original scientific article	UDC 314.116(497.11=163.6)
received: 2011-03-21
SLOVENCI U SRBIJI. PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUČAVANJU
Aleksandar KNEŽEVIC
Univerzitet u Beogradu, Geografski fakultet, Studentski Trg 3/III, 11000 Beograd, Republika Srbija
e-mail: knezevic@gef.bg.ac.rs
IZVLEČEK
Slovensko prebivalstvo v Srbiji je resda maloštevilno, vendar pa je v mnogih pogledih izredno specifično in posledično zelo zanimivo za demografsko preučevanje. Popis prebivalstva, gospodinjstev in stanovanj iz leta 2002 je pokazal, da v Srbiji (izvzemši Kosovo in Metohijo) živi 5.104 Slovencev, kar je okoli 0,07 % celotnega prebivalstva. Za Slovence v Srbiji so značilni visoki demografski kazalci, povezani s starostjo: njihova povprečna starost je 54,9 let, indeks staranja je 5,9 in v starostni skupini 0-19 let je samo 8 % prebivalstva, kar kaže na resne težave z biološko depopulacijo. Med leti 1948-2002 se je število Slovencev v Srbiji približno štirikrat zmanjšalo, pri čemer je do prvega večjega upada prišlo med šestdesetimi leti dvajsetega stoletja. Vzrok za nenehno upadanje slovenskega prebivalstva v Srbiji v preteklih desetletjih je zlasti negativni naravni prirast. Želja mladih Slovencev, da bi zapustili Srbijo ter življenje in delo nadaljevali v Sloveniji, je ključni dejavnik, ki lahko po več kot sto petdesetih letih privede do izginotja Slovencev v Srbiji. Kljub nekaterim zelo neugodnim demografskim kazalcem pa Slovenci v Srbiji po nekaterih so-cio-kulturnih značilnostih zasedajo prvo mesto med narodnimi skupnostmi. Po zadnjem popisu prebivalstva iz leta 2002 med slovenskim prebivalstvom v Srbiji skoraj ni nepismenosti; delež visoko izobraženih (23,6 %) prav tako kaže, da so najbolj izobražena etnična skupina v Srbiji.
Ključne besede: Slovenci, Srbija, popis prebivalstva, nacionalnost, materni jezik, najpomembnejši statistični
podatki, naravni prirast, migracija
GLI SLOVENI IN SERBIA. UN CONTRIBUTO AGLI STUDI DI ETNODEMOGRAFIA
SINTESI
La popolazione slovena in Serbia, sebbene poco numerosa, e in diversi aspetti specifica e molto interessante per gli studi demografici. Secondo il Censimento della popolazione, delle unitá familiari e abitazioni del 2002, il numero totale degli sloveni in Serbia (esclusi il Cossovo e la Metochia) ammonta a 5104 ossia circa lo 0,07 per cento dell'intera popolazione. Gli sloveni in Serbia registrano i valori piu alti in tutti gli indicatori demografici di invecchi-amento - etá media di 54,9 anni, l'indice di invecchiamento del 5,9 per cento e una quota di soli 8,0 per cento nella popolazione tra gli 0 e 19 anni - segnalando seri problemi di spopolamento biologico. Nel periodo dal 1948 al 2002 il numero degli sloveni in Serbia e diminuito di circa quattro volte, registrando il primo calo rilevante negli anni sessanta del secolo scorso. Il suo continuo abbassamento negli ultimi decenni e dovuto innanzitutto al saldo naturale negativo e al desiderio dei giovani sloveni di lasciare la Serbia per andare a vivere e lavorare in Slovenia -questi sono i fattori principali che possono portare alla scomparsa della presenza slovena in Serbia dopo piu di 150 anni. Malgrado questi indicatori demografici sfavorevoli, esistono comunque delle caratteristiche socioculturali che ancora collocano gli sloveni al primo posto tra le comunitá nazionali in Serbia. Secondo l'ultimo censimento del 2002, infatti, la popolazione slovena in Serbia quasi non registra piu casi di analfabetismo e con il 23,6 per cento di persone con il grado d'istruzione superiore e il gruppo etnico piu colto in Serbia.
Parole chiave: gli Sloveni, Serbia, censimento, nazionalita, lingua madre, statistiche demografiche, saldo naturale,
migrazione
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
UVOD
Proučavanja demografskih karakteristika stanovni-štva po nacionalnosti vec duže vreme predstavljaju interes, kako demografije, tako i drugih nauka i naučnih disciplina, a rezultati nam daju odgovor na pitanje u ko-joj se meri demografski pokazatelji razlikuju u odnosu na pripadnost odredenoj nacionalnoj zajednici. Razlike u demografskim pokazateljima po nacionalnoj, posebno verskoj pripadnosti namecu i potrebu za ispitivanjem njihovih uzroka, odnosno dominantnih faktora koji su na te razlike uticali, počev od istorijsko-geografskih, kulturološko-civilizacijskih, političko-geografskih, asi-milacionih, pa sve do bioloških, etno-psihičkih, socio--ekonomskih i ostalih faktora koji utiču na stvaranje i oblikovanje jedne nacije.
Raspad SFR Jugoslavije je u značajnoj meri prome-nio političko-geografsku kartu Balkanskog poluostrva. Kroz procese etničke homogenizacije i konsolidacije došlo je do stvaranja novih političko teritorijalnih jedi-nica čije su administrativne (republičke) granice krajem XX veka postale i državne, a kojima su prvi ozbiljniji elementi državnosti ugradeni amandmanima na Ustav SFRJ iz 1974. godine. S obzirom na činjenicu da je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Jugoslavija, bila etnički heterogena država, sačinjena pretežno od južno slovenskih naroda koji su se usled intenzivnih unutrašnjih migracija u odredenoj meri izmešali, raspad zajedničke države po avnojevskim granicama je ostavio odredeni broj nacionalnih zajednica van svojih današnjih država. One su u zavisnosti od zakonske regulative, postale nacionalne manjine ili etničke grupe, što je dovelo do pojačanog interesa za proučavanjem etničkih struktura i etnodemografskih procesa u novo-nastalim državama. Multikonfesionalnost i multietničost bivše države, tokom celog vremena njenog postojanja, u snažnoj meri su uticali na neravnomeran demografski razvitak Jugoslavije na šta ukazuje uočljiva neravnoteža demografskih pokazatelja različitih nacionalnosti, a na-ročito konfesija (pre svega pokazatelja prirodnog kreta-nja stanovništva).
Znatan broj lica drugih nacionalnosti sa etničkom maticom van Srbije kao i onih bez matične države, predstavlja jednu od karakteristika današnjeg nacionalnog sastava Srbije. Etničku heterogenost Centralne Srbije i Vojvodine pokazali su i rezultati popisa stanovništva iz 2002. godine, prema kojima Srbi čine udeo od 82.9%, dok se u okviru 28 nacionalnih ili etničkih zajednica de-klarisalo 14.7% stanovništva. Medu njima svoje mesto zauzimaju i Slovenci koji prema zvaničnoj statistici u Srbiji nisu zastupljeni u znatnom broju, ali predstavljaju veoma interesantan predmet pruočavanja koji cemo u
odredenim demografskom aspektima obuhvatiti u ovom radu. Takode napominjemo da su se Slovencima u Srbiji bavili istraživači različitih obrazovnih i naučnih profila, a značajne radove su ostavili slovenački autori B. Žvan koji se bavio socio-kulturnim položajem Slovenaca u Beogradu izmedu dva svetska rata, prof. Mirko Pak koji je proučavao migracije Slovenaca za vreme kolonizacije Vojvodine, a u novije vreme prof. Vera Kržišnik-Bu-kic koja se, u sklopu proučavanja Slovenaca na teritoriji bivše Jugoslavije u svojim radovima, pored društvenog položaja Slovenaca u Srbiji, bavila i njihovim poreklom, migracijama ali i etnostatističkom popisnom evidenci-jom.
Prvo pominjanje značajnijeg broja Slovenaca u Srbiji je vezano za ekonomske migracije i sezonske poslove u XIX veku, tačnije za period posle oslobodenja Srbije od turske okupacije i početka obnove njene državnosti od 1883. godine. Pouzdanih podataka o broju Slove-naca u Kneževini Srbiji nema, ali se zna da su se slo-venački rudari interesovali za rudarstvo u Majdanpeku. U periodu od 1849-1851. godine u rudnicima Majdan-peka pominju se radnici i majstori koje je domace sta-novništvo nazivalo ''Štajerci'', a moglo ih je biti i medu prvim zaposlenim rudarima u Rudnoj glavi i Crnajki još 1848. godine (Simic, 1982, 80). Krajem XIX veka, 1880. godine, slovenački rudari se pominju u Vrdniku i još nekim fruškogorskim naseljima. Malo više podataka o Slovencima u Kraljevini Srbiji nam daju rezultati popisa stanovništva iz 1884. godine, prema kojima je broj Slovenaca u tadašnjim granicama Srbije bio 161, ili 0,059% od ukupnog stanovnitva, od čega je bilo 138 ''varoških'' (u gradovima)1, dok je broj onih koji su živeli u selima iznosio 23 (Jakšic, 1889, 28-30).
Nešto intenzivnije migracije Slovenaca ka Srbiji su počele u periodu izmedu dva svetska rata, neposredno po stvaranju Kraljevine SHS, kada se odredeni broj Slovenaca doselio u Beograd koji je kao prestonica nudio veliki broj radnih mesta u ondašnjoj kraljevskoj upravi i administraciji. Inače, ovaj period se poklapa i sa potpisivanjem Ripalskog sporazuma, narastanjem faši-stičke ideoligije u Italiji i sa intenziviranjem iseljavanja slovenačkog stanovništva iz područja Julijske krajine prema novonastaloj državi, ali kako nema zvaničnih statističkih podataka o ovim migracijama ka Srbiji, nije moguce numerički oceniti njihov obim i intenzitet, kao ni strukturu migranata. Sa druge strane, meduratni period u Srbiji je bio obeležen ubrzanom industrijalzacijom i početkom intenzivnije urbanizacije, što je omoguci-lo dolazak veceg broja kvalifikovanih radnika, majsto-ra i školovanog kadara za kojim je tada postojala velika potreba. Tako beležimo grupu od 300 Slovenaca u Kragujevcu koji su radili kao dobri majstori u fabrici
1 Prema istom izvoru, u Beogradu je 1884. godine živelo 80 Slovenaca. Takode je objavljen i podatak o tzv.''seksualnoj razmeri'' (polnoj strukturi) slovenačkog stanovništva u Srbiji iste godine. Naime, na 1000 muškaraca je dolazilo 578 žena (278 žena u seoskim naseljima, a 643 žene u gradskim naseljima).
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
oružja (Kržišnik-Bukic, 2003, 125), ali i u Kraljevu gde je postojala fabrika aviona pod rukovodstvom francu-skih inžinjera, a u kojoj je svoje zaposlenje pronašao i odredeni broj Slovenaca koji su bili poznati kao dobri montažeri. Malo je poznato u današnjoj javnosti da je tokom masovnog streljanja gradana Kraljeva 14. oktobra 1941. godine od strane nemačkih okupatora, streljan i odredeni broj Slovenaca (oko 60) medu kojima je bilo izbeglica iz Maribora i okoline2, ali onih koji su u to vreme več bili ugledni stanovnici Kraljeva. O tome postoje i pisani dokumenti, a ova dva grada i danas od-ržavaju bliske veze.
Sledeči talas doseljavanja Slovenaca u Srbiju desio se posle Drugog svetkog rata za vreme tzv. agrarne kolonizacije Vojvodine, kada je u pet banatskih naselja (Vršac, Gudurica, Velika Greda, Banatsko Plandište i Dužine) doseljena 801 slovenačka porodica, od čega je 30.8% kolonista došlo iz okruga Ljubljana i Celje (Pak, 1963, 404). Ovaj proces doseljavanja Slovenaca u Ba-nat je bio završen do kraja 1946. godine i predstavljao je poslednji veci imigracioni talas jer u drugoj polovini XX veka nije bilo značajnijeg doseljavanja Slovenaca u Srbiju.
Danas, i ako malobrojna, sa udelom od svega 0.07% u ukupnom stanovništvu Srbije, populacija Slovenaca u Srbiji je po mnogo čemu specifična i vrlo interesantna za demografska proučavanja. Sa prosečnom starošcu od 54.9 godina, indeksom starenja koji iznosi 5.9 i udelom od svega 8% stanovništva iz starosnog kontingenta od 0-19 godina, Slovenci u Srbiji su rangirani u vrhu po svim pokazateljima demografske starosti što ih ozbilj-no suočava sa biološkom depopulacijom. Kontinuirano višedecenijsko opadanje broja stanovnika slovenač-ke nacionalnosti u Srbiji, a pre svega usled izraženog negativnog prirodnog priraštaja koji traje od polovine 60-tih godina XX veka, kao i želja malobrojnih mladih Slovenaca da svoj život i rad nastave u Sloveniji, prete da, posle više od 150 godina, Slovenci prekinu svoje prisustvo u Srbiji.
Medutim, pored veoma nepovoljnih demografskih pokazatelja, Slovenci u Srbiji su po nekim socio-kul-turnim karakteristikama na prvom mestu u rangu etnič-kih ili nacionalnih zajednica. Tako, prema rezultatima poslednjeg sprovedenog popisa stanovništva Srbije iz 2002. godine, nepismenih Slovenaca u Srbiji skoro i da nema, a visoko obrazovanje ima 23.6 % , što ih stavlja u red najobrazovanijih nacionalnih zajednica u Srbiji.
Prema rezultatima Popisa stanovništva, domacin-stava i stanova 2002. godine, ukupan broj Slovenaca u Srbiji (bez Kosova i Metohije) je iznosio 5.104 što čini udeo od približno 0.07% u ukupnom stanovništvu. Od ukupnog broja Slovenaca u Srbiji, 60.7% živi na
teritoriji Centralne Srbije, a 39.3% u Vojvodini. Naj-veca koncentracija Slovenaca je u Beogradu gde živi 2.084, odnosno 40.8% i Novom Sadu gde ih živi 443, odnosno 8.7% od ukupnog broja Slovenaca u Srbiji. Pored Beograda i Novog Sada, Slovenci su popisani i u opštinama: Subotica, Vršac, Pančevo, Zrenjanin, Beočin, Niš, Sombor, Irig, Kragujevac, Sremska Mitro-vica, Plandište, Bačka Topola, Vrbas, Bor, Kula, svuda sa udelima u intrvalu od 1-5% u ukupnom broju Slovenaca u Srbiji.
METODOLOŠKI PROBLEMI ETNOSTATISIČKOG I ETNODEMOGRAFSKOG PROUČAVANJA SLOVENACA U SRBIJI
Etnodemografska pruočavanja u Srbiji su moguca od vremena organizovanja redovnih statističkih istraživa-nja stanovništva, pre svega popisa stanovništva i vitalne statistike. Etnostatistički podaci koji su dobijeni u uku-pno 16 popisa sprovdenih u Kneževini Srbiji i Kraljevini Srbiji u periodu od 1883.-1910. godine, kao i dva popisa u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca i Kraljevini Jugoslaviji iz 1921. i 1931. godine su od neprocnjivog značaja, ali su istovremeno oskudni i sa ograničenim distribucjama. Metodološke razlike, nejednaki vremenski intervali popisivanja kao i različite društveno-poli-tičke okolnosti pod kojima su popisi u Srbiji sprovodeni u navedenom periodu, doveli su do toga da se rezultati ovih popisa odlikuju različitim stepenom pouzdanosti, neuporedivošcu podataka i neujednačenošcu obeležja stanovništva, što u znatnoj meri otežava demografska proučavanja (Radovanovic, 2005, 38).
U jugoslovenskim popisima stanovništva sprovede-nim izmedu dva svetska rata (1921. i 1931. godine), težište je stavljeno na pitanja o maternjem jeziku i vero-ispovesti, preko kojih su se posredno sticale informacije o etničkoj strukturi jugoslovenskog stanovništva.
Posle Prvog svetskog rata, po ujedinjenju u Kraljevi-nu Srba, Hrvata i Slovenaca, pristupilo se prvom popisu stanovništva, 31. januara 1921. godine, i ako granice Kraljevine još nisu bile definitivno utvrdene. Prethodni rezultati popisa su objavljeni 1924. godine, a definitivni tek 1932. godine, i to u okviru one administrativno-teri-torijalne podele koja je važila pre Prvog svetskog rata. U konačnim rezultatima je izloženo prisutno stanovništvo po maternjem jeziku i veroispovesti za svaku opštinu, tako da etničku strukturu stanovništva Srbije prema rezultatima ovog popisa možemo dobiti samo posrednim putem, odnosno analizom odgovora na pitanja o maternjem jeziku i veroispovesti. Nedovoljno definisane državne granice, drugačija administrativno teritorijalna podela, nedostatak pitanja o nacionalnoj pripadnosti i
2 Jedan od najmasovnijih migratornih talasa se desio početkom Drugog svetskog rata 1941. godine posle nemačkog ulaska u Maribor i okolinu, kada je najmanje 10 000 Slovenaca svoje utočište našlo u Centralnoj Srbiji, pretežno u Šumadiji. Večina se vratila u Sloveniju posle rata, tokom 1945. godine.
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
prisustvo znatnog broja drugih nacionalnosti katoličke veroispovesti, predstavljaju otežavajuce okolnosti pre-tpostavci približnog broja Slovenaca na prostoru današnje Srbije prema rezultatima popisa iz 1921. godine. Jedina olakšavajuca okolnost je mogucnost nacionalne identifikacije preko slovenačkog maternjeg jezika koji su, verovatno, u najvecem broju izjavili Slovenci. Tako, dolazimo do podataka da je u Kraljevini SHS bez Slovenije sa Prekmurjem, slovenački jezik izjavilo 39.775 stanovnika, od čega 10.730 ili 27% na teritoriji Srbije, Banata, Bačke i Baranje (Kržišnik-Bukic, 1992, 175).
Drugi meduratni popis stanovništva izvršen je 31. marta 1931. godine u Kraljevini Jugoslaviji, a konačni rezultai ovog popisa su objavljeni u četiri knjige, medu kojima je i knjiga o veroispovesti (Zavod za statistiku i evidenciju NR Srbije, 1953, 39). lako je u popisu 1931. godine bilo postavljeno pitanje o narodnosti, ovi podaci nisu objavljeni. Očigledno u nameri da se stvori predstava o etničkoj monolitnosti naroda južnoslovenskog porekla, metodološkim uputstvima je bilo predvideno da se sve ove narodnosti iskažu kao jedna-jugosloven-ska, dok je za narodnosti nejužnoslovenskog porekla bilo propisano upisivanje njihove konkretne etničke pripadnosti, npr. nemačka, madarska, turska itd. (Stan-kovic, 1992, 160). Iz istih razloga kao u prethodnom popisu, prema rezutatima popisa iz 1931. godine broj Slovenaca u Srbiji možemo samo pretpostaviti, a posebno zato što je jezička struktura Kraljevine Jugoslavije data prema tadašnjim banovinama. Ipak doznaje-mo da je 55.805 stanovnika Kraljevine Jugoslavije bez Dravske banovine izjavilo slovenački maternji jezik, od čega je 5.896 živelo u Beogradu, a 1.785 u Moravskoj banovini koja je svojom celom površinom u sastavu današnje Srbije. U Dunavskoj banovini, koja je svojim najvecim delom na teritoriji današnje Srbije, 3.745 stanovnika je izjavilo slovenački maternji jezik (Kržišnik--Bukic, 1992, 178).
O broju Slovenaca u Beogradu 30-tih godina prošlog veka ima više podataka od kojih cemo pomenuti zani-mljivu procenu od 10.000 Slovenaca (Žvan, 1932, 7), kao i da je u Beogradu sa Zemunom prema podacima popisa iz 1931. godine živelo 5.542 ili 2.07% stanovnika koji su poreklom po rodenju iz Dravske banovine, ali i da je prema jednom nepotpisanom članku iz Opštinskih novina (komplet brojeva za 1934. godinu) u Beogradu 2.5% stanovništva govorilo slovenački jezik (Bogavac, 1991, 108).
Do popisa 1948. godine, podaci o etničkom obeležju nacionalne pripadnosti se mogu dobiti ili direktno, na osnovu pitanja o nacionalnoj pripadnosti (prvi put je postavljeno u popisu 1866. godine), ili posredno, preko pitanja o maternjem jeziku i veroispovesti. U Srbiji je od Drugog svetskog rata do danas sprovedeno ukupno 7 popisa stanovništva, od čega je 6 sprovedeno u okviru SFRJ, a poslednji je održan 2002. godine, u okviru državne zajenice Srbija i Crna Gora. S obzirom na to da je direktno izvodenje nacionalne strukture stanovništva Srbije moguce od svih posleratnih popisa koji obezbeduju podatke o nacionalnoj pripadnosti i koji su prikupljani pod uslovima ustavnih načela koja su garantovala potpu-nu slobodu nacionalnog izjašnjavanja svim gradanima Srbije prema ''subjektivnom kriterijumu izjašnjavanja'', u ovom radu ce težište etnostatističkih istraživanja biti bazirano na podacima popisne i vitalne (demografske) statistike u periodu od 1948. godine. Prema tome, kada govorimo o nacionalnoj stukturi stanovništva Srbije prema rezultatima sprovedenih popisa u datom periodu, moramo imati u vidu činjenicu da raspolažemo samo brojem ''nacionalno deklarisanih'', što ne mora uvek da se podudara sa etničkim poreklom. To implicira uti-caje raznih faktora na nacionalno opredeljenje kao što su socio-kulturni, drštveno-politički, integracijski, ekonomski, a na prostoru bivše Jugoslavije i religijski. lako prema preporukama Konferencije evropskih statističara za popis stanovništva i stanova Organizacije Ujedinje-nih Nacija pitanja o nacionalnosti, veroispovesti i ma-ternjem jeziku spadaju u grupu tzv. dopunskih obeležja, a u nekim zapadno-evropskim zemljama se čak smatra-ju pitanjima ličnog-privatnog karaktera (Raduški, 2006, 181), etnička obeležja su na prostoru bivše Jugoslavije, tokom celog vremena njenog postojanja smatrana su-štinskim, naročito u vreme poremecenih društveno-eko-nomskih i političkih okolnosti.
Ipak, kada iznosimo tvrdnju o tzv. stvarnoj slici nacionalnog sastava Srbije, moramo upzoriti na to da je ''ta slika, pre svega, rezultat nacionalne politike u poslera-tnoj socijalističkoj Jugoslaviji, koja je sve do danas bila pod dominacijom tzv. jugoslovenskog modela socijaliz-ma i koja je još tokom Drugog svetskog rata i neposredno posle njega stvorila dve nacije-crnogorsku i make-donsku, a ubrzo zatim i trecu-muslimansku3, kao što je uticala i na stvaranje nejasnih flotantnih etnokulturnih identiteta Jugoslovena i regionalno neopredeljenih'' (Ra-dovanovic, 1995, 186). Medutim, dok pojava Jugoslove-
3 Prema popisnoj metodologiji iz 1948. godine, Muslimani su popisivani kao Muslimani opredeljeni, u smislu jugoslovenskog etničkog porekla (npr. Srbi-Muslimani, Hrvati-Muslimani, itd) i kao Muslimani neopredeljeni; u popisu 1 953. godine za Muslimane i lica koja nisu osecala jaku nacionalnu pripadnost uvedene su kategorije Jugosloven-neopredeljen (ako su jugoslovenskog porekla) i nacionalno neopredeljen (za ostale pripadnike nacionalnih manjina), što je imalo za posledicu demografski rast prve kategorije,"mada se osnovano može pretpostaviti da 1 953. godine neopredeljenim Jugoslovenima, pored Muslimana, pripada i odredeni broj ostalih flotantnih etničkih skupina'' (Radovanovic, 1995, 187); zvanična jugoslovenska statistika u popisnu metodologiju iz 1961. godine uvodi novu nacionalnu odrednicu Musliman, ali u etničkom smislu tako da, identifikacijom religijskog sa nacionalnim obeležjem, direktno učestvuje procesu etničke konsolidacije Muslimana; od 1971-1991. godine pojmovno odrdenje reči Musliman sa velikim početnim slovom je podrazume-valo etničku, a malim slovom versku pripadnost; u popisu 2002. godine u zvaničnu statističku nomenkalturu nacionalnosti, bez ikakvog metodološkog objašnjenja, je uvedena nova nacionalna odrednica Bošnjak.
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
na kao nacionalne odrednice donekle i ima svoje obja-šnjenje kroz primenu raznih metodologija popisivanja, etnički mešovite brakove, ideološki pristup nacionalnoj deklaraciji ili potrebu etničke mimikrije u odredenim društveno-političkim okolnostima (primer Srba u Hrvat-skoj ili Vlaha i Roma u Srbiji), kod nacionalno neopredeljenih je stvar malo složenija, pogotovo ako se uzme u obzir da, na primer, u popisu stanovništva Slovenije iz 2002. godine skoro 10% stanovništva nije želelo da se nacionalno deklariše, odnosno svrstalo se u grupe ne-poznato, nacionalno neopredeljen ili nisu dali nikakav odgovor. S druge strane, u Srbiji (bez Kosova i Metohije) se iste godine 2.7% stanovništva svrstalo u grupe ostali, neizjašnjeni i neopredeljeni, regionalno opredeljeni i nepoznato, dok se kao Jugosloven (kategorija koja je statistički skoro nestala u Sloveniji i Hrvatskoj) izjasnilo čak 80.721 ili 1.08% što ih, iza Madara, Bošnjaka i Roma, stavlja na četvrto mesto u rangu ''nacionalnih manjina'' (Kneževic, 2005, 104).
Pored obeležja nacionalne pripadnosti, u etnodemo-grafskim pručavanjima značajno mesto zauzima i pitanje o maternjem jeziku koje je bilo postavljano u svim sprovedenim popisima u Srbiji, i za koje se smatra da je pod manjim uticajem subjektivnog kriterijuma.
Pitanje o veroispovesti je u XX veku postavljano u popisima 1921., 1931., 1953., 1991., i 2002. godine, a odgovori su dobijani po subjektivnom kriterijumu, na osnovu ličnog ubedenja i shvatanja religije.
Podaci o nacionalnom sastavu stanovništva Srbije u popisu 2002. godine prikupljeni su na osnovu slobo-dnog izražavanja stanovnika. Pitanje u popisnici je bilo otvorenog tipa u kome se nije nudio ni jedan odgovor, osim što je postojao dodatak pitanju koji glasi: ''prema čl. 45. Ustava Savezne Republike Jugoslavije, gradanin nije dužan da se izjasni'' (Savezni zavod za statistiku, 2002.). Kada je u pitanju metodologija nacionalne deklaracije u drugim bivšim jugoslovenskim republikama, u popisima stanovništva su primenjeni pojmovi ''narodnost'' u Hrvatskoj (2001. godine), odnosno ''narodna/ etnična pripadnost'' u Sloveniji (2002. godine), sa pita-njima tzv. zatvorenog tipa, koja su podrazumevala nacionalno opredeljenje prema unapred ponudenim od-govorima. U Hrvatskoj je bio ponuden odgovor Hrvat/ Hrvatica, dok je za ostale upisivan odgovor, a u Sloveniji je bilo ponudeno deklarisanje u tri kategorije (Slovenci, Italijani i Madari), a zatim pitanje tzv. otvorenog tipa u kome se nije nudio ni jedan odgovor. Pitanje nacionalne deklaracije u popisu stanovništva u Makedoniji (2002. godine) je postavljeno na isti način kao i 1991. godi-ne uz predvidenu mogucnost neizjašnjavanja (Mrden, 2002, 98-100). Iz političkih razloga, popis stanovništva u Bosni i Hercegovini još uvek nije sproveden, dok je popis u Crnoj Gori sproveden 2003. godine.
Osnovna metodološka razlika Popisa stanovništva, domacinstava i stanova Srbije 2002. godine u odnosu na prethodne popise, a koja direktno utiče na upore-divost kretanja broja stanovnika sa rezultatima pretho-
dnoh popisa, odnosi se na promenu definicije ukupnog stanovništva, a koje sada obuhvata stanovništvo Srbije bez obzira da li se nalazi u zemlji ili inostranstvu ''ne duže od godinu dana'', kao i strane državljane sa prebi-valištem u Srbiji preko godinu dana. Ovo se, naravno, odrazilo i na kretanje broja stanovnika po nacionalnosti tako da je realni porast ili pad manji od iskazanog u rezultatima iz 2002. godine.
Poslednji popis stanovništva Srbije, iz političkih razloga, nije sproveden na teritoriji Kosova i Metohije tako da ce u ovom radu svi popisni podaci koji su vezani za 2002. godinu biti iskazani samo za Centralnu Sr-biju i Vojvodinu. Takode, treba naponenuti i da je popis stanovništva u Srbiji 1991. godine bio obeležen bojkotom od strane kosovskih Albanaca na Kosovu i Metohiji, tako da zvanična statistika za navedenu godinu raspo-laže samo procenjenim brojem albanskog stanovništva, dok je poslednji zvanični podatak iz popisa stanovništva o broju Albanaca iz 1981. godine.
Pored popisa stanovništva, podjednako važan izvor podataka, bez koga je nezamislivo bilo kakvo analitičko etnodemografsko istraživanje, je vitalna statistika (statistika prirodnog kretanja-radanja, smrti i sklopljenih i raz-vedenih brakova). Statistika vitalnih dogadaja se u Srbiji beleži još od prve polovine XIX veka, ali je distribucija podataka po nacionalnosti dostupna tek od pedestih godina XX veka, a prvi objavljeni podaci o broju živo-rodenih Slovenaca u Srbiji su iz 1952. godine, kada je zabeleženo 468 živorodenih Slovenaca. Vitalna statistika u posleratnom periodu je, kao i popisna, bila podložna metodološkim promenama, naročitito 1965-1970. godi-ne, kada je iz, najverovatnije ideoloških razloga, obusta-vljeno prikupljanje i objavljivanje vitalnih dogadaja po nacionalnosti, što otežava etnodemografska proučavanja iz tog perioda. Ovo je posebno važno za Slovence u Srbiji, jer je upravo u tom periodu slovenačka populacija ušla u negativan prirodni priraštaj, tako da ne možemo tač-no datirati njegov početak. Takode, u periodu od 19912001. godine Slovenci u Srbiji se nisu našli u užoj statisti-koj klasifikaciji nacionalnosti za koje su kontinuirano i u potpunosti objavljivani podaci vitalne statistike.
Osnovni nedostatak važece metodologije registracije i objavljivanja vitalnih dogadaja po nacionalnosti predstavlja činjenica da su postojeci podaci distribuira-ni po nacionalnosti majke. Takode, kao i kod popisa stanovništva, nacionalna deklaracija majke je subjektivnog karaktera i ne mora odražavati njeno etničko poreklo što dovodi do pojave da se kod odredenih nacionalnih zajednica dešavaju razlike u nacionalnoj deklaraciji pri radanju i smrti.
STANOVNIŠTVO SRBIJE PO NACIONALNOSTI I KRETANJE BROJA SLOVENACA U PERIODU 19482002. GODINE
Etnička struktura Srbije u posleratnom periodu ukazuje na njen multinacionalni karakter koji je formiran
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
Tabela 1: Stanovništvo Srbije prema nacionalnosti u periodu 1948-2002. godine (Popis, 1948-2002): Table 1: Population of Serbia according the nationality (1948-2002) (Popis, 1948-2002):
	1948	1953	1961	1971	1981	1991	2002*
Ukupno	6527966	6979154	7642227	8446591	9313677	9778991	7498001
Srbi	4823730	5152939	5704686	6016811	6182159	6446595	6212838
Črnogorci	74860	86061	104753	125560	147466	139299	69049
Jugosloveni	0	0	20079	123824	441941	323625	80721
Albanci	532011	565513	699772	984761	1303032	1674353	61647
Bošnjaci	/	/	/	/	/	/	136087
Bugari	59472	60146	58494	53800	33455	26876	20497
Vlasi	93440	28047	1368	14724	25596	17807	40054
Madari	433701	441907	449587	430314	390468	343942	293299
Makedonci	17917	27277	36288	42675	48986	46046	25047
Muslimani	17315	81081	93467	154330	215166	246411	19503
Nemci	41460	46228	14533	9086	5302	5263	3901
Romi	52181	58800	9826	49894	110959	140237	108103
Rumuni	63160	59705	59505	57419	53693	42331	34576
Rusi	13329	7829	6984	4746	2761	2576	2588
Rusini	22667	23720	25658	20608	19757	18073	15905
Slovaci	73140	75027	77837	76733	73207	66798	59021
Slovenci	20998	20717	19957	15957	12006	8261	5104
Turci	1914	54526	44434	18220	13890	11235	522
Ukrajinci**	/	/	/	5643	5520	5066	5354
Hrvati	169864	173246	196409	184913	149368	105406	70602
Česi	6760	5948	5133	4149	3225	2832	2211
Ostali	9214	7807	7267	6989	17289	12925	11711
Neopredeljeni i neizjašnjeni	/	/	/	4486	7834	10906	107732
Regionalna pripadnost	/	/	/	10409	6848	4912	11485
Nepoznato	/	1994	5604	30274	43222	50367	75483
Napomena: * Popis stanovništva 2002. godine nije sproveden na teritoriji Kosova i Metohije pa se podaci odnose na Centralnu Srbiju i Vojvodinu. ** do popisa 1971. godine Ukrajinci su uključivani u Rusine.							
pod uticajem brojnih faktora koji se mogu razvrstati u demografske, koji podrazumevaju promene etničke strukture usled diferencijalnog demografskog razvitka po nacionalnosti (razlike u prirodnom priraštaju i migracijama stanovništva i njihovom uticaju na strukture); i nedemografske, medu kojima se ističu promena stava pri nacionalnom deklarisanju u popisima stanovništva i različita metodološka rešenja prilikom popisa stanovništva koja su se menjala u skladu sa društveno-politič-kim okolnostima, ali i potrebama i ciljevima vladajucih struktura, naročito u vreme socijalističke Jugoslavije. Kao rezultat pomenutih činilaca pojedine nacionalne zajednice su s vremenom povecavale svoj broj i udeo u ukupnom stanovništvu, dok su druge imale stagnirajuce ili negativne trendove u popuacionoj dinamici što je uti-calo na promenu etničke strukture stanovništva Srbije.
Polazna informacija u demografskim istraživanji-ma jedne populacije je njena brojnost koja proizilazi iz populacione dinamike. Informacije o broju stanovni-
ka odredene populacije dobijamo, pre svega, na osno-vu podataka popisa stanovništva. U kretanju ukupnog broja stanovnika Srbije u posmatranom periodu, nisu istovremeno, sa istim udelom i intenzitetom participira-le sve nacionalnosti (Tabela 1.). Velike razlike u tempu rasta pojedinih nacionalnosti ulovljene su, pre svega, poptpuno različitim reproduktivnim ponašanjem etnič-kih zajednica koje žive u Srbiji. Tako se na jednoj strani izdvajaju albanska i romska (posebno deo islamske veroispovesti) populacija kod kojih se primecuju veo-ma blage promene reproduktivnog modela, a na drugoj strani sve ostale nacionalnosti (sem Muslimana/Bošnjaka), kod kojih je ranije, ili od početka devedesetih godi-na, biološko obnavaljanje stanovništva znatno ispod ni-voa neophodnog za prostu reprodukciju (Radovanovic, 1995, 191). Uočljiv pad ukupnog broja stanovnika Srbije, kao i albanske populacije prema rezultatima popisa iz 2002. godine je prouzrokovan činjenicom da popis stanovništva nije održan na teritoriji Kosova i Metohije.
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
Tabela 2: Indeks rasta stanovništva Srbije po nacionalnosti u periodu 1948-2002. godine: Table 2: Growth index of population of Serbia according the nationality (1948-2002):
	1953/48	1961/53	1971/61	1981/71	1991/81	2002/91*
Srbi	107	111	105	103	104	99,4
Jugosloveni	/	/	617	357	73	25,2
Albanci	106	124	141	132	128	78,7
Bugari	101	97	92	62	80	76,8
Vlasi	30	5	108	174	70	225,3
Madari	102	102	96	91	88	85,3
Makedonci	152	133	118	115	94	55,6
Muslimani/Bošnjaci**	468	115	165	139	114	86,3
Nemci	111	31	62	58	99	75,4
Romi	113	17	508	222	126	114,4
Rumuni	94	99	96	93	79	81,7
Rusi	59	89	68	58	93	104,6
Rusini	105	108	80	96	91	88,1
Slovaci	103	104	99	95	91	88,4
Slovenci	99	96	80	75	69	63,8
Turci	2849	81	41	76	81	66,1
Ukrajinci***	/	/	/	98	92	106,2
Hrvati	102	113	94	81	71	72,5
Črnogorci	115	122	120	117	94	58,1
Česi	88	86	81	78	88	79,9
Napomene: *Za period 1991-2002. godine indeks je izračunat za teritoriju Centralne Srbije i Vojvodine. ** Za 2002. godinu indeks je iskazan zbirno za Muslimane i Bošnjake. *** Do popisa 1971. godine Ukrajinci su uključivani u Rusine.						
Izvor: Proračun na osnovu rezultata popisa stanovništva Srbije u periodu 1948-2002. godine (Popis, 1948-2002).
Posmatrajuci kretanje broja stanovnika Srbije po nacionalnosti, možemo potvrditi ranije iznetu rezervi-sanost o pouzdanosti statističkih podataka po nacionalnosti. Tako, sa jedne strane uočavamo izrazite nepravilnosti u kretanju broja Roma i Vlaha čiji je osnovni uzrok labilnost pri nacionalnoj deklaraciji u popisima stanovništva, dok je kretanje broja Muslimana i Jugo-slovena bilo pod direktnim uticajem promena metodoloških rešenja u popisivanju po nacionalnosti, što je za rezultat imalo otpočinjanje procesa etničke konsolidacije Muslimana i u krajnjem ishodu stvaranje bošnjačke nacije tokom devedesetih godina prošlog veka. Supro-
tno tome, razloge opadanja stopa rasta kako Slovena-ca, tako i Srba, Madara, Hrvata, Čeha, Slovaka, Make-donaca, Bugara, Rumuna, Rusina treba tražiti pretežno u demografskim faktorima, pre svega u kontinuiranom opadanju nataliteta odnosno prirodnog priraštaja. U tom smislu navešcemo i podatak da u Centralnoj Srbiji i Vojvodini ni jedna generacija Madarica rodenih pre, i Srpkinja i posle Prvog svetskog rata nije obezbedila svo-ju prostu reprodukciju. Posmatrajuci kretanje indeksa rasta po nacionalnosti jasno možemo uočiti tri modela rasta stanovništva na osnovu kojih možemo grupisati različite nacionalnosti (Tabela 2.).
Tabela 3: Kretanje broja Slovenaca u Srbiji 1948-2002. godine (Popis, 1948-2002): Table 3: The number of Slovenians in Serbia (1948-2002) (Popis, 1948-2002):
	1948	1953	1961	1971	1981	1991	2002*
SRBIJA	20998	20717	19957	15957	12006	8261	5104
Centralna Srbija	13492	14281	13814	10926	8207	5271	3099
Vojvodina	7223	6025	5633	4639	3456	2730	2005
Kosovo i Metohija	283	411	510	392	343	260	/
*Napomena: Popis stanovništva 2002. godine nije sproveden na teritoriji Kosova i Metohije.							
Aleksandar KNEZEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
Prvu grpu čine nacionalnosti kod kojih je zabeleženo kontinuirano i ravnomerno opadanje broja stanovnika i opadanje indeksa porasta. Tako su Slovenci, Rumuni i Česi suočeni sa kontinuiranim opadanjem tokom celog posmatranog perioda, dok Srbe, Hrvate, Makedonce, Madare, Rumune, Bugare, Rusine i Slovake karakterišu, prvo opadanje intenziteta rasta, a zatim i opadanje sta-novništva do kraja posmatranog perioda.
Drugu grupu čine nacionalnosti koje beleže stalni porast stanovništva u koju spadaju Albanci, Muslimani/ Bošnjaci i Romi (koji spadaju i u trecu grupu). Vrednost indeks porasta Albanaca u Srbiji se kretala u rasponu od 106-128 u periodu do 1991. godine, dok je vrednost indeksa kretanja Bošnjaka (usled ranije objašnjenih metodoloških promena popisivanja) realnaija tek od 1961. godine.
Trecu grupu čine nacionalnosti čiji pokazatelji rasta/ pada nisu reprezentativni usled sledečih faktora: sna-žnog uticaja subjektivnog kriterijuma pri nacionalnoj deklaraciji (Vlasi, Romi); nejasnog etničkog identiteta zbog ideološkog pristupa nacionalnoj deklaraciji ili etnički mešanih brakova (Jugosloveni); uticaja medudr-žavnih dogovora o preseljavanju stanovništva i prisilnih migracija posle Drugog svetskog rata (Turci, Nemci).
Ako minimiziramo razlike po nacionalnoj pripadnosti, zaključicemo da je tokom XX veka, i pored promena društveno-ekonomskih okolnosti, raznih metodoloških rešenja u statistici stanovništva, migratornih tokova i mešanja stanovništva, dominantnu ulogu u etnodemo-grafskim procesima u Srbiji imao obrazac reproduktiv-nog ponašanja karakterističan za pripadnost hrišcan-skom ili islamskom konfesionalnom krugu.
Indeks rasta je u poslednjem medupopisnom periodu (2002/1991. godine) predstavljen za teritoriju Centralne Srbije i Vojvodine. Pored daljeg opadanja skoro svih nacionalnosti usled opadanja prirodnog priraštaja, pad u ovom periodu je uzrokovan i velikim odlivom stanovništva u strane zemlje zbog loše ekonomske situacije i ratnih dešavanja na prostoru bivše Jugoslavije (prema odredenim računicama može se proceniti da je oko 300.000 mladih i obrazovanih stanovnika Srbije na-pustilo zemlju tokom 90-tih godina prošlog veka).
Kada je u pitanju kretanje broja Slovenaca u Srbiji, možemo uočiti da se njihov broj u periodu od 1948-
2002. godine smanjio za skoro četiri puta, pri čemu se prvi značajniji pad desio 60-tih godina XX veka (Tabela 3., Grafikon 1.).
Kao što se vidi iz tabele 3, kretanje broja Slovenaca u Srbiji u periodu od 1948-2002. godine, kao i kod večine nacionalnosti, pokazuje konstantan trend opadanja, kako na republičkom, tako i na nivou pokrajina. Takode iz tabele vidimo da najveci broj Slovenaca živi u Centralnoj Srbiji, a najmanji na Kosovu i Metohiji. Prema rezultatima popisa iz 1948. godine, skoro 2/3 Slovenaca (64%) živelo je u Centralnoj Srbiji i to pretežno u Beogradu, dok je 34 % Slovenaca popisano u Vojvodini. Takode je uočljivo da je pad broja Slovenaca bio jačeg intenziteta u Vojvodini nego u Centralnoj Srbiji. Najveci broj popisanih Slovenaca u Srbiji koji je iznosio 20.998 stanovnika je zabeležen u prvom popisu posle Drugog svetskog rata, a najmanji u poslednjem sprovedenom popisu 2002. godine, kada ih je popisano svega 5.104. Na grafikonu kretanja broja stanovnika možemo jasno da uočimo dva perioda opadanja populacije Slovenaca.
25000 20000 15000 10000 5000
20998 207171qQ^7
15957
12006
I
I
8261
5104
IX
1948 1953 1961 1971 1981 1991 2002* popisna godina
Grafikon 1: Kretanje broja Slovenaca u Srbiji 19482002. godine.
Graph 1: The number of Slovenians in Serbia (19482002).
Tabela 4: Pokazatelji porasta (pada) broja Slovenaca u Srbiji u periodu 1948-2002. godine: Table 4: Populatin growth (fall) indicators of Slovenians in Serbia (1948-2002):
	1953/48	1961/53	1971/61	1981/71	1991/81	2002/91*	2002/48
apsolutni pad	-281	-760	-4000	-3951	-3745	-2897	-15894
prosečni godišnji pad	-56,2	-95	-400	-395,1	-374,5	-263	-294,3
stopa prosečnog god. rasta	-2,7	-4,7	-22,3	-28,3	-36,9	-40,2	-22,5
index rasta	98,7	96,3	80	75,2	68,8	63,8	24,3
Napomena: za period 1991-2002. godine pokazatelji su izračunati za teritoriju Centralne Srbije i Vojvodine.							
Izvor: Proračun na osnovu rezultata popisa stanovništva Srbije u periodu 1948-2002. godine (Popis, 1948-2002).
Aleksandar KNEZEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
Prvi je period od 1948-1961. godine kada beležimo relativno blag, linearan pad broja Slovenaca koji se kretao u intervalu 1.3-3.7%. Za ovih 13 godina apsolu-tni pad broja Slovenaca iznosio je 1.041 stanovnik. U periodu 1948-1953. godine broj Slovenaca u Srbiji je stagnirao, a u Centralnoj Srbiji je čak i blago porastao.
Drugi period je počeo 1961. godine, a prvi nagli pad broja Slovenaca u Srbiji zabeležen je u medupopisnom periodu 1961-1971. godine, kada se njihov broj smanjio za 20%, odnosno za 4.000 stanovnika, što je ujedno i najveci pad u apsolutnom iznosu u posmatranom periodu. Ovaj pad se upravo poklapa sa periodom u kome je prirodni priraštaj slovenačke populacije u Srbiji dobio negativnu vrednost koja traje do današnjih dana (Tabela 6.). Takode, treba napomenuti da je vec pedesetih godina završen proces kolonizacije Vojvodine, da od tada nije bilo značajnijeg doseljavanja Slovenaca u Srbiju, kao i da je vec šezdesetih godina otpočeo lagani proces inverznih migracija kolonista, uglavnom ka Sloveniji.
U periodu koji je usledio nastavljen je trend inten-zivnog opadanja broja Slovenaca u Srbiji i on se kretao u intervalu 24.8% do čak 38.2% u poslednjem medupo-pisnim periodu. Ukupan pad broja Slovenaca u Srbiji u periodu 1948-2002.godine je iznosio 75.7%, odnosno 15.894 stanovnika, dok je stopa prosečnog godišnjeg rasta u ovom periodu iznosila -22.5%o (Tabela 4.).
Pad broja Slovenaca u Centralnoj Srbiji i Vojvodini u poslednjem medupopisnom periodu je nastavljen prema ranijem trendu i ne implicira značajnije promene u demografskom razvitku ove populacije, dok je veci pad stanovnišva u ovom periodu zabeležen samo kod Make-donaca, Crnogoraca i Jugoslovena.
Posmatrajci tabelu 4, uočljivo je da svi pokazatelji porasta broja Slovenaca u Srbiji u periodu od 19482002. godine imaju negativne vrednosti, kao i da se najveca promena u tom smislu dogodila 60-tih godina. Opadanje stanovništva tokom celog perioda posmatranja, pored Slovenaca, imali su samo Rumuni i Česi. Takode je vidljivo da u posmatranom periodu nije bilo značajnijih oscilacija u opadajucem trendu kretanja broja Slovenaca u Srbiji, što nam govori da uzrok ovog pada ima jasno demografsko objašnjenje, a da uticaj subjektivnog kriterijuma na Slovence pri nacionalnom deklarisanju u popisima stanovništva, kao i promne metodologije popisivanja nisu imale veceg značaja. To
Grafikon 2: Index rasta Slovenaca u Srbiji 1948-2002. godine.
Graph 2: Growth index of Slovenians in Serbia (19482002).
znači da Slovenci u Srbiji nisu, u statistički uočljivoj meri, skloni etničkom prikrivanju, jer osnovnu karakte-ristiku flotatntnih etničkih grupa čine izrazite oscilacije u kretanju njihovog broja od popisa do popisa kao posledica etničkog transfera u druge, uglavnom večinske etničke grupe, kao i labilnost nacionalne deklaracije pri registraciji vitalnih dogadaja (radanje, smrt, itd.). I ako je prema rezultatima popisa u Srbiji iz 2002. godine broj ''ostalih i nepoznatih'' iznosio 201.751, a ''Jugoslovena'' 80.721, bez detaljnog etnostatističkog istraživanja (u koliko ga je i moguče sprovesti) nije moguče čak ni približno pretpostaviti ''stvarni'' nacionalni sastav ovih grupa, pa tako ni kalkulisati sa eventualnim udelom Slovenaca. Pad broja Slovenaca u Srbiji je rezultat kretanja komponenata populacione dinamike, pre svega negativ-nog prirodnog priraštaja koji je prisutan još od polovine 60-tih godina XX veka, ali i višedecenijskog negativnog migracionog salda.
SLOVENCI I SLOVENAČKI MATERNJI JEZIK U SRBIJI
Uobičajeni metod u etnodemografskim proučavanji-ma je statistička analiza razlika izmedu subjektivnih i objektivnih etničkih obeležja. Zato se, u cilju dobijanja
Tabela 5: Broj Slovenaca u Srbiji i stanovnika Srbije čiji je maternji jezik slovenački (Popis, 1948-2002):
Table 5: The number of Slovenians in Serbia and population of Serbia whose native language is Slovenian (Popis,
1948-2002):
godina	Slovenci u Srbiji	slovenački maternji jezik	
		broj	% u broju Slovenaca u Srbiji
1953	20717	16389	79,1
1981	12006	8396	69,9
1991	8261	7622	92,3
2002	5104	3024	59,2
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
preciznijih rezultata, koristi ukrštanje odgovora o naci-onalnoj pripadnosti i odgovora na pitanje o maternjem jeziku.
U etnodemografskim i etnostatističkim istraživa-njima stanovništva Srbije, maternji jezik se tretira kao objektivnije obeležje od nacionalne pripadnosti, jer je jezik jedna od osnovnih karakteristika naroda, pa nije slučajno kada se nazivi naroda vrlo često slažu sa njihovim jezicima. ''Ostavljajuci po strani granične slučajeve dvojezičnih grupa stanovništva, može se primetiti, da, s jedne strane, izvesne jezičke razlike (recimo normandski i provansalski dijalekti u Francuskoj, ili visoko i ni-sko-nemački dijalekti u Nemačkoj) ne remete jedinstvo etničke nacionalnosti, i da, sa druge strane, jezične slič-nosti (recimo izmedu Švajcaraca i Nemaca koji govore nemački; izmedu velikoruske, beloruske i ukrajinske narodnosti) ne dovode do etničkog jedinstva'' (Sentic, Breznik, 1968, 144). Nepodudarnost jezičke i nacionalne pripadnosti u Srbiji javlja se često kao posledica flo-tantnog ponašanja odredenih etničkih grupa, ali i usled asimilacionih procesa, kada neke etničke grupe prihva-taju kao osnovno sredstvo opštenja drugi jezik. Pitanje o maternjem jeziku je, osim u popisu 1948. godine, posta-vljano u svim održanim popisima stanovništva u Srbiji posle Drugog svetskog rata.
Posmatrajuci kretanje udela stanovnika čiji je maternji jezik slovenački u odnosu na broj deklarisanih Slovenaca u Srbiji uočavamo postojanje trenda njego-vog opadanja (sa izuzetkom 1991. godine) u periodu od 1953-2002. godine (Tabela 5., Grafikon 3.).
Ono što je uočljivo je satistička činjenica da je u svim navedenim popisima uvek bio manji broj stanovnika čiji je maternji jezik slovenački u odnosu na broj deklarisanih Slovenaca u Srbiji. Ovo isključuje mo-gucnost da se značajniji broj Slovenaca ''krije'' u kategoriji Jugoslovena. Takode, iz predstavljenih udela nije moguce izvuci zaključak ni da su Slovenci pod uticajem asimilacionih procesa. Veca verovatnoca je da je izjava o maternjem jeziku Slovenaca u Srbiji bila zavisna od društveno-političkog trenutka u Srbiji. U tom smislu je zanimljiva 1991. godina kada se broj Slovenaca skoro podudario sa brojem stanovnika čiji je maternji jezik slovenački, što se slaže sa pretpostavkom da se te godi-
0	20 40 60 80 100
%
Grafikon 3: Procentualni udeo stanovništva Srbije koje je izjavilo slovenački maternji jezik u odnosu na ukupan broj deklarisanih Slovenaca u Srbiji. Graph 3: Percentage of the Serbian population declared the Slovenian native language in relation to the total number of declared Slovenians in Serbia.
ne najveci broj stanovnika u bivšoj Jugoslaviji eksplicitno nacionalno izjasnio i tako uklopio u ondašnji trend tzv. ''nacinalnog prebrojavanja''.
Usvajanje drugog jezika, najpre kao govornog a potom i kao maternjeg, je veoma značajan faktor ho-mogenizacije, kako etničke, tako i društvene. Ovaj tzv. ''spoljni'' jezik postaje vremenom sve više govorni jezik, dok se maternji jezik zadržava u komunikaciji sa sunarodnicima i unutar porodice. Prema rezultatima popisa iz 2002. godine od 5.104 Slovenaca u Srbiji, njih 2.475 je izjavilo srpski, a nešto manje od 50% slovenački maternji jezik. U koliko se ovaj podatak ne bi posmatrao i u kontekstu dramatičnog opadanja broja Slovenaca u Srbiji, moglo bi se zaključiti da Slovenci u Srbiji intenzivno gube svoj maternji jezik. Medutim osnivanje mnogih slovenačkih udruženja sa ciljem negovanja kulturne baštine i tradicije u poslednjih desetak godina najbolje pokazuju upornost i želju preostalog slovenačkog stanovništva za očuvanjem nacionalnog identiteta.
Tabela 6: Opšte stope nataliteta, mortaliteta i prirodnog priraštaja Slovenaca u Srbiji u popisnim godinama u periodu 1953-2002. godine:
Table 6: Crude birth rate, Crude death rate and Rate of natural increase of Slovenians in Serbia (1953-2002):
	1953	1961	1971	1981	1991	2002*
stopa nataliteta	23,1	13,8	9,3	7	6,3	2,3
stopa mortaliteta	7,2	6	12	15,3	21	13,5
stopa prir. priraštaja	15,9	7,8	-2,7	-8,3	-14,7	-11,2
Napomena: *Za 2002. godinu bez Kosova i Metohije.						
Izvor: Proračuna na osnovu podataka demografske statistike i popisa stanovništva (1953-2002. godine) (Popis, 1948-2002).
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
PRIRODNO KRETANJE KAO UZROK DUGOROČNOG OPADANJA I DEMOGRAFSKOG STARENJA SLOVENACA U SRBIJI
Pramene u prirodnom kretanju stanovništva pojedi-nih nacionalnosti u Srbiji su uskoj vezi sa promenama do kojih je došlo kod ukupnog stanovništva u Srbiji. Medutim, analiza prirodnih komponenti kretanja stanovništva po nacionalnosti pokazuje veoma izraženu diferenciranost, uslovljenu različitim faktorima kod od-redenih nacionalnih zajednica. Oni su u Srbiji istorijski uslovljeni i mogu biti socio-ekonomske i socio-kultur-ne prirode pri čemu značajnu ulogu ima i pripadnost odredenom konfesionalnom krugu. Razlike u prirodnim komponentama kretanja stanovništva (naročito ako su velike) mogu u odredenim uslovima da utiču i na medu-nacionalne odnose zbog neravnomernog demografskog razvitka države kao celine i formiranja polova etničke koncentracije.
Dugoročne promene u pogledu plodnosti, smrtnosti i prirodnog priraštaja stanovništva analiziraju se po-mocu različitih pokazatelja i mera. Slovenačko stanov-ništvo u Srbiji je vec duže vreme zahvaceno biološkom depopulacijom usled nedovoljnog radanja, koje im ne obezbeduje ni prostu reprodukciju, što pokazuju proračuni na osnovu podataka vitalne ststistike (Tabela 6., Grafikon 4.).
Vrednost stope nataliteta/mortaliteta (%o)
stopa nataliteta M stopa mortaliteta
Grafikon 4:Kretanje opštih stopa nataliteta i mortaliteta Slovenaca u Srbiji u periodu 1953-2002. godine. Graph 4: Trends in Crude birthrate and Crude death rate of Slovenians in Serbia (1953-2002).
Kao što vidimo iz priložene tabele i grafikona slo-venačka populacija u Srbiji je ''ušla'' u negativan priro-
dni priraštaj sredinom 60-tih godina, što se podudara sa prvim značajnim padom broja Slovenaca u Srbiji (Tabela 3., Grafikon 1.). Tačnu godinu u kojoj je prvi put više Slovenaca u Srbiji umrlo nego što se rodilo, nije moguce utvrditi jer je ondašnja jugoslovenska satistika, pod uticajem ideološko-političkih direktiva, obustavila objavljivanje podataka vitalne statistike po nacionalnosti, i na taj način u periodu 1965-1970. godine strvorila ''rupu'' u podacima zvanične demografske statistike4. Ovaj statistički nedostatak onemogucava računanje pokazatelja, i u izvesnoj meri otežava pracenje priprodnog kretanja stanovništva po nacionalnosti, što je od posebne važnosti za Slovence u Srbiji jer je njihov negativan prirodni priraštaj otpočeo upravo u ovom periodu (Grafikon 5.)5. Ali, i pored navedenih teškoca u zvaničnoj statistici, ipak je mguce utvrditi razloge negativnog prirodnog priraštaja Slovenaca u Srbiji.
Grafikon 5: Kretanje nataliteta i mortaliteta Slovenaca u Srbiji u periodu 1957-2008. godine (Demografska statistika, 1957-2008).
Graph 5: Trends in fertility and mortality of Slovenians in Serbia (1957-2008) (Demografska statistika, 19572008).
Prvi razlog je vezan za inverzne migracije Slovenaca koji su neposredno posle Drugog svetskog rata bili kolo-nizovani u Vojvodini (poreklom pretežno iz Prekmurja i Bele krajine). Mnogi od njih su se ubrzo vratili u Slo-veniju, pri čemu je veoma značajan faktor bila selektivnost migranata-povratnika po starosti, što je narušilo starosnu strukturu i fertilni potencijal onih Slovenaca koji su ostali. Naime, prema tadašnjim zakonima, kuce i obradivo zemljište koje su bile dodeljivane kolonisti-ma u Vojvodini nisu mogle da se prodaju u odradenom vremenskom periodu, što je uslovilo povratak, pre svega mladih Slovenaca u Sloveniju, dok su njihovi roditelji
4	Videti Demografsku statistiku Jugoslavije 1965-1970. godine.
5	Takode, postoji i problem sa podacima vitalne statisike za Slovence u Srbiji u periodu od 1991-2001. godine jer nisu kontinuirano i potpuno objavljivani.
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
Tabela 7: Stope prirodnog priraštaja u Srbiji prema nacionalnosti 1971-2002. godine [%o]: Table 7: The Rates of natural increase in Serbia according to nationality (1971-2002) [%]:
	1971	1981	1991	2002*
Srbija	8,9	6,8	4,6	-3,3
Srbi	5,8	3,5	-0,2	-3,8
Črnogorci	8,5	3,3	3,1	-1,6
Slovenci	-2,7	-8,3	-14,7	-11,2
Madari	-1,1	-3,8	-8,2	-10,6
Albanci	33,2	27,1	23,9	23,3
Muslimani/Bošnjaci**	18,2	17,7	17,2	12,5
Romi	18,9	15,2	22,4	17,1
Jugosloveni	5,7	4,5	6,4	4,9
*bez podataka za Kosovo i Metohiju **za 2002 godinu ukupno za Muslimane i Bošnjake				
Izvor: Proračun na osnovu podataka popisne i vitalne statistike 1971-2002. godine (Popisna i vitalna statistika, 1971-2002).
uglavnom ostajali da bi sačuvali imanja koja bi kasni-je prodali (Pak, 1962, 417). Povratak mladih Slovena-ca je bio uslovljen i činjenicom da je Slovenija i posle Drugog svetskog rata nastavila intenzivnu industrijali-zaciju i na taj način otvorila vrata kako kvalifikovanoj, tako i nekvalifikovanoj radnoj snazi. Gravitaciona snaga posleratne slovenačke privrede nije uticala samo na etničke Slovence, vec, u mnogo vecoj meri, i na ostalo stanovništvo ondašnje Jugoslavije, posebno iz Bosne i Hercegovine.
Drugi razlog opadanja nataliteta Slovenaca u Srbiji možemo potražiti u njihovoj prostornoj distribuciji, odnosno velikim udelom gradskog stanovništva, koje je od početka posmatranog perioda pa do danas najviše skoncentrisano u Beogradu6. Slovenci u srpskim grado-vima su prolazili kroz karakteristične faze demografskog razvitka urbanog stanoništva i, u odnosu na ruralno stanovništvo, ranije izašli iz demografske tranzicije kao i ostalo gradsko stanovništvo.
Tome treba dodati i da su Slovenci, zajedno sa Mada-rima i Rumunima u odnosu na ostale nacionalnosti u Srbiji, kao i Slovenci u Sloveniji, ranije krenuli ka modelu reprodukcije koji je karakterističan po niskom natalitetu i niskoj smrtnosti. Gledano po republikama odnosno pokrajinama bivše zajedničke države, stopa prirodnog priraštaja je 1972. godine je iznosila u Sloveniji7 6.6%o, Centralnoj Srbiji 5.8%, Vojvodini 2.4% a u Hrvatskoj 3.5%, što ih je vec tada svrstavalo u područja sa tipski niskim prirodnim priraštajem (Breznik et al., 1978, 23).
Vrlo izražen diferencijalni fertilitet po nacionalnosti je snažno uticao na ravnomeran demografski razvitak
Srbijie. Kod svih starosnih kohorti žena koje su izašle iz reproduktivnog perioda izdvajaju se dve grupe po nacionalnosti. Prvu grupu čine žene albanske, bošnjačke/ muslimanske i romske nacionalnosti sa naglašeno visokim kumulativnim stopama fertiliteta od 3.03 do visokih 3.99. Nasuprot njima, drugu grupu čine žene madarske, slovenačke, srpske, hrvatske, slovačke i rumunske nacionalnosti sa kumulativnom stopom fertiliteta od 2 (Ra-ševic, 2006, 66). O efektima ovakvog reproduktivnog ponašanja govore podaci o učešcu prirodnog priraštaja stanovništva Kosova i Metohije u ukupnom prirodnom priraštaju Srbije u kome (u smislu pozitivne kompnente), pored Slovenaca, Madara, Hrvata, od 1991. godine više ne participiraju ni Srbi (Radovanovic, 1995, 194). To je posebno vidljivo u padu ukupnog prirodnog priraštaja Srbije u poslednjem medupopisnom periodu, odnosno prema pokazateljima za 2002. godinu, u čiji u proračun nisu ušli podaci sa područja Kosova i Metohije (Tabela 7.).
Ako pogledamo trendove kretanja stopa prirodnog priraštaja u Srbiji po nacionalnosti jasno uočavamo trend njegovog opadanja. Na jednoj strani su Slovenci, Madari, Srbi i Crnogorci sa negativnim prirodnim pri-raštajem (koji je kod Slovenaca i Madara vrlo izražen i prisutan tokom celog perioda posmatranja), dok su na drugoj strani Albanci, Muslimani/Bošnjaci i Romi sa visokim vrednostima prirodnog priraštaja, s tim što se kod Roma uočava trend oscilacija u vrednostima pokazatelja prirodnog kretanja što ukazuje na činjenicu da su oni pod izraženim uticajem subjektivnog kriterijuma pri ispoljavanju etničkog identiteta kako pri popisima sta-
6	Prema rezultatima popisa stanovništva Srbije iz 2002. godine, najveca koncentracija Slovenaca je u Beogradu gde živi 40.8% , a u No-vom Sadu 8.7% od ukupnog broja Slovenaca u Srbiji.
7	Slovenija je u odnosu na ostale republike bila etnički najhomogenija, a razvitak njenog stanovništva karakteriše rani izlazak iz demografske tranzicije, velika emigracija (naročito u periodu 1880-1910. godine) i niske stope rasta u meduratnom periodu usled niskog nataliteta. Što se tiče perioda posle 1948. godine, stope rasta stanovništva Slovenije bile su stabilne, do duše na nižem nivou, dok je u poslednjoj deceniji i prirodni priraštaj na još nižem nivou. I kod stanovništva Slovenije u toku tranzicije nije došlo do eksplozivnog rasta stanovništva (Breznik, 1991, 43).
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
Tabela 8: Pokazatelji demografske starosti Slovenaca u Srbiji, ukupnog stanovništva Srbije i Slovenaca u Sloveniji 2002. Godine (Popis, 1981; 2002; Statistične informacije, 2003).
Table 8: Demographic aging indicators of: Slovenians in Serbia, total population of Serbia and Slovenians in Slovenia 2002nd (Popis, 1981; 2002; Statistične informacije, 2003).
	pros. starost	udeo u ukupnom stanovništvu (%)			index star.
	(godine)	0-19	20-59	60+	60+/0-19
Ukupno stanovništvo Srbije*	40,2	22,5	54,9	22,6	1,01
Slovenci u Srbiji	54,9	8	45,2	46,8	5,85
Slovenci u Sloveniji	39,4	22,1	56,3	21,6	0,98
Napomena: *Prikazani su podaci za Centralnu Srbiju i Vojvodinu.					
novništva, tako i pri registraciji vitalnih dogadaja8 (Kne-ževic, 2010, 53).
Negativan prirodni priraštaj slovenačkog stanovni-štva u Srbiji i negativan migracioni saldo, posebno mla-dog aktivnog stanovništva, doveli su do toga da danas Slovenci u Srbiji imaju veoma nepovoljne pokazatelje demografske starosti (Tabela 8.). Kretanje pokazatelja demografske starosti ukazuje da su Slovenci u Srbiji, kao i ukupno stanovništvo Srbije u periodu 1981-2002. godine, bili izloženi intenzivnom procesu starenja koji se odvijao kontinuirano počev od mladog stanovništva, s tim da se proces starenja Slovenaca odvijao znatno brže nego kod ukupnog stanovništva Srbje.
Sa prosečnom starošcu od 54.9 godina iz 2002. godine, Slovenci u Srbiji zauzimaju ubedljivo prvo mesto u rangu nacionalnosti prema visini prosečne starosti, a drugo prema visini indeksa starenja, odmah iza etničke zajednice Šokaca. U odnosu na 1981. godinu prosečna starost Slovenaca u Srbiji je porasla za 9.6 godina. Iste godine indeks starenja Slovenaca u Srbiji je iznosio 2.2. Pokazatelji demografske starosti Slovenaca u Srbiji na najbolji način oslikavaju posledice koje su izazvane du-gogodišnjim negativnim prirodnim priraštajem i negativnim migracionim saldom u kome učestvuje uglavnom mlado stanovništvo. Ovako velika negativna odstupanja od proseka za ukupno stanovništvo Srbije determinišu Slovence u Srbiji kao naciju koja nestaje. Kada se Slovenci u Srbiji uporede sa Slovencima u Sloveniji koji su takode suočeni sa problemom demografskog starenja, tada se uočavaju još vece razlike.
Što se tiče starosne strukture Slovenaca u Srbiji ona je izrazito regresivnog tipa što značajno utiče i na struk-turu funkcionalnih kontingenata. Prema rezultatima popisa iz 2002. godine, udeo aktivnih Slovenaca u njiho-vom ukupnom broju u Srbiji je iznosio svega 32,3%, što ih stavlja na poslednje mesto u rangu nacionalnih zaje-dnica, dok ih udeo od 46,81% ponzionera u njihovom ukupnom broju stavlja na ubedljivo prvo mesto. Kada je u pitanju udeo dece predškolskog uzrasta, Slovenci u
Srbiji su sa 2,04% na 27. mestu, a sa udelom od 2,88% školoobavezne dece zauzimaju 28. (pretposlednje) mesto u rangu nacinalnih zajednica prema navedenim ude-lima. Udeo Slovenki iz fertilnog kontingenta (15-49 godina) u ukupnom broju Slovenki u Srbiji je 2002. godine iznosio svega 16,01%, dok je isti udeo kod Srpkinja iznosio 24,10%, Hrvatica 22,92%, Madarica 22,49% a kod Bošnjakinja 27,07%.
ZAKLJUČAK
Na osnovu svega navedenog možemo izvesti sle-dece zaključke:
-	Neposredni etnostatistički podaci o Slovecima u Srbiji koji omogucavaju kontinuirano etnodemograf-sko proučavanje su dostupni u popisnoj statistici od 1948. godine i vitalnoj (demografskoj) statistici od 1957. godine.
-	Slovenci u Srbiji nisu pokazivali flotantno ponašanje pri statističkoj evidenciji, odnosno uticaj nede-mografskih faktora kao što su subjektivni kriterijum pri nacionalnom deklarisanju u popisima stanovništva i registraciji vitalnih dogadaja, kao i promene metodoloških rešenja u popisima stanovništva, nisu u značajnijoj meri uticali na kretanje njihovog broja u popsnoj i vitalnoj statistici, što omogucava demografsko objašnjenje njihove populacione dinamike.
-	Kretanje broja Slovenaca u Srbiji u periodu od 19482002. godine ne odstupa od trenda kontinuirang pada evidentiranog kod vecine nacionalnosti (uklju-čujuci i srpsku). Pad Slovenaca u Srbiji je gotovo linearan i bez oscilacija. U ovom periodu broj Slovenaca u Srbiji je opao za skoro 4 puta, a najznačaj-niji pad se desio u medupopisnom periodu izmedu 1961. i 1971. godine.
-	Kretanje prirodnog priraštaja Slovenaca u Srbiji pokazuje negativan trend vec od 60-tih godina XX veka, što je uslovilo izuzetno negativne vrednosti
8 Nepoklapanje stvarnog etničkog identiteta i etničkog opredeljenja je najvece pri popisima stanovništva, a u vitalnoj statistici nešto je manje kod radanja, dok je najmanje pri registraciji smrti gde izvestioci najčešce vracaju umrlo lice u grupu etničkog porekla.
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
pokazatelja demografskog starenja na osnovu kojih možemo zaključiti da je slovenačko stanovništvo u Srbiji suočeno sa izraženom biološkom depopula-cijom i dubokom demografskom starošcu koja preti njihovom opstanku.
- U periodu od 1948. godine do danas nije zabeleženo značajnije doseljavanje Slovenaca u Srbiju, ali je u istom periodu prisutno odseljavanje Slovenaca, uglavnom, u Sloveniju, koje traje od 50-tih godina XX veka. Ove emigracije Slovenaca su u značajnoj meri odredile demografski razvitak Slovenaca u Srbi-
ji, posebno zbog selektivnosti emigranata po starosti (u najvecem broju se odseljavalo mlado reproduktiv-no i radno sposobno slovenačko stanovništvo).
- Nepovoljni pokazatelji prirodnog kretanja u interakciji sa negativnim migracionim saldom u periodu od 1948. godine do danas daju jasno objašnjenje današnje demografske slike Slovenaca u Srbiji koju je najlakše opisati kroz podatak o njihovoj prosečnoj starosti koja je 2002. godine iznosila 54.9 godina, po kojoj su bili na prvom mestu u rangu svih nacionalnih ili etničkih zajednica u Srbiji.
SLOVENIANS IN SERBIA. A CONTRIBUTION TO THE ETHNODEMOGRAPHIC STUDY
Aleksandar KNElEVIC
University of Belgrade, Faculty of Geography, Studentski Trg 3/III, 11000 Belgrade, Republic of Serbia
e-mail: knezevic@gef.bg.ac.rs
SUMMARY
The first mention Slovenians in Serbia is linked to economic migration and seasonal work in the nineteenth century. There is no reliable data on the number of Slovenians in the Principality of Serbia, but it is known that Slovenian miners were interested in mining in Majdanpek. Direct statistical data regarding Slovenians in Serbia which would enable a continuous ethno-demographic study are available from the census statistics from 1948, and the vital (demographic) statistics from 1957. According to the Census of Population, Households and Dwellings 2002, the total number of Slovenians in Serbia (excluding Kosovo) was 5104, which makes a proportion of about 0.07% of the total population. Of the total number of Slovenians in Serbia, 60.7% of them live in the territory of Central Serbia, and 39.3% in Vojvodina. The highest concentrations of the total number of Slovenians in Serbia are in Belgrade (40.8%), and Novi Sad (8.7%). Changes in the trend of Slovenians in Serbia during the period between 1948 and 2002 show a linear decrease without oscillations. During this period, the number of Slovenes in Serbia fell to nearly a quarter of the original number from 1948, the most significant drop occurring during the period between 1961 and 1971. It is also clear that during this period there were no considerable variations in the descending trend of Slovenes in Serbia, which indicates that the cause of this decline in population has a clear demographic explanation, and that the impact of subjective criteria to the Slovenians at the national declaration in the censuses was not of significant importance. This means that the Slovenians in Serbia do not, to a statistically observable extent, are not tend to cover up their ethnicity, because otherwise noted extreme fluctuations in the movement of their number from one census to another as a result of ethnic transfer to other, usually the majority ethnic group, and instability of the national declaration in the registration of vital events (birth, death, etc.). The decrease in the number of Slovenes in Serbia is the result of the movement of components of population dynamics, especially the negative natural increase, which was present in more than half of the 1960s, as well as being due to the influence of negative migration balance over the previous few decades. The natural increase of Slovenes in Serbia shows a negative trend from the 1960s, resulting in very negative values of indicators of demographic aging on the basis of which we can conclude that the Slovenian population in Serbia is faced with significant biological depopulation and profound demographic age which threatens their survival. Unfavourable indicators of natural movements in interaction with a negative migration balance in the period since 1948 give a clear explanation of today's demographic picture of Slovenians in Serbia which is most easily described through data on their average age that was, as of 2002 reported as 54.9 years of age and for which they were first in the ranking of all national and ethnic communities in Serbia. In the period since 1948, there
Aleksandar KNEZEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
has not been a significant immigration of Slovenians in Serbia recorded, but their emigration from Serbia during the same period (especially from the 1950s), is evidence; emigrations mainly determined demographic development of Slovenians in Serbia, especially because of the selectivity of emigrants by age (young reproductive and economy active population).
Key words: Slovenians, Serbia, census, nationality, native language, vital statistics, natural increase, migration
IZVORI I LITERATURA
Bogavac, T. (1991): Stanovništvo Beograda 19181991. Beograd, Beogradski izdavačko-grafički zavod, Srpska književna zadruga i Muzej Grada Beograda.
Breznik, D. (1991): Stanovništvo Jugoslavije. Titograd, Chronos.
Breznik, D., Sentic, M., Ginic, I., Došic, D., Krn-eta, M. (1978): Demografska kretanja i karakteristike stanovništva Jugoslavije prema nacionalnoj pripadnosti. Beograd, Institut društvenih nauka-Centar za demografska istraživanja.
Demografska statistika (1957-2008). Beograd, Savezni zavod za statistiku, Republički zavod za statis-tiku Srbije.
Etnički mozaik Srbije (2004): Etnički mozaik Srbije-prema podacima popisa stanovništva 2002. Beograd, Ministarstvo za ljudska i manjinska prava Srbije i Crne Gore.
Jakšic, V. (1889): Državopis Srbije. Popis ljudstva u Kraljevini Srbiji 1884. godine, sveska XVI. Beograd, Statističko odeljenje Ministarstva narodne privrede.
Kneževic, A. (2005): Stanovništvo Srbije prema nacionalnoj pripadnosti po rezultatima Popisa 2002. godine. Glasnik Srpskog geografskog društva, LXXXV-br. 1. Beograd, SGD, 103-110.
Kneževic, A. (2010): Romi (Cigani) u Beogradu-etnodemografska proučavanja. Beograd, Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu.
Kržišnik-Bukic, V. (1992): O Slovencih na območju Jugoslavije izven Slovenije po popisih prebivalstva 1921-1991. Razprave in gradivo, 26/27, 172-199.
Kržišnik-Bukic, V. (1996): Slovenci v Srbiji in dr. Franc Perko, nadškof in metropolit beograjski. Razprave in gradivo, 31, 219-236.
Kržišnik-Bukic, V. (2003): Slovenci v Hrvaški, Bosni in Hercegovini, Srbiji in Črni Gori ter Makedoniji med preteklostjo in sedanjostjo. Traditiones: Zbornik Inštituta za slovensko narodopisje in Glasbenonarodopisnega inštituta, 32/2, 117-135.
Mrden, S. (2002): Narodnost u popisima-Promen-ljiva i nestalna kategorija. Stanovništvo br. 1-4. Beo-
grad, Institut društvenih nauka, Centar za demografska istraživanja, 77-103.
Pak, M. (1963): Kolonizacija Slovencev v Banatu. Geografski zbornik - Acta Geographica, 8, 395-428.
Popis (1948-2002) - Popis stanovništva Srbije (19482002). Beograd, Savezni zavod za statistiku - Republički zavod za statistiku Srbije.
Popisna statistika (1971-2002) - Popisna statistika 1971-2002. godine. Beograd, Savezni zavod za stati-stiku, Republički zavod za statistiku Srbije.
Radovanovic, S. (1995): Etnička struktura i maternji jezik stanovništva. Stanovništvo i domacinstva SR Jugoslavije prema popisu 1991 - Stanovništvo 47. Beograd, Institut društvenih nauka - Centar za demografska istraživanja i SZS, 185-216.
Radovanovic, S. (2005): Dva veka popisne statistike u Srbiji. Demografija, knjiga II. Beograd, Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, Institut za demografiju, 33-43.
Raduški, N. (2006): Struktura stanovništva prema nacionalnoj pripadnosti i maternjem jeziku. Stanovništvo i domacinstva Srbije prema popisu 2002. godine. Republički zavod za statistku Srbije, Institut društvenih nauka-Centar za demografska istraživanja i Društvo de-mografa Srbije, 181-205.
Raševic, M. (2006): Fertilitet žena prema narodnosti. Stanovništvo i domacinstva Srbije prema popisu 2002. godine. Beograd, Republički zavod za statistiku, Institut društvenih nauka - Centar za demografska istraživanja -Društvo demografa Srbije, 66-68.
Savezni zavod za statistiku (2002): Glavni instrumenti Popisa stanovništva, domacinstava i stanova 2002, obrazac P-1. Beograd, Savezni zavod za statistiku.
Sentic, M., Breznik, D. (1968): Demografske karakteristike etničkih, religioznih i rasnih grupa. Stanovništvo br. 3-4. Beograd, Institut društvenih nauka - Centar za demografska istraživanja, 141-183.
Simic, V. (1982): Izgradnja Majdanpeka i njegovo naseljavanje 1849-1857. Bor, Muzej rudarstva i metalurgije Bor.
Stankovic, V. (1992): Romi u svetlu podataka jugo-slovenske statistike. Razvitak Roma u Jugoslaviji-pro-
Aleksandar KNEŽEVIC: SLOVENCI U SRBIJI.PRILOG ETNODEMOGRAFSKOM PROUCAVANJU, 171-186
blemi i tendencije. Zbornik radova sa naučnog skupa održanog 12. i 13. januara 1989. godine, knjiga LXVIII, SANU, 159-179.
Statistične informacije (2003): Popis prebivalstva, Gospodinjstev in stanovanj, Slovenija, 31. marca 2002, Prebivalstvo, št 92/2003, Statistični Urad Republike Slovenije.
Zavod za statistiku i evidenciju NR Srbije (1953):
Stanovništvo Narodne Republike Srbije od 1834-1953. Serija B-sveska 1. Beograd, Zavod za statistiku i evidenciju NR Srbije.
Žvan, B. (1932): Slovenci v Beogradu, socio-kultur-na slika. Beograd, Samozaložba.