), Sveta Nedelja (1,30) i Grožnjan (1,50) (Tablica 1, Slika 5).
Indeks demografskih resursa (ID) je sintetički pokazatelj oblikovan je u šest tipova (Nejašmič, 2008) demografskih područja Istarske županije (Tablica 2 i slika 6). Istarska županija kao cjelina s 89,8 ima veči indeks demografskih resursa od Republike Hrvatske (87,5). Raspon indeksa demografskih resursa je velik i kreče se od 491,2 opčine Medulin do vrlo niskih 1,2 opčine Lanišče (Tablica 1).
Tip A - Demografski izrazito progresivno područje. Ovaj tip imaju tri opčine u Istarskoj županiji što je 7,7% svih opčina i gradova. Demografski izrazito progresivno područje su opčine Medulin (ID= 491,2), Fažana (293,5) i Vrsar (278,0). Zajedničko obilježje ovim opčinama je imigracija te izvrsni demografski resursi i mogučnosti razvoja. Posebno je za opčine Medulin i Fažanu važna činjenica da su prigradske opčine Pule koja je s gotovo 60 000 stanovnika največi grad i gospodarsko središte u županiji. Slično tome, opčina Vrsar središnji je dio turi-stički najrazvijenijeg prostora Istarske županije i Republike Hrvatske- Zapadne Istre.9
Tip B - Demografski stabilno područje. Ovom tipu pripada sedam gradova i jedna opčina što je 20,5% svih opčina i gradova županije. Največi indeks medu ovim administrativnim jedinicama ima grad Poreč (ID= 206,5), a najmanji grad Buzet (105,7). Ovaj tip ima obilježje dobrih demografskih resursa, a prostor najčešče
8	Poznato je da se u tercijarnim djelatnostima poput turizma, ugostiteljstva i trgovine najčešče zapošljavaju mlade, ženske zaposlenice (Blaževič, 2003). Na popisu 2001. godine u tim je djelatnostima, u Istarskoj županiji, radilo 56% žena.
9	Četiri grada i opčine Zapadne Istre: Umag, Poreč, Vrsar i Rovinj su u razdoblju 2000.-2008. prosječno ostvarivali 20-25% od ukupnog broja nočenja Republike Hrvatske (www.dzs.hr).
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
obilježava useljavanje i porast broja stanovnika. Kao što je vec istaknuto ovaj tip se veže uz gradove od kojih je pet priobalnih i Ližnjana koji je prigradska opcina grada Pule što se odražava na povoljnije demografske resurse.
Tip C - Demografski oslabljeno (regresivno) podru-čje. Ovom tipu pripada sedam istarskih opcina i gradova što je 17,9% svih opcina i gradova županije. Indeks demografskih resursa u ovoj skupini se krece od 92 u opci-ni Brtonigla do 73,6 u opcini Sveti Petar u Šumi. Ovaj tip ima obilježja depopulacije i stagnacije. Iako vecina opcina i gradova u medupopisju 1991.-2001. bilježi blagi porast ukupnog broja stanovnika, ostali indikatori su najvecim dijelom ispod prosjeka županije. Gradovi s ovim tipom su Novigrad i Labin na kojem je prestanak rudarstva i smanjenje industrijskog i prometnog značaja imao za posljedicu transformaciju u stagnacijsko podru-čje županije. Sezonska turistička aktivnost na priobalju nije adekvatno nadomjestila navedene gospodarske dje-latnosti. Ovom tipu pripada Istarska županija u cjelini.
Tip D - Demografski ugroženo područje. Ovaj tip obuhvaca četiri istarske opcine (Bale, Vižinada, Pican i Marčana) i jedan grad (Buje) što je 12,8% svih opcina i gradova. Ovakav tip karakterizira jaka depopulacija i zaostajanje u razvoju. Medu ovim opcinama samo je Marčana zabilježila porast ukupnog broja stanovnika u medupopisnom razdoblju 1991.-2001. što se može protumačiti blizinom i utjecajem grada Pule. Na nizak indeks demografskih resursa Buja najviše su utjecala depopulacijska naselja smještena najvecim dijelom u brdskom i prometno izoliranom dijelu teritorija grada te činjenica da su se glavni razvojni tokovi gospodarstva premjestili u obalni prostor. Nakon osamostaljenja Hrvatske i Slovenije, iako otvorena granica, postala je nova zapreka u interakciji ljudi, dobara i usluga.
Tip E - Demografski krajnje ugroženo područje. Medu istarskim gradovima i opcinama ovo je najzastu-pljeniji tip koji obuhvaca dvanaest administrativnih je-dinica, odnosno 30,8% svih opcina i gradova. Indeks demografskih resursa ima raspon od 43,7 u opcini Žminj do 20,8 u opcini Lupoglav. Ovaj tip obilježavaju vrlo slabi demografski resursi gdje su rezultati iznad prosjeka županije rijetka iznimka tako da su samo opcine Sveti Lovreč i Svetvinčenat zabilježile neznatan porast ukupnog broja stanovnika u razdoblju 1991.-2001. Osam opcina se nalazi u unutrašnjem dijelu županije koje najvecim dijelom obilježavaju brdski oblici reljefa. Četiri opcine imaju izlaz na more, ali te opcine nije zahvatila snažnija litoralizacija iz sedamdesetih godina 20. stolje-ca, karakteristična za veci dio istarskog priobalja (Blaže-vic, 1980.). Štoviše, najvecim dijelom obala ovih opcina nedovoljno je gospodarski valorizirana.
Tip F - Demografsko izumiranje. Najslabije demografske resurse u Istarskoj županiji imaju četiri opcine, odnosno 10,26% svih opcina i gradova. To su opcine
Grožnjan (ID= 16,1), Sveta Nedelja (15,5), Oprtalj (9,2) i Lanišce (1,2). Zajednička geografska obilježja ovih opcina su brdski i gorski reljef, nepovoljan geografski položaj izvan glavnih prometnih tokova županije, najvecim dijelom rijetka opca relativna gustoca naseljenosti (Samo Sveta Nedelja ima srednju gustocu naseljenosti- 48 st/ km2), izrazita depopulacija i stalni pad ukupnog broja stanovnika u razdoblju 1948.-2001.10 Ovakvi resursi u bliskoj buducnosti znače daljnje demografsko pražnje-nje ovih opcina i moguci potpuni nestanak stalne naseljenosti, odnosno pojavu demografske pustoši.
ZAKLJUČAK
Prema indeksu demografskih resursa Istarska županija je demografski regresivno područje. To znači da žu-paniju najvecim dijelom zahvacaju procesi stagnacije i depopulacije što u skorijoj buducnosti može uzrokovati značajne gospodarske i društvene probleme. Nadalje, ovakva demografska slika može umanjiti ili obezvrijediti iznadprosječne gospodarske rezultate koje ova županija ostvaruje. Štoviše, Istarska županija ne može buduce so-cijalne i gospodarske razvojne planove, na vecem dijelu svog teritorija, temeljiti na stanovništvu kao glavnom pokretačkom resursu tih projekata i planova.
Analiza indeksa demografskih resursa na razini opcina i gradova Istarske županije ponovno dokazuje prethodne rezultate znanstvenih istraživanja i radova
0	znakovitim i prevelikim unutaržupanijskim dispari-tetima. Opcina Medulin na krajnjem jugu ima najveci indeks demografskih resursa (ID- 491,2) koji je pet i po puta veci od Istarske županije u cjelini (ID- 89,8). Prostorna simbolika je da na sjevernom rubu županije opcina Lanišce ima najmanji indeks demografskih resursa (ID- 1,2). Najpovoljniji tip indeksa demografskih resursa (tip A) imaju obalne opcine Medulin, Fažana i Vrsar što je odraz suburbanizacije grada Pule i snažnog razvoja turističko-ugostiteljskog sektora na južnom i zapadnom priobalju županije. Stabilno demografsko područje (Tip B) čini sedam gradova Istarske županije i jedna opcina (Ližnjan) kao susjedna opcina grada Pule. Prostorno, ova dva tipa obuhvacaju gotovo trecinu površine i više od dvije trecine stanovništva Istarske županije. Medutim problematična je prostorna koncentracija ova dva tipa, jer su najvecim dijelom smješteni na jugu (Gradovi Pula
1	Vodnjan te tri okolne opcine) i zapadnoj obali (gradovi Poreč, Rovinj i Umag). Izuzetak predstavlja županijsko središte grad Pazin i grad Buzet na sjeveru županije.
Suprotno ovome su tipovi indeksa demografskih resursa D, E i F koje karakterizira jaka depopulacija što ce bez ozbiljnih i sveobuhvatnih poticajnih mjera ovaj prostor transformirati u prostor oazne i mjestimične naseljenosti ili demografske pustoši. Ova tri tipa se prosti-ru u svim dijelovima županije. Najviše ih ima u istoč-
10 Indeks promjene broja stanovnika 1948.-2001. za opcinu Grožnjan je 22,6, Lanišce- 12,3, Oprtalj- 25,8 i Sveta Nedelja- 63,0.
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
nim, središnjim i sjevernim dijelovima, ali i u zapadnim (Bale- tip D) i južnim (Marčana- tip D) dijelovima koji predstavljaju demografski povoljniji i gospodarski pro-speritetniji prostor županije. Administrativne jedinice s tipovima demografskih resursa D, E i F obuhvacaju gotovo 60% površine i nešto više od 20% stanovništva Is-tarske županije. Daljnje smanjivanje ukupnog broja sta-novnika na ovim područjima uzrokovati ce poremecaj u strukturnim obilježjima. Upravo zbog toga, preostalo mlade i radno sposobno stanovništvo s ovih podru-čja preseljavat ce se prema demografski i gospodarski perspektivnijim dijelovima na zapadu i jugu županije ili ce se iseljavati u druge dijelove Hrvatske, odnosno inozemstvo. S obzirom na udio u ukupnom broju sta-novnika županije, prostori s ova tri tipa indeksa demografskih resursa u manjoj ce mjeri pridonijeti mogucoj depopulaciji županije na iducim popisima stanovništva. Medutim, znatna površina ovog područja odrediti ce u buducnosti socioekonomsku sliku veceg dijela županije kao demografski opustjelog i gospodarski neodrživog i besperspektivnog prostora. To znači da se, nastave li se
negativni demografski procesi, može očekivati potpuna demografska i socijalna bipolarizacija Istarske županije na prosperitetni pol razvoja koji čine obalne opcine i gradovi na zapadu i jugu zajedno s gradovima Pazin i Buzet nasuprot polu demografske i socioekonomske „depresije" koji čini ostatak prostora.
Za ravnomjerniji demografski razvoj Istarske županije nužno je provesti niz raznovrsnih gospodarskih, socijalnih i političkih mjera i postupaka. Ovakve ini-cijative moraju biti potaknute i permanentno podrža-vane od strane poduzetnika, nevladinih organizacija, znanstvenih institucija te lokalne, županijske i državne vlasti. Takve mjere u inicijalnoj fazi uključivale bi pre-ciznu multidisciplinarnu analizu demografskih resursa s puno vecim brojem varijabli. Uz snažne razvojne poti-caje od strane županije i države neke opcine bi mogle poboljšati svoje demografske resurse i ublažiti trenutnu bipolarnost. Za neke opcine s najslabijim demografskim resursima može se predvidjeti demografsku opustjelost i odumiranje stanovništva.
THE DEMOGRAPHIC RESOURCES OF THE MUNICIPALITIES AND TOWNS OF ISTRIA
COUNTY
Nikola VOJNOVIC
University of Pula, Interdisciplinary Study of Culture and Tourism, Zagrebacka 30, 52100 Pula, Croatia
e-mail: nvojnov@unipu.hr
SUMMARY
This paper deals with the demographic resources of the municipalities and towns of Istria as per the 2001 census. Demographic resources are the total qualitative and quantitative, the real and the potential, social and biological characteristics of the population in an area within a certain time.
In the design of the synthetic indicators of demographic resources - the index of demographic resources (ID), nine variables were used: general fertility rate in 2001, total mortality rate in 2001, the share of the population aged 20-39 years by the 2001 census, the share of the population aged 65 and over by the 2001 census, the share of the female population aged 20-29 years in the total number of the female population by the 2001 census, the relative change in the population during the intercensal period from 1991-2001, the share of the population aged 15 and over who did not finish their primary education by the 2001 census, the share of the population with secondary education by the 2001 census, the share of population with tertiary education by the 2001 census for all the municipalities and towns of Istria. According to these variables, four indicators were designed: vitality index (Iv), education index (lo), the share of younger women in the childbearing age group 20-29 years (Pf20-29) in the total number of the female population and the intercensal change of the population (P01/91). Using these indicators, the index of demographic resources(ID) for the municipalities and towns of Istria County was calculated.
According to the synthesis of demographic indicators, six types of indices of demographic resources of the municipalities and towns of Istria County were identified: Type A-a demographically very progressive area, Type B - a demographically stable area, Type C - a demographically weakened (regressive) area, Type D - a demographically imperilled area, Type E - a demographically highly imperilled area and Type F - demographic extinction.
Municipalities and towns of Istria County have all six types of indices of demographic resources. Istria as a region has a Type C index of demographic resources, which means that it is a demographically weakened (regressive) area. Eleven municipalities and towns which are mostly located in the west and south of the county are of the most favo-
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ZUPANIJE, 187-198
urable types; A and B. This area covers almost one third of the county and more than two thirds of the population. Among them, Medulin Municipality has the best index (ID- 491,2). The poorest demographic resources, those of Types D, E and F, have twenty one administrative units which are located in all parts of the county. These three types cover nearly 60% of the area and 20% of the population of the county. Lanisce Municipality has the weakest index of demographic resources (ID 1,2).
Without comprehensive measures and actions taken on the part of all responsible institutions and organizations, the area is at risk of further strengthening the bipolarization of a favourable demographic in the west and south, in contrast to the rest of the county with an extremely negative demographic processes.
Key words: County of Istria, population, towns and municipalities, demographic resources, 2001. census
LITERATURA
Blaževic, I. (1980): Utjecaj turizma na proces litora-lizacije i na transformaciju agrarnog pejzaža u Istri. U: Sic, M. (ur.): Spomen zbornik o 30. obljetnici geograf-skog društva Hrvatske 1947-1977. Zagreb, Geografsko društvo Hrvatske, 25-38.
Blaževic, I. (2003): Turistička geografija Hrvatske. Zagreb, Školska knjiga.
Breznik, D. (1988): Demografija-analiza, metode i modeli. Beograd, Naučna knjiga.
DZS (2001): Državni zavod za statistiku. Prirodno kretanje stanovništva 7. 1. 1991. od 12. 8. 2002. Http:// www.dzs.hr.
Friganovic, M. A. (1997): Regionalni demografski procesi u Hrvatskoj 1948.-1991. U: Vojnovic F. et al. (ur.): Nacionalni program demografskog razvitka. Zagreb, Ministarstvo razvitka i obnove, 77-90.
Gelo, J. (1999): Ratni učinci na promjene demografskih struktura u Hrvatskoj. Društvena istraživanja, 8, 4/5, 735-749.
Graovac, V. (2005): Starenje stanovništva u Hrvatskoj i u europskim zemljama. U: Toskic, A. (ur.): III. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Zadar, 24.-27. rujna 2003. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 288-297.
Jones, H. (1990): Population geography. London, Paul Chapman publishing.
Magaš, D. (2000): Suvremeni problemi prostornog razvoja Hrvatske. U: Pejnovic, D. (ur.): II. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Lovran, 30. rujna-03. listopa-da 1999. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 109-120.
Mrden, S., Friganovic, A. (1998): The Demographic situation in Croatia, Geoadria, 3, 29-56.
Mujic, N., Legčevic, J. (2008): Razvoj ljudskog kapitala, novo bogatstvo nacije. Informatologija, 41, 3, 196-202.
Nejašmic, I. (1996): Regional characteristics of population reproduction in the Republic of Croatia. Geografski glasnik, 58, 1-14.
Nejašmic, I. (2003): Značajke biološkog (demografskog) sastava stanovništva Hrvatske. Hrvatski geografski glasnik, 65, 2, 29-54.
Nejašmic I. (2005): Demogeografija: stanovništvo u
prostornim odnosima i procesima. Zagreb, Školska knjiga
Nejašmic I. (2007): Demografski resursi hrvatskih županija: analiza sintetičnih indikatora. U: Filipčic, A. (ur.): IV. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Poreč 10.-13. listopada 2007. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 197-206.
Nejašmic, I. (2008): Stanovništvo Hrvatske-demoge-ografske studije i analize. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo.
Nejašmic I., Toskic, A. (2000): Razmještaj stanovništva u Republici Hrvatskoj - dio opcih demografskih i društvenogospodarskih procesa. Geoadria, 5, 93-104.
Nejašmic I., Bašic K., Toskic A. (2008): Prostorne značajke nataliteta u Hrvatskoj. Hrvatski geografski glasnik 70, 2, 91-112.
Njegač, D. (2000): Regionalna struktura Hrvatske. U: Pejnovic, D. (ur.): II. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Lovran, 30. rujna-03. listopada 1999. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 191-199.
Oliveira-Roca, M. (1991): Demografski resursi regija Hrvatske: prijedlog konceptualno-metodološkog okvira istraživanja. U: Seferagic, D. (ur.): Društvene promjene u prostoru. Zagreb, Institut za društvena istraživanja, 43-69.
Pejnovic, D. (2004): Depopulacija županija i disparitet u regionalnom razvoju Hrvatske. Društvena istraživanja 13, 4/5, 701-726.
Pokos, N. (1999): Procjena broja iseljenih stanovni-ka Republike Hrvatske od popisa stanovništva 1991. do 30. lipnja 1998. godine. Društvena istraživanja 8, 5/6, 725-734.
Pokos, N. (2005): Prirodna promjena stanovništva Hrvatske (1998-2001). U: Toskic, A. (ur.): III. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Zadar, 24.-27. rujna 2003. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 277-287.
Pokos, N. (2007): Promjene spolne strukture stanovništva Hrvatske 1953.-2001. godine. U: Filipčic, A. (ur.): IV. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Poreč 10.-13. listopada 2007. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 207- 219.
Nikola VOJNOVIC: DEMOGRAFSKI RESURSI OPCINA I GRADOVA ISTARSKE ŽUPANIJE, 187-198
Sic, M. (2003): Regional disparities in Croatia. Hrvatski geografski glasnik, 65, 2, 5-28.
Spevec, D. (2009): Populacijski potencijal Krapin-sko-zagorske županije. Hrvatski geografski glasnik, 71, 2, 43-63.
Stiperski, Z. (2000): Geografski aspekt suvremenih gospodarskih kretanja u Hrvatskoj - rast dominacije Zagreba. U: Pejnovic, D. (ur.): II. Hrvatski geografski kongres, zbornik radova, Lovran, 30. rujna-03. listopada 1999. Zagreb, Hrvatsko geografsko društvo, 165-173.
Škare, M. (2001): Human capital as a source of growth - myth or reality. Ekonomski pregled, 52, 1-2, 189-205.
Vojnovic, N. (2004): Depopulacija u Istarskoj župa-niji 1981.-2001. Annales, Series historia et sociologia, 14, 2, 61-72.
Vresk, M. (1990): Struktura dnevnih migranata zaposlenih kao pokazatelj razvijenosti dnevnih urbanih sistema Hrvatske. Geografski glasnik, 52, 1-11.
Wertheimer-Baletic, A. (1997): Demoreprodukcijski procesi u Hrvatskoj, U: Vojnovic, F. et al. (ur.): Nacio-
nalni program demografskog razvitka. Zagreb, Ministar-stvo razvitka i obnove, 55-75.
Wertheimer-Baletic, A (1999): Stanovništvo i razvoj, Zagreb, Mate.
Wertheimer-Baletic, A. (2004): Depopulacija i stare-nje stanovništva - temeljni demografski procesi u Hrvatskoj. Društvena istraživanja, 13, 4/5, 631-651.
Zupanc, I. (2001): Demografska kretanja sjeverne hrvatske Istre od 1857. do 1991. godine. Annales, Series historia et sociologia, 11, 2, 321-342.
Zupanc, I. (2004): Demografski razvoj Istre od 1945. do 2001. Hrvatski geografski glasnik, 66, 1, 67-102.
Živic, D., Pokos N. (2004): Demografski gubitci ti-jekom domovinskog rata kao odrednica depopulacije Hrvatske (1991.-2001.). Društvena istraživanja, 13, 4/5, 727-750.
Živic D., Pokos N., Turk H. (2005): Basic demographic processes in Croatia. Hrvatski geografski glasnik, 67, 1, 27-44.